robert foster - encyklopedia Śródziemia

8/16/2019 Robert Foster - Encyklopedia Śródziemia

http://slidepdf.com/reader/full/robert-foster-encyklopedia-srodziemia 1/533

Wstęp

P o wydaniu Silmarillionu mamy szansę w pełni docenić ska-lę i znaczenie dziejów Amanu i Śródziemia, głównych scen, naktórych rozgrywał się dramat Stworzenia Ea. Możemy terazszczegółowo prześledzić drogę Światła Am anu od DwóchDrzew na wzgórzu Ezellohar aż po zwycięską moc flakonikaGaladrieli w cuchnącym mroku Jaskini Sheloby. Groza, jaką od-czuwał tam Sam Gamgee, jest łatwiejsza do zrozumienia, gdywiemy o Bezświetle Ungolianty, a pożądanie Pierścienia przez

Boromira można postrzegać jako ślad Cienia Melkora, który po-żądał Światła, lecz stworzył jedynie Ciemność. Wielkie konfliktymiędzy Wschodem i Zachodem od Pierwszej Wojny i Bitwy Potęg

po Bitwę pod Fornostem i Wojnę o Pierścień ujawniają nie tylkoistotę dobra i zła oraz niezmierzone współczucie Iluvatara, aleteż naturę tych sił, które interweniują, by umożliwić zwycięstwodobra. Ukazują też, jak ludzie stopniowo uwalniali się spod wpły-wu zarówno Valarów, jak i demonów, by samodzielnie wykuwać

swój los, znany jedynie Iluvatarowi.Podczas pisania tego poprawionego wydania Encyklopedii

Śródziemia1 zwróciłem uwagę na owe zależności, których za-łożenia stanowią zapewne istotę zachwytu wzbudzanego przezKrainę Baśni (Faerie), a które nadają dziełu Profesora Tolkiena

jego wspaniałą i głęboką spójność. Dostrzegłem także różnice mię-dzy koncepcją a realizacją tego cyklu mitów i opowieści, między„fantastyczną scenerią” a jej „ramą”2, między Wizją a Tekstem.

1 Pierwotnie wydane w Stanach Zjednoczonych Ameryki przez MiragePress w 1971 roku i Ballantine Books w 1974 roku.2 J.R.R. Tolkien O baśniach, przet. Joanna Kokot (w:) Opowieści z Niebez

piecznego Królestwa, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2010, s. 308.



WSTĘP 10

„Ściśle utkana sieć opowieści”3 jest nieskończona i bez skazy, leczksiążki i żywoty niestety, takie nie są. W pierwszym wydaniuEncyklopedii posługiwałem się wszystkimi dostępnymi informacja-mi, które pochodzą od Profesora Tolkiena i zostały mi przekaza-ne miałem wówczas nadzieję, że zawierające te szczegóły tekstyukażą się drukiem. Teraz jednak, wobec nadmiaru poprawionychtekstów, kalendarzy, listów, ilustracji, wywiadów, anegdot, re-

lacji z rozmów, które niekiedy zawierają sprzeczne informacje,doszedłem do przekonania, że niezgodności, czasami świado-mie zachowane przez Profesora Tolkiena, występują tam, gdzieszczegóły Wizji nie byty dlań jasne. Działo się tak wówczas, gdyzatrzymywał się on nad pojedynczym liściem Drzewa, niepewny„jego kształtu, połysku, blasku kropli wody na jego krawędzi”4,

jeszcze nie gotów, by utrwalić go w Tekście. Nie powinniśmy jednak pozwolić, aby te niezgodności, narastające przy próbie

alfabetycznego uporządkowania Faerie, zaszkodziły rozkwitowitego bujnie rozrośniętego Drzewa.

Poprawiona Encyklopedia została więc ograniczona do Tekstu,czyli do opublikowanych prac Profesora Tolkiena (ich ostatnichwydań). Trzema wyjątkami od tej reguły są źródła, które wydająsię szczególnie wiarygodne: mapa Śródziemia wykonana przezPauline Baynes, zawierająca pewną liczbę nazw miejscowych,

niewątpliwie podanych jej przez Profesora Tolkiena; gruntowna praca Clyde’a Kilby’ego Tolkien and the Silmarillion, zawie-rająca zaskakujące wzmianki na temat Końca; wreszcie liczneinformacje zawarte w listach i rozmowach Profesora Tolkienaz moim przyjacielem Dickiem Plotzem, z których wiele zostało potwierdzone w Silmarillionie, więc także pozostałe uznałemza godne zaufania.

Mam nadzieję, że nie przekroczyłem granic, w jakich po-

winna pozostawać praca o charakterze informacyjnym. Miałemto szczęście, że mogłem wędrować po baśniowych królestwachArdy przez piętnaście łat, a choć nic mnie nie krępowało, na-uczyłem się w imię ocalenia swego własnego zachwytu nie



11 WSTĘP

„zadawać zbyt wielu pytań, narażając się na to, że zatrzasną się(...) drzwi królestwa, a klucze do nich zaginą”5. Encyklopedia jest uzupełnieniem dzieł Profesora Tolkiena i niczym więcej; jejwartość polega na tym, że rozjaśnia ona fakty historyczne i zesta-wia strzępki informacji, których związki można łatwo przeoczyć.Ma pomóc wędrowcowi po Ardzie w poszukiwaniu jego własnejPrawdy. Tam, gdzie sam Tekst był niejasny, starałem się zacho-wać milczenie, tam zaś, gdzie nie byłem w stanie powstrzymaćsię od przypuszczeń, wskazywałem na nie słowami „być może”,„zapewne” itp. Hasła składające się na Encyklopedię są efektemdziesięciu lat pracy (z licznymi przerwami) oraz stałych popra-wek, dokonywanych przeze mnie i uważnych czytelników, mogęwięc mieć nadzieję, że błędy, które pozostały, są raczej naturydrukarskiej niż merytorycznej.

Jednak pod jednym względem odszedłem od konserwatywne-

go potraktowania Tekstu. Inaczej bowiem niż Władca Pierścieni, gdzie Dodatek A zawiera dokładną chronologię Drugiej i TrzeciejEry, Silmarillion, oprócz sporadycznych wzmianek o upływie lat(„Jednak gdy Tuor przeżył w samotności cztery lata”) i przybli-żonego datowania od pierwszego wschodu Słońca, nie podajenam dokładnych danych chronologicznych. Pragnąc upodobnićinformacje o Pierwszej Erze do tych, które dotyczą dalszych er,podjąłem trud uporządkowania tych wskazówek w Chronologię Pierwszej Ery (Dodatek I). Może być pomocna w ujednoliceniupoglądów czytelników na następstwo zdarzeń i osób podczas Bitewo Beleriand. Chronologia podkreśla też nagły upadek Beleriandupo Dagor Bragollach i tragedię wczesnej śmierci Huora (w wieku31 lat), Turina i Nienor (36 i 27 lat) oraz Diora (około 39 lat).Muszę też wyznać, że pisząc Dodatek I oddałem się z radościąpracy naukowej. Daty wydarzeń z Pierwszej Ery, zarówno podane

w hasłach, jak i w Dodatku I, pochodzą ode mnie i należy trakto-wać je raczej jako przybliżenia niż w pełni wiarygodne dedukcje.Wyjaśniłem także sposób ustalania tych dat.

Zasady definiowania haseł Encyklopedii były proste. Każdywyraz lub zwrot zaczynający się wielką literą stał się oddzielnym



WSTĘP 12

hasłem, chyba że był to łatwy do zidentyfikowania przydomek lubtłumaczenie imienia, które nie jest używane niezależnie od jegogłównej formy. Jest tu zatem hasło „Sulimo”, ale nie ma jego peł-nego przekładu: „Władca Oddechu Ardy”. Również imię Voronwe

jako przydomek namiestnika Mardila nie jest osobno wyszczegól-nione. Włączyłem też jako hasła niektóre określenia pisane małąliterą (głównie nazwy gatunków i przedmiotów, np. „wielkie pa-

jąki” i „ithildin”). Zostały uwzględnione różne formy zapisu tychsamych imion (na ogół odzwierciedlające rozwój języka Eldarówtworzonego przez Profesora Tolkiena), natomiast większość roz-

bieżności w stosowaniu znaków diakrytycznych została pominięta.Odnośniki do stron poszczególnych dzieł dotyczą tylko istotnychwzmianek. Hasła geograficzne nie zawsze odwołują się do map, naktórych dane miejsce jest oznaczone, i podobnie hasła historyczne

czasem podają daty zawarte w Dodatku B do Władcy Pierścieni w obu przypadkach źródła informacji można łatwo odnaleźć.

W wypadku gdy hasło jest słowem (zwrotem) pochodzącymz języka Śródziemia, wskazałem ten fakt, dodając tłumaczenie tam,gdzie byłem go pewien. Znak zapytania po określeniu języka lubtłumaczenia oznacza brak pewności. Przekładane formy językarohirrimskiego (staroangielskiego) są niekiedy przetłumaczone

na współczesną angielszczyznę6; w innych wypadkach dodanookreślenie „tłum.”, jeśli istniała obawa pomylenia ich z formamielfickimi lub należącymi do języków ludzi. Na ogół nie podawa-łem jednak nazw i terminów w brzmieniu adunaickim, rohirrimskim, westrońskim czy hobbickim, zastąpionych przez ProfesoraTolkiena odpowiednikami angielskimi, germańskimi lub celtyckimi,zgodnie ze wzmianką zawartą w Dodatku F we Władcy Pierścieni. Założyłem też, że anglojęzyczne wersje nazw i imion podane we

Władcy Pierścieni np. Treebeard (Drzewiec) zamiast Fangorn są odpowiednikami westrońskich form używanych przez ludzii hobbitów. W Silmarillionie rzecz ma się inaczej, gdyż WspólnaMowa rozwinęła się nie wcześniej niż pod koniec Drugiej Ery;założyłem więc, że wersje anglojęzyczne, nawet pisane dużą lite-



13 WSTĘP

Sposób pisania haseł w tej poprawionej edycji Encyklopedii jest nieco mniej jednolity niż w pierwszym wydaniu. Hasłomdotyczącym osób, miejsc i wydarzeń z Pierwszej Ery nadano

perspektywę Quenta Silmarillion, znajomą, lecz cokolwiek od-daloną. O Valarach i Zachodzie piszę w czasie teraźniejszym,oprócz tych nazw miejscowych, które uległy zmianie po upadku Numenoru. W odniesieniu do dalszych er przyjęto ze względuna to, że materiały historyczne dołączone do Władcy Pierścieni

pochodzą z Gondoru punkt widzenia uczonego Dunadana z po-czątków Czwartej Ery lub (gdy hasła dotyczą hobbitów) punktwidzenia interesującego się historią Tooka z Wielkich Śmiali lubFairbairna z Wież. Stąd wszystkie hasła niemające wyraźnychczasowych ograniczeń odnoszą się do sytuacji panującej pod-czas Długiego Pokoju (przy hasłach dotyczących Beleriandu) lubWojny o Pierścień (we wszystkich innych wypadkach).

Daty śmierci elfów odnoszą się, oczywiście, jedynie do śmier-

ci ich ciał w Ardzie; nie podaję dat śmierci tych, którzy odeszliza Morze, jako że ci wciąż żyją. Należy tu wspomnieć, iż zapisyShire stwierdzają, że Bilbo żył 131 lat i siedem dni. Określeniemiesięcy i dni opisane jest w Dodatku D Kalendarz Shire. Różnicamiędzy datowaniem hobbitów i Dunedainów nie przekracza jed-nego dnia wiosną i latem, gdyż dzień 2 Yule odpowiada yestare w Rachubie Namiestnikowskiej. Jednakże, idąc za Dunedainami,uznałem, że rok 1 Czwartej Ery to rok 3021 Trzeciej Ery i rok

1421 według Kalendarza Shire, choć w Shire 1 rok Czwartej Ery był 1422 rokiem Kalendarza Shire.

Podczas dziesięciu lat pracy nad Encyklopedią wiele zawdzię-czam pomocy i przyjaźni mnóstwa osób. Dick Plotz zachęciłmnie do pisania i udostępnił swą korespondencję z ProfesoremTolkienem. Ed Meskys i Felice Rolfe opublikowali wcześniejsząwersję haseł w swym czasopiśmie „Niekas”, a Ed skontaktowałmnie z Jackiem Chalkerem z Mirage Press, który opublikował

Encyklopedię w 1971 roku i skontaktował mnie z BallantineBooks. Wśród ludzi (mniej licznych, niż się spodziewałem),którzy znaleźli błędy w pierwszym wydaniu lub których badania

językoznawcze wykorzystałem dla swych przekładów, muszę wy-mienić Jima Allana, Paulę Marmor oraz dwóch innych członków



WSTĘP 14

Mythopoeic Linguistic Fellowship: Marka Mandela i George’aStadtmuellera. JudyLynn i Lester del Rey, Owen Lock i pracow-nicy Ballantine Books bardzo mi pomogli podczas przygotowywa-nia poprawionego wydania. Bez współpracy Cindy Wiitali wciąż

jeszcze przepisywałbym na maszynie hasła na literę R. Wreszcienie mam słów, by wyrazić mą wdzięczność dla Johna RonaldaReuela (a także Christophera) Tolkiena za radość, jaką dało mi

jego dzieło. Kunsztowna precyzja jego umysłu i pióra przywodzimi na myśl Króla Orfea grającego na harfie:

Nie znalazł się nikt z rodu człowieczego, co by nie przysiągł, słuchając grania tego, gdy Orfeo przed nim struny trącał, że otwarły się bramy rajskiego ogrojca

i że niebiańskich harf słucha melodii, taka w tym graniu była radość i słodycz.7



Wykaz oznaczeń,

do których odsyłają hasła

Udnośniki na końcu haseł odsyłają do stron polskich wydańdzieł J.R.R. Tolkiena Wydawnictwa Amber, do oryginalnych edy-cji jego utworów niedostępnych w języku polskim, a także do in-nych tekstów i źródeł informacji. Poszczególne źródła oznaczonow następujący sposób:

I J.R.R. Tolkien Władca Pierścieni, t. I, Drużyna Pierścienia, przeł. Maria i Cezary Frąc, Wydawnictwo Amber, Warszawa2001 .

II J.R.R. Tolkien Władca Pierścieni, t. II, Dwie Wieże, przet. Mariai Cezary Frąc, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2001.

III J.R.R. Tolkien Władca Pierścieni, t. III, Powrót Króla, przeł.Maria i Cezary Frąc, Wydawnictwo Amber, Warszawa 2001.

H J.R.R. Tolkien Hobbit, albo tam i z powrotem, przeł. PaulinaBraiter, wyd. II poprawione, Wydawnictwo Amber, Warszawa2002 .

S J.R.R. Tolkien Silmarillion, przeł. Maria Skibniewska, wyd. V,Wydawnictwo Amber, Warszawa 2002.

TB J.R.R. Tolkien Gospodarz Giles z Ham, przeł. Cezary Frąc, Przygody Toma Bombadila, przeł. A le ksandra Jag iełowicz, W ydawnictw o

Amber, W arszawa 2002.

V Clyde Kilby Tolkien and the Silmarillion, Harold Shaw, Wheaton,Illinois 1976.

W Jared Lobdell Guide to the Names in the Lord of the Rings (w:) A Tolkien Compass, Open Court, La Salle, Illinois 1975.X Pauline Baynes A Map of Middle-earth, 1970.Y J.R.R. Tolkien The Road Goes Ever On, Allen & Unwin Ltd.,

Londyn 1968.Z Informacje od Dicka Plotza.



Wykaz skrótów

adun. adunaicki

CM Czarna Mowa

dunl. Język Dunlendingów

hob. hobbicki

khuz. khuzdul (język krasnoludów)

ludz. język ludzi (inny niż westron i rohirrimski)

nand. nandorin (język Elfów Leśnych)

num. numenorejski

ork. język orków

quen. quenya

rohir. rohirrimski

sind. sindarinwest. westron

oryg. brzmienie oryginalne

tłum. brzmienie tłumaczone

st. stulecie

PE Pierwsza Era

DE Druga Era

TE Trzecia EraCE Czwarta Era

-> patrz

ok. żył/działał w okresie

WoP żył w czasach Wojny o Pierścień



17 WYKAZ SKRÓTÓW

podane jest oryginalne brzmienie hasła; w nawiasach okrągłych pojawia się informacja, z jakiego języka pochodzi dane słowo orazwyjaśnienie jego znaczenia, ewentualnie w hasłach osobowych daty życia danej postaci, dokładne lub przybliżone; główna treśćhasła; na końcu zaś odsyłacze do źródeł.

Nazwy z języka westron8 pozostawiamy w brzmieniu orygi-nalnym, uzupełniając je ich polskim tłumaczeniem tam, gdzietakie istnieje.

Wszystkie nazwy i imiona z języków elfów zaczynającesię w oryginale od litery C umieszczamy pod tą literą, chociażw Silmarillionie w przekładzie Marii Skibniewskiej C zostało za-mienione na K. Podobna zasada dotyczy znaków diakrytycznych,a także przywrócenia oryginalnego „ph” w miejsce „f”.

8 Które J.R.R. Tolkien przetłumaczył na język staroangielski (przyp. red.).



AA ELBERETH GILTHONIEL Pieśń elfów, śpiewana w Rivendell,z której zapisana została tylko pierwsza strofa. Każdy wiersznapisany jest jambicznym czterostopowcem. Siedmiowierszowastrofa ma rymy o układzie aababcc. Był to hymn uwielbieniai modlitwa o pomoc do Vardy.

Pieśń ma podtytuł aerlinn in Edhil o Imladris «aerlinn elfówz Imladris». Pierwsze słowo określa zapewne formę wersyfikacyjną. (I 315, III 279; wezwanie Sama II 315, 279)

ADAN » Edainowie.

ADANEDHEL (sind. «człowiekelf») Imię nadane > Turinowiw Nargothrondzie ze względu na jego urodę oraz szlachetnośćmowy i zachowania. (S 198, 312, 314)

ADORN Rzeka w zachodnim Rohanie, płynąca z Ered Nimrais nazachód i wpadająca do Iseny. (II 12)

ADRAHIL (ok. 30 st. TE) Dunadan z Gondoru, książę Doi Amroth.

Był ojcem Finduilas i prawdopodobnie ojcem lub dziadkiemImrahila. (III 305)

ADVIAL (sind.) -¥ Undóme. (III 353)

ADUNAIC (adun. adun «zachód») Potoczny język Dunedainówz Numenoru. W latach pychy Numenoru (28993319 DE) uży-wany także na dworze królewskim.

Początkowo był ojczystym językiem rodu Hadora, był więc

spokrewniony z językami Edainów oraz ludzi z Doliny Anduiny.Jego rozwój w Pierwszej Erze następował pod wpływem językówelfickich, w następstwie kontaktów z Moriquendimi na Wschodzie



ADURANTA 20

i Eldarami w Beleriandzie. Adunaic z kolei stał się źródłem słow-nictwa i gramatyki języka westron.

Język adunaicki zwano także numenorejskim. (III 288, 356)

ADURANTA [Adurant] (sind. «podwójny nurt») Rzeka w Belerian-dzie, płynąca na zachód z Ered Luin; najbardziej południowydopływ Gelionu, wyznaczający południową granicę Ossiriandu.Rzeka ta rozdziela się, opływając wyspę Tol Galen. (S 117, 118,177, 221, 319)

AEGLOS (sind. «śnieżne ostrze, sopel») Włócznia Gilgalada, słyn-na broń, którą walczył w Bitwie na Równinie Dagorlad. (S 273)

AEGNOR (sind. «dziki ogień», zm. 455 PE) Elf, Noldor z roduFinroda, czwarty syn Finarfina. Powrócił do Śródziemia z zastępamiFingolfina ze względu na swą przyjaźń z Fingonem i osiadł wraz

z bratem Angrodem na północnych stokach Dorthonionu. Zginął podczas Dagor Bragollach, zabity przez ognie Thangorodrimu.W ąuenya jego imię brzmiało Aikanaro. (S 59,80,131,158,159)

AELIN-UIAL (sind. «jeziorozmierzch») Część Doriath wzdłuż biegu Sirionu między ujściem Arosu i Wodospadami Sirionu. Turzeka rozdzielała się na wiele rozlewisk i kanałów, przez którestraże graniczne Doriath utrzymywały promy.

Zwane także Stawami Półmroku. (S 116, 117)AELUIN (sind.) Górskie jezioro we wschodnim Dorthonionie, baza grupy banitów Barahira. Jego czyste wody były, jak powia-dają, uświęcone przez Melianę. Zwane Tarn Aeluin. (S 153, 154)

AERANDIR (sind. «morzewędrowiec», ok. 600 PE). Marynarz,towarzysz Earendila w jego podróżach. (S 232)

AERIE Prawdopodobnie nazwa królestwa elfów, występująca w po-emacie Bilba Wędrówka. Nazwa wydaje się imitacją elfickiego, prawdopodobnie nie ma więc znaczenia w geografii Ardy. (TB 143)

AERINA (sind. ok. 473296 PE) Kobieta z rodu Hadora, żyła w Dorlóminie, gdzie wyszła za mąż za Easterlinga imieniem Brodda,



21 AI M I.IN D AI.ii

AFTERUTHE Siódmy miesiąc » Kalendarza Shire, następujący po dniu Lithe, odpowiadający w przybliżeniu naszemu lipcowi.

Przez mieszkańców Bree zwany Mede. (III 348)

AFTERYULE Pierwszy miesiąc —>Kalendarza Shire, następujący po dniu Yule, odpowiadający w przybliżeniu naszemu styczniowi.

Przez mieszkańców Bree zwany Frery. (III 348)

AGARWAEN (sind. «splamiony krwią») Pseudonim, którego Turin

używał w Nargothrondzie. (S 198, 199)AGLAROND (sind. «błyszcząca pieczara») Groty w HełmowymJarze wykute przez Numenorejczyków, później miejsce schro-nienia i magazyny Rohirrimów. Podczas Bitwy o Rogaty KasztelGimli walczył w Błyszczących Grotach Aglarondu i odkrył ichwielkie piękno. Po Wojnie o Pierścień osiedlił się tam wraz z gru- pą krasnoludów z Ereboru i został Władcą Błyszczących Grot. Najprawdopodobniej tu zrobiono nową bramę dla Minas Tirith,

a krasnoludy z Aglarondu wykonały wiele wielkich dzieł dlaGondoru i Rohanu.Zwane przez Rohirrimów Jaskiniami Hełmowego Jaru, a w we

stronie Błyszczącymi Grotami (Aglarondu); ta ostatnia nazwa jest dwujęzyczna (i zawiera powtórzenie). ( I I 145, 192)

AGLON (sind. «wąskie przejście») Przesmyk między wzgórza-mi Dorthonionu a Himring, łączący Lothlann z Beleriandem.Ufortyfikowany przez Celegorma i Curufina, został sforsowany

przez armie Morgotha podczas Dagor Bragollach. Maedhros wkrót-ce odzyskał Aglon, jednak po jego ucieczce z północy po NirnaethArnoediad przesmyk pozostał bez obrony. (S 118, 130,145, 157)

AHA (quen. «gniew, wściekłość») Późniejsza nazwa tengwy cj (nr1 1 ), przyjęta, gdy zaczęła ona oznaczać inicjalne bezdźwięczne„h” oraz środkowe i końcowe „ch”.

Także » Harma. (III 361, 365)

AIGLOS > Aeglos. (I 234)AIKANARO (quen. «ostry, dziki ogień») Pierwotne imię —>Aegnora.(S 318)

AINUUNDALE (quen. Ainu, «pieśń») Wielka Muzyka śpiewana przez Ainurów, rozwijająca trzy tematy Iluvatara i w ten sposób



AMUUNDALE 22

wyrażająca boski ład. W pierwszym temacie, stworzonym przezIłuvatara, a rozwijanym przez Ainurów, przedstawiony był kształtEa. Temat ten został skażony przez dysonans Melkora, ale drugitemat, zapewne wskazujący sposób kształtowania Ardy, pokonałten dysonans i uczynił go częścią Muzyki. Trzeci temat, w którymAinurowie nie mieli udziału, dotyczył stworzenia Dzieci Iluvatarai ich historii aż do czasu Panowania Ludzi.

Zwana także Muzyką Ainurów, Wielką Muzyką, WielkąPieśnią. (S 8, 11)

AINUUNDALE Relacja o stworzeniu Ea przez Iluvatara, buncie Melko-ra i przygotowaniu Ardy przez Valarów dla Dzieci Iluvatara. Ściślezwiązana z Quenta Silmarillion, Ainulindale była prawdopodob-nie oparta na relacji Rumila z Tirionu i przyniesiona do Śródziemia

przez noldorskich Wygnańców. Zachowana dzięki Przekładom z el-

fickiego Bilba w Czerwonej Księdze Marchii Zachodniej. (S 49, 72) AINULINDALE Relacja o stworzeniu Ea, ponoć napisana przezRumila z Tirionu w Pierwszej Erze. Prawdopodobnie jest ona

pierwotnym źródłem relacji o Stworzeniu w Czerwonej Księdze Marchii Zachodniej. (S 49, 72)

AINUROWIE [Ainur] (quen. «święci») Istoty duchowe, potomstwomyśli Iluvatara. Większość Ainurów przebywała z Iluvatarem, jed-

nak część z nich, Valarowie i > Majarowie, przybyli do Ea, abywypełnić Muzykę Ainurów. Inni, w tym Ungolianta i Balrogowie, przybyli, aby przeciwstawić się Muzyce i zdobyć lub zniszczyćŚwiatło. Z tej liczby niektórzy, wśród nich Melkor i Sauron, zo-stali wyrzuceni w Pustkę.

Ainurowie nie mieli przyrodzonych form cielesnych, a imiona, pod którymi znani byli Valarowie i Majarowie, były prawdopo-

dobnie nadane im już w Ea. Mimo ich duchowej natury istniałymiędzy nimi stosunki pokrewieństwa oraz podział na płci.Zwani także Świętymi i Wielkimi. (S 1317, 23, 4041)

AINUROWIE, TWÓRCY WIELKIEJ PIEŚNI [Ainur of the GreatSong] Ci z Ainurów, którzy brali udział w tworzeniu Ainułindałe.



23 ALDOR

W ąuenya nazwa ta brzmiała Atalante, skąd greckie Atlantis.(S 8, 240, 261,269, 270, V 23)

AKALLABETH Historia powstania i zagłady Numenoru, opraco-wana prawdopodobnie przez Dunedainów na początku TrzeciejEry i zachowana dzięki gondorskim rękopisom, skopiowanym dlaTooków, przechowywana następnie w Wielkich Smialach. (S 239,240, 261, 269, 270)

ALATARIF.L » Altariel. (Y 58, S 316)ALCARINQUE (quen. «wspaniała») Gwiazda, stworzona przezVardę podczas przygotowań do przebudzenia elfów. (S 47)

ALCARONDAS Okręt flagowy ArPharazóna, zniszczony wrazz całą flotą Numenoru, która pożeglowała do Valinoru.

Zwany także Morskim Zamkiem. Nazwa była prawdopodob-nie adunaicka, lecz jej forma przypomina ąuenya. (S 258)

AIDA (quen. «drzewo») Nazwa tengwy 5 (nr 28), używanej w ąu-enya na oznaczenie głosek „ld”, ale w sindarinie i westronie czę-sto oznaczająca „lh”. (III 361, 365)

ALDALÓME (quen. «drzewocień») Słowo użyte przez Drzewca naokreślenie Fangornu, być może część długiej nazwy tego lasu. (II72)

ALDAMIR (quen. «drzewoklejnot», zm. 1540 TE) Dunadan,dwudziesty trzeci król Gondoru (14901540), zginął śmiercią

gwałtowną. (III 290)

ALDARON (quen. «pan drzew») Tytuł Valara »■ Oromego. (S 27)

ALDEA (quen. «drzewodzień») Quenejska forma numenorejskieji westrońskiej nazwy czwartego dnia euąuie, nadana ku czciBiałego Drzewa. Sindarińska forma brzmiała Orgalath, hobbicka Trewesdei.

Tak że -+Alduya. (III 350)

ALDOR (tłum. rohir. «książę, stary» 25442645 TE) Człowiek,szósty król Rohanu (25702645). Panował 75 lat i zdobył ziemiena wschód od Iseny. Za jego panowania zasiedlono Harrowdalei inne doliny w Ered Nimrais.

Zwany Starym z powodu długiego życia i panowania. (III 230)



ALDUDENIE 24

ALDUDENIE (quen. «dwóch drzew lament») Relacja o zniszczeniuDwóch Drzew znana wszystkim Eldarom, ułożona przez Elemmire,elfa z plemienia Vanyarów, wkrótce po tym wydarzeniu. (S 74)

ALDUYA (quen. «drzewadzień») Quenejska forma eldarskiejnazwy czwartego dnia enąuie, nadana ku czci Dwóch Drzew.Sindarińska forma brzmiała Orgaladhad. (III 352)

ALFABET DAERONA [Alphabet of Daeron] Angerthas Daeron. (III 362)

ALFIRIN (sind.) Złoty kwiat, kwitnący między innymi na polachLebennin. (III 136)

ALMAREN (quen.) Wyspa na Wielkim Jeziorze Śródziemia, sie-dziba Valarów w czasach Dwóch Latarni, zniszczona wraz z sie-dzibami Valarów, gdy Melkor obalił Latarnie. (S 35, 36, 37, 96)

ALQUALONDE (quen. «łabędźport») Miasto i port w Eldamarzena północ od Calaciryi, zbudowany przez Telerich po ich przybyciudo Amanu. Jego władcą był Olwe. Wejście do portu prowadziło

przez wielki naturalny łuk.Zwany też Łabędzią Przystanią. (S 59, 60, 70, 8285, 99,

106, 124, 148, 233)

ALTARIEL (quen. a lata «promienność», riel «uwieńczona dziew-czyna») Pierwotne imię Galadrieli, związane z jej złotymi włosami.Także w brzmieniu Altariel lub Alatariel (Y 58, S 316)

AMAN (quen. «błogosławiony, wolny od zła») Wielki zachodnikontynent leżący między morzami Belegaer i Ekkaia. W jegocentralnej części, na zachód od wielkiego łuku gór Pelóri, leżyValinor. Zatoka Eldamar tworzy wąski pas wybrzeża na wschód

od gór Pelóri w pobliżu Calaciryi, natomiast na północ i południerozciągają się wielkie pustkowia Aramanu i Avatharu. Amani Tol Eressea zostały usunięte z Ardy, gdy uczyniono ją kulistą

po zniszczeniu Numenoru.Aman często zwano Błogosławionym lub Błogosławionym



25 AMON EREB

AMANDIL (zm. 3319 DE) Dunadan, ostatni książę Andunie,ojciec Elendila. Byt przywódcą Wiernych i oparł się pokusomSaurona, lecz w końcu, widząc szybko zbliżającą się katastrofę,

poradził swym towarzyszom wsiadać na statki, sam zaś pożeglował do Amanu, by prosić Valarów o pomoc. Nic więcej o nim niesłyszano. (III 288, S 252257, 259, 271)

AMANYAROWIE [Amanyar] (quen. «ci z Amanu») Eldarowie,którzy zakończyli Wielką Wędrówkę, w przeciwieństwie do

Umanyarów. Także > Calaąuendi. (S 309)

AMARIE (quen., ur. w PE) Ze szczepu Vanyarów, ukochana FinrodaFelagunda. Nie poszła z nim na Wygnanie. (S 125)

AMBAR (quen. «los, zagłada») Jako słowo pospolite «los jednost-ki». W ogólniejszym znaczeniu «przeznaczenie Ea», stąd (jakw ślubowaniu Elendila po wylądowaniu w Śródziemiu) może byćsynonimem Ardy, Ea, a nawet Ainulindale. (III 222)

AMBARONA (quen.) Słowo użyte przez Drzewca na określenieFangornu, być może część długiej nazwy tego lasu. (II 72)

AMLACH (ok. 4 st. PE) Adan z Trzeciego Rodu, syn Imlacha.Z początku nie chciał przystąpić do walki z Melkorem, ale gdyMelkor lub jeden z jego sług, przybrawszy postać Amlacha, zabrałgłos podczas wielkiej narady, Amlach zmienił zdanie i wstąpił nasłużbę do Maedhrosa. (S 138139)

AMLAITH Z FORNOSTU [Amlaith of Fornost] (sind., zm. 946 TE)Dunadan, pierwszy król Arthedainu (861-946), najstarszy synEarendura, ostatniego króla Arnoru. (III 290)

AMON AMARTH (sind. «góra przeznaczenia») Nazwa nadana >Orodruinie przez ludzi z Gondoru po jej wybuchu przed atakiemSaurona na Gondor w 3429 roku Drugiej Ery. (III 289, S 270)

AMON DiN (sind. «milcząca góra») Wzgórze na wschód od lasu

Druadan, pierwsze z północnych wzgórz sygnałowych Gondoru.W skrócie zwane Din. (III 16)

AMON EREB (sind. «samotne wzgórze») Wschodnie przedłużeniewzgórz Andram, samotne wzgórze, widoczne znad Gelionu. Miałowielkie znaczenie strategiczne, będąc najdalszym na południe



AMON ETHIR 26

umocnionym miejscem w Beleriandzie Wschodnim, strzegącym północnych podejść do TaurimDuinath.

Zwane też Ereb. (S 92, 117, 146)

AMON ETHIR (sind. «wzgórze zwiadowców») Wzgórze w Bele-riandzie, usypane przez Finroda na wschód od Nargothrondu,

jako punkt obserwacyjny podejść do miasta.

Zwane też Wzgórzem Zwiadu. (S 205, 206)AMON GWARETH (sind.) Wzgórze pośród równiny Tumladen,na którym zbudowano Gondolin. Jego północny stok zwał sięCaragdur. (S 121, 131, 224, 226, 227)

AMON HEN (sind. «wzgórze oka») Jeden z trzech szczytów na południowym krańcu Nen Hithoel, położony na zachodnim brze-

gu Anduiny. Na jego szczycie zbudowano punkt obserwacyjny.Zwany w westronie Górą Oka. (I 167, 371375, 377379,381, II 24, 231, 235)

AMON LHAW (sind. «wzgórze uszu») Jeden z trzech szczytówna południowym krańcu Nen Hithoel, położony na wschodnim

brzegu Anduiny. Na jego szczycie zbudowano wysokie krzesło, prawdopodobnie zwane Miejscem Nasłuchiwania.

Zwany w westronie Górą Ucha. (I 371372, 378379, 383)

AMON OBEL (sind.) Lesiste wzgórze w Beleriandzie Zachodnimw lesie Brethil. Pod koniec piątego stulecia Pierwszej EryHaladinowie mieli tu twierdzę, Ephel Brandir. (S 192, 204, 207)

AMON RUDH (sind. «nagie wzgórze») Wzgórze w ZachodnimBeleriandzie między Talath Dirnen i Nivrim. Wydrążyli w nim

siedziby Noegyth Nibin (Krasnoludy Poślednie).Amon Rudh było skaliste, rósł na nim jedynie seregon. (S 190

195,217)

AMON SUL (sind. «wzgórze wiatru») > Wichrowy Czub, > WieżaAmon Sul. (S 270, 271 ,1 181, 283, I I 190)



27 ANARION

AMRAS (sind., zm. pod koniec 6 st. PE) Elf Noldor z roduFeanora; wraz z bratem bliźniakiem Amrodem byli najmłodszy-mi synami Feanora. Złożył Przysięgę Feanora i towarzyszył ojcudo Sródziemia, gdzie żył z Amrodem na równinach i w lasachBeleriandu Wschodniego. Podczas Oblężenia Angbandu trzymalisię na uboczu, jednak podczas wojen walczyli u boku swego brataMaedhrosa. Zginęli, gdy synowie Feanora usiłowali siłą odebraćElwindze Silmaril w Przystaniach Sirionu.

Amras i Amrod byli podobni z wyglądu i temperamentu.

Wydaje się, że wśród synów Feanora należeli do spokojniejszych.Byli wielkimi myśliwymi. (S 59, 80, 119, 136, 146, 231)

AMROD (sind., zm. pod koniec 6 st. PE) Elf Noldor z roduFeanora, miał brata bliźniaka > Amrasa. (S 59, 80, 119, 136,146,231)

AMROTH (nand., zm. 1981 PE) Król elfów, który zbudował portw Doi Amroth; ukochany Nimrodel. Gdy jego biały okręt wiatr

porwał na morze, a Nimrodel została na brzegu, rzucił się wpław, by do niej powrócić, i zaginął.

Aczkolwiek Doi Amroth leżało w Belfalas, podniebny domAmrotha znajdował się w Lórien, na Cerin Amroth. (1322323,332)

ANACH (sind.) Przełęcz w północnym Beleriandzie między EredGorgoroth i Crissaegrimem. Pod koniec piątego stulecia PierwszejEry orkowie z Dorthonionu zbudowali tu drogę, wykorzystaną

przy ataku na Dimbar. (S 189, 193, 195, 226)

ANADUNE (adun. «zachodni») Adunaicka forma nazwy » Numenor. (S 243)

ANAR (quen.) » Słońce. (S 95)

ANARDIL (quen. «słońcemiłośnik», zm. 411 TE) Dunadan, szó-sty król Gondoru (329411). (III 290)

ANARION (zm. 3440 DE) Dunadan, młodszy syn Elendila, wraz

z bratem Isildurem drugi król Gondoru (33203440). Uciekł z to-nącego Numenoru dwoma statkami, a następnie wraz z Isilduremzałożył królestwo Gondoru. Ziemie Anariona nazwano Anórien,a jego główną siedzibę Minas Anor.



ANARKIMA 28

Podczas ataku Saurona w 3425 roku Anarion bronił Osgiliathi linii Anduiny, następnie wkroczył do Mordoru z armią OstatniegoPrzymierza. Zginął, zabity kamieniem ciśniętym z Baraddur.(I 232, 373, II 258, 266, III 119)

ANARRIMA (quen.) Gwiazdozbiór uformowany przez Vardę zestarszych gwiazd podczas przygotowań do przebudzenia elfów.

(S 47) ANARYA (quen. «słońcedzień») Quenejska nazwa drugiego dniaenąuie, nadana na cześć Słońca. Sindarińska forma brzmiałaOranor, hobbicka Sunnendei. (III 352)

ANBORN (WoP) Dunadan z Gondoru, strażnik z Ithilien. (II273274, 279280)

ANCA (quen. «paszcza») Nazwa tengwy td (nr 15) używanejw quenya dla oznaczenia „nk”. (III 361, 365)

ANCALAGON (sind. «paszczarwąca») Największy z uskrzydlo-nych smoków, zabity przez Earendila w Wielkiej Bitwie. Upadek

jego ciała zdruzgotał Thangorodrim.Zwany też Ancalagonem Czarnym. (I 70, S 235)

ANDAITH (sind. «długiznak») Tetha wskazująca długość samo-

głoski, używana w stylu pisania Beleriandu. (III 364)

ANDO (quen. «brama») Nazwa tengwy po (nr 5) używanej w quenya dla oznaczenia „nd”, a w innych językach często dla „d”.(III 361, 365)

ANDOR (quen.? «darkraj») Nazwa nadana > Numenorowi przezDunedainów. (S 243, 259)

ANDRAM (sind. «długi mur») Wielki uskok w Beleriandzie, biegną-cy od Falas przez Nargothrond i Wodospady Sirionu do Ramdali Amon Ereb. Nazwę Andram stosowano zazwyczaj tylko do jegoczęści między Nargothrondem a Ramdal. (S 92, 117)

ANDRAST (sind «długie wybrzeże») Półwysep zakończony przy-



29 ANDUREL

ANDROTH (sind. «wielki») Jaskinie w Mithrimie, prawdopodob-nie w górach Mithrim. Po Nirnaeth Arnoediad ukrywali się tunieliczni Sindarowie i Edainowie, później schronił się tu Tuor

jako banita. (S 223)

ANDUINA (sind. «wielka rzeka») Największa rzeka północnozachodniego Śródziemia, płynąca z Dalekiej Północy do deltyw zatoce Belfalas, długości ok. 1500 mil. Zlewisko Anduiny i jejdopływów obejmuje obszar między Górami Mglistymi a Mroczną

Puszczą (znany jako Dolina Anduiny), a także Anórien i Ithilien,większą część Rohanu i Lebenninu. Główne dopływy to Gladden,Celebrant, Limlight, Entwash, Morgulduina, Erui, Sirith i Poroś.

Zwana w westronie Wielką Rzeką.Także > Carrock, Sarn Gebir, Rauros, Nindalf, Nen Hithoel,

Ethir Anduin, Cair Andros. (115, 20, 62,233, 236, 241, 256, 323,328, 333, 348, 359360, 364, 366, 368, 372, I I 21, 23, 26, 45, 78,197, 203, 232, 241, 248249, 255256, 261, 272, 285, 295, III 18,

26, 3132, 56, 72, 82, 88 , 98, 109, 116, 134135, 144, 149, 176,210212, 217, 225, S 52, 90, 248, 268, 270, 273, 274278)

ANDUNIE (quen. «zachód») Miasto i port na zachodnim wybrze-żu Numenoru. Na początku było to główne miasto Numenoru, ponieważ tu przybywali Eldarowie z Eressei. Gdy Cień padł na Numenor, Andunie zostało przewyższone wielkością i znaczeniem przez Armenelos, a tutejsi Wierni zostali zmuszeni do przenie-

sienia się na wschodnie wybrzeże.Książęta Andunie, spadkobiercy Valandila, syna Silmarien, byli najwyższą szlachtą Numenoru. (S 244, 250, 251, 252)

ANDURIL (quen.? «zachódlśnienie») Miecz Aragorna II, wykutyze szczątków > Narsila przez elfickich kowali w Rivendell w 3018roku Trzeciej Ery. Na jego ostrzu był wzór: Siedem Gwiazd (znakElendila) między Półksiężycem (znak Isildura) i PromienistymSłońcem (znak Anariona) oraz wiele runów. Ze względu na swą

przeszłość i tego, kto się nim posługiwał, a także z powodu swegowielkiego blasku, Anduril szybko stał się słynną bronią.

Zwany w westronie Płomieniem Zachodu. Znany też jakoMiecz, Który Został Złamany, Miecz Ponownie Przekuty. (1264,307308, 354, II 38, 10, 109, 131, III 11, 142)



ANDWISE POWROŹNIK 30

ANDWISE POWROŹNIK (ur. 2923 TE) Hobbit z Shire, pierwszysyn Hobsona (Powroźnika Gamgee). Tak jak ojciec, był powroźnikiem w Tighfield.

Zwany w skrócie Andy. (III 347)

ANEALAS (sind. «długie wybrzeże») Lenno Gondoru, obszar wy- brzeża między rzekami Lefnui i Morthond.

Zwany w westronie Długim Brzegiem. (III 37)

ANFAUGLIR (sind. «wielkiepragnieniepaszcza») —>Carcharoth.(S 170)

ANFAUGUTH (sind. «wielkiepragnieniepopioły») Nazwa nadanarówninie » Ardgalen po spaleniu jej przez ognie Melkora pod-czas Dagor Bragołlach. Równina ta pozostała wypaloną pustyniąoprócz kurhanu HaudhenNirnaeth.

Zwana także Dławiący Pył i DornuFauglith. (S 144, 152,168, 179, 180, 181, 185, 195, 196, 200, 214, 235)

ANGA (quen. «żelazo») Nazwa tengwy cq (nr 7) używanej w quenya dla oznaczenia „ng”. (III 361, 365)

ANGAINOR (quen. «żelazo») Łańcuch wykuty przez Aulégo, byspętać Melkora. (S 50)

ANGAMAITE (quen. «żelazo», ok. 1634 DE) Dúnadan, prawnukCastamira i wódz korsarzy z Umbaru. Wraz z bratem Sangahyandodowodził najazdem na Pelargir w 1634 roku, podczas któregozostał zabity król Gondoru Minardil. (III 298)

ANGAMANDO (quen. «żelazowięzienie») -> Angband. (S 313)

ANGARÁTO (quen. «żelazoosobistość») Quenejska forma imie-nia » Angrod. (S 313)

ANGBAND (quen. «żelazowięzienie») Wielka podziemna twierdza,więzienie, koszary, kopalnie i fabryki Morgotha, położone 150staj na północ od Menegroth, za południowozachodnim naroż-nikiem Ered Engrin. Zbudowany przez Melkora po zniszczeniu

ń L t i ątk b ł ęk h S i i ł h



31 ANGERTHAS MORIA

oraz inny słudzy Morgotha ukryli się tam na czas niewoli ich pana.Po powrocie do Śródziemia z Silmarilami Melkor odbudował

Angband, wznosząc nad nim » Thangorodrim i budując wielkitunel pod Ered Engrin z Angbandu do Ardgalen. Angband był

bazą Melkora podczas Wojny o Wielkie Klejnoty, tu hodował onteż swoje potwory. Choć wiele razy atakowana, twierdza zostałazdobyta dopiero podczas Wielkiej Bitwy; uległa całkowitej ruinie

podczas zniszczenia Beleriandu.Zwana także Piekłem Żelaza. Quenejska forma jej nazwy brzmiała Angamando. (I 189, S 46, 50, 77, 78, 91, 95, 102113,127, 132, 135, 143, 144152, 158, 162, 169173, 179186, 188,192198,213, 225)

ANGBOR (sind. «żelazo», WoP) Człowiek z Gondoru, prawdopo-dobnie Dunadan, władca Lamedonu podczas Wojny o Pierścień.Bronił Linhiru przed korsarzami, następnie dowodził armią, która

szła na odsiecz Minas Tirith. (III 136, 140141, 146)

ANGERTHAS D AERON (sind. «długieruny Daerona») Wariant pisma cirth, pełne rozwinięcie Certhas Daeron nastąpiło podwpływem tengwaru. Choć przypisywane Daeronowi, Angerthas

jest prawdopodobnie dziełem Noldorów z Eregionu, którzy za-zwyczaj używali tego systemu. Angerthas został przejęty przezkrasnoludów z Morii (» Angerthas Moria), którzy nadali mu

formę kursywy.Zwany także alfabetem Daerona, runami Daerona. (III 360,

366370)

ANGERTHAS MORIA (sind. «długieszeregirunów z Khazaddumu») Krasnoludzka adaptacja alfabetu Angerthas Daeron sto-sowanego w Eregionie, używana przez plemię Durina w Khazaddumie i Ereborze. Zmiany wprowadzone przez krasnoludów

były niesystematyczne i wynikały głównie z potrzeby oddawa-nia dźwięków języka khuzdul niewystępujących w elfickim orazz pragnienia, by znaki mogły reprezentować spółgłoski miękkie.Krasnoludy z Ereboru dalej modyfikowały ten system, a zmianywprowadzane przez nich wskazują na tendencję powrotu do ory-ginalnego systemu elfickiego. (III 360, 366370)



ANGHABAR 32

ANGHABAR (sind. «żelaznesiedziby») Kopalnia żelaza w Gondolinie, odkryta przez Maeglina w północnej części gór Echoriath.(S 134)

ANGLACHEL (sind. «żelaznypłomień») Miecz z żelaza meteory-towego, jeden z dwóch wykutych przez Eóla, ofiarowany Elwemuw zamian za zgodę na zamieszkanie w Nan Elmoth. Mimo ostrze-żenia Meliany, że jest w nim przewrotność Eóla, Beleg wziął Ang

lachela ze zbrojowni w Menegroth, wyruszając po raz drugi na poszukiwanie Turina, Turin zaś nieświadomie zabił nim Belega.

Turin w Nargothrondzie dał ten miecz do przekucia i nazwałGurthangiem. Pod imieniem Mormegila dokonał tym ostrzemwielkich czynów, lecz także nierozważnych, bezsensownychmordów, aż w końcu zwrócił je przeciw sobie. Gurthang pękł,zabijając go, a jego szczątki złożono obok ciała Turina.

Anglachel był czarny i bardzo twardy; ostrze przekutegoGurthanga lśniło bladym płomieniem. Miecz ten był niewątpliwieobdarzony świadomością. (S 190, 191, 194, 196198)

ANGMAR (sind. «żelazodom») Czarnoksięskie królestwo po obustronach północnej części Gór Mglistych, na północ od Ettenmoors,rządzone przez Wodza Nazguli, znanego wówczas jako KrólCzarnoksiężnik z Angmaru. Jego stolicą było Carn Dum. Angmar

był zamieszkany przez ludzi z gór, orków i inne podobne stwory.Angmar powstał około 1300 roku Trzeciej Ery i przez następ-

ne 700 lat próbował zniszczyć Dunedainów Północy. KrólestwaCardolan i Rhudaur upadły szybko; pierwsze zostało zmiażdżonew 1409 roku, drugie było infiltrowane jeszcze wcześniej. NatomiastArthedain, wspomagane przez elfy z Rivendell i Lindonu, utrzy-mało się do roku 1974, mimo że w 1409 roku było bliskie klęski.

W 1975 roku Król Czarnoksiężnik został pokonany w bitwie podFornostem przez armię z Lindonu (dowodzoną przez Cirdanai Earnura oraz wzmocnioną wojskiem z Gondoru) i z Rivendell(dowodzoną przez Glorfindela), następnie zaś wyparty z Północy,a jego słudzy żyjący na zachód od Gór Mglistych zostali wytępienil b i G tk l ł h i k ją h hód d



33 ANN-THENNATH

ANGRENOST (sind. «żelazotwierdza») » Isengard. (S 271, I I 75)ANGRIM (sind., ok. 430 PE) Adan z Pierwszego Rodu, ojciecGorlima. (S 153)

ANGRIST (sind., «żelazorozcinacz») Nóż wykonany przez Telcharaz Nogrodu, który Beren zabrał Curufinowi i użył do wyłuskaniaSilmarila z korony Melkora. Ostrze złamało się przy próbie wy-

jęcia drugiego klejnotu.

Jak na to wskazuje nazwa, Angrist mógł z łatwością ciąć na-wet żelazo. (S 1667, 171)

ANGROD (sind. «żelazoosobistość», zm. 455 PE) Elf Noldor z ro-du Finroda, trzeci syn Finarfina. Jak jego brat Aegnor, Angrod

powrócił do Śródziemia z zastępami Fingolfina, ze względu naswą przyjaźń z Fingonem, i osiedlił się na północnych stokachDorthonionu.

Był pierwszym z Wygnańców, który dotarł do Doriath.

Opowiedział Elwému pełną historię buntu Noldorów. Zginąłzabity płomieniami Thangorodrimu podczas Dagor Bragollach.

Quenejska forma jego imienia brzmiała Angaráto. (S 59, 80,106, 114, 129, 148, 204)

ANGUIREL (sind. «żelazo») Miecz wykuty przez Eóla, skradzio-ny mu przez Maeglina. Było to bliźniacze ostrze > Anglachela.

(S 190) ANNA (quen. «dar») Nazwa tengwy ci (nr 23). (III 361, 364)

ANNAEL (sind., PE) Elf Sindar z Mithrimu, opiekun Tuora. (S 223)

ANNATAR (sind. «darpan») Imię przybrane przez Sauronaw Drugiej Erze, gdy próbował usidlić elfy w Śródziemiu. (S 267)

ANNON-IN-GELYDH (sind. «bramaNoldorów») Wschodnie wej-ście do podziemnego koryta rzeki na zachodnich wzgórzach Dorlóminu; prowadziło ono do Cirith Ninniach. Zbudował je Turgonw czasach, gdy mieszkał w Nevraácie. (S 223)

ANN-THENNATH (sind. «długi») Rodzaj pieśni elfów; oryginalnawersja Ballady o Leithian była utrzymana w tej formie. (1189)



ANNUMINAS 34

ANNUMINAS (sind. «wieża zachodnia, wieża zachodu słońca»)Miasto zbudowane przez Elendila na brzegu jeziora Nenuial,

pierwsza stolica Arnoru. Opuszczone z powodu upadku Arnorumiędzy 250 a 861 rokiem Trzeciej Ery; dwór przeniósł się wów-czas do Fornostu. Odbudowane na początku Czwartej Ery przezElessara stało się północną stolicą Zjednoczonego Królestwa.(I 234, I I 190, III 226, S 270, 271, 274)

ANÓREEN (sind. «słońcekraj») Część Gondoru na północ od rzekiErui, na zachód od Anduiny, na wschód i południe od Rohanu.Początkowo domena Anariona. Tu znajdował się las Druadan,a także żyzne tereny rolnicze. Stolicą i głównym miastem byłoMinas Tirith.

Zwane w rohirrimskim Sunlending. Forma Anórien pochodziod starszej, sindarińskiej Anóriend. (III 15, 229)

ANSON POWROŹNIK [Anson Roper] (ur. 2961 TE) Hobbitz Shire, syn Andwise’a Powroźnika. Prawdopodobnie mieszkałw Tighfield i był powroźnikiem. (III 347)

ANTO (quen. «usta») Nazwa tengwy h> (nr 13) używanej w quenya dla oznaczenia „nt”, a w innych językach często dla „dh”.(III 361, 365)

APANONAR (quen. «później urodzeni») Jedno z określeń —»ludziużywane przez Eldarów. (S 98)

APPLEDORE Nazwisko ludzi używane w Bree. (I 153)

APPLEDORE ROWLIE (zm. 3019 TE) Człowiek z Bree zabity podczas walki między ludźmi z Bree a Billem Fernym i jego to-warzyszami. (III 158)

AR- (adun. «królewski, król») Partykuła dodawana do imion tychkrólów Numenoru, którzy przyjmowali swe królewskie imionaw języku adunaickim. Królowie i królowe są w tej Encyklopediiwymieniani pod swymi królewskimi imionami.

Także > Tar. (III 287)



35 ARAGORNin

dości uczestniczył w wędrówce swego rodu z Eriadoru do Estoladu,wkrótce jednak przeniósł się stamtąd do Hithlumu, gdzie spę-dził 14 lat, prawdopodobnie w służbie Fingolfina, i otrzymałsindarińskie imię. Niewątpliwie władał tą znaczną częścią swe-go ludu, która powędrowała na zachód od Estoladu. (S 137,141)

ARADOR (sind. «królewski», zm. 2930 TE) Dunadan, czternastywódz Dunedainów Północy (29122930). Zabity przez górskie

trolle na Zimnych Polach. (III 290)

AR-ADUNAKHÓR (adun. «władca zachodu», ok. 2899 DE)Dunadan, dziewiętnasty król Numenoru (2899?), pierwszy,który przybrał królewskie imię w języku adunaickim. PrześladowałWiernych i karał za publiczne używanie języka elfów.

W ąuenya jego imię brzmiało Herunumen. (III 288, 329,356, S 258, 319)

ARAGLAS (sind. «królewskiliść», zm. 2455 TE) Dunadan, szóstywódz Dunedainów Północy (23272455). (III 290)

ARAGORNI (sind. «królewskidrzewo», zm. 2327 TE) Dunadan, piąty wódz Dunedainów Północy (23152327), zabity przez wil-ki. (III 290)

ARAGORN II (2931 TE120 CE) Dunadan, szesnasty i ostat-ni wódz Dunedainów Północy (29333019), odnowiciel kró-

lestw Dunedainów w Śródziemiu i jako Elessar, pierwszy królZjednoczonego Królestwa (3019 TE120 CE). Jako dziedzicIsildura dorastał w tajemnicy w Rivendell, znany pod imieniemEstel aż do ukończenia lat 20, kiedy Elrond wyjawił mu jego po-chodzenie.

Wówczas Aragorn udał się do Dzikich Krain i przez prawie70 lat walczył ze sługami Saurona, ucząc się też zwyczajów róż-nych ludów, aż stał się najwytrzymalszym i najmądrzejszym czło-

wiekiem swoich czasów. W tym czasie, ukrywszy swą prawdziwątożsamość, służył pomocą Thengelowi w Rohanie i Ecthelionowiw Gondorze; w Gondorze znany był jako Thorongil ze względuna Gwiazdę Strażników, którą nosił. Jego największym czynemw owym czasie był atak na Umbar w 2980 roku i zniszczenie



ARAGORN III 36

znacznej części floty korsarzy. W 2956 roku spotkał Gandalfai stał się jego przyjacielem. W 3017 roku, po 13 latach nieustają-cych poszukiwań, Aragorn schwytał Golluma. W następnym rokuspotkał Froda i jego towarzyszy w Bree i pomógł im dotrzeć doRivendell. Został jednym z Dziewięciu Towarzyszy i poprowadziłDrużynę po upadku Gandalfa w Khazaddumie.

Podczas Wojny o Pierścień Aragorn był jednym z wo-

dzów w Bitwie o Rogaty Kasztel; w tym czasie zaprzyjaźnił sięz Eomerem. Następnie, wraz z Legolasem, Gimlim i StrażnikamiPółnocy przeszedł przez Ścieżki Umarłych, opierając się na wie-dzy uzyskanej dzięki palantirowi Orthanku, który wyrwał spodkontroli Saurona. Jako dziedzic Isildura wezwał Umarłych do posłuszeństwa i przy ich pomocy pokonał korsarzy w Pelargirze,zdobywając korsarską flotę. Następnie poprowadził liczny oddziałludzi z południa Gondoru do Minas Tirith, gdzie jego armia od-

wróciła losy Bitwy na Polach Pelennoru. Później został dowódcą> Armii Zachodu.

Po Wojnie o Pierścień Aragorn został królem ZjednoczonegoKrólestwa i Władcą Zachodnich Krajów pod imieniem ElessaraTelcontara. Poślubił Arwenę, córkę Elronda. Podczas 120letniego panowania rozszerzył granice królestwa i przywrócił długonieobecne w nim pokój oraz dobrobyt.

Oprócz wiedzy, nagromadzonej podczas długich walkz Sauronem, Aragorn posiadał mądrość elfów i dar przewidy-wania Dunedainów. Sprawiedliwie mówiono, że odżyła w nimszlachetność Numenorejczyków.

Mając 20 lat, tuż przed opuszczeniem Imladris, Aragorn spo-tkał Arwenę. Od tej chwili kochał ją, a w 2980 roku oboje przy-rzekli sobie wierność. Jednak Elrond nie godził się wydać swejcórki za jakiegokolwiek człowieka, chyba że byłby on królemArnoru i Gondoru, dlatego pobrali się dopiero po zakończeniuWojny o Pierścień. Aragorn i Arwena mieli syna Eldariona i kilkacórek.

Aragorn od czasu wykucia Andurila w 3018 roku nosił goprzy boku; przedtem od czasu do czasu nosił szczątki Narsila.



37 ARANARTH

z powodu szmaragdowej broszy, którą nosił); to przepowie-dziane mu imię przyjął jako swe imię królewskie. W Bree przedWojną o Pierścień nazywany Obieżyświatem, przyjął ąuenejskiodpowiednik tego imienia, Telcontar, dla założonej przez siebiedynastii. Zwany był także dziedzicem Isildura, Odnowicielemi Skrzydłonogim; to ostatnie imię nadał mu Eomer, gdy usłyszało wędrówce Trzech Łowców. (I 68, 168170, 204, 212, 215, 228,237243, 251, 253, 261, 264285, 290, 295297, 306329, 333,

336339, 347381, I I 1948, 88140, 155159,165, 234235, 248,253, 259, 266, 295, III 21, 28, 4057, S 281)

ARAGOST (sind. «królewska twierdza», zm. 2588 TE) Dunadan,ósmy wódz Dunedainów Północy (25232588). (III 290)

ARAHAD I (sind. «królewski», zm. 2532 TE) Dunadan, siódmywódz Dunedainów Północy (24552525). (III 290)

ARAHAD n (sind. «królewski», zm. 2719 TE) Dunadan, dziesiąty

wódz Dunedainów Północy (26542719). (III 290)

ARAHAEL (sind. «królewski», zm. 2177 TE) Dunadan, drugiwódz Dunedainów Północy (21062177). (III 290)

ARAMAN (quen. «na zewnątrz, poza Amanem») Wielkie północ-ne pustkowia Amanu, obejmujące cały obszar między Morzema górami Pelóri na północ od Eldamaru. Araman był opuszczo-ny i górzysty. Na jego północnych krańcach było bardzo zimno.

Także » Helcaraxe, Oiomure. (S 70, 77, 80, 8586, 9697,101,105, 225)

ARAN- (sind. «królewski») Partykuła, używana przez królówArthedainu po Malvegilu oraz przez wodzów Dunedainów Północy,wskazująca na ich roszczenia do całego Arnoru. Inaczej niż numenorejskie partykuły Ar i Tar, element Aran był integralną czę-ścią imienia i był nadawany przy urodzeniu, jak można zobaczyć

w opowieści o nadaniu imienia Arvedui.Czasami skracany do Ara lub Ar. (III 290, S 313)

ARANARTH (sind. «królewski kraj», zm. 2106 TE) Dunadan, pierwszy wódz Dunedainów Północy (19742106), najstarszysyn Arvedui, ostatniego króla Arthedainu. (III 290)



ARANEL 38

ARANEL (sind. «królewska gwiazda, królewski elf») Przydomek> Diora. (S 177)

ARANRUTH (sind. «królewski gniew») Miecz Elwego w Doriath, później należący do królów Numenoru. (S 190)

ARANTAR (quen., zm. 435 TE) Dunadan, piąty król Arnoru(339435). (III 290)

ARANUIR (sind. «królewski», zm. 2247 TE) Dunadan, trzeciwódz Dunedainów Północy (21772247). (III 290)

ARANWE (quen., PE) Elf z Gondolinu, ojciec Voronwego. (S 224)

ARAPHANT (sind. «królewski», zm. 1964 TE) Dunadan, czterna-sty król Arthedainu (18911964). Za jego panowania wznowionokontakty z Gondorem. (III 290)

ARAPHOR (sind. «królewski», zm. 1589 TE) Dunadan, dziewią-ty król Arthedainu (14091589). W roku koronacji z pomocąCirdana wyparł siły Angmaru z Fornostu i Północnych Wzgórz.Za jego rządów w Arthedainie panował pokój, gdyż siły Angmaru

były chwilowo poskromione przez elfy z Lindonu i Rivendell.(III 290)

ARASSUIL (sind. «królewski», zm. 2784 TE) Dunadan, jedenastywódz Dunedainów Północy (27192784). Za jego czasów Eriador był niepokojony przez orków. (III 290)

ARATAN (quen. «królewski człowiek», zm. 2 TE) Dunadan,drugi syn Isildura. Walczył w armii Ostatniego Sojuszu i poległw » Bitwie na Polach Gladden. (S 274)

ARATAROWIE [Aratar] (quen. «wzniośli») Ośmioro najważniej-szych Valarów: Manwe, Varda, Ulmo, Yavanna, Aule, Mandos,

Nienna i Orome.Zwani też Ośmioma Aratarami, Szlachetnymi Ardy. (S 27)

ARATHORNI (sind. «królewski», zm. 2848 TE) Dunadan, dwu-ód d i ó ół i ął ł ą



39 ARDA

ARATHORN II (28732933 TE) Dunadan, piętnasty wódzDunedainów Północy (29302933). Zabity przez orków, gdywalczył wraz z Elladanem i Elrohirem.

W 1925 roku poślubił Gilraenę, jedynym ich dzieckiem byłAragorn II. (III 290)

ARAYAL (sind. «królewski», zm. 1891 TE) Dunadan, trzynastykról Arthedainu (18131891). (III 290)

ARAVIR (sind. «królewski», zm. 2319 TE) Dunadan, czwartywódz Dunedainów Północy (22472319). (III 290)

ARAVORN (sind. «królewski», zm. 2654 TE) Dunadan, dziewiątywódz Dunedainów Północy (25882654). (III 290)

ARAW (sind.) Orome. (III 23)

ARCHET Wieś w okręgu Bree, na północnym skraju Chetwood.(1 148, 166, 177179)

ARCIRYAS (quen. «statek», ok. 19 st. TE) Dunadan, młodszy brat króla Gondoru Narmacila II, przodek Earnila II. (III 300)

ARCYKAMIEŃ [Arkenstone] Wielki biały klejnot znaleziony głę- boko pod Ereborem przez Thraina I. Arcykamień był największymskarbem królów Ereboru, lecz został porzucony, gdy Smaug wy-gnał stamtąd krasnoludów w 2770 roku Trzeciej Ery. W 2941 rokuBilbo, który był członkiem Kompanii Thorina, podczas przeszu-

kiwania skarbca Smauga znalazł klejnot. Użył on Arcykamienia, by próbować pogodzić Thorina z oblegającymi go elfami i ludźmi.Później klejnot złożono do grobu wraz z ciałem Thorina.

Zwany także Sercem Góry. (III 325, H 193, 196, 199, 201)

ARDA (quen. «region, królestwo») Ziemia, która zgodnie z zamia-rem Iluvatara miała być siedzibą jego Dzieci. Według Ainulindale, miała być ona pozbawiona skrajności i symetryczna, została jed-nak poważnie skażona przez złośliwość Melkora i walkę międzynim a Valarami.

Gdy Valarowie zrealizowali Wizję w stopniu, w jakim moglito uczynić Arda była okrągła i płaska, otoczona przez Ekkaia,Morze Zewnętrzne, które z kolei było ograniczone > Ścianami



ARDA 40

Nocy. Składała się z co najmniej dwóch wielkich kontynentów,Amanu i » Sródziemia, rozdzielonych przez Belegaer. Poniżej powierzchni Ardy całą przestrzeń zajmowała skała podziurawio-na grotami; nie jest powiedziane, czy owa skała gdziekolwiek siękończyła. Ponad powierzchnią rozciągała się Zasłona Ardy at-mosfera.

Podczas Odmiany Świata Ilúvatar usunął Aman poza ob-

szar Ardy i uczynił ją tym kulistym światem, w którym żyjemy.Powiedziane jest, że Arda zostanie przywrócona do pierwotnegokształtu, gdy nadejdzie Koniec.

W sprawie licznych przemian Ardy zobacz także: Beleriand,Zaczarowane Wyspy, Ered Engrin, Tol Eresséa, Númenor, Pelóri,Dwie Latarnie, Arda Skażona i Zakrzywiony Świat.

Zwana też Ziemią, a także Królestwem Ardy, KrólestwemZiemi lub Królestwem Manwégo oraz Małym Królestwem. (S 16,23, 25, 35, 37, 39, 84, 98, 102, 238, 245, 265)

ARDA Nazwa tengwy y (nr 26) używanej zazwyczaj w quenya dlaoznaczenia „rd”, a w sindarinie i westronie dla „rh”. (III 361, 365)

ARD-GALEN (sind. «regionzielony») Wielka równina na północod Dorthonionu, na wschód od Ered Wethrin, a na południe i za-chód od Ered Engrin. Chociaż częściowo skażona zniszczeniami,

spowodowanymi przez Angband, Ardgalen pozostała piękna, pokryta trawą. Podczas Oblężenia Angbandu była patrolowana przez jazdę Fingolfina i Maedhrosa.

Strawiona przez ogień podczas Dagor Bragollach, Ardgalenzwana była później Anfauglith. (S 102, 109, 110, 112114,118,144)

ÁRE (quen. «światło słoneczne») Wczesne określenie tengwy 6 (nr

31); początkowo áze, następnie ésse. (III 361, 365)

ÁRENUQUERNA (quen. «áre odwrócona») Jedna z nazw tengwy9, (nr 32); áre, áze nuquerna. (III 361, 365)

AREDHELA (sind. «szlachetny elf», zm. ok 330 PE) Kobieta z roduN ld ó j ł d d i k i j d ó k Fi lfi W ó ił



41 ARGONATH

i opuściła Gondolin, by odwiedzić synów Feanora, którzy byli jej przyjaciółmi w Eldamarze. Oddzieliła się od swych towarzyszyw Nan Dungortheb i została uznana za zmarłą, przeżyła jednak,a następnie została uwiedziona i poślubiona przez Eóla z NanElmoth.

Aredhela urodziła Eólowi syna, Maeglina, który w końcu, pra-gnąc utwierdzić swe prawa do dziedzictwa po Turgonie, przekonał

ją, by uciekli z Nan Elmoth. Eól podążył za nimi do Gondolinu,

gdzie, podczas kłótni przed tronem Turgona, zatrutym grotemzabił Aredhelę, która własnym ciałem zasłoniła Maeglina przedgniewem jego ojca.

Aredhela była wysoka, miała ciemne włosy i jasną cerę, a ubie-rała się tylko w srebro i biel. Z tego powodu zwano ją AredheląBiałą i ArFeiniel, Białą Panią Noldorów lub Białą Panią Gondolinu.Lubiła jeździć konno i polować. (S 59, 126132)

AR-FEINIEL (sind.?) > Aredhela. (S 59, 126132)ARGELEB I (sind. «królewskie srebro», zm. 1356 TE) Dunadan,siódmy król Arthedainu (1349-1356). Podczas koronacji ogłosiłsię władcą całego Arnoru ze względu na brak potomków Isilduraw Rhudaurze i Cardolanie. Rhudaur, będący pod kontrolą Angmaru,odrzucił te roszczenia. W czasie wojny, która po tym nastąpiła,Argeleb ufortyfikował Wichrowe Wzgórza, lecz poległ w bitwie.(III 290, 292)

ARGELEB II (zm. 1670 TE) Dunadan, dziesiąty król Arthedainu(15891670). W 1600 roku Trzeciej Ery udzielił zgody Marchowii Blancowi na osiedlenie się w Shire. (116, III 290, 292)

AR-GIMILZÓR (ok. 3125 DE) Dunadan, dwudziesty drugi król Numenoru. Poślubił Inzilbeth z Andunie wbrew jej woli. Z tegonieszczęśliwego związku przyszło na świat dwóch synów: TarPalantir i Gimilkhad. Gimilzór zaniedbał Białe Drzewo i Święte

Miejsce Eru. (III 288, S 250)

ARGONATH (sind. «kamienie królów») Rzeźbione skały górują-ce nad wylotem ze skalistego wąwozu przy północnym przejściuna jezioro Nen Hithoel na Anduinie. Były to dwa ogromne i bu-dzące trwogę posągi Isildura i Anariona, każdy po jednej stronie



ARGONU! 42

rzeki. Zostały stworzone za panowania Rómendacila II, około1340 roku Trzeciej Ery, by oznaczyć północną granicę Gondoru.

Zwane także Kolumnami Królów, Wrotami Argonath, WrotamiKrólów, Wrotami Gondoru. Ta pierwsza nazwa była prawdopodob-nie rzeczywistą nazwą westrońską, a w każdym razie powszech-nie używaną. (1235, 256, 367, 369370, I I 31, 290, III 22, S 271,

276)

ARGONUI (sind. «królewskikamienny», zm. 2912 TE) Dunadan,trzynasty wódz Dunedainów Północy. (III 290)

ARIENA [Arien] (quen.) Jedna z Majarów, potężny duch ognia,oddany Laurelinowi i złotym kwiatom w ogrodach Vardy. Wybrana

przez Valarów do kierowania » Słońcem. (S 94, 95)

AR-INZILADUN (adun. «lcwiat zachodu») » TarPalantir. (III 288)

ARMENELOS (quen. «królewskaniebiańska twierdza») Miastow Numenorze na wzgórzu w pobliżu Meneltarmy. Był tam pałackrólewski, rosło Białe Drzewo Nimloth. Później w Armenelos sta-nęła świątynia zbudowana przez Saurona. Po zmierzchu AndunieArmenelos było prawdopodobnie największym miastem Numenoru.

Zwane także Złotym Armenelos. (S 245, 251254, 271)

ARMIA ZACHODU [Army of the West] Niewielka armia ludziz Gondoru i Rohanu, dowodzona przez Aragorna, Gandalfa,Imrahila i Eomera, która podczas Wojny o Pierścień maszerowa-ła na Morannon, by odwrócić uwagę Saurona od Froda. Armiao mało nie została unicestwiona, jednak ostatecznie Pierścieńzniszczono, a potęgę Saurona złamano. Armia odniosła wówczaswielkie zwycięstwo nad Haradrimami i Easterlingami, sprzymie-rzonymi z Sauronem, a także nad pozbawionymi przywództwaorkami i trollami.

Wraz z armią maszerowali Pippin, Legolas, Gimli, Beregond,Elladan i Elrohir (III 143152 221)



43 AROD

Ery i zniszczyła Angmar. Składała się z elfów z Lindonu orazludzi z Arthedainu i Gondoru, a była dowodzona przez Cirdanai Earnura. (III 332)

ARMINAS (quen. «królewska wieża», PE) Elf Noldor, towarzyszAngroda. Po Dagor Bragołlach mieszkał w Falas z Cirdanem.Wiosną 496 roku wraz z Gelmirem zaniósł Orodrethowi ostrze-żenie Ulma o zagrożeniu Nargothrondu. (S 200)

ARNACH » Lossarnach. (III 373, 393)ARNOR (sind. «królewski kraj») Starsze Królestwo Dunedainóww Śródziemiu, utworzone w 3320 roku Drugiej Ery przez Elendila,który panował tu bezpośrednio jako pierwszy król. W najszer-szych swych granicach Arnor rozciągał się na wszystkie ziemiemiędzy rzekami GwathlóBruinen i Lune. Jego pierwszą stolicą było Annuminas, ale przed 861 rokiem Trzeciej Ery stolicę prze-niesiono do Fornostu, głównego miasta kraju. Inaczej niż Gondor,

Arnor nie rozkwitł, a zmierzch Dunedainów rozpoczął się tu odkatastrofalnej » Bitwy na Polach Gladden w 2 roku. Jednak mi-mo wszelkich przeszkód linia Isildura i jego następców, władcówArnoru, została zachowana.

Po śmierci Earendura, dziesiątego króla (861 rok), Arnorzostał podzielony między jego trzech synów, z których najstar-szy został królem Arthedainu. Dunedainów w pozostałych kró-lestwach (Cardolanie i Rhudaurze) szybko ubywało i w 1349 ro-

ku Arthedain ogłosił zwierzchność nad całym Arnorem. Od tegoczasu Arthedain był czasem nazywany Amorem.

Angmar i Rhudaur wykorzystały roszczenia Arthedainu jako pretekst do najazdu i królestwo upadło w 1974 roku. NastępcyIsildura stali się wodzami Dunedainów Północy aż do Wojnyo Pierścień, po której królestwo Arnoru zostało odtworzone przez Elessara.

Zwany także Północnym Królestwem lub Królestwem Północy.

(1 16, 233, 235, III 124, 221, S 270, 282)

AROD (rohir. «szybki», WoP) Szybki i ognisty koń z Rohanu, pożyczony Legolasowi i Gimliemu przez Eomera. Arod niósł ich podczas Wojny o Pierścień przez pola Rohanu i Ścieżki Umarłych,



AROS 44

a prawdopodobnie także podczas Bitwy na Polach Pelennoru.(II 44, III 53, 229)

AROS (sind.) Rzeka w Beleriandzie, płynąca z Dorthonionu na południe, a następnie na zachód. Wpadała do Sirionu tuż powy-żej Aelinuial. Głównym jej dopływem był Celon.

Aros tworzył wschodnią i południową granicę Doriath. (S 91,92, 107, 116, 118, 127, 130, 220)

AROSSIACH (sind. «bród») Bród na górnym Arosie. Tu stara dro-ga z Nan Dungortheb przecinała rzekę, wiodąc do Himladu, NanElmoth i krasnoludzkich miast w Ered Luin. (S 116)

AR-PHARAZÓN (adun. «złoty», zm. 3319 DE) Dunadan, dwudzie-sty czwarty i ostatni król Numenoru (32553319), syn Gimilkhadai bratanek TarPalantira. Był przywódcą buntu Numenorejczyków

przeciw rządom stryja po śmierci swego ojca. Po śmierci TarPalantira zmusił jego dziedziczkę, TarMiriel, by wbrew swej woli

poślubiła go, następnie zaś przejął bezprawnie berło.Będąc ambitnym człowiekiem i wielkim wojownikiem, Ar

Pharazón był popularnym królem. Jego największym czynem było wysłanie wielkiej armii do Śródziemia w 3261 roku i upo-korzenie Saurona, będącego wówczas u szczytu potęgi. Jednak

pycha popchnęła ArPharazóna do tego, by zabrać Saurona ja-ko więźnia do Numenoru. W rezultacie wraz ze swym dworemniebawem dostał się pod wpływy Cienia. Następne 50 lat rzą-dów ArPharazóna wypełniał chaos i rosnące prześladowaniaWiernych. Na koniec, gdy ArPharazón ściął Nimloth i zacząłskładać Melkorowi ofiary z ludzi, Sauron nakłonił go do zaata-kowania Valinoru i zdobycia nieśmiertelności siłą. Przez dzie-więć lat, zaczynając od 3319 roku, król budował Wielką Armadę,

a w 3319 roku wylądował na zakazanym wybrzeżu BłogosławionegoAmanu. Tam podczas Odmiany Świata został wraz ze swymi ludźmi pogrzebany w Jaskiniach Zapomnianych, Numenor zaś zatopiłyfale.

ArPharazón miał przydomek Złoty. Nie używana forma je-



45 ARTHEDAIN

AR-SAKALTHÓR (adun. ok. 31 st. DE) Dunadan, dwudziesty pierwszy król Numenoru. (III 288)

ARTAMIR (quen. «klejnot», zm. 1944 TE) Dunadan z Gondoru,syn króla Ondohera, zginął w bitwie z Woźnikami. (III 299)

ARTHAD (sind., zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, jedenz 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie. (S 148)

ARTHEDAIN (sind. «królestwo Edainów») Królestwo Dunedainów

powstałe w wyniku podziału Arnoru w 861 roku Trzeciej Ery.Stolicą jego był Fornost. Obejmowało ziemie między rzeką Lunęa Brandywiną oraz na północ od Wielkiego Wschodniego Gościńcaaż po Wichrowy Czub na wschodzie. W Arthedainie znajdowały siędwa palantiry Północy, przechowywane w Trzeciej Erze przez ludzi.

Królowie Arthedainu byli następcami Amlaitha, najstarszegosyna Earendura, ostatniego króla Arnoru, w ich rodzie zachowałasię więc linia Isildura.

W 1349 roku Argeleb I ogłosił się władcą całego Arnoru, gdyżlinie królewskie w Cardolanie i Rhudaurze wygasły, lecz Rhudaurwspomagany przez Angmar odrzucił te roszczenia i zaatakowałArthedain. Królestwo Arthedainu, wspomagane od czasu do cza-su przez Cardolan, Lindon i Rivendell, odparło wielkie najazdyw 1356 i 1409 roku i szereg drobnych ataków, jednak jego siłysłabły. W 1974 roku Fornost został opanowany przez Angmar,król Arvedui uciekł do Ered Luin, a potem na przylądek Forochel,gdzie utonął następnej wiosny. Niemniej Angmar został zniszczony przez elfy z Lindonu i Rivendell oraz resztki armii Arthedainu, przywsparciu wielkich sił z Gondoru, dowodzonych przez Earnura.Arthedain nie został jednak wskrzeszony, Fornost był opuszczo-ny, a Dunedainowie Północy poszli w rozsypkę.

Choć przez większą część swych dziejów Arthedain był od-dzielony od Gondoru, za panowania króla Araphanta (1891

1964) wznowione zostały kontakty między dwoma królestwami.Arvedui poślubił księżniczkę Firiel, córkę króla Ondohera, i choćroszczenia Arvedui do tronu Gondoru zostały odrzucone w 1944roku, oba królestwa pozostały w przyjaźni. Bez pomocy Gondoruw 1975 roku Angmar nie mógłby zostać pokonany.

Zwany także Królestwem Północnym. (III 290295)



ARYEDUI 46

ARVEDUI (sind. «król ostatni», zm. 1975 TE) Dunadan, piętnastyi ostatni król Arthedainu (19641974). Przy jego narodzinachMalbeth Jasnowidzący przepowiedział, że będzie on ostatnimkrólem, dlatego nadano mu imię Arvedui.

W 1944 roku, po śmierci króla Gondoru Ondohera i jegosynów Arvedui zażądał korony Gondoru, gdyż był potomkiemIsildura, który wraz z Anarionem był królem Gondoru, a także

dlatego, że był mężem Firiel, jedynego żyjącego dziecka Ondohera,która zgodnie z prawami Numenoru dziedziczyła tron po oj-cu. Wprawdzie roszczenia Arvedui zostały odrzucone, ale królEarnil z Gondoru obiecał mu pomoc w potrzebie. W 1973 rokuArvedui poprosił o wsparcie w walce przeciw Angmarowi, lecznim flota wysłana przez Earnila przybyła, Czarnoksiężnik poko-nał Arthedain. Arvedui wysłał synów do Lindonu, sam jednak

pozostał na Północnych Wzgórzach do końca. Następnie ukry-wał się w kopalniach krasnoludów w północnych Ered Luin,aż głód zmusił go do szukania azylu u Lossothów. W marcu1975 roku Cirdan przysłał okręt do zatoki Forochel, by rato-wać Arvedui. Król i jego ludzie weszli na statek, który w dro-dze powrotnej został uwięziony w lodach i zatonął. (III 290,293294)

ARYEGIL (sind. «królewski», zm. 1743 TE) Dunadan, jedenastykról Arthedainu (16701743). (III 290)

ARVELEG I (sind. «królewski», zm. 1409 TE) Dunadan, ósmykról Arthedainu (13561409). Po śmierci ojca wyparł z pomo-cą Lindonu i Rivendell siły Angmaru i Rhudauru z WieżowychWzgórz i przez 50 lat Arthedain wspólnie z Cardolanem utrzymy-wały granicę wzdłuż Wichrowych Wzgórz, Wielkiego Wschodniego

Gościńca i dolnego biegu Hoarwell. W 1409 roku Arveleg poległ podczas bezskutecznej obrony Wieżowych Wzgórz przed potęż-nym najazdem Angmaru i Rhudauru. (III 290)

ARVELEGII (zm. 1813 TE) Dunadan, dwunasty król Arthedainu(17431813). (III 290)



47 ASFALOTH

fów i ludzi (w tym Earendila i Elwingi), uciekinierów ze spusto-szonego Doriathu, Gondolinu i Falas. Arvernien było chronione przez Ulma oraz żeglarzy Cirdana, żyjącego na wyspie —>Balar.(I 224, S 208)

ARWENA (sind. «królewska dziewczyna», 241 TE121 CE)Księżniczka Eldarów, córka Elronda i Celebriany. Przez blisko3000 lat żyła spokojnie w Imladris i Lórien, aż w 2951 rokuspotkała w Rivendell Aragorna. W 2980 roku ślubowali sobie

wierność na Cerin Amroth, a po Wojnie o Pierścień pobrali sięi Arwena została królową Gondoru. Dała swemu mężowi synai kilka córek. Jednakże wychodząc za Aragorna dokonała tym sa-mym wyboru, że nie będzie mogła towarzyszyć swemu ojcu, gdyodpłynie on za Morze pod koniec Trzeciej Ery, lecz stanie się śmiertelniczką. Po śmierci Aragorna w 120 roku Czwartej Ery wróciłado Lórien, gdzie zmarła następnej zimy. Pochowano ją na CerinAmroth.

Arwena była znana ze swej urody. Jej ciemne włosy jakmawiano przypominały urodę Luthien. Ze względu na piękno,

jakie nigdy już nie miało się pojawić wśród elfów Śródziemia,zwano ją Undómiel, a w westronie Gwiazdą Wieczorną; byłaznana jako Gwiazda Zmierzchu swego ludu. (1218, 221, I I 110,226229, 231, III 227, 307311)

AR-ZIMRAPHEL (adun.) Imię, do którego przyjęcia ArPharazón

zmusił > TarMiriel. (S 251, 259)AR-ZIMRATHÓN (adun., ok. 3000 DE) Dunadan, dwudziestykról Numenoru. (III 288)

ASCAR (sind. «bystry, gwałtowny») Rzeka w Beleriandzie, naj-dalej na północ położony dopływ Gelionu, spływający z okolicgóry Dolmed i wpadający do Gelionu koło Sarn Athrad. Wzdłużrzeki biegła Droga Krasnołudzka z Nogrodu i Belegostu. (S 88 ,

117118, 134, 139, 221) ASEA ARANION (quen. «liście królewskie») » Athelas. (III 110)

ASFALOTH (sind. «kwiecie») Biały i szybki koń Glorfindela, który przyniósł Froda do Rivendell z brodu Bruinen. (I 206)



ASTA 48

ASTA (quen. «miesiąc») Miesiąc w różnych kalendarzachDunedainów i westrońskich. Liczył zazwyczaj 30 dni, choć dwaastar w Rachubie Królewskiej miały po 31 dni. (III 350)

ASTALDO (quen. «odważny») Imię » Tulkasa. (S 26)

ASTRON Czwarty miesiąc » Kalendarza Shire, w przybliżeniuodpowiadający naszemu kwietniowi. W Bree nazywany Chithing. (III 348)

ATALANTE (quen. «w dół upadłe») Nazwa nadana przezDunedainów » Numenorowi po jego zniszczeniu. (S 261)

ATANATARI (quen. «człowiekojciec», zm. 748 TE) Dunadan,dziesiąty król Gondoru (667748). (III 290)

ATANATAR II (zm. 1226 TE) Dunadan, szesnasty król Gondoru(11451226). Za jego panowania Gondor osiągnął szczyt potęgii wspaniałości. Jednakże król kochał zbytek i nie czynił nic, byutrzymać potęgę kraju. Straż na granicach Mordoru została za-niedbana, za to królewską koronę zastąpiła nowa, wykonana zeszlachetnych metali i wysadzana klejnotami.

Atanatar był znany jako Alcarin („Sławny”) ze względu na bogactwo i potęgę jego królestwa. (III 290)

ATANATARI (quen. «ludzieojcowie») » Edainowie. (S 98, 179)

ATANI (quen. «ci drudzy», l.poj. Atan) Nazwa nadana ludziomw Valinorze, w Sródziemiu stosowana jedynie do Trzech RodówPrzyjaciół Elfów, —>Edainów. (S 98, 137)

ATHELAS (sind. «królewskie liście») Roślina lecznicza przynie-siona do Śródziemia przez Numenorejeżyków, rosnąca tylkow miejscach, gdzie kiedyś żyli lub obozowali. Miała odświeżający

zapach, a w dłoniach dziedziców Elendila wielką moc leczeniaran, zwalczania trucizn i złych wpływów. Aragorn używał ziółathelas, krusząc i gotując jego liście w wodzie, a następnie ob-mywając rany chorego tym naparem lub dając mu do wdychania parujący płyn.

Z t i k ól ki i liść i



49 AZANULBIZAR

AULE (quen.) Ainur, jeden z Aratarów. Najpotężniejszy z Valarów po Manwem, Vardzie i Ulmie. Aule uksz tałtował substancje,z których tworzono Ardę; jest mistrzem rzemiosł i wiedzy o ma-teriałach. Lubuje się ich naturą i dziełami kunsztu, ale nie dążydo posiadania ani władzy. Oprócz kształtowania Ardy najwięk-szymi dziełami Aulego były Dwie Latarnie Valarów, statki Słońcai Księżyca oraz krasnoludy, które stworzył z niecierpliwości, niemogąc się doczekać Dzieci Iluvatara.

Mimo swego wspaniałego kunsztu Aule jest pokorny i współ-czujący; krasnoludy przeżyły wyłącznie dlatego, że Aule poddał je woli Iluvatara. Jego małżonką jest Yavanna, mieszkają w Valinorze.

Aule znany jest jako Kowal, Twórca oraz Przyjaciel Noldorów(ponieważ wiele ich nauczył i dzielił z nimi zainteresowanie rze-miosłem). Krasnoludy zwą go Mahalem. (S 16, 18, 2427, 3536,39, 4548, 49, 58, 62, 75, 94, 243)

AVALLÓNE (quen. «blisko Valinoru») Miasto i port zbudowane przez Eldarów na początku Drugiej Ery na wschodnim wybrze-żu Tol Eressei. Miało oświetlone nabrzeża i wysoką białą wieżę.

Zwane także Portem Eldarów. Także » Wieża w Avallóne.(S 243, 245246, 251, 259, 261262, 271, 275)

AYARI (quen. «oporni, ci którzy odmówili») Elfy, które odmówiływezwaniu Valarów do Wielkiej Wędrówki. Prawdopodobnie okre-

ślenie to jest równoznaczne z nazwą > Elfy Leśne.Zwane także Opornymi. (S 51, 89, 90, 266)

AVATHAR (quen. «cienie») Południowa część Amanu, chłodny,ciemny, opuszczony i lekceważony obszar między południowymigórami Pelóri a Morzem. Avathar był siedzibą Ungolianty, zanimzatruła Dwa Drzewa. (S 71, 72, 77)

AZAGHAL (zm. 473 PE) Krasnolud władający w Belegoście. Został

zabity przez Glaurunga podczas Nirnaeth Arnoediad, jednakzadał smokowi kilka poważnych ran i zmusił go do opuszczenia pola walki. (S 182)

AZANULBIZAR (khuz. «dolina mrocznych strumieni».) Dolina przed Wielką Bramą Khazaddumu, między dwoma ramionami



AZOG 50

Gór Mglistych. W dolinie leżało Kheledzáram i znajdowały sięźródła Srebrnej Żyły. W 2799 roku Trzeciej Ery miała miejsce» Bitwa w Azanulbizar, końcowa i największa bitwa w wojniekrasnoludów z orkami.

Zwana w sindarinie Nanduhirion, w westronie DolinąCiemnego Strumyka. (I 271, III)

ÁZE (quen. «światło słoneczne») Najstarsza nazwa tengwy 6 (nr

31), używanej w quenya dla oznaczenia „z”. Kiedy dźwięk „z”zaczął mieszać się z miękkim „r”, nazwa tengwy zmieniała sięw > áre lub > essé. (III 361, 365)

ÁZE NUQUERNA (quen. «áze odwrócona») Najstarsza nazwatengwy 9, (nr 32), używana równolegle z > áze. (III 361, 365)

AZOG (zm. 2799 TE) Ork, król orków z Khazaddümu, który zabił

Thróra i zbezcześcił jego ciało w 2790 roku, co wywołało wojnękrasnoludów z orkami. Podczas Bitwy w Azanulbizar dowodziłsiłami orków, zabił Náina i zginął z ręki Dáina II. (III 321, 325,H 27, 202)



BBAG END Rezydencja w Hobbitonie zbudowana około 2880 ro-ku Trzeciej Ery przez Bunga Bagginsa na końcu Bagshot Row.Mieszkali tam Bungo, Bilbo i Frodo Bagginsowie. Od września3018 roku żyła tam Lobelia SackvilleBaggins i jej syn Lotho, doczasu jej uwięzienia, a jego śmierci. Była tu też główna kwateraSarumana w Shire. Po wyjeździe Froda za Morze mieszkał tamSam Gamgee i jego spadkobiercy.

Bag End była typową norką hobbicką, choć nieco bardziejluksusową niż typowe mieszkania w Shire. (I 25, 33, II 287,III 167, H 21, 155, 163,218)

BAGGINS ANGELICA (ur. 2981 TE) Hobbitka z Shire, córkaPonta Bagginsa. Była gościem na pożegnalnym przyjęciu BilbaBagginsa. Ze względu na jej próżność Bilbo ofiarował jej wklęsłelusterko. (I 49, III 344)

BAGGINS BALBO (ur. 2767 TE) Hobbit z Shire, poślubił BeryłlęBoffin, mieli pięcioro dzieci. (III 344)

BAGGINS BELLADONNA (2852-2934 TE) Hobbitka z Shire,dziewiąte dziecko Gerontiusa Tooka. Około 2880 roku poślubi-ła Bunga Bagginsa; Bilbo był ich jedynym dzieckiem. (III 344-

345, H 12, 14)

BAGGINS BERYLLA (ok. 2800 TE) Hobbitka z Shire, żona BalbaBagginsa, z domu Boffin. (III 344)

BAGGINS BILBO (ur. 2890 TE) Hobbit z Shire, podróżnik, PrzyjacielElfów, Powiernik Pierścienia, pisarz i uczony. Bilbo zaczął angażo-wać się w sprawy Śródziemia w 2941 roku, gdy Gandalf włączy!go jako „złodzieja” do Kompanii Thorina. Podczas tej wyprawy



BAGGINS BINGO 52

Bilbo dotarł do Rivendell i innych oddalonych miejsc, ukradłJedyny Pierścień oraz odegrał istotną rolę w zabiciu Smauga i po-myślnym zakończeniu ekspedycji. Wrócił do domu w Bag Endze skromną częścią skarbu smoka i Pierścieniem, po czym żyłwygodnie w Shire przez 60 lat. W 2980 roku, po śmierci Drogai Primuli Bagginsów, adoptował ich syna Froda i uczynił go swymspadkobiercą. W 3001 roku wydał wielkie przyjęcie urodzinowe,

zwane pożegnalnym przyjęciem, po czym znikł, pozostawiającFrodowi swój majątek, łącznie z Pierścieniem. Udał się wówczasdo Imladris, gdzie pozostał przez 20 lat (oprócz podróży do Dalei Ereboru w 3001 lub 3002 roku), pisząc poezje i studiując wiedzęelfów. W 3021 roku udał się za Morze wraz z Ostatnią WyprawąPowierników Pierścieni.

Bilbo napisał relację ze swej wyprawy do Ereboru z KompaniąThorina. Znalazła się ona w Czerwonej Księdze Marchii Zachodniej i została wydana przez Profesora Tolkiena pod tytułem Hobbit albo tam i z powrotem. Napisał także liczne wiersze, w tym piosenkio wędrowaniu, Wędrówkę oraz długi poemat o Earendilu (1224227). Jego głównym osiągnięciem naukowym są Przekłady z elfickiego; interesował się przede wszystkim historią Pierwszej Ery.

Bilbo przeżył większość życia w Bag End, w Hobbitonie.Inaczej niż większość hobbitów, był kawalerem. Byt też najdłu-

żej żyjącym hobbitem w dziejach, odpływając za Morze liczył bo-wiem 131 lat i 8 dni; ta długowieczność była po części związanaz wpływem Pierścienia, który jednak oddziałał nań w zadziwiająconikłym stopniu. Na jego fallohidzką krew wskazuje niespotykanau hobbitów miłość do elfów i zamiłowanie do podróży oraz zdol-ności językowe. Poza tym był jednak dość normalnym hobbitem.

Mieczem Bilba była słynna klinga elfów, Żądło. Bilbo nosiłteż kolczugę z mithrilu, ofiarowaną mu przez Thorina II. (11349, III 277, H 11 i passim)

BAGGINS BINGO (28642960 TE) Hobbit z Shire, mąż ChikiChubb. Ich syn Falco był pierwszym z ChubbBagginsów. (III 344)

BAGGINS BUNGO (28462926 TE) Hobbit z Shire, ojciec Bilba.



53 BAGGINS FRODO

BAGGINS CHICA (ok. 2900 TE) Hobbitka z Shire, żona BingaBagginsa, matka Falca ChubbBagginsa. Z domu Chubb. (III 344)

BAGGINS DORA (29023018 TE) Hobbitka z Shire, najstarszedziecko Fosca Bagginsa. Była gościem na pożegnalnym przyjęciuBilba Bagginsa, po którym otrzymała kosz na śmieci. Była znanaze swych długich listów z dobrymi radami. (I 48, III 344)

BAGGINS DROGO (29082980 TE) Hobbit z Shire, drugie dziecko

i najstarszy syn Fosca Bagginsa. Poślubił Primulę Brandybuck,ich jedynym dzieckiem był Frodo Baggins. Zginął wraz z żoną,gdy łódź, którą płynęli Brandywiną, wywróciła się.

Wyłączywszy kwestię nietypowej śmierci, Drogo był uważa-ny za przyzwoitego i nienagannego hobbita, wielkiego miłośnikadobrego jadła. (I 34, II 278, III 344)

BAGGINS DUDO (29113009 TE) Hobbit z Shire, najmłodszedziecko Fosca Bagginsa. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu

Bilba Bagginsa. (III 344)

BAGGINS FOSCO (28642960 TE) Hobbit z Shire, dziadek zestrony ojca Froda Bagginsa. Poślubił Ruby Bolger. (III 344)

BAGGINS FRODO (2968 TE?) Hobbit z Shire, Powiernik Pierś-cienia, Przyjaciel Elfów, bohater. Jedyny syn Droga Bagginsai Primuli Brandybuck. W 2980 roku po śmierci rodziców zostaładoptowany przez swego kuzyna Bilba i zamieszkał z nim w Bag

End. W 3001 roku, gdy Bilbo opuścił Shire, Frodo odziedziczyłcały jego majątek, w tym Bag End i Jedyny Pierścień.

W 3018 roku za radą Gandalfa opuścił Shire i pod nazwiskiemUnderhill udał się do Rivendell, uciekając przed Nazgulami. Podrodze spotkał Aragorna i był bliski śmierci z ręki Wodza Nazguli.W Rivendell dobrowolnie wyruszył ku Górze Przeznaczenia. Powielkich przygodach i bohaterskich czynach, dokonanych wrazz Drużyną Pierścienia, dotarł do Sammath Naur, lecz w ostatniej

chwili przejął Pierścień na własność. Jednak Gollum odgryzł mu palec z Pierścieniem i sam runął w głąb Sammath Naur, dopeł-niając w ten sposób Misji.

Po Wojnie o Pierścień Frodo był przez krótki czas burmi-strzem Michel Delving (listopad 3019sobótka 3020 roku). Był



BAGGINS GILLY 54

jednak okaleczony na duchu i wciąż odczuwa! odniesione rany(od ciosu sztyletem Wodza Nazguli i zatrutego żądła Sheloby),odpłyną! więc za Morze wraz z Ostatnią Wyprawą PowiernikówPierścieni, pozostawiając swój majątek ukochanemu słudze i przy-

jacielowi, Samowi Gamgee.Frodo napisał relację z Wojny o Pierścień i wędrówki ku

Górze Przeznaczenia, zawartą w Czerwonej Księdze Marchii

Zachodniej. Jest on też autorem kilku pieśni.Już przed Wojną o Pierścień Frodo był bardziej skłonny do

refleksji i poważniejszy, niż zazwyczaj bywają hobbici, a takżeżądny wiadomości z odległych krajów. Miał rzadki dar przenikaniaserc tych, których spotykał, co tylko po części wiązało się z jegoodpowiedzialnością jako Powiernika Pierścienia. Sam Pierścieńmiał na niego zadziwiająco nikły wpływ, choć spowodował, żeFrodo starzał się bardzo powoli. Brzemię to jednak bardzo godręczyło, aż wreszcie uległ mu, choć opierał się wyjątkowo silnie.Frodo znał język sindariński i trochę ąuenya; jak sam twierdził,

posiada! rzadką zdolność do obcych języków. Wydaje się, że miałniewielu przyjaciół wśród rówieśników, lecz był silnie związa-ny z Bilbem i grupą młodszych od siebie hobbitów. Był kawa-lerem.

Zwany też Powiernikiem Pierścienia, Frodem o Dziewięciu

Palcach lub Dziewięciopalcym. (I 19, 25, 34, 40, 60382, II 2025, 45, 49, 58, 83, 95, 165, 197321, 327, III 16, 20, 58, 62, 76,7980, 147211, 222, 226, 237280, 326, 334341, 353, 358, 372,377, S 279)

BAGGINS GILLY (zm. po 3001 TE) Hobbitka z Shire, z domuBrownlock, żona Posca Bagginsa. Była gościem na pożegnalnym

przyjęciu Bilba Bagginsa. (III 344)

BAGGINS KAMELIA [Camellia Baggins] (ok. 2900 TE) Hobbitkaz Shire, z domu Sackville. Wyszła za mąż za Longa Bagginsai urodziła mu syna, Otha SackvilleBagginsa. (III 344)

BAGGINS LARGO (28202912 TE) Hobbit z Shire, trzeci syn,



55 BAGGINS TANTA

BAGGINS LAURA (ok. 29 st. TE) Hobbitka z Shire, żona MungaBagginsa, z domu Grubb. (III 344)

BAGGINS LONGO (28602950 TE) Hobbit z Shire, drugi syn,a trzecie dziecko Munga Bagginsa. Ożenił się z Kamelią Saclmllei był ojcem Otha SackvilleBagginsa. (III 344)

BAGGINS MIMOZA [Mimosa Baggins] (ok. 29 st. TE) Hobbitkaz Shire, żona Ponta Bagginsa, z domu Bunce. (III 344)

BAGGINS MUNGO (20872900 TE) Hobbit z Shire, najstarszysyn Bałba Bagginsa. Poślubił Laurę Grubb, mieli pięcioro dzieci.(III 344)

BAGGINS POLO (ur. ok. 2860 TE) Hobbit z Shire, syn PontaBagginsa. (III 344)

BAGGINS PONTO (28162911 TE) Hobbit z Shire, trzecie dziec-ko Balba Bagginsa. Poślubi! Mimozę Bunce, mieli dwoje dzieci.

(III 344)BAGGINS PONTO (ur. 2946 TE) Hobbit z Shire, pierwsze dziec-ko Posca Bagginsa. Byl gościem na pożegnalnym przyjęciu BilbaBagginsa. (III 344)

BAGGINS PORTO (ur. 2948 TE) Hobbit z Shire, drugi syn PoscaBagginsa. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.(III 344)

BAGGINS POSCO (2902przed 3001 TE) Hobbit z Shire, synPola Bagginsa. Poślubił Gilly Brownlock, mieli troje dzieci.(III 344)

BAGGINS PRIMULA (29202980 TE) Hobbitka z Shire, najmłod-sze dziecko Gorbadoca Brandybucka. Poślubiła Droga Bagginsai urodziła jedno dziecko, Froda. Wraz z mężem utonęła, gdy wy-wróciła się łódź, którą płynęli po Brandywinie. (I 35)

BAGGINS RUBY (ok. 2900 TE) Hobbitka z Shire, żona FoscaBagginsa, z domu Bolger. (III 344)

BAGGINS TANTA (ok. 21 st. TE) Hobbitka z Shire, żona LargaBagginsa, z domu Hornblower. (III 344)



BAGGINSOWIE 56

BAGGINSOWIE [Baggins] Zamożna rodzina hobbitów, którejczłonkowie żyli w całym Shire. Bagginsowie byli spokrewnieniz większością arystokratycznych rodzin w Shire, jak równieżz ChubbBagginsami i SackvilleBagginsami.

Bagginsowie byli, ogólnie rzecz biorąc, wzorową rodziną(jak na hobbickie standardy); jej bardziej ekscentryczni człon-kowie mieli w sobie znaczną część krwi Tooków. (I 26, 3941,

III 506, H 56)

BAGNA NEVRASTU [Marshes of Nevrast] Szerokie bagna wzdłuż brzegów Linaewen w środkowym Nevraście. (S 330)

BAGNO [Tode] Bagno w wierszu Wargule, leżące po drugiej stro-nie gór Merlok. Chociaż mogło być obszarem fikcyjnym, być mo-że było wzorowane na bagnach leżących przy wschodnim skraju

Starej Drogi Leśnej. (TB 168)BAGSHOT ROW Ulica biegnąca u podnóża wzgórza w Hobbitonie, poniżej Bag End. Przed Wojną o Pierścień rodzina Gamgeemieszkała tam pod nr 3, a Daddy Twofoot obok. Podczas Wojny0 Pierścień została rozkopana przez Sarumana i zmieniona w żwi-rownię i piaskarnię. Po wojnie zrekonstruowana i nazwana NowąUliczką. (I 34, II 242, III 263)

BAGSHOT ROW NUMER 3 [Number 3 Bagshot Row] Norka przyBagshot Row, w której w czasach Wojny o Pierścień żyła rodzinaGamgee. Zniszczona przez Ludzi Naczelnika podczas rządówLotha w Shire, później odbudowana i oblicowana cegłą. (I 34,II 242, III 263)

BAIN (ok. 3007 TE) Człowiek, drugi król Dale (29773007). Byłsynem Barda I i ojcem Branda. (I 220)

BALAN Pierwotne imię » Beora. (S 136)

BALAR (sind.) Wielka wyspa w zatoce Balar. Z początku byłafragmentem Tol Eressei, pływającej wyspy, na której Ulmo prze-wiózł Eldarów do Amanu, jednak ten fragment ugrzązł w zatoce



57 BALIN

Gondolinu władał tu Gilgalad jako Najwyższy Król Noldorów. Na mieliznach u jej wybrzeży znajdowano wiele pereł. (S 50, 53,56, 88 , 114, 151, 184, 185, 228, 230, 331)

BALAR [Bay of Balar] Wielka zatoka morza Belegaer, na południeod Ujścia Sirionu. Powstała w czasie wstrząsów Bitwy Potęg.(S 50, 3, 56, 88 , 114, 151, 184, 185, 228, 230, 231)

BALAR [Cape Balar] Przylądek w zachodnim Arvernien, oddzie-lający zatokę Balar od Belegaeru. (S 330)

BALCHOTH (sind. «lud») Plemię Easterlingów uzależnione odSaurona, które w 25 stuleciu Trzeciej Ery żyło w Rhovanionie, nawschód od Mrocznej Puszczy. Często najeżdżali Dolinę Anduinyna południe od pól Gladden, niepokojąc jej mieszkańców. Gdysiła ich wzrosła, zaczęli atakować wysunięte placówki Gondorunad Anduiną. W 2510 roku przekroczyli Anduinę i najechaliCalenardhon. Mimo wsparcia orków z Gór Mglistych zostali

rozgromieni w Bitwie na Polach Celebrantu przez siły Gondoru,dowodzone przez Ciriona, oraz Eotheodów. Po tej bitwie ludBałchoth zniknął z kart historii. (III 303)

BALDOR (zm. 2569 TE) Człowiek z Rohanu, starszy syn królaBrega. Podczas święta z okazji zakończenia budowy Meduseldślubował wejść na Ścieżki Umarłych. Ciało jego zostało tam zna-lezione przez Szarą Drużynę podczas Wojny o Pierścień. (III 62,230,315)

BALIN (27632994 TE) Krasnolud z rodu Durina, król Khazaddumu (29892994). Balin od czasu wojny krasnoludów z or-kami był towarzyszem Thraina, a potem Thorina. TowarzyszyłThrainowi w podróży w 2841 roku, w której ten stracił życie,a w 100 lat później był jednym z członków Kompanii Thorina. Pośmierci Smauga osiadł w Ereborze, lecz w 2989 roku udał się doKhazaddumu z licznymi krasnoludami z Ereboru i założył tam

kolonię. Pięć lat później zginął zabity przez orka w dolinieAzanulbizar.Balin i Bilbo zaprzyjaźnili się w 2941 roku; Balin wydawał

się bardziej uprzejmy niż wielu innych krasnoludów. (1220, 304311, H 13, 16, 18, 24, 31, 37, 44, 75)



59 BARAHIR

BANKS Wfi.T.iF, (zm. 3019 TE) Hobbit z Bree, zabity w walce mię-dzy mieszkańcami Bree a Billem Fernym i jego ludźmi. (III 245)

BARAD F.TTHF.T. (sind. «wieża źródła») Twierdza w Eithel Sirion,największy zamek Fingolfina i Fingona. Strzegła Hithlumu przedatakiem i umożliwiała Noldorom atakowanie Angbandu przez Ardgalen. Ze względu na strategiczne znaczenie była miejscem wielu

bitew i oblężeń, a pod koniec Pierwszej Ery ród Hadora dzierżył ją w imieniu Najwyższego Króla Noldorów. Tu podczas Dagor

Bragollach poległ Hador, a siedem lat później jego syn Galdor.Barad Eithel niewątpliwie padła po Nirnaeth Arnoediad. (S 180)

BARAD NIMRAS (sind. «wieża białyróg») Wieża zbudowana przez Finroda w Falas na przylądku Eglarest podczas DługiegoPokoju. Miała ona strzec przed atakiem Morgotha z morza. Zostaławzięta szturmem z lądu w 474 roku Pierwszej Ery i zniszczona.(S 114,184)

BARAD-DUR (sind. «wieżaciemna») Twierdza Saurona, zbudowa-na przezeń przy użyciu mocy Jedynego Pierścienia między 1090a 1600 rokiem Drugiej Ery. Pod koniec tej ery oblegana, zdobytai zburzona (34343441), jednak jej fundamenty nie mogły byćzniszczone, dopóki istniał Pierścień. Sauron rozpoczął odbudowęBaraddur w 2951 roku Trzeciej Ery, ale została ona zniszczonaw 3019 roku, kiedy Pierścień został unicestwiony.

Baraddur znajdowała się na południowym krańcu wiel-

kiej ostrogi Ered Lithui i była największą twierdzą Śródziemiaw Drugiej i Trzeciej Erze.

Zwana w języku orków Lugburz, w westronie MrocznąWieżą, a przez swego komendanta Wielką Wieżą. (I 282, 378II 22, III 83)

BARAGUND (sind., zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, synBregolasa, ojciec Morweny. Jeden z 12 towarzyszy Barahira

w Dorthonionie. (S 141, 147148, 152, 187, 235)BARAHIR (sind. «wieżapan», zm. 460 PE) Adan, wódz PierwszegoRodu (435460), Przyjaciel Elfów, syn Bregora, mąż Emeldiry, oj-ciec Berena. Podczas Dagor Bragollach uratował życie Finroda,który zaprzysiągł pomoc dla jego rodu i dał mu pierścień »



BARAHIR 60

Barahira. Po bitwie Barahir powrócił do Dorthonionu i prowa-dził wojnę partyzancką przeciw siłom Morgotha. Jego kurczącysię oddział znalazł schronienie w Aeluin i tam Barahir został za-

bity po zdradzie Gorlima. (1189, S 100, 141, 144148, 152155,157160, 175, 177, 187, 218, 235)

BARAHIR (2 st. CE) Dunadan, wnuk Faramira, napisał Opowieść0 Aragornie i Arwenie. Prawdopodobnie był księciem Ithilien1namiestnikiem Gondoru. (I 26)

BARAN (ok. 4 st. PE) Adan, syn Beora, wódz Pierwszego Rodu.Mieszkał w Estoladzie.

(W polskim przekładzie Silmarillionu: Barian). (S 136, 137)

BARANDUINA [Baranduin] (sind. «złotobrązowa rzeka») Rzeka płynąca na południe i południowy zachód z jeziora Nenuial do

Morza, zwana tak z powodu swej barwy. W Shire Wielki WschodniGościniec przecinał ją na Moście Kamiennych Łuków.

Pierwotna, oryginalna hobbicka nazwa tej rzeki brzmiałaBrandanin «granicznawoda», co zostało z czasem zniekształ-cone na Braldahim «mocnepiwo», potoczną nazwę w czasachWojny o Pierścień. Przetłumaczona hobbicka nazwa brzmiałaBrandywine. (I 1618, III 246, 382)

BARANOR (sind. «wieżasłońce», WoP) Człowiek z Gondoru,ojciec Beregonda, przybył z Lossarnach. (III 28)

BARAZ » Barazinbar. (I 270)

BARAZINBAR (khuz. «czerwony róg») Jeden ze szczytów GórMorii, najbardziej wysunięty na wschód i północ. Miał stromeciemnoczerwone zbocza, a szczyt okalała srebrna korona śniegu.

U jego korzeni znajdowały się jedyne w świecie złoża mithrilu;tam też ukrywał się Balrog.Barazinbar zwany był przez krasnoludów Barazinbarem

Okrutnym, gdyż panowała tam zła pogoda. W sindarinie zwanyCaradhrasem, w westronie Czerwonym Rogiem. Zwany takżeBarazem



61 BELECTHOR I

BARD I (zm. 2977 TE) Człowiek, potomek Giriona z Dale, zna-ny łucznik. Urodził się i wychował w Esgaroth, a w 2941 rokuzorganizował obronę miasta przed Smaugiem i zabił smoka. Stałsię dzięki temu czołową postacią w Esgaroth i dowodził armiąludzi w czasie Bitwy Pięciu Armii. Bard zużył swoją część skar-

bu Smauga na odbudowę Dale, dał również znaczną sumę wład-cy Esgaroth, by mógł odbudować tamto miasto. Był pierwszymkrólem odtworzonego Dale; po nim panowali tam jego następcy.

Choć Bard był trochę ponury, tak z wyglądu, jak i z uspo-sobienia, zapisał się w historii jako mądry i zdolny przywódca.

Znany również jako Bard Łucznik i Bard Smokobójca. (H 179,180183, 187, 190, 191, 195205)

BARD II (ok. 1 st. CE) Człowiek, czwarty król Dale (3019 TE?CE), który wraz z Thorinem III dowodził armią ludzi i krasnolu-dów, która przerwała oblężenie Ereboru podczas Wojny o Pierścień.(III 334, 339)

BARDINGOWIE [Bardings] > Ludzie z Dale. (I 220, II 36)

BAR-EN-DANWEDH (sind. «dom okupu») Krasnoludzkie jaskiniew Amon Rudh, nazwane tak przez Mima, gdyż dał on tam schro-nienie Turinowi jako wykup za swe życie. (S 192, 194)

BAŚNIOWY LUD [Fair Folk] » Elfy. (I 56)

BAUGLIR (sind. «niewolący») Epitet, którym Eldarowie zapewne

w Beleriandzie określali Morgotha. (S 99, 188, 199, 218, 238)

BAWOŁY ARAWA [Kine of Araw] Rodzaj wielkich białych bawo-łów, występujących w pobliżu morza Rhun. Często na nie polo-wano; najsłynniejszymi łowcami byli Orome w Pierwszej Erzei Vorondil z Gondoru w Trzeciej. Wielki Róg, noszony przez na-stępców namiestników, był wykonany z rogu bawołu zabitego

przez Vorondila. (III 23)

BEL, BELFALAS [Bay of Bel, Bay of Belfalas] Wielka zatokaBelegaeru między Gondorem i Umbarem. (I 360, TB 122, 156)

BELECTHOR I (sind. «wielkiorzeł», zm. 2655 TE) Dunadan, piętnasty rządzący namiestnik Gondoru (26262655). (III 291)



63 BELERIAND

BELEGOST (sind. «potężna twierdza») Krasnoludzkie miastozbudowane pod wschodnimi stokami Ered Luin w pobliżu góryDolmed. Krasnoludy z Belegostu były stosunkowo przyjaźnie na-stawione do Noldorów z Beleriandu, szczególnie zaś przyjaźniłysię z Thingolem z Doriath. Walczyły dzielnie w pierwszej z Bitewo Beleriand, a w ostatniej, Nirnaeth Arnoediad, to właśnie oneodparły atak smoków, choć ich władca Azaghal został zabity przezGlaurunga. Belegost został zrujnowany podczas Wielkiej Bitwy

pod koniec Pierwszej Ery, a wielu jego mieszkańców przeniosłosię do Khazaddumu.

Pośród wielkich zasług krasnoludów z Belegostu było wyna-lezienie kolczugi i wydrążenie Menegroth. Częścią zapłaty za toostatnie dzieło była wielka perła Nimphelos.

Belegost był zwany w języku khuzdul Gabilgatholem, a takżeMickleburgiem; wszystkie trzy nazwy są przypuszczalnie synoni-mami. (S 87, 88, 90, 107, 128, 182, 192, 217, 220)

BELEGUND (sind., zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, synBregolasa, ojciec Riany i jeden z 12 towarzyszy Barahira. (S 141,147,152, 187)

BELEGUR Sindarińska forma imienia > Melkor, nigdy nieuży-wana. (S 300)

BELEGURTH (sind. «wielka śmierć») Imię nadane » Melkorowi,

naśladujące formę Belegur. (S 300)BELERIAND (sind. «Balarkraj») Obszar Śródziemia w PierwszejErze; na początku ziemie wokół zatoki Balar, później cały kraj le-żący na zachód od Ered Luin i na południe od Ered Wethrin, byćmoże łącznie z Dorthonionem i Nevrastem. Rzeka Sirion dzieli-ła go na Beleriand Wschodni i Beleriand Zachodni. Zaludniona północna część kraju była oddzielona od przeważnie niezamieszkanego południa uskokiem Andram.

Początkowo był ojczyzną Sindarów z Doriath i Falas, do któ-rych później dołączyli Laiąuendi z Beleriandu, Noldorowie z Nargothrondu, Himladu, Beleriandu Wschodniego i Thargelionu,wreszcie Edainowie. Stopniowo zdobywany przez siły MorgothaBeleriand, oprócz skrawka Ossiriandu znanego później jako



BELERIAND WSCHODNI 64

Lindon, został zniszczony w Wielkiej Bitwie pod koniec PierwszejEry.

Zwany także Krajem Elfów. (S 5359, 78, 8792, 101103,108124, 128, 133155, 171, 177178, 192194, 218220, 235238, 242, 265, 266)

BELERIAND WSCHODNI [East Beleriand] Część Beleriandu mię-

dzy Sirionem a Gelionem, rozciągająca się na 600 staj. Składałysię nań królestwo Doriath oraz regiony: Dimbar, Nan Dungortheb,Dor Dinen, Himlad, Estolad oraz opuszczone puszcze —»TaurimDuinath. Pozostawał on pod władzą Thingola (Doriath i jego

północne pogranicza) oraz rodu Feanora (ziemie na wschód odArosu). (S 54, 56, 116119, 145)

BELERIAND ZACHODNI [West Beleriand] Część Beleriandu po-łożona na zachód od Sirionu, obejmująca Nargothrond, Falas,Arvernien, Nivrim, Brethil i może także Nevrast. (S 114, 286)

BELFALAS (Bel+ sind. «wybrzeże») Piękne wybrzeża Gondorumiędzy Morthondem a Gilrainą. Głównym miastem był tu DoiAmroth. Belfalas było lennem książąt Doi Amroth. (1 16, III 16)

BELMARIE I<raj wymieniony w wierszu Bilba Wędrówka. Nazwa jest

imitacją nazw elfickich i jest prawdopodobnie fikcyjna. (TB 143)

BELTHIL (sind. «boskie lśnienie») Sztuczne drzewo o srebrnychkwiatach, stworzone przez Turgona jako wyobrażenie Telperionai stojące na królewskim dziedzińcu w Gondolinie. (S 121)

BELTHRONDING (sind.) Wielki łuk Belega, zrobiony z drzewaczarnego cisu. Został pochowany wraz z Belegiem. (S 196)

BEMA > Orome. (III 23)

BEOR (adun.? «wasal», ok. 4 st. PE) Człowiek, pierwszy odnoto-wany w źródłach wódz Pierwszego Rodu Edainów. Gdy miał 48lat, wprowadził swój lud do Beleriandu i zgromadził w Estoladzie.



65 BEREGOND

BEORN (ok. 30 st. TE) Człowiek, wódz Beorningów, berserk.

Nienawidził orków i był nieufny w stosunku do obcych, ale sercemiał dobre. Gdy Gandalf przezwyciężył jego początkowe podej-rzenia w 2941 roku, nakarmił i wspomógł Kompanię Thorina, później zaś przyczynił się do zwycięstwa w Bitwie Pięciu Armii,w której zabił Bolga, wodza orków.

Także > Beorningowie. (H 90114, 117, 140, 173, 183, 209,211,212,215,223)

BEORNINGOWIE [Beornings] Ludzie z Doliny Anduiny, miesz-

kający po obu stronach rzeki w pobliżu Carrock. Byli potom-kami Edainów lub bliskich im ludów, a ich język był pokrewnyadunaickiemu i rohirrimskiemu. W czasach Wojny o Pierścieńodnosili się niezbyt przyjaźnie do jakichkolwiek przybyszów, leczw zamian za dostawy broni pilnowali Wysokiej Przełęczy i StaregoBrodu przy Carrock, zapewniając bezpieczeństwo kupcom. Gorąconienawidzili orków. Po Wojnie o Pierścień wraz z Leśnymi Ludźmiotrzymali centralną część Eryn Lasgalen (Mrocznej Puszczy).

Jedynym Beorningiem, z jakim stykamy się na kartach Hobbita, jest Beorn, który jako „zmieniający skórę” prawdopodobnie nie był typowym przedstawicielem swego ludu.

Beorningowie byli znani ze swych wypieków, szczególnie placków miodowych. Nie jadali mięsa i byli bardzo przyjaźnienastawieni do zwierząt. Zapewne przybyli z Gór Mglistych, wyparci stamtąd przez orków. (I 220, II 36)

BEREG (ok. 4 st. PE) Adan z Pierwszego Rodu, wnuk Barana.

Przeciwstawił się zaangażowaniu się w Bitwy o Beleriand i po- prowadził tysiąc ludzi ze swego rodu z Estoladu z powrotem doEriadoru. (S 138139)

BEREGOND (sind. «kamień»?, zm. 2811 TE) Dunadan, dwudzie-sty rządzący namiestnik Gondoru (27632811) i jeden z najwięk-szych wodzów w jego historii. (III 290)

BEREGOND (WoP) Człowiek z Gondoru, być może Dunadan,

żołnierz Trzeciego Oddziału Straży Minas Tirith. Podczas oblęże-nia Gondoru opuścił swój posterunek i zabił kilku ludzi w DomuPogrzebowym Namiestników, by zapobiec spaleniu Faramira przez

5 Encyklopedia Śródziemia



BEREN 66

Denethora II, był bowiem bardzo oddany Faramirowi. Po Wojnieo Pierścień za swój czyn został wygnany z Minas Tirith, ale jed-nocześnie mianowany dowódcą gwardii Faramira. (III 2836, 38,7475, 9091, 113115, 117119, 121, 127, 132, 151152, 223)

BEREN (ok. 435509 PE) Adan, syn Barahira, wódz PierwszegoRodu Edainów (460467?), bohater i Przyjaciel Elfów, przezna-czony przez los do największego zwycięstwa w dziejach Bitew

o Beleriand. Będąc jedynym ocalonym banitą z Dorthonionu,Beren zabił orka, który zamordował jego ojca, i odzyskał pierścieńBarahira. Pozostał samotnie w Dorthonionie następne czterylata, stając się tak groźny dla wojsk Morgotha, że za jego głowęwyznaczono podobną nagrodę jak za głowę Fingona. Był dobryw stosunku do innych istot; nie jadał mięsa, a ptaki i zwierzętaz Dorthonionu pomagały mu.

W końcu Sauron zmusił Berena do opuszczenia Dorthonionu.Przez Ered Gorgoroth i Nan Dungortheb dotarł do Doriath, prze- bywając tę drogę jako jedyny spośród elfów i ludzi. PrzekroczyłObręcz Meliany latem 465 roku. Zobaczył Luthien tańczącąw lesie Neldoreth i zakochał się w niej. Ona odwzajemniła jegomiłość następnej wiosny, lecz po kilku miesiącach zdradzono ichtajemnicę Thingolowi, który zażądał Silmarila w zamian za rękęcórki.

Thingol sądził, że znalazł sprytną metodę uwolnienia się odBerena. Bohater jednak udał się do Nargothrondu, gdzie Finrodgotów był wypełnić przysięgę, zgodnie z którą musiał udzielić pomocy potomkom Barahira. Udali się razem na północ, wrazz dziesięcioma towarzyszami, i zostali schwytani przez siły TolinGaurhoth, gdzie Finrod został pokonany przez Saurona, nakoniec zaś zginął w lochach, ratując Berena od pożarcia przez

wilkołaka.Luthien i Huan pokonali Saurona i uwolnili Berena, a następ-nie (po walce z Curufinem i Celegormem) we trójkę wkroczyli doAngbandu. Luthien zwyciężyła Carcharotha i Morgotha, a Berenwyłuskał Silmaril z Żelaznej Korony. Podczas odwrotu Carcharothodgryzł i połknął prawą dłoń Berena wraz z trzymanym w niej



67 BERŁO Z ANNUMINAS

potem został zabity przez Carcharotha, jednak konając, wręczyłSiłmarił Thingolowi, dopełniając w ten sposób swego ślubowania.Wkrótce potem Luthien zmarła z rozpaczy, otrzymała jednak

od Mandosa łaskę drugiego życia wraz z Berenem w Sródziemiu.Po powrocie żyli w odosobnieniu na Tol Galen wraz z synemDiorem. Beren tylko raz opuścił Tol Galen, by pomścić śmierćThingola, zabitego przez krasnoludów z Nogrodu i odzyskaćSilmaril. Zmarli wraz z Luthien w jakiś czas potem. Ich bohaterskie

czyny były najszlachetniejszymi, jakich dokonały Dzieci Iluvatarai były zrodzone z ich miłości, największej, o jakiej wiemy. Dziękiich związkowi, pierwszemu między Eldarami a Edainami, i dzię-ki ich czynom narodził się Earendil i nadeszło zbawienie Sródziemia.

Beren znany był jako Beren Jednoręki (w sindarinie Erchamion), a sam po powrocie z Angbandu nazwał się Camlost,Pustorękim. (I 187190, II 310, 314, III 216, S 100, 118, 141,

148, 152162, 164177, 187, 199, 221, 222, 231)BEREN (sind., PE) Adan z Pierwszego Rodu, potomek Beora,ojciec Emeldiry. (S 291)

BEREN (zm. 2763 TE) Dunadan, dziewiąty rządzący namiestnikGondoru (27432763). Za jego rządów w 2757 roku Gondor byłatakowany przez trzy wielkie floty z Umbaru. Atak ten odpartoz trudnością. Beren powierzył Isengard Sarumanowi, sądząc, żeczarodziej będzie wspomagał Rohan, który był osłabiony przezDługą Zimę i najazd Wulfa. (III 290, 303)

BERGIL (sind. «gwiazda», ur. 3008 lub 3009 TE) Człowiekz Gondoru, syn Beregonda. Pozostawał w Minas Tirith podczasoblężenia Gondoru. (III 3638, 124, 130, 148149)

BERŁO KRÓLÓW MORZA [Sceptre of the Seakings] Symbolwładzy królewskiej w Numenorze, prawdopodobnie zniszczonyw czasie Upadku. (S 250)

BERŁO Z ANNUMINAS [Sceptre of Annuminas] Srebrna różdżka,niegdyś berło książąt Andunie. Sprowadzone do Sródziemia przezElendila, stało się w Amorze główną oznaką władzy królewskiej.Po upadku Północnego Królestwa berło było przechowywane



BERT 68

w Rivendell. Elrond dał je Elessarowi na jego zaślubinach, kiedyto znów stało się oznaką władzy królewskiej w Amorze. (III 226)

BERT (zm. 2941 TE) Troll, jeden z trzech spotkanych przezKompanię Thorina. Został zamieniony w kamień dzięki podstę-

powi Gandalfa. (H 35)

BERUTHIEL (sind. bereth «królowa», iel «kobieta») Królowa, którejkoty stały się przysłowiowe z powodu umiejętności odnajdywaniadrogi do domu. (1299)

BEZCZASOWA OTCHŁAŃ [Timeless Void] > Pustka. (S 237)

BEZIMIENNA KRAINA [Nameless Land] » Mordor. (II 298)

BEZIMIENNA PRZEŁĘCZ [Nameless Pass] » Przełęcz Morgulu.(II 297, III 158)

BEZIMIENNY, BEZIMIENNY NIEPRZYJACIEL [Nameless, NamelessEnemy, Nameless One] Obok „Nienazwanego” najpowszech-niejsze określenia > Saurona, używane przez ludzi z Gondoru.(I 236, II 256)

BEZŚWIATŁO [Unlight] Moc i emanacja Ungolianty, nieprzenik-niona ciemność pochłaniająca i niszcząca wszelkie światło.

Zwane także Chmurą Ungolianty, Cieniem i Ciemnością.

(S 7174)BIAŁA GÓRA [White Mountain] > Taniquetil. (S 307)

BIAŁA KOMPANIA [White Company] Gwardia książąt Ithilienw Czwartej Erze, sformowana przez króla Elessara po Wojnieo Pierścień, by służyła Faramirowi, pierwszemu księciu Ithilien.Jej pierwszym dowódcą był Beregond.

Zwana także gwardią Faramira. (III 223, 234)

BIAŁA KORONA [White Crown] > Srebrna Korona. (III 221)

BIAŁA PANI [White Lady] Galadriela, zwana tak przez Faramira.(II 37)

BIAŁA PANI GONDOLINU [White Lady of Gondolin] > Aredhela.



69 BIAŁA WIEŻA

BIAŁA PANI NOLDORÓW [White Lady of the Noldor] Aredhela.(S 284)

BIAŁA PANI Z ROHANU [White Lady of Rohan] Eowina.(III 219)

BIAŁA RADA [White Council] Rada mędrców powołana z inicjaty-wy Gaiadrieli w celu ustalenia strategii dalszej walki z Sauronem.Składała się z czarodziejów, Gaiadrieli, Elronda, Cirdana i in-

nych wielkich Eidarów. Saruman został wybrany jej przewodni-czącym.

Pierwsze spotkanie Rady odbyło się w 2463 roku TrzeciejEry, trzy lata po końcu okresu Niespokojnego Pokoju. Następneważne spotkanie miało miejsce w 2851 roku, kiedy to Saruman, pożądający Jedynego Pierścienia, odrzucił plan Gandalfa, byzaatakować Doi Guldur. Na kolejnym spotkaniu w 2941 rokuSaruman zgodził się na ten atak i Rada zmusiła Saurona do uciecz-

ki do Mordoru. Ostatnie spotkanie Rady odbyło się w 2913 roku;omawiano na niej sprawę Pierścieni Władzy. Podczas tego spo-tkania Saruman kłamał, twierdząc, że Jedyny Pierścień przepadłw Morzu, co uspokoiło wątpliwości Gandalfa dotyczące pierścieniaBilba.

Rada jako organizacja była, jak się wydaje, instytucją for-malną. Mędrcy utworzyli ją z własnej grupy, nie zmieniając jej pierwotnego składu. To właśnie Mędrcy, ale jeszcze nie Rada,

wygnali Saurona z Doi Guldur w 2063 roku.Zwana także Radą i Radą Mędrców. (I 55, 58, 337, II 75,

III 253, S 280)

BIAŁA RĘKA [White Hand] Godło Sarumana. (II 30)

BIAŁA WIEŻA [White Tower] Wieża w cytadeli Minas Tirith,zbudowana przez króla Calimehtara w 1900 roku Trzeciej Ery.W 2968 roku przebudował ją namiestnik Ecthelion I. Wydaje się,

że od wzniesienia była siedzibą dworu królewskiego. Głównym pomieszczeniem była Sala Wieżowa. Pod kopułą wieży przecho-wywano palantir Minas Anor.

Zwana także Wieżą Ectheliona. (II 23, 247248, III 19, 82,305)



BIAŁA WYŻYNA 70

BIAŁA WYŻYNA [White Downs] Wzgórza w Zachodniej Ć wiartce,na k tórych zbudowano Michel Delving i gdzie odbywał się WolnyJarmark. Zwana Białymi Wzgórzami. (118, 21)

BIAŁE DRZEWO [White Tree] » Nimloth. (S 58, 221, 245, 254,257, 271)

BIAŁE DRZEWO [White Tree] > Telperion. (S 58)

BIAŁE DRZEWO GONDORU [White Tree of Gondor] Każdy z potom-ków Nimloth rosnący w Gondorze. Isildur wykradł owoc Nimloth

z Królewskiego Dziedzińca w Numenorze, przeniósł wyhodowanąsadzonkę do Sródziemia i zasadził w Minas Ithil. Sauron spaliłto Białe Drzewo po zdobyciu Minas Ithil w 3429 roku DrugiejEry, lecz Isildur przed ucieczką do Arnoru zabrał nową sadzonkę.

Po pokonaniu Saurona Isildur zasadził ją w twierdzy Minas

Anor, by upamiętnić swego brata Anariona. To drzewo prze-trwało do Wielkiej Zarazy w 1636 roku Trzeciej Ery, a niewiele później król Tarondor posadził na Placu Fontanny w twierdzy

nową sadzonkę. To drzewo uschło w 2852 roku, wraz ze śmier-cią nam iestnika Belecthora II, a ponieważ nie znaleziono nowejsadzonki, » Uschłe Drzewo pozostawiono na miejscu. Po Wojnieo Pierścień Aragorn znalazł sadzonkę Białego Drzewa na zbo-czach Mindolluiny i zasadził w Cytadeli.

Białe Drzewo miało liście ciemne na wierzchu i srebrne odspodu, a pęki jego kwiatów miały białe płatki. Zwane także Białym

Drzewem Eldarów i Srebrzystym Drzewem. (1235, I I 28,233 , 260)

BIAŁE GÓRY [White Mountains] > Ered Nimrais. (1235, I I 27,III 19, 59)

BIAŁE STATKI [White Ships] Statki budow ane przez elfy do że-

glugi ze Sródziemia do Eldamaru. Miały zarówno wiosła, jak i ża-gle. Wypływały z Doi Amroth do około 2000 roku Trzeciej Ery,żeglowały także w dół Anduiny i z Szarych Przystani.

Zwane też Statkami Elfów lub szarymi statkami. (I 56)

BIAŁE WIEŻE [White Towers] Trzy wieże na Wieżowych Wzgórzach,d d b i b d Gil l d dl El dil



71 BITEWNY DÓŁ

wyższej z wież, z której można było zobaczyć Morze. Przetrwałydo Czwartej Ery. (I 56, 522, III 280)

BIAŁE WILKI [White Wolves] Zwierzęta żyjące na Północnych

Pustkowiach Śródziemia. Podczas Srogiej Zimy 2911 roku TrzeciejEry ruszyły na południe, niepokojąc mieszkańców Eriadoru.

(III 333)

BIAŁOSKÓRZY [Whiteskins] Nazwa nadana » Rohirrimom przez

orków z Isengardu. (II 54, 5659)BIAŁY JEŹDZIEC [White Rider] > Imię Gandalfa, nadane mu,gdy dosiadał Cienistogrzywego, w przeciwieństwie do Czarnych

Jeźdźców, Nazguli. (II 100, 103, 123, 138, 140, III 7475)

BIAŁY KOŃ na zielonym polu [White Horse Upon Green] GodłoRohanu, wyobrażające mearasa biegnącego po trawiastej równi-

nie. (III 318)

BEFUR (ok. 25413018 TE) Krasnolud, członek Kompanii Thorina.Po 2941 roku mieszkał w Ereborze. (I 220, H 17, 19, 37, 79, 96,

110, 116, 121, 142, 158,210)

BIJACZ [Beater] > Glamdring, zwany tak przez orków. (H 56)

BILL (WoP) Kuc zakupiony w Bree przez Froda w 3018 rokuTrzeciej Ery od Billa Ferny’ego, po którym otrzymał imię. W chwilizakupu był na wpół zagłodzony, jednak pod opieką Sama Gamgee

stał się zdrowy i szczęśliwy. Niósł Froda przez część drogi doRivendell, następnie służył Drużynie Pierścienia jako zwierzę

juczne. Uwolniony przed Zachodnią Bramą Khazaddumu, wróciłsam do Bree. Po Wojnie o Pierścień Sam odzyskał swojego uko-

chanego Billa. (I 267296)

BILL RZEŹNIK [Bill Butcher] Hobbit z Shire, rzeźnik z Michel

Delving, wymieniony w wierszu Perry Winkle. Był prawdopo-dobnie postacią historyczną, ale jego nazwisko wydaje się raczej

przezwiskiem niż rzeczywistym nazwiskiem rodowym. (TB 164)

BINDBALE WOOD Las w Północnej Ć wiartce. (I 30)

BITEWNY DÓŁ [Battle Pit] P iaskarnia koło Bywater, gdzie pocho-wano Ludzi Naczelnika, zabitych w Bitwie o Bywater. (III 267)



BITWA 72

BITWA [Battle] » Bitwa na Równinie Dagorlad. (S 287)

BITWA NA POLACH CELEBRANTU [Battle of the Field of Celebrant]Bitwa stoczona w 2510 roku Trzeciej Ery w północnym Gondorze.

Północna Armia Gondoru dowodzona przez namiestnika Cirionazaatakowała lud Balchoth, który opanował Calenardhon. Na po-

moc Balchothom przyszły bandy orków z G ór Mglistych. Armia

Gondoru została otoczona, ale gdy najeźdźcy przygotowywalisię do masakry, z północy nadeszły siły Eotheodów pod wodzą

Eorla, wezwane wcześniej na pomoc, i otoczyły nieprzyjaciela.

Za to zwycięstwo, które położyło kres zagrożeniu Gondoru przezBalchothów, Eotheodowie otrzymali Calenardhon. (II 111, 267,III 229)

BITWA NA POLACH GLADDEN [Battle of the Gladden Fields]

Masakra, k tóra miała miejsce w 2 roku Trzeciej Ery, kiedy Isildur

i Dunedainowie z Arnoru, wracający do domu po zwycięstwie

nad Sauronem, wpadli w zasadzkę orków z Gór Mglistych. Isilduri jego trzej synowie zginęli, a Pierścień przepadł w bagnach pólGladden. Tylko trzech ludzi przeżyło masakrę, ocalono jednakszczątki Narsila. Arnor nigdy nie zdołał wyrównać poniesio-

nej straty znacznej części swych wojowników. (I 62, 234, 261,S 291)

BITWA NA POLACH PELENNORU [Battle óf the Pelennor Fields]

Największa bitwa Wojny o Pierścień i całej Trzeciej Ery, stoczona15 marca 3019 roku między wojskami Saurona, złożonymi z 30

tysięcy Haradrimów i wielkiej liczby Easterlingów, Wariagów

i orków, dowodzonych przez Wodza Nazguli, a siłami MinasTirith, wspomaganymi przez 30004000 żołnierzy z południo-

wych lenn, oraz siłami Ithilien i Osgiliath oraz 6000 jeźdźcówRohanu. Przed świtem Wódz Nazguli zniszczy! Wielką Bramę

Minas Tirith (» Oblężenie Gondoru), jednakże nieoczekiwane

nadejście Rohirrimów powstrzymało go przed wkroczeniem domiasta. Jeźdźcy Rohanu pod wodzą Theodena wczesnym ran-kiem pokonali wroga, jednak Wódz Nazguli rozproszył ich, za-

bił Theodena, sam zaś zosta ł zabity przez Eowinę i Merry’ego.

Następnie Eomer poprowadził Rohirrimów do szaleńczego ata-ku n a Haradrimów jednakże przed południem mimo wsparcia



73 BITWA O BYWATER

kawalerii Gondoru dowodzonej przez Imrahila, ich natarciezostało zatrzymane, nie mogli oni bowiem pokonać znacznieliczniejszych sił Haradrimów na olifantach. Jednocześnie nowy

(dowódca, Gothmog, wprowadził do walki odwody, które zepchnę-ły piechotę Gondoru z powrotem ku Minas Tirith. W południeRohirrimowie zostali otoczeni o milę na północ od Harlondu,lecz w tym właśnie momencie w H arlondzie wylądował Aragorn

wraz z wielką flotą z południowego Gondoru, gdzie poprzedniopokonał korsarzy. Siły Gondoru opanow ały pola Pelennoru i do

zachodu słońca wszyscy najeźdźcy zostali zabici bądź wyparci zaRammas Echor. (III 109, 143)

BITWA NA RÓWNINIE DAGORLAD [Battle of Dagorlad] Bitwa

stoczona w 3434 roku Drugiej Ery między siłami OstatniegoSojuszu a wojskami Saurona. Według Golluma trwała wielemiesięcy, ale w końcu Ostatni Sojusz odniósł zwycięstwo, gdyżGilgalad i Elendil byli niezwyciężeni. Wiele z grobów poległychzostało później pochłoniętych przez Martwe Bagna.

Bitwa na Równinie Dagorlad mogła być w rzeczywistości ob-

lężeniem Morannonu z licznymi wypadami oblężonych orków.

(II 218, III 234)

BITWA NA SZCZYCIE [Battle of the Peak] Końcowa, dwudnio-wa walka między Gandalfem a Balrogiem na szczycie Zirakzigil

2325 stycznia 3019 roku Trzeciej Ery, zakończona strąceniemBalroga i śmiercią Gandalfa. W toku walki została zniszczonaWieża Durina i Nieskończone Schody. ( I I 101102)

BITWA NAGŁEGO PŁOMIENIA [Battle of Sudden Flame] » Dagor

Bragollach. (S 144)

BITWA NIEPRZELICZONYCH ŁEZ [Battle of Unnumbered Tears]

» Nirnaeth Arnoediad. (S 133)BITWA O BYWATER [Battle of Bywater] Ostatnia bitwa Wojnyo Pierścień, stoczona 3 listopada 3019 roku Trzeciej Ery. Okołosetki Dużych Ludzi Naczelnika zostało rozgromionych przezoddział hobbitów pod wodzą Merry’ego i Pippina. Poległo 70



BITWA O DALE 74

BITWA O DALE [Battle of Dale] Bitwa stoczona podczas Woj-ny o Pierścień, 1517 marca 3019 roku Trzeciej Ery, w któ-rej Easterlingowie sprzymierzeni z Sauronem pokonali ludzi

z Dale wspomaganych przez krasnoludów z Ereboru. Król DaleBrand i król Dain II polegli, a resztki ich armii zostały oblężonew Ereborze. (III 338)

BITWA O FORNOST [Battle of Fornost] Bitwa stoczona w 1975roku Trzeciej Ery, w której Cirdan i Earnur z Gondoru, wspoma-

gani przez resztki ludu Arnoru i siły Rivendell dowodzone przezGlorfindela, ostatecznie pokonali Króla Czarnoksiężnika i złamali potęgę Angm aru.

Hobbici twierdzą, że Shire wysłało oddział łuczników na po-

moc królowi Arvedui. (III 293294, 332)

BITWA O OBÓZ [Battle of the Camp] Bitwa stoczona w północnymIthilien w 1944 roku Trzeciej Ery między Gondorem a Woźnikami,

w której Earnil, dow odzący Południową Armią Gondoru i reszt-kami Północnej Armii, rozbił zaskoczonych Woźników w ichwłasnym obozie, gdy świętowali już podbój Gondoru, a następ-

nie, ogarniętych paniką, wyparł z Ithilien. Część Woźników ucie-kła na wschód przez Dagorlad, ale wielu utonęło w MartwychBagnach. Ta bitwa, wraz z wcześniejszym zwycięstwem Earnilanad Woźnikami i Haradrimami w południowym Ithilien, położyłakres ich najazdom n a Gondor. (III 332)

BITWA O ROGATY KASZTEL [Battle of the Hornburg] Bitwa

w czasie Wojny o Pierścień, stoczona 34 marca 3019 roku TrzeciejEry, w której starła się armia Sarumana, złożona z Dunlendingówi orków, z Rohirrimami dowodzonymi przez Theodena i Eomera.Rohirrimowie wraz z Aragornem, Legolasem i Gimlim zostali

zamknięci przez najeźdźców w Hełmowym Jarze i w Rogatym

Kasztelu, lecz próby złamania obrony nocą 3 marca okazały się

bezskuteczne. Wrota Kasztelu zostały zn iszczone, jednak nieprzyjaciel nie dostał się do środka. O świcie 4 marca JeźdźcyRohanu na czele z Theodenem, Eomerem i Aragornem zaczęli

natarcie z Kasztelu, a piesi żołnierze zaatakowali, maszerującz Kasztelu i Hełmowego Jaru. Odrzuceni najeźdźcy znaleź-li się w pułapce między armią Theodena, armią Erkenbranda



75 BITWA U BRODÓW NA POROSIE

(i Gandalfem) a huornami. Dunlendingowie poddali się, orkowie zaś uciekli do lasu huornów i zostali wybici. ( I I 126, III 42,337)

BITWA O ZIELONE POLA [Battle of Greenfields] Bitwa stoczonaw 2747 roku Trzeciej Ery w Północnej Ć wiartce między oddzia-łem hobbitów dowodzonym przez Bandobrasa Tooka a oddziałemorków maruderów dowodzonym przez Golfimbula, zakończonazwycięstwem hobbitów. (117, III 267, H 22)

BITWA PIĘCIU ARMII [Battle of the Five Armies] Bitwa stoczonaw 2941 roku Trzeciej Ery w Ereborze i wokół niego między ludźmiz Esgaroth i Dale, elfami z północnej części Mrocznej Puszczy

i krasnoludami z Ereboru oraz z Ż elaznych Wzgórz z jednej s tro-ny a olbrzymią arm ią orków z Gór Mglistych i wargów z drugiej.Przybycie Beorna i orłów z Gór Mglistych przeważyło szalę narzecz sił dobra. W bitwie zginął Thorin II. Ludźmi dowodził Bard,elfami Thranduil, krasnoludami Thorin II i Dain Ż elazna Stopa.

Dowódcą orków był Bolg. Innymi godnymi pamięci uczestnikami bitwy byli Gandalf i Bilbo. (III 3525, 334, H 202206)

BITWA POTĘG [Battle of the Powers] Bitwa stoczona na począt-ku Pierwszej Ery między Valarami a Melkorem. Pragnąc ochronić

budzących się do życia elfów przed złem Melkora, Valarowie zde-cydowali się uwolnić Śródziemie od jego dominacji. Po długiej

walce, która zmieniła kształt zachodnich wybrzeży Beleriandu,Utumno zostało zdobyte, a Melkor pokonany przez Tulkasa i sku-ty Angainorem.

Zwana też Wielką Bitwą. Bitwa Valarow, wzmiankowana

w Powrocie Króla (II I 101), to albo ta bitwa, albo Wielka Bitwa.(S 50)

BITWA U BRODÓW NA ISENIE [Battle of the Crossings of Isen]

Bitwa stoczona w 2758 roku Trzeciej Ery, w której Rohirrimowie podwodzą Heima zostali pokonani przez Wulfa i jego Dunlendingówi zepchnięci do Edoras, Rogatego Kasztelu i innych twierdz.

Także > Bitwy u Brodów na Isenie. (III 314, 333)



BITWA U BRODU NA ERUI 76

rej namiestnik Turin z pomocą Folcwine’a z Rohanu pokonałHaradrimów. W tej bitwie zginęli bliźniaczy synowie Folcw ine’a,

Fastred i Folcred. (III 316, 333)

BITWA U BRODU NA ERUI [Battle of the Crossings of Erui] Bitwastoczona w 1447 roku Trzeciej Ery, podczas Waśni Rodzinnej,

w której Eldacar pokonał armię Castamira i zabił uzurpatora.

Niedobitki buntowników uciekły do Pelargiru, gdzie zostały ob-lężone przez Eldacara. (III 331)

BITWA W A2ANULBIZAR [Battle of Azanulbizar] Ostatnia bitwa

wojny krasnoludów z orkami, stoczona zimą 2799 roku Trzeciej

Ery. Początkowo układała się niepomyślnie dla krasnoludów, jed-nakże z pomocą oddziałów z Ż elaznych Wzgórz, które przybyły

z opóźnieniem, pokonano orków i zabito Azoga. Poległo wie-

lu krasnoludów, w tym członkowie królewskiego rodu Durina.Orkowie z Gór Mglistych ponieśli jeszcze większe straty i zosta-

li tak osłabieni, że odzyskali siły dopiero po ponad 100 latach.Zwana przez elfów Bitwą w Nanduhirion, przez ludzi Bitwą

w Dolinie Dimrilla (Ciemnego Strumyka). (III 327322, 324)

BITWA W DOLINIE TUMHALAD [Battle of Tumhalad] Ostatnia

walna bitwa Wygnańców z siłami Morgotha. Jesienią 496 roku

Pierwszej Ery Glaurung poprowadził wielką armię orków przezPrzełom Sirionu, skalał Eithel Ivrin i spustoszył północną część

Talath Dirnen. Armia Nargothrondu, dowodzona przez Orodrethai Turina, pomaszerowała naprzeciw orkom, ci mieli jednak wiel-ką przewagę, ponadto tylko Turin, noszący Smoczy Hełm, mógł

sprostać ogniowi Glaurunga. Elfy zepchnięto do Tumhalad, gdzie

miały za plecami rzeki Narog i Ginglith. Tam zostały wycięte

w pień. Orodreth i Gwindor polegli, Turin był jednym z nielicz-nych ocalałych. Glaurung i orkowie podążyli do Nargothrondu,który splądrowali. (S 199200)

BITWA W NANDUHIRION [Battle of Nanduhirion] > Bitwaw Azanulbizar. (III 324)



77 BITWY O BELERIAND

mierzeńcami, E dainami i krasnoludami. Wśród nich najważniej-szych było sześć wielkich bitew.

W trzecim stuleciu uwięzienia Melkora mnożyły się jego

stwory, szczególnie orkowie i wilki; wyruszały one na przeszpie-

gi do Beleriandu, a dalej na wschód srodze nękały mieszkańcówEriadoru, sprawiając, że grupa Nandorów pod wodzą Lenwego

poszukała schronienia w Beleriandzie. Elfowie jednak niewielerobili w tej sprawie; chociaż Thingol zbudował obronne jaskinie

Menegroth i kupował od krasnoludów broń, a Cirdan ufortyfiko-wał Palas, większość Sindarów wędrowała po lasach Beleriandu,

niezorganizowana i bezbronna.Gdy tylko Melkor pow rócił do Ś ródziem ia i odbudow ał

Angband, wysłał do Beleriandu swoich orków. Na zachodzie wkro-

czyli oni do Doliny Sirionu, zdobywając tereny między Sirionemi Narogiem oraz oblegając Cirdana w Falas. Na wschodzie orkowiezapuścili się w dolinę Gelionu, lecz zostali pokonani w pierwszej

większej bitwie przez elfów z Regionu pod wodzą Thingola orazelfów z Ossiriandu prowadzonych przez Denethora. Zgniecenimiędzy tymi dwiema armiami, niektórzy orkow ie uciekli na pół-

noc, lecz zostali przechwyceni i wybici przez krasno ludów z Ered

Luin. Wojsko Denethora było jednak słabo uzbrojone i zanimThingol zaatakow ał od tyłu jego przeciwników, Denethor poległ

na Amon Ereb.Wtedy Noldorowie Feanora wylądowali w Losgarze i gdy

dotarli do Mithrimu, zaatakowała ich trzecia armia Morgotha.Tak doszło do DagornuinGiliath, Drugiej Bitwy. Morgoth nie

docenił jednak sił Noldorów świeżo przybyłych z Amanu; jegowojska, łącznie z orkami oblegającymi Falas, którzy pośpieszylina północ, by wesprzeć trzecią armię, zostały pokonane. Mimo że podczas pościgu za uciekającymi orkami zginął Feanor, przybycieFingolfina i pierwsze wzejście Słońca zmusiło wojska Morgotha dowycofania się do Angbandu. Noldorowie zajęli pozycje obronne,

by ograniczyć siłę M orgotha: Fingolfin w Hithlumie, gdzie obsa-dził Barad Eithel oraz inne fortece broniące wschodnich przełęczyEred Wethrin, Finrod na Tol Sirion, strzegąc Przełomu Sirionu,Aegnor i Angrod na północnych zboczach Dorthonionu. Synowie

Feanora zajęli wzgórza i przełęcze leżące między Dorthon ionem



BITWY O BELERIAND 78

i Ered Luin. Dodatkowo jazda Fingolfina i Maedhrosa patrolo-wała Ardgalen i Lothlann.

Około 60 roku Pierwszej Ery Morgoth przypuścił kolejny na-gły atak, wdzierając się na obszar Przełomu Sirionu i Szczerby

Maglora, by wywabić elfów, a następnie wysłał swe główne siły, by zaatakowały Dorthonion. Elfowie byli jednak na to przygo-

towani. Bandy orków pustoszące Beleriand zostały wytropione

i zniszczone, a Fingolfin i Maedhros zaatakowali główną ar-mię Morgotha z obu flank i zniszczyli ją na Ardgalen w Dagor

Aglareb, Trzeciej Bitwie.Wtedy to Noldorowie rozpoczęli Oblężenie Angbandu,

uważnie patrolując Ardgalen i wypatrując wszelkich wycieczekz Angbandu na południe. Około 160 roku M orgoth zaatakował

Hithlum niewielkimi siłami z północy i zachodu, lecz orkowie

zostali zauważeni na czas i wybici. Około 260 roku z Angbanduwychynął Glaurung, lecz byl jeszcze młody i został odpędzony

strzałami jeźdźców Fingona.

Następnie nastał czas Długiego Pokoju (około 260455),kiedy to zdarzały się jedynie wypady na pogranicza Beleriandu.Morgoth zbierał jednak siły, hodował potwory i zacieśniał kon-

trolę nad Eriadorem, podczas gdy elfowie sprzymierzyli się je-dynie z Edainami i wzmocnili obronę. Zimą 455 roku Morgoth

spalił płomieniem całe Ardgalen (przemianowane na Anfauglith)oraz zbocza Dorthonionu, zabijając lub zmuszając do odwro-tu noldorską jazdę. Po przełamaniu Oblężenia Angbandu

Morgoth rozpoczął Czwartą Bitwę, Dagor Bragollach. Ered

Wethrin i Przełom Sirionu zostały utrzymane, lecz elfy i ludzie

z Dorthonionu zostali zdziesiątkowani, co umożliwiło Morgothowizajęcie wyżyny mimo nieugiętej obrony Barahira. Na wschodzie

Maedhros utrzymał Aglon i Himring, lecz Szczerba Maglorai Thargelion zostały spustoszone przez Glaurunga i armię or-

ków. Maedhros i Maglor pozostali na Himring, ale Celegorm

i Curufin uciekli do Nargothrondu, a inni bracia wycofali się za

Andram.ą ę



79 BITWY O BELERIAND

groźbie bocznego ataku z Hithlumu. Po śmierci Barahira w 460roku walkę o Dorthonion kontynuował jedynie Beren, lecz i onwycofał się stamtąd pod koniec 464 roku. W 462 roku Morgoth

zaatakował Hithlum od wschodu i północy; Ered Wethrin, bro-

nione przez Edainów, jeszcze raz mu się oparli, lecz północnaarmia została pokonana tylko dzięki pomocy Cirdana. Jedynym

sukcesem Eldarów w tym okresie było wykradzen ie Silmarila przez Berena i L uthien.

Widząc, że Morgoth nie jest odporny na a taki, ale zdając sobie sprawę, że z czasem obrona Eldarów osłabnie, w 473 roku

Maedhros powołał do życia swoją Ligę. Jego plan przewidywałwciągnięcie M orgotha w bitwę, którą przegra, tak jak podczas

Dagor Aglareb, lecz potęga Morgotha oraz zdrada Easterlingówdoprowadziły armie Ligi do klęski w N irnae th Arnoediad, Piątej

Bitwie. Zginęła większość wojowników Eldarów i Edainów,

Hithlum i Himring zostały utracone, a Beleriand stanął otwo-

rem przed Morgothem. W 474 roku padło Falas, po czym TalathDirnen została spustoszona przez orków.

Eldarowie i Edainowie mogli stawiać skuteczny opór je-dynie w Ossiriandzie, Brethilu oraz w ukrytych królestwach

N argothrondu, D oria th ora z G ondolinu. W większości tych

miejsc ich siła zależała od utrzym ania tajemnicy. Przez kilka latdalszym zdobyczom Morgotha w Beleriandzie Zachodnim zda-

wały się zapobiegać zdumiewające wyczyny Turina, lecz gdy ten

przekonał Orodretha z N argothrondu, by otwarcie przeciwstawiłsię Morgothowi, Noldorowie ponieśli klęskę w Tumhalad (496

rok), a Nargothrond został splądrowany. Potem Haladinowie

z Brethilu nie zapuszczali się już poza swoje lasy, a Morgothwłaściwie zajął cały Beleriand Zachodni. Po dwukrotnym spu-stoszeniu Menegroth najpierw przez krasnoludów z Nogrodu,

a potem przez synów Feanora oraz po upadku Gondolinu w 511roku, cały Beleriand leżał bezbronny przed Morgothem.

Uznając swe zwycięstwo za całkowite, Morgoth dał odpoczy-nek wojskom, nie zaw racając sobie głowy zniszczeniem słabych

elfów i ludzi z Ossiriandu, Brethilu, Przystani Sirionu, Arvenien

i Balaru. W końcu jednak Earendilowi udało się przedostać naZachód i uzyskać pomoc Yalarów. W bitwie, która zakończy



BITWY U BRODÓW NA ISENIE 80

ta Wojny o Beleriand, Zastępy Valinoru rozbity siły Morgothaw Wielkiej Bitwie, rozbiły w proch Angband i wyrzuciły Morgotha poza obręb Ea. Sam Beleriand został jednak zniszczony i zatonąłw morskich odmętach.

Bitwy o Beleriand zwane były także Wojnami z Goblinami,Wojnami o Beleriand i Wojnami Beleriandu. Wojna o WielkieKlejnoty rozpoczęła się powrotem Noldorów oraz D rugą Bitwą,lecz poza tym była równoznaczna z Wojnami o Beleriand. (H 47,

59, S 9192, 10111, 120, 143152, 169175, 177187, 202206,229237)

BITWY U BRODÓW NA ISENIE [Battles of the Fords of Isen] Dwie bitwy sto czone podczas Wojny o Pierścień między JeźdźcamiRohanu a siłami Sarum ana złożonymi z orków i Dunlendingów.

W pierwszej bitwie, 25 lutego 3019 roku Trzeciej Ery, siły Sarumana pokonały arm ię Rohanu dowodzoną przez księcia Theodreda.Theodred poległ, ale nieprzyjaciel nie przekroczył brodów. W dru-giej bitwie, stoczonej 2 marca, wojska Erkenbranda zostały rozbite

przez najeźdźców, którzy tym razem przekroczyli rzekę. Jednak

straty w drugiej bitwie okazały się mniejsze, niż początkowo my-ślano, gdyż Rohirrimowie zostali rozproszeni w pierwszej faziewalki, dzięki czemu uniknęli dużych strat. (II124125, III 337)

BLADORTHIN (sind. «szary») Król (przypuszczalnie elf), któryzamówił włócznie u krasnoludów w Ereborze, lecz zmarł przedich dostarczeniem. Musiał więc umrzeć między 1999 a 2770 ro-kiem Trzeciej Ery. (H 166)

BLANCO (ok. 1601 TE) Hobbit, ze szczepu Fallohide’ów z Bree.

Wraz z bratem Marchem osiedlił się w Shire w 1601 roku TrzeciejEry. (11516)

BLASK STALI [Steelsheen] »Morwena z Lossarnach (III 317)

BLIŻSZE ZIEMIE [Hither Lands, Hither Shores] > Śródziemie,

zwane tak przez Eldarów. (S 54)

BLOOTING Nazwa jedenastego miesiąca, używana w Bree.T kż B l t th K l d Shi (III 352)



81 B O H R

BLOTMATH Jedenasty miesiąc w Kalendarzu Shire, odpowiadają-cy naszemu listopadowi. Nazwę tę w czasach Wojny o Pierścień

wymawiano jako Blo dm ath lub B lo m m ath .

W Bree zwany Blooting. (III 348)

BŁOGOSŁAWIONE KRÓLESTWO [Blessed Realm] Aman, szcze-gólnie Valinor. (S 58)

BŁYSZCZĄCE GROTY [Glittering Caves] > Aglarond. (II145)

BOB (WoP) Człowiek lub hobbit z Bree, jeden ze służących w go-spodzie Pod Rozbrykanym Kucykiem, prawdopodobnie stajenny.

(1 152, 175177, III 257)

BOFFIN DONNAMIRA (28562884 TE) Hobbitka z Shire, dziesią-te dziecko Gerontiusa Tooka. Poślubiła Huga Boffina. (III 345)

BOFFIN FOLCO (WoP) Hobbit z Shire, bliski przyjaciel Froda.Prawdopodobnie był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba

Bagginsa. (I 53, 75)

BOFFIN GRIFFO (ok. 3000 TE) Hobbit z Shire, mąż StokrotkiBaggins. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.

(III 344)

BOFFIN HUGO (ok. 2900 TE) Hobbit z Shire, poślubił DonnamiręTook. (I 345)

BOFFIN STOKROTKA [Daisy Boffin] (ur. 2950 TE) Hobbitkaz Shire, córka Duda Bagginsa i żona Griffa Boffina. Była gościem

na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa. (III 344)

BOFFINOWIE [Boffin] Rodzina hobbicka, której członkowiew czasach Wojny o Pierścień żyli na terenie całego Shire. Byłato zapewne rodzina zamożna, o czym świadczą liczne związkimałżeńskie Boffinów z Tookami i Bagginsami. Ponieważ nie od-notowano żadnego związku między Boffinami a Brandybuckami,

zapew ne niewielu z nich żyło we wschodniej części Shire.Boffin to zanglicyzowana forma oryginalnego hobbickiego na-

zwiska Bophin, o nieznanym znaczeniu i pochodzeniu. (121, 40)



BOGOWIE 82

BOFUR (ok. 29413018 TE) Krasnolud, członek Kompanii Thorina.Byl potom kiem krasnoludów z Morii, nie pochodził jednak z ro-du Durina.

Po 2941 roku mieszkał w Ereborze. (1220, H 17, 19, 37, 79,96, 99, 110, 116, 121, 142, 150, 210)

BOGOWIE [Gods] > Valarowie, zwani tak przez Edainów. (S 138,267)

BOJĄCY SIĘ NOCY [Nightfearers] Edainowie, zwani tak przezEldarów. (S 134)

BOLG (zm. 2941 TE) Olbrzymi ork z Gór Mglistych, prawdopo-dobnie uruk, syn Azoga. Dowodził orkami i wargami w BitwiePięciu Armii i został zabity przez Beorna.

Zwany także Bolgiem z Północy. (III 325, 334, H 202206)

BOLGER BELBA (28562956 TE) Hobbitka z Shire, starsza córkaMunga Bagginsa, żona Rudigara Bolgera. (III 344)

BOLGER FASTOLPH (19 st. TE) Hobbit z Shire. Poślubił PansyBaggins. (III 344)

BOLGER FILIBERT (ok. 3000 TE) Hobbit z Shire, mąż MakBaggins. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.(III 344)

BOLGER FREDEGAR (WoP) Hobbit z Shire, syn Odovacara Bolgerai Rosamundy Took, gość na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa,

bliski przyjaciel Froda Bagginsa. Pochodził z Budgefordu. W 3018

roku dopomógł ukryć wyjazd Froda z Crickhollow i o mało niezostał zabity przez Nazgule. Podczas rządów Lotha i Sarumanaw Shire Fredegar kierował grupą buntowników w Brockenborings,lecz został pojmany i uwięziony w Lochach.

Przed uwięzieniem, skąd wyszedł na pół zagłodzony, zwa-ny był Grubasem. Był typowym hobbitem, co można poznać potym, że mimo przyjaźni do Froda nie zdecydował się opuścić

wraz z nim Shire w 3018 roku, by szukać przygody, w potrzebie jednak stanął na czele partyzantki. (I 53, 7576, 105, 110113,



83 BÓR

BOLGER GUNDABALD (ok. 29 st. TE) Hobbit z Shire, ożenił sięz Salvią Brandybuck. (III 346)

BOLGER MAK [Poppy Bolger] (ur. 2944 TE) Hobbitka z Shire,córka Falca ChubbBagginsa. Poślubiła Filiberta Bolgera. Byłagościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa. (III 344)

BOLGER ODOVACAR (ok. 30 st. TE) Hobbit z Shire, ojciecFredegara Bolgera. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba

Bagginsa. (III 345)BOLGER PANSY (ur. 2812 TE) Hobbitka z Shire, drugie dzieckoBalba Bagginsa. Poślubiła Fastolpha Bolgera. (III 344)

BOLGER PRISKA (2906przed 3001 TE) Hobbitka z Shire, dru-

gie dziecko Pola Bagginsa. Poślubiła Wilibalda Bolgera. (II I 344)

BOLGER ROSAMUNDA (2938po 3001 TE) Hobbitka z Shire,córka Sigismonda Tooka. Poślubiła Odovacara Bolgera i urodziła

mu dwoje dzieci, Fredegara i Estellę. Była gościem n a pożegnal-nym przyjęciu Bilba Bagginsa. (III 345)

BOLGER RUDIGAR (ok. 2900 TE) Hobbit z Shire. Poślubił Belbę

Baggins. (III 344)

BOLGER SALVIA (ur. 2826 TE) Hobbitka z Shire, trzecie dzieckoSadoca Brandybucka. Wyszła za Gundabalda Bolgera. (III 346)

BOLGER WILIBALD (ok. 2900przed 3001 TE) Hobbit z Shire.

Poślubił Priscę Baggins. (III 344)

BOLGEROWIE [Bolger] Stara, artystokratyczna rodzina hob

bicka ze szczepu Fallohide’ów, m ieszkająca w Shire, główniew Budgeford. Bolgerowie często nadawali swym dzieciom dum-nie brzmiące imiona. (III 344347)

BOMBADIL, TOM > Tom Bombadil.

BOMBUR (ok. 29413018 TE) Krasnolud, członek KompaniiThorina. Był potomkiem krasnoludów z Morii, nie pochodził jednak z rodu Durina. Po 2941 roku mieszkał w Ereborze.

Zawsze gruby, na starość utył tak, że nie mógł poruszać sięsamodzielnie i aż sześciu krasnoludów musiało go nosić. (1220,



BORGIL 84

H 17, 19, 37, 39, 56, 78, 92, 96, 110122, 142, 150, 158, 194,205)

BOPHIN (oryg. hob.) —>Boffinowie. (III 378)

BÓR (5 st. PE) Człowiek, wódz Easterlingów, przypuszczalniezmarł przed Nirnaeth Arnoediad. (S 149, 178)

BORGIL (sind. «gwiazda») Czerwona gwiazda, wschodząca przed półn ocą pod koniec września. Prawdopodobnie współczesny

Aldebaran lub Betelgeuse. (188)

BORIN (24502711 TE) Krasnolud z rodu Durina, drugi syn Naina II. Ż ył w Górach Szarych do 2590 roku, kiedy to udał siędo Ereboru wraz z Thrórem. (III 324)

BORIACH (zm. 473 PE) Easterling, drugi syn Bóra, domownik

Maedhrosa i Maglora. Wraz z braćmi zabił Ulfasta i Ulwartha podczas Nirnaeth Arnoediad, lecz sam też zosta ł zabity. (S 149,

182)

BORLAD (zm. 473 PE) Easterling, najstarszy syn Bora, domownikMaedhrosa i Maglora, brat » Borlacha. (S 149, 182)

BOROMIR (sind. boro, quen. mir «klejnot», ok. 400 PE) Adan,wódz Pierwszego Rodu, syn Borona. Był pierwszym władcąLadros. (S 141)

BOROMIR (29783019 TE) Dunadan z Gondoru, starszy synDenethora II, nazwany na część poprzedniego. Dowodził obroną

Osgiliath przed armiami Saurona w czerwcu 3018 roku, następ-nie udał się do Imladris, aby znaleźć wyjaśnienie snu, który miałzarówno on, jak i jego brat. Dotarł tam po długiej i wyczerpu-

jącej podróży, wziął udział w radzie u Elronda i wszedł w składDrużyny Pierścienia. Na Amon H en czar Pierścienia, kuszący goco najmniej od pobytu w Lórien, okazał się zbyt silny i pchnął godo próby zabójstwa Froda. Wprawdzie opamiętał się natychmiast,ale jego szaleństwo wpłynęło na decyzję Froda, by samotnie kon-tynuować misję. Okazało się to szczęśliwym posunięciem, gdyżnieco później tego samego dnia Amon Hen zostało zaatakowa-ne przez orków. Boromir poległ, broniąc Merry’ego i Pippina.



BRAMA NOCY 86

BRAMA BUCKLANDU [Buckland Gate] Brama w Wysokim Płocie,wjazd do Bucklandu z Wielkiego Wschodniego Gościńca.

Zwana także bramą Bucklandu, Z ieloną Bramą. (1249, 250)

BRAMA CZERWONEGO ROGU [Redhorn Gate] Jedna z najważ-niejszych przełęczy w Górach Mglistych, łącząca Eregion z doli-

ną Azanulbizar, położona po południowej stronie Barazinbaru.Wschodnie podejście na tę przełęcz zwane było Schodami Dimrilla.

Zwana też Przełęczą Czerwonego Rogu. (I 271, 280282,II I 237)

BRAMA NOCY [Door of Night] Brama w » Murach Świata mię-

dzy Ea i Pustką, przez którą pod koniec Pierwszej Ery został wy-

rzucony Morgoth. (S 237)

BRAMA NOCY [Doors of Night] Brama w » Ś cianach Nocy mię-

dzy Ardą a Ilmen. Earendil przeszedł przez nią, by wstąpić na

niebo jako gwiazda. (S 233)

BRAMA PORANKA [Gates of Morning] Miejsce na najdalszym

wschodzie Ardy Drugiej Ery, prawdopodobnie brama w > Ścianach

Nocy, przez któ rą rano przechodziło Słońce. (S 244)

BRAMA UMARŁYCH [Gate of the Dead] —>Czarne Drzwi. (III 52,

83)

BRAMY KRÓLEWSKIE [Gate of Kings] > Argonath. (II 24)

BRAMY LATA [Gates of Summer] Święto w Gondolinie, prawdo-

podobnie Dzień Środka Roku. Podczas tego święta elfy śpiewały

o wschodzie słońca. (S 246)

BRAMY SIRIONU [Gates of Sirion] Jaskinie u podnóży gór Andram,

którymi Sirion wypływał z podziemnego kanału. (S 117)

BRAND (zm. 3019 TE) Człowiek, trzeci król Dale (30073018),silny władca. Zginął w Bitwie o Dale. (III 338)

BRANDAGAMBA (oryg. hob. «pograniczekoziołek») >

Brandybuckowie. (III 346)



87 BRANDYBUCK ESMERALDA

BRANDIR (zm. 501 PE) Adan, wódz Haladinów z Brethilu (496501), zbudował Ephel Brandir i starał się ukryć swój lud przed

siłami Morgotha aż do końca 496 roku, kiedy przybył tam Turin.

Brandir zaopiekował się nim, pogrążonym w rozpaczy po śmier-

ci Finduilas, a następnego lata uzdrowił Nienor, w której się za-

kochał. Został zabity przez Turina, gdy powiedział mu, że jego

żona, Niniel, jest w istocie jego siostrą, Nienor.

Brandir był kulawy. Był szlachetnym człowiekiem i uta lento-

wanym uzdrowicielem. Zwany byl Brandirem Kulawym. (S 204,207212)

BRANDY HALL Głów na siedziba Brandybucków, przestronn e

smiale pod wzgórzem Buck w Bucklandzie. Drążenie Brandy

Hall rozpoczął Gorhendad Oldbuck około 2340 roku Trzeciej

Ery. (I 19, 25, 35, 96, 102103)

BRANDYBUCK ADALDRIDA (ok. 29 st. TE) Hobbitka z Shire,

żona Marmadoca Brandybucka, z domu Bogler. (III 346)

BRANDYBUCK AMARANTH (29042998 TE) Hobbit z Shire,

drugi syn Gorbadoca Brandybucka. (III 346)

BRANDYBUCK BERILAC (ur. 2980 TE) Hobbit z Shire, syn

Merimaca Brandybucka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu


BRANDYBUCK CELANDINA[Celandine Brandybuck] (ur. 2994TE) Hobbitka z Shire, najmłodsze dziecko i jedyna córka Seredica

Brandybucka. Była gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba

Bagginsa. (III 346)

BRANDYBUCK DINODAS (ur. w latach 29142919, zm. po 3001

TE) Hobbit z Shire, najmłodszy syn Gorbadoca Brandybucka.

Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa. (II I 346)

BRANDYBUCK DODERIC (ur. 2989 TE) Hobbit z Shire, najstarszysyn Seredica Brandybucka. Był gościem na pożegnalnym przyję-

ciu Bilba Bagginsa. (III 346)



BRANDYBUCK GORBADOC

BRANDYBUCK DODINAS (ur. w latach 29082913, zmarł przed3001 TE) Hobbit z Shire, czwarte dziecko Gorbadoca Brandybucka.

(III 346)

BRANDYBUCK ESMERALDA (ur. 2936 TE) Hobbitka z Shire, żo-

na Saradoca Brandybucka, matka M erry’ego. Piąte i najmłodsze

dziecko Adalgrima Tooka. Była gościem na pożegnalnym przyję-

ciu Bilba Bagginsa. (I 43, III 345346)

BRANDYBUCK GORBADOC (28602963 TE) Hobbit z Shire,Dziedzic Bucklandu (29102963). Poślubił Mirabellę Took, z którą

miał siedmioro dzieci, w tym matkę Froda, Primulę.

Znany był z bogatego stołu i imponującego obwodu w pasie.Zwano go Szerokim Pasem. (I 43, III 346)

BRANDYBUCK GORBULAS (2908przed 3001 TE) Hobbit z Shire,syn Orgulasa Brandybucka. (III 346)

BRANDYBUCK GORMADOC (27342836 TE) Hobbit z Shire,Dziedzic Bucklandu (?~2836). Poślubił Malvę Headstrong i miałz nią wiele dzieci.

Zwany Głębokokopaczem; prawdopodobnie powiększyłBrandy Hall. (III 346)

BRANDYBUCK HANNA (ok. 2800 TE) Hobbitka z Shire, żonaMadoca Brandybucka. Z domu Goldworthy. (III 346)

BRANDYBUCK HILDA (ok. 3000 TE) Hobbitka z Shire, żonaSeredica Brandybucka, z domu Bracegirdle. Była gościem na

pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa. (III 346)

BRANDYBUCK ILBERIC (ur. 2991 TE) Hobbit z Shire, drugi synSeredica Brandybucka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciuBilba Bagginsa. (III 346)

BRANDYBUCK MADOC (27752877 TE) Hobbit z Shire, syn

Gormadoca Brandybucka, Dziedzic Bucklandu (28362877).Poślubił Hann ę Goldworthy. Zwano go Sztywny Kark. (III 346)

BRANDYBUCK MALVA (ok. 2800 TE) Hobbitka z Shire, żonaGorm adoca Brandybucka, z domu Headstrong. (III 346)



89 BRANDYBUCK MERIADOC

BRANDYBUCK MARMADAS (ur. 2943 TE) Hobbit z Shire, synGorbulasa Brandybucka. Byt gościem na pożegnalnym przyjęciu


BRANDYBUCK MARMADOC (28172910 TE) Hobbit z Shire, synMadoca Brandybucka, Dziedzic Bucklandu (28772910). Ożenił

się z Adaldridą Bolger, mieli czworo dzieci. (III 346)

BRANDYBUCK MARROC (ur. 2780 TE) Hobbit z Shire, najmłod-szy syn Gormadoca Brandybucka. (III 346)

BRANDYBUCK MELILOT (ur. 2985 TE) Hobbitka z Shire, młodszacórka Marmadasa Brandybucka. Była gościem na pożegnalnym

przyjęciu Bilba Bagginsa. (I 41, III 346)

BRANDYBUCK MENEGILDA (ok. 30 st. TE) Hobbitka z Shire,żona Rorimaca Brandybucka, matka Saradoca i Merimaca. Z do-

mu Goold. (III 346)

BRANDYBUCK MENTHA (ur. 2983 TE) Hobbitka z Shire, drugiedziecko Marmadasa Brandybucka. Była gościem na pożegnalnym


BRANDYBUCK MERIADOC (2982 TE65 CE) Hobbit z Shire,syn Saradoca Brandybucka, podróżnik, Dziedzic Bucklandu(1264 CE). W młodości Merry był bliskim przyjacielem Froda

Bagginsa i towarzyszył mu do Rivendell w 3018 roku. Tam zostałczłonkiem Drużyny Pierścienia i przebył z nią drogę do Parth

Galen, gdzie wraz z Peregrinem Tookiem został uprowadzony przez orków. Podążający do Isengardu oddział orków został za-atakowany przez Rohirrimów, a Merry i Pippin zdołali uciec do

Fangornu. Tam zaprzyjaźnili się z Drzewcem i przyczynili siędo podjęcia przez entów ataku na Isengard. Następnie Merry

wstąpił na służbę u króla Théodena i jako jego giermek powró-

cił z nim do Edoras. Wbrew rozkazowi pozostania w R ohanie podczas wyprawy Rohirrimów do Gondoru pojechał do Minas

Tirith z Eowiną. Wspólnie zabili Wodza Nazgüli podczas Bitwyna Polach Pelennoru. Bliski śmierci wywoływanej przez CzarnyDech, został uzdrowiony przez Aragorna.



BRANDYBUCK MERIMAC 90

Po Wojnie o Pierścień Merry został pasowany na rycerzaRohanu i nagrodzony za swą dzielność. Powrócił do Shire, gdzie

był jednym z przywódców sił hobbickich w Bitwie o Bywater. Pośmierci ojca został Dziedzicem Bucklandu, a w 14 roku CzwartejEry członkiem Rady Królestwa Północy. Poślubił Estellę Bolger,siostrę swego przyjaciela Fredegara. Przez cale życie utrzymy-wał kontak t z przyjaciółmi, a w 64 roku obaj z P ippinem złożyli

swe urzędy i wyjechali odwiedzić Rohan i Gondor. Obaj zmar-li w Gondorze kilka lat później i zostali pochowani w DomuPogrzebowym Królów.

Merry napisał Z ie ln ik Shire, Rachubę la t, Stare sło w a i na

zw y w Shire oraz inne prace naukowe.Merry i Pippin, którzy w Fangornie pili stymulujące wzrost

napoje entów, byli najwyższymi hobbitami w dziejach. Każdyz nich mierzył co najmniej cztery i pół stopy.

Meriadoca zawsze zwano Merrym. Znany był także jakoHoldwine z Shire (w Rohanie), Pan Perian (w Gondorze); jakoDziedzic Bucklandu zwany był Meriadokiem Wspaniałym. Jego

prawdziw e imię w języku hobbickim brzmia ło Kalimac i było

skracane n a Kali, czyli w westronie «wesoły, radosny». (120,

26, 54177, 181202, 218219, 260, 271383, I I 20, 4582, 86, 97,153189, III 36, 4046, 5769, 94107, 120138, 142, 210, 216,

218, 228, 230239, 248250)BRANDYBUCK MERIMAC (2942 TE10 CE) H obbit z Shire, synRorimaca Brandybucka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciuBilba Bagginsa. (III 346)

BRANDYBUCK MERIMAS (ur. 2981 TE) Hobbit z Shire, synMarmadasa Brandybucka. Był gościem na pożegnalnym przyję-

ciu Bilba Bagginsa. (III 346)

BRANDYBUCK MERRY >• Meriadoc Brandybuck. (I 54100)

BRANDYBUCK MIRABELLA (28602960 TE) Hobbitka z Shire,

najmłodsza córka Gerontiusa Tooka. Poślubiła Gorbadoca

Brandybucka i miała z nim siedmioro dzieci. (III 345, 346)



91 BRATOBÓJSTWO W ALQUALONDE

BRANDYBUCK ORGULAS (ur. 2868 TE) Hobbit z Shire, naj-młodsze dziecko Marmadoca Brandybucka, ojciec Gorbulasa

Brandybucka. (III 346)

BRANDYBUCK RORIMAC (29023008 TE) Hobbit z Shire, DziedzicBucklandu (29633008). Poślubił Menegildę Goold, z którą

miał dwoje dzieci. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu BilbaBagginsa.

Rorimac był znany jako Złoty Ojciec oraz, na starość, jako

Stary Rory. (I 43, 49, III 346)

BRANDYBUCK SADOC (ur. 2779 TE) Hobbit z Shire, drugi synGormadoca Brandybucka. (III 346)

BRANDYBUCK SARADAS (29083007 TE) Hobbit z Shire, trzeciedziecko Gorbadoca Brandybucka. Był gościem na pożegnalnym


BRANDYBUCK SARADOC (2940 TE12 CE) Hobbit z Shire, synRorimaca Brandybucka i Dziedzic Bucklandu (3008 TE12 CE).Poślubił Esmeraldę Took, z którą miał jedno dziecko, Meriadoca.Saradoc był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.

Jako Dziedzic Bucklandu otrzymał przydomek Rozrzutny.

(III 346)

BRANDYBUCK SEREDIC (ur. 2948 TE) Hobbit z Shire, syn

Saradasa Brandybucka. Seredic ożenił się z Hildą Bracegirdle; byłgościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa. (III 346)

BRANDYBUCKOWIE [Brandybuck] Jedna z najważniejszych ro-dzin hobbickich w Shire, w której wyraźne były cechy szczepuFallohide’ów. Wywodziła się od Gorhendada Oldbucka, któryokoło 2430 roku Trzeciej Ery przeniósł się z Marish do Bucklandui zmienił nazwisko na Brandybuck. Od tego czasu głową rodziny

był zawsze Dziedzic Bucklandu, mieszkający wraz z krewnymi

w Brandy Hall.Właściwa forma nazwiska brzmiała Brandagamba, co w hob

bickim znaczy «pograniczekoziołek». Form a Braldagam ba zna-cząca «piwokoziołek», nie była używana, jednak Profesor Tolkien

przełożył nazwisko ro dzin y jako Brandybuck, aby zachować



BREE 92

oryginalne podobieństwo tego nazwiska do nazwy Brandywiny.(1 19, 34, 101,11 184, III 346)

BRANDYWINA >■ Baranduina. (III 381)

BRATOBÓJSTWO W ALQUALONDE [Kinslaying at Aląualonde]Pierwsza wielka tragedia, będąca następstwem bu ntu Noldorów,i pierwszy mord elfów na wspólplemieńcach. Bitwa rozpoczęła

się, gdy Teleri z Aląualonde odmówili użyczenia swych statków Noldorom, zaś Feanor, w pośpiechu i pysze, zdecydował się za-

brać je siłą. Teleri stawili zbro jny opór, lecz hufiec Feanora zo-

stał wzmocn iony aw angardą wojsk Fingolfina, dowodzonymi przez Fingona. Lekko uzbro jeni Teleri ponieśli klęskę; znacznaich część poległa.

Konsekwencje Bratobójstwa były poważne. Burza, sprowa-dzona przez żal Uineny zabiła wielu Noldorów żeglujących na zra-

bowanych statkach, a rozlew krwi w Amanie spowodował bezpo-

średnio > Przeznaczenie Noldorów. W Ś ródziemiu Bratobójstwo pchnęło Thingola (brata Olwego, władcy Aląualo nde) do od-wrócenia się wraz z całą potęgą Doriath od rodu Feanora. Mimo

pokuty rodu Fingolfina w lodach Helcaraxe, cień Bratobójstw a padł na wszystk ich Noldorów. To on wywołał kazirodczą mi-łość Maeglina do Idril i spowodował słabość, w rezultac ie której

Sauron był w stan ie pokonać Finroda. (S 8384)

BREE [Bree Hill, Breehill] Wielkie wzgórze w kraju Bree, na północ od miejscowości Bree. (I 147, III 243)

BREE [Breeland] Lesisty obszar u przecięcia Wielkiego

Wschodniego Gościńca i Północnego Gościńca, zamieszkany przez ludzi i hobbitów. Były tam czte ry miejscowości Bree,

Archet, Staddle i Combę oraz pewna liczba rozproszonych osad.Kraj Bree został założony w Drugiej Erze przez ludzi

z Dunlandu i przetrwał wszystkie wojny w Ś ródziemiu. Wchodził

w skład Arnoru, a następnie Arthedainu; po upadku Północnego

Królestwa był chroniony przez Strażników Północy. Jego go-

spodarka załamała się po upadku Północnego Królestwa po-



93 BRILTHOR

pozw alały w szystkim jego m ie szkańcom na wygodne życie.(1148)

BREE Miasto ludzi i hobbitów, główne osiedle kraju Bree. Powstałow Drugiej Erze, jakiś czas przed powstaniem Arnoru w 3330 roku,ale hobbici osiedlili się tam dopiero około 1300 roku Trzeciej Ery.W dniach potęgi Arnoru Bree było ważnym miastem, położonym

na skrzyżowaniu Wielkiego Wschodniego Gościńca i PółnocnegoGościńca, ale w czasach Wojny o Pierścień znacznie podupadło.

Niemniej starożytna i znana gospoda Pod Rozbrykanym Kucykiem była wciąż ważnym ośrodkiem wymiany informacji. W CzwartejErze Bree niewątpliwie ponownie rozkwitło.

Bree powstało u stóp wzgórza Bree. Od strony nieosłoniętej przez wzgórze było otoczone żywopłotem i rowem. W ogrodzeniu

były dwie bramy, przy wlocie i wylocie Wielkiego WschodniegoGościńca. W czasach Wojny o Pierścień w Bree było około 100domów, w których żyli ludzie, i mniejsza liczba siedzib hobbic

kich. (1 16, 26, 146, I I 157, II I 131, 208)

BREGALAD (sind. «szybkiedrzewo», WoP) Ent z Fangornu, po-dobny zewnętrznie do jarzębiny i dbający o te drzewa. ZabawiałMerry’ego i Pippina podczas Wiecu Entów w 3019 roku, gdyż był już zdecydowany, jakie działania należy podjąć przeciwSarumanowi, który zmasakrował jego drzewa. Myślał i działałszybciej niż większość entów, czemu zawdzięczał swe imię.

W westronie zwany Zwawcem. (II 8386)

BREGO (25122570 TE) Człowiek, drugi król Rohanu (25452570), wyparł resztki orków i Balchothów z Pagórów i zbudowałdwór w Meduseld. Z marł z żalu po stracie syna Baldora. ( I I 114,

III 6263, 230)

BREGOLAS (sind. «szybkiliść»?, zm. 455 PE) Adan, wódzPierwszego Rodu, syn Bregora. Padł u boku Angroda i Aegnora

podczas Dagor Bragollach. (S 141, 144, 148)

BREGOR (sind, ok. 5 st. PE) Adan, wódz Pierwszego Rodu, oj-ciec Bregolasa i Barahira. Zmarł przed Dagor Bragollach. (S 141)

BREREDON Wieś w Bucklandzie w pobliżu Haysend. (TB 123)



BRITHIACH 94

BRETHIL (sind. «brzoza») Lesisty obszar Beleriandu międzySirionem a Teiglinem. Choć położony poza Obręczą Meliany, był

przedmiotem roszczeń Thingola. W czwartym stuleciu PierwszejEry osiedlili się tu Haladinowie pod wodzą Halethy i otrzymali tęziemię w zamian za strzeżenie Przeprawy na Teiglinie. Przez ponad100 lat ludzie z Brethilu wielkim kosztem osłaniali Nargothrond

przed napadami orków, aż w 496 roku poległ ich wódz Handir

i wielu jego ludzi. Później, z wyjątkiem lat 496501, gdy przeby-wał tu Turin, siły ludzi z Brethilu były niewielkie.

Powszechnie zwany lasem Brethil. (S 114, 140141, 147,

149150, 167, 178, 184, 192, 194, 204, 207)

BRILTHOR (sind. «lśniący strumień») Rzeka w Ossiriandzie, do- pływ Gelionu. (S 117)

BRITHIACH (sind. «żwirbród») Bród na górnym Sirionie, łączą-cy Brethil i Dimbar.

Zwany także Brodem Brithiach. (S 127, 131, 140, 150, 195,215, 216)

BRITHOMBAR (sind. «Brithonsiedziby») Jeden z portów w Falas,leżący u ujścia rzeki Brithon. Zbudowany przez Falathrimów

na początku Pierwszej Ery, później przebudowany i umocnionyz pomocą Finroda. W 497 roku oblegany, zdobyty i zniszczony.

(S 57, 103, 114, 184, 230)

BRITHON (sind. «żwir») Rzeka w Beleriandzie Zachodnim, pły-nąca na południe przez Falas i wpadająca do Belegaeru kołoBrithombaru. (S 184)

BROCKENBORINGS Wieś we Wschodniej Ć wiartce w pobliżuScary. Podczas Wojny o Pierścień mieściła się tam baza grupy

buntowników Fredegara Bolgera. Zapisywane też Brockenbores.(I 30, III 272)

BROCKHOUSE’OWIE [Brockhouse] Rodzina hobbitów z Breei Shire. (I 42, 49, 153)

BRODDA ( 496 PE) E t li d d b i l ł



95 BRUINEN

Edainów. Zabity przez Turina podczas jednego z jego wybuchówfurii. (S 187, 203)

BRODY NA ISENIE [Ford of Isen] Bród na rzece Isenie w zachod-

nim Rohanie, główny wjazd do Rohanu z zachodu. W 2758 rokuTrzeciej Ery stoczono tu bitwę między królem Heimem a Wulfem,a podczas Wojny o Pierścień dwie bitwy między Rohirrimamia silami Sarumana. (II124, III 41)

BRODY NA POROSIE [Crossings of Poroś] Bród na rzece Poroś nadrodze do Haradu, miejsce wielkiego zwycięstwa Gondoru nad

Haradrimami w 2885 roku Trzeciej Ery. (III 333, 399)

BROWNLOCKOWIE [Brownlock] Rodzina hobbitów z Shire,

prawdopodobnie zamożna. (I II 344)

BROWNOWIE [Brown] Rodzina hobbitów z Shire. (III 347)

BRÓD BRITHIACH [Ford of Brithiach] > Brithiach. (S 127, 131)

BRÓD BRUINEN [Ford of Bruinen] Bród na rzece Bruinen na

Wielkim Wschodnim Gościńcu. Tu Frodo i jego towarzysze zo-

stali w 3018 roku Trzeciej Ery zaatakowani przez Nazgule w dro-dze do Rivendell. Czarni Jeźdźcy zostali jednak pokonani przezAragorna i Glorfindela oraz przez falę wezbranej wody, wywo-

łaną przez Elronda.Zwany też Brodem Rivendell. (1184)

BRÓD BUDGE [Budge Ford] Bród na Wodzie na północ odWhitfurrows we Wschodniej Ć wiartce. (I 30)

BRÓD ENTÓW [Entwade] Bród na rzece Entwash na północnywschód od Edoras. (II 39, 43)

BRÓD NA ERUI [Crossings of Erui] Bród na rzece Erui w Lebennin,

miejsce wielkiej bitwy podczas Waśni Rodzinnej. (II I 136, 399)

BRÓD PRZY CARROCK [Ford of Carrock] Bród przez Anduinę,utrzymywany w czasach Wojny o Pierścień przez Beorningów.

W H obb ic ie mówi się o brodzie prowadzącym od stópCarrock na wschodn i brzeg Anduiny; w zmianka w D rużynie

Pierścien ia (1220) odnosi się prawdopodobnie do Starego Brodu.(I 220)



BRUNATNE POLA 96

BRÓD SARN [Sarn Ford] Bród na Brandywinie na południe odShire. Strzegli go Strażnicy Północy w ram ach ochrony Shire, po-nieważ Brandywinę przecinała tu droga prowadząca z południa.

Nazwa ta jest częściowym tłumaczeniem pierwotnego Sarn

athrad. (1170, III 252, 261)

BRUINEN (sind. «grzmiąca woda») Rzeka w Eriadorze, po po-łączeniu z Mitheithel w Tharbadzie tworząca Gwathló. Wielki

Wschodni Gościniec przecina ją w miejscu Brodu. Górny biegrzeki był pod władzą Elronda, k tóry mógł spowodować powódź,gdy nieprzyjaciel próbował ją przekroczyć.

Zwana także rzeką Rivendell, a w westronie Grzmiącą Wodą.

(1 15, 195196, 229, 230)

BRUNATNE POLA [Brown Lands] Obszar między Mroczną Puszcząa Emyn Muił, wyludniony i bezleśny. Niegdyś żony entów zało-

żyły tu swe ogrody, lecz zostały stąd wygnane, a kraj spustoszo-ny podczas wojny Ostatniego Sojuszu z Sauronem pod koniecDrugiej Ery.

Zwane tamże Ziemią Niczyją. (I 36, II 63, 77)

BRYŚ [Grip] Pies rzeźnika Billa w wierszu Perry W in kle . Mógł być wzorowany na rzeczywistym zwierzęciu. (TB 164)

BRYTTA (27522842 TE) Człowiek, jedenasty król Rohanu (2798

2842). Za jego panowania Rohan był nękany przez orków, wy- partych z Gór Mglistych w czasie wojny kra snoludów z orkami.

Zwany przez swój lud Leofa (tłum. rohir. «ukochany») zewzględu na swą szczodrość. (III 316)

BRZEG OSTATNI [Last Shore] Wybrzeża Eldamaru; także ogólneokreślenie Nieśmiertelnych Krajów. (III 211)

BRZEG STAWU [Pool Side] Część drogi do Hobbitonu, sąsiadu-

jąca ze Stawem w Bywater. Podczas panowania Lotha w Shirewybudowano tu szereg brzydkich, murowanych domów.

W tłumaczeniu polskim: „wzdłuż brzegu Stawu, gdzie biegładroga do Hobbitonu”. (III 256)

BRZEMIĘ [Burden] > Jedyny Pierścień, który Frodo niósł na



97 BURMISTRZ MICHEL DELVING

BRZOZOWE LASY NIMBRETHILU [Birchwoods of Nimbrethil]> Nimbrethil. (S Mapa Beleriandu)

BRZOZOWIEC [Beechbone] (zm. 3019 TE) Ent z Fangornu, spłonął

podczas ataku na Isengard podczas Wojny o Pierścień. (II 163)

BUCCA Z MARISH [Bucca of the Marish] (ok. 1979 TE) Hobbit,pierw szy than Shire (1979?). Prawdopodobnie dal początek

rodzinie Oldbucków. (III 332)

BUCK [Buck Hill] Wzgórze w pobliżu Bucklebury, w którym wy-

drążono Brandy Hall. (I 10)

BUCKLAND Część Shire po łożona między Baranduiną a StarymLasem, kraj Brandybucków. Został założony w 2340 roku Trzeciej

Ery przez Gorhendada Oldbucka. Pierwotnie pozostawał poza

Shire i dopiero w 42 roku Czwartej Ery został oficjalnie doń

włączony jako dar króla Elessara. Od tego czasu jest znany jako

Marchia Wschodnia.Rządzony przez dziedzica Bucklandu, jednak władza ta była

głównie nominalna. (I 15, 21, 101, III 249, 259)

BUCKLEBURY Główna miejscowość Bucklandu, położona w je-

go centrum, o milę na wschód od Brandywiny. (I 26, 74, 102)

BUDGEFORD Wieś lub miasteczko w Bridgefields we Wschodniej

Ć wiartce, główna siedziba Bolgerów. (I 110)BULLROARER » Bandobras Took. (III 345, H 22, 23)

BUNCE’OWIE [Bunce] Rodzina hobbicka z Shire. Wydaje się,

że co najmniej kilku jej członków mieszkało w Michel Delving.Pani Bunce, występująca w wierszu Sama Perry Winkle może

być postacią historyczną. (III 344, TB 166)

BUNDUSHATHÜR(khuz. «głowa w chmurach») Jedna z trzechgór wznoszących się ponad Morią.

Zwany w westronie Chmurogłową, przez elfy FanuidholemSzarym, a przez krasnoludów w skrócie Shathürem. (1270271)

BURMISTRZ MICHEL DELVING [Mayor of Michel Delving]J d i ąd Shi h W j Pi ś i ń



99 BYWATER

BURROWS RUFUS (ok. 3000 TE) Hobbit z Shire, poślubił AsphodelBrandybuck. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.

(III 346)

BURROWSOWIE [Burrows] Rodzina hobbicka z Shire, praw-dopodobnie zamożna. W H obbic ie nazwisko brzmi Burrowes.

(III 344, H 218)

BURZA MORDORU [Storm of Mordor] » Ciemności poprzedza-

jące oblężenie Gondoru. (III 7173)

BUTTERBUR BARI.TM AN (WoP) Człowiek z Bree, właściciel go-spody Pod Rozbrykanym Kucykiem w czasach Wojny o Pierścieńi przyjaciel Gandalfa. Był niski, gruby, łysy i czerwony na twa-rzy, miał złą pamięć, ale byl niewątpliwie bystry, a przy bliższym

poznaniu można było dostrzec jego dobre serce i spostrzegaw-

czość.Zwany w skrócie Barley. (1146, 151162, 164168, 171, 175

177, 213, 252, III 243)BUTTERBUROWIE [Butterbur] Rodzina ludzi z Bree, właściciele

gospody Pod Rozbrykanym Kucykiem. (1146, 151)

BYSTRA RZEKA [River Running] Rzeka wypływająca z Głównej

Bramy Ereboru i wpadająca do morza Rhun. Miała długość około600 mil. Przepływała przez Długie Jezioro, z którego wypływając,tworzyła wodospad. Jej głównym dopływem była Carnen.

Stanowiła ważny szlak handlowy.W sindarinie zwana Celduiną. Nazywana też Rzeką Bystrą.

(II11, H 7, 25, 178, 223)

BYT [Being] Materialna realizacja Wizji Iluvatara i Ainulindale

jako Ea » Świat, któ ry Jest. (S 13, 17)

BYWATER Wieś w Zachodniej Ć wiartce, po łożona przy WielkimWschodnim Gościńcu, około trzech mil od Kamienia Trzech

Ć wiartek. Tu w 3019 roku stoczono Bitwę o Bywater.Główną gospodą wsi była gospoda Pod Zielonym Smokiem.Także » Droga do Bywater, Brzeg Stawu, Staw w Bywater.

(I 34, 51, III 190)



101 CALMATÉMA

CAIAQUENDI (quen. «światłoelfy») Ełdarowie, którzy przybylina Zachód w Pierwszej Erze i widzieli światło Dwóch Drzew.Byli to wszyscy Vanyarowie i Noldorowie, a także wielu Telerich

oraz Elwé.Zwani także Elfami Światła. Do końca Pierwszej Ery było to

określenie synonimiczne z Amanyarami. (S 52, 99, 102)

CALEMBEL (sind.) Miasto w Lamedonie (część Gondoru), nie-

daleko Ciril. (III 56)CALENARDHON (sind. «zielona okolica») Część Gondoru międzyAnduiną a Iseną, być może obszar rozciągający się na zachód odIseny. Wyludniony podczas Wielkiej Z arazy w 1636 roku TrzeciejEry i zagarnięty przez Balchothów w 2510 roku, którzy wymor-dowali lub wypędzili resztki mieszkańców. W tym samym roku

został przekazany Éothéodom przez namiestnika Ciriona w na-grodę za ich pomoc w Bitwie na Polach Celebrantu.

W sprawie historii Calenardhonu po 2510 roku Trzeciej Ery

> Rohan. (II 267)

CALENHAD (sind.) Szóste z północnych wzgórz sygnałowych

Gondoru. (III 16, 70)

CA1IMEHTAR (quen. «światło», ok. 14 st. TE) Dúnadan z Gondoru,młodszy brat Rómendacila II i dziad Castamira. (III 297)

CAUMEHTAR (zm. 1936 TE) Dúnadan, trzydziesty król Gondoru(18561936). W 1899 roku odniósł wielkie zwycięstwo nadWoźnikami, osłabionymi przez rebelię w Rhovanionie. (III 290)

CALIMMACIL (quen., ok. 1920 st. TE) Dúnadan z królewskiego

rodu Gondoru, bratanek Narmacila II i dziad Eárnila II. (III 300)

CALMA (quen. «lampa») Nazw a tengwy q (nr 3). (III 361, 365)

CALMACIL (zm. 1304 TE) Dúnadan, osiemnasty król Gondoru(12941304). Za jego panowania Gondor był rządzony przez je-go syna, Minalcara. (III 290)

CALMATÉMA (quen. «calmaserie») Nazwa głosek welarnychzwartych i szczelinowych („k”, „g”, „kh”, „gh”), używana przez

lfi ki h t kó C l é b ł j d t i



103 CARL

Nazw a miasta pochodziła prawdopodobnie z języka ElfówLeśnych, skąd przeszła do sindarinu. W westronie zwane MiastemDrzew. (I 334, 350, II 74, 102)

CARC (ok. 2770 TE) Kruk z Ereboru, zaprzyjaźniony z krasno-ludami z Góry. (H 186, 187)

CARCHAROTH (zm. 468 PE) Wilk, najpotężniejszy, jaki kiedy-kolwiek żył na świecie. Pochodził z rodu Draugluina, a wyhodo-

wany został przez Morgotha do walki z Huanem. Był strażnikiemwrót Angbandu. Poddał się zaklęciu Luthien, gdy wraz z Berenem

przybyła ona do Angbandu, lecz zagrodził im odwrót i odgryzł prawą dłoń Berena, połykając ją wraz z Silmarilem. Trawiony ża-

rem klejnotu, gnał w szaleństwie przez TaurnuFuin i Doriath.Ostatecznie zabił Berena i Huana, lecz sam został zabity przez

tego wielkiego psa.Znany także jako Anfauglir, Wilk Angbandu i Czerwona

Paszcza, co jest tłumaczeniem imienia Carcharoth. (I 170, 171,173175, 315)

CARCHOST (sind. «kiełcytadela») Jedna z wież -> Zębów Mordoru.

(III 158)

CARDOLAN (sind. «czerwonywzgórzekraj»?) Królestwo zało-żone w 861 roku Trzeciej Ery, jedno z trzech powstałych w wy-niku podziału Arnoru. Obejmowało terytorium na południe od

Wielkiego Wschodniego Gościńca, między Baranduiną a Gwathlói Mitheithel. Dunedainowie z Cardolanu bronili swojego kraju przed Angmarem do 1400 roku, kiedy to kraj został podbity, a oca-lali Dunedainowie musieli szukać schronienia w Starym Lesiei na Kurhanach. W tej wojnie zginął ostatni książę Cardolanu.Gdy jednali po jakimś czasie elfy pokonały Angmar, rozproszona

ludność powróciła do Cardolanu. W 1636 roku Wielka Zaraza wy-niszczyła ostatn ich D unedainów z Cardolanu, a wielkie obszary

kraju, zwłaszcza Minhiriath na południu, opustoszały. Po tymwydarzeniu Cardolan najwidoczniej nie istniał już jako państwo,choć niewątpliwie do czasów Wojny o Pierścień przetrwało tam

rozproszone osadnictwo. (III 291295, S 270)

CARL (ur. 2863 TE) Hobbit z Shire; drugi syn Cottara. (III 347)



CARNDUM 104

CARN DUM (sind. «czerwony zmierzch») Twierdza i główne mia-sto Angmaru, położone na północnym krańcu Gór Mglistych.(I 142, 145)

CARNEN (sind. «czerwona woda») Rzeka płynąca z Żelaznych

Wzgórz i wpadająca do Bystrej Rzeki, długości około 250 mil. Nazwa rzeki po połączeniu Carnen i Bystrej Rzeki nie jest znana.

Zw ana w westronie Rudą Wodą. (III 319)

CARNIL (quen. «czerwony») Jedna z gwiazd, stworzonych przez

Vardę podczas przygotowań do przebudzenia Elfów. Była czer-wonego koloru. (S 47)

CARNIMIRIE (quen. «czerwonoozdobiona klejnotami») Jarzębina

z Fangornu, ścięta przez orków z Isengardu pod koniec TrzeciejEry. (II 84)

CARROCK Wielka skała w nurcie Anduiny około 30 mil na pół-noc od Starego Brodu. Beorn wyciął w niej stopnie i siedziskoi często tam przychodził. (H 90, 100103, 222)

CASTAMIR (quen. «klejnot», zm. 1447 TE) Dunadan, dwudzie-sty drugi król Gon doru (14371447), w nu k młodszego brataRómendacila II. W czasie Waśni Rodzinnej był dowódcą floty.

Pomógł w obaleniu króla E ldacara i jako najpopularniejszy spo-

śród buntowników (miał za sobą poparcie całej floty i ludnościwybrzeża) został wybrany królem. Okazał się jednak władcąokrutnym i butnym . Wydał na śmierć pojmanego Ornendila, sy-

na Eldacara. Całą uwagę skupił na ukochanej flocie, zaniedbująckraj i wojsko. Gdy Eldacar po 10 latach panowania Castamira powrócił z arm ią do Gondoru , jego liczni zwolennicy podnieśli bunt przeciw Castamirowi. Castamir próbował uciekać, zosta ł

jednak doścignięty i zabity przez Eldacara w Bitwie u Brodu naErui.

Znany jako Castamir Samozwaniec. (III 290, 297298)

CELDUINA [Celduin] (sind. «bystrarzeka») Bystra Rzeka.(III 297)



105 CELEBRIMBOR

CELEBORN (sind. «srebrne drzewo», PE?) Elf Sindar, książęDoriath, krewny Elwego. Poślubił Galadrielę w Doriath i praw-

dopodobnie po jego upadku uciekł z nią do Arvernien.Pod koniec Pierwszej Ery zdecydował się pozostać w Sród

ziemiu i przez jakiś czas mieszkał w Lindonie. Następnie przybyliz Galadrielą do Eregionu, a ostatecznie osiedli w Lórien, gdzie

Celeborn przez długi czas był władcą Galadhrimów. PodczasWojny o Pierścień Celeborn powiódł armię z Lórien na wschód

i zdobył Doi Guldur. W Czwartej Erze był przez jakiś czas królemWschodniego Lórien, lecz bez Galadrieli czuł się coraz bardziej

znużony Śródziemiem, wyjechał więc do Rivendell. Później za-

pewne odpłynął za Morze.Chociaż był władcą elfów o wielkiej sławie i nazywany był

Celebornem Mądrym, we W ładcy Pierścieni jego postać nie jest

specjalnie eksponowana. Zwany był także Władcą Galadhrimów,

Władcą Lórien (Lothlórien). (1334338, 347348, 353356, I I 46,

70, III 226, 229, 234235, 237, S 245, 277, Y 60)

CELEBORN Białe Drzewo ze szczepu Galathiliona. Rosło na Tol

Eressei; z jego szczepu wyhodowano Nimloth. (S 58, 109, 221,

238, 245, 277)

CELEBRANT (sind. «srebrny nurt») Piękna rzeka płynąca z Nanduhirion przez Lórien, wpadająca do Anduiny. Jego dopływem była

Nimrodel i inne górskie potoki.

Zw ana w westronie Srebrną Ż yłą, a w khuzdul Kibilnala.(I 271, 337, W 191)

CELEBRIANA [Celebrian] (sind. «srebro», PE?) Pani Eldarów,

córka i prawdopodobnie jedyne dziecko Celeborna i Galadrieli.W 100 roku Trzeciej Ery poślubiła Elronda. Urodziła mu trojedzieci: Elladana, Elrohira i Arwenę. W 2509 roku podczas podróżyz Imladris do Lórien została napadnięta przez orków w GórachMglistych. Synowie odbili ją, odniosła jednak zatrutą ranę, co

spowodowało, że odpłynęła za Morze w sześć lat później. (I 354)

CELEBRIMBOR (sind. «srebropięść, ręka», PE1697 DE) Elf Noldor z rodu Feanora, syn Curufina. Po śmierci Finroda wyparł

się swego rodu i pozostał w Nargothrondzie.



CELEBRINDAL 106

W Drugiej Erze pozostał w Ś ródziemiu, był władcą Eregionui największym rzemieślnikiem Śródziemia. Jednak to właśniekunszt go zgubił, gdy wspólnie z ukrywającym swe prawdziweoblicze Sauronem stworzył Pierścienie Władzy. Trzy Pierścieniestworzył sam, bez udziału Saurona, gdy zaś ten wykuł JedynyPierścień, Celebrimbor przejrzał jego zdradę, ukrył Trzy i przy-gotował się do wojny. Zginął po opanowaniu Eregionu przez

Saurona.Jego imię w ąuenya brzmiało Telperinąuar. (1233, 243, 290,

S 167, 266, 268)

CELEBRINDAL (sind. «srebrnastopa») P rz y d o m ek Id ri l. (S 121,129, 133, 224, 226, 238)

CELEBRINDOR (sind. «srebro», zm. 1272 TE) Dunadan, piątykról Arthedainu (19111272). (111290)

CELEBROS (sind. «srebrna piana») Strum ień w Brethilu, wpada- jący w Dim rost do Teiglinu. (S 207)

CELEGORM (sind., zm. 6 st. PE) Elf Noldor, trzeci syn Feanora.

Wraz z braćmi złożył Przysięgę Feanora i niósł ciężar > WyrokuMandosa. Po powrocie do Śródziemia odegrał wielką rolę w zwycię-stwie w DagornuinGiliath, a następnie wraz z bratem Curufinem

strzegł Aglonu i Himladu. Gdy ich oddziały zostały pokonane podczas Dagor Bragollach, obaj uciekli do Nargothrondu.

Tam bracia przeciwstawili się Finrodowi, gdy ten pragnął po-móc Berenowi w jego poszukiwaniu Silmarila, i odnowili PrzysięgęFeanora. Prawdopodobnie zamierzali zagarnąć tron Finroda.Wkrótce potem spotkali Luthien, a Celegorm, zakochawszy się

w niej, zmusił ją do udania się do Nargothrondu i wysłał posłaniedo Thingola, iż zam ierza się z nią ożenić. Celegorm i Curufin zo-

stali wygnani z Nargothrondu, gdy ich spiski zostały ujawnione.Jadąc do Maedhrosa próbowali zabić spotkanego Berena, lecz zo-stali pokonani dzięki dzielności Adana i prawości Huana, któryodwrócił się od swego pana, Celegorma.

Celegorm został ranny w walce we wschodnim ugrupowaniu



107 CERYFJH

Tak jak jego bracia, Celegorm był bardzo dumny, działał jed-nak bardziej siłą niż podstępem. W Valinorze wiele nauczył się

od Oromego o zwierzętach i łowach; dostał też od niego Huana.

Miał jasną cerę. (S 59, 60, 80, 102, 118, 127, 130, 145, 160168,173, 178, 222, 266)

CELEPHARN (sind., zm 1911 TE) Dunadan, czwarty król Arthe

dainu (11101191). (III 290)

CELON (sind. «strumień spływający ze wzgórz») Rzekaw Beleriandzie, płynąca z Himring na południowy zachód przez Nan Elmoth i w padająca do Arosu. (S 91, 127, 136, 140, 148)

CELOS (sind. «padającyśnieg»?) Rzeka w południowym Gondorze,

płynąca z Ered Nimrais i wpadająca dó Sirith, długości 60 mil.(III 136)

CEMENDUR (sind. «ziemiapan», zm. 238 TE) Dunadan, czwarty

król Gondoru (158238). (III 290)

CEORL (WoP) Człowiek, Jeździec Rohanu. Walczył w oddziale

Erkenbranda w Drugiej Bitwie u Brodów na Isenie. (II125)

CERIN AMROTH (sind.) Wzgórze w Lothlórien, na którym Amrothmiał swój dom. W czasach Wojny o Pierścień nie było już tegodomu, a wzgórze pokrywała trawa, wśród której rosły elanoryi niphredile. Tu Aragorn i Arwena ślubowali sobie wierność i tu

Arwena wróciła, by umrzeć. (I 333)

CERMIE (quen.) Siódmy miesiąc w Rachubie Królewskieji Namiestnikowskiej, a czwarty w Nowej Rachubie, odpowiada-

jący w przybliżeniu naszemu lipcowi.Sindarińską formą tej nazwy, używaną tylko przez Dunedainów,

było Cemeth. (III 352)

CERTAR (quen. «runy») > Cirth. (III 360)

CERTHAS DAERON (sind. «runy Daerona») Oryginalna forma pisma > cirth, rozwinięta w trzecim wieku uwięzienia Melkora przez Daerona z Doriath na wzór tengwaru. (III 360, 366370)

CERYETH (sind.) » Cermie. (III 352)



CHETWOOD 108

CHETWOOD Las w kraju Bree. (1 16, 148, 179, III 243)

CHITHING Nazwa miesiąca » Astron w Bree. (III 352)

CHLEB PODRÓŻNY [Waybread] > Lembasy. (I 349, II 89, 217,III 185, 189)

CHMURA UNGOLIANTY [Cloud of Ungoliant] > Bezświatto.(S 7178)

CHMUROGŁOWA [Cloudyhead] Westrońska nazwa > Bundushathura. (1271)

CHUBB-BAGGINS FALCO (29032999 TE) Hobbit z Shire, syn

Binga Bagginsa i Chiki Chubb, pierwszy z ChubbBagginsów.(III 344)

CHUBB-BAGGINSOWIE [ChubbBaggins] Rodzina hobbitów

z Shire, pochodząca od Falca, syna Binga Bagginsa i Chiki Chubb.(III 344)

CHUBBOWIE [Chubb] Rodzina hobbitów z Shire, zapewne za-

można. (137, III 344)

CHUDE LATA [Days of Dearth] » Długa Zima 2758 2759 rokuTrzeciej Ery i późniejszy głód, zwany tak w kronikach Shire. (117)

CIEMNA MOC [Dark Power of the North] > Melkor. (III 372, 375)

CIEMNA STRAŻNICA [Dark Guard] Straż wejścia do Gondolinu.Zwana też Strażą.

Także » Droga Odwrotu. (S 131)

CIEMNOŚCI [Darkness] > Wielkie Ciemności. (II 70)

CIEMNOŚĆ [Dark, Darkness] > Bezświatło Ungolianty. (S 7174)

CIEMNOŚĆ [Dark] Część Amanu nieoświetlona przez Dwa Drzewa, prawdopodobnie Araman i Avathar. (S 56, 58, 74)

CIEMNOŚĆ [Darkness] Emanacja Saurona, okrywająca Mordor,Gondor i Rohan przed i podczas oblężenia Gondoru. Została

ł d i i t któ ió ł fl tę A



109 CIEŃ

CIEMNOŚĆ [Darkness] Natura, wpływ i zasięg zła, brak lub odrzu-

cenie Światła Iluvatara. Słowo to czasem odnosi się do dominacjizła, kiedy indziej do P ustki, nieobecności Iluvatara dostrzeżonej po zakończeniu Wizji, a następnie wykorzystanej przez Melkora jako narzędzie zła. Najczęściej określa ogólnie moc lub wpływ

Melkora albo jego sługi, Saurona.Zwana także Cieniem. Także » Wielkie Ciemności. (S 30,

241, 252, 267, 270, 275)

CIEMNY ELF [Dark Elf] > Eól. (S 88, 128133, 190)

CIENIE [Shadows] Mgły i ciemności » Morza Cienia. (S 97)

CIENIE [Shadows] We W ładcy Pierścieni i The Roa d Goes Ever

On jest powiedziane, że po zatruciu Dwóch Drzew Varda z pole-

cenia Manwego pogrążyła Aman i część Morza w Zmierzchu, na

znak żałoby po Świetle Drzew i niezgody Valarow na rozpoczęcie

wojny z Morgothem o Silmarile.

Jednakże w Silmarillionie powiedziane jest, że Aman byłogarnięty Ciemnością przez Bezświatło Ungolianty tylko do

momentu wschodu Księżyca i Słońca, kiedy to nastąpił koniecDługiej Nocy. Od tego czasu aż do Przemiany Świata tylkodla niektórych (takich jak Galadriela) A man jawił się gdy ze

Ś ródziemia spoglądali w jego stronę jako pogrążony w Cieniu, jako że Morza Cienia rozciągały się między tymi dwoma kontynen-

tami.

Także > Zmierzch. (S 97, Y 60)

CIENISTOGRZYWY [Shadowfax] (WoP) Mearas, najwspanial-szy koń Rohanu w okresie Wojny o Pierścień. W 3018 roku królTheoden obiecał dać Gandalfowi konia, jakiego ten sobie zażyczy,i czarodziej wybrał Cienistogrzywego. Koń ten nosił go wiernie,

bez uzdy i siodła, podczas całej Wojny o Pierścień.Cienistogrzywy był niezwykle wytrzymały i szybki; mógł biec

12 godzin bez zatrzymania i potrafił wyprzedzić wierzchowce Nazguli. Imię otrzymał od srebrzystoszarego koloru swej sierści.(1252,253,1140, 58, 103105, 108, 111112, 120, 122123, 126,

139, 140, 148, 188189, 192193, III 16)

CIEŃ [Shadow] > Bezświatło Ungolianty. (S 7174)



CIEŃ 110

CIEŃ [Shadow] >• Burza Mordoru, > Ciemność okrywającaMordor, Gondor i Rohan w dniach poprzedzających oblężenieGondoru. (III 7173)

CIEŃ [Shadow ] Ciemność M orgotha, jego obecność orazwpływ i zasięg jego zła.

Zwany także Cieniem Morgotha. (S 30, 246)

CIEŃ [Shadow] Ciemność Saurona, jego obecność i zasięg jegozła, będącego w ostatecznym rozrachunku ziem Melkora.

Zwany także Cieniem zalegającym lasy ciągnące się na wschódod Morii (kiedy Sauron mieszkał w Doi Guldur) oraz Cieniemze Wschodu (kiedy mieszkał w Mordorze). (I 61, II 95, III 32)

CIEŃ [Shadow] Obecność lub wpływ Nazguli, >■ Czarny Dech.

Ostatecznie była to, oczywiście, Ciemność Saurona, ich pana, orazMelkora. Zw any także Czarnym Tchnieniem, Czarnym Cieniem.(1171,111126)

CIEŃ [Shadow] Według Gandalfa sfera, do której pow inien wró-cić Balrog, praw dopodobnie » Ciemność lub » Pustka. (I 313)

CIEŃ [Shadow] Zło, które spadło na Numenor; odrzucenie Eldarów,

Valarow i w końcu woli Uuvatara, który ustanowił PrzywilejCzłowieka. Cień ten był przywróconym Cieniem Melkora, który

padł na wszystkich ludzi w Hildorien. (S 135)CIEŚNINA LODOWEJ KRY [Grinding Ice] Pływające lody cieśni-ny Helcaraxe.

Zwane także Lodową Cieśniną, Lodową Krą. Także »Helcaraxe. (I 225, S 56, 85, 103, 110, 124, 129)

CIĘŻKORĘCY [Heavyhanded] —>Ludzie, zwani tak przez Eldarów.(S 98)

ciRDAN (sind. «szkutnik») Elf, jeden z najmądrzejszych wśródSindarów. W Pierwszej Erze władca Falas, żeglarz i szkutnik. Przez

długi czas trzymał się z dala od sporów Noldorów i Sindarów i byłszczególnie zaprzyjaźniony z Elwem, k tóry praw dopodobnie był

jego władcą oraz z Finrodem



111 CIRITH GORGOR

wyspę Balar i do końca Pierwszej Ery wspom agał resztki Elfówi Edainów z Beleriandu, w szczególności Gilgalada i Elwingę.

Zbudował wówczas sta tek „Vingilot” dla Earendila.W Drugiej i Trzeciej Erze Cirdan był władcą Szarych Przystani.

Przechowywał Naryę, jeden z Trzech Pierścieni, od czasu je-go wykucia do chwili, gdy przekazał go Gandalfowi po jego

przybyciu do Sró dziemia. Walczył prz eciw Sauro now i w ar-mii Ostatniego Sojuszu, a w Trzeciej Erze stale wspomagał

Dunedainów Północy. Był członkiem Białej Rady. Powiedziane jest, że pozostał w Ś ródziemiu, by służyć swą mądrością i stat-kami, nim w końcu odpłynął białym statkiem, w CzwartejErze.

Cirdan był bardzo wysoki; pod koniec TE miał długą brodęi wygląd starca (I 237, 237, III 280, S 57, 87, 88, 91, 92, 102,

107, 114, 123, 152, 184, 185, 200, 228, 230, 231, 238, 274, 276,277,278, 282)

CIRIL (sind.) Rzeka w Lamedonie (Gondor), dopływ Ringló.(III 56)

CIRION (sind. «statek», zm. 2567 TE) Dunadan, dwunasty na-miestnik rządzący Gondoru (24892567). Za jego rządów Gondor

był poważnie niepokojony, głównie przez korsarzy z Umbaru orazBalchothów i choć Cirion był zdolnym władcą, Gondor nie miałdość sił, by odeprzeć wrogów. Dopiero w 2510 roku, dzięki nie-

spodziewanej pomocy Rohirrimów, Cirion wygrał Bitwę na PolachCelebrantu, co położyło kres zagrożeniu ze strony Balchothów.Cirion ofiarował Rohirrimom Calenardhon w zamian za PrzysięgęEorla. Ten sojusz znacznie wzmocnił oba królestwa; bez niego

Gondor zapewne zostałby pokonany w Wojnie o Pierścień lubnawet wcześniej. (II 267)

CIRITH GORGOR (sind. «przełęcz nawiedzona») Główne wejściedo Mordoru, przesmyk u styku Ered Lithui i Ephel Duath, łączącyDagorlad i Udun. Przegrodzone wielką bramą Morannonu i do-datkowo umocnione Zębami M ordoru (Carach Angren).

W westronie zwane Nawiedzoną Przełęczą. (I 353, II 228,

231, III 146)



CIRITH NINNIACH 112

CIRITH NINNIACH (sind. «wąwóz tęczy») Wąwóz w Ered Lómin,w górnej części zatoki Drengist. (S 223)

CIRITH THORONATH (sind. «wąwóz orłów») Wąska i niebezpieczna

przełęcz w północnej części Echoriath. Tędy uciekli z GondolinuTuor, Idril, Earendil i inni, którzy ocaleli. (S 227)

CIRITH UNGOL (sind. «przełęcz pająka») Przełęcz w Ephel Duath bezpośrednio na północ od Minas Morgul, strzeżona przez wieżę

Cirith Ungol. Nazgule użyły tej drogi w 2000 roku Trzeciej Ery, by

zaatakować Minas Ithil. Podczas Wojny o Pierścień Frodo wszedłtędy do Mordoru. Choć była dobrze strzeżona, łatwiej było tędydostać się niezauważenie do Mordoru niż główną przełęczą ko-ło Minas Ithil.

Potocznie nazywano tak całą drogę z Imlad Morgul do Morgai,

choć we właściwym znaczeniu Cirith Ungol oznaczała drogę i wą-

wóz na wschód od legowiska Sheloby.Także > Wieża Cirith Ungol (II 235, 279280, 298, 309,

III 76, 79, 157, 172, 198)

CIRTH (sind. «runy») Alfabet opracowany przez Daerona z Doriath

w trzecim wieku uwięzienia Morgotha, przewidziany do wyko-

nywania napisów. Choć rzadko używany przez Sindarów przedkońcem Pierwszej Ery, został szybko przejęty przez krasnoludów,

którzy rozpowszechnili go w Śródziemiu.Pierwotnie pismo cirth nie miało systematycznego charakte-

ru, podobnie jak jego kontynuacje (~>Angerthas Moria), oprócz

wariantu » Angerth as Daeron.

Zwany w ąuenya certar, a w westronie runami. (III 360,366370)

CIRYAHER (quen. «okrętpan») > Hyarmendacil I. (III 290)

CIRYANDIL (quen. «okrętmiłośnik», zm. 1015 TE) Dunadan,

czternasty król Gondoru (9361015), trzeci z KrólówŻeglarzy.Kontynuował politykę ojca, budując flotę. Zginął podczas walkz Haradrimami w Haradwaith. (III 290, 296)

CIRYON (q en «okręt » m 2 TE) D nadan tr eci s n Isild ra



113 COTTON I JIJA

COIMAS (quen. «życiechleb») » Lembas. (S 299)COIRE (quen. «poruszający») Pora roku, ostatnia część eldar

skiego > loa, odpowiadająca lutemu i marcowi.W sindarinie zwana echuir. (III 349340)

COMBĘ Wioska w dolinie we wschodniej części kraju Bree.

(III 379)

CORANAR (quen. «słońceokrągly») Rok słoneczny, którym po-

sługiwali się Eldarowie w Śródziemiu. (III 349)

CORMALLEN > Pola Cormallen. (III 349)

CORMARE (quen. «pierścieńdzień») Dzień świąteczny Nowej

Rachuby, przypadający na urodziny Froda, 30 Yavannie. W latach

przes tępnych Cormare trwał dwa dni. (III 354)

COROLLAIRE (quen. «letni kurhan, zielony kurhan») » Ezellohar.

(S 37)COTMAN (ur. 2860 TE) Hobbit z Shire, od którego pochodziła

rodzina Cottonów. Nazwisko to brzmia ło w hobbickim Hloth ram, co znaczy

«chałupnik». (III 382)

COTTAR (ur. 2820 TE) Hobbit z Shire, ojciec Cotmana i Carla.

(III 347)

COTTON BOWMAN (ur. 2986 TE) Hobbit z Shire, czwarte dziec-ko, a trzeci syn Tolmana Cottona.

Potocznie zw any Nick. (III 259, 347)

COTTON CARL (ur. 2989 TW) Hobbit z Shire, najmłodszy synTolmana Cottona. Potocznie zwany Nibs. (III 347)

COTTON HOLMAN (ur. 2902 TE) Hobbit z Shire, syn Cotmana,mieszkał w Bywater.

Znany jako Długi Hom. (III 347)

COTTON JOLLY > Wilcombe Cotton. (III 347)

COTTON LILIA [Lily Cotton] (WoP) Hobbitka z Shire, żonaTolmana Cottona, matka pięciorga dzieci. Z domu Brown, (III 347)



COTTON MARIGOLD 114

COTTON MARIGOLD (ur. 2983 TE) Hobbitka z Shire, najmłod-sze dziecko Hamfasta Gamgee. Poślubiła Tolmana Cottona.(Ill 347)

COTTON NIBS > Carl Cotton. (I l l 347)

COTTON TOLMAN (2941 TE20 CE) Hobbit z Shire, gospodarzz Bywater. Podczas Wojny o Pierścień cieszył się posłuchem

wśród sąsiadów.

Tolman był znany jako Tom lub Stary Cotton. (III 347)COTTON TOLMAN (ur. 2980 TE) Hobbit z Shire, najstarszy synTolmana Cottona. W 22 roku Czwartej Ery był zastępcą burmi-strza w czasie, gdy Sam udał się w podróż do Gondoru.

Podczas Wojny o Pierścień Tolman był znany jako MłodyTom, dla odróżnienia od ojca. (III 194, 259)

COTTON TOM > Tolman Cotton. (III 347)

COTTON WILCOMBE (ur. 2946 TE) Hobbit z Shire, drugie dziec-ko Holmana Cottona.

Zwykle nazywany Will. (III 347)

COTTON WILCOMBE (ur. 2984 Te) Hobbit z Shire, trzecie dziec-ko Tolmana Cottona.

Zwykle nazywany Jolly. (III 347)

COTTONOWIE [Cotton] Rodzina z Shire; przynajmniej częśćCottonów była farmerami. W czasach Wojny o Pierścień TolmanCotton był jednym z najbardziej znanych hobbitów w Bywater,

a rola, jaką odegrał w Bitwie o Bywater i ścisłe związki z ro-dziną Gamgee przyniosły wzrost wpływów i zamożności ro-dziny.

W języku hobbickim nazwisko brzmiało Hlothran i pocho-

dziło od Hlothram (Cotman), założyciela rodziny, lub od wsi »

Hlothran. (III 258275)CÓRKA RZEKI [Riverdaughter] > Złota Jagoda. (1122, TB 126)

CRAM Podróżne pożywienie, przygotowywane przez ludziz Esgaroth: twarde i pozbawione smaku, lecz bardzo pożywnesuchary lub małe ciastka (TB 165167,1 349, H 188)



115 CURUFINWE

CREBAINY [Crebain] (sind.) Czarne kruki z Dunlandu i Fangornu.W czasach Wojny o Pierścień byty pod władzą Sarumana, który

używał ich jako szpiegów.Crebainy mogły w rzeczywistości nie pochodzić z Fangornu;

Aragorn, który to powiedział, nigdy nie był w tym lesie.Liczba pojedyncza brzmi craban. (I 272)

CRICKHOLLOW Miejsce w Bucklandzie, na północ od Bucklebury.

Brandybuckowie mieli tam dom, w którym zatrzymał się Frodopo opuszczeniu Hobbitonu w 3018 roku Trzeciej Ery. (I 30, 75,103, 109, 173, 252, III 275)

CRISSAEGRIM (sind. «wąwóz») Góry na południe od Gondolinu,

prawdopodobnie część gór Echoriath. Nie do zdobycia dla is to t

poruszających się na nogach, były siedzibą orłó w Manwego.(S 116, 147, 150, 172, 189,215)

CUIVTENEN (quen. «przebudzeniawody») Zatoka na wschod-nim wybrzeżu morza » Helcar, położona u stóp gór Orocarni,

w pobliżu Dzikiego Lasu. Na jej wybrzeżach elfy obudziły się poraz pierwszy. Cuivienen zostało zniszczone, zapewne podczas

Odmiany Świata. (S 4752, 54, 79, 219)

CULUMALDA (quen. «złoteczerwonedrzewo») Rodzaj drzew

rosnących w Ithilien i na polach Cormallen. (S 317)

CULURIEN (quen. «złotyczerwonygorący»?) > Laurelin. (S 38)

CURUFIN (quen.? «uzdolniony», zm. 6 st. PE) Elf Noldor, pią-

ty syn F eanora, ojciec C elebrim bora. Wraz z braćmi złożył >■

Przysięgę Feanora i niósł ciężar » Wyroku Mandosa.Po powrocie do Śródziemia strzegł Aglonu i Himladu wraz

z bratem Celegormem i dzielił jego los. Zos tał zabity przez

Diora w Menegroth.

Spośród synów Feanora odziedziczył najwięcej zdolności ojca,był jednak także podstępny i zdradziecki. Był znakomitym jeźdź

cem. Nosił nóż Angrist, dopóki Beren mu go nie odebrał. (S 59,80,118,127,130,145,160,161,163,166168,173,178,222,266)

CURUFINWE (quen «uzdolniony») Pierwotne imię Feanora



C I R I M R 116

CURUNIR (sind. «człowiek uzdolniony») > Saruman. (S 278271)

CUTHALION (sind. «mocny luk») Przydomek » Belega. (S 188197)

CYTADELA [Citadel] Siódmy poziom Minas Tirith, mieszczącyPlac Fontanny i Białą Wieżę.

Zwany także twierdzą. (III 27, 29, 220)

CYTADELA GWIAZD [Citadel of the Stars] —> Osgiliath. (I 235, II 23, III 18)

CZARNA BRAMA [Black Gate] > Morannon. (1234, 234, I I 221,227, III 81, 83,142, 146)

CZARNA MOWA [Black Speech] Język stworzony przez Sauronaw Drugiej Erze i używany przez niego i jego sługi. Zanikł pod

koniec tej ery, lecz został ponownie wprowadzony przez Saurona

w Trzeciej Erze; w tym okresie jednak już tylko on, Nazgule i in-ni najbliżsi słudzy, a także Ologhai, używali go w czystej for-mie. Orkowie z Mordoru używali zdegradowanej formy Czarnej

Mowy, a niektóre słowa z ich dialektu, takie jak ghash «ogień»,

rozpow szechniły się wśród w szystkich orków.Czarna Mowa została prawdopodobnie w jakimś stopniu

oparta na języku ąuenya i mogła być świadomym zniekształce-

niem tego języka. Jedynym przykładem tekstu w czystej CzarnejMowie jest inskrypcja na Pierścieniu. Liczni orkowie z Mordorunosili imiona wzięte z używanej tam zdegradowanej formy CzarnejMowy. (III 375-376)

CZARNA OTCHŁAŃ [Black Pit] >• Khazaddum. (I 270)

CZARNA OTCHŁAŃ [Black Pits] Miejsce w Mordorze, w którymSauron kara! swe sługi za błędy i przewinienia, prawdopodobnie

lochy Baraddur. (I 282, 378, I I 22, III 83, 163)

CZARNA PLAGA [Dark Plague] Określenie » Wielkiej Zarazy

z lat 16361937 Trzeciej Ery, używane w Shire. (117, III 331)

CZARNA RĘKA [Black Hand] Ręka Saurona, na której nosiłPierścień ana tak pr e Goll ma B ła c arna gd ż Sa ron



117 CZARNI NUMENOREJCZYCY

w zagładzie Num enoru, a w Drugiej Erze miał tylko cztery palce,gdyż Isildur odciął jeden, by zabrać mu Pierścień.

Używane też jako określenie Saurona. (II 230, 233)

CZARNA RĘKA [Black Hand] Wpływ i moc Morgotha. (S 188)

CZARNA WIEŻA [Dark Tower] » Baraddur. (I 55, 61, 234, 282,

II 42, 235, III 83)

CZARNE DNI [Dark Days] Praw dopo dobn ie Czarne Lata,

zwane tak przez elfy z Lórien. (I 325)

CZARNE DRZWI [Dark Door] Północne wejście na ŚcieżkiUmarłych, u stóp Dwimorbergu.

Zwane także Zakazanymi Wrotami i Bramą Umarłych. (III 52

55, 83, 332)

CZARNE LATA [Black Years] » Druga Era. (I 61, III 63, 328)

CZARNE LATA [Dark Years] Lata wielkiej, niemal niekwestiono-wanej dominacji Saurona w Śródziemiu, kiedy to wiele ludówzostało przez niego zniewolonych lub zwiedzionych. Trwały od

około 1000 roku Drugiej Ery, kiedy to Sauron osiadł w Mordorze,do 3441 roku, gdy został on pokonany przez Ostatni Sojusz.W tym czasie Sauron zbudował Baraddur, wykuł Pierścienie

Władzy i wygrał wojnę z elfami.Zwane także Przeklętymi Latami, Dniami Ucieczki, Czarnymi

Dniami i Ciemnymi Latami. (161, 244, II I 54, 63, 95, 329, S 267)CZARNE SKRZYDŁA [Black Winds] Latające > Nazgule. (II237)

CZARNI JEŹDŹCY [Black Riders] Nazgule, gdy jeździły ko n-

no. (I 82, II 74, III 31)

CZARNI NUMENORĘJCZYCY [Black Numenóreans] Numenorejczycy lojalni wobec króla, więc przeciwstawiający się Eldaromi Valarom, którzy osiedlili się w Śródziemiu, a szczególnie miesz-

kańcy Umbaru. W Drugiej Erze poddali się wpływom Sauronai zaczęli nienawidzić wszystkich dobrych ludzi, zwłaszczaWiernych. Kochali moc i władzę. Po upadku Saurona w 3441roku Czarni Numenorejczycy mieszali się z Haradrimami, którymi

władali, jednak zachowali nie m niejszą niż przedtem nienawiść



CZARNOKSIĘŻNIK 118

do Dunedainów z Gondoru, potomków Wiernych. W TrzeciejErze, wyprawiając się z Umbaru, często atakowali wybrzeżaGondoru. Ich potęga została złamana w 993 roku, gdy król

Earnil I zdobył Umbar. Zostali ostatecznie rozproszeni, gdyHyarmendaciI złamał oblężenie przez nich Umbaru w 1050 roku(III 148)

CZARNOKSIĘŻNIK [Necromancer] » Sauron. (I 240, H 28,

105,215)

CZARNOKSIĘŻNIK Z ANGMARU [Witchking of Angmar] Miano, pod którym był znany w Angmarze » Wódz Nazguli. (1 16, III 74,83, 108)

CZARNOKSIĘŻNIK Z DOL GULDUR [Sorcerer of Doi G uldur]Sauron pod postacią Czarnoksiężnika [Necromancer]. (I 240,S287)

CZARNY CIEŃ [Black Shadow] Wódz Nazguli, zwany tak przezGondorczyków na początku Wojny o Pierścień, gdy ujawnił swąobecność podczas ataku na Osgiliath. (I 85, 173, 378)

CZARNY DECH [Black Breath] Określenie złego oddziaływania

Nazguli, powodującego rozpacz, u tratę świadomości, złe sny,a po długotrwałym działaniu śmierć. Athelas miał moc leczeniaCzarnego Tchnienia.

Określeń Czarny Dech i Czarne Tchnienie używał Aragorn.(1171, III 126)

CZARNY JEŹDZIEC [Black Rider] Wódz —>Nazguli, gdy jeździłkonno. (I 82, II 74, III 31)

CZARNY KAMIEŃ [Black Stone] > Kamień Erech. (III 49, 55)

CZARNY KORZEŃ [Black Root] > Morthond. (III 37, 112)

CZARNY KRAJ [Black Land] -> Mordor. Zwany także CzarnąKrainą. (1146, 243, II 38, III 147)

CZARNY MIECZ (Nargothrondu) [Black Sword (of Nargothrond)]> Turin. (S 198, 199, 204, 205)



119 CZERWONA KSIĘGA M ARC H II ZACHODNIEJ

CZARNY WÓDZ [Black Captain] Wódz > Nazguli jako dowód-ca armii atakującej Minas Tirith podczas Wojny o Pierścień.

(III 81, 92)

CZARODZIEJE [Wizards] Istari. (I 20, 23, 46, 52, 59, 61, 250,

II 86, 176, III 177, H 14, 22, 24, 95, 96)

CZAS [Time] Jeden z wymiarów struktu ry Ea, kolejność akordówIluvatara wyśpiewanych w Ain ulindale . Czas rozpoczął się wraz

ze stworzeniem Ea i pojawieniem się Valarów, a skończy się praw-dopodobnie przy Końcu.

Także > Głębiny Czasu. (S 16, 17, 18, 23, 72, 310)

CZATOWNIK Z WODY [Watcher in the Water] Stwór o wielumackach strzegący Zachodniej Bramy Morii, przynajmniej w la-tach 29943019 Trzeciej Ery, być może spokrewniony z bezimien-

nymi stworami mieszkającymi pod Khazaddumem. Czatownik był zdecydow anie zły, lecz nie jest jasne, czy służył Sauronowi,

czy Balrogowi.Czatownik mieszka! w jeziorze powstałym po zatam owan iu

Sirannonu. (I 305)

CZERWONA KSIĘGA M ARC HII ZACHODNIEJ [Red Book of

Westmarch] Duża księga z okładkami z czerwonej skóry, napisana

przez Bilba, Froda i Sama oraz zawierająca uzupełn ienia i noty

innych osób. Czerwona Księga zawiera historię wyprawy Bilba

z Kompanią Thorina w 2941 roku Trzeciej Ery oraz opis Wojnyo Pierścień i innych wypadków z końca tej ery, widziane oczymahobbitów. Dołączone były do niej trzy tomy wykonanych przez

Bilba Przekła dów z elfickiego i tom genealogii oraz innych m ate-riałów dotyczących Shire, zestawione przez jednego z potomkówSama. Sam przekazał Czerwoną K sięgę swej córce Elanor i byłaona przechowywana przez Fairbairnów w Zachodniej Marchii,

skąd pochodzi jej nazwa. Wprawdzie oryginał Czerwon ej Księgi

zaginął, lecz zrobiono wiele kopii. Pierwszą i najważniejszą by-ła Księga Thain a. Jej dokładna kopia, wykonana w 172 roku

Czwartej Ery przez Findegila, była przechowywana w WielkichSmialach. Tylko ona zawierała całość Przekła dów Bilba, a takżeadnotacje i poprawki uczonych z Gondoru oraz różne dopiski,



CZERWONA STRZAŁA 120

dzieło wielu pokoleń hobbitów. Wydaje się, że Profesor Tolkien posługiwał się tą w łaśnie kopią. Zwana także Czerwoną Księgą,

a w Gondorze Czerwoną Księgą Perianów (Periannath). (I 13,19, 24, 2526, III 267, 280, 347)

CZERWONA STRZAŁA [Red Arrow] Czarno upierzona strzała

ze stalowym grotem, pomalowanym na czerwono. Była przesy-łana z Gondoru do Rohanu, gdy Gondor potrzebował pomocy.Prawdopodobnie związana z Przysięgą Eorla. (III 64, 81)

CZERWONY PIERŚCIEŃ [Red Ring, Red Ring of Fire] Narya.(III 280, S 268, 280)

CZERWONY RÓG [Red Horn] > Barazinbar. (I 271, 279)

CZŁOWIEK Z KSIĘŻYCA [Man in the Moon] Osoba występującaw bajkach ludowych Shire i Gondoru, być może odzwierciedla-

jąca część (choć niewielką) wiedzy o Tilionie.Zwany także Człowiekiem z Księżyca. (1156158, TB 150158)

CZWARTA ERA [Fourth Age] Era panowania ludzi. Rozpoczęła

się wraz z opuszczeniem Śródziemia przez Trzy Pierścienie i bo-

haterów walki z Sauronem (wrzesień 3021 roku Trzeciej Ery),

jednak jej pierwszym dniem był 25 marca 3021 roku Trzeciej Ery.

W Czwartej Erze większość elfów, zwłaszcza Eldarów, odpły-

nęła za Morze, a członkowie innych plemion (z wyjątkiem ludzi),które pozostały w Ś ródziemiu, słabły i ukrywały się, bo ich czas

przeminął, a ludzie już ich nie rozumieli.Zwany też Nowym Wiekiem i Młodszymi Dniami. (I 25,

III 328, 341342, 354, S 380)

ĆWIARTKI [Four Farthings] » Shire. (I 21)



DDAERON [Daeron] (sind. «cieńosoba»?, PE?) Elf Sindarz Doriath, mędrzec i minstrel na dworze Thingola. Kochał Luthien

i dwukrotnie zdradził Thingolowi zamiary jej i Berena. GdyLuthien uciekła z Hirilorn, zrozpaczony Daeron wyruszył, by jejszukać. Później zawędrował na wschód Sródziemia, gdzie przez

wiele wieków opłakiwał swą miłość.Był twórcą pisma cirth, był też największym minstrelem, jaki

kiedykolwiek żył na wschód od Morza, gdyż jego utwory czerpałynatchnienie z urody Luthien i miłości do niej. (III 360362, 366

370, S 90, 107, 156, 162, 173, 237)

DAGNIR (sind. «zguba», zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, jeden z 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie. (S 148)

DAGNIR Glaurunga (sind. «zguba Glaurunga») Przydomek »

Turina, wyryty na jego grobie. (S 213)

DAGOR AGLAREB (sind. «bitwa chwalebna») Trzecia z pięciu

wielkich Bitew o Beleriand, stoczona około 60 roku Pierwszej

Ery. Morgoth, próbując zaskoczyć Noldorów, wysłał orków

przez Przełom Sir ionu i Szczerbę M aglora , podczas gdy jego

główne siły napadły na D orthonion . Orków jed nak z łatwością

powstrzymano, a Fingolfin i M aedhros zaatakowali główne siły

od zachodu i wschodu. Armia Morgotha próbowała wycofać

się przez Ardgalen, jednak została doścignięta i zniszczona

na przedpolach Angbandu.Wyciągnąwszy wnioski z tego ataku, elfowie rozpoczęli ob-

lężenie Angbandu. (S 109, 110, 112, 120)



DAGOR BRAGOLLACH 122

DAGOR BRAGOLLACH (sind. «bitwa szybki płomień») Czwartaz wielkich bitew o Beleriand, stoczona zimą 455 roku PierwszejEry. Rozpoczęła się, gdy Morgoth przerwał oblężenie, wysyłającrzeki ognia, które spopieliły Ardgalen oraz podnóża Dorthonionui Ered Wethrin, zabiły wielu Noldorów, dościgniętych na równi-nie przez płomienie.

Pod osłoną ognia wyruszyły ogromne armie Morgotha, składa-

jące się z orków i Balrogów oraz Glaurunga. Na zachodzie Fingolfini Finarfin zostali odepchnięci ku Ered Wethrin, a Hador poległ

pod Eithel Sirion. Finrod, broniąc Przełomu Sirionu, z trudemuniknął śmierci, został jednak ocalony przez Barahira, a Przełom

Sirionu utrzymano. W Dorthonionie Noldorowie i Edainowiezostali pokonani; zginęli Aegnor, Angrod i Bregolas, a PierwszyRód Edainów nigdy nie podniósł się w pełni po stratach, jakie

wówczas poniósł.

Na wschodzie przesmyk Aglon został sforsowany po ciężkichwalkach, ale Maglor zebrał siły swego rodu n a wzgórzu Himringi odzyskał przełęcz. Jednak Glaurung opanował Lothlann i prze-dostał się przez Szczerbę Maglora, a Thargelion i Beleriand

Wschodni na północ od Ramdal zostały spustoszone.Filgolfin, rozwścieczony druzgocącą klęską, pojechał do

Angbandu i wyzwał Morgotha na pojedynek. W pojedynku tym

Najwyższy Król został zabity, zadał jednak Morgothowi siedem poważnych ran.Choć po Dagor Bragollach Morgoth nigdy już nie przerwał ata-

ków, uważa się, że sama bitwa zakończyła się wraz z nadejściemzimy. Jej trwałym rezultatem była utra ta Ardgalen i Dorthonionuoraz pow ażne osłabienie Marchii Maedhrosa.

Zwana także Bitwą Nagłego Płomienia i Czwartą Bitwą.

(S 144, 148, 150, 152, 178, 184,200)

DAGORLAD (sind. «bitwarównina») Wielka, otwarta, bezleśnarównina między Martwymi Bagnami a Cirith Gorgor. Była ona

miejscem wielkiej bitwy między Sauronem a siłami Ostatniego

Sojuszu w 3434 roku Drugiej Ery, a w Trzeciej Erze stanowi-ła bramę przez którą najeżdżali Gondor Easterlingowie oraz



123 DAIN II Ż ELAZNA STOPA

W westronie zwana Polem Bitwy. (II 218, III 234, S 270,272, 274)

DAGORNUINGILIATH (sind. «bitwa pod gwiazdami») Druga

z wielkich bitew o Beleriand, stoczona na 10 dni przed pierwszymwschodem Słońca. Morgoth, dowiedziawszy się dzięki echom

Lammoth i ogniom Losgaru o powrocie Feanora do Śródziemia,

postanow ił zniszczyć Noldorów, zanim zdołają się umocnić.Zaatakował elfów w Mithrimie znacznie przeważającymi siła-

mi, jednak Noldorowie, umocnieni dzięki pobytowi w Amanie,

wyrżnęli orków i wyparli ich na Ardgalen. Druga armia orków,

która zaatakowała na południu Falathrimów, próbowała iść na pomoc głównym siłom, lecz została zm iażdżona przez Celegorma

w pobliżu Eithel Sirion.Dalszy przebieg kampanii był dla elfów katastrofalny, gdyż

Feanor przecenił swe siły w pościgu i w pobliżu Angbandu został

śmiertelnie zraniony przez Gothmoga. Wkrótce potem Maedhroszostał pojmany przez Balrogów podczas rokowań i zawleczony

do Angbandu. Kampania zakończyła się, gdy wojska Morgothauciekły do Angbandu wraz z pierwszym wschodem Słońca,

a Fingolfin wkroczył do Dor Daedeloth.Zw ana także Drugą Bitwą i Bitwą pod Gwiazdami. (S 101)

DAIN I (24402589 TE) Krasnolud, król plemienia Durina (25852589). Z abity przez smoka w swoim pałacu w Ered M ithrin.

(III 324)

DAIN H ŻELAZNA STOPA [Dain II Ironfoot] (27673019 TE)

Krasnolud, król plemienia Durina (29413019). Był wielkimwojownikiem, po raz pierwszy zdobył sławę, zabijając Azoga

w Bitwie w Azanulbizar w 2799 roku. W 2805 roku został wład-

cą krasnoludów z Ż elaznych Wzgórz. W 2941 roku poprowadziłwojska na odsiecz Thorinowi II, oblężonemu w Ereborze, na-

stępnie zaś był jednym z dowódców sił dobra w Bitwie PięciuArmii. Po śmierci Thorina w tej bitwie, Dain, jako jego prawy

następca, został królem plemienia Durina i Królem pod Górą.Rządził mądrze i sprawiedliwie, przyczyniając się do wzbogaceniaEreboru aż do Wojny o Pierścień, podczas której zginął w Bitwie

D l b ią i ł j i l k ól B d (I 220



DAIRIIN 124

231-232, III 141, 324-325, H 190, 193, 196, 198, 200-205, 210,

212)

DAIRUIN (sind. «czerwony płomień»?, zm. 460 PE) Adanz Pierwszego Rodu, jeden z 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie.

(S 148)

DALE Miastopaństwo ludzi położone na południowych stokach

Ereboru. Ludzie z Dale pochodzili od Edainów, a Dale mogło być starożytnym miastem już w chwili zniszczenia przez Smauga

w 2770 roku Trzeciej Ery. Jego ludność została wówczas rozpro-szona, a wielu z mieszkańców udało się do Esgaroth. Po śmierci

Smauga w 2941 roku Dale zostało odbudowane przez Barda, po-tomka dawnych królów Dale, który został jej pierwszym nowymkrólem. Dzięki jednoczesnemu wskrzeszeniu Królestwa pod Górąodbudowana została też dawna przyjaźń obu królestw, a Dalestało się znów bogate i sławne. Podczas Wojny o Pierścień Dale

było atakowane przez sprzymierzonych z Sauronem Easterlingów,

a mieszkańcy miasta schronili się w Ereborze. Po upadkuSaurona połączone siły krasnoludów i ludzi przerwały oblęże-nie. W Czwartej Erze Dale zachowało niepodległość, lecz sprzy-

mierzyło się ze Zjednoczonym Królestwem i pozostało pod jegoopieką.

W Czwartej Erze Dale rozszerzyło swe granice daleko nawschód i południe od miasta, obejmując zapewne cały obszarmiędzy Carnen i Bystrą Rzeką. (122, 39, II36, H 24-27, 47, 140,

141, 148, 163, 175, 180, 219)

DALEKIE WZGÓRZA [Far Downs] Wzgórza wyznaczające za-chodnią granicę Shire do jego rozszerzenia w 32 roku CzwartejEry, zwane także Daleką Wyżyną. ( 1 16-17, III 280)

DALEKIE WZGÓRZA, WZGÓRZA [Faraway] Wzgórza w Eriadorzew pobliżu zachodniej granicy Shire, siedziba samotnego trol-la z wiersza Perry Winkle. Prawdopodobnie okolica fikcyjna.

(TB 162, 165)



125 DENETHOR n

DAWNE DNI [Elder Days] » Pierwsza Era. W Czwartej Erzewszystkie poprzednie zwano czasem Dawnymi Dniami. (III 328)

DEAGOL (zm. 2463 TE) Stoor z pól Gladden. Łowiąc ryby wspól-

nie ze swoim kuzynem Smeagolem, znalazł Jedyny Pierścieńi został zamordow any przez pożądającego Pierścienia Smeagola.

Imię Deagol jest tłumaczeniem na staroangiełski pochodzą-

cego z języka Ludzi z Północy imienia Nahald, znaczącego «skry-

ty». (I 63, III 374)

DEEPHALLOW Wieś w południowej części Wschodniej Ć wiartki, blisko ujścia rzeki Shirebourn do Brandywiny. (I 30)

DEFICYT [Deficit] „Milenijny deficyt” Rachuby Królewskieji Namiestnikowskiej, wyrównywany dopiero, gdy minie ostatni

rok tysiąclecia. Pierwotnie korygowano niewielki błąd, wywołany

przez niedokładność system u lat przestępnych. W Trzeciej Erze powodem poprawek było przesunięcie się końca stulecia, gdyż rok

1000 tej Ery odpowiadał 4441 rokowi Drugiej Ery. Wprowadzenietych poprawek stało się podstawą Rachuby Namiestnikowskiej.

(III 350351)

DELDUWATH (sind. «grozanoccień») —>TaurnuFuin. (S 147)

DENETHOR (sind. «orzeł», PE) Elf Sindar, władca Nandorów,syn Lenwego. Poprowadził resztki swego ludu z Doliny Anduiny

i Eriadoru do Beleriandu, gdzie osiedlili się w Ossiriandzie. Zabity

przez orków na Amon Ereb podczas pierwszej z Bitew o Beleriand.

(S 53, 9092, 117)

DENETHOR I (zm. 2477 TE) Dunadan, dziesiąty rządzący na-miestnik Gondoru. Pod koniec jego rządów Ithilien zostało naje-chane przez uruków z M ordoru, których pokonał syn Denethora,Boromir. (III 291)

DENETHOR n (2935-3019 TE) Dunadan, dwudziesty szóstyi ostatni rządzący namiestnik Gondoru (2984-3019). Był mężem

szlachetnym, dzielnym, dumnym i mądrym, lecz w młodości po-zostawał w cieniu Thorongila. Później uważano, że wiedział, iżThorongil był w rzeczywistości Aragornem II, i obawiał się, żeten wraz z Gandalfem spiskują w celu pozbawienia go władzy.



127 DIOR

DERRILYN Prawdopodobnie nazwa rzeki, która pojawia się w wier-szu Bilba Bagginsa Wędrówka. Nazwa jest naśladownictwem języka

elfów, a sama Derrilyn jest prawdopodobnie fikcyjna. (TB 141)

DERUFIN (sind., zm. 3019 TE) Człowiek z Gondoru, syn Duinhiraz Doliny Morthondu. Wraz z bratem Duilinem byli łucznikami.

Obaj polegli w Bitwie na Polach Pelennoru, atakując olifanty

Haradrimów. (III 37, 116)

DERVORIN (sind., WoP) Człowiek z Gondoru, syn władcy DolinyRingló. Przyprowadził oddziały swego ojca do obrony MinasTirith podczas Wojny o Pierścień i walczył w Bitwie na Polach

Pelennoru. (III 37)

DIMBAR (sind. «smutny dom») Część północnego Beleriandu,między rzekami Sirion i Mindeb a górami Crissaegrim. Przecinała

ją droga z Brithiach przez Nan Dungortheb do wzgórza Himring, jednak sam Dim bar był zapew ne niezam ieszkany. Gdy orkowie

z TaurnuFuin zbudowali drogę przez przełęcz Anach, Dimbarstał się areną walk między siłami Morgotha a strażą granicznąz Doriath. (S 127, 150, 167, 189191, 193195, 215)

DIMHOLT Mały lasek czarnych drzew w Rohanie w pobliżu

Czarnych Drzwi. (III 53)

DIMROST (sind. «deszczowa gwiazda») Wodospad w lesie Brethil,w pobliżu wąwozu CabedenAras, którym Celebros wpadał do

Teiglinu. Później nazwany Nen Girith z powodu drżenia (przeczu-cia śmierci jej i Turina w pobliżu tego miejsca), które opanow ało

Nienor, gdy znalazła się tu po raz pierwszy. (S 207)

DIOR (sind., 470509 PE) Syn Berena i Luthien, urodzony i wy-chowany w Tol Galen. Poślubił Nimloth z Doriath i wraz z dziećmi

Eluredem, Elurinem i Elwingą żyli w Lanthir Lamath. Dior wal-

czył wraz z Berenem w Bitwie pod Sarn Athard, w której wybito

krasnoludów z Nogrodu, które złupiły Menegroth, następnie zaśzamieszkał w Menegroth, usiłując odbudować Królestwo Doriath.

Być może był królem Doriath.Po drugiej śmierci Berena i Luthien Dior otrzymał >

Nauglamir. Wkrótce został zaatakowany przez synów Feanora,



DIOR 128

którzy pożądali Silmarila, osadzonego w tym naszyjniku. Dior i Nimloth zginęli w Menegroth, jednak Dior zabił wcześniej

Celegorma, Curufina i Caranthira.Dior był bardzo piękny, gdyż w jego żyłach płynęła krew

trzech ras: Edainów, Eldarów i Majarów. Był znany jako DiorAranel i Dior Eluchil, Spadkobierca Thingola. (1 190, 234, S 177,221, 222, 231)

DIOR (zm. 2435 TE) Dunadan, dziewiąty rządzący namiestnikGondoru (24122435). (III 291)

DIRHAEL (ok. 2930 TE) Dunadan Północy, potomek Aranartha.Był mężem Ivorweny i ojcem Gilraeny. (III 306)

DIRHAYEL (6 st. PE) Adan z Przystani Sirionu, poeta. Wedługtradycji napisał N am i Hin Hurin . Zginął podczas szturmu sy-

nów Feanora na przystań. (S 302)

DIS (ur. 2760 TE) Kobieta z rodu Durina, trzecie dziecko i jedynacórka Thraina II. Była matką Kiliego i Filiego. (III 322)

DŁUGA NOC [Long Night] Okres między zatruciem Dwóch Drzew

a pierwszym wschodem Księżyca i Słońca, gdy Valinor pozosta-wał w ciemnościach. (S 96)

DŁUGA ZIMA [Long Winter] Zim a 27582759 roku Trzeciej Ery,

podczas której Eriador i Rohan były pokryte śniegiem przez pra-wie pięć miesięcy. W Rohanie Heim był oblężony w Hełmowym

Jarze przez Dunlendingów, a obie strony poniosły wielkie straty.W Shire zdołano uniknąć strat dzięki pomocy Gandalfa, głód był jednak powszechny.

W Shire tę zimę oraz jej następstwa zwano Chudymi Latami.(117, III 316, 333)

DŁUGI POKÓJ [Long Peace] Złoty wiek Noldorów w Beleriandzie,gdy Morgoth nie próbował przełamać Oblężenia Angbandu,

a Eldarowie przez prawie 200 lat cieszyli się pokojem. DługiPokój zaczął się pokonaniem niedojrzałego Glaurunga oko-ło 260 roku Pierwszej Ery, a skończył wybuchem ogni Dagor

B ll h 455 k W t i Ed i i b li d



129 DNI WĘDRÓWKI

pokonać Morgotha ani uniemożliwić mu rozbudowy armii. (S 134,153)

DŁUGI SPIS ENTÓW [Long Lis t of the Ents] Pieśń wiedzy entów,w której wyliczone były wszystkie rodzaje istot żywych. Ponieważenty nie stworzyłyby tak krótkich opisów, Długi spis entów był

prawdopodobnie ułożony w języku elfów. (II 6768)

DŁUGIE MOCZARY [Long Marshes] Moczary wśród Rzeki Leśnej

na wschód od Mrocznej Puszczy. W czasach wyprawy KompaniiThorina powiększały się. (H 105)

DŁUGOBRODZI [Longbeards] > Plemię Durina. (III 318, H 46)

DNI DURINA [Durin’s Day] Czasy Durina I, początkowy okres

Pierwszej Ery. (III 318)

DNI GODÓW [Yuledays] Pierwszy i ostatni dzień roku w Kalendarzu

Shire, obok Dni Środka Roku główne święta Shire. Dwa DniGodów nie należały do żadnego z miesięcy. (III 348349)

DNI LATA [Summerdays] » Dni Sobótki. (III 351)

DNI NOWE [Younger Days] Czwarta Era, Era Człowieka, w przeci-wieństwie do Starszych i Średnich Dni, zwana tak przez Sarumana.

(I 248)

DNI PIERŚCIENI [Days of the Rings] Okres, w którym Pierścienie

Władzy miały wpływ na Śródziemie, trwający od 1590 roku DrugiejEry do 3019 roku Trzeciej Ery. (III 330)

DNI SOBÓTKI [The Lithe, Lithedays] Używane w Shire określe-nie trzech dni między miesiącem Forelithe i Afterlithe: 1 Lithe,

Dzień Środka Roku i 2 Lithe. W latach przestępnych dodawano

czwarty dzień, Overlithe.

W Bree zwane trzema Dniami Lata. (III 348349, 351)

DNI SZCZĘŚLIWOŚCI YAUNORU [Day, Days of the Bliss of Valinor]

> Pełnia Valinoru. (S 3839, 104, 275)

DNI UCIECZKI [Days of Flight] > Czarne Lata. (S 76, 269)

DNI WĘ DRÓWKI [Wandering Days] Okres trwający od około



DOL A V1 ROT H 130

aktywnością Doi Guldur i Angmaru, stopniowo migrowali z DolinyAnduiny do Bree lub Shire. Około 1050 roku do Eriadoru przybyliHarfootowie, w ich ślady w jakiś wiek później poszli Fallohide’owie,a Stoorowie udali się poprzez Klin do Dunlandu. Kiedy Angmarwzrósł w siłę, hobbici odeszli dalej na zachód. Wielu osiedliłosię w Bree, jednak niektórzy Stoorowie wrócili na pola Gladden.W 1600 roku Trzeciej Ery spora liczba hobbitów z Bree zasiedliłaShire, a w 30 lat później przybyli tam też Stoorowie z Dunlandu.(I 15, III 331)

DOL AMROTH (sind. «wzgórze Amrotha») Zamek i port, głów-ne miasto Belfalasu w Gondorze. Do około 1981 roku TrzeciejEry wypływały stąd białe statki elfów z Lórien i mówiono, żew żyłach Dunedainów z Doi Amroth płynie krew elfów. Herbemksiążąt Doi Amroth był Statek i Srebrny Łabędź, sztandary były błękitne.

Także > Morska Wieża. (III 38, 55, TB 122, 156)

DOL BARAN (sind. «złotobrązowe wzgórze») Okrągłe, porośnię-te wrzosem wzgórze, najdalej wysunięta na południe część GórMglistych. (II 182)

DOL GULDUR (sind. «wzgórze czarnoksięstwa») Twierdza w po-łudniowozachodniej części Mrocznej Puszczy. Zbudowana praw-

dopodobnie przez Saurona około 1050 roku Trzeciej Ery, jednakwzmiankowana po raz pierwszy około 1100 roku, gdy Mędrcyodkryli pojawienie się tam nieznanych złych mocy. Przez na-stępne tysiąclecie złe moce rosły w siłę i zatruwały las. W 2063roku przybył tam Gandalf, by stwierdzić, kto jest władcą DoiGuldur, jednak jego pan uciekł. Zła moc powróciła jeszcze sil-niejsza w 2460 roku, a w 2850 roku Gandalf ponownie wszedłdo twierdzy i odkrył, że włada w niej Sauron. Ten ostatni rządził

swymi sługami z Doi Guldur aż do 2941 roku, gdy Biała Radago stamtąd wyparła. Wycofał się wówczas do Mordoru, ale 10 lat później wysłał trzech Nazguli, którzy zajęli Doi Guldur. W czasieWojny o Pierścień armie z Doi Guldur atakowały Lórien i LeśneKrólestwo, lecz zostały pokonane. Po upadku Saurona Celeborn



131 DOLINA RINGLÓ

DOLINA ANDUINY- [Vales of Anduin] Dolina rzeki Anduiny;najczęściej nazwą tą określano tereny położone w górnym jej

biegu, powyżej Rauros. W tym węższym znaczeniu stanowiła pierwotną ojczyznę hobbitów i ludzi z Doliny Anduiny. Choć były to ziemie piękne i żyzne, podczas Wojny o Pierścień prawiesię wyludniły, zagrożone obecnością Doi Guldur. Jako jedynychich mieszkańców wymienia się Beorningów i Stoorów z pólGladden.

Zwana także Doliną Wielkiej Rzeki. (III 88 , 144)

DOLINA CIEMNEGO STRUMYKA [Dimrill Dale] Westrońska na-zwa doliny > Azanulbizar. (I 271, 294, 305)

DOLINA CZARNEGO KORZENIA [Blackroot Vale] Dolina górnegoMorthondu w południowym Gondorze. Wznosił się tam szczytErech. Zwana także Doliną Morthondu. (III 37, 55)

DOLINA CZARNOKSIĘŻNIKA [Wizard’s Vale] > Nan Curunír.(II124, 148)

DOLINA ENTWASH [Entwash Vale] Dolina dolnej rzeki Entwashłącznie z jej ujściem. Był to zielony, żyzny obszar. (II 26)

DOLINA KAMIENNEGO WOZU [Stonewain Valley] Długa, wą-ska dolina biegnąca przez las Drúadan od okolic Rammas Echordo kamieniołomów w Ered Nimrais. Gondorczycy wybudo-

wali wielką drogę biegnącą Doliną Kamiennego Wozu, którą choć w czasie Wojny o Pierścień była zarośnięta Rohirrimowie przybyli do Minas Tirith przed Bitwą na Polach Pelennoru.(III 97)

DOLINA MORGUL [Morgul Vale] > Imlad Morgul. (1243, I I 282,III 76)

DOLINA MORTHONDU [Morthond Vale] » Dolina Czarnego

Korzenia. (III 37, 112)DOLINA NAROGU [Vale of Narog] Dolina rzeki Narogw Beleriandzie Zachodnim. (S 191)

DOLINA RINGLÓ [Ringló Vale] Dolina rzeki Ringló w Lamedonie.(III 37)



DOI.INA S1KIOM 132

DOLINA SIRIONU [Vale of Sirion] Dolina rzeki Sirion w Beleriandzie, a szczególnie wąska dolina między Ered Wethrini Echoriath, znana jako » Przełom Sirionu. (S 53, 56, 102, 109,113, 120, 168, 190, 199, 202, 227)

DOUNA WIELKIĘJ RZEKI [Vale of the River] » Dolina Anduiny.(III 88 , 144)

DOLINA WODY [Watervalley, the valley of the Water] Dolinaw Shire. Doliną Wody biegł częściowo Wschodni Gościniec.(I 78, 84)

DOLINA ZACHODNIEGO FAŁDU [Westfold Vale] Dolinaw Zachodnim Fałdzie Rohanu, przez którą płynął HełmowyPotok. (II126)

DOLMED (sind. «głowa mokra») Góra w środkowych Ered Luin,

znana jako siedziba krasnoludów. Być może pod jej północnymii południowymi stokami wydrążone były Belegost i Nogrod. Została prawdopodobnie zniszczona podczas zniszczenia Beleriandu.

Zwana także Górą Dolmed. (S 87, 88 , 92, 182, 221)

DOLNA BRAMA [Undergate] Dolne wejście do wieży Cirith Ungol,do której docierało się tunelem przechodzącym przez JaskinięSheloby. (II 303, 304, 321, 323)

DOM ELRONDA [House of Elrond] -> Ostatni Przyjazny Dom.(I 216, 269)

DOM KRÓLA [King’s House] Pałac królewski w Gondorze, po-czątkowo w Osgiliath, następnie przeniesiony do Minas Anor przez króla Tarondora w 1640 roku Trzeciej Ery. Także > BiałaWieża, Sala Wieżowa. (III 21, 331)

DOM MATHOM[Mathomhouse] Muzeum w Michel Delving,miejsce przechowywania broni i innych mathomów. Bilbo zde-

ponował tam swą kolczugę z mithrilu, odebrał ją jednak przedopuszczeniem Shire w 3001 roku Trzeciej Ery. (1 17, 25, 301)

DOM POGRZEBOWY KRÓLÓW [House of the Kings] Budynekś ię i j Mi Ti i h d i h k óló



133 DOR DfNEN

DOM POGRZEBOWY NAMIESTNIKÓW [House of the Stewards]Budynek w » świętym miejscu > Minas Tirith, gdzie chowanonamiestników Gondoru. Podczas Wojny o Pierścień DenethorII spalił się tam, a ogień zniszczył budynek. (III 114, 116, 117)

DOMY SZERYFÓW [Shirriffhouse] Budynki wzniesione dlarozszerzonych sil policyjnych w czasie, kiedy władzę nad Shireobjął Lotho; w szczególności koszary Pierwszego OddziałuWschodniej Ć wiartki. Dom szeryfów, położony na zachodnimkrańcu Frogmorton był niedbale zbudowanym, jednopiętrowymceglanym budynkiem o wąskich oknach.

Do końca 3019 roku wszystkie domy szeryfów zostały zbu-rzone. (III 255)

DOMY UMARŁYCH [Houses of the Dead] Siedziby Mandosa, położone na dalekim zachodzie Valinoru, na wybrzeżach Ekkaia.Ozdobione były gobelinami utkanymi przez Vaire. Tu po śmier-

ci przychodziły duchy ludzi i elfów (a może i krasnoludów), byw mroku i milczeniu siedzieć i rozmyślać. Duchy elfów po jakimśczasie były zwalniane i wolno im było żyć w Amanie, zaś duchyludzi po przepisanym czasie oczekiwania odchodziły poza Ardę.Jeśli duchy krasnoludów rzeczywiście udawały się do DomówUmarłych, pozostawały tam aż do Końca.

Zwane także Salami Oczekiwania. (S 27, 41, 43, 47, 50, 58,6265, 6869, 76, 84, 93, 97, 99, 100, 102, 105, 121, 124, 158,

164, 175, 220, 233, 238)

DOMY UZDRAWIANIA [Houses of Healing] Szpital w MinasTirith, zbudowany koło południowego muru szóstego poziomumiasta. Posiadał piękne, otoczone drzewami ogrody. (III 120)

DORCARANTHIR (sind. «kraj Caranthira») > Thargelion. (S 118)

DOR DAEDELOTH (sind. «kraj cieniazgrozy») Nazwa obszarówwokół Angbandu używana jak się wydaje po Dagor Aglarebi podczas Oblężenia Angbandu. (S 97, 98, 100)

DORDiNEN (sind. «milczący kraj») Opuszczona część Belerianduna północ od Doriath i na południe od Dorthonionu, między rze-kami Esgalduiną i Aros. (S 102, 103, 106)



DOR FIRN-I-GUINAR 134

DOR FIRN-I-GUINAR (sind. «kraj zmarłych, którzy żyją») CzęśćOssiriandu wokół Tol Galen, nazwana tak dlatego, że żyli tamBeren i Luthien po swym powrocie z Domów Umarłych.

Zwany Krajem Żyjących Umarłych, co jest tłumaczeniemnazwy sindarińskiej. (S 177)

DOR-CUARTHOL (sind. «kraj łukuhełmu») Nazwa obszaru wokółAmon Rudh i zapewne całego Talath Dirnen, nadana mu w 487

roku Pierwszej Ery, gdy banici Turina i Belega (Hełmu i Łuku) bronili go przed orkami. Zwany Krajem Łuku i Hełmu. (S 186)

DOR-EN-ERNIL (sind. «kraj księcia») Część Gondoru na zachódod rzeki Gilrainy. (III 398)

DORI (ok. 29413018 TE) Krasnolud z rodu Durina, członekKompanii Thorina. Po wyprawie osiadł w Ereborze. (1220, H 17,19, 33, 37, 55, 57, 75, 79, 85, 93, 109, 115, 176, 210)

DORIATH (sind. «kraj ogrodzenia») Wielkie królestwo Sindaróww Beleriandzie, utworzone na początku Pierwszej Ery przezThingola i Melianę. Po pierwszej z Bitew o Beleriand Melianastworzyła * Obręcz Meliany, by ochronić Neldoreth, Regioni > Nivrim, wewnętrzne regiony Doriath. Thingol jednak rościł

pretensje do rozległych krajów poza Obręczą, takich jak Brethil,a może i Dimbar.

Pod ochroną mocy Meliany i dzięki ostrożności ThingolaDoriath uniknęło udziału w wielkich Bitwach o Beleriand, choć

jego granice musiały być stale bronione przez Belega i jego straż pograniczną. Doriath było też stale zasilane przez Sindarów, ucie-kających przed wojną. Zachowując przyjazne stosunki z rodemFinarfina i krasnoludami, Thingol zabronił ludziom oraz człon-kom rodu Feanora wstępu do Doriath, a po poznaniu prawdziwej

historii powrotu Noldorów zabronił posługiwania się językiemąuenya w swym królestwie.

W końcu jednak Doriath dosięgło Przeznaczenie Noldorów,Thingol bowiem zażądał Silmarila jako wykupu za swą cór-kę Luthien, później zaś z powodu tego klejnotu został zabityprzez krasnoludów z Nogrodu Po jego śmierci Meliana opuściła



135 DORTHONION

snoludy. Gdy Dior został zabity przez synów Feanora, Doriathzostało opuszczone, a ocalałe elfy udały się do Ujścia Sirionu. Na początku Pierwszej Ery zwane było Eglador. Zwane także

Domem Elfów, Ukrytym Królestwem i Krajem Obręczy; to ostat-nie jest tłumaczeniem nazwy sindarińskiej. (I 234, II 310, S 55,90, 92, 99, 103, 106109, 113, 116, 118124, 127, 128, 130, 136,137, 141, 144149, 152, 155178, 184, 187194, 198, 199, 203206, 212214, 216222, 225, 228, 230, 231, 233, 237, 238, 266,

277)DORLAS (sind., zm. 601 PE) Adan z Brethilu, przywódca grupyocalonej z rąk orków przez Turina, którego namówił, by po ślu-

bie z Nienor powrócił do walki z orkami. Dobrowolnie towarzy-szył Turinowi w wyprawie przeciw Glaurungowi, lecz ogarniętytrwogą wycofał się i został zabity przez Brandira. (S 203, 204,207,208,209, 211)

DOR-LÓMIN (sind.) Kraj między Ered Lómin a górami Mithrim,część Hithlumu. Po powrocie Noldorów do Śródziemia stał sięwładztwem Fingona, który w piątym stuleciu Pierwszej Ery przeka-zał go Hadorowi. Dorlómin był siedzibą Trzeciego Rodu Edainów,którzy tu żyli w spokoju aż do Nirnaeth Arnoediad, wzmocnieni przez uchodźców z Dorthonionu, członków Pierwszego Rodu. Następnie Morgoth dał Dorlómin wraz z całym HithlumemEasterlingom, którzy wchłonęli lub zniewolili ocalałych Edainów.

(S 86, 113, 114, 141, 147, 150152, 179, 183, 187, 188, 193, 199,201205, 211, 212, 215219, 223)

DOR-NU-FAUGLITH (sind. «kraj pod wyschłym popiołem») »Anfauglith. (S 146, 172)

DORTHONION (sind. «kraj sosen») Wyżyna na południe od Ardgalen, stworzona podczas wstrząsów Bitwy Potęg. Jej północnestoki były łagodne, na południe natomiast opadała urwiskami

Ered Gorgoroth. Rozciągała się na 60 staj ze wschodu na za-chód i była pokryta lasami sosnowymi, a ziemie były tam nieuro-dzajne.

Po powrocie Noldorów do Śródziemia w Dorthonionie osiedliAegnor i Angrod, a w czwartym stuleciu Pierwszej Ery zamieszkał



137 DROGA DO STOCK

DOWÓDCY ZACHODU [Captains of the West] Dowódcy ArmiiZachodu: król Eomer z Rohanu, Aragorn, książę Imrahil z DoiAmroth, Gandalf, a być może także Elladan i Elrohir. Aragorn byl wodzem naczelnym.

Zwani byli także Wodzami Zachodu, choć ten termin możnaodnieść jedynie do Aragorna, Eomera i Imrahila. (III 146, 148,185, 191, 198, 204, 212, 217, 220, 221)

DRAUGLUIN (sind. «wilk błękitny»?, zm. 466 lub 477 PE)

Największy z wilkołaków Morgotha i Saurona, zabity w TolinGaurhoth przez Huana, gdy ten wraz z Luthien przybył uwolnićBerena. Jego skórą okrył się Huan, a później Beren wszedł w niejdo Angbandu i tam ją porzucił. (S 165, 169, 170)

DRENGIST (sind.) Fiord, którym Morze wdzierało się poprzezEred Lómin w głąb Dorlóminu. Tu wylądowali Wygnańcy z roduFeanora, wracając do Śródziemia.

Zwany zazwyczaj fiordem Drengist. (S 53, 77, 86, 92, 107,110, 113, 152)

DROGA DO BYWATER [Bywater Road] Droga, prowadząca odWielkiego Wschodniego Gościńca przez Bywater na północnyzachód, około 30 mil w górę Wody. (I 34)

DROGA DO HARADU [Harad Road] Droga z Ithilien do Haradu przez brody na Porosie i Harnen. W czasach Wojny o Pierścień

jej południowa część nie była używana i zanikła.Zbudowana zapewne przez Gondor w początkach TrzeciejEry, gdy jego zwierzchność sięgała Haradu. (III 399)

DROGA DO HOBBITONU [Hobbiton Road] Droga z Bywater przez Wodę do Hobbitonu i Overhill. (I 30, III 67)

DROGA DO MAGGOTA [Maggot’s Lane] Droga w Marish, pro-wadząca z Rushey do Bamfurlong. (TB 139)

DROGA DO STOCK [Stock Road] Droga w Shire odbiegającaod Wschodniego Gościńca na zachód od Bywater i prowadzą-ca przez Zielone Wzgórza i Leśny Zaułek do Stock. Na drodzetej w Leśnym Zaułku Frodo i Sam spotkali Ostatnią WyprawęPowierników Pierścieni. (I 8185, 87)



DROGA KRASNOLUDÓW 138

DROGA KRASNOLUDÓW [Dwarfroad] Szlak handlowy zbu-dowany przez krasnoludów z Ered Luin. Zaczynał się pod górąDolmed, prowadził w dół Doliny Ascaru, przekraczając Gelionw Sarn Athrad. Tam rozdzielał się północne odgałęzienie kie-rowało się przez Nan Elmoth do Arossiach, a południowe w głąbBeleriandu Wschodniego.

Była to najłatwiejsza droga do Beleriandu z Eriadoru. Tędy

wkroczyli do Beleriandu Edainowie, ale także bandy rabującychorków. (S 134, 137, 139)

DROGA ODWROTU [Way of Escape] Prawdopodobnie pierwotnagłówna droga do Gondolinu, prowadząca wzdłuż Suchej Rzekiw górę jej biegu, przechodząca pod sklepioną bramą w podziem-ny tunel, który prowadził na Tumladen.

Ukryta Droga [Hidden Way], która mogła być identyczna

z Drogą Odwrotu, została najwyraźniej wytyczona przez Turgonai Gondolindrimów. Zaczynała się w pobliżu miejsca, gdzie wy-

pływała Sucha Rzeka; przegradzała ją Zewnętrzna Brama, strze-żona przez Ciemną Straż. Następnie ścieżka prowadziła w góręOrfalch Echor, wąwozu strzeżonego przez Siedem Bram (jed-ną z nich mogła być Zewnętrzna Brama) i wychodzącego naTumladen. (S 214)

DROGA SAURONA [Sauron’s Road] Droga prowadząca z Baraddur do Sammath Naur. Biegła od stóp Mrocznej Wieży przez

potężny żelazny most, a następnie przecinała Gorgoroth i ponasypie wspinała się ku podnóżom Orodruiny, wokół której wi-ła się w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara, byw końcu zniknąć we wschodnim otworze Sammath Naur. Drogaczęsto ulegała częściowemu zniszczeniu z powodu wybuchów

Orodruiny, lecz zawsze była naprawiana. (III 197)DROZDY [Thrushes] Ptaki ze Śródziemia. Drozdy z Ereborui Dale rozumiały westron. Zaprzyjaźniły się z ludźmi z Dale,którzy rozumieli ich mowę i wykorzystywali je jako posłańców.Drozdy te były długowieczne i być może osiągały taki sam wiek



139 DRUGA MUZYKA Al NURÓW

DRUADAN [Druadan Forest] (sind. «dzicy ludzie»?) Las wAnórien,30 mil na północny zachód od Minas Tirith, ojczyzna » Wosów. PoWojnie o Pierścień, w nagrodę za pomoc udzieloną Rohirrimom,król Elessar darował ten las Wosom i zakazał komukolwiek wkra-czać doń bez ich zezwolenia.

Zwany także Szarym Lasem. (III 94, 229)

DRUGA BITWA [Second Battle] > DagornuinGiliath. (S 101)

DRUGA BITWA U BRODÓW NA ISENIE [Second Battle of theFords of Isen] Bitwy u Brodów na Isenie. (III 337)

DRUGA DYNASTIA [Second Line] Druga dynastia królów Rohanu,rozpoczynająca się od Frealafa, siostrzeńca Heima, w 2759 rokuTrzeciej Ery, a kończąca się śmiercią Theodena i jego jedynegosyna Theodreda podczas Wojny o Pierścień. Liczyła ośmiu kró-lów. (III 316317)

DRUGA ERA [Second Age] Era dziejów Sródziemia, zaczyna- jąca się po Wielkiej Bitwie, wyrzuceniu Morgotha, zniszczeniuBeleriandu i opuszczeniu Śródziemia przez wielu Eldarów, koń-cząca się zaś pokonaniem Saurona przez Ostatni Sojusz. Przezwiększą część tej ery Sauron kontrolował wielką część Sródziemia; pod jego władzą ludzie byli zabijani lub niewoleni, zaś elfy i kra-snoludy ukrywały się. Ziarno przyszłego zła zasiano przez wy-

kucie Pierścieni Władzy; następnie świat został odmieniony przyzniszczeniu Numenoru, zaś Aman odsunięty poza Ardę, wresz-cie Dunedainowie powrócili do Sródziemia i założyli królestwaArnoru i Gondoru.

Zwana też Czarnymi Latami. (I 233, III 328330)

DRUGA MUZYKA AINURÓW [Second Musie of the Ainur] TematIluvatara, który Ainurowie mają zaśpiewać wraz z ludźmi po na-

dejściu » Końca. Jest powiedziane, że Druga Muzyka okaże sięwspanialsza od Pierwszej, choć nawet Valarowie nie wiedzą, ja-ka ona będzie ani jaką rolę otrzymają w niej elfy (i krasnoludy).(S 13)



DRUGA SALA 140

DRUGA SALA [Second Hall] Hala przy pierwszym szybie Khazaddumu, w której znajdował się Most Durina. Zwana także DrugąSalą Starej Morii. (I 311)

DRUGA WIOSNA ARDY [Second Spring of Arda] Przebudzenieistot rosnących i śmiertelnych, łącznie z ludźmi, uśpionych przezYavannę, które miało miejsce z pierwszym wschodem Księżycai Słońca. (S 98)

DRUGIE POKOLENIE [Secondborn] > Ludzie. (S 94)

DRUWAITH IAUR (sind. «stary dziki lud») Kraj między Ered Nimrais oraz rzekami Iseną i Adornem, prawdopodobnie swegoczasu ojczyzna ludu spokrewnionego z Wosami i Ludźmi z Gór.

Zwany także Starym Krajem Pukeli. (X)

DRUŻYNA PIERŚCIENIA [Company of the Ring] Oddział skła-

dający się z członków Wolnych Ludów, towarzyszący FrodowiBagginsowi w pierwszej fazie poszukiwania Góry Przeznaczenia.W jej skład wchodzili: Frodo, Sam Gamgee, Peregrin Took i MerryBrandybuck, reprezentujący hobbitów, Aragorn II i Boromir, re-

prezentujący ludzi, Legolas reprezentujący elfów, Gimli repre-zentujący krasnoludów oraz Gandalf. Drużyna nie zamierzałatowarzyszyć Frodowi aż do Mordoru Boromir wracał do MinasTirith, a plany innych członków Drużyny były nieokreślone. KiedyDrużyna rozważała dalsze działania pod Amon Hen, rozdzieliłasię z powodu Boromira, który próbował zdobyć Pierścień, oraz

przez atak orków. Boromir poległ, a Merry i Pippin zostali poj-mani przez orków. Aragorn, Legolas i Gimli ścigali orków, nato-miast Frodo i Sam kontynuowali misję. Gandalf zaś, przywódcaDrużyny, wcześniej jeszcze przepadł w Khazaddumie.

Zwana także Towarzyszami Pierścienia, co odnosiło się

do członków Drużyny, Bractwem Pierścienia, DziewięciomaPiechurami (w przeciwieństwie do Dziewięciu Jeźdźców, Nazguli)oraz Dziewięcioma Towarzyszami. (1267383, I I 20, 25, III 223)

DRZEWA YALINORU [Trees of Valinor] -> Dwa Drzewa. (S 38)

DRZEWIEC [T b d] F (II 67 87 98 99 153 161



141 DUNEDAINOWIE

DRZEWO ELFÓW WYSOKIEGO RODU [Tree of the High Elves]Godło Eldarów, przedstawiające Galathiliona. (1289, S 58, 245)

DRZEWO TIRIONU [Tree of Tirion] > Galathilion. (S 58, 245)

DRZWI [Door, The] > Czarne Wrota. (III 5255, 83)

DRZWI DURINA [Doors of Durin] Zachodnia Brama » Khazaddumu. (1290293)

DRZWI ELFÓW[Elven Door] Zachodnia Brama » Khazaddumu. (I 287)

DRZWI FELAGUNDA [Doors of Felagund] Frontowa brama Nargothrondu, wychodząca na Dolinę Narogu. Została znisz-czona przez Glaurunga po zdobyciu Nargothrondu. (S 199, 200)

DUILIN (sind. «rzekapieśń»?, zm. 3019 TE) Człowiek z Gondoru,syn Duinhira, pan Morthondu. Podobnie jak jego brat Derufin, zo-

stał stratowany przez olifanty podczas Bitwy na Polach Pelennoru.(III 37, 115)

DUILWENA [Duilwen] (sind.) Jedna z siedmiu rzek Ossiriandu,spływająca z Ered Luin do Gelionu. (S 117)

DUINHIR (sind. «rzekipan», WoP) Człowiek z Gondoru, panMorthondu. Dowodził wojskami Morthondu w czasach Wojnyo Pierścień. Walczył w Bitwie na Polach Pelennoru, stracił w niej

obu synów. (III 37)DULIN (sind. «ciemnyśpiewak») » Lómełindi. (S 314)

DUMBLEDORY [Dumbledors] Gatunek owadów wymienionyw wierszu Bilba Wędrówka, prawdopodobnie fikcyjny. (TB 144)

DUNADAN > Aragorn. (I 203, 223)

DUNEDAINOWIE [Dunedain] (sind. «Edainowie z zachodu»)Ludzie, ci spośród > Edainów, którzy na początku DrugiejEry popłynęli do Numenoru, oraz ich potomkowie. Po upadku

Numenoru w 3319 roku Drugiej Ery Dunedainowie przeżyli jedyniew dwóch grupach: jako Wierni oraz jako Czarni Numenorejczycyz »■ Umbaru. Wierni założyli dwa królestwa na wygnaniu, >Gondor i Arnor, a po śmierci Elendila w 3441 roku podzielili



DUNEDAINOWIE 142

się na dwie grupy Dunedainów Północy i Dunedainów z Gondoru.

Dunedainowie Północy od 1300 roku Trzeciej Ery byli ata-kowani przez Angmar, stopniowo tracąc terytorium, a ich liczbamalała. Dunedainowie w Rhudaurze byli nieliczni już w 1409roku, a ostatni Dunedainowie z Cardolanu wyginęli podczasWielkiej Zarazy w 1636 roku. Po upadku Arthedainu w 1974

roku Dunedainów Północy pozostała garstka; przetrwali jedy-nie dzięki pomocy Elronda. Jednak przeciwności losu hartowałyich i wielu lub nawet wszyscy mężczyźni spośród Dunedainów

byli Strażnikami. Chronili ludzi i hobbitów w Eriadorze i bylinieprzejednanymi wrogami Saurona i jego sług. DunedainamiPółnocy rządzili potomkowie Isildura, którego linia nigdy niewygasła.

W Gondorze Dunedainowie rozkwitali przez długie lata,mimo niebezpieczeństw ze strony Haradu i Rhun, jednak wielustało się ludźmi zepsutymi i pysznymi. Linia Anariona, ród kró-lów Gondoru, wygasała pięciokrotnie z powodu bezdzietnościlub wczesnej śmierci królów. Ponadto, tak jak ich przodkówz Numenoru, Dunedainów dręczyła kwestia coraz krótszego cza-su ich życia (który zmniejszał się szybciej niż u ich północnych pobratymców), doszło też wśród nich do wyniszczającej wojny

domowej: Waśni Rodzinnej. Czysta krew Dunedainów zmieszałasię z inną w rezultacie małżeństw z mniej szlachetnymi ludźmi,zwłaszcza pochodzącymi z Północy i co ważniejsze psuła sięna skutek gnuśności i umiłowania przepychu. Jednak niektórerody Dunedainów, zwłaszcza ród Hurina i książąt Doi Amroth,zachowały swą szlachetność. Ten ostatni ród wzbogaciła też krewelfów. W czasach Wojny o Pierścień Dunedainów z Gondoru

było coraz mniej, choć Gondor wciąż pozostawał silny, a wie-lu zamieszkujących go Dunedainów było mądrych i szlachet-nych.

Dunedainowie przewyższali innych ludzi szlachetnością du-cha i ciała, choć byli też zdolni do zła, jeśli ulegali zepsuciu. Byliwysocy ciemnowłosi i szaroocy Długość życia członków rodzi-



143 Dl M A M )

lat lub więcej; inni Dunedainowie żyli krócej. Osiągali oni wiekdojrzały między dwudziestym a trzydziestym rokiem życia, jed-nak wielu królów obejmowało tron po ojcach, będąc znaczniestarszymi. Dunedainowie, szczególnie o wyższej pozycji spo-łecznej, posiadali wielką mądrość i bystrość umysłu, a niekiedydar przewidywania. Wierni i ich potomkowie byli w przyjaznychstosunkach z elfami, którzy też darzyli ich sympatią. Między nimia Sauronem panowała nieprzejednana wrogość.

Dunedainowie używali języka westron, który wzbogacili licz-nymi elfickimi słowami. Wielu z nich znało sindarin, a niektórzy język ąuenya. W Numenorze, a zapewne także w Umbarze, po-sługiwali się adunaickim.

Zwani także Ludźmi z Westernesse, Ludźmi Zachodui Numenorejczykami. Nazywano ich też Królami Ludzi, LudźmiMorza (ponieważ Numenorejczycy byli wielkimi żeglarzami),Wysokimi Ludźmi (przez Wosów) i Dostojnymi (w Gondorze).

Liczba pojedyncza od Dunedainowie brzmiała Dunadan. (I 16,237, III 249, S 244252, 257, 269273)

DUNGORTHEB » Nan Dungothreb. (S 78, 116, 127, 167)

DUNHARG >■ Dunharrow. (III 360)

DUNHARROW Warownia wzniesiona nad Harrowdale w CzarnychLatach przez Lud z Gór. Później używana przez Gondor, a na-stępnie przez Rohan, będąc jednym z głównych ośrodków obron-

nych Riddermarchii.Dunharrow było łatwe do obrony, gdyż dostęp do niego był

tylko zygzakowatą ścieżką, która biegła w górę urwistą ścianą;każdy jej odcinek można było kontrolować z odcinka wyższego.

Nazwa warowni jest zmodernizowaną formą przetłumaczo-nej rohirrimskiej nazwy Dunharg. Nazwa Dunharrow odnosi sięogólnie do terenu, natomiast warownia Dunharrow do samejwarowni. (II117, III 44, 60, W 183)

DUNHERE (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, pan Harrowdale, poległ w Bitwie na Polach Pelennoru. (III 62, 65, 116)

DUNLAND Kraj na zachód od Gór Mglistych i na południe odGlanduiny, w czasach Wojny o Pierścień nie był zamożny ani



DUNLENDINGOWIE 144

cywilizowany, pozbawiony organizacji państwowej, zamieszkany przez pasterzy i górali.

Dunland byt zamieszkany przez » Dunlendingów jeszcze przed założeniem Gondoru. Około 1150 roku Trzeciej Ery osie-dliły się tu grupy Stoorów, ale około 1630 roku udały się doShire. Od około 2770 do 2800 roku żyły tu krasnoludy, uchodź-cy z Ereboru, pod wodzą Thróra. W czasach Wojny o PierścieńDunland, choć był krajem pięknym i żyznym, był słabo zamiesz-kany. (1 15, I I 125, III 235237)

DUNLENDINGOWIE [Dunlendings] Ludzie, resztki ludu, któryniegdyś zamieszkiwał doliny Ered Nimrais. Część tego ludu zostałazasymilowana przez Gondor, od jednej z grup pochodzą Umarliz Dunharrow. Inna część jednak w Drugiej Erze wywędrowala na

północ i osiadła w Dunlandzie bądź w Eriadorze. Ludzie z Bree byli w czasach Wojny o Pierścień najbardziej wysuniętym na pół-noc odłamem tego ludu.

Dunlendingowie z Dunlandu zachowali swój starożytny języki prymitywną kulturę. W Trzeciej Erze nienawidzili Rohirrimów,którzy wyparli ich z północnych dolin Ered Nimrais i równin za-chodniego Rohanu i często najeżdżali ich kraj. Dwa największenajazdy miały miejsce w 2758 roku pod wodzą Wulfa i podczasWojny o Pierścień, gdy podburzył ich Saruman.

Dunlendingowie byli wysocy i śniadzi, mieli ciemne włosy.Byli prymitywni, niekulturalni i podejrzliwi. (III 314316, 373374)

DURIN I (PE) Krasnolud, najstarszy i najbardziej szanowanyspośród Siedmiu Ojców Krasnoludzkich, protoplasta plemieniaDurina, najznaczniejszego ludu krasnoludzkiego w Trzeciej Erze.

Nadał nazwę dolinie Azanulbizar i najważniejszym jej elementom

i rozpoczął budowę Khazaddumu.Durin żył bardzo długo i z tego powodu zwano go Durinem Nieśmiertelnym. Krasnoludy wierzyły, że pewnego dnia zmar-twychwstanie. (1283, 290, III 318, 324, S 43, 273)

DURIN n (ok. 750 DE) Krasnolud, król plemienia Durina i władca



145 DWA DRZEWA VALINORU

DURIN III (ok. 16 st. DE) Krasnolud, król plemienia Durinai Khazaddümu w czasach wykucia Pierścieni Władzy. Otrzymałod Celebrimbora główny z Siedmiu Pierścieni. (III 323)

DURIN IV (17311980 TE) Krasnolud, król plemienia Durinai władca Khazaddümu. Za jego panowania uwolniono Balroga,który zabił Durina VI. (I 301, III 318319, 324)

DURIN VII (CE lub później) Krasnolud, ostatni król plemienia

Durina. (III 324)DURTHANG (sind. «ciemnośćucisk») Zamek zbudowany na po-czątku Trzeciej Ery przez Gondor na grani po zachodniej stronieUdünu, aby strzec wejścia do Mordoru. Opuszczony wraz z innymi

podobnymi umocnieniami około 1640 roku, został przekształconyw twierdzę orków. (III 185, 188, S 314)

DUZI LUDZIE [Big Folk, Big People] Ludzie, zwani tak przez

hobbitów. (113, H 12)DWA DRZEWA VALINORU [Two Trees of Valinor] > TelperionBiały i » Laurelin Złocisty, jedne z największych dzieł Valarów.Stworzone przez pieśń mocy Yavanny i łzy Nienny, Drzewa naro-dziły się, gdy Valinor był w pełni ukształtowany. Rosły na wzgórzuEzellohar, przed zachodnimi bramami Valmaru, skąd ich blaskoświetlał Valinor, Eldamar, a później Tol Eresseę. Varda zbierała

ich rosę do wielkich mis, Studni Vardy.Dwa Drzewa wzbudzały w Eldarach szacunek i podziw;ich światło zostało uchwycone w największym dziele DzieciIlúvatara Silmarilach Féanora. Melkor pożądał jednak tego

blasku i z pomocą Ungolianty zatruł Drzewa, wysączył Studniei ukradł Silmarile. Yavanna i Nienna nie potrafiły uzdrowić Drzew,lecz z ich ostatnich owoców powstały Księżyc i Słońce. Być możeDrzewa zostaną odrodzone przy Końcu.

Światła Dwóch Drzew przybywało i ubywało w 12godzinnym cyklu, stanowiącym jeden dzień cyklu mierzonego wLatach Drzew.

Zwane także Dwoma Drzewami Valarów, Drzewami Valinoru,Złotym i Srebrnym lub Złotym i Białym Drzewem. (II236, III 225,S 38 47 58 59 72 94 95 121 191 245 271 V 65 Y 62)



DWA POKOLENIA 146

DWA POKOLENIA [Two Kindreds] Elfy i ludzie, Dzieci Iluvatara.(S 1319, 28, 29, 37, 40, 42, 44, 47, 49, 55, 57, 63, 65, 72, 93, 94,98, 99, 137, 142, 156, 157, 176, 198, 219, 220, 233, 243)

DWAJ STRAŻNICY [Two Watchers] Złe posągi strzegące bramywieży Cirith Ungol w czasach Wojny o Pierścień. Każdy z nichmiał trzy połączone tułowia i trzy głowy, skierowane na zewnątrz,do wewnątrz i w poprzek bramy. Zagradzały one wejście i wyj-

ście każdemu wrogowi, który nie miałby silniejszej od nich wo-li, i alarmowały, jeśli komuś się to udało. Podczas wędrówki kuGórze Przeznaczenia Sam zdołał wejść i wyjść przez bramę dziękiflakonikowi Galadrieli.

Wydaje się też, że Dwaj Strażnicy ostrzegali orków w wieżyo pojawieniu się obcych w sąsiedztwie.

Zwani także Strażnikami lub Milczącymi Strażnikami. (III 166,

172)DWAJ WODZOWIE [Two Captains] > Turin i >Beleg w okresie,gdy polowali na orków w DorCuarthol. (S 186)

DWALIN (2772 TE92 CE) Krasnolud z plemienia Durina, drugisyn Fundina. Był towarzyszem Thraina w czasie jego wędrówekw latach 28412845, a później członkiem Kompanii Thorina.Po odzyskaniu Ereboru osiadł tam. (I 220, III 324, H 1519, 32,44, 79, 110, 124, 142, 210)

DWALING Wieś w północnej części Wschodniej Ć wiartki. (I 30)

DWARROWDELF > Khazaddum. (III 380381)

DWIMORBERG (przeł. rohir. «nawiedzona góra») Góra w Ered Nimrais, nad Dunharrow. Znajdowały się w niej Czarne Drzwi.

Zwana w westronie Nawiedzoną Górą. (III 52, 6061)

DWIMORDENE (przeł. rohir. «nawiedzona dolina») » Lórien,zwane tak przez Rohirrimów. (II 113)

DZICY LUDZIE [Wild Men] > Wosowie. (II 267, III 9499)

DZIECI ERU [Children of Eru] > Dzieci Iluvatara (S 18 19 28



147 DZIEŃ DURINA

DZIECI HURINA [Children of Hurin] >• Turin i > Nienor, ofiaryklątwy Morgotha, rzuconej na ich ojca. (S 187212)

DZIECI ILUVATARA [Children of Iluvatar] » Elfowie i > Ludzie, poczęci przez samego Iluvatara w trzecim temacie A in ulindale .

Arda została przygotowana jako ich siedziba, oni zaś otrzymaliwładzę nad wszystkimi innymi stworzeniami Ardy.

Elfowie byli Starszymi Dziećmi, Pierworodnymi, a ludzieMłodszymi, Następcami.

Zwane także H in i llu vata ro, Eruhin i, Erusen, Dziećmi Eru,Dziećmi Boga, Dziećmi Ziemi, Dziećmi Świata, a także DwomaPokoleniami. (S 1319, 28, 29, 37, 40, 42, 44, 47, 49, 55, 57, 63,65, 72, 93, 94, 98, 99, 137, 142, 156, 157, 176, 198, 219, 220,233,243)

DZIECI SŁOŃCA [Children of the Sun] -» Ludzie. (S 98)

DZIECI ZIEMI [Children of Earth] > Dzieci Iluvatara, a być mo-że jedynie elfowie. (S 47, 231)

DZIEDZIC BUCKLANDU [Master of Buckland] Głowa rodzi-ny Brandybucków. Jego zwierzchność uznawano w Marishi Bucklandzie, jednak była ona głównie nominalna. W 12 rokuCzwartej Ery Dziedzic Bucklandu, którym był wówczas MeriadocBrandybuck, został mianowany członkiem Rady PółnocnegoKrólestwa.

Dziedzice Bucklandu mieli też przydomki, nadawane zapew-ne przez kronikarzy.

Zwani także Dziedzicami z Hallu, gdyż żyli w Brandy Hall.(I 15, 20, 102)

DZIEDZIC Z HALLU [Master of the Hall] Dziedzic Bucklandu.(1 15, 20, 102)

DZIEŃ BEZ ŚWITU [Dawnless day] Pierwszy dzień Ciemności,

10 marca 3019 roku Trzeciej Ery. (III 56, 72, 337)DZIEŃ DURINA [Durin’s Day] Pierwszy dzień krasnoludzkiegoroku, zwany tak tylko wtedy, gdy w tym dniu Księżyc i Słońce

jednocześnie były na niebie. Krasnoludzki Nowy Rok przypadałna pierwszy dzień ostatniej I kwadry jesieni. (H 48, 50)



DZIEŃ SĄDU 148

DZIEŃ SĄ DU [Day of Doom] > Koniec. (S 258)

DZIEŃ ŚRODKA ROKU [Midyear’s Day] 2 Lithe, środkowy dzieńroku w Kalendarzu Shire, odpowiadający w przybliżeniu naszemudniu przesilenia letniego.

Także > Dni Sobótki, Enderi, Loen de. (III 348349)

DZIEWIĘCIU JEŹDŹCÓW [Nine Riders] Nazgule. (1250, 263,II 74)

DZIEWIĘCIU PIECHURÓW [Nine Walkers] » Drużyna Pierścienia.(I 263)

DZIEWIĘCIU TOWARZYSZY [Nine Companions] > DrużynaPierścienia. (I 263)

DZIEWIĘĆ PIERŚCIENI [Nine Rings] » Pierścienie Władzy daneludziom. Ci, co je nosili, Nazgule, zostali łatwo podporządkowa-ni przez Saurona i ukazali się w nowej postaci około 2250 rokuDrugiej Ery. Dziewięć Pierścieni zachowało ich przy życiu, stalisię jednak niewidzialni i całkowicie zależni od Saurona i JedynegoPierścienia. Podczas Wojny o Pierścień Dziewięć Pierścieni zosta-ło unicestwionych w ogniu Orodruiny po zniszczeniu Jedynego. Największy z Dziewięciu, noszony przez Wodza Nazguli, mógłocaleć, utracił jednak swą moc.

Podobnie jak w inne pomniejsze Pierścienie Władzy, w każdyz Dziewięciu wprawiono klejnot. (S 8, 265, 267, 268)

DZIK Z EVERHOLT [Boar of Everholt] (zm. 2864 TE) Słynnyodyniec z lasu Firien, zabity przez króla Folcę z Rohanu, który

jednak zmarł z ran od kłów tego dzika. (III 316)

DZIKA KRAINA [Wild] Obszar leżący na wschód od Brodu Bruinen,

gdzie nic nie było tak bezpieczne czy pewne jak w Shire.Dzika Kraina może być tożsama z Rhovanionem. (I 15, 23,63, II 74, 98)

DZIKA KRAINA [Wilderland] » Rhovanion. (1 15, 23, 63, II 74,98)



149 DZIKI CZŁOWIEK Z LASU

DZIKI CZŁOWIEK Z LASU [Wildman of the Woods] Imię, jakim przedstawił się Turin Haladinom z Brethilu. Wkrótce zmienił jena Turambar. (S 203, 207)



EEA (quen. tryb rozkazujący czasownika «być») Stworzenie, re-alizacja Wizji i A inulin dale przez wolę Iluvatara. Ea składa sięz Ardy i niebios (Ilmen lub menel) -, ożywia je Tajemny Ogień, jestteż ograniczone zasadami materii, przestrzeni i czasu. Poza Easą Pozaczasowe Siedziby oraz Pustka. Zwane też > Światem

i Światem, który Jest.Także > Arda, Okrąg Świata, Głębiny Czasu, Koniec. (S 17,23, 28)

EARENDIL (quen. «morzemiłośnik», ur. 504 PE) Adan z TrzeciegoRodu, syn Tuora i Idril. Urodzony w Gondolinie, jako dziecko zna-lazł się w Arvernien, gdzie zaprzyjaźnił się z Cirdanem i pokochałmorze. Z czasem stał się władcą Arvernien i poślubił Elwingę.

Ich synami byli Elros i Elrond. Ląd jednak mu nie wystarczał i naswym statku „Vingilocie” badał Belegaer, szukając swych rodzi-ców i zachodnich brzegów, pobłądził jednak na Morzach Cienia.

Gdy Arvernien zostało splądrowane przez synów Feanora,Elwinga dzięki mocy Ulma odnalazła Earendila na morzu, a jejSilmaril otworzył mu drogę do Amanu. Tam Earendil wyprosiłlaskę Valarów dla ludów Beleriandu, sam jednak, będąc śmiertel-nikiem, który chodził po Nieśmiertelnych Krajach, został wraz ze

swym statkiem oraz Silmarilem przeniesiony na niebo jako znaknadziei dla prześladowanych przez zło. W Wielkiej Bitwie zabiłAncalagona, później zaś był przewodnikiem Edainów w drodzedo Numenoru.

Miał urodę, mądrość i wytrzymałość swych szlachetnych przod-



151 EARNIL II

Jako gwiazda, Earendil wydaje się odpowiadać Wenus i jestzwany Płomieniem Westernesse, Gwiazdą Zaranną, GwiazdąZachodu oraz GilEstelem. Był najbardziej ukochaną gwiazdąelfów, a jego światło miało wielką moc (» Flakonik Galadrieli).(1190, 224227, 345, I I 299, 307, S 100, 141, 226235, 238, 242247, 252, 256, 257, 259, 261, 266, V 58)

EARENDIL (zm. 324 TE) Dunadan, piąty król Gondoru (238

324). (III 290)

EARENDUR (quen. «morze», zm. 861 TE) Dunadan, dziesiątykról Arnoru (777861). Po jego śmierci Amor został podzielonymiędzy jego synów. (III 290, S 274)

EARENDUR (quen. «morzeprzyjaciel», ok. 31 st. DE) Dunadanz Numenoru, władca Andunie. (S 250)

EARENYA (quen. «morzedzień») Szósty dzień enąuie w kalen-

darzu Numenoru i późniejszych.W sindarinie zwany Oraearon (tej nazwy używali tylkoDunedainowie), a przez Hobbitów Meresdei. (III 351)

EARNILI (quen. «morzemiłośnik», zm. 936 TE) Dunadan, trzyna-sty król Gondoru (913936), drugi z Królów Żeglarzy. OdbudowałPelargir, zbudował wielką flotę i odbił Umbar z rąk Czarnych Numenorejczyków. Zginął, gdy jego flota została zniszczona przezwielki sztorm w okolicy Umbaru. (III 290, 296)

EARNIL II (zm. 2043 TE) Dunadan, trzydziesty drugi królGondoru (19452043). Był wielkim wojownikiem, jako WódzPołudniowej Armii rozbił w 1944 roku w dwóch decydujących

bitwach Haradrimów i Woźników, czym ocalił Gondor od podboju. Ponieważ król Ondoher i obaj jego synowie zginęli w bitwiez Woźnikami, po roku niesnasek ofiarowano koronę Earnilowi,który jako potomek Umbardacila był członkiem rodu królew-skiego.

Był mądrym władcą, umocnił Gondor, a w 1974 roku wy-słał flotę pod dowództwem swego syna > Earnura na pomocArthedainowi.

Także » Bitwa o Obóz. (III 290, 300, 332, S 260)



KARNIK 152

EARNUR (zm. 2050 TE) Dunadan, trzydziesty trzeci król Gondoru(2043-2050). W 1974 roku jako Wódz Armii Gondoru zostałwysiany przez Earnila II do Arthedainu, na pomoc DunedainomPółnocy przeciw Angmarowi. Jego armia stanowiła większośćArmii Zachodu, która pokonała Angmar w Bitwie pod Fornostemw 1975 roku. Earnur został jednak zhańbiony, gdyż jego koń

poniósł w obliczu Wodza Nazguli. W 2043 roku, gdy Earnur

był już królem Gondoru, a Wódz Nazguli przebywał w MinasMorgul, wyzwał on Earnura na pojedynek, ubliżając królowi,iż ten uciekł przed nim w 1975 roku. Król za radą namiestnikaMardila odrzucił wyzwanie, gdy jednak w 2050 roku ponow-nie został wyzwany, wyruszył do Minas Morgul, skąd nigdy niewrócił.

Earnur był wielkim wodzem, ale był dumny i nie dbał o nic prócz wojska. Nigdy się nie ożenił, nie miał więc następcy. Wraz

z jego śmiercią wygasł ród Anariona. (II 258, III 221, 290, 300,332, S 276, 351,373)

„EARRAME” (quen. «morzeskrzydło») Statek zbudowany przezTuora, by wraz z Idril pożeglować na Zachód. (S 229)

EARWENA [Earwen] (quen. «morzepani», PE?) Córka Olwego,żona Finarfina, matka Finroda, Orodretha, Angroda, Aegnorai Galadrieli. (S 106)

EASTERLIN GOWIE [Easterlings] Ludzie znad morza Rhun.Począwszy od 490 roku Trzeciej Ery, kolejne fale różnych ple-mion i ras Easterlingów atakowały Gondor, zazwyczaj przecho-dząc przez Dagorlad. Niektóre z tych najazdów miały charakterczysto militarny i były niewątpliwie inspirowane przez Saurona,inne zaś, jak najazd ludu Balchoth w 2510 roku, wydają się zwią-zane z migracjami całych ludów.

Były to w większości prymitywne plemiona, a motywem ichnajazdów była głównie nienawiść do Gondoru oraz żądza jego

bogactw. W Czwartej Erze plemiona żyjące najbliżej Gondoruzostały podporządkowane przez króla Elessara.

Easterlingowie, którzy walczyli w Bitwie na Polach Pelennoru,ę ż



153 EDAINOWIE

Także Balchoth, Woźnicy. (I 236, III 151, W 143)

EASTERUNGOWIE [Easterlings] Różne szczepy ludzi, które wkro-czyły do Beleriandu po Dagor Bragollach, niektóre podpuszczone przez Morgotha, inne zaś pragnąc zająć bogate ziemie Beleriandu.Wielu Easterlingów wstąpiło na służbę rodu Feanora i odegrałodecydującą rolę w Nirnaeth Arnoediad. Synowie Bóra pozosta-li w tej bitwie wierni Maedhrosowi, natomiast synowie Ulfanga

zdradzili Caranthira i spowodowali klęskę wschodniej armii elfów.Po tej bitwie Easterlingowie, którzy służyli Morgothowi, zostali przez niego zamknięci w Hithlumie, gdzie pożenili się z częściąocalałych kobiet Edainów i zniewolili resztę Edainów i elfów.Wyginęli w Wielkiej Bitwie.

Byli niscy i krępi, mieli ciemną skórę, włosy i oczy. Ich kul-tura była raczej prymitywna.

Zwani także Smagłymi Ludźmi. (S 149, 181, 187, 214, 223)

ECHORIATH (sind. «krąg» I końcówka liczby mnogiej) Górymiędzy przełomem Sirionu a Dorthonionem, wewnątrz którychznajdowała się ukryta dolina Tumladen. W południowej ich czę-ści, na Crissaegrimie, gnieździły się orły.

Zwane także Górami Okrężnymi. (S 133, 214)

ECHU/R (sind.) Sindarińska forma > coire. (III 350)

ECTHELION I (zm. 2698 TE) Dunadan, siedemnasty rządzący

namiestnik Gondoru (26852698). (III 291)

ECTHELION II (zm. 2984 TE) Dunadan, dwudziesty piąty rządzą-cy namiestnik Gondoru (29532984). Za jego rządów Aragorn był w służbie Gondoru pod imieniem Thorongila, a w 2980 rokudowodził wojskami, które zniszczyły wielką część floty Umbaru.( 11122 , 24 , 117 , 291 , 307 )

ECTHELION ZNAD ŹRÓDEŁ [Ecthelion of the Fountain] (sind.,

zm. 511 TE) Elf, wódz wojsk Gondolinu i strażnik Głównej Bramy.Podczas Upadku Gondolinu zabił Gothmoga, wodza Balrogów,lecz sam przypłacił to życiem. (S 10, 183, 224, 227)

EDAINOWIE [Edain] (sind. «drudzy») Ludzie z Trzech RodówPrzyjaciół Elfów. W czwartym stuleciu Pierwszej Ery Edainowie,



EDHELLOND 154

pociągnięci przez Światło Zachodu, wkroczyli do Beleriandu, gdziewielu z nich wstąpiło na służbę do Eldarów i dzielnie walczyłow Bitwach o Beleriand. Inni natomiast pozostali w Estoladzie bądź uciekli na południe lub wschód, lękając się potęgi Morgotha;ci znikli z kart historii aż do Trzeciej Ery. Pomimo że posiadali

potężnych bohaterów, byli dziesiątkowani przez hordy Morgotha, jednak jeden z nich, Earendil z rodu Hadora, dopłynął do Amanu

i uzyskał od Valarów pomoc, dzięki której Morgoth został pokonanyw Ostatniej Bitwie. Nieliczni pozostali Edainowie, umocnieni naciele i duchu przez Eónwego, popłynęli następnie do Numenorui odtąd byli znani jako > Dunedainowie.

Edainowie byli wysocy i mocnej budowy, szlachetni duchem,zaciekli w boju i stroniący od wszelkich związków ze złem.W Beleriandzie kochali Eldarów, od których nauczyli się bardzo

wiele i dzięki którym zostali jeszcze bardziej uszlachetnieni przezdwa małżeństwa między Eldarami i Edainami: Berena z Luthieni Tuora z Idril. Długość życia Edainów przed przybyciem doBeleriandu wynosiła zapewne około 70 lat, w Beleriandzie wy-dłużyła się do 90, jednak niewielu dożywało swych dni w po-koju.

Język Edainów (a przynajmniej Pierwszego i Trzeciego Rodu)

byt spokrewniony z adunaickim, lecz w Beleriandzie większośćz nich używała sindarinu.Zwani także Przyjaciółmi Elfów, Atanatari, Ojcami Ludzi

i Ludźmi Półmroku.

Także » Pierwszy Ród, Haladinowie, Trzeci Ród, LudziePółmroku. (II 267, 372374, S 132, 145)

EDHELLOND (sind. «elfport») Port w Doi Amroth albo u ujścia

MorthonduRingló, skąd wypływały do Amanu południowe białestatki Eldarów. (X)

EDHIL (sind., l.poj. Edhel) Elfy lub > Eldarowie. (Y 62)

EDORAS (tłum. rohir. «dziedzińce») Stolica Rohanu, założonanad Śnieżnym Potokiem u stóp Ered Nimrais przez Eorla i Brega



155 EITHFI LYRIN

EDRAHIL (sind., zm. 466 lub 467 PE) Elf z królestwa Nargothrondu,dowódca oddziału elfów towarzyszącego Berenowi i Finrodowiw poszukiwaniu Silmarila. Zginął w lochach Minas Tirith. (S 161)

EGALMOTH (sind., zm. 2743 TE) Dunadan, osiemnasty rządzącynamiestnik Gondoru (26982743). (III 291)

EGLADIL (sind.) Serce Lórien, obszar między Anduiną a Cele- brantem, w pobliżu ich zbiegu. W języku westron zwany Klinem

lub Zielonym Klinem (I 328, 352)

EGIADOR (sind. «kraj zapomnianych»?) Dawna nazwa kraju położonego wewnątrz Obręczy Meliany, znanego później jako> Doriath. (S 92)

EGLAREST (sind.) Jeden z portów > Falas, położony u ujścia rzeki Nenning. Zbudowany w początkach Pierwszej Ery i umocnionyz pomocą Finroda po powrocie Noldorów. Oblężony i zniszczony

przez armię Morgotha w 474 roku. Ci mieszkańcy, którzy ocaleli,uciekli na Balar. (S 57, 91, 103, 114, 117, 184, 230)

EGLATH (sind. «zapomniany» + końcówka l.mn.) Ci spośród >Telerich, którzy pozostali w Śródziemiu z miłości do Elwego. Gdyten ocknął się z transu, zgromadzili się wokół niego w Doriath.

Zwani także Elfami Opuszczonymi. (S 57)

EILENACH (sind.) Drugie z północnych wzgórz sygnałowychGondoru, położone w lesie Druadan. (III 16, 94)

EBLINELA [Eilinel] (sind., PE 455?) Kobieta z Pierwszego RoduEdainów, żona Gorlima. Zginęła, gdy Dorthonion został zdobyty

po Dagor Bragollach. Sauron wykorzystał miłość jej męża do niej, by zmusić Gorlima do zdrady Barahira. (S 153, 154)

EITHEL IVRIN (sind. «źródła Ivrin») Ź ródła Narogu i zapewne

wodospady u południowych podnóży Ered Wethrin. Źródłowesadzawki Ivrin były piękne, a ich wody czyste, gdyż strzegł ichUlmo. Zostały jednak skalane przez Glaurunga, gdy Smok po-suwał się do Nargothrondu. Zwane także Wodospadami Ivrini Rozlewiskami Ivrin. (S 197)



EITHEL SEEUON 156

EITHEL SIRION (sind. «źródła Sirionu») Ź ródła Sirionu u podnóżywschodniej części Ered Wethrin. Tu znajdowała się ważna twier-dza > Barad Eithel. Źródła zostały skalane po Nirnaeth Arnoediad.

Nazwa odnosi się zarówno do źródeł, jak i do twierdzy. (S 102,113, 114, 145, 152, 179, 180)

EKKAIA (quen.?) Wielkie Morze, które w Pierwszej i DrugiejErze otaczało lądy Ardy, samo będąc ograniczone Ścianami Nocy.Łączyło się z Belegaerem cieśniną Helcaraxe. Zostało całkowicie

przekształcone podczas Odmiany Świata.Zwane także Oceanem Zewnętrznym, Morzem Zewnętrznym

i Morzem Okrężnym. (S 37)

ELANORY [Elanor] (sind. «gwiazdasłońce») Żółte, zimowe kwia-ty Lórien o kształcie gwiazdek. (I 332, III 277)

ELBERETH (quen. «gwiazdakrólowa») Najpopularniejsze sindarińskie imię > Vardy. (I 85, 90, 191, 193, 207, 226228, 365,II 315, III 170, 172, 279, S 39, 52, Y 61)

ELDACAR (quen. «możnyelf», zm. 339 TE) Dunadan, czwartykról Amora (249339). (III 290)

ELDACAR (zm. 1490 TE) Dunadan, dwudziesty pierwszykról Gondoru (14321437 i 14471490). Jego matka nie byłaDunadanką, a ponieważ sam Eldacar urodził się w Rhovanioniei był w młodości zwany Vinitharya, był uważany w Gondorze za„gorszego” Dunadana, a ród królewski buntował się przeciw nie-mu. Ten bunt, zwany Waśnią Rodzinną, trwał pięć lat, gdyż Eldacar

był szlachetnym człowiekiem i dzielnym wojownikiem, któregonie było łatwo pokonać. W końcu jednak musiał uciekać z oblę-

żonego Osgiliath i szukać schronienia w Rhovanionie. Powróciłdo Gondoru 10 lat później, w 1447 roku, z armią Nortów. Przyznacznym poparciu ludności północnego Gondoru pokonał i zabiłw Bitwie u Brodu na Erui swego okrutnego następcę CastamiraSamozwańca i odzyskał tron.

i i j k i ld i ł ię b i j iż



ELDAROWIE 158

W Drugiej Erze wielu Eldarów pozostających w Śródziemiużyło w Lindonie, pod rządami Gilgalada, ostatniego dziedzicakrólów Noldorów w Śródziemiu, inni zaś pod wodzą Celebrimborazałożyli Eregion. Jeszcze inni spośród Eldarów, jak Thranduil,Galadriela i Celeborn, udali się dalej na wschód i założyli króle-stwa elfów, zaludnione głównie przez Elfy Leśne. Wciąż jednak

byli niepokojeni przez Saurona, ich liczba spadała, a dzieci ro-

dziło się niewiele. Wraz z ustaniem mocy Trzech Pierścieni podkoniec Trzeciej Ery wielu spośród najpotężniejszych Eldarów ode-szło za Morze, a ci, którzy pozostali, mieli już znacznie mniejsząmoc.

Eldarowie byli wysocy, szaroocy i piękni. Oprócz jasnowłosychVanyarów i rodu Finarfina byli ciemnowłosi. Eldarowie, najszla-chetniejsi spośród Pierworodnych Iluvatara, wzrośli w mądrość

i potęgę podczas pobytu w Amanie, ci zaś, którzy widzieli światłoDwóch Drzew, mieli moc przeciwstawienia się tak Widzialnemu, jak i Niewidzialnemu, rywalizującą z mocą tych Majarów, którzy poszli za Morgothem. Gdy się ukazywali, promieniowali potęgąswego ducha. Byli bardzo uzdolnieni we wszystkich dziedzi-nach. Trawiła ich tęsknota za Amanem, podsycana wezwaniamiOromego, a także do Morza, za którym leżał Aman, wzbudzana przez dźwięki rogów Ulma. Ta tęsknota, nigdy niegasnąca w umy-

słach Wygnańców, u Sindarów drzemała, jednak raz obudzonanie dawała się już ukoić. Eldarowie mieli wielką cześć dla gwiazd,istot żywych, Morza i Valarów, szczególnie dla Vardy.

Pierwotnie używali języka ąuenya. Dialekt Telerich z TolEressei, jak się wydaje, różnił się nieco od tego, którym mówilimieszkańcy Amanu. Natomiast mowa pozostałych w ŚródziemiuSindarów przekształciła się w nowy język, sindarin. Pisali uży-

wając tengwaru i pisma cirth - alfabetów, które sami stworzyli.Termin „Eldarowie” początkowo oznaczał wszystkich elfów,

z czasem został zawężony do Trzech Plemion. Zwani byli takżeElfami Wysokiego Rodu, Trzema Plemionami, Eldalie, LudemGwiazd, Ludem Wielkiej Wędrówki. Określenie Elfy Wysokiego

ę ś



159 ELENDUR

(I 217, S 8, 16, 27, 51, 52, 5563, 68, 71, 74, 85, 88, 90, 95, 98,112,124,133142, 152, 176, 177, 181, 191, 242, 243, 246, 247,259, 266, 271, 278, Y 60, 62, 6566)

ELEDHWEN (sind. «elfiolśniąca») Przydomek > Morweny.(S 147, 197,215)

ELEMMIRE (PE?) Elf Vanyar, autor Aldudenie. (S 74)

ELEMMIRE (quen. «gwiazdaklejnot») Gwiazda stworzona przez

Vardę podczas przygotowań do przebudzenia Elfów. (S 47)

ELENDE (quen. «elfśrodek»?) Eldamar. (S 105)

ELENDIL (zm. 3441 DE) Dunadan z Numenoru, syn Amandilaz Andunie, przywódca Wiernych, najszlachetniejszy z Dunedainów,którzy przeżyli upadek Numenoru. Byi wielkim żeglarzem i przedodpłynięciem floty ArPharazóna do Amanu zebrał swych synówIsildura i Anariona oraz część Wiernych na statkach w pobliżu

brzegów Numenoru. Burza Odmiany Świata rzuciła go z cztere-ma statkami do Śródziemia; wylądował w Lindonie. Elendil stwo-rzył tam Królestwo Arnoru, którym rządził osobiście, będąc też pierwszym Najwyższym Królem Arnoru i Gondoru. Był jednymz wodzów Ostatniego Sojuszu i obok swego przyjaciela Gilgalada największym z jego wojowników. Oni i Gilgalad zginę-li z rąk Saurona na stokach Orodruiny, jednak zdołali pokonaćswego nieprzyjaciela.

Mieczem Elendila był słynny Narsil.Znany jako Elendil Smukły i Elendil Piękny. (120, 27, 62, 66,

182, 187, 238, II 4142, 109110, 138, 187, 192, 233, 253, 258,266, III 20, 47, 110, 123, 222, S 253, 256260, 270277)

ELENDIO (quen. «elfprzyjaciele») > Wierni. (S 248, 250)

ELENDILMIR (quen. «Elendilklejnot») > Gwiazda Elendila.(III 294)

ELENDUR (quen., zm. 2 TE) Dunadan, najstarszy syn Isildura, poległ Bitwie na Polach Gladden. (S 274)

ELENDUR (quen., zm. 777 TE) Dunadan, dziewiąty król Arnoru(652777). (III 290)



ELENNA 160

ELENNA (quen. «ku gwiazdom», «gwiazda» + końcówka essivusa) » Numenor albo też nazwa wyspy, na której królestwo tozostało założone. (S 259)

ELENTARI (quen. «gwiazdakrólowa») Przydomek > Vardy. (1357,S 47, Y 59, 66)

ELENWE (quen., PE) Ż ona Turgona, matka Idril. Ze szczepu

Vanyarow, wraz z Wygnańcami wyruszyła do Śródziemia, zmarław drodze przez Helcaraxe. (S 86, 129)

ELENYA (quen. «gwiazdydzień») Pierwszy dzień enquie wewszystkich kalendarzach elfów, Dunedainów i pokrewnych.

W sindarinie zwany Orgilion, a przez hobbitów Sterrendei,

później Sterday. (III 352)

ELERRiNA (quen. «gwiazda koronowana») —>Taniquetil. (S 37)

ELESSAR (quen. «elfkamień») Imię, które przyjął >Aragorn jakoKról Zjednoczonego Królestwa, przepowiedziane mu przez Galadrielę oraz nadane przez lud Gondoru podczas Wojny o Pierścień zewzględu na dużą szmaragdową broszę, dar Arweny, którą wówczasnosił. (1354, II 38, 102, III 56, 110,127, 145, 221222, 226, 229)

ELFHELM (WoP) Jeździec Rohanu, dowódca eoredu, wraz z któ-

rym Eowina i Merry dotarli na miejsce Bitwy na Polach Pelennoru.Później dowodził Rohirrimami broniącymi Anórien, gdy ArmiaZachodu ruszyła na Morannon. (III 9495, 99100, 103, 142, 220)

ELFHILDA [Elfhild] (zm. 2978 TE) Kobieta z Rohanu, żona królaTheodena, zmarła przy porodzie ich jedynego dziecka, Theodreda.(III 317)

ELFICCY KOWALE [Elvensmiths] > GwaithiMirdain. (S 264

266)

EŁFOWIE [Elves] Pierworodni, Starsze Dzieci Iluvatara, poczę-te przez samego Eru w trzecim temacie A in ulindale , najstarszai najszlachetniejsza spośród ras rozumnych Śródziemia. Obudzilisię w Cuivienen pod gwiazdami snu Yavanny; tam odwiedził ich



161 ELFY

Na początku Pierwszej Ery elfowie podzieliły się na dwiegrupy: > Eldarów, którzy odpowiedzieli na wezwanie, podjęliWielką Wędrówkę i zostali zaszczyceni życiem w Amanie, orazAvarich, którzy odrzucili wezwanie i stali się później pomniej-szymi Elfami Leśnymi. W Pierwszej Erze elfowie przeżywały roz-kwit, lecz królestwa Eldarów w Beleriandzie zostały zniszczone

przez Morgotha, a w dalszych wiekach ich potęga podupadała.W Drugiej i Trzeciej Erze część elfów wciąż żyła w wędrownych

kompaniach, przemierzając rozległe kraje, które ukochali, wielu jednak zgromadziło się w królestwach i schronieniach, takich jak Lindon, Imladris, Leśne Królestwo czy Lórien, gdzie wład-cy Eldarów panowali nad Elfami Leśnymi. Pod koniec TrzeciejEry przybliżyło się panowanie człowieka, a elfowie, pozostają-cy w Śródziemiu, więdli i żyli w ukryciu. Jedynie w EldamarzeEldarowie żyją w pobliżu Valarów i będzie tak aż po KresŚwiata.

Elfowie byli najpiękniejszymi ze wszystkich ziemskich stwo-rzeń, a duchowo przypominali Ainurów. Liczyli około sześciustóp wzrostu, byli szczupli i wdzięczni, lecz jednocześnie silnii odporni na trudne warunki zewnętrzne. Ich zmysły, zwłaszczawzrok i słuch, były znacznie bardziej czułe niż u ludzi. Elfowie,

jak się zdaje, zapewne nie sypiali, a ich umysł odpoczywał, śniącna jawie lub wpatrując się w rzeczy piękne. Eldarowie, a zapewnewszyscy elfowie, potrafili porozumiewać się bez słów, przekazu-

jąc sobie myśli bezpośrednio z umysłu do umysłu.Elfowie kochali wszystko, co piękne, zwłaszcza cuda przy-

rody, a szczególnie zaś wody Ulma i gwiazdy Elbereth, świecą-ce w chwili ich przebudzenia. Ich ciekawość i żądza wiedzy niedawały się zaspokoić. Jednym z największych ich osiągnięć byłonauczenie entów mowy. Sami siebie nazywali Quendi (Mówiący),co świadczy o tym, jak wysoko cenili możność porozumiewaniasię. Byli dobrzy z natury i odrzucali wszelkie dzieła zła, mogli

być jednak zwodzeni przez zło, jeśli wydawało im się ono piękne.Z początku elfowie ze Śródziemia przychylnie odnosili się

do ludzi, jednak po ich zdradzie podczas Nirnaeth Arnoediaddrogi obu ras rozeszły się, z wyjątkiem Edainów i ich potomków.W ciągu trzech er doszło do trzech małżeństw między Edainami



163 ELFY ZIELONE

chetne i mądre od Eldarów, Elfy Leśne byty istotami dobrymi.Żyty w lasach lub w górach, a w Trzeciej Erze większość z nichzamieszkiwała królestwa takie jak Lórien czy Leśne Królestwo,rządzone przez Eldarów, chociaż niektóre wędrowały po wschod-nich pustkowiach Śródziemia.

Elfy Leśne mówiły własnymi językami, które łączyło dalekie pokrewieństwo z językami Eldarów.

Elfy Leśne można prawdopodobnie utożsamiać z Avarimi,

chociaż nie jest powiedziane, jak przybyły z okolic Cuivienendo Doliny Anduiny. Być może należały do nich niedobitki tych> Nandorów, którzy nie przenieśli się do Beleriandu.

Zwane także Elfami Puszczańskimi, Leśnymi Elfami, LeśnymLudem i, w przeciwieństwie do Eldarów, Elfami Wschodnimi,(i 693, 323, H 143, S 42)

ELFY MORSKIE [Seaelves] > Teleri, nazwani tak z powodu ichumiłowania do statków i wybrzeży Belegaeru. (H 125, S 292)

ELFY PIĘKNE [Fair Elves] * Vanyarowie. (S 51, 58)

ELFY PÓŁMROKU [Elves of the Twilight] Sindarowie. (S 55,307)

ELFY PUSZCZAŃSKIE [Woodelves] > Elfy Leśne. (S 290)

ELFY SZARE [Greyelves] » Sindarowie. (III 372, 374, S 55, 87,102, 107, 113, 118, 141, 156, 186,192,211)

ELFY ŚWIATŁA [Light Elves, Elves of the Light] Jedno z TrzechPlemion Eldarów, niemal z pewnością —>Vanyarowie, którzy żyliw Valinorze w Świetle Amanu.

Także » Calaquendi. (S, 2, 99, 102, H 125)

ELFY WSCHODNIE [East Elves] > Elfy leśne. (III 371)

KLFOWEE WYSOKIEGO RODU [High Elves] » Eldarowie. (I 9,

18, 27, 86, 330, H 124)ELFY Z FALAS [Elves of the Falas] —>Falathrimowie. (S 57)

ELFY ZIELONE [Greenelves] > Laiquendi. (S 92, 107, 118,134, 136, 146)



ELLADAN 164

ELLADAN (sind. «elfczłowiek», 139 TE?) Eldar, syn Elrondai Celebriany, bliźniaczy brat Elrohira. Wraz z bratem uwolnił mat-kę z rąk orków w 2509 roku. Od tego czasu bracia walczyli prze-ciw orkom wraz ze Strażnikami Północy, by pomścić cierpieniamatki. Podczas Wojny o Pierścień Elladan i Elrohir udali się na

południe wraz z Halbaradem, a potem towarzyszyli Aragornowiod Rohanu do Morannonu. Dzięki swej mądrości i otrzymanym

od ojca przed wyjazdem radom, Elladan i Elrohir brali udziałw naradach Dowódców Zachodu i prawdopodobnie można zali-czyć ich do tych Dowódców.

W Czwartej Erze Elladan i Elrohir pozostali w Imladris,a skoro nie towarzyszyli ojcu za Morze, wydaje się, że wybralilos śmiertelników. (I 218, III 4243, 5355, 111, 226)

ELOSTIRION (sind. «gwiazdastraż») Najwyższa i najdalej wy-

sunięta na zachód z > Białych Wież, w której przechowywano palantir ukazujący Nieśmiertelne Kraje. (S 271)

ELROHIR (sind. «elfkońwładca», 139 PE?) Eldar, syn Elrondai Galadrieli, bliźniaczy brat » Elladana. (1218, III 4243,111,226)

ELROND (quen. «gwiazdakopuła», PE) Jeden z Półelfów, synEarendila i Elwingi, brat Elrosa. Urodził się w Arvernien. Został pojmany przez synów Feanora, którzy zaatakowali Arvernien, byodzyskać Silmaril. Zyskał przyjaźń Maglora i być może walczyłw Wielkiej Bitwie. Pod koniec Pierwszej Ery Valarowie pozwoliliElrondowi dokonać wyboru rasy, do której chce należeć; zdecy-dował się dołączyć do elfów i stal się ich władcą o wielkiej mocyi przenikliwej mądrości.

Mieszkał w Lindonie wraz z Gilgaladem do 1695 roku DrugiejEry, kiedy to został przezeń wysłany do Eregionu, by wspomógł

tamto królestwo w walce z Sauronem. Po upadku Eregionuw 1697 roku uciekł wraz z niedobitkami Noldorów na północi założył Imladris (Rivendell), które stało się, zwłaszcza po śmier-ci Gilgalada, jednym z głównych schronień elfów w Śródziemiu.Podczas wojny Ostatniego Sojuszu był heroldem Gilgalada i stał



165 ELYENESSE

gu tej ery wspomagał i doradzał Dunedainom Północy, najpierwudzielając zbrojnego wsparcia Amorowi i Arthedainowi, a późniejdając schronienie Dunedainom, zwłaszcza rodowi Isildura, swymdalekim krewnym. U schyłku Trzeciej Ery odpłynął za Morze wrazz Ostatnią Wyprawą Powierników Pierścieni.

Nosił najpotężniejszy z Trzech Pierścieni, Vilyę, który otrzy-mał od Gilgałada. Znany był jako Elrond Półelf i Mistrz Ełrond.(I 9, 24, 27, 74, 167, 186, 336, II 45, III 43, 226231, 238241,

279280, H 9, 40, 4650, 76, 97, 149, 215217, S 100, 231, 238,244, 266268, 274282)

ELROS (quen. «gwiazdapiana», PE42 DE) Jeden z Półelfów, synEarendila i Elwingi, brat Ełronda, urodzony 58 lat przed końcemPierwszej Ery. Tak jak brat, urodził się w Arvernien, został poj-many przez synów Feanora i zaprzyjaźnił się z Maglorem. Podkoniec Pierwszej Ery wybrał on Przywilej Ludzi, został mu jed-nak dany czas życia aż 500 lat.

Elros poprowadził resztki Edainów do Numenoru i został pierwszym królem Dunedainów (32442). Jego potomkowie bylikrólami Numenoru, Arnoru, Arthedainu i Gondoru.

Jako król nosił imię TarMinyatur. Zbudował cytadelę i wie-żę królewską w Armenelos. (III 287, S 230, 231, 238, 244, 248254, 266, 270)

ELU Sindarińska forma imienia > Elwe. (S 55, 87, 103, 219)

ELUCHiL (sind. «dziedzic Elu») przydomek -> Diora. (S 177,221,222, 235)

ELURED (sind. «dziedzic Elu», PE) Eldar, syn Diora i Nimloth, brat > Elurina. Podczas ataku synów Feanora na Menegrothzostał wraz z bratem porzucony w lesie przez sługi Celegorma.O tych dwojgu dzieciach nigdy już nie usłyszano. (S 221, 222)

ELURĆy (sind. «Eluwspomnienie», PE) Eldar, syn Diora i Nimloth,

brat -> Elureda. (S 221, 222)

ELVENESSE Kraj elfów, być może Nargothrond lub Eldamar, aleraczej ogólne określenie ziem wszystkich elfów.

Brak w polskim przekładzie Silmarillionu.



ELWE 166

ELWE (zm. ok. 505 PE) Elf Teleri, jeden z największych wład-ców elfów. Przebudzony w Cuivienen, był jednym z wysłanni-ków wyprawionych przez Oromego, by ujrzeli piękno Valinoru.Po powrocie namówił wielu członków swego ludu do podjęciaWielkiej Wędrówki i poprowadził ich wraz z bratem Olwem.Gdy jednak przybyli do Ossiriandu, Elwe spotkał Melianę, jednąz Majarów. Porażony miłością do niej, popadł w wieloletni trans.

W tym czasie większość Telerich wraz z Olwem przeprawiła się zaMorze.Gdy Elwe ocknął się z transu, poślubił Melianę i zgromadził

wokół siebie wielu pozostałych Telerich, zakładając królestwoDoriath. Jako król Doriath i zwierzchni władca Sindarów znany

był jako Elu Thingol, Szary Płaszcz. W ciągu wielu lat PokojuArdy Thingol, kierując się własną mądrością oraz przenikliwościąMeliany, najął krasnoludów z Belegostu, by pomogli mu zbudo-

wać wspaniały pałac Menegroth i napełnili bronią jego arsenał.W tych szczęśliwych dniach urodziła się Luthien, jedyne dziec-ko Thingola i Meliany, najpiękniejsze spośród Dzieci lluvatara.

Po powrocie Morgotha i ścigających go elfów do Sródziemia,Thingol otoczył Doriath Obręczą Meliany, gdy zaś dowiedziałsię o Bratobójstwie, odmówił jakichkolwiek kontaktów z rodemFeanora i zabronił używania języka ąuenya w swym królestwie.

Później zakazał też Edainom wchodzić do Doriath. W ten spo-sób jego królestwo przetrwało wiele stuleci. Jednak w końcuThingol, nie chcąc oddać swej ukochanej Luthien Berenowi, za-żądał Silmarila jako wykupu za córkę i w ten sposób ściągnął nasiebie Przeznaczenie Noldorów, a z czasem coraz bardziej byłwciągany w wojny Beleriandu. Pojednany z Berenem, który ura-tował mu życie podczas Polowania na Wilka, odrzucił żądaniesynów Feanora, domagających się oddania Silmarila, wspierał

bezdomnych Edainów, zwłaszcza Turina, Morwenę i Nienor,narażając się na nienawiść i budząc trwogę Morgotha. Po upad-ku Nargothrondu Hurin dał Thingolowi Nauglamir w podzięceza opiekę nad swoją rodziną. Gdy Thingol zdecydował się w tennaszyjnik wstawić Silmaril, został zabity przez wykonawców tej



167 EMELDIRA

Thingol był jedynym Sindarem, który widział Dwa Drzewa,dlatego zaliczany był do Calaquendich. Jego wrodzona szlachetnośćzostała umocniona podróżą do Valinoru i małżeństwem z Melianą.Był srebrnowłosy i najwyższy spośród Dzieci Iluvatara. Zazwyczajroztropny i bystry, jednak spotykając się z niesprawiedliwościąłatwo wpadał w gniew i unosił się pychą. Nosił miecz Aranruth.

Elwe miał przydomek Szary Płaszcz, co w ąuenya brzmiałoElwe Sindacollo lub Singollo, w sindarinie Elu Thingol, skąd

pochodzi jego imię Thingol, najpowszechniejszej używane w póź-niejszych dziejach. Zwany także Szarym Płaszczem oraz UkrytymKrólem. (S 51, 5358, 87, 219, 220)

ELWINGA (sind. «gwiazdapył», PE) Księżniczka Doriathu, cór-ka Diora i Nimloth. We wczesnej młodości uciekła przed inwa-zją Noldorów na Menegroth, podczas której zginęli jej rodzice,i dorastała w Arvernien. Tam poślubiła Earendila i urodziła mudwóch synów, Elrosa i Elronda. Gdy synowie Feanora wkroczyli

do Arvemien, rzuciła się wraz z Silmarilem w morze. Ulmo ocalił ją, zamieniając w ptaka, w której to postaci odnalazła na morzuEarendila. Wraz z trzyosobową załogą pożeglowali „Vingilotem”do Amanu, pokonując Morza Cienia dzięki mocy Silmarila. GdyEarendil wyruszył, by stanąć przed Valarami, Elwinga rozmawiałaz Telerimi z Aląualonde, krewnymi jej pradziada Elwego, których później przekonała, by udostępnili swe statki Zastępom Valinoru.

Elwinga była pierwszą, która miała dokonać wyboru, jaki dano

półelfowi i zdecydowała się zostać jedną z Pierworodnych. GdyEarendil wraz z Silmarilem zostali przeniesieni na nieboskłon,osiadła w wieży na północnych wybrzeżach Amanu, skąd wzla-tywała na spotkanie męża, gdy ten zbliżał się do Ardy.

Znana jako Elwinga Biała. Mówiono o niej, że mogła rozma-wiać z ptakami. (1190, 225, 234, S 141, 221, 222, 230, 231234)

EMELDIRA [Emeldir] (sind., 5 st. PE) Kobieta z Pierwszego

Rodu Edainów, córka Berena, żona Barahira i matka BerenaJednorękiego. Gdy Dorthonion został nawiedzony przez zło poDagor Bragollach, poprowadziła kobiety i dzieci z PierwszegoRodu do Brethilu, choć sama wolałaby pozostać i walczyć.

Znana jako Emeldira o Męskim Sercu. (S 147)



EMNET WSCHODNI 168

EMNET WSCHODNI [East Emnet] Część Rohanu na wschód odrzeki Entwash. (II 32, 104)

EMNET ZACHODNI [West Emnet] Część Rohanu położona zazachód od rzeki Entwash. (II 42)

EMYN ARNEN (sind. «wzgórza królewskiej wody») Wzgórza w po-łudniowym Ithilien, naprzeciw Minas Tirith, po drugiej stronieAnduiny. Po Wojnie o Pierścień stały się siedzibą książąt Ithilien.(III 18, 223)

EMYN BERAID (sind. «wzgórza wież») -> Wieżowe Wzgórza.(S 270,271)

EMYN MUIL (sind. «wzgórza») Pagórkowata kraina po obydwustronach Anduiny powyżej Rauros, składająca się głównie zestromych grzbietów i głębokich dolin, biegnących z północy na

południe. (I 353, 370, II 26, 95, 159, 204, III 26) ENDERI (quen. «środekdni») Dni, dodawane do kalendarzaw środku roku, by uczynić długość roku poprawną bez narusza-nia równej długości miesięcy.

W Rachubie Rivendell były trzy enderi między yâ v ië a qu

elle, a w latach przestępnych sześć. W Rachubie Królewskieji Namiestnikowskiej dwa enderi zastępowały w latach prze-

stępnych loëndë, natomiast w Nowej Rachubie były trzy en deri między Yavannië a N arquelië, z których drugi zwany był Loëndë. W Kalendarzu Shire odpowiednikiem enderi było Lithe.

(III 350)

ENDOR (quen. «środekkraj») » Śródziemie. (S 85, 314)

ENDÓRE (quen. «środekkraj») > Śródziemie. (III 222)

ENEDWAITH (sind. «środeklud») Kraj na południe od Gwathló, prawdopodobnie obejmujący także Dunland. Był częścią Gondorudo czasu wielkich powodzi z 2812 roku Trzeciej Ery. Ludy, któreżyły tam do tego czasu, wyemigrowały lub wymarły. (X)

ENGWAR (quen. «chorowici») » Ludzie. (S 98)



169 ENTOWIE, ENTY

ENQUIE (quen. «tydzień») Sześciodniowy rytualny tydzień Eldarówi siedmiodniowy tydzień Numenorejczyków, Dunedainów i in-nych mieszkańców krajów zachodnich. Nazwy poszczególnychdni w ąuenya brzmiały: Elenya , Anarya, Isilya, A lduya, Menelya

i Valanya lub Tarion. Nazwy Dunedainów były takie same z wy- jątkiem czwartego i szóstego dnia (Aldea, Earenya), Valanya byłosiódmym dniem.

Enąuie został przyjęty w całym Śródziemiu przez ludzi i hob

bitów. U hobbitów, a zapewne także u innych ludów, głównymdniem byi Highdei (Valanya). (III 352353)

ENTOWIE, ENTY [Ents] Pasterze drzew; niewątpliwie drzewa za-mieszkane przez duchy przywołane przez myśl Yavanny, aby byłystrażnikami olvarów do czasu Panowania Ludzi. Natura entów była ściśle związana z gatunkiem drzew, którymi się opiekowali,oraz z duchami drzew (-> Huornowie), których strzegli. Entowie przebudzili się w tym samym czasie, co elfowie. Eldarowie po-

budzili w nich pragnienie mówienia i nauczyli języków ąuenyai sindarinu. W Pierwszej Erze entowie wędrowali po Beleriandziei wschodnich krajach, jednak tylko raz pojawili się na kartachhistorii, gdy pomogli zniszczyć armię krasnoludów z Nogrodu,która złupiła Menegroth.

Gdzieś w Pierwszej lub Drugiej Erze entowie płci męskieji żeńskiej rozdzielili się. Ż ony entów przekroczyły Anduinę i ho-dowały swe ulubione rośliny: krzewy, trawy, drzewka owocowe,

kwiaty i warzywa na terenach, zwanych później BrunatnymiPolami, natomiast entowie mężczyźni opiekowali się wielki-mi drzewami w rozległej puszczy, rozciągającej się od StaregoLasu do Fangornu. Żony entów były bardzo poważane przezludzi, których uczyły sztuki uprawy ziemi, ale jakiś czas przedkońcem Drugiej Ery ich ogrody zostały zniszczone, a one sameznikły.

W Trzeciej Erze entowie pozostali już tylko w lesie Fangorn,starzejąc się bez nadziei na potomstwo. Część entów „zdrzewiała”, przestała poruszać się i mówić, lecz niektórzy, jak Drzewiec, pozostali czynni i czujni. Około 2950 roku Trzeciej Ery Sarumanzaczął nękać entów i wycinać drzewa w Fangornie; w 3019 rokuDrzewiec, zdopingowany pojawieniem się Merry’ego i Pippina,



ENTWASH 170

uznał, że trzeba coś przedsięwziąć. Poderwał do walki pozosta-łych czynnych jeszcze entów i wraz z nimi zaatakował i zniszczyłIsengard. W Czwartej Erze entowie pozostali w lesie Fangomi powoli więdli.

Ent wyglądał jak 14stopowe skrzyżowanie drzewa i człowieka,choć broda Drzewca wydaje się być czymś wyjątkowym. Entowie przypominali różne drzewa, a poszczególni z nich troszczyli się

i czcili te drzewa, do których byli podobni. Do pewnego stopnia posiadali też osobowość, jakiej można by oczekiwać po danymdrzewie. Entowie nie umierali w sposób naturalny; skórę mieli

bardzo grubą, lecz można ich było spalić. Myśleli wolno i bar-dzo wolno działali, lecz raz rozbudzeni, w ciągu sekund wyzwa-lali całą energię wiekowych drzew. Mogli wtedy łatwo i szybkokruszyć skały i przemieszczać wielkie masy ziemi. Odżywiali sięnapojami entów.

Mówili we własnym języku, choć znali też wiele innych, spo-śród których ich ulubionym była ąuenya; mówili nim jednak naswój sposób.

Entami nazwali ich Rohirrimowie; w staroangielskim nazwaoznacza olbrzyma. Elfy zwały ich (w sindarinie) onodrimami lubenydami (l.poj. onod).

Zwano ich też Pasterzami Drzew i Cieniem Lasu. (II 46,

6787, 9899, 146, 154155, 157, 16168, 170, 178181, III 210,231235, 249)

ENTWASH Rzeka wypływająca z Fangornu i płynąca przez Rohando Anduiny, do której wpadała szerokim, bagnistym ujściem zwa-nym Ujściem Entwash. (I 353, 367, II 26, III 69)

ENYD > Entowie. (III 374)

EÓL (sind., zm. 4 st. PE) Elf Teleri, krewny Elwego. Na początkuPierwszej Ery mieszkał w Regionie, jednak źle się czuł w Doriathi po rozciągnięciu Obręczy Mełiany przeniósł się poza jej obręb,do Nan Elmoth, zyskując zezwolenie Thingola na zamieszkanietam w zamian za miecz Anglachel. W Nan Elmoth został kowa-lem i nawiązał przyjaźń z krasnoludami. Około 300 roku spotkał



171 EOMUND

dotarł tam w ślad za nimi. Turgon dał mu wybór między życiemw Gondolinie i śmiercią, on zaś wybrał to drugie, usiłując teżzabić Maeglina zatrutym grotem. Aredhela zasłoniła Maeglinaswym ciałem i zginęła, Eoła zaś strącono z Caragdur. W ostatnichsłowach przeklął on Maeglina.

E61 był szlachetnym elfem, wielce uzdolnionym, ale też za-wziętym i wyniosłym, zwano go więc Ciemnym Elfem. Jego naj-większym wynalazkiem był metal galvorn. (S 88 , 128133, 190)

fiOMER (2991 TE63 CE) Człowiek, osiemnasty król Rohanu,syn Eomunda i Theodwiny, siostrzeniec króla Theodena. PrzedWojną o Pierścień był Trzecim Marszałkiem Riddermarchii, od- powiadającym za Marchię Wschodnią. Był dzielnym wojow-nikiem i rozważnym człowiekiem, przyjaznym w stosunku doGandalfa, nienawidzącym zaś Grimy. W wyniku knowań Grimy popadł w niełaskę Theodena, później jednak jego lojalność zo-stała potwierdzona. Podczas Wojny o Pierścień walczył dzielniew Rogatym Kasztelu, na polach Pelennoru i pod Morannonem;zaprzyjaźnił się wówczas z Aragornem. Theoden, śmiertelnie ran-ny na polach Pelennoru, wyznaczył go swym następcą. Po Wojnie0 Pierścień Eomer objął tron Rohanu i odnowił Przysięgę Eorlawobec króla Elessara. Podczas swego długiego panowania dobrze rządził Rohanem i często walczył u boku Elessara w obcychkrajach.

W 3020 roku Trzeciej Ery poślubił Lothiriel z Doi Amroth,mieli co najmniej jedno dziecko, Elfwina Pięknego. (II3744, 48,63, 108, 111136, 140, 147148, 152, 170, 173, 177, 188, III 41,4446, 58, 6163, 66, 68, 70, 72, 95101, 106,112,118,122125,128129, 134, 138141, 147, 209, 215, 220, 223, 227228, 230231)

ilOMUND (zm. 3002 TE) Człowiek z Rohanu, mąż Theodwiny,ojciec Eomera i Eowiny. Był Głównym Marszałkiem Marchii,

odpowiadającym za Marchię Wschodnią. Był znany z zaciekłych1nieostrożnych pościgów za orkami; podczas jednego z nichwpadł w zasadzkę i zginął.

Pochodził ze Wschodniego Fałdu. (II 37, 43, 121122, 128,140, 173, III 105, 129)



EÓNWE 172

EÓNWE (quen.) Majar, herold i chorąży Manwego. Często bytwysłańcem Manwego, a po Wielkiej Bitwie sędzią Eldarów i na-uczycielem Dunedainów.

W walce był potężniejszy niż ktokolwiek na Ardzie. (S 28,233, 235237, 243, 265)

EORED Rohańska jednostka bojowa, składająca się z wojowników,służących pod jednym dowódcą. Eored Eomera liczył 104 ludzi,

co było zapewne typowe. Wszystkie eoredy były prawdopodobnieoddziałami jazdy. (II 39, 42, III 94, 99101, 234)

EORL (24852545 TE) Człowiek, władca Eotheodów (25012510), pierwszy król Rohanu (25102545). W 2510 roku, odpowiadającna wezwanie o pomoc Ciriona z Gondoru, rozbił ze swymi jeźdź-cami lud Balchoth i orków w Bitwie na Polach Celebrantu. W za-mian otrzymał Calenardhon, składając Przysięgę Eorla. Zginął

w bitwie z Easterlingami na Pagórach w Rohanie.Był dzielnym wojownikiem i mistrzem w ujeżdżaniu koni. Jego

koń Felaróf był pierwszym z > mearasów. Eorla zwano Młodym, bowiem wstąpił na tron w młodym wieku i do końca życia za-chował złote włosy. (II 111, 114, 116118, 121, 134, 138, 146,172174, 193, III 51, 6263, 65, 68, 100101, 104, 128230, 235237)

EORLINGOWIE [Eorlings] —>Rohirrimowie, zwani tak, gdyż uwa-żali się za potomków Eorla. (II 123, 125, 138, III 101)

EOTHAIN (WoP) Człowiek z Rohanu, członek eoredu Eomera.(II 39, 43)

EOTHEOD Kraina w pobliżu źródeł Anduiny, zwana tak od >Eotheodów, którzy osiedlili się tam w 1977 roku Trzeciej Ery po

upadku Angmaru. W 2510 roku ich władca, Eorl Młody, powiódłarmię do Gondoru i po zwycięstwie na polach Celebrantu osiadłze swym ludem w Rohanie. (III 312)

EOTHEODZI [Eotheod, The] Ludzie z Doliny Anduiny, spokrew-nieni z Trzecim Rodem Edainów. Pierwotnie żyli między Carrock



173 EPHEL DUATH

wokół źródeł Anduiny. Wyparli żyjących tam orków i nazwalilen kraj Eotheodem.

W 2510 roku wyruszyli pod wodzą Eorla do Gondoru, bywspomóc Ciriona w walce przeciw Balchothom. Po zwycięstwiew Bitwie na Polach Celebrantu Jeźdźcy Eotheodu otrzymali w na-grodę Calenardhon. Od tego czasu zaczęli nazywać się Eorlingami,Ciondorczycy zaś zwali ich » Rohirrimami. (III 312318)

t fowiNA [Eowyn] (2995 TE? CE) Kobieta z Rohanu, córkaKomunda i Theodwiny, siostra Eomera. Podczas Wojny o Pierścieńspotkała i pokochała Aragorna. Gdy ten skierował się na ŚcieżkiUmarłych, wpadła w rozpacz, była bowiem pewna, że zginął.Zrozpaczona, będąc kobietą mężnego ducha, przebrała się za męż-czyznę i pod imieniem Dernhelma udała się z eoredem Elfhelmado Gondoru. Podczas Bitwy na Polach Pelennoru zdobyła wielkąsławę, zabijając, z pomocą Merry’ego, Wodza Nazguli i jego wierz-

chowca. Zła moc, która ogarnęła ją w chwili kontaktu z Wodzem Nazguli, do czego dołożyła się gorycz lat spędzonych na usługi-waniu niedołężnemu Theodenowi oraz beznadziejna miłość doAragorna, sprawiły, że księżniczka została dotknięta szczególnieciężkimi konsekwencjami Czarnego Tchnienia.

Aragorn uzdrowił ją dzięki liściom athelas, a podczas rekon-walescencji Eowina poznała swą prawdziwą naturę. Odrzuciła pragnienie pozostania wolną, niezależną wojowniczką, poślubiła

Faramira i została Panią Ithilien.Eowina była bardzo piękna wysoka, szczupła, wdzięczna,o złotych włosach. Faramir nazywał ją Białą Panią Rohanu.

Także > Dernhelm. (II 113, 119123, III 218225, 236237)

EPHEL BRANDIR (sind. «zewnętrzny płot Brandira») Otoczone

ostrokołem osiedle Haladinów, zbudowane pod koniec szóstegostulecia Pierwszej Ery na szczycie Amon Obel. (S 259, 263265,374, 426)

EPHEL DUATH (sind. «zewnętrznypłotmrokcień») Góry two-rzące zachodnią i południową granicę Mordoru, wielki łańcuchdługości 800 mil. Na północy stykały się z Ered Lithui w prze-smyku Isen i Cirith Gorgor.



ERADAN 174

Zwane w westronie Górami Cienia. ( II228, 231, 240, III 144,S 144)

ERADAN (sind., zm. 2116 TE) Dunadan, drugi rządzący namiest-nik Gondoru (20802116). (III 291)

ERCHAMION (sind. «jednoręki») Przydomek >Berena. (S 172,174, 187, 222)

EREBOR (sind. «pojedyncza góra») Góra na wschód od MrocznejPuszczy i na zachód od Żelaznych Wzgórz. Została zasiedlona

po raz pierwszy przez Thraina I, który przybył tam z większością plemienia Durina po upadku Morii i założył Królestwo pod Górąw 1999 roku Trzeciej Ery. Królestwo na pewien czas (od około2190 do 2590 roku) podupadło i wyludniło się, gdy królowie plemienia Durina osiedli w Ered Mithrin, jednak smoki zmusiły

Thróra do powrotu do Ereboru. Bogactwo i sława Ereboru rosła przez prawie dwa stulecia, aż w 2770 roku Smaug zniszczył krasnoludzkie królestwo. Smaug przebywał w Ereborze ze swymskarbem aż do 2941 roku, gdy został wypłoszony przez KompanięThorina i zabity przez Barda. Dain II odbudował królestwo, któreznów stało się piękne, a jego lud bogaty.

Podczas Wojny o Pierścień Erebor był oblegany przez armię

Easterlingów, ale po upadku Saurona krasnoludy i ludzie z Dalerozbili oblegające siły. W Czwartej Erze Erebor był niepodległy, alezwiązany sojuszem i otoczony opieką Zjednoczonego Królestwa.

Zwany w westronie Samotną Górą lub Górą.Także > Niższe Sale, Frontowa Brama, Krucze Wzgórze.

(I 22, I I 121, III 141)

ERECH Wzgórze w Lamedonie, na którym znajdował się » Kamień

Erech. Tutaj Król Gór przysiągł wierność Isildurowi. Przez całąTrzecią Erę Erech było nawiedzane przez Umarłych z Dunharrow.Słowo erech jest pochodzenia przednumenorejskiego, po-

chodzi zatem z języka ludzi Drugiej Ery. (III 48, 54, 139, S 102,145, 154, 180, 182, 183, 215,260,271)



175 EREDLUIN

Thangorodrim byty położone na ich południowozachodnimskraju.Zwane także Żelaznymi Górami lub Górami Żelaza. (S 112)

liRED GORGOROTH (sind. «góry zgrozy») Góry i przepaści na po-łudniowym skraju Dorthonionu, zwane tak z powodu Ungoliantyi jej potomstwa żyjących w Nan Dungortheb u ich podnóży,lieren był jedyną osobą, która przeżyła drogę przez Ered Gorgoroth.

Zwane też Gorgoroth bądź Górami Zgrozy. (S 78, 91, 116,127, 155)

ERED LINDON (sind. «góry Lindon») » Ered Luin. (S 9, 118,119, 129, 134, 139, 184, 218, 221)

ERED LITHUI (sind. «góry popielne») Łańcuch górski stanowią-cy północną granicę Mordoru, ciągnący się 400 mil na wschódod Morannonu.

Zwany w westronie Górami Popielnymi. (II228, III 158,193)

ERED LÓMIN (sind. «echowe góry») Łańcuch górski w Śródziemiuw Pierwszej Erze, biegnący na północny zachód od Eithel Ivrini tworzący zachodnią granicę Hithlumu. Był rozdzielony przezfiord Drengist.

Zwany także Echowymi Wzgórzami i Echowymi Górami. Nazwę tę nadano górom, ponieważ zwielokrotniały każdy głośny

krzyk z » Lammoth. (S 101, 113)ERED LUIN (sind. «góry błękitne») Łańcuch górski tworzący gra-nicę między Beleriandem a Eriadorem w Pierwszej Erze, późniejzaś granicę między Lindonem a Eriadorem. W Pierwszej Erzew pobliżu góry Dolmed w Ered Luin znajdowały się wielkie miastakrasnoludów, Belegost i Nogrod. Zostały one jednak zniszczone,gdy podczas Wielkiej Bitwy góry Ered Luin rozszczepiły się, a w powstałej wyrwie powstała zatoka Lhun. Także później krasno-ludy żyły w tych górach, a w latach 28102941 roku Trzeciej Ery przebywały tu królowie plemienia Durina. W 1974 roku w opusz-czonej krasnoludzkiej kopalni na północy Ered Luin ukrywał siękról Arvedui.



ERED MITHRIN 176

Zwane przez Noldorów Ered Lindon, w westronie GóramiBłękitnymi lub Księżycowymi. (S 9, 53, 87, 90, 107, 117, 118,265, 266, 269, 270)

ERED MITHRIN (sind. «góry szare») Góry położone na północ odMrocznej Puszczy, siedziba smoków. Około 2200 roku TrzeciejEry osiedliła się tam większość plemienia Durina, ale już w 2589roku krasnoludy zostały zmuszone przez smoki do ucieczki. Góryte były także nawiedzane przez orków. Zwane Górami Szarymi.(II11, H 6, 105, 211)

ERED NIMRAIS (sind. «górybiałyróg») Pokryty śniegiem łańcuchgórski w Gondorze, ciągnący się na zachód od Minas Tirith niemaldo Morza. Pierwotnie zamieszkiwany przez ludzi spokrewnionychz » Dunlendingami, w Trzeciej Erze mieścił głównie schronienia

Rohirrimów i Gondorczyków, takie jak Dunharrow i HełmowyJar. Przez góry wiodły Ścieżki Umarłych.Głównymi szczytami Ered Nimrais były Mindolluina,

Dwimorberg, Nagi Wierch i Trójróg; duże znaczenie miały też północne wzgórza sygnałowe Gondoru.

W westronie Ered Nimrais zwane były Białymi Górami. (1247,II 266, 272, III 19, S 90)

ERED WETHRIN (sind. «góry cienia») Góry w północnej czę-ści Śródziemia Pierwszej Ery, wschodnia i południowa granicaHithlumu. Silnie umocnione przez Fingolfina przeciw Morgothowi.

Zwane także Górami Cienia. (S 101, 102, 110, 113, 121,137, 144, 145, 147, 152, 161, 165, 179, 181, 183, 200, 203, 215)

EREGION (sind. «ostrokrzewkraj») Kraina w Eriadorze między

rzekami Glanduiną i Bruinen, zajęta około 750 roku DrugiejEry przez GwaithiMirdain. Jej stolicą było OstinEdhil.Spustoszona w 1697 roku tej ery podczas wojny elfów z Sauronem.

W westronie zwana Hollinem, gdyż rosło tam dużo ostrokrzewów. (I 57, 279)



177 ERUHINI

ERELAS (sind. «pojedynczy liść») Czwarte z północnych wzgórzsygnałowych na północy Gondoru. (III 16, 70)

ERELLONT (sind., ok. 600 PE) Żeglarz, towarzysz podróżyEarendila. (S 232)

ERESSFA > Tol Eressea. (I 235, III 211, S 58, 69, 238)

ERESTOR (sind., WoP) Elf z Rivendell, główny doradca Elronda.(I 231, 254255, 257, III 232)

ERIADOR (sind. «kraj») Część Śródziemia między GóramiMglistymi i Ered Luin, na południu sięgająca rzek Gwathłói Glanduiny, a na północy krainy Forodwaith. W Pierwszej Erze

był to obszar mało znany Eldarom, natomiast żyli tam ludzie,a Morgoth utrzymywał w Eriadorze swoje siły. W Drugiej ErzeEriador długo pozostawał pod władzą Saurona, lecz pod koniectej ery powstało tu królestwo Arnoru.

W Trzeciej Erze Eriador był najpierw krajem kwitnącym i gę-sto zaludnionym, jednak w miarę upadania Gondoru, a także na

skutek Wielkiej Zarazy i wojen z Angmarem, jego ludność byładziesiątkowana. Pod koniec Trzeciej Ery nieliczni mieszkańcyskupieni byli w Rivendell, Bree, » Shire oraz innych rozproszo-nych osadach.

Także -> Minhiriath, Eregion, Cardolan, Rhudaur, Arthedain,

Ettenmoors. (11516, 26, 171, III 291295, S 52, 53, 88, 90, 139,249, 270, 274, 276, 281)

ERKENBRAND (WoP) Człowiek z Rohanu, pan ZachodniegoFałdu i Rogatego Kasztelu, znany wojownik. Dowodził siłamiRohanu podczas Drugiej Bitwy u Brodów na Isenie; po bitwiezebrał rozproszonych i dotarł do Hełmowego Jaru, zamykając pierścień wojsk okrążających siły Sarumana w Bitwie o Rogaty

Kasztel. (II 124, 138140, 142, 148)ERLING (ur. 2854 TE) Hobbit z Shire. Trzecie dziecko HolmanaZielonorękiego. (III 347)

ERUHINI (quen. «dzieci Eru») » Dzieci Iluvatara. (S 288)



ERUI 178

ERUI (sind.) Rzeka w Gondorze, płynąca z Lossarnach do Anduiny.Stanowiła południową granicę Ithilien. (III 136, W 192)

ERUSEN (quen.?, sind.?) » Dzieci Ilüvatara. (Y 66)

ERYN LASGALEN (sind, «las zielonych liści») Nazwa nadanaMrocznej Puszczy po jej oczyszczeniu w 3019 roku TrzeciejEry. Jej południowa część, rządzona na początku Czwartej Ery przez Celeborna, zwana była Wschodnim Lórien, zaś część po-łożona na północ od gór stanowiła Leśne Królestwo. Część po-łożoną między nimi zamieszkiwali Beorningowie i Leśni Ludzie.(III 338)

ERYN VORN (sind, «czarne lasy») Puszcza na wybrzeżu Minhiriathna południe od ujścia Brandywiny. (X)

ESGALDUINA [Esgalduin] (sind, «zaslonarzeka») Rzeka w Bele

riandzie, płynąca na południe z Dorthonionu do Menegroth,a dalej na zachód, do Sirionu. Miała co najmniej jeden wodo-spad, powyżej Menegroth. Była w pewien sposób zaczarowana.

Zwana także Rzeką Elfów. (1 187, 189, S 116, 174, 206, 220)

ESGAROTH Miasto, zamieszkane przez ludzi, położone nadDługim Jeziorem. Jego usytuowanie było korzystne dla prowa-dzenia handlu; miasto dostarczało żywność i napoje z zachodu

i południa do Ereboru i Leśnego Królestwa, tędy też przepływały produkty z Ereboru i Dale. Zniszczone przez Smauga w 2941 rokuTrzeciej Ery, później zaś odbudowane dzięki złotu ze smoczegoskarbu.

Miastem rządził rządca, wybierany przez ludność, czy raczej przez bogatych miejscowych kupców.

Było zbudowane z drewna na palach, wbitych w dno Długiego

Jeziora. (I 42, H 163, 178, 181, 186, 191, 223) ESSE (quen. «imię») Alternatywna nazwa tengwy 6 (nr 31), uży-wanej wtedy, gdy znak oznaczający „ss” po quenejskiej głosce„z” (jak w aze) zmieniał się w „r” (III 361, 365)

ESTE (quen. «odpoczynek») Jedna z Valier, żona Lóriena. Poświęciła



179 EZELLOHAR

ESTEL (sind. «nadzieja») Imię, pod którym —>Aragorn II był zna-ny w młodości, co miało ukryć przed Sauronem fakt, iż był ondziedzicem Isildura. (III 307, 311)

ESTOLAD (sind. «obóz») Kraina w Beleriandzie Wschodnim, na południe od Nan Elmoth, a na wschód od Celonu. Tu były pierwszesiedziby Pierwszego i Trzeciego Rodu Edainów w Beleriandzie,a Haladinowie przybyli tutaj z Dor Caranthir. Choć większośćEdainów później zamieszkała w innych stronach, część z nich po-

została w Estoladzie do czasu podboju Beleriandu Wschodniego podczas Dagor Bragollach. (S 140)

ETHIRANDUIN (sind.) Delta Anduiny w południowym Gondorze.Zwana w westronie Ujściem Anduiny. (I 377, III 398)

ETHRING Bród lub miasto nad Ringłó, na drodze z Erech doPelargiru. (III 398)

ETHUIL (sind.) Sindarińska forma » tu ile. (III 350)EVENDIM [Hills of Evendim] Wzgórza na północ i południe od

jeziora Evendim. Przypuszczalnie zwane w sindarinie Emyn Nenuial. (II 8)

EYENDIM Nazwa, nadana undóme w Shire. (III 353)

EVERHOLT Miejsce w lesie Firien. (III 316)

EZELLOHAR (quen.) Zielone wzgórze przed zachodnią bramąValimaru, na którym rosły Dwa Drzewa. Ezellohar sczerniało pozatruciu Drzew.

Zwane także Corollaire i Zielonym Wzgórzem. (S 37, 45,73, 75, 76)



FFAELFVRIN (sind.) Imię nadane » Finduilas przez Gwindora,nawiązujące do blasku na Eithel Ivrin. (S 198)

FAERIE Kraj elfów, wymieniony w wierszu Bilba Wędrówka.

Zbieżność z realnymi miejscami w którejkolwiek erze jest za-

pewne przypadkowa. (TB 143)FAIRBAIRN ELFSTAN (ur. 34 CE) Hobbit z Shire, najstarszy syni dziedzic Fastreda i Elanor, pierwszy z Fairbairnów z Wież. Był prawdopodobnie Opiekunem Marchii Zachodniej.

Imię Elfstan po hobbicku znaczy Kamień Elfów; prawdopo-dobnie zostało nadane na cześć króla Elessara. (I 26)

FAIRBAIRNOWIE Z WIEŻ [Fairbairn of the Tower] Rodzina hobbic

ka, potomkowie Elfstana Fairbairna, syna Fastreda z Greenholm,i Elanor Gamgee. Byli Opiekunami Marchii Zachodniej, prze-chowywali też, uzupełniali i kopiowali Czerwoną Księgę Marchii

Zachodnie j. Mieszkali w Undertowers. Byli znani z „elfickiej”urody dziedziczonej po Elanor. (I 26, III 342, W 165)

FAJKOWE ZIELE [Pipeweed] Tytoń Śródziemia. Sprowadzonytam z Numenoru, rósł obficie w Gondorze, natomiast na Północy

tylko dzięki wielkim staraniom, w zacisznych miejscach ta-kich jak Longbottom i Bree. W Gondorze fajkowe ziele było ce-nione za delikatne kwiaty, a pierwszymi, którzy zaczęli je palić, byli hobbici, zapewne z Bree. Krasnoludy, Strażnicy Północy,Gandalf i inni wędrowcy przejęli ten zwyczaj w gospodzie Pod



181 FALATHRIMOWIE

Pierścienia gorliwymi palaczami byli Gandalf, Aragorn, Merry,Pippin i Gimli, natomiast Legolas, zapewne tak jak wszystkieelfy, nie pochwalał tego nawyku.

Do znanych odmian fajkowego ziela z Południowej Ć wiartkinależały Liść Longbottom, Stary Toby oraz Gwiazda Południa.W Bree rosła odmiana Southlinch.

Zwane także Liśćmi z Shire. W Gondorze zwano je galenas(nazwa sindarińska), lub pachnącą psianką, a w westronie faj-

kowym liściem. (11920, I I 153, III 130131)

FALAS (sind. «wybrzeże») Wybrzeża Beleriandu na południe od Nevrastu, zwłaszcza wokół ujścia Brithon i Nenning, ojczyzna> Falathrimów, rządzonych przez » Cirdana. Głównymi porta-mi Falas były Brithombar i Eglarest. (S 57, 89, 9192, 102, 114,152, 179, 184, 199, 270)

FALASTUR (quen. «wybrzeżapan», zm. w 913 TE) Dunadan, dwu-

nasty król Gondoru (830913), pierwszy z Królów Żeglarzy. Jego pierwotne imię brzmiało Tarannon; koronował się jako Falastur, by upamiętnić swe zwycięstwa jako wodza wojsk Gondoru.Zapoczątkował politykę morską, trwającą do 1200 roku; budo-wano wówczas wielkie floty i rozciągano panowanie Gondoruwzdłuż wybrzeży zatoki Belfalas, a nawet dalej na południe. Był pierwszym bezdzietnym królem; jego następcą był jego siostrze-niec, Earnil. (III 290, 295)

FALATHAR (sind. «wybrzeże», ok. 600 PE) Żeglarz, towarzyszEarendila. (S 232)

FALATHRIMOWIE [Falathrim] (sind. «wybrzeżaludzie») Sindarowie żyjący w Falas (część Beleriandu) w Pierwszej Erze. Bylito Teleri, których Osse przekonał, by pozostali w Śródziemiu,ale podczas Bitew o Beleriand ich szeregi zostały zasilone przezSindarów i Noldorów, uciekających przed Morgothem. Byli oni

pierwszymi żeglarzami i szkutnikami Śródziemia. Pod panowa-niem Cirdana żyli pomyślnie przez wiele lat, choć Falas zostałonajechane przez orków Morgotha między pierwszą a drugą bitwą,a Falathrimowie musieli wycofać się do umocnionych portów.W ciągu Pierwszej Ery budowali oni wszystkie statki używane



FALLOHIDEOWIE 182

przez ludzi i elfy z Beleriandu. Wysłali też wojsko na pomocLidze Maedhrosa.

Gdy Falas zostało zdobyte w 474 roku Pierwszej Ery, ocalaliFalathrimowie przenieśli się na wyspę Balar, gdzie w dalszymciągu budowali statki i wspomagali elfów i ludzi.

Zwani też Elfami z Falas i Elfami z Portów. (S 57)

FALLOHIDE’OWIE [Fallohides] Najmniej liczny szczep hobbi

tów. Około 1150 roku Trzeciej Ery opuścili oni swą dawną oj-czyznę nad górną Anduiną, przekroczyli Góry Mgliste na północod Rivendell i weszli do Eriadoru, gdzie zmieszali się z innymihobbitami. Z racji swej skłonności do przygód często stawali naczele innych hobbickich szczepów. Marcho i Blanco, założycieleShire, byli Fallohide’ami, podobnie jakTookowie, Brandybuckowiei Bolgerowie. Krew fallohidzka płynęła też w żyłach Bilba i Froda

Bagginsów.Fallohide’owie byli wyżsi i smuklejsi od innych hobbitów,mieli też jaśniejszą skórę i włosy. Lubili drzewa i lasy, mieli więk-sze zdolności artystyczne niż rzemieślnicze. Byli też przyjaźniejnastawieni do elfów niż inni hobbici. (11516)

FALMARI (quen. «ci od fal») » Teleri. (S 51)

FAŁD [Folde] Część Rohanu w pobliżu Edoras, domena rodziny

królewskiej. (III 69)

FANGORN (sind. «brodadrzewo») Ent, strażnik lasu Fangorn.W czasach Wojny o Pierścień był najstarszym spośród entów,a zarazem najstarszą żyjącą istotą w Śródziemiu. To on wpłynąłna entów, by zaatakowali Sarumana podczas Wojny o Pierścień;on też zapewne wysłał huornów pod Rogaty Kasztel.

Był brodaty; wydaje się, że wyglądał jak wiecznie zielone

drzewo.Zwany w westronie Drzewcem, a przez Celeborna Naj-

starszym. (II 67, III 237)

FANGORN [Fangorn Forest] Wiekowa puszcza na południowychkrańcach Gór Mglistych, nad rzeką Entwash i Limlight, będą-



FARIN 184

32, 34, 39, 7391, 113131, 145146, 172, 181, 197, 219229,233)

FARIN (25602803 TE) Krasnolud z rodu Durina, syn Borina,ojciec Fundina i Gróina. (III 324)

FASTITOCALON Hobbicki wiersz znaleziony na marginesieCzerwonej Księgi Marchii Zachodniej. Prawdopodobnie jednaz opartych na nonsensownym humorze rymowanek. (TB 173174)

FASTITOCALON Prawdopodobnie mityczny olbrzym, zwierzę,ostatni z Ż ółwiorybów, wymieniony w hobbickim wierszu o tymsamym tytule. Byt brany za wyspę przez żeglarzy, którzy tonęli,gdy się zanurzył. (TB 173174)

FASTRED (28582885 TE) Człowiek z Rohanu, syn królaFolcwine’a, bliźniak Folcreda. Wraz z bratem dowodził armią

Rohanu, wyprawioną na pomoc Gondorowi przeciw Haradrimom.Obaj bracia zginęli w Bitwie u Brodów na Porosie, w której nieprzyjaciel został rozgromiony. (III 316)

FASTRED (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, poległ w Bitwie naPolach Pelennoru. (III 112)

FASTRED Z GREENHOLM (1 st. CE) Hobbit z Shire. W 31 roku poślubił Elanor Gamgee; w trzy lata później urodził się ich syn,

Elfstan Fairbairn. W 35 roku został pierwszym Opiekunem MarchiiZachodniej, a rodzina przeniosła się do Undertowers. (III 342)

FEANARO (quen. «duchognień») Imię, jakie Miriel Serinde nadałaswemu jedynemu synowi. Sindarińska forma tego imienia, zapi-sana w historii, brzmiała » Feanor. (S 292)

FEANOR (sind. «duch ognia», zm. w PE) Książę Noldorów, je-

dyny syn Finwego i jego pierwszej żony Miriel, najpotężniejszyz Noldorów i pod wieloma względami największy wśród DzieciIluvatara, zwłaszcza gdy chodzi o sprawność rąk i umysłu. Niestety,

był w równym stopniu skłonny do pychy, zazdrości i gniewu, jakdo tworzenia. W Eldamarze poślubił Nerdanelę, która urodzi-ła mu siedmiu synów i powstrzymywała wybuchy jego gniewu



185 FELAGUND

swego teścia, Mahtana, oraz Aulego, dokonał swych największychwynalazków, tworząc tengwar oraz rozwijając sztukę wytwarza-nia klejnotów i kryształów, zwłaszcza Silmarili; być może to onstworzył też palantiry.

Melkor, pożądając Silmarili, zasiał niezgodę między Feanorema jego przyrodnim bratem Fingolfinem, doprowadzając Feanora do

podniesienia broni na Fingolfina i wystąpienia przeciw Valarom.Feanor został za to wygnany z Tirionu na 12 lat, mimo że pogo-

dził się z Fingolfinem. Choć przejrzał zamiary Melkora, pozostałnieufny wobec Valarów i niezwykle rozmiłował się w Silmarilach.Po zatruciu Dwóch Drzew odmówił użyczenia Valarom tychklejnotów, które zachowywały światło Drzew. Gdy zaś dowie-dział się o zamordowaniu Finwego przez Melkora i kradzieżySilmarili, zdecydował się wrócić do Śródziemia w pogoni zaMelkorem, sprzeciwiając się Valarom i składając straszliwą >Przysięgę Feanora, która doprowadziła później jego, jego synów

i cały Beleriand do zguby. Nie zważając na karę banicji ogło-szoną przez Manwego oraz Wyrok Mandosa, szalony Feanor

powiódł Noldorów, w pośpiechu i zadufaniu, doprowadzając doBratobójstwa w Aląualonde i porzucając Fingolfina w Aramanie.

W Śródziemiu Feanor zwyciężył w DagornuinGiliath, jednakzapamiętały w gniewie lekkomyślnie ścigał uciekających orkóww głąb Dor Daedeloth, gdzie został pokonany przez Balrogówi śmiertelnie ranny. Ocalony przez synów, w pobliżu Eithel Sirionzmarł on, który poprowadził Noldorów „do ich największej sła-wy i najcięższego nieszczęścia”.

Jego pierwotne imię brzmiało Curufinwe, lecz zwano goFeanorem (w ąuenya Feanaro), imieniem nadanym przez Mirielze względu na jego ognistego ducha. (1289, I I 190, S 5969, 73,7586, 92, 93, 99111, 116124,127130, 134,136,143,145, 146,158, 160, 166, 168, 171, 173, 177, 178184, 218, 219222, 225,

228231, 236, 237, 266)FEANTURI (quen. «duchywładcy») Valarowie » Mandos iLórien. (S 26)

FELAGUND (khuz. felak «jaskinia», gundu «kopacz») Przydomeknadany » Finrodowi przez krasnoludów z powodu wydrążenia



FELARÓF 186

przezeń Nargothrondu. (S 59, 109, 119, 121, 124, 134137, 140,142, 145,152,155,157,159166,173,192,199202,206,217,219)

FELARÓF (przed 25002545 TE) Koń, wierzchowiec króla Eorla, pierwszy z mearasów. Będąc dzikim koniem w Eotheodzie, Felarófzabił Leoda, ojca Eorla i wielkiego poskramiacza koni, który usi-łował go ujeździć. Ofiarował się Eorlowi w charakterze główszczyzny za Leoda.

Zwany był ludobójcą, gdyż zabił Leoda, oraz ojcem koni jako protoplasta mearasów. ( I I 107, III 313)

FEN HOLLEN (sind. «zamknięte drzwi») Drzwi po zachodniej stro-nie szóstego poziomu Minas Tirith, prowadzące na wewnętrznydziedziniec świętego miejsca. Zwano je tak, gdyż były zawszezamknięte i strzeżone przez odźwiernego, a otwierane tylko naczas uroczystości pogrzebowych.

W westronie zwane Zamkniętymi Drzwiami. (III 90, 91,114)

FENGEL (28702953 TE) Człowiek, piętnasty król Rohanu (29032953). Był kłótliwy, chciwy, łakomy i bardzo niepopularny. (III 316)

FENMARCH Bagnisty obszar w Rohanie wzdłuż strumienia Mering.(III 68)

FERNY Rodzina ludzi z Bree. (1153)

FERNY BILL (WoP) Człowiek z Bree, agent Sarumana. Po wywo-łaniu zamętu w Bree w 3018 roku udał się do Shire, gdzie powie-rzono mu straż przy bramie na Moście na Brandywinie. Wygnanyz Shire przez Froda 30 października 3019 roku.

Zwany Dużym Człowiekiem Naczelnika. (I 163, 171, 176,III 250, 252, 254, 259, 265)

FIU (28593015 TE) Krasnolud z rodu Durina, syn Dis i siostrze-niec Thorina II. Był członkiem Kompanii Thorina, zginął wrazz bratem Kilim, broniąc ciała Thorina w Bitwie Pięciu Armii.(III 324, H 16, 19, 33, 37, 40, 51, 79, 95, 109, 121, 149, 188)

FIMBRETHIL (sind. «cienkabrzoza») Jedna z żon entów, uko-chana Fangorna



187 FINDUILAS

FINARFIN (quen.) Książę Noldorów, trzeci syn Finwego. Jegomatką była Indis. Poślubił Earwenę z Telerich, wśród ich pięciorgadzieci byli Finrod i Galadriela. Finarfin próbował nie angażowaćsię w spory Noldorów w Eldamarze i niechętnie dołączył do pości-gu za Melkorem. Zniechęcony przez Bratobójstwo w Algualonde,które się dokonało za sprawą Feanora, i przez Wyrok Mandosa,

powrócił do Tirionu, gdzie uzyskał przebaczenie i władzę nad pozostałymi na Zachodzie Noldorami. Poprowadził swój lud do

Śródziemia w czasie Wielkiej Bitwy.Był najpiękniejszym i najmądrzejszym z synów Finwego.Także > Ród Finroda. (S 59, 62, 67, 68, 8085, 97, 104, 106,

107, 117, 123, 124, 127,135,137,144146, 158, 160, 166, 197,198,237)

FINARPHIR » Finarfin.

FINDARATO (quen. «włosyznakomitość») forma imienia »

Finrod w quenya. (S 313)

FINDEGIL (sind. «gwiazda», ok. 173 CE) Pisarz królewskiz Gondoru. Wykonał kopię Czerwonej Księgi Marchii Zachodniejdla thana Shire. (I 26)

FINDUILAS (sind. «włosy», zm. 496 PE). Księżniczka Noldorów,córka Orodretha. Kochała z wzajemnością Gwindora, lecz zako-chała się w Turinie, gdy ten przybył do Nargothrondu. Choć Turin

nie kochał jej, Gwindor, umierając, powierzył mu opiekę nad niąi przepowiedział, że tylko ona może ocalić Turina przed jego lo-sem. Finduilas została schwytana przez orków podczas pogromu Nargothrondu, jednak Turin, zwiedziony przez Glaurunga, ruszyłdo Dorlóminu po Morwenę i Nienor. Finduilas zginęła z rękiswych porywaczy, gdy ci wpadli w zasadzkę Haladinów z Brethiluw pobliżu Przeprawy na Teiglinie. Haladinowie pochowali ją naHaudghenElleth.

Gwindor zwał ją Faelivrin. (S 198204, 207, 211)

FINDUILAS (29502988 TE) Kobieta z Gondoru, córkaAdrahila z Doi Amroth, żona Denethora II, matka Boromirai Faramira. Była piękną i szlachetną kobietą, jednak tęskniłaza Morzem i swobodą Południa bała się zaś Cienia Mordoru



FINGIAS 188

Zmarła 12 lat po poślubieniu Denethora w 2976 roku. (III 221,305)

FINGLAS (sind. «włosyliść», PE?) Ent, jeden z trzech najstar-szych, wciąż żyjących w czasach Wojny o Pierścień. Pod koniecTrzeciej Ery rozespał się już i „zdrzewiał”. Był pokryty włosami,

podobnymi do listowia.Zwany w westronie Liścieniem. (II 76)

FINGOLFIN (quen., zm. 455 PE) Książę Noldorów, drugi synFinwego, jego matką była Indis. Jego dziećmi byli Fingon, Turgoni Aredhela. Mimo że został obrażony i zaatakowany przez Feanoraw Eldamarze, pozostał powściągliwy i wyrozumiały dla brata.Dołączył do buntu Noldorów na prośbę swych synów i po to,

by uchronić swój lud przed brutalnością Feanora. Poprowadziłtakże lud Finarfina.

Opuszczony przez Feanora w Aramanie podjął niebezpiecz-ną przeprawę przez Helcaraxe. Gdy wkroczył do Śródziemia,wzeszedł Księżyc, pod jego stopami rozkwitały kwiaty, a siłyMorhotha cofały się. Fingolfin jednak skromnie założył siedzibęw Hithlumie, szykując się do długiej wojny. Po śmierci Feanorazostał ogłoszony Najwyższym Królem Noldorów (1455) i przez100 lat kierował Oblężeniem Angbandu. Po wkroczeniu Edainówdo Beleriandu sprzymierzył się z Trzecim Rodem i pozwolił muosiedlić się w Dorlóminie.

Podczas Dagor Bragollach Fingolfin i jego wojska zostali zmu-szeni do odwrotu z Ardgalen do Eithel Sirion i Ered Wethrin.W końcu, przewidując klęskę Noldorów na wszystkich frontach,ogarnięty wściekłością i rozpaczą, ruszył samotnie przez Ardgalendo Bramy Angbandu i wyzwał Morgotha na pojedynek. Zadałw nim Morgothowi siedem ran, lecz w końcu został pokonany

i zabity. Jego ciało, odzyskane przez Thorondora, pochowanow północnym Echoriath.

Fingolfin był najsilniejszym i najdzielniejszym spośród wspa-niałych synów Finwego. Jego sztandary były błękitne i srebrne.

Nosił miecz Ringil. Zwano go Królem Północy. (S 59, 62, 6769,73 80 86 95 101 105 107 110 113 116 121 124 126 129



189 FINROD

FINGON(sind., zm. 473 PE) Elf Noldor, syn Fingolfina, ojciecGilgalada, Najwyższy Król Noldorów Śródziemia (455473 PE).

W Eldamarze przyjaźnił się z Maedhrosem, Angrodem i Aegnoremi należał do grupy młodych książąt Noldorów, którzy przyłączy-li się do pościgu za Morgothem i Silmarilami, choć nie kochaliFeanora. Fingon prowadził awangardę wojsk Fingolfina i brałudział w Bratobójstwie w Aląualonde.

Po powrocie do Śródziemia Fingon postanowił zakończyć

rozłam między rodem Feanora a resztą Noldorów i z pomocąThorondora w bohaterski sposób uwolnił Maedhrosa z okowówna ścianie Thangorodrimu. Następnie osiedlił się w Dorlóminie(do czasu nadejścia Edainów) i dzielnie walczył w Bitwach0 Beleriand. Około 260 roku pokonał Glaurunga.

Został Najwyższym Królem po śmierci ojca w DagorBragollach; podczas Nirnaeth Arnoediad został zabity przezBalrogów.

Pierwotna forma jego imienia (w ąuenya) brzmiała prawdopodobnie Findakano. (S 59, 8086, 104, 105, 110114, 116, 126,133, 145, 147, 152,155,178184, 228, 266)

FINROD (sind. «włosyznakomitość», zm. 466 PE) Elf Noldor, naj-starszy syn Finarfina. W Eldamarze był zaprzyjaźniony z Turgonem1niechętnie dołączył do buntu Noldorów; jego ukochana, Amariez plemienia Vanyarów, nie poszła wraz z nim na Wygnanie.

Był jednym z wodzów wojska Fingolfina podczas długiegomarszu do Śródziemia. W Beleriandzie osiedlił się najpierw naTol Sirion, gdzie zbudował Minas Tirith, lecz dzięki wskazówkomUlma odnalazł jaskinie Narogu i rozpoczął budowę Nargothrondu,stolicy największego królestwa Noldorów w Beleriandzie, które-go został królem.

Był pierwszym Eldarem, który spotkał Edainów; nauczałich w Ossiriandzie. Walczył w Bitwach o Beleriand; podczas

Dagor Bragollach został okrążony przez orków na moczarachSerech. Uratowany przez Barahira, dał mu pierścień, zwany od-tąd Pierścieniem Barahira, i zaprzysiągł pomoc dla jego rodu.Gdy później przybył do Nargothrondu Beren, prosząc o pomoc,Finrod po rycersku wyruszył na spotkanie swego losu. Pokonany

przez Saurona w pojedynku na pieśni mocy, był uwięziony wraz



FINWE 190

z Berenem w zbudowanych przez siebie lochach Minas Tirith.Został zabity przez wilka, broniąc Berena. Pochowano go naTol Sirion.

Był bardzo potężny, ale też mądry i sprawiedliwy. Był wiel-kim podróżnikiem.

Z powodu swych robót w Nargothrondzie zwany był przezkrasnoludów Felagundem i Władcą Jaskiń. Edainowie, których na-uczał, zwali go Nóm, a za to, że oddał życie za Berena Wiernymi Przyjacielem Ludzi. Oryginalna forma jego imienia brzmiaław ąuenya Findarato. (I 86, S 59, 80, 82, 86, 104, 106109, 114,117, 119, 121, 123125, 134, 137, 145, 164, 166, 194, 217219)

FINWE (quen.) Elf Noldor, jeden z posłów wybranych przezOromego, by odwiedzili Aman, następnie przywódca Noldorów

podczas Wielkiej Wędrówki. Miał dwie żony; z pierwszą, Miriel,miał jednego syna, Feanora, z drugą, Indis Fingolfina i Finarfina.Podczas Pełni Valinoru był królem Tirionu. Serdecznie kochałFeanora i dzielił jego 12letnie wygnanie w Formenos, gdzie zo-stał zabity przez Melkora, broniąc skarbca swego rodu. (S 51, 56,58, 5962, 67, 69, 73, 76, 122)

FIORD DRENGIST [Firth of Drengist] > Drengist. (S 86, 92)

FIRIEL (quen. «śmiertelnakobieta», ok. 1940 TE) Kobieta

z Gondoru, córka króla Ondohera. W 1940 roku poślubiła Arveduiz Arthedainu. (III 299, TB 122)

FiRlEL (ok. 1000 CE) Hobbitka z Shire, córka Elanor i Fastreda.(TB 122)

FIRIEL Kobieta z Gondoru, bohaterka hobbickiego wiersza Ostatni

sta tek, którego temat pochodzi z Gondoru. Była bardzo piękna,toteż elfowie, odpływając za Morze, chcieli ją zabrać ze sobą,

jednak Firiel, będąc śmiertelniczką, nie mogła im towarzyszyć.(TB 187191)

FIRIEN [Firien Wood, Firienwood] Dąbrowa u podnóża Ered Nimrais, na granicy Rohanu i Gondoru. Żył tam dzik z Everholt, póki nie padł z ręki Folki w 2864 roku Drugiej Ery. Znajdowało się



191 FOLCA

FIRIENFELD (tłum. rohir. «górapole») Porosła trawą rozległa platforma przed Dunharrow. (III 60)

FIRIMAR (quen. «śmiertelnylud») > Ludzie, zwani tak przezEldarów. (S 98)

FIRITH Sindarińska nazwa —>quelle. (III 350)

FIRMAMENT [Firmament] Szczyty Pozaczasowych Siedzib, prze-ciwieństwo > Otchłani. (S 15, 65)

FLADRIF (sind. «skôrakora», PE) Ent, jeden z trzech najstar-szych, wciąż żyjących w czasach Wojny o Pierścień. Żył na zachódod Isengardu, a gdy Saruman stał się zły, Fladrif został zraniony

przez orków, którzy zabili wiele jego drzew. Następnie Fladrifwycofał się w górne partie Fangornu i odmówił zejścia w dół.

Prawdopodobnie przypominał brzozę.W westronie zwany Okorcem. (II 76)

FLAKONIK GALADRIEII [Phial of Galadriel] Kryształowe naczyn-ko, zawierające światło Gwiazdy Eàrendila zamknięte w wodzieze źródła napełniającego Zwierciadło Galadrieli. Frodo otrzymał

je od Galadrieli jako pożegnalny dar, gdy opuszczał Lórien pod-czas swej wyprawy. Flakonik lśnił jasno w ciemnych miejscachi obdarzał siłą i odwagą, a jego światło wzmacniała z kolei na-dzieja i dzielność tego, kto go niósł. Dzięki flakonikowi Frodomógł pokonać swe pożądanie Pierścienia, Sam zaś użył go, by

przestraszyć i oślepić Shelobę. Flakonik pomógł też przełamaćczar bramy wieży Cirith Ungol. Po Wojnie o Pierścień Frodo za- brał go ze sobą na Zachód. (I 356, II 307)

FLÓI (zm. 2989 TE) Krasnolud, przybył do Khazaddûmu z Balinemw 2989 roku i zginął od strzały orka w bitwie pod Wielką Bramą.Wydaje się, że przed śmiercią zabił znacznego przeciwnika, zapewne uruka lub trolla. Został pochowany nad Zwierciadlanym

Jeziorem. (I 307)FOLCA (28042864 TE) Człowiek, trzynasty król Rohanu(28512964), wielki myśliwy. Wybił ostatnich orków, pozosta-łych w Rohanie po najeździe z 2799 roku, a także zabił dzikaz Everholt. Zmarł od ran zadanych kłami tego dzika. (III 316)



FOLCRED 192

FOLCRED (28582885 TE) Człowiek z Rohanu, syn królaFolcwine’a, bliźniaczy brat > Fastreda. (III 316)

FOLCWINE (28302903 TE) Człowiek, czternasty król Rohanu(28642903). Odzyskał z rąk Dunlendingów obszar międzyAdorn a Iseną, a w 2885 roku wysłał armię, dowodzoną przezswych synów, Fastreda i Folcreda, na pomoc Gondorowi w Bitwieu Brodów na Porosie.

FORELITHE Szósty miesiąc > Kalendarza Shire, następujący przed Lithe, więc w przybliżeniu odpowiadający naszemu czerwcowi.

W Bree zwany Lithe. (III 348)

FOREYULE Ostatni miesiąc » Kalendarza Shire, w przybliżeniuodpowiadający naszemu grudniowi.

W Bree i Wschodniej Ć wiartce zwany Yulemath. (III 348)

FORGOIL (dunl. «słomiane łby») Określenie nadane Rohirrimom przez Dunlendingów. (II 134)

FORUNDON (sind. «północne Lindon») Część Lindonu na pół-noc od Zatoki Księżycowej. W Drugiej Erze żył tam Gilgalad.(II 8, III 328, 329)

FORLOND (sind. «północnyport») Port na północnym brzeguZatoki Księżycowej. (III 118)

FORLONG (zm. 3019 TE) Człowiek z Gondoru, władca Lossarnach.Mimo podeszłego wieku dzielnie walczył w Bitwie na PolachPelennoru i, odcięty od swych ludzi, poległ z rąk Easterłingów.

Zwany Forlongiem Grubym, ponieważ był opasły. Imię Forlong pochodzi z przednumenorejskich języków ludzi z początku DrugiejEry. (III 37, 112)

FORMEN (quen. «północ») Nazwa tengwy b (nr 10), używanejzazwyczaj na oznaczenie kierunku północnego na mapach, takżew tych językach, w których słowo oznaczające północ nie zaczy-nało się tym znakiem. (III 361, 365)

( ół d l ) T i d i k bi



193 FRAM

Feanora z Tirionu. Melkor ukradł stąd Silmarile i zabił Finwego.(S 69, 73, 76, 77, 122)

FORN Imię nadane —>Tomowi Bombadilowi przez krasnoludów.(1254)

FORNOST ERAIN (sind. «północna twierdza królów») Miasto naWzgórzach Północnych, druga stolica Arnoru i jego główne mia-sto w Trzeciej Erze. Fornost był też stolicą i głównym miastem

Arthedainu, został jednak zdobyty przez Angmar w 1974 roku.Wyzwolony w rok później po Bitwie pod Fornostem, pozostałopuszczony, ponieważ Królestwo Północy upadło.

Do roku 1974 w Fornoście przechowywano jeden z palantirów.

W westronie zwany Północnym Miastem (Norbury) lub Norbury Królewskim. Po opuszczeniu znany jako SzaniecUmarłych. (116, 21, III 48, 246)

FOROCHEL (sind. «północ») Zimne i jałowe obszary północyŚródziemia, około 300 mil na północ od Shire. Ich klimat byłskutkiem działań Morgotha. W Trzeciej Erze jedynymi mieszkań-cami Forochel byli Lossothowie. (II 8)

FOROCHEL [Cape of Forochel] Cypel zamykający północnozachodnią część » Lodowej Zatoli Forochel, azyl Lossothów.(III 293)

FOROCHEL > Lodowata Zatoka Forochel. (II 8)

FORODWAITH (sind. «północlud») Ludzie z Pierwszej Ery,mieszkańcy Forochel i innych obszarów na najdalszej północyŚródziemia; także same te obszary. (II 8, III 293)

FORTY NA GROBLI [Causeway Forts] Umocnienia na RammasEchor, strzegące Grobli w czasach Wojny o Pierścień. PodczasWojny o Pierścień Faramir bronił ich przed armią Wodza Nazguli,

ale zostały szybko zdobyte. (III 82, 337)

FRAM (ok. 21 st. TE) Człowiek, władca Eotheodów, syn Frumgara.Zabił smoka Scathę i zdobył jego skarb. Później spierał się z krasno-ludami, które żądały skarbu i zapewne zginął z ich ręki. (III 313)



FRAMSBURG 194

FRAMSBURG Miasto lub twierdza na północy, u źródeł Anduiny, prawdopodobnie warownia Eotheodów. (X)

FRAR (zm. 2994 TE) Krasnolud, przybył do Khazaddumu wrazz Balinem. Zginął w obronie Mostu Durina i Drugiej Sali. (1305)

FREA (25702659 TE) Człowiek, czwarty król Rohanu (26452659). (III 316)

FREALAF (27262798 TE) Człowiek, dziesiąty król Rohanu(27592798), pierwszy z drugiej dynastii, syn Hildy, siostrykróla Heima. Podczas najazdu Dunlendingów w 2758 rokuschronił się w Dunharrow i wczesną wiosną 2758 roku niespo-dziewanym atakiem odbił Meduseld i Edoras, zabijając Wulfa.W ciągu 2759 roku z pomocą Gondoru wyparł Dunlendingówz Rohanu. Ponieważ król Heim i jego synowie polegli, Frealaf zostałkrólem.

Za jego panowania w Isengardzie osiadł Saruman, wspierającRohan, wycieńczony wojną w Wulfem i Długą Zimą. (III 316)

FREAWINE (25942680 TE) Człowiek, piąty król Rohanu (26592680). (III 316)

FRECA (zm. 2754 TE) Człowiek o mieszanej krwi Rohirrimówi Dunlendingów, ojciec Wulfa. Był bardzo bogaty i potężny, po-

siadał wiele ziemi nad rzeką Adorn. Król Heim nie ufał mu, gdyzaś Freca obraził go za odmowę oddania ręki córki królewskiej

jego synowi Wulfowi, zabił go. (III 314)

FRERIN (27512799 TE) Krasnolud z rodu Durina, drugi synThraina II, młodszy brat Thorina II. Wraz z rodziną uciekłz Ereboru po ataku Smauga w 2770 roku i wędrował wraz z ple-mieniem Durina aż do śmierci w Bitwie w Azanulbizar. (III 324)

FRERY Nazwa » Afteryule w Bree i Wschodniej Ć wiartce. (III 352)

FRODOSDREME > Morski dzwon. (TB 125)

FROGMORTON Wieś we Wschodniej Ć wiartce przy WielkimWschodnim Gościńcu. Była tam dobra gospoda Pod Pływającą



195 FUNDIN

FRONTOWA BRAMA[Front Gate] Główna brama Ereboru, z którejwypływała Bystra Rzeka. Była to jedyna brama Ereboru niezablo

kowana przez Smauga, który używał jej, opuszczając podziemia.(III 326, H 54, 148, 152, 158, 174, 175, 188)

FRONTOWA BRAMA [Front Porch] Nazwa nadana przez orkówz Gór Mglistych jaskini, tworzącej główne wejście do ich tune-li. Wychodził na Wysoką Przełęcz i był zbudowany krótko przed2941 rokiem Trzeciej Ery. (H 54, 71)

FRÓR (25522589 TE) Krasnolud z ludu Durina, drugi syn Daina I.Zginął wraz z ojcem zabity przez smoka w Ered Mithrin. (III 324)

FRUMGAR (ok. 1977 TE) Człowiek, wódz Eotheodów. W 1977roku powiódł swój lud na północ z pierwotnych siedzib między polami Gladden a Carrock do kraju nazwanego potem Eotheod.(III 313)

FUINUR (sind. «ciemność», ok. 3300 DE) Czarny Numenorejczyk,w Śródziemiu stał się potężnym władcą Haradrimów. (S 272)

FUNDIN (26622799 TE) Krasnolud z rodu Durina, syn Farina,ojciec Balina i Dwalina. Zginął w Bitwie w Azanulbizar. (III 324)



GGABILGATHOL (khuz.) >■ Belegost. (S 87)

GAD MORGOTHA [Worm of Morgoth] » Glaurung. (S 224, 227)

GAERYS (sind. «morze») Sindarińskie imię > Ossego. (S 315)

GALABAS (tłum. hob.) -> Gamgee. (III 381)

GALADHRIEL (sind. «drzewpani») Wariant imienia Galadriela,odnoszący się do jej panowania w Lórien. (S 316)

GALADHRIMOWIE [Galadhrim] (sind. «drzewolud») Elfy, głów-nie Elfy Leśne, z Lórien, rządzone przez Celeborna i Galadrielę.Od założenia Lórien w Drugiej Erze Galadhrimowie żyli w spo-koju i dobrobycie, aż do 1980 roku Trzeciej Ery, gdy po uwolnie-niu Balroga z Morii wielu Galadhrimów uciekło do Doi Amroth.

W tych czasach część Galadhrimów odpłynęła za Morze. Pozostali,choć zmuszeni do bardziej wojennego życia, pozostali w Lóriendo końca Trzeciej Ery. Po odpłynięciu Galadrieli za Morze, Lórienopustoszało. Większość Galadhrimów odeszła z Celebornem doWschodniego Lórien.

Galadhrimowie żyli na telain (» talan), budowanych nadrzewach Lórien. Mówili dialektem sindarinu. W języku westron

zwani byli Ludem Drzew.Zwani także Galadrimami. (I 322355)

GALADRIELA [Galadriel] (sind. «pani światła», PE) Księżniczka Noldorów, córka Finarfina. Była jedyną kobietą, która odegraławażną rolę w debatach Noldorów po kradzieży Silmarili. Pragnąc

d Ś ód i i ł j d ód ó j k



199 GAMGEE HAMFAST

Tolmana Cottona. Był on równie zamożny, jak wpływowy; sied-miokrotnie wybierano go Burmistrzem Shire. Jego dzieci stałyię założycielami rodziny Gardnerów ze Wzgórza i Fairbairnów

z Wież. Nazwisko Gamgee rozwijało się z pierwotnego Gamwich

przez formy Gammidge i Gammidgy. Oryginalna forma hobbickabrzmi Galpsi, a wcześniejsze Galbasi i Galabas. (III 381382)

GAMGEE BELL (ok. 30 st. TE) Hobbitka z Shire, żona HamfastaGamgee. Urodziła mu sześcioro dzieci, w tym Samwise’a. Z do-mu Goodchild. (III 347)

GAMGEE BILBO (ur. 15 CE) Hobbit z Shire, dziesiąte dzieckoSama Gamgee. (III 347)

GAMGEE ELANOR (ur. 1 CE) Hobbitka z Shire, najstarsze dziecko

Sama Gamgee. W młodości była dworką królowej Arweny. W 31oku poślubiła Fastreda z Greenholm, a w 35 roku przeniosła sięwraz z mężem na Wieżowe Wzgórza, gdzie oboje żyli pod GóramiWieżowymi. W 62 roku Elanor otrzymała od ojca Czerwoną KsięgęMarchii Zachodniej, przechowywaną następnie przez jej potom-ków, Fairbairnów z Wież.

Elanor zwano Piękną dla jej urody; miała jasne włosy. (III 227,280281, 347)

GAMGEE HALFRED (ur. 2969 TE) Hobbit z Shire, drugi synHamfasta Gamgee. Przeniósł się do Północnej Ć wiartki. (III 347)

GAMGEE HAMFAST (2826 TE8 CE) Hobbit z Shire, syn HobsonaGamgee. Poślubił Bell Goodchild i miał z nią sześcioro dzie-ci, wśród nich Samwise’a Gamgee. W młodości przeniósł siędo Hobbitonu, gdzie pracował jako ogrodnik wraz z kuzynemHolmanem Greenhandem. Około 2960 roku został ogrodnikiemw Bag End. Znany był ze swej wielomówności i wiedzy o rośli-nach, zwłaszcza o ziemniakach.

W czasach Wojny o Pierścień zwano go Dziadunio i StaryGamgee. Hamfast, w skrócie Ham, to tłumaczenie oryginalnegohobbickiego imienia Ranugad (w skrócie Ran), co znaczy «zo



GAMGEE HAMFAST 200

GAMGEE HAMFAST (ur. 12 CE) Hobbit z Shire, czwarty syna siódme dziecko Sama Gamgee. (III 347)

GAMGEE HAMSON (ur. 2965 TE) Hobbit z Shire, najstarszy synHamfasta Gamgee. Przeprowadził się do Tighfield, gdzie wrazze swym wujem Andwise’em Powroźnikiem pracował w tymrzemiośle. (III 347)

GAMGEE HOBSON (28852984 TE) Hobbit z Shire, syn HobaGammidge’a. Podobnie jak ojciec był powroźnikiem w Tigh-field.

Zwano go także Powroźnikiem Gamgee. (III 347)

GAMGEE MAY (ur. 2928 TE) Hobbitka z Shire, trzecie dziecko,a pierwsza córka Hobsona Gamgee. (III 347)

GAMGEE MAY (ur. 2976 TE) Hobbitka z Shire, czwarte dziecko,

a druga córka Hamfasta Gamgee. (III 347)

GAMGEE MERRY (ur. 7 CE) Hobbit z Shire, czwarte dzieckoa drugi syn Sama Gamgee. (III 347)

GAMGEE PIERWIOSNKA [Primrose Gamgee] (ur. 15 CE) Hobbitkaz Shire, dziewiąte dziecko Sama Gamgee. (III 347)

GAMGEE PIPPIN (ur. 9 CE) Hobbit z Shire, piąte dziecko Sama

Gamgee. Jego właściwe imię mogło brzmieć Peregrin. (III 347)GAMGEE ROBIN (ur. 20 CE) Hobbit z Shire, dwunaste dzieckoSamwise’a Gamgee. (III 347)

GAMGEE RÓŻA [Rose Gamgee] (3984 TE62 CE) Hobbitkaz Shire, druga córka Tolmana Cottona. W 3020 roku poślubiłaSamwise’a Gamgee i urodziła mu 13 dzieci.

Znana także jako Różyczka. (III 190, 194, 259260, 265,275277, 280)

GAMGEE RÓŻA [Rose Gamgee] (ur. 5 CE) Hobbitka z Shire,trzecie dziecko Sama Gamgee. (III 347)

GAMGEE RUBY (ur. 18 CE) Hobbitka z Shire, jedenaste dziecko



201 GAMGEE SAMWISE

GAMGEE SAMWISE (2980 TE?) Hobbit z Shire, najmłodszy synHamfasta Gamgee. Podobnie jak jego ojciec, Sam był ogrodni-kiem; kiedy Hamfast zestarzał się, Sam zajmował się ogrodemw Bag End. W ten sposób poznał Bilba Bagginsa, który opowia-dał mu o swoich przygodach i nauczył czytać; umiłowanie elfówi legend zrodziło się u Sama prawdopodobnie dzięki tej edukacji.

Z powodu jego zainteresowania takimi sprawami Gandalfwybrał go (przyłapawszy na podsłuchiwaniu) na towarzysza

Froda, z którym Sam miał się udać jako jego służący do Rivendellw 3018 roku. Tam, w podobnych okolicznościach, został jednymz członków Drużyny Pierścienia. Kiedy na Parth Galen Drużynasię rozpadła, jedynie Sam dotrzymał towarzystwa Frodowi. W dro-dze do Mordoru Sam wiele razy udowodnił swoją lojalność i od-danie. Kiedy Sheloba sparaliżowała Froda, Sam, myśląc, że jego pan nie żyje, wziął Jedyny Pierścień i poprzysiągł kontynuowaćmisję, nie dopuszczając w ten sposób, by Pierścień wpadł w rę-

ce orków. Chociaż Pierścień go kusił, Sam oparł się mu dziękiswemu zmysłowi praktycznemu i uczciwości. Z pomocą flako-nika Galadrieli Sam oślepił Shelobę i uratował Froda z wieżyCirith Ungol, a następnie pomógł swemu panu dotrzeć do Orodruiny.

Po Wojnie o Pierścień Sam wrócił do Shire i ożenił się z RóżąCotton. Mieli 13 dzieci, między innymi Elanor Piękną i FrodaGardnera. Zamieszkali w Bag End, które Sam dostał od Froda,

gdy ten odjechał za Morze w 3021 roku. Dzięki sławie, którą/dobył w szerokim świecie, przyjaźni z thanem i DziedzicemBucldandu, związkiem z Cottonami oraz finansowej niezależno-ści jako spadkobiercy Froda, Sam był siedem razy wybierany na

burmistrza Shire (756 CE). W roku 82 Czwartej Ery, po śmierciżony, Sam pożeglował za Morze. Mógł to zrobić, ponieważ byłPowiernikiem Pierścienia.

Sam miał żyłkę pisarską. Uzupełnił Czerwoną Księgę Marchii

Zachodnie j, napisał także wiele wierszy.Imię Sama w rdzennym hobbickim brzmiało Banazir. Zwykle

skracano je do Ban. (124, 26, 34, 36, 55142, 147,151180, 182202,211,217, 224, 229,260383, I I 19, 21, 24, 44,197327, III 58,62, 80, 149, 154202, 205211, 229281, TB 120)



GAMGEE STOKROTKA 202

GAMGEE STOKROTKA [Daisy Gamgee] (ur. 12 CE) Hobbitkaz Shire, ósme dziecko i czwarta córka Sama Gamgee. (III 347)

GAMGEE STOKROTKA [Daisy Gamgee] (ur. 2972 TE) Hobbitkaz Shire, trzecie dziecko i najstarsza córka Hamfasta Gamgee.(III 347)

GAMGEE TOLMAN (ur. 22 CE) Hobbit z Shire, najmłodszy syn

Samwise’a Gamgee.Tolman był znany jako Tom. (III 347)

GAMLING (WoP) Człowiek z Rohanu, dowódca oddziału strzegące-go Hełmowego Jaru przed Bitwą o Rogaty Kasztel. Prawdopodobniezastępca Erkenbranda.

Znany jako Gamling Stary, z powodu podeszłego wieku.(II 128129, 133135, 140)

GAMMIDGE >• Gamgee. (III 381382)

GAMMIDGE HOB (ur. 2846 TE) Hobbit z Shire, syn WisemanaGamwicha. Poślubił Rowan, najstarszą córkę HolmanaZielonorękiego, mieli co najmniej jedno dziecko, Hobsona Gamgee.

Hob znany był jako Hob Gammidge Powroźnik oraz StaryGammidgy. (III 347)

GAMMIDGY Gamgee. (III 381382)GAMWICH Nazwisko hobbickie, używane przez niezbyt zamoż-ną rodzinę z Shire około 2800 roku Trzeciej Ery. Pochodziło odnazwy wsi Gamwich.

Oryginalna forma hobbicka brzmiała Galbasi.Także Gamgee. (III 381382)

GAMWICH Wieś w Shire, z której pochodził Hamfast z Gamwich,

protoplasta rodziny Gamgee.Gamwich to tłumaczona hobbicka forma oryginalnego hob

bickiego Galabas, powszechnej nazwy wsi w Shire, oznaczającej«zwierzynawieś». (III 381382)

GAMWICH WISEMAN (ur. 2800 TE) Hobbit z Shire, syn Hamfasta



203 ( .W D A L I

GANDALF Jeden z > Istarich, jako Gandalf Szary byt drugim pod względem mocy w Bractwie. Można powiedzieć, że w naj-większym stopniu przyczynił się do zwycięstwa sił Zachodu nadSauronem w Trzeciej Erze. Przez 2000 lat trudził się w tym celu,wiernie i nieprzerwanie, a jego dalekowzroczność pozwoliła po-wołać do istnienia wiele sił, które przeciwstawiły się Sauronowiw ostatecznej walce.

Przybył do Śródziemia około 1000 roku Trzeciej Ery; otrzy-

mał wtedy od Cirdana pierścień Narya, jeden z Trzech. Spośródwielu jego przygód i działań wymienimy tu jedynie najważniej-sze. W 2063 roku udał się z polecenia Białej Rady do twierdzyDoi Guldur jako wywiadowca, lecz nie był w stanie ustalić, kto

jest jej władcą. W 2580 roku dostał się tam ponownie i odkrył, że panem Doi Guldur jest Sauron; wówczas to otrzymał od Thrainaklucz do Ereboru, a z twierdzy udało mu się uciec. Później,w 2941 roku, skłonił Thorina do próby odzyskania Ereboru; celem

Gandalfa było stworzenie na Północy silnego państwa, zdolnego powstrzymać ataki sprzymierzonych z Sauronem Easterlingów.Fakt, że namówił Thorina do wynajęcia Bilba Bagginsa jakowłamywacza co miało zapewne na celu zbudzenie uśpionychsił hobbitów, które mógłby on później wykorzystać pociąg-nęło za sobą daleko poważniejsze skutki, gdyż Bilbo odnalazłJedyny Pierścień. Gandalf podejrzewał, że ten właśnie klejnot

jest Jedynym, toteż od 2941 do 3001 roku z pomocą StrażnikówPółnocy czujnie strzegł Bilba i całego Shire. W 3001 roku skłoniłBilba do przekazania Pierścienia Frodowi (był to czyn bez prece-densu, potwierdzający wysokie mniemanie Gandalfa o hobbitach),a w 3018 roku zainicjował wyprawę ku Górze Przeznaczenia.Wywarł wielki wpływ na przebieg Rady u Elronda, gdyż tylko onznał całą historię Pierścienia i wiedział o zdradzie Sarumana.Był członkiem Drużyny Pierścienia, zginął, broniąc towarzyszy

przed Balrogiem w Khazaddumie, jednak został przywróconydo życia w Śródziemiu jako Gandalf Biały, by zakończyć swąmisję. Podczas Wojny o Pierścień uwolnił Theodena spod złegowpływu Grimy, wykluczył Sarumana z bractwa Istarich i udzieliłnieocenionych rad władcom Rohanu i Gondoru. W czasie Bitwyna Polach Pelennoru bronił bramy Minas Tirith przed Wodzem



GANDALF 204

Nazguli przez kilka kluczowych minut pomiędzy rozbiciem wróta przybyciem Rohirrimów.

Po zakończeniu Wojny o Pierścień jego zadanie było wypeł-nione, a on sam odpłynął za Morze wraz z Ostatnią WyprawąPowierników Pierścieni.

Gandalf wyglądał jak siwowłosy, zgarbiony starzec w szarym płaszczu (po zmartwychwstaniu jego strój i włosy były białe).

Mógł łatwo uchodzić za mieszającego się w nie swoje sprawymagika, czasem jednak objawiał swą prawdziwą moc i majestat.Przed walką z Bałrogiem jego ciało było niewątpliwie śmiertelne,

podatne zarówno na rany od zwykłej broni, jak i na działanie sił„magicznych”, natomiast jako Gandalf Biały nie mógł zostać zra-niony, a jego moc przeciwstawiania się potędze Niewidzialnegoogromnie wzrosła.

Gandalf wędrował głównie po krajach Zachodu i nie miałstałej siedziby. Najbardziej ze wszystkich Istarich był związanyz Eldarami i jako jedyny czarodziej rzeczywiście troszczył sięo istoty, które wydawały się mało ważne, jak hobbici czy drzewa.Był wielkim mędrcem i zapewne dzięki Naryi władcą ognia.Był też nauczycielem i przyjacielem Aragorna, którego wyróżniałspośród innych ludzi; obydwaj oni wielokrotnie sobie pomagali. Od2941 roku oprócz różdżki nosił słynny miecz Glamdring. W 3018

roku, po ucieczce z Isengardu, obłaskawił Cienistogrzywego,największego spośród mearasów z Rohanu, i jeździł na nim dokońca Wojny o Pierścień.

Imię Gandalf nadali mu Ludzie z Północy. Elfowie zwali goMithrandirem; w języku westron zwano go Szarym Wędrowcemlub Szarym Pielgrzymem; krasnoludy zwali go Tharkunem,Haradrimowie Incanusem, Rohirrimowie Gandalfem Szarym;

w różnych czasach i miejscach zwano go także: Krukiem Burzy(nazwany tak przez Theodena i siebie samego), Lathspell (Zła Nowina, przez Grimę), Szarym Głupcem (przez Denethora II,który nie lubił go ze względu na jego przyjaźń z Thorongilem,swym rywalem z młodości). Podczas Wojny o Pierścień zwany byłteż Przeciwnikiem Saurona i Białym Jeźdźcem Jego prawdziwe



205 G EI.MIK

8083, 8990, 106110, 113, 133, 140, 150, 165171, 204, 211314, 317379, I I 20, 22, 36, 4041, 45, 50, 57, 6869, 74, 94127,136, 138, 140193, 232, 235, 238, 259, 266, 270, 274, 288, 295,318, III 1539, 43, 47, 59, 62, 64, 7193, 107, 113131, 138151,190, 202210, 220, 222, 224, 226, 232233, 235249, 269, 280,S 278)

GAPA [Bumpkin] (WoP) Jeden z kuców, przygotowanych przezMerry’ego do podróży Froda z Bucklandu do Rivendell w 3018

roku Trzeciej Ery. Został uprowadzony w Bree, lecz później sięodnalazł; resztę życia spędził pracując dla Barlimana Butterbura.

Imię to nadał mu Tom Bombadil. (I 143)

GARDNER FRODO (ur. 3 CE) Hobbit z Shire, drugie dziecko i naj-starszy syn Sama Gamgee. Był protoplastą rodziny Gardnerówze Wzgórza i prawdopodobnie mieszkał w Bag End. (III 347)

GARDNER HOLFAST (ur. 42 CE) Hobbit z Shire, syn Froda

Gardnera. Prawdopodobnie mieszkał w Bag End. (III 347)

GARDNEROWIE ZE WZGÓRZA [Gardner of the Hill] Znanai wpływowa rodzina hobbitów z Shire, założona przez Froda, naj-starszego syna Samwise’a Gamgee. Gardnerowie, którzy przyjęlinazwisko od zajęcia Sama, najprawdopodobniej mieszkali w BagEnd. (III 342, 347)

g Ar u l f (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, jeździec z eoredu

Eomera. Zginął podczas bitwy między eoredem a orkami Ugluka.(II 44)

GELION (sind.) Rzeka w Beleriandzie, płynąca na południe z je-ziora Helevorn i góry Rerir (Gelion Większy) oraz Himring (MałyGelion). Stanowiła zachodnią granicę Ossiriandu. Była dwukrotniedłuższa od Sirionu, lecz nie tak szeroka ani głęboka. (S 53, 54, 87,88, 91, 92, 107, 116118, 127, 134, 136, 139, 145, 177, 218-227)

GEUON WIĘKSZY [Greater Gelion] Większe z dwóch ramionGelionu, spływające z góry Rerir i jeziora Helevorn. (S 117)

GELMIR (sind., zm. 473 PE) Szlachetny elf z Nargothrondu, synGuilina, brat Gwindora. Pojmany przez Morgotha podczas Dagor



GELMIR 206

Bragollach i oślepiony, następnie zaś okaleczony i zamordowany pod murami Barad Eithel. (S 178, 180)

GELMIR (ok. 496 PE) Noldor, towarzysz » Arminasa. (S 200)

GELYDH (sind.) Liczba mnoga od Golodh.Patrz Golodhrimowie. (S 315)

GHANBURIGHAN (WoP) Człowiek, wódz Wosów. Podczas Wojny

o Pierścień przeprowadził Rohirrimów przez las Druadan, co pozwoliło im uniknąć przeważających sił Easterlingów i orkówstrzegących Wielkiego Zachodniego Gościńca.

Zwany także Ghanem. (III 9698, 229)

GUDOR (sind. «gwiazda», zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, jeden z 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie. (S 148)

GILDORINGLORION (WoP) Elf z rodu Finroda, w czasach Wojny0 Pierścień żył w Rivendell. Odpłynął za Morze wraz z OstatniąWyprawą Powierników Pierścieni. (I 8692, 108109, 132, 170,II 184, III 279)

GIL-ESTEL (sind. «gwiazda nadziei») Imię nadane..>GwieździeEarendila przez ludy Śródziemia po jej pierwszym wzejściu naniebo. (S 234)

GIL-GALAD (sind. «gwiazda promienista», PE3441 DE) Elf Noldor,syn Fingona, ostatni Najwyższy Król Noldorów w Sródziemiu.Urodził się w Hithlumie, po śmierci Fingolfina w Dagor Bragollachzostał wysłany do Falas. Po upadku Portów uciekł na Balar,a po śmierci Turgona i upadku Gondolinu został NajwyższymKrólem.

W Drugiej Erze Gilgalad pozostał w Śródziemiu. WładałLindonem i walczył z Sauronem podczas Czarnych Lat, korzysta-

jąc z pomocy Numenoru. Gdy w jakiś czas po upadku NumenoruSauron odzyskał swą potęgę i zaatakował Gondor, Gilgaladz Elendilem zawarli Ostatni Sojusz Ludzi i Elfów i razem po-wiedli armię, która w 3434 roku pokonała Saurona w Bitwie naRówninie Dagorlad i obiegła Barad Dur. W 3441 roku Gilgalad



207 GIMLI

Bronią Gilgalada była słynna włócznia Aeglos. Jako pierwszynosił on Yiłyę, najpotężniejszy z Trzech Pierścieni.Jego pierwotne imię brzmiało Ereinion; później znany był ja-

ko Ereinion Gilgalad, lecz gdy był Najwyższym Królem, zwanogo tylko Gilgaladem. (I 62, 182, 187, 233234, 243, S 147, 184,228, 231, 238, 249250, 266273, 276, Y 65)

GILRAENA [Gilraen] (sind. «wędrująca gwiazda», 29073067TE) Córka Dirhaela, Dunadana Północy. W 2929 roku poślubi-

ła Arathorna II, a w 2931 roku urodziło się ich jedyne dziecko,Aragorn. Po śmierci męża w 2933 roku mieszkała w Rivendelldo 2954 roku, kiedy to wróciła do swego domu, gdzieś w Eriadorze.

Zwana Gilraeną Piękną. (III 306310)

GILRAINA [Gilrain] (sind.) Rzeka w Lebenninie, płynąca na południe z Ered Nimrais do zatoki Belfalas, do której wpadała

na zachód od Ethir Anduin. Głównym jej dopływem była Serni.(III 136)

GILTHONIEL (sind. «gwiazdarozpalająca») Przydomek » Vardy.(I 358)

GIMILKHAD (ok. 3175 DE) Dunadan z Numenoru, młodszy synArGimilzóra, ojciec ArPharazóna. Silny i szorstki człowiek, przywódca Ludzi Króla za panowania swego brata, TarPalantira.

Zmarł w wieku 198 lat. (S 250, 251)GIMLI (2879 TE?) Krasnolud z rodu Durina, syn Glóina. Dzie-ciństwo prawdopodobnie spędził w Ered Luin, skąd w 2941 rokuwyruszył z ojcem do Ereboru. W 3018 roku towarzyszył ojcu doImladris, gdzie został wybrany jako przedstawiciel krasnoludówdo Drużyny Pierścienia. Przeprowadził Drużynę przez Khazaddum. Był też pierwszym krasnoludem, który od Dni Durina

przekroczył granice Lórien, gdzie zrodziło się jego uwielbieniedla Galadrieli i bliska przyjaźń z Legolasem. Po rozbiciu Drużynywraz z Legolasem i Aragornem udał się do Rohanu: tam dzielniewalczył w Bitwie o Rogaty Kasztel. Następnie przeszedł ŚcieżkiUmarłych, dotarł z Aragornem do Minas Tirith, walczył w Bitwiena Polach Pelennoru i pod Morannonem.



GINGLITH 208

Po Wojnie o Pierścień Gimli sprowadził grupę krasnoludówz Ereboru do Rohanu, gdzie został władcą Błyszczących Grot.Podtrzymywał przyjaźń z Legolasem i pozostałymi członkamiDrużyny Pierścienia. Wykuł nowe wrota z mithrilu i stali dlaMinas Tirith. W 120 roku Czwartej Ery, po śmierci króla Elessara, pożeglował wraz z Legolasem za Morze. Było to bezprecedenso-we wydarzenie, niewątpliwie będące konsekwencją jego miłości

do Legolasa i Galadrieli.Zwany był Przyjacielem Elfów. (1231, 263, 267381, I I 2049,88172, 177179, 192, 262, III 4056, 58, 62, 67, 111, 133138,141, 143, 147, 209211, 227, 228229, 231, 234)

GINGLITH (sind.) Rzeka w Beleriandzie Zachodnim, dopływ Narogu. Stanowiła zachodnią granicę równiny Tumhalad. (S 159,200)

GIRDLEY [Girdley Island] Wyspa na Brandywinie, powyżej MostuKamiennych Łuków. Prawdopodobnie stanowiła część Shire.(130)

GIRION (sind.?, zm. 2770 TE) Człowiek, ostatni król Dale zestarej dynastii, zabity przez Smauga; jego żona i dzieci uciekły,ocalając linię królewską. (H 7, 163, 181)

GIRITHRON (sind. «drżący»?) Nazwa Ringare, używana tylko przez Dunedainów. (III 352)

GLADDEN [Gladden Fields] Bagnista równina u zbiegu rzekiGladden i Anduiny. W 2 roku Trzeciej Ery została tu stoczonaBitwa na Polach Gladden, po której Jedyny Pierścień pozostałtu aż do 2463 roku, gdy został odnaleziony przez Deagola. Odokoło 1400 do 2460 roku żyła tu grupa Stoorów i mogły to być

ich pierwotne siedziby.Rosło tam wiele irysów.W sindarinie zwane Loeg Ningloron. (I 62, 234, 262)

GLADDEN Rzeka płynąca na wschód z centralnej części GórMglistych i wpadająca do Anduiny na bagniskach. U źródeł



209 GLAURUNG

GLAMDRING(sind. «wrógmłot») Miecz Gandalfa. Wykonany przez elfów z Gondolinu w czasach Bitew o Beleriand, należał

pierwotnie do Turgona. Po upadku Gondolinu zaginął, a w końcutrafił do skarbca trolli, gdzie w 2941 roku Trzeciej Ery znalazł goGandalf. Gandalf używał Glamdringa do końca Wojny o Pierścień.

Nie wiadomo, czy zabrał go za Morze.Jak wszystkie ostrza tego rodzaju, Glamdring świecił błę-

kitnym światłem, gdy w pobliżu byli orkowie. Był bliźniakiem

Orcrista. (I 267, 294, II 110, III 245, H 47, 56)GLAMHOTH (sind. «zgiełkhorda») > Orkowie. (S 316)

GLANDUINA [Glanduin] (sind.) Rzeka płynąca z Gór Mglistychna zachód i wpadająca do Mitheithel powyżej Tharbadu.

Zwana w westronie Rzeką Łabędzi, gdyż w dolnym jej biegużyło wiele łabędzi. (III 237)

GLAURUNG (sind., zm. 501 PE) Smok, pierwszy i największy

z Urulókich, wyhodowany przez Morgotha w Angbandzie. Pojawiłsię po raz pierwszy około 260 roku, pustosząc Ardgalen. Nieosiągnął jeszcze swych pełnych rozmiarów i został odparty przezkonnych łuczników Fingona.

Nie pojawił się ponownie aż do Dagor Bragollach, gdy wy-rósł już w pełni i stał się najstraszniejszym wojownikiem armiiMorgotha. Podczas tej kampanii spustoszył Lothlann i sforsowałSzczerbę Maglora. Podczas Nirnaeth Arnoediad jego pojawieniesię odwróciło los bitwy, rozdzielił bowiem prawe i lewe ugrupo-wanie Noldorów, następnie zaś, wsparty zdradą Easterlingów,zaczął niszczyć armię wschodnią. Został powstrzymany przezodpornych na ogień krasnoludów z Belegostu. Glaurung zabiłwprawdzie ich wodza, Azaghala, lecz został przezeń zranionyi musiał się wycofać.

W 496 roku Glaurung poprowadził kampanię przeciw

Nargothrondowi, splugawił Eithel Ivrin, spalił Talath Dirnen,swym płomieniem rozproszył armię Nargothrondu w Tumhalad,zniszczył Drzwi Felagunda wraz z prowadzącym do nich mo-stem i legł na jego skarbie. Rzucił też czar na Turina i Nienor,

powstrzymując Turina przed ratowaniem Finduilas i odbierając Nienor pamięć. W ten sposób doprowadził do ich kazirodczego



GLEOWINE 210

małżeństwa i samobójstwa; w końcu jednak Turin zemścił się,zadając Głaurungowi w CabedenAras śmiertelną ranę w brzuch.

Choć słowom smoków nie należy wierzyć, rozmowa Glaurungaz Turinem wskazuje na to, że jego przewrotność wobec dzieciHurina była w równym stopniu dziełem woli Morgotha, jak wy-nikiem jego własnego, właściwego smokom zła.

Glaurung Złoty, Ojciec Smoków, zwany był także Wielkim

Gadem lub Gadem Morgotha. (S 110, 111, 141, 144, 145, 181,182, 200213, 216, 217, 224, 227)

GLEOWINE (WoP) Człowiek z Rohanu, minstrel Theodena. PoWojnie o Pierścień ułożył pieśń o Theodenie i jego śmierci, poczym już do końca życia nie układał żadnych wierszy. (III 229)

GUNGAL (sind. «wiszący ogień», «błyszczące światło») Sztucznedrzewo ze złota, sporządzone przez Turgona na podobieństwo

Laurelinu, stojące na królewskim dziedzińcu w Gondolinie. (S 121)

GLIRHUIN (sind., 6 st. PE) Człowiek z Brethilu, wieszczek i min-strel. Przepowiedział, że Kamień Nieszczęśliwych przetrwa znisz-czenie Beleriandu. (S 215)

GLÓIN (21362385 TE) Krasnolud, król plemienia Durina (22832385) w Ered Mithrin. (III 324)

GLÓIN (2783 TE15 CE) Krasnolud z rodu Durina, syn Gróina,ojciec Gimliego. Był towarzyszem wędrówek Thraina i Thorina poBitwie w Azanulbizar oraz członkiem wyprawy Kompanii Thorina.Wyprawa ta przyniosła mu bogactwo i wysoką pozycję w Ereborze.W 3018 roku wysłano go wraz z Gimlim do Rivendell, by zasięg-nął rady Elronda. Wziął udział w Radzie u Elronda. (I 219221,231257, 263, II 37, III 57, 142, 149, 228, H 17, 22, 33, 79, 87,96, 109, 142, 170, 211)

GLÓREDHELA [Glóredhel] (sind. «złotoeldar», ok. 440 PE)Kobieta z Trzeciego Rodu Eldainów, córka Hadora. PoślubiłaHaldira z Brethilu, ich synem był Handir. (S 150)

GLORFINDEL (sind. «złotowłosy», zm. 511 PE) Władca Eldarów



211 GODŁA

Po upadku Gondolinu towarzyszył w ucieczce Tuorowi, Idrili innym ocalałym, gdy zaś grupa wpadła w zasadzkę na CirithThoronath, walczył z Balrogiem dowodzącym siłami nieprzyja-ciela. W walce tej obaj zginęli.

Ponieważ Glorfindel był złotowłosy, pochodził przypuszczal-nie z rodu Finarfina. Był głową rodu Złotego Kwiatu. (S 183, 227,228)

GLORFINDEL (ok. 1975 TE) Eldar o wielkiej mocy, prawdopo-

dobnie z rodu Finarfina. W czasach Wojny o Pierścień był drugim po Elrondzie elfem w Rivendell. Dowodził siłami, które w 1975roku pomogły pokonać Angmar w Bitwie pod Fornostem. W 3018roku spotkał i chronił Froda i jego towarzyszy w ich drodze doRivendell, walczył z Nazgulami przy Brodzie Bruinen.

Koniem Glorfindeła był wielki biały ogier Asfaloth. (I 203207, 212, 214218, 231, 254255, III 241)

GŁĘBINY CZASU [Deeps of Time] Rozległe obszary wymiaruCzasu. Określenie, oznaczające głównie odległą, niezgłębioną przeszłość, w istocie odnoszące się do Czasu jako zasady wią-żącej rzeczy i istoty (takie jak Arda i Varda) w ramach praw Ea,

będących realizacją Ainulindale. (III 33, 158, S 1619)

GŁÓWNY KRYSZTAŁ [Masterstone] Główny > palantir, nieprzekazany Amandilowi wraz z Siedmioma Kryształami. Przechowywanogo w wieży w Avallone. (S 269)

GOATLEAF HARRY (WoP) Człowiek z Bree, odźwierny ZachodniejBramy Bree. Przyłączył się do Billa Ferny’ego i podczas Wojnyo Pierścień uprawiał rozbój w okolicach Bree. (I 150, 158, 171,III 259)

GOATLEAFOWIE Rodzina ludzi z Bree. (I 153)

GOBIINY [Goblins] > Orkowie. (H 9, 14, 22, 27, 46, 5061, 65,

81, 100105, 155,202216)GODŁA [Emblems] Znaki identyfikacyjne umieszczane na sztan-darach i tarczach. We Władcy Pierścieni opisano następująceemblematy:

Anariona Słońce (zachodzące). (I 264)



GODY 212

Doi Amroth Biały Statek w kształcie łabędzia na błękitnym polu, albo Łabędź i Biały Statek. (III 38, 132, 151, 208)

Dunedainów Pófnocy Sześciopromienna Srebrna Gwiazda.(III 110, 123)

Durina i jego rodu Kowadło i Młot zwieńczone SrebrnąKoroną, otoczone Siedmioma Ośmiopromiennymi Gwiazdami.(I 289)

Eldarów Galathilion o liściach w kształcie sierpów księży-ca. (I 289)

Elendila i jego rodu w Gondorze Białe Drzewo zwieńczoneSrebrną Koroną i otoczone > Siedmioma Gwiazdami; na Północyużywano jedynie Siedmiu Gwiazd. (1264, III 110, 208, 302)

Eregionu ostrokrzew. (I 288)Gondoru Białe Drzewo i Siedem Gwiazd na czarnym po-

lu. (III 110)

Isildura Księżyc (w nowiu). (I 264)Królestwa Północy — >Gwiazda Elendila. (III 110)Minas Morgul Księżyc (jako znak Minas Ithil) zniekształ-

cony na podobieństwo trupiej czaszki. (III 161)Morgotha czarne pole bez żadnego godła. (S 257)

Namiestników Gondoru białe pole bez żadnego godła.(III 302)

Rodu Feanora Ośmiopromienna Srebrna Gwiazda. (1289)Rodu Fingolfina błękit i srebro. (S 182)Rohanu Biały Koń na zielonym polu. (III 151, 208, 318)Sarumana Biała Ręka na czarnym polu, czasem z runą S.

(II 30)Saurona Czerwone Oko. (II 242, III 85)Vanyarów biel. (S 233, 236)

GODY [Yuletide] Sześciodniowe zimowe święto w Shire, trwa- jące od 29 Foreyule do 4 Afteryule. (III 348349)

GODZINA OTWARCIA [Opening Hour] Pierwsza godzina DwóchDrzew, podczas której Telperion zaczynał kwitnąć po raz pierw-szy, zanim zalśnił Laurelin. Nie weszła ona do rachuby godzinValarów lecz od niej rozpoczęto rachubę > Lat Drzew (S 38



213 GOLLUM

GOLASGIL (WoP) Człowiek z Gondoru, prawdopodobnie Dunadan, pan Anfalas. (III 40)

GOLDWINE (26192699 TE) Człowiek, szósty król Rohanu(26802699). (III 316)

GOLDWORTHY’OWIE [Goldworthy] Rodzina hobbitów z Shire, prawdopodobnie zamożna. (III 346)

GOLFIMBUL (zm. 2747 TE) Ork, zwany przez hobbitów z Shirekrólem orków z góry Gram, wódz armii orków rozbitej w Bitwie0 Zielone Pola. Zginął w tej bitwie z ręki Bandobrasa Tooka, któ-ry uderzeniem kija strącił mu głowę.

Imię Golfimbul jest albo żartobliwe, albo fikcyjne, lub też przełożone na westron, gdyż Profesor Tolkien wywodzi od nie-go nazwę „golf”. Ponieważ nie wydaje się, by owa banda orków

była zbyt liczna, Golfimbul, jeśli był postacią historyczną, praw-

dopodobnie nie był królem. (H 22)GOLLUM (ok. 24303019 TE) Hobbit ze szczepu Stoorów, uro-dzony w ich osiedlu w pobliżu pól Gladden. Około 2463 roku jegokuzyn Deagol, łowiąc ryby, znalazł Jedyny Pierścień, a Gollumzamordował go, by zdobyć Pierścień. Wkrótce stał się nie dozniesienia dla swej rodziny i został wykluczony ze społecznościStoorów. Ukrył się w Górach Mglistych, coraz bardziej ulegającwładzy Pierścienia. W 2941 roku utracił go, gdy Bilbo Baggins

znalazł i zabrał Pierścień do Shire. Gollum, podejrzewając, że toBilbo ma Pierścień, opuścił Góry Mgliste, by go szukać. PożądaniePierścienia przezwyciężyło jego nienawiść i lęk przed Słońcem,Księżycem oraz istotami żywymi.

Kilka lat przed Wojną o Pierścień został schwytany przezSaurona, który dzięki temu poznał nazwisko Baggins. Sauronuwolnił Golluma w 3017 roku; wkrótce potem schwytał go Aragorn1przekazał Gandalfowi. Czarodziej dowiedział się w ten sposób

0 nieznanej mu do owego czasu części historii Pierścienia, zaśGolluma oddał pod straż elfom z Leśnego Królestwa. W czerw-cu 3018 roku Gollum uciekł elfom podczas napadu orków i nie-zwłocznie podjął poszukiwania Pierścienia. Wpadł na trop Froda1Drużyny przed Zachodnią Bramą Khazaddumu i szedł ich



GOLLUM 214

tropem przez Morię i Lórien. W Emyn Muil został pojmany przez Froda i Sama. Częściowo z lęku, jaki odczuwał wobecPowiernika Pierścienia, po części zaś, by upewnić się, że Sauronnie odzyska Pierścienia, Gołlum uczciwie poprowadził hobbitówdo Cirith Ungol, najsłabiej strzeżonego przejścia do Mordoru.Tam jednak wydał Froda i Sama Shelobie, mając nadzieję naodzyskanie Pierścienia, gdy ta odrzuci ubrania hobbitów. Gdy

plan ten zawiódł, wszedł w ślad za hobbitami na Orodruinę. Jegoatak na Froda na zboczach góry nie powiódł się, lecz gdy Frodoogłosił Pierścień swą własnością, Gollum zaatakował raz jeszcze.W walce, która się wywiązała, odgryzł palec Froda i tak odzyskałPierścień. Jednak to złamanie przysięgi wierności wobec Frodazgubiło Golluma, a jej druga część niedopuszczenie do odzyska-nia Pierścienia przez Saurona spełniła się zaraz, gdyż Gollumrunął w głąb Rozpadlin Zagłady, sam ginąc i niszcząc Pierścień.

Gollum początkowo wyglądał jak normalny hobbit, lecz długieżycie w ciemności i wilgoci oraz wpływ Pierścienia drastyczniezmieniły jego wygląd. Zachowane opisy poważnie się różnią, wy-daje się jednak, że w czasach Bilba i Froda był on skrajnie wychu-dzony i żylasty, miał czarną skórę, płaskie stopy, długie cienkieręce i wielkie blade oczy. Miał słaby wzrok, ale wyostrzony słuch, potrafił też poruszać się bezgłośnie i wspinać jak owad. Na sku-

tek długotrwałego oddziaływania Pierścienia Gollum chorobliwielękał się wszystkich dzieł elfów. Sznur elfów parzył go, a lembasy przypominały mu smakiem kurz. Nienawidził wszystkich żywychistot, a ponieważ Pierścień spotęgował złe cechy jego charakteru,ogólnie rzecz biorąc, był odrażający.

Jego prawdziwe imię brzmiało Trahald, co w języku LudziPółnocy znaczy «ryjący w ziemi, wkopujący się»; zanglicyzowanawersja tego imienia to Smeagol. Przezwisko Gollum zawdzięczał

niemiłym dźwiękom, dobywającym się z jego gardła nadała mu jerodzina już po znalezieniu przezeń Pierścienia. Orkowie z CirithUngol nazywali go Sługą Sheloby, ze względu na usługi, jakie jejświadczył. On sam zwracał się do siebie „mój skarbie”, być możemyląc siebie z Pierścieniem. Sam Gamgee nazywał go Pełzaczem



GONDOUNDRIMOWIE 216

zdobyty przez armię orków, Balrogów, smoków i wilków w 511roku jako ostatnie w Beleriandzie królestwo elfów, poddanychWyrokowi Mandosa.

Miasto Gondolin było najpiękniejszym i najsłynniejszym mia-stem elfów w Śródziemiu; powiedziane jest, że miało ono siedemnazw. Pierwotna nazwa miasta i królestwa brzmiała Ondolinde.Zwany także Ukrytym Królestwem. Bitwy pod Gondolinem,

wspomniane w Hobbicie, są niezgodne z historią przedstawionąw Quenta Silmarillion. (I 234, 299, 337, S 120, 121, 127, 150,151, 182, 224227, H 47, 59, 61)

GONDOUNDRIMOWIE [Gondolindrim] (sind. «Gondolinlud»)Elfowie z Gondolinu, trzecia część Noldorów z zastępu Fingolfinai wielu Sindarów. Zamożni i pracowici, byli bardzo czynni ja-ko rzemieślnicy i budowniczowie, gdy zaś nadszedł czas, oka-

zali się dzielnymi wojownikami. Po upadku Gondolinu resztkiGondolindrimów pod wodzą Tuora i Idril żyły w Arvernien i u uj-ścia Sirionu. (S 133, 151)

GONDOR (sind. «kamieńkraj») Królestwo Dunedainów w Sródziemiu, założone przez Elendila w 3320 roku Drugiej Ery jakowspólna dziedzina jego synów, Isildura i Anariona. U szczytuswej potęgi (około 1100 roku Trzeciej Ery) Gondor rozciągał się

od Celebrantu na północy do rzeki Harnen i Umbaru na połu-dniu i od morza Rhun na wschodzie do Gwathló na zachodzie.Ponadto wiele krajów na wschodzie i południu było jego lennami.Głównymi miastami Gondoru były Osgiliath, Minas Anor, MinasIthil, Doi Amroth i Pelargir.

Od chwili powstania Gondor był celem ataków Saurona i jegosojuszników z Rhun, Haradu i Umbaru. Poczynając od 3429 roku

Drugiej Ery Ithilien było wielokrotnie najeżdżane, aż wreszciew 2002 roku Trzeciej Ery Minas Ithil wpadło w ręce Nazguli i po-zostawało pod ich władzą aż do końca Wojny o Pierścień. Gondor przeżył trzy wielkie klęski Waśń Rodzinną z lat 14321448,Wielką Zarazę z 1636 roku oraz najazdy Woźników w latach18511954 Te klęski w połączeniu z degeneracją Dunedainów



217 GORGOROTH

Po śmierci Elendila w 3441 roku Drugiej Ery w Gondorzewładał ród Anariona aż do wygaśnięcia w 2050 roku TrzeciejEry. Od tego czasu, aż do odnowienia królestwa przez Elessaraw 3019 roku, Gondor był rządzony przez namiestników.

Gondor był państwem feudalnym. Pierwotnie dwa największelenna, domeny królewskie Ithilien (Isildura) i Anórien (Anariona)

były równej rangi, lecz po wyjeździe Isildura do Arnoru i prze-niesieniu stolicy z Osgiliath do Minas Anor Anórien zyskało

przewagę nad Ithilien.Zwane także Południowym Królestwem, w przeciwieństwie do

Arnoru, a przez Rohirrimów Stoninglandem i Stonelendingiem.Także » Calenardhon, Lebennin, Belfalas, Enedwaith. (1 16,

26, 233, II 21, III 15)

GONNHIRRIMOWIE [Gonnhirrim] (sind. «kamieńpanlud»)Krasnoludy, zwane tak przez elfów w Pierwszej Erze. (S 87)

GOODBODY LILIA [Lily Goodbody] (28222912 TE) Hobbitkaz Shire, najmłodsze dziecko Balba Bagginsa. Wyszła za TogaGoodbody’ego. (III 344)

GOODBODY TOGO (ok. 29 st. TE) Hobbit z Shire. Poślubił LilięBaggins. (III 344)

GOODBODY’OWIE [Goodbody] Rodzina hobbitów z Shire, praw-dopodobnie zamożna. (I 40)

GOODCHILDOWIE [Goodchild] Rodzina hobbitów z Shire.(III 347)

GOOLDOWIE [Goold] Rodzina hobbitów z Shire, prawdopodob-nie zamożna. (III 346)

GORBAG (zm. 3019 TE) Uruk z Minas Morgul, dowódca kompanii orków. Zabity w walce między jego kompanią a kompaniąShagrata o kolczugę Froda. (II 320327, III 166, 169, 172174,

180, 188)

GORGOROTH (sind. «nawiedzone») Wielki płaskowyż na połu-dniowym zachodzie Mordoru, teren spustoszony, pokryty nie-zliczonymi jamami wykopanymi przez orków. Najważniejszymi



GORGOROTH 218

jego miejscami byty Orodruina i Baraddur. (I 235, 377, II 228,III 151, S 78, 91, 116, 127, 155, 189, 271, 273, 275)

GORGOROTH Ered Gorgoroth. (S 78, 91, 116, 127, 155)

GORGUNY [Gorgun] » Orkowie, zwani tak przez GhanburiGhana. (III 98)

GORT.IM (sind., zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, syn

Angrima. Był jednym z 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie.Pojmany przez Saurona, zdradził Barahira z miłości do swojejżony Jednak obraz, którym zwiódł go Sauron, był tylko widmem,a nagrodą za zdradę śmierć. (S 148, 153, 154)

GORTHAUR OKRUTNY [Gorthaur the Cruel] (sind. «ohydnaśmierć») Imię nadane > Sauronowi przez Sindarów w Beleriandzie.(S 30, 148, 265)

GORTHOL (sind. «zgrozahełm») Pseudonim >• Turina jako jed-nego z dwóch wodzów w Talath Dirnen. (S 194)

GOSPODA PRZY MOŚCIE [Bridge Inn] Gospoda w Shire, położona przy Wielkim Wschodnim Gościńcu, na zachodnim krańcu Mostuna Brandywinie. Zburzona za rządów Lotha w Shire. (III 252)

GOŚCIE [Guests] > Ludzie zwani tak z powodu ich śmiertelności

oraz tego, że ich ostateczny los leżał poza Ardą. (S 41)

GOŚCINIEC Z PÓŁNOCY [North Road] Droga biegnąca z miejsca poniżej Tharbadu do Fornostu, krzyżująca się w Bree z WielkimWschodnim Gościńcem. Po upadku Północnego Królestwa i wy-ludnieniu Eriadoru była nieużywana, dlatego zwano ją ZielonymTraktem.

Zwana także, na południe od Tharbadu, Starym PołudniowymGościńcem. (I 20, 149, III 245, 246, 257)

GOTHMOG (WoP) Komendant Minas Morgul w czasach Wojnyo Pierścień, dowódca armii Saurona podczas Bitwy na PolachPelennoru po upadku Wodza Nazguli.

Być może był Nazgulem (III 113)



219 GÓRY KSIĘŻYCOWE

pod koniec DagornuinGiliath, zabii Fingona i pojmał Hurina podczas Nirnaeth Arnoediad, zabił Ectheliona podczas szturmuGondołinu, jednak zginął z jego ręki.

Gothmog miał gwardię przyboczną złożoną z trolli. (S 102,182, 183, 227)

GÓRA [Mountain, The] Erebor. (I 81, 219, III 141)

GÓRA [Mountain, The] » Taniąuetil. (I 24, 37, 80, 105)

GÓRA OGNIA [Fiery Mountain] Orodruina. (170, III 157, S 272)

GÓRA OKA [Hill of the Eye] » Amon Hen. (I 371, 377)

GÓRA PRZEZNACZENIA [Mount Doom] > Orodruina. (I 236,268, II 217, III 157)

GÓRA UCHA [Hill of Hearing] > Amon Lhaw. (I 378379, 383)

GÓRA-KIEŁ [Mount Fang] » Orthank. (II151)

GÓRSKI MUR [Mountain Wall] Prawdopodobnie Pelóri, ale moż-liwe także, że Ściany Nocy. (I 227)

GÓRY AMANU [Mountains of Aman] Pelóri. (S 37, 39, 58)

GÓRY BŁĘKITNE [Blue Mountains] » Ered Luin. ( I I8, S 107,117)

GÓRY CIENIA [Mountains of Shadow, Shadowy Mountains] >Ered Wethrin. (S 101,104,107, 114,145,152,161, 191, 214, 268)

GÓRY CIENIA [Shadowy Mountains] > Ephel Duath, zwane tak przez Golluma. (III 399)

GÓRY ECHOWE [Echoing Hills, Echoing Mountains] > EredLómin. (S 101, 113)

GÓRY KSIĘŻYCOWE [Mountains of Lunę] > Ered Luin. (116)

GÓRY KSIĘŻYCOWE [Mountains of the Moon] Siedziba Człeka

z Księżyca w wierszu hobbickim Jak Czł ek z Księżyca zszedł za wcześnie, opartym na motywach zaczerpniętych z Gondoru.Prawdopodobnie fikcyjne, wzmianki o nich mogą jednak zawieraćżartobliwe odniesienia do Ered Luin, zwanych w Shire GóramiKsiężycowymi. (TB 158)



GÓRY MGLISTE 220

GÓRY MGLISTE [Misty Mountains] Wielki łańcuch gór ciągnący sięw Śródziemiu 900 mil, od Pustkowi Północnych do Wrót Rohanu.Wzniesione przez Melkora jakiś czas przed przebudzeniem się el-fów, by powstrzymać Oromego, podczas Wielkiej Wędrówki stałysię przyczyną opóźnienia marszu Eldarów i skłoniły Nandorówdo zawrócenia. W Trzeciej Erze roiły się od orków.

Główne szczyty Gór Mglistych to Gundabad, Zirakzigil,

Barazinbar, Bundushathur i Methedras, a z głównych przełęczyznamy Wysoką Przełęcz i Bramę Czerwonego Rogu.

Oprócz siedzib orków pod Górami Mglistymi wydrążone były wielkie siedziby krasnoludów, Khazaddum. Także CarnDum mogło być pierwotnie zamieszkane przez krasnoludów.Orły żyły w centralnej części Gór Mglistych w Trzeciej, a możei w Drugiej Erze.

W sindarinie zwane Hithaeglir. Zwane także Wieżami Mgły.(115116, 64, I I 150, III 150, S 52, H 43, 48, 54, 74, 82, 91,151,183,202, 209, 212)

GÓRY MORn [Mountains of Moria] Bundushathur, Zirakzigili Barazinbar, trzy góry, pod którymi wydrążono Khazaddum.(1315)

GÓRY MROCZNEJ PUSZCZY [Mountains of Mirkwood] Góry

w północnej części Mrocznej Puszczy, w których znajdowały sięźródła Rzeki Zaklętej. Po Wojnie o Pierścień stały się południowągranicą Leśnego Królestwa. (I 55, H 223)

GÓRY OBRONNE [Mountains of Defence] > Pelóri. (S 77, 95,96)

GÓRY OKRĘŻNE [Encircling Mountains] Echoriath. (S 109,

133, 214, 224226)GÓRY POPIELNE [Ash Mountains, Ashen Mountains] —> EredLithui. (II 9, III 399)

GÓRY SZARE [Grey Mountains] —>Ered Mitrhin. ( I I 11)



221 GREENHOLM

GÓRY ZGROZY [Mountains of Terror] > Ered Gorgoroth. (1 189,II 310, S 127, 155)

GÓRY ŻELAZNE [Iron Mountains, Mountains of Iron] » EredEngrin. (S 112)

GRA W ZAGADKI [Riddlegame] Gra polegająca na wzajemnymzadawaniu sobie zagadek przez dwie osoby. Miała ona uświę-cone zasady. Pierwszy gracz, który nie znał odpowiedzi, tracił

ustaloną z góry stawkę. Wydaje się, że była ona powszechnaw całym Śródziemiu i objęta powiernictwem Valarów. (I 23, 64,66, 239, H 58)

GRAM (26882742 TE) Człowiek, ósmy król Rohanu (27182741). (III 316)

GRAM [Mount Gram] Szczyt w Górach Mglistych, siedziba orków, którzy zaatakowali Shire w 2747 roku Trzeciej Ery i zostali

rozbici w Bitwie o Zielone Pola. (H 22)GRANICA DZIKICH KRAIN [Edge of the Wild] Granica mię-dzy zaludnionymi krajami Eriadoru a niebezpiecznymi DzikimiKrainami, przebiegająca, ogólnie rzecz biorąc, z północy na po-łudnie, przecinając Bruinen na zachód od brodu. (H 222)

GREENHAND HALFRED (ur. 2851 TE) Hobbit z Shire, najstar-szy syn Holmana Zielonorękiego, pierwszy z rodu Greenhandów.

Mieszkał w Hobbitonie i był ogrodnikiem. (III 347)GREENHAND HOLMAN (2892ok. 2961 TE) Hobbit z Shire, synHalfreda Greenhanda. Mieszkał w Hobbitonie na Bagshot Row pod nr 3 i był ogrodnikiem u Bilba Bagginsa. Nauczył ogrodnic-twa Hamfasta Gamgee. (I 34, III 347)

GRF.ENHANDOWTE [Greenhand] Rodzina hobbitów z Shire, po-tomkowie Halfreda, najstarszego syna Holmana Zielonorękiego.

Żyli w Hobbitonie i byli ogrodnikami. Nazwisko było niewątpliwiewyprowadzone z przydomka Holmana, nadanego mu ze względuna jego umiejętności ogrodnicze. (III 347)

GREENHOLM Miasto w Shire, położone na Dalekich Wzgórzach,rodzinna miejscowość Fastreda z Greenholm. (III 347)



GRIMA 222

GRIMA (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, główny doradca królaTheodena, agent Sarumana. Przekazywał swemu panu informacjena temat Rohanu, a jednocześnie osłabiał Theodena kłamliwymiradami; jego nagrodą miała być Eowina. Gdy Gandalf doprowa-dził do odrodzenia Theodena, Grima uciekł do Isengardu, gdziedotrzymywał Sarumanowi towarzystwa podczas ich uwięzienia

przez Drzewca, następnie zaś towarzyszył mu aż do Shire. Tam,

po tym jak Saruman potraktował go ze skrajną pogardą, zabił gow obecności Froda i sam zginął z rąk hobbitów.

W Rohanie zwany Robaczywym Językiem. (II113118, 166,171, III 252)

GRIMBEORN (WoP) Człowiek, syn Beorna, wódz Beorningów.Zapewne tak jak ojciec potrafił zmieniać postać. Za jego pano-wania Wysoka Przełęcz i bród przy Carrock były otwarte i żaden

ork ani wilk nie śmiał wkroczyć na ziemie Beorningów. Znany jako Grimbeorn Stary. (I 220)

GRIMBOLD (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, jeden z marszał-ków, pochodził z Grimslade. Odznaczył się w Bitwach u Brodówna Isenie, następnie dowodził trzecim eoredem w Bitwie na PolachPelennoru, w której poległ. (III 105106, 116117)

GRIMSLADE Okolica lub osada w Rohanie, miejsce urodzeniaGrimbolda. (III 117)

GRINDWALL Wieś w południowej części Bucklandu, na zewnątrzWysokiego Płotu. (TB 123)

GRISHNAKH (zm. 3019 TE) Ork z Baraddur, dowódca bandyorków z Mordoru, która zabiła Boromira i pojmała Merry’egoi Pippina. Miał pewne informacje o Pierścieniu. Pragnąc go dla

siebie i sądząc, że ma go jeden z pojmanych hobbitów, wykradłich z obozu orków z Isengardu, okrążonego już przez Rohirrimów.Zabity przez jednego z jeźdźców, wyniósł jednak Merry’egoi Pippina dość daleko, by mogli wyjść cało z rzezi. (II 5152, 56,62, 159)



223 GUILIN

GROBLA [Causeway] Droga w Shire, prowadząca przez Deephallow,Stock i Rushey. (I 94, 9799, TB 123)

GRÓIN (26712923 TE) Krasnolud z plemienia Durina, drugi synFarina, ojciec Oina i Glóina. (III 324)

GROND Młot Świata Podziemnego, wielka maczuga będąca głów-ną bronią Morgotha. (III 92, S 146)

GROND Wielki taran długości 100 stóp, zbudowany w Mordorze

w celu rozbicia Wielkiej Bramy Minas Tirith podczas Wojnyo Pierścień. Jego głowica była wykonana z czarnej stali i ufor-mowana na kształt wilczej głowy.

Nazwany tak na pamiątkę maczugi Morgotha. (III 92)

GRÓR (25632805 TE) Krasnolud z rodu Durina, najmłodszysyn Daina I, ojciec Naina. Założył krasnoludzkie królestwow Żelaznych Wzgórzach. (III 324)

GRÓB ŚNIEŻNOGRZYWEGO [Snowmane’s Howe] Miejsce po-chówku Śnieżnogrzywego na polach Pelennoru. Na mogile rosławysoka zielona trawa i wieńczył ją kamień z wyrytym na nimnapisem. (III 108)

GRUBB, GRUBB I BURROWES [Messers Grubb, Grubb, andBurrowes] Firma z Shire, prawnicza lub aukcyjna. (H 218)

GRUBBOWIE [Grubb] Rodzina Hobbitów z Shire. (I 40)GRZBIET TARLANGA [Tarlang’s Neck] Długi grzbiet górskiw Lamedonie, przecięty drogą biegnącą między Erech i Calembel0 60 mil na północ od tego miasta. Stanowił południową odnogęEred Nimrais.

Pierwotna nazwa grzbietu brzmiała Tarlang, lecz później zo-stała ona uznana za ludzkie imię, stąd Grzbiet Tarlanga.

(W polskim przekładzie Przesmyk Tarlanga; III 56, W 19)

GRZMIĄCA WODA [Loudwater] » Bruinen. (1 15, 195)

GUILIN (sind., PE) Szlachetny elf z Nargothrondu, ojciec Gelmira1Gwindora. (S 178181, 195200)



GUL 224

GUL (CM «upiór») Każdy z większych niewidzialnych slugSaurona, ożywiony i całkowicie kontrolowany przez jego wolę.

Należeli do nich Nazgule (wydaje się, że słowo gul jest zarównoliczbą pojedynczą, jak mnogą), mogły też należeć wilkołaki z TolinGaurhoth. (W 172)

GUNDABAD Góra w północnej części Gór Mglistych. Podczaswojny krasnoludów z orkami mieściła się tu najdalej wysu-

nięta na północ forteca orków, jaką zdobyli krasnoludy.(III 320)

GUNDOR (sind., zm. 455 PE) Adan z Trzeciego Rodu, młodszysyn Hadora. Zabity strzałami orków, gdy walczył u boku ojcaw Eithel Sirion podczas Dagor Bragollach. (S 145)

GURTHANG (sind. «śmierćżelazo») Imię nadane przekutemu

Anglachelowi przez Turina. (S 198, 201, 203, 209, 211, 212)

GUTHLAF (tłum. rohir. «ocalały z bitwy») Człowiek z Rohanu,chorąży Theodena podczas Bitwy na Polach Pelennoru. Poległ

w tej bitwie. (III 106, 112, 117)

GUTHWINE (tłum. rohir. «bitwaprzyjaciel») Miecz Eomera.(II131)

GWAERON (sind. «wiatr») Sindarińska nazwa Sulimę, używanatylko przez Dunedainów. (III 352)

GWAIHIR (sind. «wiatrpan», ok. 29413019 TE) Władca orłówz Gór Mglistych. Przyjaźnił się z Gandalfem od czasu, gdy tenuleczył jego zatrutą ranę. W 2941 roku wraz ze swymi orłami ura-tował Gandalfa i Kompanię Thorina przed orkami. Poprowadziłorły do Bitwy Pięciu Armii, w której odegrały one kluczową rolę.

Podczas Wojny o Pierścień trzykrotnie pomógł Gandalfowi, uwal-niając go z Isengardu, ratując spod szczytu Zirakzigil, wreszcieratując Froda i Sama na stokach Orodruiny. Gwaihir i jego ludsłużyli też Gandalfowi i Radagastowi jako posłańcy i zwiadow-cy. Jakiś czas po roku 2941 Gwaihir został Królem Wszystkich



225 GWIAZDA DUNEDAINÓW

GWAITH-I-MIRDAIN (sind. «ludklejnotówkowali») Noldorowiez Eregionu, najwięksi rzemieślnicy wszech czasów, nie należał jednak do nich Feanor. Eregion został zasiedlony około 750 rokuDrugiej Ery przez Noldorów z Lindonu pod wodzą Celebrimboraz rodu Finwego. Przyciągnęła ich tam bliskość kopalni mithriluw Khazaddumie. Przez prawie 1000 lat GwaithiMirdain i ródDurina trudzili się wspólnie, żyjąc w dostatku i przyjaźni, naj-większej, jaka kiedykolwiek powstała między elfami a krasnolu-

dami.Jednakże dążenie noldorskich jubilerów do coraz większego

kunsztu i piękna doprowadziło ich do upadku, gdyż około 1200roku Sauron, pod przybranym imieniem Annatara, podszedł ich,a oni przyjęli jego rady i dary. Około 1500 roku GwaithiMirdainrozpoczęli pod jego kierunkiem wykuwanie Pierścieni Władzy,choć Trzy Pierścienie wykonał sam Celebrimbor. Po wykonaniuwszystkich Pierścieni, około 1590 roku, Sauron zdradził Noldorówi wykuł Jedyny Pierścień. Celebrimbor odkrył ten postęp i ukryłTrzy Pierścienie, na co Sauron odpowiedział otwartą wojną.W 1697 roku najechał Eregion, a Celebrimbor i wielu Gwaith

iMirdain poległo. Niedobitki pod wodzą Elronda podążyły doRivendell. Prawdopodobnie to ci kowale przekuli w 3018 rokuAndurila dla Aragorna.

Zwani także kowalami elfów. (S 266)

GWARDIA FARAMIRA [Guard of Faramir] > Biała Kompania.(III 223)

GWATHLÓ (sind. «cień» + «moczary») Nazwa nadana przezczęść ludzi wielkiej rzece, powstałej przez połączenie Mitheitheli Glanduiny. Płynęła na południowy zachód, stanowiąc granicęmiędzy Minhiriath a Enedwaith.

W westronie zwana Szarymi Rozlewiskami. Zapisywana tak-

że jako Gwathlo. (I 195, III 237)

GWIAZDA DNIA [Daystar] > Słońce. (S 95)

GWIAZDA DUNEDAINÓW [Star of the Dunedain] GwiazdaElendila. (III 110)



GWIAZDA EARENDILA 226

GWIAZDA EARENDILA [Star of Earendil] Silmaril noszony przezEarendila i wyniesiony przez niego na niebiosa na pokładzie„Vingilota”. Zwany także Gwiazdą. (S 259, 261, 266)

GWIAZDA ELENDILA [Star of Elendil] Brylant stanowiący częśćdziedzictwa Królestwa Północy. Symbolizował on gwiazdęEarendila, która służyła za punkt orientacyjny Edainom żeglu-

jącym do Numenoru. Gwiazdę Elendila nosili na czole królowie

Królestwa Północy do czasu, gdy Elessar dał ją w roku 16 CzwartejEry Samowi Gamgee*.

Zwana także Gwiazdą Dunedainów, Gwiazdą Północyi Elendilmirem. (III 110)

GWIAZDA POŁUDNIA [Southern Star] Odmiana > fajkowegoziela uprawiana w Południowej Ć wiartce. (11920)

GWIAZDA PÓŁNOCNA [Star of the North] -> Gwiazda Elendila.(III 123, 221)

GWIAZDA RODU FEANORA [Star of the House of Feanor] GodłoFeanora i jego spadkobierców, ośmioramienna gwiazda ze sre-

bra. (I 289)

GWINDOR (sind.) Elf, władca Nargothrondu, syn Guilina, bratGelmira. Poprowadził małą grupę elfów z Nargothrondu do

Nirnaeth Arnoediad, by pomścić śmierć brata. Dołączyli oni doFingona.

Stacjonując w Barad Eithel, Gwindor rozpoczął bitwę szaleń-czym atakiem na wojska Morgotha, gdy ujrzał Gelmira, okaleczo-nego i zamordowanego. Dotarł aż do Schodów Angbandu, jednakzostał otoczony i pojmany, a wszyscy jego towarzysze polegli.

Po 14 latach niewoli w kopalniach Morgotha Gwindor uciekł

i został odnaleziony w TaurnuFuin przez Belega. Obaj uwolniliTurina z rąk orków, a Gwindor strzegł go, gdy Turin rozpaczał po zabójstwie Belega. Gwindor uzyskał dla Turina prawo wstępu

* W przypisie do tekstu K lę ska na Polach Gladden w Nie dokończonych opowieściach Christopher Tolkien uważa iż król Elessar nie mógłby podarować



227 GWIRITH

do Nargothrondu, tu jednak jego ukochana Finduilas zakocha-ła się w Turinie. Gwindor zniósł to z godnością, widząc jednak, jak zbliża się zguba Nargothrondu, przeciwstawiał się polityceotwartej walki z Morgothem, propagowanej przez Turina. Jednak

jego siła i uroda przepadły podczas niewoli w kopalniach, a jegorady zignorowano. Poległ w katastrofalnej bitwie w Tumhalad.(S 178181, 195200)

GWIRITH (sind.) Sindarińska nazwa Viresse, używana tylko przez

Dunedainów. (III 352)



HHADHÓDROND (quen. «Khazadsiedziba») Pierwsza elficka na-zwa > Khazaddumu. (S 87, 266)

HADOR (tłum. adun. «jasny»?, 389455 PE) Adan z TrzeciegoRodu, Przyjaciel Elfów i bohater. Syn Hathola, ojciec Galdorai Gundora. W młodości był na służbie Fingolfina, który pokochał

go i powierzył władzę nad Dorlóminem. Hador zgromadził tamczłonków Trzeciego Rodu i stał się największym wodzem Edainów.Podczas Dagor Bragołlach dowodził strażą tylną Fingolfina i zgi-nął w obronie Eithel Sirion.

Szlachetność Hadora była tak wielka, że uważano, iż do-równuje on władcom elfów, a Edainowie w latach jego panowa-nia w Dorlóminie osiągnęli szczyt swej chwały w Beleriandzie.

Zwany Hadorem Lorindołem, Złotogłowym oraz Złotowłosym.(1259, I I 267, S 141, 142,145, 147152, 178, 182184, 187, 188,194,203,214, 233)

HADOR (zm. 2395 TE) Dunadan, siódmy rządzący namiest-nik Gondoru (22782395). W 2360 roku wprowadził ostatniąmilenijną poprawkę w Rachubie Namiestnikowskiej. (III 291,350)

HAERAST (sind. «daleki brzeg») Wybrzeża Amanu, jako przeci-wieństwo Nevrastu, Bliższego Brzegu Śródziemia. (S 303)

HALADINOWIE [Haladin] Drugi Ród Edainów. Wkroczyli doBełeriandu w rok po spotkaniu Finroda z Pierwszym Rodemi osiedlili się najpierw w Thargelionie, ignorowani przez Noldorów



229 HALDAD

się pod wodzą Haldada na tereny położone w widłach Ascarui Gelionu, gdzie wznieśli ostrokół i bronili się aż do nadejściaCaranthira, który ich uratował.

Wielu ocalałych pod wodzą Halethy wywędrowało najpierwdo Estoladu, a później, podejmując niebezpieczną drogę skrajem Nan Dungortheb, do Talath Dirnen i Brethilu. Haletha otrzymałaod Thingola las Brethil pod warunkiem strzeżenia przeprawy naTeiglinie. Przez wiele lat leśni ludzie z Brethilu strzegli północne-

go skrzydła Nargothrondu, a ich liczba wzrosła dzięki napływowiuchodźców z ich własnego ludu, a po upadku Dorthonionu tak-że przedstawicieli Pierwszego Rodu.

Po upadku Tol Sirion (457 roku Pierwszej Ery) zdarzały sięliczne ataki orków na przeprawę i na Brethil, ale Haladinowieutrzymali się aż do Nirnaeth Arnoediad. Ponieśli wówczas wiel-kie straty na równinie Anfauglith, osłaniając odwrót Fingona.W 496 roku zostali rozbici w Brethilu, co otwarło orkom dro-

gę do Nargothrondu. Po tej katastrofie Haladinowie pozostaliw swych lasach, atakując orków z zasadzki przy przeprawie, gdytylko mogli. Przez kilka lat walczyli pod dowództwem Turina,który używał tu pseudonimu Dziki Człowiek z Lasu i Turambar,w zasadzie jednak znikli z kart historii.

Haladinowie różnili się od innych Edainów pod wielomawzględami. Ich język nie był najwidoczniej spokrewniony z innymi językami ludzi; oni sami byli niżsi; byli też mniej zainteresowanisztuką słowa i nauką, ponad które przedkładali samotność i życiew puszczy. Ich bronią bojową były topory.

Zwani byli także Ludem Halethy. (S 136, 139, 140, 152)

HALBARAD (sind. «wysokawieża», zm. 3019 DE) Dunadan,Strażnik Północy. Dowodził drużyną Strażników Północy, któradołączyła do Aragorna w czasie Wojny o Pierścień i towarzyszyłamu na Ścieżkach Umarłych. Podczas Bitwy na Polach Pelennoru

był chorążym Aragorna; poległ w tej bitwie. (III 4446, 48, 50,53, 57, 60, 115116)

HALDAD (zm. 4 st. PE) Adan z rodu Haladinów, ojciec Halethyi Haldara. Gdy Haladinowie zostali zaatakowani przez orkóww Thargelionie, zgromadził ocalałych, zorganizował obronę



HALDAN 230

i wzniósł ostrokół w widłach Ascaru i Gełionu. Zginął podczas jednej z wycieczek za ostrokół. (S 139141)

HALDAN (zm. 4 st. PE) Adan z rodu Haladinów, syn Haldara,wódz Haladinów po śmierci swej ciotki, Halethy. Prawdopodobniemieszkał w Brethilu. (S 140)

HALDAR (zm. 4 st. PE) Adan z rodu Haladinów, syn Haldada,

ojciec Haldana. Został zabity przez orków podczas oblężeniaostrokołu Haladinów w Thargelionie, gdy rzucił się, by bronićciała ojca. (S 139141)

HALDIR (WoP) Elf z Lórien, jeden z trzech braci, którzy spotkaliDrużynę Pierścienia i eskortowali ją do Caras Galadhon.

Podróżował poza Lórien i znał język westron. (I 325339,350351, 361)

HALDIR (zm. 473 PE) Adan, wódz Haladinów (473 rok), synHalmira, mąż Głoredheli, ojciec Handira, ojczym Hurina i Huora.Dowodził siłami Haladinów w ramach Ligi Maedhrosa i zgi-nął wraz z większością swych ludzi, osłaniając odwrót Fingona przez Anfauglith podczas Nirnaeth Arnoediad. (S 150, 178181,184)

HAŁETH (zm. 2758 TE) Człowiek z Rohanu, starszy syn królaHeima. Zginął, broniąc bram Meduseld przed Wulfem. (III 316)

HALETHA [Haleth] (zm. 4 st. PE) Kobieta z plemienia Haladinówi ich przywódczyni. Poprowadziła swój lud z Thargelionu na za-chód, wybierając niebezpieczną drogę skrajem Nan Dungortheb.Osiedliła się w Brethilu, który otrzymała w zamian za strzeżenie

przeprawy przez Teiglin. Pochowana na Tur Haretha. (S 139141)

HALFAST Z OVERHILL [Halfast of Overhill] (ur. 2972 TE) Hobbitz Shire, syn Halfreda z Overhill. Żył w Overhill i pracował u panaBoffina. Lubił polować w Północnej Ć wiartce i raz widział tamenta. (III 347)

HALFRED Z OVERHILL [Halfred of Overhill] (ur. 2932 TE) Hobbit



HARAD BUSKI 232

Harad dzielił się na Harad Bliski i Daleki, a politycznie naszereg królestw Haradrimów. Przez Hobbitów z Shire zwanyKrajami Słońca. Zwany także Sutherland i Haradwaith. (I 238,377, II 249, III 33)

HARAD BUSKI [Near Harad] Część Haradu na zachód od Khandu,zwana tak ze względu na bliskość Gondoru. (II 9, 13)

HARAD DALEKI [Far Harad] Południowa część Haradu. Jegomieszkańcy byli w czasach Wojny o Pierścień sprzymierzeniz Sauronem i część z nich walczyła w Bitwie na Polach Pelennoru.(I 238, 377, II 249, III 33)

HARADRIMOWIE [Haradrim] (sind. «południelud») Prymitywnii dzicy ludzie z Haradu. W Drugiej Erze część Haradrimów pła-ciła trybut Numenorowi, ale w Trzeciej Erze dostali się oni pod

wpływ Saurona i byli stałym zagrożeniem południowych granicGondoru. Część Haradrimów była rządzona przez Czarnych

Numenorejczyków. Największe najazdy Haradrimów na Gondormiały miejsce w latach 10141050 (zagarnięcie Umbaru), w 1944(w sojuszu z Woźnikami), w 2885, gdy zostali rozbici w Bitwieu Brodów na Porosie oraz w czasie Wojny o Pierścień, gdy wałczyliw Bitwie na Polach Pelennoru i w innych miejscach. Poczynającod 19 stulecia Trzeciej Ery, korsarze z Umbaru byli Haradrimami.

Haradrimowie byli wysocy, ciemnoskórzy, mieli czarne włosyi oczy. Lubili barwne ubiory i ozdoby, a niektóre plemiona malo-wały ciała. W wojnach używali wszelkich rodzajów broni, znani byli jednak szczególnie z posługiwania się olifantami.

W westronie zwani Południowcami, a także Smagłymi Ludźmi(przez hobbitów) i Swertingami. (I 236, II 267, III 69, 86, 108109, 113, 116,143,S 272)

HARADWAITH (sind. «południelud») Określenie Haradrimóworaz kraju, w którym żyli. (III 296)

HARANYE Ostatni rok stulecia w Rachubie Królewskiej, a zapewne także w Namiestnikowskiej i w Nowej Rachubie. (III 350)



HARNEN 234

przekształciło się w „h”, a nazwa tengwy zmieniła się na aha. (III 365366)

HARNEN (sind. «południewoda») Rzeka płynąca z południowegoramienia Ephel Duath na zachód, do zatoki Belfalas. Na początkuTrzeciej Ery stanowiła granicę między Gondorem a królestwamiHaradu. (II 9)

HARONDOR (sind. «południowy Gondor») Obszar między rze-

kami Poroś i Harnen, na początku Trzeciej Ery stanowiący częśćGondoru, później będący obszarem spornym między Gondorema królestwami Haradu. (II 13)

HARROWDALE Dolina w Rohanie, położona powyżej Edoras.Podczas Wojny o Pierścień odbył się tu przegląd wojsk Rohanu.(III 50)

HARYESTMATH Nazwa miesiąca > H alim ath w Bree. (III 352)

HASUFEL (tłum. rohir. «ciemna skóra»?, WoP) Wielki szary końRohanu, pożyczony Aragornowi przez Eomera. (II44, 103, 105,108, III 43)

HATHALDIR (sind., zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, jedenz 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie. (S 148)

HATHOL (ok. 400 PE) Adan, władca Trzeciego Rodu, syn Magora,

ojciec Hadora. (S 137, 141)HAUDH IN GWANUR (sind. «kurhan») Kurhan położony w po- bliżu brodów na Porosie. Pochowano pod nim książąt RohanuFolcreda i Fastreda, którzy polegli tam w bitwie z Haradrimami.(III 316)

HAUDH-EN-ARWEN (sind. «kurhankrólewskiejpanny») —>TurHaretha. (S 141)

HAUDH-EN-ELLETH (sind. «kurhanpannyelfów») Kurhan, podktórym pogrzebano Finduilas, położony w Brethil w pobliżu przeprawy na Teiglinie. Dopóki żył Turin, kurhan był niedostępny dlaorków. Turin spotkał tu swą siostrę Nienor, lecz jej nie poznał.(S204, 206, 210, 211)



35 HELCARAXE

HAUDH-EN-NDENGIN (sind. «kurhanpoległych») Wielki kurhanw centrum Anfauglith, w którym pochowano elfów i ludzi pole-

łych podczas Nirnaeth Arnoediad. Rosła na nim wysoka trawa,hoć reszta Anfauglith była jałowym pustkowiem. Zwany także

Kurhanem Poległych. (S 158, 187)

HAUDH-EN-NIRNAETH (sind. «kurhanłez») > HaudhenNdengin.S 186)

HAYSEND Wieś w Bucklandzie u ujścia Withywindle doBrandywiny, zwana tak, gdyż była położona na południowymrańcu Wysokiego Płotu. (1102, 116)

HAYWARD Hob (WoP) Hobbit ze Wschodniej Ć wiartki. PrzedWojną o Pierścień był odźwiernym przy Zielonej Bramie, a pod-

zas rządów Sarumana w Shire strażnikiem bramy Mostu na

Brandywinie.Wydaje się, że w czasach Wojny o Pierścień był już dość sta-y. (III 267, 269)

HAYWARDOWIE [Hayward] Rodzina hobbicka ze Wschodniejwiartki. Prawdopodobnie jeden z jej założycieli był pasterzemminnym. (III 267, 269)

HEADSTRONGOWIE [Headstrong] Rodzina hobbicka z Shire,

rawdopodobnie zamożna. (III 346)

HEATHERTOES MAT (zm. 3019 TE) Człowiek z Bree, zginąłw walce między mieszkańcami Bree a Billem Fernym i jego kom-

anami. (III 261)

HEATHERTOESOWIE [Heathertoes] Rodzina ludzi z Bree. (1 153)

HELCAR (quen. «lodowozimny») Wewnętrzne morze na dalekim

wschodzie Śródziemia w Pierwszej Erze, rozlewające się na miej-cu kolumny Illuiny. Jedną z jego zatok było Cuivienen.

Zwane także Morzem Wewnętrznym. (S 47, 48, 52)

HELCARAXE (quen. «lódldy») Cieśnina na północy Ardyw Pierwszej Erze, oddzielająca Araman od Śródziemia. Tu zlewały



HELEVORN 236

było przejść suchą nogą, co jednak wiązało się z wielkim nie- bezpieczeństwem. Lód mógł pokrywać także ląd. Zwana takżeCieśniną Lodowej Kry. (S 50, 77, 85, 86)

HELEVORN (sind. «szkłoczarne») Głębokie, ciemne jeziorow Thargelionie, na południe od góry Rerir. W jego okolicy miesz-kał Caranthir. (S 107, 118, 145)

HELLUIN (sind. «lódniebieski») Błękitna gwiazda identyfikowa-na z Syriuszem. (S 47, 62)

HELM (29612759 TE) Człowiek, dziewiąty król Rohanu (27412759), ostatni z pierwszej dynastii. Z jego panowania pamiętny był głównie koniec, gdyż w 2758 roku Rohan został najechany przez Dunlendingów pod wodzą Wulfa, syna » Freki, wrogaWulfa. Po przegranej Bitwie u Brodów na Isenie Heim wycofał

się do Rogatego Kasztelu, gdzie przetrwał Długą Zimę, jednak pod jej koniec zamarzł podczas jednego z dokonywanych wypa-dów przeciw oblegającym.

Zwany był Heimem Młotorękim i Hełmem Młociarzem z po-wodu wielkiej siły: Frecę zabił jednym uderzeniem pięści. (II129,133, 137, III 230, 316)

HELMINGOWIE [Helmingas] Ludzie z Zachodniego Fałdu nazy-

wani tak przez Rohirrimów. Określenie może dotyczyć ogólnieludności Rohanu. (II135)

h e ł m o w a BRAMA [Helm’s Gate] Wejście do Hełmowego Jaru,w poprzek którego wybudowano Hełmowy Mur. (II126129)

HEŁMOWA ROZTOKA [Deepingcoomb] Dolina w Rohanie, przedHełmowym Jarem. Jej stoki w pobliżu Rogatej Skały były umoc-nione; zwano je Hełmowym Szańcem. Doliną płynął Hełmowy

Potok. (II127, W 181)

HEŁMOWY JAR [Helm’s Deep] Kręty wąwóz w Ered Nimrais,u podnóża Trójroga. Był centrum obrony Zachodniego FałduRohanu, a obok Dunharrow główną twierdzą i schronieniemw królestwie Tu bronił się Hełm w latach 1758 1759 Trzeciej



237 HENNETH ANNUN

Z Hełmowego Jaru wypływał Hełmowy Potok, a w stokach jaru odkryto pieczary Aglarondu. Wejście do wąwozu przegradzałmur.

Hełmowym Jarem zwano powszechnie cały zespół fortyfika-cji, łącznie z Rogatym Kasztelem. ( I I 125, III 49)

HEŁMOWY MUR [Deeping Wall] Mur wokół Hełmowej Bramy,strzegący wejścia do Hełmowego Jaru. Był wysoki na 20 stópi dość szeroki, by mogło po nim iść obok siebie czterech ludzi.

Jedyną luką w Hełmowym Murze był spory przepust, przez któ-ry wypływał Hełmowy Potok. Podczas Bitwy o Rogaty Kasztelżołnierze Sarumana dwukrotnie wdarli się do Hełmowego Jaru przez ten przepust. (II 126129)

HEŁMOWY POTOK [Deeping Stream] Strumień w Rohanie, wy- pływający z Hełmowego Jaru, okrążający Rogatą Skałę i wypły-wający przez Hełmowy Szaniec i Hełmową Roztokę do Doliny

Zachodniego Fałdu. (II127)HEŁMOWY S2ANIEC [Helm’s Dike] Przekop i wał, zbudowanywzdłuż zbocza Hełmowej Roztoki, tuż przed Rogatym Kasztelem.(III 127)

HEŁM [Hełm] Przydomek > Turina jako jednego z dwóch wo-dzów w Talath Dirnen, związany z tym, że nosił on wówczasw boju Smoczy Hełm. (S 188, 193, 199, 217)

HEŁM HADORA [Helm of Hador] > Smoczy Hełm z Dorlóminu.(S 217)

HENDING (ur. 2859 TE) Hobbit z Shire, trzeci syn a czwartedziecko Holmana Zielonorękiego. (III 347)

HENNETH ANNUN (sind. «zachodu okno», «zachodnie okno»)Ukryty schron strażników Ithilien, zbudowany za wodospadem

w północnym Ithilien przez Turina, namiestnika Gondoru w 2901roku Trzeciej Ery. Był obsadzony bez przerwy aż do odwrotuFaramira do Minas Tirith przed oblężeniem Gondoru podczasWojny o Pierścień.

W westronie zwany Oknem Zachodzącego Słońca i OknemZachodu. (II 263, III 76)



HENSDAY 238

HENSDAY [Hensday] > Hevenesdei. (III 353)

HEREFARA (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, poległ w Bitwiena Polach Pelennoru. (III 112)

HERION (zm. 2148 TE) Dunadan, trzeci rządzący namiestnikGondoru (21162148). (III 291)

HERUBRAND (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, poległ w Bitwie

na Polach Pelennoru. (III 112)

HERUGRIM Miecz Theodena. (II117)

HERUMOR (quen. «panczarny», ok. 3000 DE) Czarny Numenorejczyk, stał się wielkim władcą Haradrimów. (S 272)

HERUNUMEN (quen. «panzachód») Eldarińskie imię > ArAdunakhóra, zapisane w Kronice Królów. (S 249)

HEVENESDEI Wczesna forma nazwy piątego dnia tygodniaw Kalendarzu Shire, przekład ąuenejskiego Mene lya . W czasachWojny o Pierścień używano form Hevensday lub Hensday.

We Władcy Pierścieni zwany środą. (III 353)

HEYENSDAY Hevenesdei. (III 353)

HIGHDAY —> Highdei . (III 353)

HIGHDEI Wczesna forma nazwy siódmego i głównego dnia tygo-dnia w Kalendarzu Shire, przekład eldarińskiego i westrońskiegoValanya. W czasach Wojny o Pierścień używano formy Highd ay .

We Władcy Pierścieni zwany piątkiem. (III 353)

HILDA [Hild] (ok. 2720 TE) Kobieta z Rohanu, córka Grama,matka Frealafa. (III 315)

HILDÓRIEN (quen. «kraj Hildorów») Kraj na wschodzie Śródziemia,miejsce przebudzenia ludzi. (S 98, 135)

HILDOROWIE [Hildor] (quen. «następcy, przychodzący później»)Określenie » ludzi przez Eldarów.

Sł k i j j ki hildi ę



239 H ISIM E

HIMLAD (sind. «zimnarównina») Równina w BeleriandzieWschodnim, ograniczona rzekami Celon i Aros. Podczas OblężeniaAngbandu Curufin i Celegorm strzegli Himladu i przesmyku Aglonna jej północnym krańcu, jednak przełęcz i równina zostały zdo-

byte podczas Dagor Bragollach. (S 118, 127, 133)

HIMRING (sind. «zimnezimno»?) Największe ze wzgórz poło-żonych między przesmykiem Aglon i Szczerbą Maglora na pół-nocnej granicy Beleriandu Wschodniego. Ufortyfikowane przezMaedhrosa, stanowiło klucz obrony Beleriandu Wschodniego.

Gdy siły Morgotha zdobyły przełęcze podczas Dagor Bragollach,synowie Feanora zebrali się pod Himring i najwyraźniej utrzy-mali wzgórze aż do katastrofy Nirnaeth Arnoediad, w której ichsiły zostały zniszczone.

Himring było bezleśne, szerokie i niezbyt wysokie, miało płaskiwierzchołek. Wiecznie Zimny jest albo określeniem opisowym,

albo tłumaczeniem. (S 107, 117, 118, 127, 145, 146, 167, 173) HINIILUVATARO (quen. «dzieci Uuvatara») » Dzieci Iluvatara.(S 288)

HIRGON (sind. «pankamień», zm. 3019 TE) Człowiek z Gondoru, posłaniec Denethora II. Podczas Wojny o Pierścień zawiózłTheodenowi Czerwoną Strzałę, a w drodze powrotnej zginął z rąkorków. (III 6871, 104)

HiRILORN (sind. «panidrzewo», PE) Największe drzewow Neldoreth, trójpienny buk rosnący w pobliżu Neldoreth. W je-go konarach zbudowany był dom, w którym Thingol uwięziłLuthien, by uniemożliwić jej podążenie za Berenem. (S 163, 175)

HIRLUIN (sind. «panbłękitny», zm. 3019 TE) Człowiek z Gondoru,władca Pinnath Gelin. Poległ w Bitwie na Polach Pelennoru.(III 40, 111113)

HfSILÓME (quen. «mgłacień») > Hithlum. (S 112)

HfSIME (sind. «mgła») Jedenasty miesiąc w Rachubie Królewskieji Namiestnikowskiej, a ósmy w Nowej Rachubie, w przybliżeniuodpowiadający naszemu listopadowi.



H IS TO RIA BOLESNA 240

Forma sindarińska, używana tylko przez Dunedainów, brzmia-ła Hithui. (III 352)

HISTORIA BOLESNA [Tale of Grief] Inna nazwa > Narn i Hin

Hurin. (S 188)

HISTORIA f i .DARÓW [Tales of the Eldar] Ogólny termin odno-szący się do historii i obecności Eldarów. W Śródziemiu Historiaskończyła się pod koniec Trzeciej Ery na Ostatniej WyprawiePowierników Pierścieni. (S 280)

HITHAEGLIR (sind. «mgłaszczytlinia») » Góry Mgliste. (S 52)

HITHLAIN (sind. «mgłanić») Surowiec używany przez elfówz Lórien do wyrobu lin; był mocńy, lekki, szary i miękki w do-tyku. (I 351)

HITHLUM (sind. «mgłacień») Kraina w północnej częściBeleriandu, ograniczona od zachodu przez Ered Lómin, a nawschodzie i południu przez Ered Wethrin. Jej część południo-wa dzieliła się na dwie części Dorlómin na zachód, i Mithrimna wschód od gór Mithrim. Ten chłodny, lecz piękny płaskowyż był ukształtowany przez wstrząsy Bitwy Potęg. Z początku za-mieszkany przez garść Sindarów, po powrocie Noldorów doŚródziemia stał się siedzibą Fingolfina i Fingona, a później

także rodu Hadora. Po Dagor Bragollach jego ludność wzrosła,gdyż elfy i Edainowie z Pierwszego Rodu uciekali przed wojną,a siły Morgotha nigdy nie sforsowały Ered Wethrin, bronionych przez takie twierdze jak Barad Eithel. Dwie zaś próby wdarciasię do Hithlumu z zachodu i północy (około 160 i 462 roku) nie

powiodły się, być może dlatego, że odpowiednio liczna armia niemogła przejść przez północne pustkowia.

Jednak armie Hithlumu nie wróciły z Nirnaeth Arnoediad,a Morgoth ofiarował ten kraj Easterlingom. Niedobitki Eldarówi Edainów zostały zniewolone, wybite lub wchłonięte, choć niektó-rzy z nich, jak choćby Tuor, stali się banitami i zadali Easterlingomwielkie straty.

Quenejska forma tej nazwy brzmiała Hisiłóme; nadana dla-



241 HOBBICI

Morgotha. Zwany też Krajem Mgły. (S50, 78, 101104, 106, 110,113, 116117, 126, 127, 137, 144149, 152, 172, 178184, 187,188,195, 214,223)

HJTHUI (sind. «mglisty») » His ime. (III 352)

HLOTHRAM (oryg. hob. «chałupnik») Hobbickie nazwisko.Także » Cotman. (III 382)

HLOTHRAN (oryg. hob. hlo th «dwupokojowa siedziba», ranu

«ich zbiór na zboczu wzgórza») Rozpowszechniona nazwa wsiw Shire. (III 382)

HLOTHRAN Hobbickie nazwisko, pochodzące od nazwy miej-scowej.

Także Cotton. (III 382)

HOARWELL * Mitheithel. (I 15, 195, 253, 262)

HOBBICI [Hobbits] Jedna z rozumnych ras Śródziemia, pier-wotnie ściśle spokrewniona z ludźmi. Choć zostali stworzeniw Pierwszej Erze, nie rzucali się jednak w oczy i żyli w DolinieAnduiny niedostrzegani przez inne rasy. Około 1500 rokuTrzeciej Ery hobbici, dzielący się wówczas na trzy szczepy:Fallohide’ow, Harfootów i Stoorów, uciekli na zachód przedzłem Mrocznej Puszczy. Wędrówki każdej z grup opisane są w od-

powiednich hasłach. Shire powstało około 1600 roku i wkrót-

ce potem prawie wszyscy hobbici mieszkali tam lub w Bree,choć w 2463 roku istniało także osiedle Stoorów na polachGladden, a w czasach Wojny o Pierścień spotykało się hobbitówwędrowców.

Oprócz okresu Czarnej Plagi 1636 roku i Długiej Zimy 2758roku hobbici z Eriadoru żyli spokojnie i dostatnio w Shire i Bree,dzięki opiece Gandalfa i Strażników Północy. Ich liczba ro-sła, a granice Shire dwukrotnie rozszerzano: w 2340 roku, gdy

Oldbuckowie osiedlili się w Bucklandzie, i w 32 roku CzwartejEry, gdy król Elessar przyłączył doń Marchię Zachodnią. Do czasuWojny o Pierścień nikt poza Gandalfem i Strażnikami Północynie zajmował się hobbitami. Dopiero po wojnie, ze względu na

bohaterskie czyny Froda i jego przyjaciół, hobbici weszli do pieśni



HOBBITON 242

i kronik innych ludów, co było uprzejmością, której większośćhobbitów nie odwzajemniła.

Szczegółowy opis hobbitów podany jest w we Władcy

Pierścieni (11315) oraz w Hobbicie (H 1112) i nie ma potrzeby, by go tu powtarzać. Warto jednak wspomnieć, że Stoorowiez pól Gladden około 2463 roku Trzeciej Ery byli społecznością

matriarchalną i nie można wykluczyć, że wszyscy hobbici byliswego czasu zorganizowani w klany matriarchalne. Trzeba też podkreślić, że hobbici, aczkolwiek kochający wygodne życie, prowincjonalni i nieufni wobec świata zewnętrznego, w czasachniebezpieczeństw okazywali się odważni, zręczni i stosunkowoodporni na największe nawet zagrożenia. Pod koniec TrzeciejEry hobbici jako jedyny lud w Śródziemiu (oprócz ludzi z Bree)

używali nazwisk. Żyli około 100 lat, a za pełnoletność uważaliwiek 33 lat.

W czasach Wojny o Pierścień hobbici używali > języka hob bickiego, prowincjonalnego dialektu westronu. Pisali głównieużywając pisma cirth, aczkolwiek niektórzy bardziej wykształcenihobbici znali tengwar.

Słowo „hobbit” jest angielską wersją ich oryginalnej nazwy

własnej kuduk. Jest ono spokrewnione z rohirrimskim holbytla (l.mn. hołbytlan), co z kolei jest przekładem oryginalnego kud-

-dukan «mieszkaniec nor». W sindarinie zwano ich Periain lub Periannath, a w oryginalnym westronie banakił (l.p.), czego przełożony równoważnik westroński brzmi «niziołek». Zwanoich także Małym Ludem, małymi ludźmi i Niziołkami. (11363,I I 19, III 29, 182, 277, H 1112, TB 124125, W 168)

HOBBITON Wieś w Shire, położona w Zachodniej Ć wiartce na północ od Wielkiego Wschodniego Gościńca.

Także » Bagshot Row, Młyn, Stary Spichlerz. (I 18, 33,II 74, 201, III 176, 252)



243 HUAN

HOGGOWIE [Hogg] Prawdopodobnie rodzina hobbicka z Shire.

Staruszek Hogg, pojawiający się w wierszu Perry Winkle, może być postacią rzeczywistą. (TB 164)

HOLBYTLA [Holbytla, Holbytlan] » Hobbici. (III 381)

HOLDWINE Przydomek nadany Meriadocowi Brandybuckowi

w Rohanie. (III 246)

HOLLIN > Eregion. (I 270)

HOLMAN (ur. 2810 TE) Hobbit z Shire, znakomity ogrodnik i pro-toplasta rodziny Greenhandów. Mieszka! w Hobbitonie.

Znany był jako Holman Zielonoręki. (III 347)

HONEYBEES Gatunek istot, z którymi walczył wędrowiec w wier-szu Bilba Bagginsa Wędrówka. Zważywszy kontekst, są praw-

dopodobnie fikcyjne.

HOPKA-DZWONECZKA [Springlering] (tłum. hob. «koń bojo

wykrąg») Ż wawy taniec hobbicki. Tancerze ustawiali się w kołoi nieustannie podskakiwali. (I 41)

HORN (zm. 3019 TE) Człowiek z Rohanu, poległ w Bitwie naPolach Pelennoru. (II117)

HORNBLOWER TOBOLD (ok. 2670 TE) Hobbit z Shire, mieszka-niec Longbottom. Jako pierwszy w Shire uprawiał fajkowe ziele.

Tobold byl znany jako Stary Toby. (I 20, III 154)

HORNBLOWEROWIE [Hornbłower] Rodzina hobbicka z Shire;mieszkająca w całości lub w większości w Południowej Ć wiartce.

(I 4042, 59, II 154, 168)

HRiVE (quen. «zima») Przedostatnia część eldarskiego > loa, od- powiadająca naszemu grudniowi i styczniowi. W sindarinie zwana rhiw . Używana także przez ludzi na określenie zimy. (III 349)

HUAN (sind.? «wielki pies», zm. 468 PE) Wielki pies, urodzonyw Valinorze, jeden z myśliwskich psów Oromego, który ofiarowałgo Celegormowi. Towarzyszył swemu nowemu panu do Beleriandu, przez co objęło go działanie Przeznaczenia Noldorów. Jak głosiła



HUFCE ZACHODU 244

przepowiednia, Huan mógł zginąć tylko od kłów największegowilka, jakiego kiedykolwiek znała Arda.

Jego prawość i miłość do Luthien sprawiły, że przełożył jejdobro nad interesy zdradzieckiego Celegorma. Dokonał wielkichczynów podczas poszukiwania Silmarila: zabił wilkołaki Saurona,w tym ich władcę Draugluina, pokonał Saurona w postaci wilko-łaka i zabił Carcharotha, wielkiego wilka wyhodowanego przez

Morgotha na zgubę Huana. W tej ostatniej walce Huan spotkał jednak swe przeznaczenie.

Huan miał wiele z natury Eldarów lub Valarów: nie męczył sięani nie starzał, był odporny na magię i nie potrzebował snu. Trzyrazy w życiu przemówił, używając słów: udzielając rad Luthieni Berenowi i aby pożegnać się z Berenem.

Zwany także Psem Valinoru. (S 163169, 172, 175)

HUFCE ZACHODU [Host of the West] » Armia Zachodu.Zwane także Armią Gondoru i Rohanu. (III 85, 191, 338)

HUGGINS Nazwisko trolla Williama, jednego z trójki zamienio-nych w kamień podczas wyprawy Kompanii Thorina w 2941 rokuTrzeciej Ery. (H 36)

HUGGINS WILLIAM (zm. 2941 TE) Troll z Siedzib Trolli, jeden

z trzech trolli napotkanych przez Kompanię Thorina i dzięki przebiegłości Gandalfa zamieniony w kamień.Potocznie nazywany Billem. (H 3436, 3839)

HUMMERHORNY [Hummerhorn] Rodzaj owadów, prawdopo-dobnie fikcyjny, z którymi walczył wędrowiec w wierszu BilbaBagginsa Wędrówka. (TB 144)

HUNTHOR (sind., zm. 501 PE) Adan, Haladin z Brethilu, krewny

Brandira. Był jedynym, który odważył się towarzyszyć Turinowi,gdy ten zamierzał zabić Glaurunga. Gdy obaj zaczaili się pod sto-kiem CabedenAras, Hunthor zginął trafiony kamieniem, strąco-nym przypadkowo przez Glaurunga. (S 208, 209)

HUOR (sind 444475 PE) Adan z Trzeciego Rodu Przyjaciel



245 HURIN

mi w wieku 13 lat. Oddzieleni od swych towarzyszy bracia zostaliocaleni przez Ulma i w końcu dotarli do Gondolinu, gdzie zostali przez rok. Następnie powrócili do Dorlóminu, gdzie Huor poślu- bi! Rianę w Pierwszego Rodu Edainów; ich dzieckiem był Tuor.

Huor i Hurin dowodzili prawym skrzydłem armii Hithlumuw Lidze Maedhrosa i na nich opierała się obrona Przełomu Sirionu podczas Nirnaeth Arnoediad. Tam Huor przepowiedział ocalenieelfów i ludzi przez Earendila, czym skłonił Turgona do powro-

tu do Gondolinu. Walczył dzielnie w jego straży tylnej i poległ,trafiony w oko zatrutą strzałą. (S 150, 179, 182, 183, 223, 225)

HUORNOWIE [Huorns] (sind.?) Istoty z lasu Fangom, prawdopodobnie enty (lub drzewa), które zdziczały i stały się groźnew czasach Wielkich Ciemności. Huornowie rzadko ruszali sięz miejsca, jednak jeśli chcieli, potrafili poruszać się szybko, okrycicieniem. Potrafili mówić; pozostawali pod władzą entów. Choćdzicy, nie byli naprawdę źli. Nienawidzili orków. (II160, III 47)

HURIN (ok. 1634 TE) Dunadan z Gondoru, namiestnik królaMinardila i protoplasta rodu namiestników.

Znany jako Hurin z Emyn Arnen. (III 302)

HURIN (WoP) Dunadan z Gondoru, o wysokiej pozycji społecz-nej, Strażnik Kluczy Minas Tirith. Walczył w Bitwie na PolachPelennoru, następnie dowodził Minas Tirith po wymarszu ArmiiZachodu pod Morannon.

Zwany Hurinem Wysokim, Hurinem Klucznikiem i HurinemStrażnikiem Kluczy. (III 113, 228, 235, 237)

HURIN (sind.?, ok. 440503 PE) Adan, wódz Pierwszego Rodu(462473), Przyjaciel Elfów i bohater, starszy syn Galdorai Harethy, brat » Huora. Wraz z bratem spędził rok w Gondolinie; po powrocie do Dorlóminu poślubił Morwenę z Pierwszego Rodukrótko przed 465 roku; ich dziećmi byli Turin, Lalaith i Nienor.

W 462 roku H urin przerwał oblężenie Barad Eithel, podczasktórego zginął jego ojciec, i wraz z Huorem wyprowadził Edainówdo Ligi Maedhrosa i skłonił do udziału w Nirnaeth Arnoediad. Był jedynym ocalałym ze straży tylnej, osłaniającej odwrót Turgonado Gondolinu; w tej walce zabił 70 trolli, nim został pojmany



247 IIYARMENTIR

w językach, w których słowo „południe” nie zaczynało się tą li-terą. (III 361, 365)

HYARMENDACIL I (quen. «południezwycięzca», zm. 1149 TE)Dunadan, piętnasty król Gondoru (10151149), ostatni z KrólówŻeglarzy. Objął tron, przybierając imię Ciryahera, ale po druzgo-cącym zwycięstwie nad Haradrimami w 1050 roku i zmuszeniukrólów Haradu do przyjęcia zwierzchnictwa Gondoru zmienił swekrólewskie imię na Hyarmendacil. Za jego panowania Gondor

osiągnął szczyt potęgi. (III 290)HYARMENDACIL II (zm. 1621 TE) Dunadan, dwudziesty czwar-ty król Gondoru (15401621). Początkowo zwał się Vinyarion,

jednak po wielkim zwycięstwie nad Haradrimami w 1551 roku przyjął imię Hyarmendacila. (III 290)

HYARMENHR (quen. «południestraż»?) Góra w łańcuchu Pelóri,najwyższy szczyt w południowym Amanie. (S 72)



249 ILUVATAR

ILLUINA [Illuin] (quen. «błękit») Północna > Latarnia Valarów,która zgodnie z tradycją stała tam, gdzie później rozlało się MorzeWewnętrzne Helcar. (S 27)

ILMARE (quen.) Jedna z największych Majarów, służebnicaVardy. (S 28)

ILMARIN (quen. «pałac wysokich nieb») Rezydencja Manwegoi Vardy na szczycie Taniquetilu. Jej sale były zwieńczone kopuła-

mi, a Manwe i Varda mogli z nich obserwować całą Ardę. (1226,352, Y 61)

ILMARIN [Hill of Ilmarin] » Taniquetil. (I 226, 352, S 24, 37,

80, 105)

ILMEN (quen. il «góra», men «kierunek») Niebiosa Ea, gdzie

znajdują się gwiazdy.Także > Tarmenel. (S 95, 261)

ILUVATAR (quen. «wszystkiegoojciec») Bóg. Przebywając sa-motnie w Pozaczasowych Siedzibach, stworzył Ainurów, a dzię-ki Niezniszczalnemu Płomieniowi swego ducha każdemu z nichujawnił cząstkę swego umysłu. Pragnąc zaś, by ich rozumienie

było pełniejsze, objawił im trzy wielkie tematy Ainulindale. GdyMelkor stworzył dysonans w Muzyce, inni zaś Ainurowie zostali

pociągnięci przez Wizję, zrodzoną z Muzyki, Iluvatar dał jej Byt

i tak dokonało się stworzenie Ea.W ramach Ea Valarowie niezależnie próbowali dopełnić

Muzykę, jednak niektóre rzeczy, jak stworzenie ludzi i elfów, przeznaczenie człowieka oraz Koniec, pozostały znane jedynieIluvatarowi. Interweniował on bezpośrednio w sprawy Ea tylkodwukrotnie: uświęcając stworzenie przez Aulego krasnoludóworaz, na prośbę Valarów, odmieniając Ardę, gdy Numenorejczycywylądowali w Amanie.

Iluvatar jest imieniem danym mu w Ardzie; jest zwany tak-że Eru, Eru Iluvatar, Jedynym i tylko raz Bogiem. (S 1319, 2330, 3749, 55, 57, 6363, 72, 75, 80, 86, 93, 94, 98, 99,137, 142, 156, 157, 176, 198, 219, 220, 233, 236, 243250, 253,259)



IMLACH 250

IMLACH (4 st. PE) Adan z Trzeciego Rodu, syn Maracha, ojciecAmlacha. (S 138)

IMLAD MORGUL (sind. «dolina czarnej magii») Dolina po zachod-niej stronie Ephel Duath, którą płynęła Morgulduina. W górnejczęści doliny wznosiła się Minas Morgul. Podczas Wojny o PierścieńDowódcy Zachodu podpalili zatrute łąki Imlad Morgul i zniszczylimost na Morgulduinie, jednak także po wojnie groza doliny była

zbyt wielka, by mogła być ponownie zamieszkana.Zwana także Doliną Morgul, Doliną Upiorów i Doliną Żywej

Śmierci. (II 282, 285, III 158)

IMLADRIS (sind. «głębokadolinarozpadlina») » Rivendell. (1236,II 40, 248, III 133, S 268, 272, 274277, W 156, 190)

IMLOTH MELUI (sind. «głębokokwiecie») Dolina w Gondorze,

prawdopodobnie w Lossarnach, znana z rosnących tam róż.(III 127, 220)

IMRAHIL (mim., WoP) Dunadan z Gondoru, książę Doi Amroth.Podczas Wojny o Pierścień walczył w Bitwie na Polach Pelennoru,a po śmierci Denethora II rządził Gondorem w zastępstwie cho-rego Faramira. Był jednym z Dowódców Zachodu i walczył w bi-twie pod Morannonem.

Był wielkim wojownikiem. Znany był jako Imrahil Piękny,gdyż w jego urodzie przejawiało się dziedzictwo Dunedainówi elfów. (III 19, 40, 90, 113, 116, 120, 128132, 140, 146, 148149, 155, 158159, 161162, 224, 246)

INCANUS Imię, które nosił > Gandalf na południu Śródziemia.(II 259)

INDIS (quen.) Z plemienia Vanyarów, bliska krewna Ingwego.W Eldamarze poślubiła Finwego (będąc jego drugą żoną) i uro-dziła dwoje synów, Fingolfina i Finarfina.

Była wysoka i jasnowłosa, zwano ją Indis Piękną. (S 59, 62,63, 67)

INGOLD ( i d ? W P) C ł i k G d d ód ł i



ISIL 252

równinę, pośrodku której była wieża > Orthank. Miała tylko jed-ną bramę, zwróconą na południe.

Gdy Calenardhon przypadł Rohirrimom w 2510 roku TrzeciejEry, Gondor zatrzymał opuszczony Isengard. Około 2700 rokuDunlendingowie zdobyli twierdzę, jednak w 2759 roku zostali wy-

parci przez Frealafa. Wówczas, za zgodą ówczesnego namiestnikaGondoru Berena, osiedlił się tu Saruman. W 2963 roku przejął on

władzę nad Isengardem i zaczął go fortyfikować, zastępując trawęi drzewa kamieniem i maszynami. Trzymał tu orków, ludzi i wilki,do czasu gdy podczas Wojny o Pierścień entowie zdobyli i znisz-czyli Isengard. Następnie entowie zasadzili » Las Strażnikówi przemianowali Isengard na Ogród Orthanku.

W sindarinie zwany Angrenost. Zwany także PierścieniemIsengardu, co odnosiło się do szczególnego kształtu wału i rów-

niny. (I 247, II 26, 140, III 17, S 271, 278, 280, 281)ISIL (quen. «srebropołysk») Księżyc. (S 95)

ISILDUR (quen. «księżyc», zm. 2 TE) Dunadan z Numenoru, star-szy syn Elendila. W młodości wykradł owoc Nimloth ze strzeżo-nego dziedzińca w Armenelos. Został przy tym poważnie ranny,ale zapewnił przetrwanie linii Białego Drzewa w śmiertelnychkrajach. Podczas zatopienia Numenoru Isildur uciekł z trzema

statkami do Pelargiru, gdzie wraz z bratem Anarionem założyłPołudniowe Królestwo na wygnaniu, Gondor. Był władcą Ithilieni wraz z bratem królem Gondoru. Założył Minas Ithil, w któ-rym mieszkał do 3429 roku Drugiej Ery, kiedy to Sauron zdobyłmiasto. Wówczas uciekł do Arnoru, pozostawiając Anarionowiobronę Osgiliath i Minas Anor; powrócił do Gondoru z armiąOstatniego Sojuszu. W 3441 roku walczył wraz z ojcem w ostat-

niej rozprawie z Sauronem i odciął palec Nieprzyjaciela, zagar-niając Jedyny Pierścień.Po pokonaniu Saurona Isildur przez dwa lata (3441 DE2

TE) rządził Gondorem, ucząc swego bratanka Meneldila sztukikrólowania. Zasadził też w Minas Anor sadzonkę Białego Drzewa,by uczcić pamięć Anariona Następnie udał się na północ aby



253 ISTOTY ŚWIĘTE

zaatakowany przez orków na polach Gladden. Isildur usiłowałuciec, wkładając Pierścień i próbując przepłynąć Anduinę, jednakPierścień zsunął mu się z palca, a Isildur zginął. (I 62, 6566, 68,233242, 371, I I 38, 233, 248, 252253, 258, 260, 294, III 4749,56, 110, 116, 136137, 221, 290, S 253, 254, 270275, 279, 280)

ISILYA (quen. «księżycdzień») Trzeci dzień enąuie, poświęconyKsiężycowi.

W sindarinie zwany Orithil, a przez hobbitów M onendei,

później M onday. We W ładcy Pierścieni to ostatnie słowo (po-niedziałek) jest używane zamiast Isilya. (III 352)

ISTARI (quen.) Pięciu (lub więcej) czarodziejów wysłanych oko-ło 1000 roku Trzeciej Ery przez Valarów do Śródziemia. Ich za-daniem było jednoczenie Wolnych Ludów i wspieranie ich radąw walce z Sauronem. Zabroniono im bezpośredniego przeciw-stawiania się Sauronowi i panowania nad ludami Śródziemia.

Gdy Saruman, najpotężniejszy z czarodziejów, złamał te zasady,został wykluczony z bractwa i wygnany z Valinoru. Istari znikliz areny dziejów z końcem Trzeciej Ery, gdyż wraz z upadkiemSaurona ich dzieło zostało wypełnione. Gandalf wrócił za Morzewraz z Ostatnią Wyprawą Powierników Pierścieni, inni ocalaliIstari zapewne także wrócili na Zachód.

Istari przybrali postać starych ludzi, byli jednak w pełni siłi starzeli się bardzo powoli. Mieli wielkie zalety ciała i ducha, a ich

moc ogniskowała się w ich laskach (różdżkach). Każdy z Istarichmiał własną barwę i pozycję w hierarchii Bractwa. Najstarszy

był Saruman Biały, a po nim Gandalf Szary. Pozostałymi byliRadagast Brązowy i kilku innych, bezimiennych, którzy przeby-wali daleko na wschodzie.

Pochodzenie Istarich jest niejasne, jednak Profesor Tolkienmówił, że byli oni rodzajem Valarów. Jeżeli Majar Olórin może

być utożsamiony z Gandalfem, który „w młodości na Zachodzie”

nosił to imię, wniosek o równej mocy Gandalfa i Balroga z Moriiwydaje się do przyjęcia.

Zwani w westronie czarodziejami. (I 20, 23, 46, 52, 59, 61,25, 176, II 86, III 177, Z)

ISTOTY ŚWIĘTE [Holy Ones] »Ainurowie. (S 1315)



ITARILDE, ITARILLE 254

ITARILDE, ITARILLE (quen. «iskrzącelśnienie») Oryginalna for-ma imienia » Idril. (S 319)

ITHIL (sind. «srebropolysk») » Księżyc. (I 320)

ITHILDIN (sind. «gwiazdaksiężyc») Substancja wytwarzana przez Noldorów z Eregionu z mithrilu, używana przez nich głównie przykonstrukcji drzwi i bram. Ithildin był widoczny jedynie w świetlegwiazd lub księżyca, i tylko jeśli ktoś go dotknął, wymawiając

odpowiednie zaklęcia. (I 289, 301)

ITHIUEN (sind. «księżyckraj») Część Gondoru między Anduinąa Ephel Duath, sięgająca na południu po rzekę Poroś. Ithiliendzieliło się na Północne i Południowe. Początkowo było domenąIsildura. Przyjmowało pierwszy impet uderzeń na Gondor z połu-dnia i wschodu, począwszy od zdobycia jego stolicy, Minas Ithil, przez Saurona w 3429 roku Drugiej Ery. Miasto wprawdzie wy-

zwolono, jednak jego ponowne zdobycie przez Nazguli w 2002roku Trzeciej Ery zmusiło większość mieszkańców Ithilien doucieczki. Pozostali opuścili Ithilien w 2901 roku, gdy orkowiez Mordoru zaczęli pustoszyć kraj. Nie był on jednak zupełnieopuszczony aż do 2954 roku, kiedy Sauron ujawnił swą obecnośćw Mordorze, a Góra Przeznaczenia buchnęła ogniem. Wcześniej powstały ukryte schronienia, takie jak Henneth Annun, a strażni-cy Ithilien nękali siły Saurona w Ithilien aż do Wojny o Pierścień.

Ponieważ panowanie Saurona w Ithilien nie było długie, pod-czas Wojny o Pierścień było ono wciąż pięknym, pełnym słodkichwoni krajem. W 3019 roku, po powrocie króla, Faramir zostałksięciem Ithilien. Legolas osiedlił się tu wraz z elfami z LeśnegoKrólestwa, a Ithilien ponownie stało się jedną z najpiękniejszychkrain Zachodu.

Pierwotnie zwane Ithiliend. (I 236, II 241, III 18)

IVANNETH Nazwa używana przez Dunedainów na określenie —>Yavannie. (III 352)

IVORWENA [Ivorwen] (sind. 29072929 TE) Kobieta z Gondoru,żona Dirhaela, matka Gilraeny. (III 306)

IYRIN > Eithel Ivrin. (S 107, 197, 198, 203, 224)



JA K CZŁEK Z KSIĘŻYCA ZA PÓŹNO POSZEDŁ SPAĆ [Man in

he Moon stayed up too late, The] Wiersz ułożony przez BilbaBagginsa i zapisany w Czerwonej Księdze Marchii Zachodniej.

(1 156158, TB 150153)

AK CZŁEK Z KSIĘŻYCA ZSZEDŁ ZA WCZEŚNIE [Man in the Moon ame down too soon, The] Wiersz z Shire, zapisany w Czerwonej

Księdze Marchii Zachodnie j w Czwartej Erze, oparty na moty-wach pochodzących z Gondoru. (TB 154158)

AR [Cleft] Wąska ścieżka na szczycie Cirith Ungol, otoczonaurwistymi skalami. (II 319)

ASKINIA SHELOBY [Shelob’s Lair] Siedziba Sheloby, odrażają-

ca jaskinia o wielu tunelach wydrążona w Ephel Dúath w pobli-żu Cirith Ungol. Aby przedostać się tędy na drugą stronę EphelDúath, trzeba było przejść przez jaskinię. Sheloba drążyła z niejunele przecinające każdą ścieżkę orków, która miała ją ominąć.(II 304311, 314326, III 155)

ASKINIE HEŁMOWEGO JARU [Caverns of Helm’s Deep] ->

Aglarond. (II 145, 192)

ASKINIE MENEGROTH [Caves of Menegroth] Menegroth.(S 103, 106, 108)

ASKINIE NAROGU [Caverns of Narog] Groty pod WysokimFaroth na zachodnim brzegu rzeki Narog. Odkryte i eksplorowa-

h ibi ę i ł ię i j b d



JASKINIE ZAPOMNIANYCH 256

Zwane w khuzdul Nulukkizdin. (S 107109, 117, 159, 199,200)

JASKINIE ZAPOMNIANYCH [Caves of the Forgotten] Jaskinie,w których podczas wstrząsów Odmiany Świata pogrzebani zostaliArPharazón i jego żołnierze, którzy wylądowali w Amanie. (S 258)

JAZ [Withyweir] Grobla na rzece Withywindle (Wiji), najpraw-

dopodobniej zrobiony przez hobbitów z Bucklandu. (TB 138)JEDYNY [One, The] Eru.

Także > Ilúvatar. (S 13)

JEDYNY PIERŚCIEŃ [One Ring] Najpotężniejszy z > PierścieniWładzy. Po wykuciu pozostałych Pierścieni Sauron w tajemnicy przed elfami wykuł go sam w ogniu Orodruiny, by w ten sposóbuzyskać władzę nad pozostałymi Pierścieniami i tymi, którzy je

posiadali. Jednak Celebrimbor przejrzał jego zamiary i ukrył TrzyPierścienie elfów przed mocą Saurona. Sauron jednak, posługu-

jąc się Jedynym, zdobył władzę nad Dziewięcioma Pierścieniami.Przelał on wiele swej mocy w Pierścień, a wiele jego dzieł, w tymBaraddür, było związanych z tą mocą. Pierścień był całkowiciezły.

Po pierwszym upadku Saurona w 3441 roku Drugiej Ery

Isildur zabrał Pierścień, lecz ten zsunął się z jego palca podczasBitwy na Polach Gladden i przepadł w nurtach Anduiny. Około2463 roku Trzeciej Ery znalazł go Déagol ze szczepu Stoorów,ale Gollum natychmiast zabił go, by dostać Pierścień. Następnieschronił się wraz z Pierścieniem w Górach Mglistych, jednakzgubił go w 2841 roku; Pierścień znalazł wówczas Bilbo Baggins.Bilbo przekazał Pierścień Frodowi w 3001 roku. W tym czasieGandalf, podejrzewając, że pierścień Bilba jest właśnie Jedynym,

po poszukiwaniach w Gondorze potwierdził swe podejrzeniai zdecydował, że coś trzeba przedsięwziąć. Wbrew wszystkimwysiłkom Saurona, dążącego do odzyskania Pierścienia, i pró- bom samego Pierścienia, by owładnąć Frodem, Frodo zniszczyłJedyny Pierścień w Orodruinie w 3019 roku, czym na zawsze



259 JĘZYK ROHIRRIMÓW

JĘZYK ELFÓW WYSOKIEGO RODU [Highelven] > Quenya.(S 355, 372)

JĘZYK ENTÓW [Entish] Język „powolny, dźwięczny, pełen zlep-ków słów oraz powtórzeń”, z bardzo subtelnymi rozróżnieniamitonu i długości samogłosek. Nikt oprócz samych entów nigdynie próbował uczyć się tej mowy, gdyż była ona niezwykle trud-na i niepodobna do jakiegokolwiek innego języka. (III 374375)

JĘZYK HOBBICKI [Hobbitish] Język używany w Shire w czasach

Wojny o Pierścień, prowincjonalny dialekt westronu z pewnymizapożyczeniami z języków ludzi mieszkających w Dunlandziei Dolinie Anduiny. Wydaje się, że hobbici z dużą łatwością ada-

ptowali dowolne słowa z języków używanych przez ich sąsiadów,samymi tymi językami posługując się niedbale i bez większegostarania o czystość form. Tendencję tę widać, gdy porównamyrohirrimskie kud-dukan z hobbickim kuduk, oba oznaczającemieszkańca jam, hobbita.

Ponieważ hobbicki był blisko spokrewniony z westronem,Profesor Tolkien przełożył we Władcy Pierścieni słowa hobbickie, używając realnych lub zbliżonych do nich, lecz wymyślonych,form angielskich z różnych epok, bliskich formom staroangielskim, których użył dla oddania westronu. Jednak niektóre sło-wa podał też w oryginalnie hobbickim brzmieniu (III 379380),a część hobbickich imion własnych pozostawił bez tłumaczenia.(III 374, 378382)

JĘZYK KRASNOLUDÓW [Dwarvish] > Khuzdul. (III 376)

JĘZYK ORKÓW [Orkish] Ogólne określenie języków orków.Składały się one na ogół z chaotycznie połączonych strzępkówinnych języków. Porozumiewaniu się między szczepami służyłazwyrodniała wersja westronu; ten ostatni język stanowił też pod-stawę niektórych języków szczepowych. Niektóre wspólne słowa

pochodziły z Czarnej Mowy, a część szczepów używała w Trzeciej

Erze zwyrodniałej Czarnej Mowy. Wszystkie te języki były bogatew przekleństwa, a ubogie gramatycznie. (III 375)

JĘZYK ROHIRRIMÓW [Rohirric] spokrewniony z językami ludziz Doliny Anduiny. Prawdopodobnie pochodził od adunaickiego



KKALENDARZ BREE [Bree Reckoning] Kalendarz Bree był podobnydo Kalendarza Shire, oprócz nazw miesięcy pierwszego, czwar-tego, szóstego, siódmego oraz ósmego do dwunastego, które zwa-ły się odpowiednio: Frery, Chithing, Lithe, Mede, Fłamestm ath ,

Wintring, Bloo ting i Yulemath. Oprócz tego dni Lithe zwano tuLetnimi Dniami. Rok 1 Rachuby Bree odpowiadał 1300 rokowi

Trzeciej Ery; był to rok zasiedlenia Bree przez hobbitów. (III 352)KALENDARZ IMLADRIS [Calendar of Imladris] Kalendarz elfówz Rivendell, prawdopodobnie reprezentatywny dla rachuby czasówelfów w Śródziemiu. Yćn dzielił się w nim na 144 loa, z którychkażdy składał się z sześciu pór roku i różnych dodatkowych dni.

Loa zaczynał się od yestare, pierwszego dnia, w przybliżeniu od- powiadającemu 29 marca w kalendarzu gregoriańskim. Pierwszetrzy pory roku: tu ile, la ire \ya v ie , liczyły odpowiednio 54, 72 i 54

dni. Z kolei następowały trzy dni enderi i następne pory roku:quelle (lub lasse-lan ta), hrw e i coire, także liczące odpowiednio54, 72 i 54 dni. Loa kończył się mettare, ostatnim dniem.

W każdym dwunastym loa, oprócz ostatniego w co trzecim yen, liczba enderi była podwajana, w celu wyrównania niedosko-nałości systemu.

Kalendarz Imladris zawierał także rok astronomiczny, cora-

nar, oraz sześciodniowy tydzień rytualny, enąuie.

Zwany także Rachubą Rivendell. (III 349350)

KALENDARZ SHIRE [Shirereckoning, Shire Reckoning] Systemdatowania używany w Shire oraz (pod inną nazwą) w Bree, będącyadaptacją Rachuby Królewskiej. Rok 1 był rokiem 1601 TrzeciejEry w Shire i 1300 w Bree Tydzień miał siedem dni: Sterrendei



KAI.I 262

Sunnendei, Monendei, Trewesdei, Hevenesdei, Meresdei i dzieńnajważniejszy, Highdei. (We Wiadcy Pierścieni nazwy tych dniotrzymały współczesne tłumaczenia, gdzie Sunnendei odpowiadaniedzieli). Rok miał 12 miesięcy i kilka dodatkowych dni, a lata przestępne powstawały przez dodanie Overlithe. Nazwy miesię-cy używane w Bree i Wschodniej Ć wiartce nieco się różniły odnazw w Kalendarzu Shire.

Wszystkie te nazwy były w użyciu, zanim jeszcze hobbiciosiedli w Shire, Kalendarz Shire jest więc dość dawny.

Jedyną znaczną różnicę między Kalendarzem Shire i RachubąKrólewską ustanowiła » Reforma z Shire. (III 348349, 353354)

KALI > Kałimac (III 379)

KAUMAC (oryg. ludz.) Imię występujące w Bucklandzie, pocho-dzące z języka Stoorów przed ich przybyciem do Shire. Zazwyczajskracane do Kali, co znaczyło «wesoły, radosny». (III 379)

KAMIENIE WIDZĄCE [Seeingstones] » Palantiry. (S 305)

KAMIENIOŁOM [Quarry] Wieś we Wschodniej Ć wiartce, w po- bliżu Scary. (I 30)

KAMIENNE DOMY [Stonehouses] Nazwa » Minas Tirith nada-na przez Wosów. (III 96)

KAMIENNI OLBRZYMI [Stonegiants] Olbrzymie stwory o wiel-kiej sile, żyjące na wysokich przełęczach Gór Mglistych.

Wspomniane są tylko w Hobbic ie i być może nie należy trak-tować ich bardziej serio niż » Golfimbula. (H 94)

KAMIENNY TROLl [The Stone Troll] Humorystyczny wiersz uło-żony przez Sama Gamgee w 3018 roku Trzeciej Ery.

Także > Tom. (I 199200, TB 159161)KAMIEŃ DURINA [Durin’s Stone] Obelisk w Azanulbizar, upa-miętniający miejsce, skąd Durin I po raz pierwszy spojrzał w tońKheledzaram i ujrzał Koronę Durina. W tym miejscu w 2994roku Trzeciej Ery zginął Balin. (1316)



263 KHAND

KAMIEŃ NA ERECH [Stone of Erech] Czarny kamień przywie-ziony przez Isildura z Numenoru do Śródziemia i osadzony nawzgórzu Erech w czasach założenia Gondoru. Na ten głaz KrólGór zaprzysiągł sojusz z Isildurem, a podczas Wojny o Pierścieńzostał tam wezwany przez Aragorna, aby wypełnić przysięgę.

Był okrągły, czarny, o średnicy zapewne sześciu stóp. Zwanyteż Czarnym Kamieniem i Kamieniem. (III 4849, 54)

KAMIEŃ NIESZCZĘŚLIWYCH [Stone of the Hapless] Szary głaz

ustawiony na mogile Turina nad Cabed Naeramarth z wyrytymina nim imionami Turina i Nienor. Wkrótce potem Hurin spotkałw tym miejscu Morwenę, a kiedy ta umarła, pochował ją po za-chodniej stronie Kamienia i wyrył na nim także jej imię.

Glirhuin z Brethilu przepowiedział, że Kamień nigdy nie zosta-nie zbezczeszczony ani przewrócony; po zniszczeniu Beleriandustał się on środkiem wyspy Tol Morwen. (S 216)

KAMIEŃ TRZECH ĆWIARTEK [ThreeFarthing Stone] Kamieńna Wschodnim Gościńcu oznaczający miejsce, gdzie stykały sięĆ wiartki Wschodnia, Zachodnia i Południowa. Kamień TrzechĆ wiartek stał mniej więcej pośrodku Shire. (I 30, III 255, 274)

KAPITAN PRZYSTANI [Captain of the Haven] Tytuł władcy lubinnej wysoko postawionej osoby w Umbarze, w 2980 roku TrzeciejEry. (III 304)

KARNINGUL(oryg. west, «wyrąbana dolina») —> Rivendell.(III 378)

KĄSACZ [Biter] imię nadane —►Orcristowi przez orków. (H 5556)

KELVARY [kelvar] (quen. «szybcy») Poruszające się żywe istoty, pozostające pod opieką Yavanny, czyli wszystkie byty zwierzęceoprócz Dzieci Iluvatara, krasnoludów i entów. Niewątpliwie naj-wyższymi wśród nich były Orły Manwego. (S 44, 45)

KEMENTARI (quen. «ziemiakrólowa») Przydomek > Yavanny.(S 26, 38, 39, 45)

KHAND Kraj położony na południowy wschód od Mordoru, oj-czyzna -> Wariagów. Ze względu na swe położenie zawsze był

pod silnym wpływem Saurona. (III 109)



KHAZAD-DUM 264

KHAZAD-DUM (khuz. «krasnoluddom») Największa z siedzibkrasnoludów, ojczyzna plemienia Durina, wykuta przez Durina Ina początku Pierwszej Ery w jaskiniach ponad Azanulbizar. Tuznajdował się grób Durina i tu mieszkała większość jego ludu.Wielokrotnie powiększany, Khazaddum objął w końcu znacznyobszar pod szczytami Barazinbar, Zirakzigil i Bundushathur.W Drugiej Erze przebito tunel, którego wylot znajdował się na

terenie Eregionu. Khazaddum składał się z wielu wielkich sal nalicznych poziomach, a także kopalni.Ludność Khazaddumu wzrosła pod koniec Pierwszej Ery,

gdy wielu utalentowanych krasnoludów z Ered Luin przybyło tu po zniszczeniu Nogrodu i Belegostu. Na początku Drugiej Eryw Khazaddumie odkryto mithril, a plemię Durina nawiązało przyjazne stosunki z Noldorami z Eregionu. Podczas wojny elfówz Sauronem bramy Khazaddumu były zamknięte, dzięki czemu

krasnoludy przeżyły tę erę.W 1980 roku Trzeciej Ery podczas powiększania kopalni mi

thrilu krasnoludy uwolniły Balroga, ukrytego pod Barazinbarem.W następnym roku, gdy Balrog zabił dwóch królów Khazaddumu,krasnoludy uciekły ze swej stolicy. Około 2480 roku Sauron wysłałorków, by obsadzili Khazaddum; zabili oni Thróra w 2790 roku.Wywołało to wojnę krasnoludów z orkami, zakończoną w 2799

roku Bitwą w Azanulbizar. Mimo zwycięstwa krasnoludów DainŻ elazna Stopa nie zajął Khazaddumu ze względu na obecnośćBalroga. Dopiero w 2987 roku duża grupa krasnoludów z Ereboru pod wodzą Balina reaktywowała królestwo krasnoludzkie w Khazaddumie. Jednak odcięte przez Czatownika z Wody przy ZachodniejBramie i wielką armię orków przy Wschodniej, upadło ono w 2994roku. W styczniu 3019 roku Drużyna Pierścienia (a także Gollum) przeszła przez Khazaddum, a Gandalf zabił Balroga po szeregustarć, które doprowadziły do zniszczenia Komnaty Mazarbul,Mostu Durina, Nieskończonych Schodów oraz > Wieży Durina.Brak jest informacji o ponownej kolonizacji Khazaddumu przezkrasnoludów w Czwartej Erze, mimo śmierci Balroga.

Krasnoludzkie królestwo Khazaddum obejmowało Azanulbizar



265 KIEŁ

W westronie zwany Siedzibami Krasnoludów (Dwarrowdelf),w sindarinie Hadhodrond, jednak najpopularniejsza elfickanazwa, zwłaszcza po uwolnieniu Balroga, brzmiała Moria. Odtej ostatniej nazwy pochodzą westrońskie Czarna Jama, CzarnaOtchłań i Kopalnie Morii. (I 231, II 101, 145, S 43, 87, 88 ,266)

KHAZADOWIE [Khazad] Imię, nadane —>krasnoludom przezAulego przy ich stworzeniu, będące ich własnym określeniem.

Sindarińska forma brzmiała Hadhod. (II133, III 376, S 43,87, 88, 266)

KHELED-ZARAM (khuz. «szkłojezioro») Jezioro w dolinie Azanul bizar. Tu na początku Pierwszej Ery Durin I ujrzał odbicie KoronyDurina. Od tego czasu o każdej porze dnia i nocy można byłoujrzeć gwiazdy, odbijające się w wodzie Kheledzaram, a jegotoń była zawsze gładka. Natomiast odbicie patrzącego w toń nie

było widoczne.W westronie zwane Zwierciadlanym Jeziorem. Zapisywane

także jako Kheledzaram. (I 271, 316, 337, I I 144, W 190)

KlflM (zm. 486 PE) Krasnolud z Noegyth Nibin, syn Mima. Zabitystrzałą przez jednego z banitów Turina. (S 192)

KHUZDUL (khuz. «krasnołudzki») Język krasnoludów stworzony przez Aulego, który nauczył go krasnoludów po ich pierwszym

przebudzeniu. Był językiem tajnym, służącym nauce, i mało ktogo znał prócz krasnoludów. Wydaje się, że khuzdul był raczejszorstki, z akcentowaniem przydechowych głosek zwartychi dźwięcznych spółgłosek szczelinowych, lecz niewątpliwie miał

pewien wdzięk, gdy był prawidłowo wymawiany.Jedyne znane przykłady khuzdul to kilka imion i nazw, okrzyk

wojenny krasnoludów oraz napis na grobie Balina. (1303, I I 132133, III 376, S 48)

KIBEL-NAIA Srebrna Ż yła oraz jej źródła w Azanulbizar. Były onelodowato zimne. Zwana też w sindarinie Celebrantem. (1271, 337)

KIEŁ [Fang] (WoP) Jeden z podobnych do wilków psów farmeraMaggota. (I 96)



KIU 266

KHI (28642941 TE) Krasnolud z rodu Durina, syn Dis i siostrze-niec Thorina, członek Kompanii Thorina. Wraz z bratem Filimzginął w Bitwie Pięciu Armii, broniąc ciała Thorina. (III 324,H 16, 12, 22, 33, 51, 79, 95, 109, 121, 142, 149150, 155, 173,188, 192,210211)

KLEJNOTY FEANORA [Jewels of Feanor] > Silmarile. (S 7, 39,170, 228, 236)

KLIN [Angle] » Egladil. (I 328, 352)

KUN [Angle] Kraina między Mitheithel a Bruinen. Między 1150a 1350 rokiem Trzeciej Ery żyło tu wielu Stoorów, ale opuścilite ziemie z powodu niebezpieczeństwa wojny i grozy Angmaru.W czasach Wojny o Pierścień Klin był, jak się wydaje, niezamieszkany, z wyjątkiem trolli w Siedzibach Trolli. (115, II 8, III 331)

KLUCZ ORTHANKU [Key of Orthanc] W rzeczywistości dwa czar-ne klucze o skomplikowanym kształcie, używane do zamykaniaBramy Orthanku. (II 176, 180)

KLUCZE BARAD-DUR [Keys of Baraddur] Klucze MrocznejWieży, symbol władzy Saurona. (II 176)

KOLCZUGA Z MITHRILU [Mithrilmail] Pancerz i hełm, wykonane

w Ereborze dla młodego księcia elfów, później włączone do skarbu Smauga. Podczas wyprawy Kompanii Thorina, Thorin ofiaro-wał ją Bilbowi Bagginsowi, który z kolei przekazał ją Frodowi.Frodo nosił pancerz podczas wyprawy ku Górze Przeznaczenia;w Khazaddumie uratowała mu ona życie. Wraz z Frodem kolczugawpadła w ręce orków w Cirith Ungol i stała się powodem kłótnidwóch oddziałów orków, co z kolei umożliwiło Frodowi ucieczkę.Gandalf odebrał ją Ustom Saurona, a Frodo nosił ją, gdy powrócił

do Shire, dzięki czemu nie udał się zamach Sarumana na jegożycie. (1226, 301, 318, I I 317, III 20, 110, 149, H 167, 173, 200)

KOLUMNY KRÓLÓW [Pillars of the Kings] > Argonath. (I 370)

KOMAROWE BAGNO [Midgewater Marshes] Bagna na północ



267 KOMPANIA THORINA

KOMNATA DWUDZIESTA PIERWSZA OD PÓŁNOCNEGO KOŃCA [Twentyfirst Hall of the NorthEnd] Wielka sala podziem-na, w której członkowie Drużyny Pierścienia spędzili drugą noc

podczas swej wędrówki przez Morię; położona w pobliżu >Komnaty Mazarbul.

[Poprawiamy tu omyłkę Roberta Fostera, który komnatędwudziestą pierwszą błędnie utożsamia z Komnatą Mazarbul].(I 305, 306)

KOMNATA KRÓLÓW [Hall of the Kings] > Sala Wieżowa. (III 222)

KOMNATA MAZARBUL [Chamber of Mazarbul] (khuz. «zapisy»)Komnata Kronik w Khazaddumie, ośrodek kolonii Balina. Tu był

jego tron i grób, tu polegli ostatni członkowie tej kolonii. Podczasswej wyprawy Drużyna Pierścienia odnalazła Kronikę Balina, leczzostała zaatakowana przez orków. Drużyna uciekła wschodnimidrzwiami, a podjęta przez Gandalfa próba zabezpieczenia ich

przed Balrogiem spowodowała zawalenie się stropu komnaty.Znajdowała się ona na siódmym poziomie i była dwudziestą

pierwszą salą, licząc od północnego krańca Morii.Także > Komnata dwudziesta pierwsza od północnego koń-

ca. (I 305)

KOMORY OGNIA [Chambers of Fire] Sammath Naur. (III 197)

KOMPANIA THORINA [Thorin and Company] Przedsięwzięcie

finansowe i wyprawa zorganizowane w 2941 roku Trzeciej Ery przez Thorina II w celu odzyskania skarbu Smauga w Ereborze.Członkami ekspedycji byli: Thorin, Balin, Dwalin, Fili, Kili, Dori,Ori, Nori, Óin, Glóin, Bifur, Bofur, Bombur i Bilbo Baggins, ichwłamywacz. Przez część drogi towarzyszył im Gandalf, udziela- jąc rad.

Chociaż skarb odzyskano i przejęto Erebor, wyprawa miałainne, ważniejsze nawet skutki. Bilbo ukradł Jedyny Pierścień,

Gandalf znalazł Glamdringa i zabił Wielkiego Goblina z GórMglistych, została stoczona Bitwa Pięciu Armii i zginął Smaug,dzięki czemu zniknęła największa zła siła w tej części świata,

przez co Dale i Erebor mogły oprzeć się inwazji Easterlingów podczas Wojny o Pierścień.



269 KRAJ, GDZIE PANUJE CIEŃ

wkrótce stali się korsarzami i najeżdżali wybrzeża Gondoru aż do1810 roku, gdy król Telumehtar Umbardacil zdobył Umbar i zabiłostatnich potomków Castamira. Wkrótce potem Umbar wpadłw ręce Haradrimów, którzy także szybko stali się korsarzami. Odtego czasu Umbar był jednym z królestw Haradu, stanowiącym

bezpośrednie zagrożenie dla Gondoru z powodu swej morskiej potęgi. Korsarze zostali zapewne rozbici przez króla Elessaraw początkach Czwartej Ery.

W czasie Wojny o Pierścień korsarze używali statków z czar-nymi żaglami. (III 32, 109, 123)

KO T [Cat] Tradycyjny wiersz z Shire, opracowany przez SamaGamgee. (TB 173174)

KRAINA CIENIA [Land of Shadow] » Mordor. (I 383, II 115,192, III 173)

KRAINA ELFÓW [Elvenhome] » Eldamar. (S 57)

KRAINA ELFÓW [Land of the Elves] Beleriand. (TB 177)

KRAINA SPUSTOSZONA PRZEZ SMAUGA [Desolation of Smaug]Erebor i jego okolice między 2770 a 2941 rokiem Trzeciej Ery,gdy były zniszczone przez ognisty oddech Smauga i ogólnie nie

przytulne. (H 223)

KRAINY PÓŁNOCY [Northlands] Ogólny termin, odnoszący się do

ziem na północ od Beleriandu, łącznie z Ardgalen, Ered Engrini prawdopodobnie Hithlumem. (S 330331)

KRAINY ZEWNĘTRZNE [Outer Lands] Obszary Ardy pozaAmanem; w przybliżeniu to samo co Śródziemie. (S 39, 40,46, 67, 77, 99, 232)

KRAJ ELFÓW [Elvenhome] > Doriath, w pieśni o Bereniei Luthien. (1188, III 307)

KRAJ, GDZIE PANUJE CIEŃ [Shadowland] Kraina w wierszuBilba Wędrówka, ponure miejsce w pobliżu Derrilyn. Choć byćmoże jest ono wyimaginowane, jego nazwa może stanowić westrońskie tłumaczenie nazwy Mordor. Jeśli jest to zamierzone, toDerrilyn może być Anduiną. (TB 142)



KRAJ GWIAZDY 270

KRAJ GWIAZDY [Land of the Star] Numenor. (S 254, 255)

KRAJ KONI [Horsecountry] » Rohan, zwany tak przez orków.(II 59)

KRAJ ZIELONYCH WZGÓRZ [Green Hill Country] Zalesionyobszar we Wschodniej i Południowej Ć wiartce. (I 30)

KRĄJ ŻYJĄCYCH UMARŁYCH [Land of the Dead that Live] >

Dor FirniGuinar. (S 177)

KRAJE LENNE [Outlands] Lenna Gondoru, w czasach Wojny0 Pierścień wybrzeża wzdłuż zatoki Belfalas na południe i zachódod Anduiny. (III 18, 111, 141, 373)

KRASNOLUDY, KRASNOLUDOWIE [Dwarves] Jedna z ras ro-zumnych Śródziemia i jeden z Wolnych Ludów. Stworzeni przezAulego, który nie mógł się doczekać Dzieci Iluvatara, nie nale-żą do Dzieci, choć Iluvatar potwierdził ich prawo do życia. Poich stworzeniu » Siedmiu Ojców Krasnoludzkich spało aż do przebudzenia elfów, kiedy to zbudzili się w różnych miejscach.Zawsze później byli podzieleni na siedem plemion, każde z wła-snym królem i ojczystą siedzibą.

Ostateczny los krasnoludów jest niejasny. Elfy uważały, żekrasnoludy nie mogą żyć poza Ardą i nie egzystują po śmierci

swych ciał, natomiast same krasnoludy twierdziły, że Aule za- biera ich do Siedzib Mandosa i że dołączą do Dzieci Iluvatara,gdy nastanie Koniec.

Aule stworzył krasnoludów tak, by zdolne były opierać sięmocy Melkora. Byli więc niscy (od czterech i pół do pięciu stóp),krępi i silni, odporni na ogień i twardsi niż inne rasy. Niezłomni1dumni, byli niepodatni na zło i nigdy nie zapominali krzywd

ani zasług. Często wojowali, używając toporów. Byli grzeczni,ale niezbyt uprzejmi, uczciwi, ale skryci. Jako dzieci Aulego bylizwiązani z materią, z głębinami ziemi i z rzemiosłami; byli wspa-niałymi górnikami i rzemieślnikami i tworzyli cuda z kamienia,metalu i szlachetnych minerałów. Nie utrzymywali przyjaznychstosunków z innymi rasami jednak zbliżyli się z Noldorami



271 KRONIKA LAT

większymi wadami byiy skłonność do gniewu oraz żądza posia-dania, zwłaszcza złota.Krasnoludy żyły około 250 lat, a zawierały małżeństwa w wie-

ku około 100 lat. Mimo okresów rozkwitu, liczba krasnoludówspadała w ciągu wieków. Ponieśli oni ciężkie straty w wielu woj-nach, równie często wywoływanych przez ich dumę, jak przezchciwość innych, pragnących zdobyć krasnoludzkie skarby. Byliteż szczególnie wystawieni na ataki Saurona, który zdecydował

się ich zniszczyć, gdy odkrył, że nie może ich sobie podporządko-wać. Ponadto rodziło się niewiele krasnoludzkich kobiet, a wielez nich nie wychodziło za mąż.

Krasnoludy miały własny język, > khuzdul, lecz był to języktajny. Publicznie używali języka swych sąsiadów, w PierwszejErze sindarinu, w Trzeciej westronu lub innych języków ludzi.Imiona krasnoludów podane w H obbic ie i Władcy Pierścieni

pochodzą z języków Ludzi Północy (Dale i Esgaroth), są więc

podane w zanglicyzowanej formie. Krasnoludy używały pisma cirth, a plemię Durina Angerthas Moria.

Krasnoludy same siebie zwały Khazadami, imieniem nadanym przez Aulego. Jego sindariński odpowiednik brzmiał Hadhod,lecz elfy częściej używały formy Naugrim (w Pierwszej Erze)albo Nogothrim (l.poj. Noegyth). Zwani także Ludem Góryi Gonnhirrimami. (I 15, II 25, 34, 137, III 318327, 366370,376, S 36, 8892, 107, 129, 131, 137, 178, 182, 230)

KRASNOLUDY POŚLEDNIE [Petty Dwarves] > Noegyth Nibin.(S 192, 230)

KRĄG PRZEZNACZENIA [Ring of Doom] > Mahanaxar. (S 38)

KRES ŚWIATA [World’s End] Zachodnia granica Ardy w PierwszejErze, być może Brama Nocy. Możliwe, że tę nazwę stosowanoogólnie w odniesieniu do Amanu. (I 86, 225, 251)

KRĘTE SCHODY [Winding Stair] Drugie schody na podejściuz Imlad Morgul do Cirith Ungol. Kręte Schody wiły się zygzakiemw górę Ephel Duath. (II 296)

KRONIKA LAT [The Tale of Years, The] Chronologia wydarzeńw Drugiej, Trzeciej i na początku Czwartej Ery, ułożona przez



273 KRÓLOWIE ARTHEDAINU

KRÓLESTWO ARDY, KRÓLESTWO ZIEMI [Kingdom of Arda,Kingdom of Earth] > Arda jako królestwo Manwego. (S 16, 23,25, 35, 37, 39, 84, 88)

KRÓLESTWO MANWEGO [Kingdom of Manwe] > Arda. (S 84,88, 92, 102)

KRÓLESTWO POD GÓRĄ [Kingdom under the Mountain]Krasnoludzkie królestwo > Ereboru, rządzone przez królów

plemienia Durina. (III 319, 325)KRÓLEWSKI DZIEDZINIEC [King’s Court] Dziedziniec w kró-lewskim pałacu w Armenelos w Numenorze. Rosła tam Nimloth.

Zwany też Dziedzińcem Króla. (S 244, 252)

KRÓLEWSKIE ZIELE [Kings foil] > Athelas. (1 193, 318, III 110)

KRÓLOWIE ARNORU [Kings of Arnor] Królami Arnoru byliDunedainowie: Elendil, Isildur i ród Isildura od 320 roku DrugiejEry do 861 roku Trzeciej Ery, oraz od 1349 do 1974 roku i ponow-nie od 3019 roku Trzeciej Ery. W latach 8611349 roku Arnor był

podzielony na trzy królestwa, lecz po 1349 roku, wobec wygaśnię-cia linii królewskiej w dwóch z nich, królowie Arhedainu ogłosiliswe panowanie nad całym Arnorem. Po 1974 roku DunedainowiePółnocy byli rozproszeni i, choć ród królewski przetrwał, nikt nieogłosił się królem.

Stolicą królów Arnoru było początkowo Annuminas, a przed861 dwór królewski przeniósł się do Fornostu. Na początkuCzwartej Ery Fornost został odbudowany i ponownie stał sięsiedzibą królów.

Insygniami królów Arnoru było berło Annuminas, Elendimiroraz pierścień Barahira; nie nosili oni korony. (III 290295)

KRÓLOWIE ARTHEDAINU [Kings of Arthedain] KrólamiArtherdainu byli Dunedainowie z rodu Isildura, Amlaith i jego

następcy od 861 do 1974 roku Trzeciej Ery. Amlaith był najstar-szym synem króla Arnoru Earendura, zatem królowie Arthedainu

byli spadkobiercami Isildura. Począwszy od 1348 roku Argeleb Ii dalsi królowie Arthedainu wysuwali pretensje do zwierzchnic-twa nad całym Arnorem, lecz Rhudaur przeciwstawiał się tym



KRÓLOWIE GONDORU 274

roszczeniom. Ostatnim królem Arthedainu był Arvedui; po jegośmierci w 1974 roku i podboju Arthedainu przez Angmar króle-stwo przestało istnieć. (III 290295)

KRÓLOWIE GONDORU [Kings of Gondor] Królami Gondoru byli Dunedainowie: Elendil, Isildur i Anarion, ród Anarionaoraz Telcontari. Pierwszym królem był Elendil, który przekazał panowanie w Gondorze swoim synom, Isildurowi i Anarionowi.

Po śmierci Ełendila Isildur został królem Arnoru, Menełdil, synAnariona Gondoru, a ród królewski rozdzielił się. W TrzeciejErze porządek następstwa był pięciokrotnie zakłócany, aż w 2050roku bezżenny król Earnur zaginął; odtąd królestwem rządzilinamiestnicy. Ród królewski został przywrócony przez ElessaraTelcontara, dziedzica Isildura, po Wojnie o Pierścień.

Królowie Gondoru nosili srebrną koronę i dzierżyli berło. Ich

sztandar miał kolor czarny z kwitnącym Białym Drzewem podSiedmioma Gwiazdami.Tytuły królewskie nie są podane we W ładcy P ierścieni, lecz

prawdopodobnie były zbliżone do tytułów rządzących namiest-ników. Królowie lub ich następcy, jeśli byli do tego zdolni, oso-

biście dowodzili armią i flotą Gondoru.Zwani także Władcami Białego Drzewa, Rodem Anariona

i Domem Anariona. (III 290291, 295302, 306, 310)

KRÓLOWIE KHAZAD-DUMU [Kings of Khazaddum] Ci spośródkrólów » plemienia Durina, którzy żyli w Khazaddumie, odDurina I do 1981 roku Trzeciej Ery, gdy po uwolnieniu BalrogaKhazaddum opustoszał. Wyjątkiem był Balin, który nie był kró-lem plemienia Durina, ale był królem Khazaddumu w latach29892994 roku Trzeciej Ery. (III 318319, 324)

KRÓLOWIE LUDZI [Kings od Men] > Dunedainowie, zwłaszczakrólowie Numenoru i Gondoru.

Także > Król Ludzi. (S 242, 254, 271, 273)

KRÓLOWIE MARCHII [Kings of the Mark] Ludzie, królowieRohanu z rodu Eorla. Król był Pierwszym Marszałkiem Marchii,



275 KRÓLOWIE ŻEGLARZE

Porządek następstwa był zakłócony trzykrotnie, mamy więctrzy dynastie Pierwszą, Drugą i Trzecią. (III 315318)

KRÓLOWIE MORZA [Lords of the Sea, Seakings] Dúnedainowiez Númenoru w dniach swej potęgi. Także > Númenorejczycy.(S 250,251)

KRÓLOWIE NÚMENORU [Kings of Númenor] Ród Elrosa, rzą-dzący Númenorem z nadania Valarów od założenia do upadku

tego królestwa. Początkowo następstwo przechodziło z ojca nanajstarszego syna, jednak po śmierci TarAldariona berło przeszłow ręce jego najstarszego dziecka (córki); w dziejach Númenoru

były trzy rządzące królowe.Pierwszych 18 królów przyjmowało imiona koronacyjne w qu

enya, pozostałych sześciu (oprócz TarPalantíra) w adünaickim,choć imiona wielu z nich lub nawet wszystkich wpisywano doKroniki Królów w ich wersjach quenejskich. Insygnium królów było

berło, a ich miecz nosił imię Aranrúth. (III 286289, S 241258)KRÓLOWIE PLEMIENIA DURINA [Kings of Durin’s Folk] Królamikrasnoludzkiego plemienia Durina byli następcy Durina I, czy tow Khazaddümie, czy na wygnaniu. Nosili oni najpotężniejszyz Siedmiu Pierścieni od chwili wykucia go w Drugiej Erze, gdyzostał on ofiarowany Durinowi III, aż do 2845 roku Trzeciej Ery,gdy Sauron odebrał go Thráinowi II.

Krasnoludy wierzyły, że król plemienia Durina sześciokrotnie będzie tak podobny do Durina Nieśmiertelnego, że będzie nosiłto imię, i że ich linia zakończy się na Durinie VII.

Królowie plemienia Durina byli też znani jako królowieKhazaddümu (od Pierwszej Ery do 1981 roku Trzeciej Ery)i Królowie spod Góry (19992190, 25902770 i ponownie od2941 roku Trzeciej Ery). (III 318, 324)

KRÓLOWIE SPOD GÓRY [Kings under the Mountain] Krasno

ludowie, ci królowie plemienia Durina, którzy panowali w Ereborzew latach 19991290, 25902770 i po 2941 roku Trzeciej Ery. (122,220, H 26, 141, 143146, 167, 179, 181, 189, 200, 210)

KRÓLOWIE ŻEGLARZE [ShipICings] Tarannon Falastur, Eárnil I,Ciryandil i Hyarmendacil I, królowie Gondoru w latach 8301149



KRUCZE WZGÓRZE 276

Trzeciej Ery. Za ich panowania Gondor osiągnął szczyt swej po-tęgi. Przydomek Ż eglarze nosili dlatego, że głównym elementemich polityki było rozszerzanie granic Gondoru na południe i za-chód dzięki działaniom floty. (III 290, 295296)

KRUCZE WZGÓRZE [Ravenhill] Wzgórze w pobliżu Ereboru, nakońcu południowej odnogi Góry. Krasnoludy z Ereboru zbudo-wały tam strażnicę i nadały wzgórzu taką nazwę, ponieważ mą-

dre, zaprzyjaźnione z nimi kruki założyły gniazdo na jej szczy-cie.

Podczas wyprawy Kompanii Thorina krasnoludy zatrzymałysię tu na noc; spotkały wówczas Roaca i dowiedziały się o śmier-ci Smauga. Podczas Bitwy Pięciu Armii miały tam stanowiskaelfy z Mrocznej Puszczy, a także Gandalf i Bilbo. (H 148, 175,186, 204, 207)

KRUKI [Ravens] Ptaki, występujące w Śródziemiu. Kruki z Ereboru były zaprzyjaźnione z krasnoludami i znały westron. Były bardzoduże i żyły bardzo długo Roac w 2941 roku Trzeciej Ery miał153 lata. (H 186202)

KRYSZTAŁ ELENDILA [Stone of Elendil] Palantir > z WieżowychWzgórz. (Y 65)

KRYSZTAŁ Z MINAS ITHIL[Ithilstone] Palantir Minas Ithil,umieszczony tam niebawem po założeniu miasta. Jego losy po

zdobyciu Minas Ithil przez Saurona w 3429 roku Drugiej Erysą niejasne, jednak pozostawał tam aż do powtórnego zdobyciamiasta przez Nazgule w 2002 roku Trzeciej Ery. W późniejszymokresie był on używany przez Saurona, między innymi do usidle-nia Sarumana i oszukania Denethora II. Prawdopodobnie zostałzniszczony podczas upadku Baraddur. ( I I 190)

KRYSZTAŁY [Stones] > Palantiry. (II190, III 15)

KSIĄŻĘTA ANDUNIE [Lords of Andunie] Dunedainowie, głównidoradcy królów Numenoru, a pod koniec istnienia królestwa przy-wódcy Wiernych. Książęta Andunie byli potomkami Siłmarien,

j d i k T El dil O i i h b ł A dil



277 KSIĘŻYC

Dziedzictwem książąt Andunie byt pierścień Barahira oraz palantiry. Symbolem ich władzy było srebrne berło, które póź-niej stało się berłem Annuminas. (III 288289, S 244, 250252)

KSIĘGA DZIEJÓW [Books of Lore] Kompendium wiedzy elfów, przechowywane w Rivendell. Wyciągi z tej księgi, przełożone przez Bilba Bagginsa pod koniec Trzeciej Ery i uzupełnione ust-nymi informacjami, tworzą jego Przekła dy z elfickiego. (III 278)

KSIĘGA KRÓLÓW [Book of the Kings] Jedna z kronik Gondoru,która przetrwała do naszych czasów i była wykorzystana przezProfesora Tolkiena przy pisaniu W ładcy Pierścieni.

KSIĘGA MAZARBUL [Book of M azarbul ] (khuz. «zapisy, kro-niki») Kronika, prowadzona przez wyprawę Balina w Khazaddumie w latach 29892994 Trzeciej Ery. Została odnalezionaw Komnacie Mazarbul przez Drużynę Pierścienia; Gimli zabrał ją i przechował podczas Wojny o Pierścień. (I 307)

KSIĘGA THAINA [Thain’s Book] Kopia pierwotnej Czerwonej

Księgi March ii Z achodniej, sporządzona na prośbę króla Elessarai przywieziona do Gondoru przez Peregrina Tooka w 64 rokuCzwartej Ery. W Gondorze Księga Thaina została opatrzona wie-loma adnotacjami i rozszerzona, a w 100 lat później sporządzo-no tam kopię, która była przechowywana w Wielkich Smialach.Ten egzemplarz jest najważniejszą zachowaną wersją Czerwonej

Księgi. (I 26, III 372) KSIĘŻN ICZKA YA [P rin cess Mee] Purnonsensowy wiersz au-torstwa nieznanego hobbita, zapisany na marginesie Czerwonej

Księgi Marchii Zachodnie j. (TB 146149)

KSIĘŻYC [Moon] Starsza z dwóch lamp niebieskich, stworzonych przez Valarów po zatruciu Dwóch Drzew, by pomóc elfom i prze-szkodzić Melkorowi. Światło Księżyca pochodziło z ostatniego

kwiatu Telperiona i było umieszczone na statku, zrobionym przezAulego i kierowanym na niebie przez Tiliona.

Księżyc wzeszedł po raz pierwszy, gdy Fingolfin wylądowałw Śródziemiu i odbył siedem cykli, nim po raz pierwszy wzeszłoSłońce. Po tym fakcie trasa Tiliona stała się chaotyczna, chciał



KSIĘŻYC MYŚLIWEGO 278

on bowiem zbliżyć się do Słońca, ale jego gorąco sparzyło go i za-ćmiło. Na początku swej drogi został zaatakowany przez Melkora,który nienawidził jego światła, jednak Tilion odparł ten atak.

Podobnie jak Słońce, Księżyc początkowo przemierzał niebo z zachodu na wschód; zmienił kierunek, gdy Varda zmieniła plan, by przywrócić noc na Ardzie.

Zwany w quenya Isil, Świetlistym (imię to wymyślili

Vanyarowie), a w sindarinie Ithil. Nazywano go też innymiimionami: Rana, Kapryśnik (przez Noldorów) i Srebrny Kwiat.(S 95, 99)

KSIĘŻYC MYŚLIWEGO [Hunter’s Moon] Określenie listopadowej pełni księżyca przez hobbitów z Shire. (I 262)

KUD-DUKAN (oryg. rohir. «jamamieszkaniec») Rohirrimska na-zwa hobbitów. (III 381)

KUDUK (oryg. hob. «hobbit») Nazwa używana przez hobbitówz Shire i Bree w czasach Wojny o Pierścień, związana z rohirrimskim kud-dukan. (III 381)



LLADROS (sind.) Kraina w północnowschodnim Dorthonionie,siedziba wodzów Pierwszego Rodu Edainów. (S 141)

LAER (sind.) Sindarińska forma > laire. (III 350)

LAER CUBELEG (sind. «pieśń o wielkim luku») Lament Turina po Belegu, ułożony wkrótce po jego śmierci. (S 197)

LAGDUF (zm. 3019 TE) Ork z wieży Cirith Ungol, zabity w wal-ce o mithrilową kolczugę Bilba między jego oddziałem a orkamiz Minas Morgul. (III 163)

LAIQUENDI (quen. «zieloneelfy») Teleri, resztki Nandorów, którzy pozostali w Ossiriandzie, pozbawieni władcy i żyjący w ukryciu po śmierci Denethora w pierwszej z Bitew o Beleriand. Laiąuendiświetnie dawali sobie radę w lesie i cieszyli się ochroną Ulma,który kochał rzekę Gelion; mogli więc żyć w tajemnicy w ciąguPierwszej Ery. Najbliżsi byli otwartego wystąpienia, gdy pomogliBerenowi i Diorowi w ataku na krasnoludów z Nogrodu, którzysplądrowali Menegroth.

Laiąuendi nosili zielone stroje, szczególnie wiosną i latem,i bardzo lubili śpiewać. Ich ulubioną bronią był łuk.

Zwane także Elfami Zielonymi. (S 92)

LAIRE (quen.) Druga pora roku w Kalendarzu Imladris, odpo-

wiednik lata. Liczyła 72 dni.W sindarinie zwana laer. (III 349)

LALAITH (sind. «śmiech», między 466 a 472 PE) Kobieta z TrzeciegoRodu Eldainów, starsza córka Hurina i Morweny, siostra Turina.Zmarła podczas zarazy w wieku trzech lat. (S 187)



LAMBE 280

LAMBE (quen. «język») Nazwa tengwy q (nr 27), która, jak sięwydaje, we wszystkich systemach oznaczała „1”. (III 361, 365)

LAMEDON (sind.) Kraina w Gondorze, położona w górnym bieguCirił. Wydaje się, że głównym miastem Lamedonu było Całembeł.Było to prawdopodobnie lenno. (III 38)

LAMMOTH (sind. «językwojsko»?) Pustkowia na północ od fior-

du Drengist, między Ered Lómin a Morzem. Tu Morgoth walczyłz Ungołiantą o Silmarile i w rozpaczliwej sytuacji wydał wielkikrzyk, zwołujący na pomoc Balrogów. Echo tego krzyku pozostałotam na zawsze i wzbudzał je każdy głośny odgłos. Tu lądowałyzastępy Fëanora, wracając do Śródziemia.

Zwane też Wielkim Echem. (S 78, 101)

LANDROVAL (sind., WoP) Orzeł z Gór Mglistych, brat Gwaihira.

Był jednym z orłów, które uratowały Froda i Sama ze stokówOrodruiny. (III 203206)

IANTHIR LAMATH (sind. «wodospadech głosów») Wodospadw Ossiriandzie, położony w pobliżu domu Diora, zapewne w DorFirniGuinar. (S221)

LAS ENTÓW [Entwood] —>Fangorn, zwany tak w Rohanie. ( II42,146)

LAS STRAŻNIKÓW [Watchwood] Las entów i huornów we-wnątrz Pierścienia Isengardu podczas Wojny o Pierścień, nazwa-ny tak dlatego, że pilnował Sarumana uwięzionego w Orthanku.(II180)

LASSELANTA (quen. «liśćopad») Inna nazwa » quelle. (III 350)

LASSEMISTA (quen. «liść»?) Jarzębina w Fangornie, ścięta przez

orków z Isengardu. (II 84)

LATA DRZEW [Years of the Trees] Jednostki pomiaru czasu uży-wane w Amanie w czasach, gdy Dwa Drzewa kwitły. Były onedłuższe od Lat Słońca, lecz nie wiemy, jaka była ich długość. Niebyły dzielone na miesiące ani tygodnie



281 LEBETHRON

zakwitł po raz pierwszy, nie była wliczana do Pierwszego Dnia,zatem każdy dzień rozpoczynał się od drugiej fazy kwitnieniaTelperiona. Podczas trzeciej godziny Telperion osiągał najwięk-szy rozkwit, a pod koniec szóstej przestawał kwitnąć, choć je-go światło pozostawało w powietrzu jeszcze przez jakiś czas.Laurelin zaczynał kwitnąć na początku szóstej godziny, którarozpoczynała okres mieszania się świateł. Laurelin osiągał szczytrozkwitu w ciągu dziewiątej godziny i przestawał lśnić pod ko-

niec dwunastej. Jednak Telperion zaczynał kwitnąć ponownie na początku dwunastej godziny, która także była czasem mieszaniasię świateł. (S 38, 5859, 72, 9495, 121)

LATARNIE VALARÓW [Lamps of the Valar] Dwie wielkie kule,Illuina i » Ormal, stworzone przez Valarów, by oświetlały zie-mię podczas Wiosny Ardy. Wykonał je Aulé, Varda napełniłaświatłem, a Manwé pobłogosławił. Zostały one umieszczone nawysokich kamiennych filarach. Zniszczył je Melkor, co położyłokres Wiośnie Ardy. (S 27, 35, 37)

LAURELIN (quen. «złotopieśń») Młodsze z Dwóch Drzew Valinoru.Miało jasnozielone, obramowane złotem liście, jaskrawożółtekwiaty w kształcie rożków, a jego rosa była złotym deszczem.

Zwane też Culúrien, Malinalda, Złotym Drzewem, Drzewemze Złota i Laurelinem Złocistym. (II 236, III 225)

LAURELINDÓRINAN (quen. «złotopieśńkrajdolina») I<jraj DolinyŚpiewającego Złota, pierwotna nazwa > Lorien Galadrieli. (II70,256, III 232)

LEBENNIN (sind.) Kraina w Gondorze, mniej więcej w dorzeczuGilrainy, Serni, Celosu, Sirith i Erui. Jej mieszkańcy byli spo-krewnieni z Dúnedainami i pomniejszymi plemionami. (III 18)

LEBETHRON (sind.) Drzewo rosnące w Gondorze, prawdopo-dobnie w Ered Nimrais, ulubione tworzywo stolarzy Gondoru.Jego drewno, lub też drewno jednej z jego odmian, było czarne.Laski, które Faramir dał Frodowi i Samowi, były z lebethronu,

podobnie jak kaseta, w której przechowywano Srebrną Koronę.(II 282, III 221)



LEFNUI 282

LEFNUI (sind.) Rzeka w zachodnim Gondorze, płynąca z zachod-niej części Ered Nimrais na południe i zachód do Morza. (II 8)

LEGOLAS (sind. «zielonyliść», WoP) Elf Sindar z LeśnegoKrólestwa, syn Thranduila. W 3019 roku udał się do Rivendell

jako wysłannik ojca i wziął udział w Radzie u Elronda. Następniezostał członkiem Drużyny Pierścienia, reprezentując w niej elfów.W Lórien zaprzyjaźnił się z Gimlim, a przyjaźń ta przetrwała dokońca ich życia. Po rozproszeniu Drużyny ruszył wraz z Aragornemi Gimlim na poszukiwanie Merry’ego i Pippina i walczył w Bitwie0 Rogaty Kasztel. Następnie przyłączył się do Szarej Drużyny1walczył w Bitwie na Polach Pelennoru. Gdy w południowymGondorze po raz pierwszy zobaczył Morze, obudziła się w nimtęsknota Eldarów za Eldamarem.

Po Wojnie o Pierścień Legolas sprowadził grupę elfów

z Leśnego Królestwa do Ithilien, gdzie upiększali spustoszonykraj. W 120 roku Czwartej Ery, po śmierci Elessara, pożeglowałw końcu za Morze, zabierając z sobą Gimliego. (1145, 231, 244245, 263, 357381, I I 2045, 88179, III 4056, 58, 62, 111, 133138, 143, 146147, 209211, 224, 229, 231, 234)

LEGOUN (sind.) Jedna z siedmiu rzek Ossiriandu, płynąca z EredLuin na zachód, do Gelionu. (S 117)

LEKKOSTOPY [Ligthfoot] (ok. 3000 TE) Mearas z Rohanu, przo-dek Śnieżnogrzywego. (III 108)

LEMBAS (sind. «drogachleb») Chleb podróżny elfów, mającykształt cienkich ciastek, z których każde wystarczało na dzieńdrogi. Lembasy pozostawały świeże przez wiele dni, jeśli nie były pokruszone i zostały zawinięte w liście. W odróżnieniu od kra-mów były smaczne.

Nazwa pochodzi z wczesnego elfickiego lenn «podróż» i mbass

«chleb». W ąuenya zwane coim as. Zwane także: chlebem podróż-nym, elfim chlebem i chlebem elfów. (I 349, 365, II 32, 58, 61,89, 217, 242, 298, III 171, 177, 185, 189)

( PE) Elf T l i P d Wi lki j Węd ó ki



283 LEŚNY ZAUŁEK

przywiódł później Nandorów do Ossiriandu; Lenwe zapewne zgi-nął w Dolinie Anduiny lub w Eriadorze. (S 52, 53, 86, 90, 129)

LEOD (24592501 TE) Człowiek, władca Eotheodów, ojciec Eorla.Mistrz w ujeżdżaniu koni. Zginął, usiłując poskromić Fełarófa.(III 313)

LEOEA > Brytta. (III 230, 316)

LEŚNA BRAMA [Forest Gate] Zachodnie wejście na ścieżkę el-fów wiodącą przez Mroczną Puszczę. Beorn pokazał ją KompaniiThorina w 2941 roku Trzeciej Ery, która weszła przez nią w głąbMrocznej Puszczy. (H 220)

LEŚNA RZEKA [Forest River] Rzeka płynąca z Ered Mithrin przez północną część Mrocznej Puszczy do Długiego Jeziora.

Zwana także Rzeką Leśną. (I 348, H 7, 130, 137, 140, 209,211,223)

LEŚNE KRÓLESTWO [Woodland Realm] Królestwo elfów >Thranduila w północnej części Mrocznej Puszczy, założone na początku Drugiej Ery. Jego granice były niejasne aż do końcaTrzeciej Ery, kiedy to ustalono je tak, by obejmowały cały obszarEryn Lasgalen na północ od Gór Mrocznej Puszczy.

Elfowie z Leśnego Królestwa żyli w pokoju, poza wojną z kra-snoludami i bezustanną walką (po 1000 roku Trzeciej Ery) z or-

kami i wielkimi pająkami Mrocznej Puszczy.(I I

37,III

335, 338,H 202)

LEŚNI LUDZIE Z ZACHODNIEJ CZĘŚCI MROCZNEJ PUSZCZY

[Woodmen of Western Mirkwood] Ludzie spokrewnieni z Edainami,w Trzeciej Erze zamieszkujący zachodnią część środkowych te-renów Mrocznej Puszczy. Chociaż nękani przez orków, pająkioraz inne plagi pochodzące z Doi Guldur, przetrwali aż do końcaTYzeciej Ery. Kiedy po zakończeniu Wojny o Pierścień Mroczna

Puszcza została oczyszczona, Leśni Ludzie oraz Beorningowieotrzymali część lasu leżącą między Górami i Przewężeniem. (167,III 338)

LEŚNY ZAUŁEK [Woody End] Lasy we Wschodniej Ć wiartce Shire.(I 30, 79, III 253, 278)



LHUN 284

LHUN (sind.) Rzeka w zachodniej części Śródziemia, w Drugieji Trzeciej Erze płynąca na południe z północnej części Ered Luindo zatoki Lhun, tworząc granicę między Arnorem a elfickimii krasnoludzkimi krajami na zachód od niej. Jej zlewiskiem byłobszar między Ered Luin a wzgórzami Evendim.

Zwana w języku westron Rzeką Księżycową.Także > Zatoka Księżycowa (II10, III 291, S 265, 266, 270)

LIGA MAEDHROSA [Union of Maedhros] Sojusz militarny za-wiązany przez Maedhrosa w 473 roku Pierwszej Ery w celu za-atakowania Morgotha. Z powodu zła zrodzonego z PrzysięgiFeanora wielu Eldarów (wśród nich Orodreth z Nargothrondui Thingol z Doriath) nie przyłączyło się do Ligi, lecz Maedhrosuzyskał wystarczającą pomoc, by uformować dwie wielkie armie.W skład armii zachodniej, dowodzonej przez Fingona, wchodzili

Noldorowie z Hithlumu; Edainowie z Trzeciego Rodu mieszkają-cy w Dorlóminie, którymi dowodzili Hurin i Huor; Haladinowiez Brethilu pod wodzą Haldira; także oddział Falathrimów; Gwindorz niewielką grupą elfów z Nargothrondu; Mablung i Beleg z Doriathoraz Turgon z 10 000 Gondolindrimów. Na wschodzie zebrali sięMaedhros i pozostali synowie Feanora; krasnoludy z Nogrodui Belegostu oraz Easterlingowie pod wodzą synów Bóra i Ulfanga.

Po wstępnych potyczkach Beleriand Zachodni i Dorthonionzostały oczyszczone z orków i złych stworów, lecz Maedhros ujaw-nił się zbyt szybko i Morgoth miał czas na przygotowanie swychwojsk. Maedhros zamierzał użyć wschodniej armii i części sił za-chodnich, by w Dzień Środka Roku wywabić armie Morgotha naAnfauglith, gdzie ich prawe skrzydło mogłoby zostać zgniecione przez ukryte wojska Fingona. Maedhros został jednak zatrzymany przez zdradę Uldora, Morgoth sprowokował armię Fingona do

przedwczesnego działania i wojska Ligi same zostały oskrzydlonew nieszczęsnej bitwie » Nirnaeth Arnoediad, która zniweczyłanadzieje Noldorów. (S 170175)

LIMUGHT Rzeka płynąca z Fangornu do Anduiny. W czasachWojny o Pierścień stanowiła północną granicę Rohanu (I 360)



285 LINIA ISILDURA

UNDAROWIE [Lindar] (sind. «śpiewacy») Określenie, które wobec samych siebie używali » Teleri. (S 237, 308)

LINDIR (sind. «pieśń», WoP) Elf z Rivendell. (I 227)

LINDON (quen.? «pieśń») W Pierwszej Erze nazwa > Ossirianduużywana przez Noldorów z powodu śpiewu mieszkających tamLaiąuendich.

Po Wielkiej Bitwie Lindon (wraz z częścią Ossiriandu

i Thargelionu) stał się jedyną ocalałą częścią Beleriandu i na-zwę tę rozciągnięto na wszystkie ziemie na zachód od Ered Luin.Jako resztka Beleriandu był drogi Ełdarom. W Drugiej Erze byłotu królestwo Gilgalada, a także Szare Przystanie Cirdana.

W 1700 roku Drugiej Ery Gilgalad, obawiając się atakuSaurona podczas Wojny Elfów z Sauronem, zwrócił się o po-moc do Numenoru, a TarMinastir wysłał do Lindonu flotę,która umożliwiła Gilgaladowi wyparcie Saurona z Eriadoru.

Pod koniec tej ery Gilgalad poprowadził wojska Lindonu w ra-mach Ostatniego Sojuszu. W Trzeciej Erze Cirdan wspomagał zewszystkich sił Dunedainów z Arnoru w ich wojnach z Angmarem,zwłaszcza w Bitwie o Fornost. Lindon, a przynajmniej SzarePrzystanie, były zapewne ostatnią siedzibą Eldarów w Śródziemiu.

Zatoka Lhun dzieliła Lindon na Forlindon i Harlindon.(III 261, 292, 300, 328, 332, S 118, 263, 265, 267, 274)

LINDÓRIE (quen., ok. 31 st. DE) Kobieta z Numenoru, siostraEarendura, księcia Andunie, matka Inziłb th. (S 250)

LINHIR (sind.) Miasto w Lebennin (część Gondoru), powyżejujścia Gilrainy. Podczas Wojny o Pierścień miała tu miejsce wiel-ka bitwa między ludźmi z Lamedonu a korsarzami, zakończonaucieczką obu stron po przybyciu Umarłych z Dunharrow. (III 135)

UNIA ANARIONA[Line of Anarion] Ród »■ królów Gondoru.(III 290291)

UNIA ISILDURA [Line of Isildur] Ród królewski PółnocnegoKrólestwa: królowie Arnoru, Arthedainu i ZjednoczonegoKrólestwa, a także wodzowie Dunedainów Północy. Bocznymi jego



LINIA PÓŁNOCNA 286

odgałęzieniami były dynastie królewskie Cardolanu i Rhudauru.(III 290)

LINIA PÓŁNOCNA [Northern Line] > Linia Isildura. (III 290)

LINNOD (sind. «pieśń») Elficka forma literacka: typ aforyzmuzłożonego z dwóch równoważnych części z elementami gry słów.Wers linnodu dzielił się na dwie części, z których każda składała

się z daktyla i dwóch trochei. Możliwe, że określenie linnod od-nosiło się tylko do metrum wiersza, a nie do formy, w której tometrum stosowano.

(Pominięte w tłumaczeniu)

LIŚCIEŃ [Leaflock] » Finglas. (II 76)

LIŚĆ LONGBOTTOM [Longbottom Leaf] Rodzaj > fajkowegoziela. (120, I I 157, III 131)

LITERY KSIĘŻYCOWE [Moonletters] Runy widoczne tylkow świetle Księżyca, będącego w tej samej kwadrze, co w dniuich napisania, i tylko tego samego dnia roku. Wynalezione przezkrasnoludów. Pisano je srebrnymi piórami. (II 4748)

LITERY PODSTAWOWE [Primary letters] Pierwsze 24 literytengwaru, podzielone na serie ( tem ar) i rzędy ( tyeller), którym przypisano wartości fonetyczne zgodnie z określonymi zasada-mi. (III 361366)

LITHE Nazwa, używana w Bree na określenie Forelithe. (III 352)

LITHE [Lithe, The, The L ith edays] Dni Sobótki. (III 348349, 351)

LITHLAD (sind. «popiółrównina») Jedna z wielkich równinMordoru, w jego południowozachodniej łub wschodniej części.

(II 228)

LITTLE DELVING Wieś w północnozachodniej części ZachodniejĆ wiartki Shire. (I 30)

LOA (quen. «wzrost») Naturalny rok Eldarów w Śródziemiu, dzie-



287 LONGBOTTOM

Loa był prawdopodobnie także nazwą, używaną dla rokuw różnych systemach kalendarzowych Dunedainów. (III 349)

LOCHY [Lockholes] Więzienie w Shire, mieszczące się w MichelDelving. Podczas rządów Sarumana w Shire więziono tam wielunieposłusznych hobbitów, ale w normalnych czasach w Lochachtrzymano, jak się wydaje, raczej towary niż ludzi. (III 261262,264265, 272, TB 164, W 189)

LODOWA ZATOKA FOROCHEL [Ice Bay of Forochel] Zatoka nadalekiej północy Śródziemia Trzeciej Ery. Była południową od-nogą obszernej, bezimiennej zatoki, otwierającej się na Morze.Zamarzała zimą. (II 8, III 293, X)

LOEG NINGLORON (sind. «sadzawki złotychwodnychkwiatów»]» Pola Gladden. (S 291)

LOENDE (quen. «rokśrodekdzień») Dzień Środka Roku, nastę- pujący w Rachubie Królewskiej i Namiestnikowskiej między Narie

a Cermie, więc w przybliżeniu odpowiadający naszej Sobótce.W Nowej Rachubie loende był drugim z trzech » enderi nastę- pujących między Yavannie a Narquelie, ponieważ loa zaczynałsię wiosną. (III 350)

LÓMELLNDI (quen. «zmierzchśpiewacy», l.poj. lómelinde) Słowiki,zawsze towarzyszące Melianie.

W sindarinie zwane także dulin i tinuvie l, a w quenya tindó-

merel (wszystkie określenia w l.poj.). (S 54)

LÓMION (quen. «ze zmierzchu») Tajne imię nadane Maeglinowi przez jego matkę, Aredhelę. (S 128)

LOND DAER (sind. «cień port»?) Port w Eriadorze, u ujściaGwathló, w czasach Wojny o Pierścień opuszczony i zrujnowa-

ny. (X)LONG CLEEVE Wieś w Shire, siedziba Północnych Tooków.Prawdopodobnie leżała w Północnej Ć wiartce. (III 345)

LONGBOTTOM Wieś w Południowej Ć wiartce, siedziba rodzinyHornblowerów. Około 2670 roku Trzeciej Ery Tobold Hornblower



LONGHOLES 288

wyhodował tu po raz pierwszy w Shire fajkowe ziele. (120, I I 154,III 131,261)

LONGHOLES Nazwisko Hobbitów z Bree, a być może takżez Shire. (1153)

LÓNI (zm. 2994 TE) Krasnolud z Ereboru. Przybył do Khazaddumu wraz z Balinem w 2989 roku i poległ z rąk orków, broniąc

Mostu Durina i Drugiej Sali. (III 305)LÓRELLIN (quen. «sen») Jezioro w Valinorze, na którym le-żała wyspa, gdzie spała Este. Prawdopodobnie znajdowało sięw Lórien. (S 26)

LORGAN (ok. 489 PE) Człowiek, wódz Easterlingów z Hithlumu.Uczynił Tuora swym niewolnikiem, a później wyznaczył cenę za

jego głowę. (S 223)

LÓRIEN (quen. «senwładca») Bardziej znane imię Irma, jednegoz Valarów. Był on jednym z Feanturi, bratem Mandosa i Nienny;

jego małżonką była Este. Lórien jest panem snów i wizji; wrazz Este zapewnia odpoczynek i odrodzenie sił Valarom i Eldarom.Jego siedzibą są ogrody > Lórien, od których zyskał to imię. (S 24,26, 29, 54, 61, 62, 89, 94, 220)

LÓRIEN (sind., z nand.) Królestwo elfów na zachód od Anduiny,u zbiegu Celebrantu i Anduiny, rządzone przez > Celeborna i >Galadrielę. Lasy mallornów Lórien były chronione przed Sauronemmocą Galadrieli i tylko tu w Śródziemiu zachowało się pięknoi niezmienność Eldamaru.

Lórien zostało założone w Drugiej Erze przez Galadrielę nawzór Doriath. Większość jego mieszkańców stanowiły Elfy Leśne,które jednak posługiwały się sindarinem. W Drugiej i Trzeciej

Erze Lórien wspomagało Elronda w potrzebie, zwłaszcza w 1409roku Trzeciej Ery, jednak poza tym było izolowane od zewnętrz-nego świata. W 1981 roku, w następstwie pojawienia się Balrogaw Khazaddumie, wielu elfów z Lórien uciekło na południe; byliwśród nich Amroth i Nimrodel. Podczas wyprawy do Ognistej

ż ś ą



289 LOSSOTHOWIE

Podczas Wojny o Pierścień Lórien było trzykrotnie atakowanez Doi Guldur, ale ataki odparto. Po upadku Saurona siły Lórien pod dowództwem Celeboma zdobyły Doi Guldur, a Galadriełazniszczyła lochy tej twierdzy. Po odejściu Galadrieli za Morze podkoniec Trzeciej Ery i przeniesieniu się Celeborna do WschodniegoLórien, Lórien opustoszało.

Stolicą i głównym miastem Lórien było Caras Galadhon.Elfów z Lórien zwano Galadhrimami.

Pierwotna nazwa Lórien brzmiała Laurelindórinan, następnie przekształcona w Lothlórien. Zwane w westronie Złotym Lasemi Ukrytym Krajem, a przez Rohirrimów Dwimordene.

Także » Cerin Amroth, Egladil, Klin. (1218, 320, I I 22, III 72)

LÓRIEN Siedziba Irma i Este w Valinorze, miejsce wytchnieniaValarów i Eldarów. Ogrody Lórien były najpiękniejsze na Ardzie,a wody tamtejszych źródeł pokrzepiały mieszkańców Valinoru.Były tam jeziora, kwiaty i srebrzyste wierzby. Było to miejscedelikatnego piękna; dominującą barwą Lórien wydaje się srebro.(S 24, 26, 29, 54, 61, 62, 89, 94, 220)

LÓRINDOL (sind. «złotagłowa») Przydomek Hadora, związanyz jego złotymi włosami. (S 147152, 178, 182184, 317)

LOSGAR (sind.) Miejsce w Lammoth u wylotu fiordu Drengist. Tuwylądowały hufce Feanora, wracając do Śródziemia, tu też mia-

ło miejsce niesławne spalenie statków. (S86

, 92, 101, 104, 113,122,124)

LOSSARNACH (sind. «śniegarnach») Kraina w Gondorze obej-mująca prawdopodobnie doliny górskie na południowy zachódod Minas Tirith.

Zwana też Arnach. Arnach było słowem przednumenorejskiego pochodzenia. (III 18)

LOSSOTHOWIE [Lossoth] (sind. «śnieglud») Ludzie żyjący nadzatoką Forochel w Trzeciej Erze. Prymitywni i biedni, byli po-tomkami Forodwaith z Pierwszej Ery. W 1974 roku Trzeciej EryLossothowie udzielili schronienia królowi Arvedui i jego ludziom

po upadku Arthedainu.W westronie zwani Śnieżnymi Ludźmi. (III 293, Y 62)



LÓTESSE 290

LÓTESSE (sind. «kwitnieniemiesiąc») Piąty miesiąc w RachubieKrólewskiej i Namiestnikowskiej, a drugi według Nowej Rachuby.W przybliżeniu odpowiadał naszemu majowi.

Jego sindarińska nazwa, używana tylko przez Dunedainów, brzmiała Lothron. W Shire zwany Thrimidge. (III 352)

TOTHfRiFT (sind. «kwiecieżeński», WoP) Kobieta z Gondoru,córka Imrahila. W 3020 roku Trzeciej Ery poślubiła króla RohanuEomera. (III 318)

LOTHLANN (sind.) Wielka równina w Śródziemiu Pierwszej Ery,granicząca na zachodzie z Ardgalen, na południu z MarchiąMaedhrosa, a na północy przylegająca do Ered Engrin. Ponuryi niezamieszkany Lothlann był patrolowany przez jazdę roduFeanora podczas Oblężenia Angbandu. Podczas Dagor Bragollachzostał zdobyty przez siły Morgotha pod wodzą Glaurunga. W póź-niejszym okresie można go uważać za część Anfauglith. (S 118,

145, 196)

LOTHLÓRIEN (sind. «kwitnieniesenkraj») > Lórien. (I 319,II 37, III 226)

LOTHRON (sind. «kwiecie») Sindarińska forma Lótesse, używa-na tylko przez Dunedainów. (III 352)

LUD HALETHY [People of Haleth] —>Haladinowie. (S 136, 139,

140, 152)LUD OPUSZCZONY [Forsaken Elves] » Umanyarowie. (S 57)

LUD WIELKIEJ WĘDRÓWKI [People of the Great Journey]Eldarowie. (Ill 381)

LUD Z GÓR [Men of the M ountains] Umarli z Dunharrow.

(I ll 49)

LUDZIE [Men] Młodsze Dzieci Iluvatara, jedna z rozumnychras Śródziemia. Przebudzili się w Hildórien wraz z pierwszymwschodem Słońca. W początkach swych dziejów zaprzyjaźnili sięz Elfami Ciemności, byli też jednak obiektem knowań Melkorai padł na nich jego Cień. Ludzie rozrodzili się i podzielili na wie-le ludów, z których jedyne dwa, o jakich zachowały się wzmian-



91 LUDZIE CIEMNOŚCI

z Pierwszej Ery, to Edainowie i » Easterlingowie. Opróczdainów większość ludzi żyła w Ciemności, lękając się lub czcząc

Melkora, nic zaś nie wiedząc o Iluvatarze ani Valarach.W późniejszych wiekach część ludzi np. Dunedainowie,

ohirrimowie, ludzie z Dale i z Doliny Anduiny wyrwała się spodładzy Cienia, ale ogromne hordy z Rhun i Haradu oraz wiele

udów Zachodnich Krajów pozostało przy swej ignorancji i barba-

zyństwie. Jednak historia Ardy to dzieje rozwoju ludzi, gdyż nieą oni objęci przeznaczeniem Wielkiej Muzyki. W Czwartej Erze,rze Panowania Ludzi, stali się oni dominującą rasą Śródziemia.

Pod wieloma względami ludzie są słabsi od elfów. Poddaniarości i chorobom, mniej odporni na skrajności natury, mniej

dolni do pojmowania umysłów innych i przesłań Valarów, ślepia przyszłość, posiadający mniejsze zdolności do nauki i rzemiosł.

Mają jednak niedającą się zaspokoić ambicję, a także ostatecz-

ą wolność Daru Ludzi. W czasie Końca być może zbliżą się douvatara i zamieszkają wraz z nim.

Ludzie są zbyt zróżnicowani fizycznie i kulturowo, by możnach było opisać w jednym haśle. Dunedainowie z Gondoru dzieliliudzi na trzy grupy: Ludzi Zachodu, czyli Dunedainów, Ludziółmroku, takich jak Rohirrimowie, i Ludzi Ciemności lub Dzikich,ośledniejszej postaci i natury, niespokrewnionych z Edainami.

Ludzie byli zwani przez Eldarów Atani (w ąuenya) lubdainami (w sindarinie), a także: Hildorami (Następcami),Apanonarami (Później Urodzonymi), Engwarami (Chorowitymi),

irimarami (Śmiertelnymi), Uzurpatorami, Obcymi, Gośćmi,agadkowymi, Przeklętymi Przez Siebie Samych, Ciężkorękimi,ojącymi się Nocy, Dziećmi Słońca. Hobbici zwali ich Dużymudem lub Dużymi Ludźmi. Zwano ich także Śmiertelnikamiraz Rodzajem Ludzkim.

Także » Beorningowie, Dunedainowie, Dunlendingowie,asterlingowie, Haradrimowie, Nortowie, Numenorejczycy,

Rohirrimowie, Wariagowie. (III 372374, S 98100)

UDZIE CIEMNOŚCI [Men of Darkness] Według Gondorczykówudzie niespokrewnieni z Dunedainami, jak Easterlingowie



LUDZIE KRÓLA 292

LUDZIE KRÓLA [King’s Men] Partia większości w Numenorze, powsta ła za panowania TarAncalimona, sprzeciw iająca sięZakazowi Valarow i niechętna Eldarom. Założyli oni koloniena południu Sródziemia; główną z nich był Umbar. Łatwo ulegliSauronowi, tak w Śródziemiu, jak i w Numenorze, i zwrócili sięku tyranii i Ciemności. Ich potomkowie znani byli jako Czarni

Numenorejczycy. (S 247250)

LUDZIE NACZELNIKA [Chief’s Men] Ludzie, którzy podczasWojny o Pierścień służyli Lothowi SackvilleBagginsowi, a następ-nie po jego przybyciu do Shire Sarumanowi. Byli agresywni,grubiańscy, wstrętni i chciwi.

Ludzie Naczelnika byli zapewne zbieraniną łotrów; częśćz nich jeszcze przed Wojną o Pierścień była agentami Sarumana.Byli na ogół skośnoocy, mieli ziemistą cerę i wyglądali odrażająco.

Niewykluczone, że wybrani zostali spośród najpodobniejszych doludzi półorków Sarumana.Zwani także Ludźmi Sharkeya i Dużymi Ludźmi Naczelnika.

(III 252, 254, 258, 263)

LUDZIE Z BREE [Men of Bree] Ludzie, spokrewnieni z Dunlendingami i innymi ludźmi z Ered Nimrais. W Drugiej Erzeczęść z nich powędrowała na północ, a w trzeciej stali się pod-

danymi Arnoru, poznali westron i zapomnieli o swym pochodze-niu.Ludzie z Bree byli prowincjonalni, byli też weseli, niscy

i ciemnowłosi. Znakomicie współżyli z przedstawicielami wszyst-kich ras, będąc jedynymi spośród ludzi, mieszkającymi wspólniez hobbitami. (1 153, 250, III 257, 373)

LUDZIE Z DALE [Men of Dale] Ludzie, żyjący w czasach Wojny

o Pierścień w Dale, blisko spokrewnieni z ludźmi znad DługiegoJeziora. Byli spokrewnieni z Edainami, a w Trzeciej Erze wciążmówili językiem pokrewnym adunaickiemu. Po zniszczeniuDale przez Smauga w 2770 roku wielu łudzi z Dale mieszkałow Esgaroth, ale po śmierci smoka w 2941 roku wrócili oni do swej

j Od t i h B d i d ż ąd ił i i



293 LUMBAR

Ludzie z Dale byli zaprzyjaźnieni z drozdami i umieli z nimirozmawiać. Pisali odmianą pisma cirth. (1220, 232, 349, III 362,373, 379, 380)

LUDZIE Z DOLINY ANDUINY [Men of the Vales of Anduin] Różne plemiona żyjące między Mroczną Puszczą a Górami Mglistymi; wie-le z nich było spokrewnionych z Edainami. Aczkolwiek wiemy tylko0 tym, że w czasach Wojny o Pierścień mieszkali tam Beorningowie1Leśni Ludzie, pierwotnie żyli tam także Rohirrimowie, Ludziez Dale i znad Długiego Jeziora oraz plemiona z północy.

Ludzie z Doliny Anduiny mówili wieloma językami spokrew-nionymi z adünaickim. W większości byli dobrzy, wspomagaliGondor i zwalczali orków najlepiej, jak mogli, ale ze względu nato, że mieszkali między Górami a Puszczą, przeżyć było im bar-dzo trudno. (III 312)

LUDZIE ZMIERZCHU [Men of the Twilight] Według Gondorczyków

ci z Edainów i ludów blisko z nimi spokrewnionych, którzy nieudali się do Nńmenoru, oraz ich potomkowie. Należeli do nichRohirrimowie i pokrewne im plemiona z północy (Nortowie),a zapewne także Beorningowie, Ludzie z Dale i znad DługiegoJeziora, Leśni Ludzie i inne ludy z Doliny Anduiny.

Zwani także Ludźmi Średnimi. (II267)

LUDZIE ZNAD DŁUGIEGO JEZIORA [Men of Long Lake] Ludzie blisko spokrewnieni z ludźmi z Dale, a w mniejszym stopniu z Edainami, w czasach Wojny o Pierścień mieszkający w Esgarothi okolicach. Podobnie jak ludzie z Dale, umieli rozmawiać z droz-dami. (III 373)

LUGBÚRZ (CM «wieżamrok») > Baraddür. (II51, 159, III 163)

LUGDUSH (CM «wieża», zm. 3019 TE) Urukhai z Isengardu,należał do oddziału Uglúka. Zabity przez éored Eomera w pobli-żu Fangornu. (II 54)

LUINEL (quen. «błękit») Błękitna gwiazda stworzona przez Vardęz rosy Telperiona podczas przygotowań do przebudzenia elfów. (S 47)

LUMBAR (quen.) Gwiazda stworzona przez Vardę z rosy Telperiona podczas przygotowań do przebudzenia elfów. (S 47)



i .u t i i ie .n 294

LUTHIEN (sind., PE) Księżniczka Eldarów, córka Thingolai Meliany, najpiękniejsze z Dzieci Iluvatara. Urodziła się w Doriath pod koniec pierwszego stulecia Uwięzienia Melkora i wiele latspędziła, tańcząc przy pieśniach Daerona, wysławiających jejurodę, a także ucząc się, zapewne od Meliany, mądrości i mocy,stanowiących jej dziedzictwo.

W 465 roku Beren ujrzał Luthien w Neldoreth, a następnej

wiosny ofiarowała mu ona swą miłość, wybierając śmiertelnośći udrękę jego losu. Rozdarta między uczuciem do Berena a po-słuszeństwem wobec ojca, wybrała to pierwsze i wspomogłaBerena podczas wyprawy po Silmaril. Choć Daeron zdradził jejtajemnicę Thingolowi, a ona sama została później porwana przezCurufina, zdołała w towarzystwie Huana dotrzeć w końcu naTolinGaurhoth, pokonać Saurona i uwolnić Berena. Następnie

uparła się towarzyszyć Berenowi do Angbandu, gdzie jej zaklęciazwyciężyły Carcharotha i Morgotha. Wreszcie uleczyła Berenaz zatrutej rany zadanej przez Carcharotha i wróciła wraz z nimdo Doriath.

Gdy Beren zginął podczas Polowania na Wilka, duch Luthienzapadł w ciemności i udał się do Siedzib Mandosa. Tam śpiewała

przed nim i wywołała jego litość, a Manwe darował jej nowe życie.Wybrała egzystencję śmiertelników u boku Berena i razem prze-

żyli około 40 lat na Tol Gałen. Tam Luthien urodziła swe jedynedziecko, Diora, i tam, gdy niosła Nauglamir z wprawionym weńSilmarilem, była najwspanialszym obrazem piękna, jakie kiedy-kolwiek widziano poza granicami Valinoru.

Uroda Luthien była tak wielka, że pobudzała wiele istot do mi-łości lub żądzy, a w tym impulsie prawość Berena i Huana wyraź-nie odróżnia się od nikczemności Daerona, Curufina i Morgotha.

Jej piękno nie polegało jedynie na urodzie, gdyż jej śpiew mógłoczarować nawet Morgotha i Mandosa, wielkich wśród Valarów,a szlachetność ducha Luthien i jej przodków wzmacniała zaklęciatak, że mogła zaczarować Saurona, a nawet Morgotha.

Luthien zwana była Tinuviel, ze względu na piękno jej śpie-; pier s ż ł tego imienia Beren (1189 190 207 218 234



295 LUVA

LUVA (quen. «łuk») Jeden z dwóch podstawowych elementówliter tengwaru. Luva mogła być otwarta, jak w tengwie tinco,

lub zamknięta, jak w parma\ mogła być też podwojona i odwró-cona. (III 363)



Ł

ŁABĘDZIA PRZYSTAŃ [Haven of the Swans] » Alqualonde.(S 59, 60, 70, 8285, 99, 106, 124, 148, 233)

ŁAPĄJ [Grip] Jeden z podobnych do wilków psów farmera Maggota.(196)

ŁOWCA [Rider] Czarna, tajemnicza postać jeźdźca porywające-go elfów zabłąkanych w okolicach Cuivienen. Był to najpewniejMorgoth, który musiał pojmać elfów, by móc wyhodować z nichorków. Prawdopodobnie występował w tej formie, by przypominaćOromego i w ten sposób odstręczyć elfów od Valarow.

Zwany też Czarnym Łowcą. (S 48)

ŁUK [Bow] Przydomek Belega z czasów, gdy jako jeden z >dwóch wodzów nękał siły Morgotha w Tałath Dirnen. (S 149,

174, 175, 178, 188197)



MMABLUNG (sind. «ciężka ręka», zm. ok. 505 PE) Elf Sindarz Doriath, główny dowódca wojsk Thingola. Bral udział w wie-lu wielkich czynach, dokonanych w Beleriandzie: był uczest-nikiem Polowania na Wilka, walczył z wojskami Fingona w ra-mach Ligi Maedhrosa podczas Nirnaeth Arnoediad, był obecny przy tragicznym zakończeniu życia Nienor i Turina. Zginął

w obronie Nargothrondu podczas ataku krasnoludów na Menegroth.

Znany jako Mablung Twardoręki. (S 107,173178, 188, 205,206, 212, 217, 220)

MABLUNG (WoP) Człowiek z Gondoru, strażnik Ithilien. Dowodziłzwiadowcami Armii Zachodu. (II 249262, III 146)

MAEDHROS (sind., PE) Elf Noldor, najstarszy syn Feanora i przy-

wódca jego rodu w Śródziemiu. Skwapliwie złożył PrzysięgęFeanora i powrócił do Śródziemia, był jednak bardziej powściągliwyod ojca i przeciwstawił się spaleniu statków w Losgarze. Wkrótce potem został zdradziecko pojmany i powieszony za prawą rękęna skałach Thangorodrimu. Uratowany przez Thorondora orazstarego przyjaciela, Fingona, rękę jednak utracił. Z wdzięcznościza ten czyn i jako zadośćuczynienie za spalenie statków Maedhros przekazał zwierzchnictwo nad Noldorami rodowi Fingol

fina.Przez wiele lat Maedhros przebywał na Himring, strzegąc

Marchii Maedhrosa i powściągając arogancką pychę swych bra-ci. Cierpliwy władca i dzielny wojownik, dowodził wschodnimugrupowaniem elfów w Bitwach o Beleriand, odnosząc wiel-



MAEGLIN 298

wschodnich Noldorów po Dagor Bragollach. Około 472 roku,wzmocniony siłami Easterlingów Bóra i zachęcony zwycięstwemBerena i Luthien, sformował Ligę Maedhrosa, by zaatakowaćAngband. Jednak Liga została zdradzona przez EasterlingówUlfanga, a po Nirnaeth Arnoediad Maedhros uciekł do Ossiriandulub na Amon Ereb.

Po śmierci Berena i Luthien Przysięga Feanora zawład-

nęła Maedhrosem, który wziął udział w pogromie Doriathi w Przystaniach Sirionu. Choć żałował tych okrucieństw, wciążkierowała nim Przysięga. Na koniec, po Wielkiej Bitwie, prze-konał Maglora do wspólnego wykradzenia Silmarili. Nie mogąc jednak znieść bólu, jaki sprawiał klejnot, palący jego dłoń, a takżeświadom swego moralnego upadku, pozbawiającego go prawa doSilmarila, rzucił się wraz z nim w ognistą rozpadlinę.

Maedhros był wysoki i, po Maglorze, najbardziej powścią-gliwy spośród synów Feanora. Cechowała go jednak zawziętość,zwłaszcza po męce na Thangorodrimie, a miecz, którym władałlewą ręką, był śmiercionośny. (S 59, 80, 86, 103110, 113, 114,117119, 134, 139, 145, 146, 149, 167, 173, 177184, 222, 230,231,234,236 , 237)

MAEGLIN (sind. «ostrybłysk», zm. 501 PE) Eldar z Beleriandu,

syn Eóla i Aredheli. Nauczył się kowalstwa i górnictwa od Eólai krasnoludów, jednak opowieści jego matki o Noldorach obu-dziły w nim pychę i ambicję. Wiedząc, że jest następcą Turgona, przekonał Aredhelę do opuszczenia Eóla i powrotu wraz z nimdo Gondolinu.

W Gondolinie Meaglin zyskał wielką popularność z powoduswej wiedzy o metalach i żył w dostatku, choć trawiło go mrocz-ne, kazirodcze pożądanie Idril. Pojmany przez orków, gdy w ta-

jemnicy poszukiwał drogi poza Gondolin, zgodził się zdradzićkrólestwo, gdyż jego prawość była umniejszona przez nieodwza- jemnioną miłość do Idril i pełną zazdrości nienawiść do Tuora.Podczas ataku na Gondolin porwał Idril i Earendila, jednak zgi-nął, zepchnięty przez Tuora z Caragdur.



299 MAHANAXAR

miecz Anguirel, który ukradi Eólowi. (S 88, 126, 128133, 151,183, 190, 224227)

MAGGOTOWIE [Maggot] Rodzina hobbitów z Shire żyjącaw Marish. W czasach Wojny o Pierścień farmer Maggot, jego żo-na, trzy córki i co najmniej dwóch synów żyli na zamożnej far-mie Bamfurlong, znanej z hodowanych tam pieczarek. FarmerMaggot był w tej okolicy ważną osobą, wymieniał też wizytyz Tomem Bombadilem.

Farmer Maggot zwany był żartobliwie przez Toma BombadilaBłotostopym. (I 95100, 105, 132, TB 138139)

MAGLOR (sind., PE?) Elf Noldor, drugi syn Feanora. ZłożyłPrzysięgę Feanora i przyłączył się do buntu Noldorów. W Śródziemiu osiedlił się w Szczerbie Maglora, między Himring a EredLuin. Gdy Szczerba została zdobyta podczas Dagor Bragollach,schronił się u Maedhrosa na Himring. Przez pozostałą część

Pierwszej Ery towarzyszył bratu podczas wojny i pokoju; pod-czas Nirnaeth Arnoediad zabił Easterlinga Uldora, a po zniszcze-niu Przystani Sirionu wychowywał Elronda i Elrosa. Po WielkiejBitwie chciał odrzucić Przysięgę Feanora, jednak Maedhros

przekonał go do udziału w kradzieży Silmarili. Palony przezklejnot, cisnął go w Morze i powędrował precz, śpiewając w bólui żalu.

Maglor był niewątpliwie najbardziej powściągliwy spośród

synów Feanora; on jeden próbował wyrzec się praw do Silmarili.Po Daeronie był największym pieśniarzem Eldarów w Sródziemiu;

jednym z jego utworów była Nold olante . (S 59, 80, 84, 107, 109,111, 118, 134, 145, 146, 149, 173, 181, 231, 234, 236, 237)

MAGOR (4 st. PE) Adan z Trzeciego Rodu, syn Aradana, ojciecHathola. (S 137, 141)

MAHAL (khuz.?) Imię nadane >■ Aulemu przez krasnoludów. (S 43)

MAHANAXAR (quen.) Miejsce rad i sądów Valarów położonew pobliżu bram Valinoru. W jego kręgu znajdowały się tronyValarów. Był to albo budynek, albo dziedziniec.

Zwany też Kręgiem Przeznaczenia. (S 38)



MAHTAN 300

MAHTAN (quen.) Elf Noldor, ojciec Nerdaneli. Byl znakomitymkowalem, ulubionym uczniem Aulego. Wiedzę o obróbce metalui kamienia przekazał swemu zięciowi, Feanorowi. Prawdopodobnienie przyłączył się do buntu Noldorów. (S 62, 67)

MĄJAROWIE [Majar] (quen.) Ci spośród pomniejszych > Ainurów,którzy zdecydowali się zstąpić do Ea. Majarowie opiekowali sięArdą pod kierunkiem » Valarów, choć niektórzy z nich, zwłaszcza

Sauron i Balrogowie, zostali zwiedzeni przez Melkora.Choć byli liczniejsi od Valarów, znamy imiona tylko ośmiu

lojalnych Majarów. Są to: Ilmare, Eónwe, Osse, Uinena, Meliana,Olórin, Ariena i Tilion. Istari mogli być Majarami.

Zwani także Ludem Valarów. Liczba pojedyncza: M aia.

(S 28, 73, 79, 88)

MALACH Pierwotne imię » Aradana. (S 137, 141)

MALBETH (sind. «złoto», ok. 20 st. TE) Dunadan z Arthedainu,wieszczek i doradca królewski. Przepowiedział wydarzenia z ży-cia Arvedui i nadał mu to imię, a także wygłosił proroctwo do-tyczące Ścieżek Umarłych i roli dziedzica Isildura w końcowejwalce z Sauronem.

Zwany także Malbethem Jasnowidzącym. (III 48)

MALDUINA [Malduin] (sind. «żółta, złota rzeka») Rzeka w pół-nocnym Beleriandzie, dopływ Teiglinu. Spływała z Ered Wethrinna południe, wpadając do Teiglinu powyżej przeprawy. (S 199)

MALI LUDZIE [Little People] > Hobbici. (S 279)

MALINALDA (quen. «złotedrzewo») >■ Laurelin. (S 38)

MALLOR (sind. «złoto», zm. 1110 TE) Dunadan, trzeci królArthedainu (10291110). (III 290)

MALLORNY [Mallorn] (quen. «złotedrzewo», l.mn. mellyrn)Drzewo z Lórien mające szarą lub srebrną korę i złote kwiaty. Ichliście zmieniały jesienią barwę na złotą, jednak nie opadały aż do początku wiosny. Pień mallornu blisko wierzchołka rozgałęziałsię w koronę, Galadhrimowie budowali na niej talany.



01 MANWE

MALLOS (sind. «złotyśnieg») Złoty kwiat rosnący w Lebennin.III 136)

MALTA (quen. «złoto») Nazwa tengwym (nr 18), zazwyczaj uży-wanej na określenie „m”. (III 361, 365)

MALUCH, CO W SKARPETKACH BIAŁYCH [Whitesocks] (WoP)eden z kuców Hobbitów, z którymi podróżowali do Rivendell.płoszony w Bree, został później schwytany i przechowywany

rzez Barlimana Butterbura.Został tak nazwany przez Toma Bombadila. (1143)

MALVEGIL (sind. «złoto», zm. 1349 TE) Dúnadan, szósty królrthedainu (12721349). (III 290)

MAŁE KRÓLESTWO [Little Kingdom] » Arda. (S 35)

MAŁY GEIION [Little Gelion] Mniejsze z dwóch ramion Gelionu,

meandrujące z okolic Himring na południowy wschód. (S 117)MANDOS (quen. «więzienietwierdza») Ainur, jeden z Féanturi

Aratarów, brat Lóriena i Nienny, małżonek Vairé. Jako ValarMandos jest Sędzią Valarów, prowadzi Domy Umarłych, a znając

rzeznaczenie, zawarte w Wielkiej Muzyce, objawia losy i wyro- na żądanie Manwégo. Ponieważ jego wyrocznie wynikają ze

najomości woli Ilúvatara, zawartej w Wielkiej Muzyce, Mandosst nieugięty i niewzruszony. Jedynie raz, gdy Lúthien śpiewałarzed nim, poddał się uczuciu litości.

Jego prawdziwe imię brzmi Námo. Mieszka w Mandosie,kąd pochodzi jego zwyczajowe imię. (S 24, 26, 27, 41, 43, 47,0, 51, 58, 6265, 68, 69, 76, 84, 93, 97, 99, 100, 102, 105, 121,24, 133, 135, 158, 160, 164, 166, 175, 176, 220, 225, 233,38)

MANDOS Siedziba Náma, położona w zachodnim Valinorze.

Mieszczą się tam Domy Umarłych. (S 24, 27, 41, 50, 62, 76, 84,3, 100, 121, 133, 158, 164, 175, 220, 225, 233,238)

MANWE (quen. «dobry, czysty») Najszlachetniejszy z Ainurównajpotężniejszy z Aratarów, brat Melkora i małżonek Vardy. Byłn najdroższy Ilúvatarowi spośród Ainurów i najlepiej rozumiał



303 MARTWE BAGNA

dzy Dalekimi Wzgórzami i Wzgórzami Wieżowymi. W 35 rokuFastred i Elanor przeprowadzili się do Undertowers w MarchiiZachodniej, a Fastred został mianowany Opiekunem MarchiiZachodniej. Jego potomkowie, Fairbairnowie, zatrzymali tenurząd oraz przechowywali Czerwoną Księgę Marchii Zachod niej.

(121,111 342, 347)

MARCHO (ok. 1601 TE) Hobbit ze szczepu Fallohide’ów z Bree.W 1601 roku wraz z bratem Blankiem osiedlił się w Shire. (116)

MARDIL (quen. «przyjaciel domu», zm. 2080 TE) Dunadan, pierw-szy rządzący namiestnik Gondoru (20502080). Był namiestni-kiem królów Earnila i Earnura w latach 20292050, a w 2043 rokuodradził Earnurowi przyjęcie wyzwania Wodza Nazguli. Jednakw 2050 roku nie był już w stanie powstrzymać króla, a po jegozniknięciu powierzono mu władzę „do czasu powrotu króla”,

by uniknąć wojny domowej między członkami rodu królewskie-

go. Był mądrym władcą; do jego dokonań należy wprowadzenieRachuby Namiestnikowskiej.

Zwany Mardilem Voronvem oraz Statecznym i Wiernym.(III 291,302, S 276)

MARISH Urodzajny, podmokły obszar Wschodniej Ć wiartki mię-dzy Stock a Rushey, rodzinne strony Oldbucków przed założe-niem Bucklandu. Mieszkańcy Marish, w większości pochodzący

od Stoorów, uznawali władzę Dziedziców Bucklandu. (118, 93,II201)

MAR-NU-FALMAR (quen. «dompodfalami») Nazwa nadana » Numenorowi po jego zniszczeniu. (S 242261, 266278, 280,314)

MARTWE BAGNA [Dead Marshes] Bagna na wschód od EmynMuil. Rozszerzały się w kierunku wschodnim przez całą Trzecią

Erę, w niektórych miejscach pochłaniając groby elfów i ludzi po-ległych w Bitwie na Równinie Dagorlad. W tych miejscach znaj-dowało się —>Trzęsawisko Umarłych Twarzy. W 1944 roku wieluWoźników, pokonanych w Bitwie o Obóz, zostało zepchniętychna Martwe Bagna, gdzie zginęli. (I 243, 353, II 219224, 234,256, 275)



MARTWE DRZEWO 304

MARTWE DRZEWO [Withered Tree] Martwe Białe DrzewoGondoru, które pozostawało na Placu Fontanny od 2853 do3019 roku Trzeciej Ery, ponieważ nie można było znaleźć żadne-go młodego drzewa, by je zastąpić. W 3019 roku, kiedy Gandalfi Aragorn znaleźli takie drzewko, zwiędłe drzewo zostało złożonena spoczynek przy Rath Dinen. (III 20)

MATTA Oryginalne imię hobbickie, zwyczajowo skracane do

Mat. (III 379)

MAUHUR (CM, zm. 3019 TE) Ork z Isengardu, prawdopodob-nie Uruk. Podczas Wojny o Pierścień dowodził oddziałem orków, próbujących bezskutecznie przełamać pierścień Rohirrimów ota-czający oddział Ugluka. (II 59)

MĄDRONOSY [Wisenose] (WoP) Jeden z kuców dostarczonych przez Merry’ego Frodowi, gdy ten uciekał z Shire do Rivendell.Spłoszony w Bree, został później schwytany i przechowywany

przez Barlimana Butterbura.Został tak nazwany przez Toma Bombadila. (1 143)

MEARASY [Mearas] (tłum. rohir.) Konie z Rohanu, Felaróf i jego potomstwo. Nie pozwalały jeździć na sobie nikomu prócz królaMarchii i jego synów; wyjątkiem był Cienistogrzywy. Sądzono, że pierwszego mearasa przywiózł z Valinoru do Śródziemia Orome;miały wyjątkową urodę i siłę.

Mearasy były największymi końmi Rohanu, a więc i świata; były niezwykle szybkie i inteligentne. Maść miały białą lub szarą,żyły około 80 lat. (III 313)

MEDE Nazwa -> A fterlithe używana w Bree. (III 352)

MEDUSELD Pałac królów Marchii w Edoras, zbudowany przez

króla Brega w 2569 roku Trzeciej Ery. Jego dach był kryty zło-tem.

Zwany także Złotym Dworem. (II 43, III 40)

MELIANA [Melian] (quen. «miłośćdar») Jedna z Majarów.W Valinorze służyła Vanie i Este, dbając o kwitnące drzewa Lórien.



305 MELKOR

Doriath, umocnione jej mocą i pięknem, a chronione mądrościąoraz > Obręczą Meliany. Urodziła Elwemu jedno dziecko, Luthien.Przez wiele lat Meliana przebywała w zaczarowanych la-

sach Doriath, doradzając Elwemu ostrożność i dbałość o bezpie-czeństwo, nauczając Luthien, a po powrocie Noldorów takżeGaladrielę. Jednak w końcu, tak jak to przewidywała, nadszedłczas zguby Doriath. Meliana została rozdzielona z Luthienaż do Końca, gdy zaś Elwe został zabity w Menegroth, wyco-

fała ona swą moc z Doriath, porzuciła swe ciało i wróciła doLórien.Meliana była zarówno piękna, jak i mądra. Jej śpiew był za-

chwycający, zawsze też towarzyszyły jej słowiki, które nauczyłaśpiewu. Miała moc zwodzenia myśli Morgotha, poszukującegoDoriath. Była też pełna współczucia i pomagała Edainom, zwłasz-cza Turinowi.

Pełne brzmienie jej imienia w ąuenya to Melyanna. (III 29,

54, 55, 88, 89, 92, 99, 116, 121, 122, 123, 124, 127)MELKOR (quen. «ten, co powstaje z mocą») Ainur, obdarzony przez Iluvatara większą mocą i wiedzą niż którykolwiek spośródAinurów. Posiadający dogłębną znajomość wszystkich dziedzin, był on, podobnie jak Aule, szczególnie uzdolniony w zakresiewiedzy o substancjach oraz w dziedzinie wszelkich rzemiosł.Zniecierpliwiony powolnością realizacji planów Iluvatara, prag-

nął samodzielnie nadawać Byt rzeczom i poszukiwał w Pustce Niezniszczalnego Płomienia. Podczas tych samotnych podróżyzaczął myśleć inaczej niż jego bracia. Te myśli spowodowały dy-sonans w Ainulindale, zaś Iluvatar stworzył Wizję i Ea, by ukazaćMelkorowi i innym Ainurom ostateczne źródło wszystkich myślii wszystkich mocy.

Melkor był jednym z Ainurów, którzy zstąpili do Ea, tu jed-nak jego gorliwość zmieniła się w zazdrość i został wykluczony

z grona Valarów. Pragnąc panować nad rzeczami stworzonymii nad wolą innych istot, w swym gniewie i przewrotności prokla-mował Ardę swą własnością, czemu przeciwstawił się Manwe.Melkor zakłócał prace nad ostatecznym ukształtowaniem Ardyi zwiódł wielu Majarów, by mu służyli. Podczas tych walk, zwa-nych Pierwszą Bitwą Melkor przybrał kształt cielesny pełen



MELKOR 306

majestatu i grozy, ciemny i ogromny. W końcu został pokonany przez Tulkasa, lecz Arda pozostała skażona.

Wkrótce po stworzeniu przez Valarów dwóch Latarni, Melkor powrócił na Ardę i w tajemnicy zbudował twierdzę Utumno nadalekiej północy. Teraz pożądanie Melkora odwróciło się odŚwiatła w stronę Ciemności, a jego zdolność do wyobrażania sobiei tworzenia rzeczy nowych ograniczała się już tylko do zwodzeniai wykoślawiania, naśladownictwa i niszczenia. Jego główną broniąstały się zimno i ciemność. Valarów ostrzegło przed nim skażenie,

jakie wkradło się do Wiosny Ardy, Melkor jednak uprzedził ichatak, niszcząc Latarnie. Następnie wycofał się do Utumno i gdyValarowie żyli w świetle Dwóch Drzew, wzniósł Angband jako pierwszą linię obrony przeciw nim, kuł broń, hodował potworyi rozszerzał zakres swej władzy. Gdy elfowie przebudzili się, po-

jawił się jako Czarny Jeździec, starając się wzbudzić w nich lęk przed Oromem i Valarami. Prawdopodobnie porywał elfów, by

hodować z nich orków.W końcu Valarowie zainteresowali się bezpieczeństwem el-fów i w Bitwie Potęg Melkor został pokonany i powleczony doValinoru w kajdanach. Tam uwięziono go na 300 lat, ale jegosłudzy w Śródziemiu wciąż działali.

Pod koniec trzeciego stulecia swego uwięzienia, Melkor udałskruchę i zwiódł tym Manwego tak, że ten go uwolnił. Zmuszonydo pozostania w Valinorze coraz bardziej pożądał Silmarili i świa-

tła Dwóch Drzew. Pełen gwałtownej zazdrości wobec StarszychDzieci Iluvatara wywołał niesnaski w rodzie Finwego, chociażnie zdołał zwieść Feanora. Jednak jego kłamstwa rozbudziłynieufność Noldorów wobec Valarów. Gdy Feanor przejrzał jegozamiary, Melkor uciekł z Valinoru. Przybierając na stałe swójdawny kształt cielesny Czarnego Władcy, przybył do Avatharu,gdzie zyskał pomoc Ungolianty w dziele zdobycia Silmarili i po-zbawienia wszystkich światła. Melkor i Ungolianta zatruli Dwa

Drzewa, ukradli Silmarile i zabili Finwego, następnie zaś ucieklido Śródziemia, gdzie ich kłótnia o zdobycz zakończyła się star-ciem. Krzyk Melkora obudził echa Lammoth, zwołując Balrogów,z których pomocą uciekł przed Ungoliantą i powrócił do Ang bandu.



07 MELKOR

Zwany teraz Morgothem (imię to nadał mu Feanor), Melkorronił Siłmariłi przed noldorskimi Wygnańcami, jednak znalazłż czas, by zwodzić przebudzonych właśnie ludzi. Zaskoczonywiatłem Księżyca (który bezskutecznie atakował) i Słońca, a takżeaciekłością Noldorów, został pokonany i przez prawie 400 lat byłblegany w Angbandzie. W tym czasie wzmocni! swe siły i wznowiłitwy o Beleriand atakiem Dagor Bragollach, którym rozpoczął

ę proces podboju Beleriandu. Sam nie był odważny; w 455 rokudniósł poważne rany zadane przez Fingolfina i Thorondora, a w67 roku Beren i Luthien odebrali mu Silmaril. W końcu zdołałgromadzić w Angbandzie dostatecznie wiele ognia, wyziewów,araz i potworów (smoków, trolli, orków, wilków i nietoperzy),y zmiażdżyć swych wrogów, tym bardziej że kłamstwa i zdra-a przezeń sprowokowane uniemożliwiły Eldarom przemyśla-

ą i skuteczną obronę. Pomogła mu nawet utrata Silmarila, borzysięga Maedhrosa i Przeznaczenie Noldorów sprawiły, żego wrogowie zabijali się nawzajem. Gdy jednak wojna zdawa-się wygrana, Valarowie, poruszeni przez Earendila i Silmaril,

nterweniowali raz jeszcze, a w Wielkiej Bitwie siły Melkora zo-ały zniszczone. Został schwytany w lochach Angbandu i wy-ucony poza Ea, w Pustkę. Jednak Cień jego zła i jego kłamstw

ozostał w sercach elfów i ludzi, a jego odbicie można znaleźć

rozbitych wzorach Skażonej Ardy. Melkor był później czczo-y przez Numenorejczyków i innych ludzi, zwiedzionych przezaurona.

Kształtem cielesnym Melkora była wysoka, ciemna postać,ełna wielkiego majestatu i grozy. Pod koniec Pierwszej Ery miałpalone ręce (od żaru Silmarili) i osiem ciężkich ran (od ciosówingolfina i Thorondora), odczuwał też stały ból. Symbolem

go władzy nad Śródziemiem była Ż elazna Korona, w którejsadził Silmarile. Jego bronią była maczuga zwana Grondem.

Ubierał się w czerń, a jego tarcza nie miała w swym polu żadnegoodła.

Sindarińska forma jego imienia, Belegur, była używana tyl-



MELLYRN 308

Nieprzyjacielem, Czarnym Królem, Czarnym Władcą, WładcąCiemności, Czarną Mocą Północy, Złem Północy, Czarną Ręką,Mistrzem Kłamstw, Łowcą lub Czarnym Jeźdźcem (dwa ostatnieokreślenia były używane przez elfów z Cuivienen), a przez Sauronaw Numenorze Władcą Ciemności, Władcą Wszystkiego i DawcąWolności. Sam siebie zwał Królem Świata. (I 337, III 286, 328,S 1430, 3552, 56, 6081, 8795, 104, 112, 120121, 185, 193,238, 253, 254,265)

MELLYRN > Mallorn. (I 323)

MELYANNA (quen. «cenny dar») Pierwotna forma imienia >Meliana. (S 318)

MENEGROTH (sind.) Podziemne siedziby Thingola, zbudowa-ne dla niego przez krasnoludów z Belegostu w trzecim stuleciuspętania Melkora; do ich budowy skłoniła Thingola Meliana.Menegroth zbudowano w skalistym wzgórzu na południowym

brzegu Esgalduiny, w miejscu, gdzie zwraca się ona na zachód.Jedyne wejście wiodło przez kamienny most na rzece.

Menegroth przetrwało do śmierci Thingola, kiedy to zostałospustoszone przez krasnoludów z Nogrodu. Później osiedlił siętu Dior, ale po zamordowaniu go przez synów Feanora miastoopustoszało.

Zwane także Jaskiniami Menegroth i Tysiącem Grot. (S 55,8992, 103,106, 108, 116, 124, 157159162, 169,173, 177,188191, 194, 205, 206, 218222)

MENEL (quen. i sind.) Niebiosa Ardy.Także » Tarmenel. (W 190, Y 64)

MENELDIL (quen. «niebiosamiłośnik» zm. 158 TE) Dunadan,syn Anariona, trzeci król Gondoru (2158). (III 290, S 274, 275)

MENELDOR (quen. «niebiosa», WoP) Orzeł z Gór Mglistych, je-den z orłów, które uratowały Froda i Sama ze stoków Orodruiny.(III 205206)

MENELMACAR (quen. «niebiosaszermierz») Gwiazdozbiór Oriona,



MERING 310

MERING [Mering Stream] Strumień spływający z Ered Nimrais przez las Firien do ujścia Entwash. Stanowił granicę międzyGondorem a Rohanem. (III 398)

MERLOK [Merłock Mountains] Prawdopodobnie góry, w którychżyły merloki. Niemal na pewno były to góry fikcyjne, gdyż jedy-na wzmianka o nich pochodzi z tradycyjnego wierszyka z Shire,

Wargule; opiera się ona jednak na skromnej wiedzy hobbitówo Górach Mglistych. (TB 169)

MERSDAY Meresdei. (III 353)

METHEDRAS (sind. «ostatniszczyt») Najdalej wysunięty na po-łudnie szczyt Gór Mglistych, na wschód od Nan Curunir. Jegowschodnie stoki były częścią Fangornu.

W westronie zwany Ostatnią Górą. (II 35, 72, 82)

METTARE (quen. «ostatnidzień») Ostatni dzień loa w kalen-darzach Eldarów i Dunedainów. W tym pierwszym m etta re nie

był częścią żadnej z pór roku, a w drugim żadnego miesiąca.W Rachubie Namiestnikowskiej, a może także w innych syste-mach Dunedainów, był świętem. (III 350)

MĘDRCY [Wise] Czarodzieje i najwięksi z Eldarów, którzy

w Trzeciej Erze wspólnie przeciwstawiali się zagrożeniu płyną-cemu z Doi Guldur. W 2463 roku Trzeciej Ery Mędrcy utworzy-li > Białą Radę. (I 58, 66, 214, 375, II 176, III 306, 330, 331,S 221, 228, 231, 260, 274277)

MIASTO DRZEW [City of the Trees] —>Caras Galadhon. (I 334)

MIASTO NA JEZIORZE [Laketown] > Esgaroth. (H 131, 137,

141148, 165, 179, 184, 210, 219)MICHEL DELVING Miasto w Zachodniej Ć wiartce, położone naBiałych Wzgórzach, główne miasto Shire. Tu mieściła się siedziba

burmistrza, Lochy i Dom Mathom.Zwane także Delving. (I 30, III 272273)



MINAS ITHII. 312

MINAS ITHII (sind. «wieża księżyca») Miastotwierdza Isildura,wzniesione na zachodnim występie Ephel Duath w 3320 rokuDrugiej Ery Zdobyta przez Saurona w 3429 roku, ponownie za-mieszkana na początku Trzeciej Ery, nigdy nie odzyskała pozycjirównej Minas Anor, gdyż nie mieszkali tu potomkowie Isildura.W 2000 roku Trzeciej Ery została oblężona przez Nazgule i pa-dła po dwóch latach. Od tego czasu zwana jest w Gondorze >

Minas Morgul. Po Wojnie o Pierścień zwana ponownie MinasIthil, lecz niezamieszkana ze względu na przerażenie, jakie wciąż budziło to miejsce.

W Minas Ithil przechowywano palantir, który został zdoby-ty przez Nazgule i zabrany do Baraddur. Miasto lśniło w nocyświatłem księżyca, odbijającym się w jego marmurach.

Zwana także Wieżą Wschodzącego Księżyca i Wieżą Księżyca.(I 235, II 266, 279, 280, 291, III 223, S 270272, 275)

MINAS MORGUL (sind. «wieża czarnamagia») Nazwa nada-na Minas Ithil w 2002 roku Trzeciej Ery, po zdobyciu jej przez Nazgule, które urządziły tam sobie siedzibę. Stąd kierowano posiewem grozy i wojną przeciw Gondorowi, dopóki Ithilien nieopustoszało. Podczas Wojny o Pierścień z Minas Morgul wyszłaarmia, która zaatakowała Osgiliath i podjęła oblężenie Gondoru.

Kształtem Minas Morgul przypominała, jak się zdaje, MinasIthil, choć jej piękno zastąpiła zgroza. Najwyższy poziom wieżyobracał się powoli, a mury lśniły bladym, przerażającym świat-łem.

Zwana także Wieżą Czarnej Magii. (1235, I I 191, III 31)

MINAS TIRITH (sind. «wieża straży») Nazwa nadana Minas Anor po upadku Minas Ithil w 2002 roku Trzeciej Ery. Minas Tirith skła-dała się z siedmiu poziomów wzniesionych na Wzgórzu Strażyw taki sposób, że brama każdego poziomu zwracała się w innymkierunku; Wielka Brama była zwrócona na wschód. Nad WielkąBramą było urwisko, wysokie na 700 stóp, aż do murów siód-mego poziomu, Cytadeli. Miasto było tak potężne, że żadennieprzyjaciel nie zdołał się doń wedrzeć aż do Wojny o Pierścień.



MINDOLLUINA 314

MINDOLLUINA [Mindolluin] (sind. «górującagłowabłękit») Najdalej wysunięty na wschód szczyt Ered Nimrais, tuż na za-chód od twierdzy Minas Tirith, zbudowanej na Wzgórzu Straży,wschodnim występie tej góry. Na wschodnim zboczu Mindolluinyznajdowało się święte miejsce. (II 193, 272, I I I 19)

MINDON ELDALIEVA (quen. «wysoka wieża Eldalie»] Najwyższawieża w Tirionie, na której znajdowała się wielka srebrna latar-nia.

Zwana też Mindon i Wieżą Ingwego; być może była jego re-zydencją, zanim zamieszkał na Taniquetilu. (S 58)

MINHIRIATH (sind. «między rzekami») Część Arnoru (późniejCardolanu) między Gwathló a Baranduiną. Ta część Eriadoruzostała najsilniej dotknięta Wielką Zarazą z 1636 roku Trzeciej

Ery, później zaś przeważnie opustoszała. W 2912 roku wielka powódź doprowadziła do opuszczenia jej przez resztki ludności.(III 292, 333, S 320)

MINRIMMON (sind.) Piąta z północnych wież sygnałowychGondoru, zbudowana na wzgórzu Rimmon. (III 16)

MINUIAL (sind.) » Tindóme. (III 353)

MIRIEL (quen. «klejnotkobieta», PE) Prawdopodobnie z plemienia Noldorów, pierwsza żona Finwego. Ich miłość była wielka, jednak po urodzeniu jedynego syna, Feanora, Miriel była tak znużona,że udała się do Lórien, gdzie jej duch opuścił ciało.

Zwana Miriel Serinde z powodu jej kunsztu hafciarskiego.(S 59, 6163, 67)

MIRUVOR (quen.?, sind.?) Kordiał z Rivendell. Elrond dał bu-

telkę miruvoru Gandalfowi na początku wyprawy do GóryPrzeznaczenia, ratując tym życie hobbitów w śniegach Caradhrasu. Nazwa jest niewątpliwie związana z > miruvore, ale miruvor

był zapewne czymś innym. (I 277, 281, 294, 356)

MIRUVORE Nektar Valarow wyrabiany z kwiatów ogrodów Yavannyś ą



315 Minimi

MISJA NA GÓRĘ PRZEZNACZENIA [Quest of Mount Doom] MisjaFroda Bagginsa, który miał zniszczyć Jedyny Pierścień w Sammath

Naur w głębi Orodruiny. Frodo podjął się tej misji podczas Radyu Ełronda, 25 listopada 3018 roku Trzeciej Ery, a wypełnił 25marca 3019 roku. (I 259, 268)

MISTRZ KŁAMSTWA [Lord of Lies] Przydomek > Melkora nada-ny mu przez Amlacha. (S 139)

MISTRZYNI MAGII [Mistress of Magic] Przydomek > Galadrieliużywany przez Faramira. (II 256)

MITHEITHEL (sind. «szareźródło») Rzeka płynąca z wrzosowiskEttenmoors na południowy zachód. Krzyżowała się z WielkimWschodnim Gościńcem, przepływając pod Mostem KamiennychŁuków. W Tharbadzie łączyła się z Glanduiną, a dalszy jej bieg

był zwykle zwany Gwathló. Głównym jej dopływem była Bruinen.

W westronie zwana Hoarwell. (1 195, 207)MITHLOND (sind. «szaryport») -> Szare Przystanie. (II 190,III 280)

MITHRANDIR (sind. «szary pielgrzym») » Gandalf. (1340, I I 94,138, 258260, 265267, 274, 280)

MITHRIL (sind. «szarypołysk») Metal znajdowany jedyniew Khazaddumie. Ulubiony nade wszystko przez krasnoludów

i wielce ceniony przez elfów, Dunedainów i Saurona. Mógł byćkuty i polerowany, co nie osłabiało go i był zarazem twardy i lek-ki. Jego srebrna barwa nie matowiała.

Noldorowie z Eregionu wyrabiali z niego ithildin. KolczugaBilba i hełmy Straży Cytadeli były wykonane z mithrilu.

Żyła mithrilu w Khazaddumie uczyniła krasnoludów bo-gatymi, ona też przyciągała ich później do ojczyzny przodków,wbrew wszelkim niebezpieczeństwom. Skłoniła Noldorów pod

wodzą Celebrimbora do osiedlenia się w Eregionie w DrugiejErze. Jednakże żyła skręcała na północ, pod Barazinbar, i w1980 roku Trzeciej Ery krasnoludy dokopały się tak głęboko, żeuwolniły Balroga, który był tam uwięziony. Groza była tak wiel-ka, że nawet orkowie nie odważali się tam kopać. Po roku 1980



MITHRIM 316

ustała więc produkcja mithrilu, tak że pod koniec Trzeciej Ery był on bezcenny.

Zwany też srebrzystą stalą, srebrem Morii i prawdziwym srebrem. (I 226, 301, 318, II 317, III 20, 110, 149, H 173)

MITHRIM (sind. «szarylud») Sindarowie mieszkający wokół jezioraMithrim przed powrotem Noldorów do Śródziemia. (S 101107)

MITHRIM [Lake Mithrim] Wielkie, długie jezioro w Mithrimie. Na jego północnym brzegu rozłożono pierwszy obóz wojsk Feanora po powrocie do Śródziemia, tu też stoczono DagornuinGiliath.Później wzdłuż jego północnego brzegu osiadły zastępy Fingolfina,a synowie Feanora przenieśli się na brzeg południowy, zanimodeszli do swych stałych siedzib w Beleriandzie Wschodnim.(S 101107, 113, 187)

MITHRIM [Mountains of Mithrim] Góry w Hithlumie, wybiegają-ce na północny zachód z Ered Engrin. Stanowiły granicę międzyMithrimem a Dorlóminem.

Na wschodnich stokach tych gór znajdowały się zapewne jaskinie Androth. (S 223)

MITHRIM Południowowschodni Hithlum, kraina wokół jezio-ra Mithrim między górami Mithrim a Ered Wethrin. Tu obozo-wały zastępy Feanora po powrocie do Śródziemia i tu stoczonoDagornuinGiliath. Później osiedlili się tu Noldorowie Fingolfina,a Mithrim stał się centrum ełdarskiego Hithlumu. (S 101107,113, 187)

MŁODSZE DZIECI ILUVATARA [Younger Children of Iluvatar] >Ludzie. (S 94, 98)

MŁYN [Mill] Młyn w Hobbitonie, położony w Bywater, pod koniecTrzeciej Ery prowadzony przez rodzinę Sandymanów. Podczasrządów Lotha w Shire został zburzony i zastąpiony murowanym

budynkiem, który zatruwał zarówno powietrze, jak i strumień.Ten z kolei został rozebrany po śmierci Sarumana. (III 263,264)



317 MORDOR

MOGIŁY MUNDBURGA [Mounds of Mundburg] Kurhany, podktórymi pogrzebano poległych w Bitwie na Polach Pelennoru,zwane tak przez Rohirrimów. (III 112)

MONENDEI Wczesna forma nazwy trzeciego dnia hobbickiegotygodnia, będąca tłumaczeniem ąuenejskiego Isilya. W czasachWojny o Pierścień nazwa zmieniła się na M onday.

We W ładcy Pierścieni zwany poniedziałkiem. (III 353)

MORANNON (sind. «czarnabrama») Szaniec przegradzającyCirith Gorgor; wyjście z Mordoru najwygodniejsze dla wielkicharmii. Miał jedną żelazną bramę, w której było troje szerokichdrzwi. Zniszczony po unicestwieniu Jedynego Pierścienia pod-czas Wojny o Pierścień.

W westronie zwany Czarną Bramą. (III 145, 147, 185)

MORDOR (sind. «czarnykraj») Kraina na wschód od dolnejAnduiny, otoczona i chroniona od północy przez Ered Lithui, a od

zachodu i południa przez Ephel Duath. Po raz pierwszy zajęta przez Saurona około 1000 roku Drugiej Ery, zawsze już później była twierdzą złych sił. Stąd Sauron kierował wojną z elfami w tejerze, tu też pozostał aż do chwili kapitulacji przed ArPharazónemw 3262 roku. Po upadku Numenoru Sauron powrócił do Mordorui w 3429 roku zaatakował Gondor. Armia Ostatniego Sojuszu na-

jechała Mordor w 3443 roku, a po klęsce Saurona w 3441 rokuzostał on oczyszczony z jego sług.

W Trzeciej Erze Gondor wzniósł twierdze, mające zapobiec powrotowi złych sił do Mordoru; były wśród nich Durthang,Wieże Zębów, i wieża Cirith Ungol. Po Wielkiej Zarazie z 1636roku twierdze te opuszczono, a Nazgule powróciły do Mordorui rozpoczęły powolne przygotowania do powrotu Saurona, prze-

bywającego w sekrecie w Doi Guldur. W 2942 roku Sauron po-wrócił do swego domu, a w 2951 roku ujawnił swą obecność i roz- począł odbudowę Baraddur. Podczas Wojny o Pierścień armie

zgromadzone w Mordorze zostały rzucone przeciw Gondorowi, jednak unicestwienie Jedynego Pierścienia zniszczyło wiele dziełSaurona, a Mordor został spustoszony przez trzęsienia ziemi.

Najważniejsze obiekty Mordoru to trzy jego główne równi-ny: Gorgoroth, Lithlad i Nurn, a także morze Nurnen, Udun,



MORGAI 318

Orodruina, Cirith Gorgor, Carach Angren, Cirith Ungol, PrzełęczMorgulu, Morgai.

W westronie zwany Czarnym Krajem, Krajem Cienia lubCiemnym Krajem. Inaczej zwany Bezimiennym Krajem. (I 55,I I 24, 254, III 16, 150)

MORGAI (sind. «czarny») Pasmo górskie na wschód od EphelDuath, niższe od niego, stanowiące wewnętrzną zaporę, chro-niącą zachodni Mordor. Było tam sucho, ale nie zupełnie jałowo,w Morgai rosły bowiem cierniste krzewy. (III 157)

MORGOTH (sind. «ciemny nieprzyjaciel») Imię nadane >Melkorowi przez Feanora, gdy ten dowiedział się o kradzieżySilmarili i zamordowaniu Finwego. W późniejszym okresie byłoto jedyne imię, którego używali wobec niego Eldarowie.

Pełniejszym znaczeniem tego imienia jest Czarny NieprzyjacielŚwiata. (I 337, S 7, 30, 31, 7683, 86, 9195, 96)

MORGULDUINA [Morgulduin] (sind. «czarnamagiarzeka»)Strumień płynący z Imlad Morgul do Anduiny. Lśniła bladym,złym światłem i roztaczała wstrętny zapach. (II 285)

MORGULSKIE SZCZURY [Morgulrats] Orkowie z Minas Morgul,nazwani tak przez orka z wieży Cirith Ungol. (III 163)

MORIA (sind. «czarna jama») —>Khazaddum. (1231, 288, I I 22,

III 26, S 109)

MORIQUENDI (quen. «ciemne elfy») Imię nadane przez Eldarówz Eldamaru tym elfom, które nigdy nie widziały Światła DwóchDrzew. Określeniem tym obejmowano Avarich i Umanyarów lub w innym ujęciu Elfy Leśne, Nandorów i Laiąuendich, a także

wszystkich Sindarów oprócz Elwego. Czasem termin ten odnosisię do wszystkich elfów oprócz Eldarów. Często używane w ob

raźliwym znaczeniu.Zwane Elfami Ciemnymi. Także > Calaąuendi. (S 52, 55,

87, 102)



319 MORWENA

Związany był z jego mieczem, Anglachelem, czyli Gurthangiem.(S 198, 199, 204, 205)

MORROWDIM > Tindóme. (III 353)

MORSKA WIEŻA [Seaward Tower] Wieża —>Doi Amroth zwró-cona ku Morzu.

Zwana w sindarinie Tirith Aear. (TB 122, 155)

M ORSKI DZW ON [T he Sea-b ell] Hobbicki wiersz z Czwartej

Ery odzwierciedlający właściwą mieszkańcom Shire nieufnośćwzględem Morza i spraw niedotyczących Shire.

Wiersz miał podtytuł Frodos Drem e i niewątpliwie wiązanogo w Shire z niespokojnymi snami Froda po Wojnie o Pierścień.(TB 124125, 181186)

MORTHOND (sind. «czarnykorzeń») Rzeka w Gondorze, płyną-ca spod Ścieżek Umarłych (stąd nazwa) przez Erech i dalej na

południe, wpadająca do Morza w pobliżu Doi Amroth.W westronie zwana Czarnym Korzeniem. (III 37, 112)

MORWENA [Morwen] (sind. «ciemnapani», zm. 502 PE) Kobietaz Pierwszego Rodu Edainów, córka Baragunda. Po Dagor Bragollachwraz z Emeldirą uciekła z Dorthonionu do Dorlóminu, gdzie przed 465 rokiem poślubiła Hurina. Mieli troje dzieci, Turina,Lalaith i Nienor.

Po Nirnaeth Arnoediad pozostała w Dorlóminie, wspierana przez swą krewną, Aerinę. Przed Easterlingami chroniło ją jej do-stojeństwo. Turina jednak wyprawiła do Doriath. Dwadzieścia lat

później wraz z Nienor także udała się do Doriath, jednak nie zasta-ła tam już Turina. Przez kilka lat Morwena mieszkała w Doriath,a po upadku Nargothrondu nierozsądnie nalegała, by udać się tami szukać wieści o Turinie. Jej oddział został rozproszony przezGlaurunga, Morwena zaś błąkała się przez sześć lat, nim w końcu

połączyła się z Hurinem przy Kamieniu Nieszczęśliwych w dniuswej śmierci. Hurin złożył ją do grobu obok syna.

Uroda Morweny zdobyła jej przydomek Eledhwen, Elfiolśniąca.Jako żonę Hurina zwano ją Panią Dorlóminu. (S 141, 147, 187,188, 199, 23, 205, 212, 214, 216)



321 MUGWORTOWIE

Zwany także Wielkim Mostem i Mostem na Brandywinie;ta ostatnia nazwa w czasach Wojny o Pierścień była najbardziejrozpowszechniona, przynajmniej wśród hobbitów. (11617, 102)

MOST NA BRANDYWINIE [Brandywine Bridge] Najpowszechniejszanazwa Mostu Kamiennych Łuków w czasach Wojny o Pierścień.(11617, 102)

MOST NA ESGALDUINIE [Bridge of Esgalduin] > Iant Iaur. (S 116)

MOST NA MITHEITHEL [Bridge of Mitheithel] Złożony z trzechłuków most na Wielkim Wschodnim Gościńcu.

Zwany Ostatnim Mostem, gdyż był najdalej położonym nawschód mostem na tej drodze. (I 204)

MOSTOWE POLA Obszar we Wschodniej Ć wiartce w pobliżuMostu Kamiennych Łuków. (I 30)

MOŻNI [Great Ones, Powers] Ainurowie, zwłaszcza > Valarowie.

(S 1317, 23, 40, 243255, 257, 261, 266)

MROCZNA PUSZCZA [Mirkwood] Nazwa nadana > WielkiemuZielonemu Lasowi, gdy padł nań cień Doi Guldur około 1050 rokuTrzeciej Ery. Wraz ze wzrostem mocy Saurona, osiadłego w DoiGuldur, rozmnożyły się tu czarne wiewiórki, orkowie i wielkie

pająki, jednak Leśni Ludzie i Elfy z Leśnego Królestwa (w pół-nocnej części puszczy) dalej tam mieszkali. W Trzeciej Erze Stara

Droga Leśna była już nieużywana.W 2941 roku Kompania Thorina przeszła przez MrocznąPuszczę starą ścieżką elfów, spotykając po drodze zaczarowanystrumień. Przerażały ich oczy owadów świecące po nocy, wielkie

pająki oraz uczucie zagrożenia, a także ciemność.Po Wojnie o Pierścień Mroczna Puszcza została oczyszczona.

Jej nazwę zmieniono na Eryn Lasgalen.W sindarinie zwana Taur eNdaedelos. Nazywana Wielkim

Lasem.Także -> Leśna Rzeka, Rzeka Zaklęta, Góry Mrocznej Puszczy,

Przewężenie. (115, 55, I I 36, III 32, H24, 93, 101105, 125, 130,140, 146, 151, 181, 194, 210212)

MUGWORTOWIE Rodzina hobbitów z Bree. (1 153, 159)



MUMAKILE 322

MUMAKILE [Mumakil] > Olifanty.Liczba pojedyncza m um ak. (II 251, 263, III 92, 106, 291)

MUNDBURG Nazwa nadana Minas Tirith przez Rohirrimów.(11 107,111 68, 99, 112, 231)

MURY ŚWIATA [Walls of the World] Granica między Ea i Pustką,w której jest osadzona Brama Nocy. (S 327)

MUZGASH (CM?) Ork z Cirith Ungol zabity w walce między jego kompanią a orkami z Minas Morgul o mithrilową kolczugęFroda. (III 163)

MUZYKA AINURÓW [Musie of th eA inur] -» A in ulindale . (S 49,72)

MUZYKA, MUZYKA AINURÓW [Musie, Musie of the Ainur] »Ainulindale. (S 8, 11)



NNACZELNIK [Chief] Imię, pod którym znany był Lotho SackvilleBaggins w czasie swej władzy nad Shire; Skrót od NaczelnikSzeryfów. (III 250268)

NAGI WIERCH [Starkhorn] Góra w Ered Nimrais górująca nad południowym krańcem Dunharrow. (III 57)

NAHALD [Nahald] (oryg. ludz. «sekret») » Deagol. (III 380)

NAHAR (quen.?) Biały koń Oromego, być może praojciec koniValarów i przodek Mearasów.

Zwany tak ze względu na swój głos. (S 27, 40, 48, 49, 52,74, 91)

NAIN (26652799 TE) Krasnolud z rodu Durina, syn Gróra,ojciec Daina Żelaznej Stopy. Zabity przez Azoga w Bitwie podAzanulbizar. (III 321)

NAIN I (18321981 TE) Krasnolud, król plemienia Durina i królKhazaddumu (19801981). Zabity przez Balroga. (III 324)

NAIN II (23382585 TE) Krasnolud, król plemienia Durina(24882585) w Ered Mithrin. (III 324)

NAITH (sind.) Część Lórien między Celebrantem a Anduiną, rozleglejsza od znajdującego się na jej terenie Egladilu. Częścią Naith

była łąka, na której odbyło się pożegnanie Drużyny Pierścienia przez Celeborna i Galadrielę.W westronie zwana Klinem. (I 328, 333, 353)

NAJDALSZA PUSTYNIA [Last Desert] Miejsce wzmiankowane przez Bilba, zapewne fikcyjne. Według niego było bardzo odległei pełne dzikich smokołaków (H 23)



NAJDALSZY ZACHÓD 324

NAJDALSZY ZACHÓD [Uttermost West] Nieśmiertelne Kraje,a szczególnie Valinor. (I 235)

NAJDAWNIEJSZE DNI [Eldest Days] > Pierwsza Era. (S 98,273, 287)

NAJSTARSZE PLEMIĘ [Elder Race, Elder Kindred] > Elfy.(III 225)

NAJSTARSZE Z DRZEW [Eldest of Trees] > Telperion. (III 225,S 271)

NAJWYŻSZY KRÓL ARNORU [High King of Arnor] Elendil,zwany tak, gdyż byl władcą obu królestw Dunedainów, Arnorui Gondoru, pierwszym rządząc osobiście, a drugim za pośred-nictwem synów. Po jego śmierci królestwa te rozdzieliły się i nie

było już Najwyższych Królów, choć jest możliwe, że część królów

z Linii Północnej uważała się za takich. Elessar i jego następcyz rodu Telcontarich mogli być Najwyższymi Królami, choć rzą-dzili bezpośrednio obu królestwami. (III 291)

NĄTWYŻSZY KRÓL NOLDORÓW [High King of the Noldor] Tytułgłowy rodu Finwego, noszony w Śródziemiu na znak zwierzchno-ści nad wszystkimi państwami Noldorów. Pierwszym zwierzchnimwładcą mógłby być Feanor, jednak jego wczesna śmierć nie pozwo-

liła mu zażądać takiej władzy. Najwyższym Królem był Fingolfinod 1 roku Pierwszej Ery do śmierci w 455 roku, po nim zaś jegosyn, Fingon. Po śmierci Fingona w 473 roku tytuł przeszedł na

jego brata, Turgona z Gondolinu, który jednak nie wykonywałtej władzy poza Ukrytym Królestwem. Po śmierci Turgona w 511roku godność królewska przeszła na syna Fingona, Gilgalada,który był Najwyższym Królem aż do śmierci w 3441 roku TrzeciejEry. W tym czasie nikt z potomków Feanora ani Fingolfina nie

pozostawał już w Śródziemiu. Galadriela mogłaby rościć preten-sje do tej godności, gdyby tego pragnęła.

Zwany także Królem Noldorów. (S 147, 152, 155, 179, 182,223,227, 230, 237)

NAJWYŻSZY NAZGUL [Hi h N l] Wód N li



NAN ELMOTH 326

rosły wraz z mocą Melkora. Do czwartego stulecia tej ery staradroga, biegnąca przez Nan Dungortheb wzdłuż granic Doriath,

była dość często używana, choć i wówczas nie mogli nią chodzićnieprzygotowani na niebezpieczeństwa doliny ani też śmiertel-nicy. Gdy Sauron rozsnuł nad Dorthonionem złe czary, grozazaczęła zwyciężać, a w ciągu piątego stulecia droga stała się takniebezpieczna, że jej przejście uznano za jeden z wielkich czynów

Berena.Zwana także Dungortheb. (S 78, 116, 127, 167)

NAN ELMOTH (sind. «dolina gwiezdnyzmierzch») Puszczaw Beleriandzie Wschodnim, na wschodnim brzegu Celonu, po-wyżej Estoladu. Tu Elwe po raz pierwszy ujrzał Melianę, a w późniejszych latach jej czar ogarniał puszczę. Pozostając po-za Obręczą Meliany, Nan Elmoth stała się siedzibą Eóla, który

mieszkał w cieniu jej drzew, najwyższych i najciemniejszychw Beleriandzie. (S 54, 57, 88, 127130, 136, 190, 220)

NANDOROWIE [Nandor] (quen.? «ci, którzy zawrócili») GrupaTelerich, którzy pod wodzą Lenwego zrezygnowali z WielkiejWędrówki, lękając się Gór Mglistych. Wydaje się, że początkowowędrowali w dół Anduiny, później rozproszyli się po jej dolinie,wybrzeżu na zachód od Ethir Anduin oraz Eriadorze.

Nandorowie byli ludem leśnym, kochającym płynące wodyi głębiej rozumiejącym istoty żywe niż inne elfy. Na pustkowiachEriadoru wiele ucierpieli od sług Morgotha.

Część Nandorów, później nazwana * Laiąuendi, przybyła pod wodzą Denethora do Beleriandu i osiadła w Ossiriandzie.Walczyli oni w pierwszej z Bitew o Beleriand; słabo uzbrojeni, ponieśli ciężkie straty. Zwane Elfami Zielonymi. Także ElfyLeśne. (S 42)

NANDUHERION (sind. nan «dolina», dur «ciemny», sirion «stru-mienie») > Azanulbizar.

Zapisywana także jako Nan Duhirion. (1271)

NAN-TASARION (quen. «dolina wierzb») —►Nantathren. (II 71)



327 NAKCHOST

że była ona bardzo słabo zaludniona. W 511 roku Pierwszej Eryocaleni z Gondolinu pod wodzą Tuora i Idril odpoczywali tu przez jakiś czas i urządzili święto ku czci poległych.

Zwany także Tasarinan i Nantasarion (w quenya) oraz Kra-iną Wierzb. Zapisywany także jako Nan Tathren. (S 114, 184,228)

NAPIS NA PIERŚCIENIU [RingInscription] Napis na JedynymPierścieniu wykonany przez Saurona specjalną odmianą tengwaru, dostosowaną do Czarnej Mowy. Brzmiał on:

Ash nazg durbatu lûk, ash nazg gim batu l,

Ash nazg th rakatu lû k agh burzum ishi krim patu l.

Były to słowa, wypowiedziane przez Saurona podczas wyku-wania Jedynego Pierścienia. Znaczyły one:

Jeden pierścień, by nim i wła dać, Jeden, by je znaleźć ,

Jeden, by je zgrom adzić i w szystk ie skrępować.

Napis był widoczny jedynie wówczas, gdy Pierścień był roz-grzany. Miał on podporządkować Jedynemu inne PierścienieWładzy. (16061)

NAPOJE ENTÓW [EntDraughts] Napoje, którymi Drzewiec czę-stował Merry’ego i Pippina. Jak się wydaje, składały się głów-nie z wody, jedynego pokarmu entów. Opisane są dwa rodzajenapojów: jeden przede wszystkim orzeźwiający, drugi głównieodżywczy. Picie tych napojów uczyniło hobbitów niezwykle wy-

sokimi. (II 73, 80)

NAR (ok. 28 st. TE) Krasnolud, towarzysz wędrówek Thróra.Orkowie z Khazaddûmu posłużyli się nim jako posłańcem, po-wiadamiając za jego pośrednictwem krasnoludów o zamordowa-niu Thróra. (III 319)

NARBELETH (sind. «słońcezmierzch») Inna nazwa > fir ith .

(III 350)

NARBELETH Sindarińska forma Narquelië, używana tylko przezDunedainów. (III 352)

NARCHOST (sind. «rwać, rozłupywaćtwierdza») Jeden z » ZębówMordoru. (III 158)



NARDOL 328

NARDOL (sind. «ogieńgóra») Trzecie z zachodnich wzgórz sy-gnałowych Gondoru, położone na zachód od lasu Druadan. (III16, 70)

NARGOTHROND (sind. «Narogtwierdzasklepiona sala») Kró-lestwo Finroda, władcy Noldorów, w Beleriandzie Zachodnimoraz jego główna podziemna twierdza i pałac. » Jaskinie Naroguna zachodnim brzegu rzeki, pod Wysokim Faroth, były drążone

po raz pierwszy przez Noegyth Nibin, które nazwały swe siedziby Nulukkizdin. W pierwszym stuleciu po powrocie NoldorówFinrod, poszukując za radą Ulma miejsca na schronienie i pra-gnąc, by jego siedziba przypominała Menegroth, dowiedział sięod Thingola o jaskiniach.

Nargothrond, zbudowany przez Noldorów Finroda i krasno-ludów z Ered Luin, był piękny i niezdobyty. Z jego sal Finrod

rządził największym z królestw Noldorów, rozciągającym sięod Sirionu i Teiglinu na wschodzie po Nenning na zachodzie.Strzeżony przez mądrość Finroda, a po nim Orodretha, oraz dziel-ność Haladinów z Brethilu, Nargothrond długo był bezpieczny. PoDagor Bragollach i Nirnaeth Arnoediad, na którą Orodreth wysłał

bardzo mały oddział wojowników, królestwo zostało wzmocnio-ne przez elfów uciekających z Północy, jednak upadek Tol Sirion(457 rok) i zdziesiątkowanie Haladinów otworzyły orkom drogędo Talath Dirnen. W latach 466467 Curufin i Celegorm usiłowalizdobyć koronę Nargothrondu, lecz zostali wypędzeni, gdy wyszłana jaw ich wrogość wobec Finroda i Luthien.

Defensywna polityka Nargothrondu nękanie Morgotha z taj-nych fortów w Talath Dirnen wydawała się Noldorom upokarza-

jąca. Pod koniec piątego stulecia Turin skłonił lud Nargothrondudo bardziej aktywnego przeciwstawienia się Morgothowi. Przed

główną bramą twierdzy wzniesiono most przez Narog i przez kil-ka łat armie ruszały w pole, by wyzwolić wszystkie ziemie króle-stwa spod władzy Angbandu. W 496 roku Morgoth wysłał w od-

powiedzi wielką armię, prowadzoną przez Glaurunga. Orodrethi Turin nierozsądnie zdecydowali się na otwartą walkę i ich armia



329 NARQUELIE

ny most. Miasto zostało splądrowane, a jego mieszkańcy zabicilub uprowadzeni w niewolę.Glaurung leżał na swym skarbie przez prawie pięć lat, nim

powędrował do Brethilu, gdzie został zabity. Wówczas do staro-żytnych siedzib swego ludu powrócił Mim, który mieszkał tu doczasu, gdy został zabity przez Hurina. Wydaje się, że wówczas

Nargothrond ostatecznie opustoszał. (I 299, 337, S 199, 200)

NARIE (quen.) Szósty miesiąc w Rachubie Królewskiej i Namiestni-kowskiej, a trzeci w Nowej Rachubie, odpowiadający w przybli-żeniu naszemu czerwcowi.

Sindarińska forma, używana tylko przez Dunedainów, brzmia-ła Nórui. (III 352)

NARMACIL I (quen. «słońcemiecz»?, zm. 1294 TE) Dunadan,siedemnasty król Gondoru (12261294). Był leniwy i bezdzietny,a w 1240 roku powierzył rządy nad Gondorem swemu bratankowi

i następcy Minalcarowi. (III 290)NARMACIL n (zm. 1856 TE) Dunadan, dwudziesty dziewiątykról Gondoru (18501856).

Poległ w walce z Woźnikami. (III 290)

NARN (sind.) Forma literacka, długa wierszowana opowieść, przeznaczona do recytacji, nie do śpiewu. (S 302)

NARN IH IN HURIN (sind. «opowieść o dzieciach Hurina») Epos,najdłuższa z opowieści Beleriandu, przypisywana Dirhavelowi.Opowiadała ona o powikłanych losach Turina i Nienor.

Zwana także H is torią Bolesną. (S 188)

NAROG (sind.?) Jedna z wielkich rzek Beleriandu, płynąca na południe z Eithel Ivrin i wpadająca do Sirionu w Nantathren.Przecinała Andram (zwany w tym miejscu TaurenFaroth), two-rząc wielki wąwóz, w którym zbudowano Nargothrond.

Głównymi jego dopływami były Ginglith i Ringwil. (S 91,107109, 114, 117, 159, 161, 191, 192, 197, 199205, 217)

NARQUELIE (quen. «słońcezmierzch») Dziesiąty miesiąc w Ra-chubie Królewskiej i Namiestnikowskiej, a siódmy w NowejRachubie, odpowiadający w przybliżeniu naszemu październikowi.



NARSII. 330

Sindarińska forma, używana tylko przez Dunedainów, brzmia-ła Narbeleth . (III 352)

NARSIL (quen. «słońeeksiężye») Potężny miecz Elendila, wyku-ty przez Telchara z Nogrodu w Pierwszej Erze. Gdy Elendil padłw walce z Sauronem w 3441 roku Drugiej Ery, Narsil pękł, a je-go światło zgasło. Jego ułamkiem Isildur odciął Jedyny Pierścieńz palca Saurona.

Szczątki Narsila, przyniesione do Arnoru przez Othara, na-leżały do dziedzictwa rodu Isildura. Elrond przepowiedział, żemiecz nie będzie mógł być przekuty, dopóki Sauron nie powsta-nie ponownie, a Jedyny Pierścień nie zostanie odnaleziony. Poupadku Północnego Królestwa szczątki Narsila przechowywanow Imladris.

Elrond przekazał Narsila Aragornowi II, gdy ten osiągnął

pełnoletność, a w przededniu Wojny o Pierścień miecz został przekuty i nazwany Anduril.

Zwany Mieczem Elendila oraz Mieczem, lub Ostrzem,Złamanym. Jego elfickie imię zawierało odniesienie do „czer-wonego i białego płomienia”. (1234, 237, 264, I I 110, 253, 266,III 47, 111)

NARSIIION (quen. «ze słońca i księżyca») Pieśń wiedzy opowia-

dająca o stworzeniu Słońca i Księżyca przez Valarów. Zwanatakże Pieśnią o Słońcu i Księżycu. (S 94)

NARVI (ok. 750 DE) Krasnolud z Khazaddumu, twórca BramyZachodniej. (I 290)

NARVINYE (quen. «nowe słońce»?) Pierwszy miesiąc w RachubieKrólewskiej i Namiestnikowskiej, a dziesiąty w Nowej Rachubie,

odpowiadający w przybliżeniu naszemu styczniowi.Sindarińska forma, używana tylko przez Dunedainów, brzmia-ła N arwain . (III 352)

NARWAIN (sind.) Sindarińska forma N am in ye, używana tylko przez Dunedainów. (III 352)



NAUGRIMOWIE 332

NAUGRIMOWIE [Naugrim] (sind. «karłowaty lud») Najpowszech-niejsze elfickie określenie krasnoludów, zwłaszcza w PierwszejErze. (III 8892, 107, 129, 178, 182)

NAWIEDZONA GÓRA [Haunted Mountain] > Dwimorberg.(III 52, 60)

NAWIEDZONA PRZEŁĘCZ [Haunted Pass] > Cirith Gorgor.

(I 353, II 228, 231, III 146)NAZGULE [Nazgul] (CM nazg «pierścień», gul «upiór») Dzie-więć istot, niewolników Dziewięciu Pierścieni i głównych sługSaurona. Pierwotnie byli ludźmi (trzech z nich Czarnymi

Numenorejczykami), którzy otrzymali w Drugiej Erze po jed-nym z Dziewięciu Pierścieni, a będąc żądni władzy, zostali przeznie z łatwością znieprawieni. Około 2250 roku Drugiej Ery poja-

wili się po raz pierwszy jako Nazgule, istoty całkowicie zależneod Saurona czy też trafniej mówiąc od jego woli działającejza pośrednictwem Jedynego Pierścienia. Po upadku Saurona pod koniec Drugiej Ery Nazgule zostały pokonane lub ukryłysię. Pojawiły się ponownie około 1300 roku Trzeciej Ery, gdy ich

przywódca —>Wódz Nazguli stał się Królem CzarnoksiężnikiemAngmaru. Pozostałych ośmiu zostało na wschodzie aż do około1640 roku, kiedy to potajemnie wkroczyły do Mordoru i rozpo-częły odbudowę królestwa Saurona, przebywającego wówczasw Doi Guldur. W 2000 roku wraz ze swym Wodzem Nazguleobiegły Minas Ithil, zdobywając miasto i palantir w 2002 roku.Od tego czasu były ściśle związane z Minas Morgul, jak zaczętowówczas nazywać Minas Ithil. W 2951 roku, 10 lat po opuszcze-niu Doi Guldur przez Saurona, trzy Nazgule zajęły tę twierdzęi pozostały tam aż do Wojny o Pierścień.

W 3018 roku Sauron wysłał Nazgule do Shire, na poszukiwanieFroda i Pierścienia. Zwano ich wówczas Czarnymi Jeźdźcami, gdyż

jeździły na czarnych koniach. Choć Wódz Nazguli zranił Frodana Wichrowym Czubie, ten zdołał uciec, a wierzchowce Nazgulizginęły podczas przeprawy przez Bród Bruinen. Kilka miesięcy

óź i j 3019 k j ił ię i



333 NELDORETH

Polach Pelennoru, w której ich Wódz zginął. Pozostałe zostałyzniszczone wraz ze swymi Pierścieniami, gdy Jedyny Pierścieńzostał unicestwiony w Orodruinie.

Nazgule były głównymi narzędziami Saurona. Władały wiel-ką mocą i grozą, pełniły funkcje wysłanników i zwiadowców, aleteż dowodziły armiami Saurona i zastraszały jego nieprzyjaciół.Ich wspólna moc podczas nocy była prawie tak wielka jak mocGandalfa. Mogły być zranione jedynie bronią opatrzoną specjal-

nymi zaklęciami, a każde ostrze, które ich dotknęło, topniało. Nazgule były najsilniejsze w nocy i w opuszczonych miejscach, bały się natomiast ognia i imienia Elbereth. Ich zła moc spra-wiała, że ludzi, którzy dłużej przebywali w ich pobliżu, ogarniał>• Czarny Dech. Tak jak i inne znieprawione przez Pierścienieistoty, były niewidzialne dla ludzkich oczu. Można było dostrzec

jedynie ich czarny strój. Miały wyczulony węch, ale najwyraź-niej nie mogły widzieć w taki sposób jak ludzie. Mogły wydawać

niezwykle głośny, przeszywający, mrożący krew w żyłach krzyk.Używały Czarnej Mowy.

Nie znamy żadnych imion Nazguli, aczkolwiek Gothmogmógł być drugim co do rangi Nazgulem.

Nazywano ich w języku elfickim Ulairi, a w westronie UpioramiPierścienia. Zwani także Czarnymi Jeźdźcami, OkrutnymiJeźdźcami, Dziewięcioma Jeźdźcami, Skrzydlatymi Cieniami,Cieniami Przeznaczenia, Niewolnikami Dziewięciu Pierścieni

Ludzi, a przez orków z wieży Cirith Ungol wyjcami. (I 8289,94, 9798, 185, 190192, 206208, 240, 246, II 51, 56, 97, 186,191, 222, 223, 236, 280, III 15, 31, 33, 40, 59, 80, 84, 88, 92,104105, 108, 172, S 249, 269, 278)

NEEDLEHOLE Wieś w Zachodniej Ć wiartce, położona nad Wodąna północ od bagna Rushock. (I 30)

NEITHAN (sind. «wydziedziczony, skrzywdzony») Pierwszy z pseu-donimów Turina, przyjęty przezeń po śmierci Saerosa, w czasachgdy Turin był banitą w okolicach Amon Rudh. (S 189)

NELDORETH (sind. «buk, trzydrzewa») Puszcza w Beleriandzie,między Esgalduiną, Sirionem i Nan Dungortheb. Podczas WielkiejWędrówki wielu Noldorów zatrzymało się tutaj. Otoczona Obręczą



NENGLRITH 334

Meliany, stanowiła część Doriath. Tu urodziła się Luthien, tu też poznała Berena.

W Neldoreth rosły głównie buki.Zwane też TaurnaNeldor. (I 189, II 71, S 54, 87, 89, 91,

92, 116, 156, 162, 187, 220)

NEN GIRITH (sind. «woda drżąca») Nazwa nadana wodospadowi

Dimrost po tym, jak Nienor zadrżała tam w przeczuciu swegolosu. (S 207209, 211)

NEN HITHOEL (sind. «woda mglista») Długie, blade jezioro naAnduinie. Północnym jego wejściem było Argonath, na południo-wym krańcu znajdowała się wyspa Tol Brandir oraz góry AmonLhaw i Amon Hen, a za nimi Wodogrzmoty Rauros. (I 348, 371)

NENAR (quen.) Jedna z gwiazd stworzonych przez Vardę podczas

przygotowań do przebudzenia elfów. (S 47)

NENIME (quen. «woda») Drugi miesiąc w Rachubie Królewskieji Namiestnikowskiej, a jedenasty w Nowej Rachubie, odpowia-dający w przybliżeniu naszemu lutemu.

Sindarińska forma, używana tylko przez Dunedainów, brzmia-ła Nin ui. (III 352)

NENNING (sind.) Rzeka w Beleriandzie Zachodnim, płynąca na południe do morza Belegaer, do którego wpadała przy Eglareście. Nenning lub jej górne dopływy stanowiły zachodnią granicę Nargothrondu. (S 114, 184, 199)

NENUIAL (sind. «jezioro zmierzchu») Jezioro w Amorze, na pół-noc od Shire. Nad jego brzegami zbudowano Annuminas.

Zwane w westronie Jeziorem Półmroku. (S 270)

NENYA (quen. «woda») Drugi z —>Trzech Pierścieni Elfów, no-szony przez Galadrielę. Był wykonany z mithrilu i miał biały ka-mień o miękkim, migocącym blasku.

Zwany też Pierścieniem Wody i Pierścieniem z Diamentem.(I 345 III 279 S 268)



335 NDENNA

synów. Miała silną wolę, była też cierpliwa i rozważna i przez jakiśczas powściągała wybuchy gniewu Feanora, w końcu jednak od-dalili się od siebie. Nie przyłączyła się do buntu Noldorów. (S 62)

NESSA (quen.?) Ostatnia z Valier. Była siostrą Oromego, zwinnai szybka. Kochała jelenie i taniec. Podczas Wiosny Ardy poślubiław Almaren Tulkasa. (S 24, 27)

NEYRAST (sind. «bliższy brzeg») Wybrzeża Beleriandu, z początkuFalas, później zaś tylko ziemie na zachód od Ered Lómin, międzyzatoką Drengist a górą Taras. Była to kraina o umiarkowanymklimacie, ze wszystkich stron osłonięta górami lub nabrzeżnymiwzgórzami i ogrzewana morską bryzą. Niektórzy uważali ją zaczęść Beleriandu. Rzeki Nevrastu nie wpadały do morza, leczuchodziły do Linaewen lub do Bagien Nevrastu.

Po powrocie Noldorów do Beleriandu Nevrast został zajęty przez Turgona, który zbudował Vinyamar. Po jego przeniesieniusię do Gondolinu Nevrast opustoszał. (S 108 ,109,113,120,121,184, 185, 223, 228)

NEWBURY Wieś w Bucklandzie, na północ od Crickhollow. (130)

NGOLDO (quen.) Starsza nazwa tengwy noldo. (III 365)

NGWALME (quen.) Starsza nazwa tengwy nwalm e. (III 365)

NICOŚCI NOC [Night of Naught] Ciemność » Mórz Cienia. (1225)

NIEDZIELA [Sunday] » Sunnendei. (III 353)

NIENAZWANY [Unnamed] » Sauron, zwany tak przez Gondorczyków. (II 260, 264, 266)

NDENNA (quen.?) Jedna z Valier i Aratarów. Siostra Mandosai Lóriena, sama nie ma małżonka. Poświęciła się opłakiwaniui żalowi nad cierpieniem innych, zwłaszcza nad SkażeniemArdy przez Melkora. Jej przynoszące uzdrowienie łzy płynęły, by przyspieszyć wzrost Dwóch Drzew, później zaś by wydały oneostatni kwiat i owoc po zatruciu. Jednak nie uczy ona nieustan-nego smutku, lecz raczej litości, nadziei i odporności duchowej.

Największym jej uczniem był Olórin. Nienna stara się ulżyć tymwszystkim, którzy przebywali w Salach Oczekiwania.



NIENOR 336

Nienna mieszka na dalekim zachodzie Valinoru, obok SiedzibyMandosa, i rzadko przybywa do Valimaru. Jej okna wyglądają

poza Ściany Nocy. (S 24, 26, 27, 37, 63, 76)

NIENOR (sind. «lament», 474501 PE) Kobieta z Trzeciego RoduEdainów, córka Hurina i Morweny. Urodzona po pojmaniu jej oj-ca przez Morgotha podczas Nirnaeth Arnoediad i wyprawieniu

jej brata, Turina, do Doriath, żyła w Dorlóminie przez 20 lat,następnie zaś wraz z matką udała się do Doriath. Gdy Morwena

pojechała do Nargothrondu po jego upadku, by poszukiwać wie-ści o Turinie, Nienor, pragnąc odwieść matkę od tego zamiaru,towarzyszyła jej w przebraniu i w ten sposób przyczyniła się dowypełnienia losu dzieci Hurina. Kiedy Glaurung rzucił na nią czarzapomnienia, wędrowała po pustkowiach, dopóki nie spotkałaTurina (zwącego się wówczas Turambarem) na HaudhenEIleth.

On nadał jej imię Niniel i zabrał do Ephel Brandir. Gdy mijaliDimrost w pobliżu CabedenAras, Nienor zadrżała, tu bowiemmiało się spełnić jej przeznaczenie w miejscu nazwanym później Nen Girith. Nienor długo chorowała, a podczas rekonwalescencji ponownie nauczyła się mówić i żyć w społeczeństwie.

Kochana przez Brandira i Turina, poślubiła tego drugiegow 500 roku, a następnej wiosny poczęło się ich dziecko. Wkrótce

potem Turin wyruszył, by zabić Glaurunga. Nienor szła za nimdo CabedenAras, docierając na czas, by opatrzyć rany Turinai wysłuchać ostatnich słów Glaurunga, które przywróciły jej

pamięć. Zrozumiawszy, że poślubiła własnego brata i nosi jegodziecko, Nienor skoczyła z CabedenAras i zginęła. Nigdy nieznaleziono jej ciała.

Nienor miała odwagę i urodę swych przodków, lecz życie jej

zostało zniweczone przez klątwę Melkora, rzuconą na jej rodzi-nę. (S 188, 199, 202, 205207, 210212)

NIEPRZYJACIEL [Enemy] Morgoth. (S 7, 30, 7683, 9195)

NIEPRZYJACIEL [Enemy] Sauron. (II 218, III 184, 286, 305,332 376)



337 NIEZNISZCZALNY PŁOMIEŃ

NIESKOŃCZONE SCHODY[Endless Stairs] Spiralne schodyw Khazaddumie wiodące z najniższych lochów aż na Wieżę

Durina. Zbudowano je na początku Pierwszej Ery, zostały zniszczo-ne w 3019 roku Trzeciej Ery, podczas Bitwy na Szczycie. (II101)

NIESPOKOJNY POKÓJ [Watchful Peace] Okres lat 20632460Trzeciej Ery, kiedy Sauron ukrywał się na Wschodzie, a Nazgule prze-

bywały w Minas Morgul. Niespokojny Pokój zaczął się, gdy Sauronuciekł z Doi Guldur, by uniknąć rozpoznania przez Gandalfa, a za-

kończył jego powrotem do owej wieży z większymi siłami. Podczastego okresu na Zachodzie panował stosunkowy spokój, chociażEriador był nękany przez złe stwory, szczególnie wilki. (III 332)

NIEŚMIERTELNE KRAJE [Undying Lands] Ogólna nazwa nada-na krainom Ardy położonym na zachód od Belegaeru: Amanowi(składającemu się z Valinoru i leżącego w głębi lądu Eldamaru)oraz Tol Eressei. Wbrew kłamstwom Saurona i pragnieniom

Numenorejczyków, Nieśmiertelne Kraje nie zapew niały nie-śmiertelności same z siebie, lecz raczej zostały uświęcone przezValarów, Majarów i Eldarów, ich nieśmiertelnych mieszkańców.

Zwane także Krainami Nieśmiertelnych, NieśmiertelnymKrólestwem, nieśmiertelną krainą. Tego samego obszaru doty-czą też określenia: Zachód, Daleki Zachód, Najdalszy Zachódoraz Wyspy Zachodu. (III 287, 289, 372, S 232, 242, 258, 260)

NIEŚMIERTELNI [Deathless] » Valarowie i Majarowie. (S 1719,

2428, 73, 79, 88, 243255)NIEWIDZIALNE SIŁY [Unseen] Świat duchowy w odróżnieniuod materialnego świata sił widzialnych. Władcy Eldarów mająwielką władzę nad niewidzialnym siłami, lecz wśród ludzi dzierżą ją jedynie czarnoksiężnicy lub wysoko urodzeni Dunedainowie.Zwane także drugą stroną. (I 214)

NIEZAPOMINKI [Evermind] » Simbelmyne. (II106)

NIEZNISZCZALNY PŁOMIEŃ [Flame Imperishable] Duchtwórczy Iluvatara, posiadany wyłącznie przez niego; dzięki Niezniszczalnemu Płomieniowi stworzeni zostali Ainurowie i Ea.

Także > Tajemny Ogień (S 17)



NIMBRETHIL 338

NIMBRETHIL (sind. «białabrzoza») Brzeziny Arvernien. Cirdan i Earendil zbudowali statek „Vingilot” z drzew ścinanychw Nimbrethilu. (I 224, S 230)

NIMLOTH (sind. «białe kwiecie», zm. ok. 509 PE) Z plemieniaSindarów z Doriath, krewniaczka Celeborna. Poślubiła Diora i uro-dziła mu troje dzieci, Ełureda, Elurina i Elwingę. Zamordowana

przez Noldorów podczas pogromu Menegroth. (S 221, 245)

NIMLOTH (zm. 3300 DE) Białe Drzewo Numenoru wyrosłez sadzonki Celeborna przekazanej Elrosowi przez Eldarów z TolEressei. Rosło na Dziedzińcu Królewskim. Poczynając od pano-wania ArGimilzóra, zaniedbane drzewo schło, aż w końcu zo-stało ścięte przez ArPharazóna, który spalił je na ołtarzu w swejświątyni. Jednak krótko wcześniej Isildur skradł owoc Nimloth,dzięki czemu linia Białego Drzewa została zachowana w Gondorze.

Zwane Piękną Nimloth. (1235, 289, III 225, S 58, 221, 245,254, 257, 271)

NIMPHELOS (sind. «biały») Wielka perła rozmiarów jaja mewyznaleziona przez Falathrimów w pobliżu wyspy Balar. Cirdan dał

ją Thingolowi, ten zaś z kolei krasnoludom z Belegostu jakoczęść zapłaty za drążenie Menegroth. (S 88)

NIMRODEL (sind. «białyjaskiniapani») Płytki strumień płynącyz Gór Mglistych do Srebrnej Żyły, do której wpadał w granicachLórien. Jego wody były odświeżające i zimne.

Nazwa Nimrodel pochodziła z języka Elfów Leśnych, zaadap-towana do sindarinu. (I 321)

NIMRODEL (ok. 1980 TE) Ukochana Amrotha z Lórien. Żyław pobliżu strumienia Nimrodel. Należała do tych elfów, którzy

uciekli z Lórien po uwolnieniu Balroga w Khazaddumie, jednakw drodze do Doi Amroth zaginęła w Ered Nimrais. (I 321323,III 80, 133)

NINDALF (sind.) Bagna na wschód od Anduiny i na południe odE M il któ h t i ią b ł d i l i



339 NIRNAETH ARNOEDIAD

NINIEL (sind. «łzakobieta») Imię nadane > Nienor przez Turina,gdy ten odnalazł ją przy HaudhenElleth, niemą i szaloną. (S 188,199, 202, 205207, 210212)

NINQUELÓTE (sind. «srebrnekwiecie») > Telperion. (S 38)

NIN UI (sind. «wodny, wilgotny») Sindarińska forma » Nenim e,

używana tylko przez Dunedainów. (III 352)

NIPHREDILE [Niphredil] (sind.) Małe kwiaty o wysmukłych łody-

gach, rosnące w Neldoreth i Lórien. W Neldoreth białe, a w Lórienna Cerin Amroth rosły białe i bladozielone niphredile. (I 332)

NIRNAETH ARNOEDLAD (sind. «łzy niezliczone») Piąta i najbar-dziej katastrofalna z Bitew o Beleriand, stoczona na Anfauglithlatem 473 roku Pierwszej Ery między siłami Morgotha, prowa-dzonymi przez Gothmoga i Glaurunga, a » Ligą Maedhrosa.Kampania rozpoczęła się wymarszem Morgotha przeciw zachodniejarmii Ligi, dowodzonej przez Fingona. Gwindor z Nargothrondu,

rozwścieczony okaleczeniem i zamordowaniem swego brata, zła-mał szyk obronny Fingona pod Eithel Sirion i wraz z większościązachodniej armii w ciągu trzech dni zepchnął zastępy Morgothaaż do Bramy Angbandu.

W tym miejscu, czwartego dnia wojny, zaczęła się NirnaethArnoediad. Morgoth rzucił do walki przez ukryte drzwiThangorodrimu ogromną armię i w ciągu dwóch dni Fingon zo-stał odparty z ciężkimi stratami. Straż tylna, złożona z Haladinów

pod wodzą Haldira, została zdziesiątkowana, a drugiego wieczo-ru Fingon został otoczony przez orków. Po nocy zaciekłej walkiFingonowi przyszedł na pomoc Turgon z 10 000 Gondolindrimów,który nadciągnął od Przełomu Sirionu.

Tymczasem wschodnia armia Ligi, dowodzona przezMaedhrosa, spóźniła się z powodu wieści o zdradzie, w końcujednak nadeszła i uderzyła na orków od tyłu. Jednak Morgothrzucił na prawe skrzydło Maedhrosa Balrogów, wilki i smoki,w wyniku czego dwie armie Ligi nie zdołały się połączyć. Losybitwy ważyły się do chwili, gdy Easterlingowie Ulfanga, masze-rujący wraz z Maedhrosem, przeszli na stronę Morgotha i zaata-kowali od tyłu wschodnią armię Ligi. Atakowane z trzech stron



MYKIM 340

i niezdolne oprzeć się smokom, siły Maedhrosa załamały się, leczkrasnoludy z Belegostu po dowództwem Azaghala powstrzymałyGlaurunga i umożliwiły armii zorganizowany odwrót.

Połączone wojska Morgotha, dowodzone przez Gothmoga,runęły teraz na armię zachodnią. Oddziały Fingona zostały po-nownie otoczone i wybite do nogi, a Gondolindrimów i ludziz Trzeciego Rodu Edainów pod wodzą Huora i Hurina zepchnięto

na moczary Serech. By umożliwić Turgonowi oderwanie się od pościgu, Edainowie wycofali się za Rivil, gdzie do końca stawia-li opór. Hurin, wzięty do niewoli przez Gothmoga, był jedynymocalałym.

Skutkiem Nirnaeth Arnoediad był koniec skutecznej obronyBeleriandu przed Morgothem. Na zachodzie zniszczenie Edainówi Noldorów z Hithlumu zabezpieczyło skrzydło sił Morgotha ataku-

jących Przełom Sirionu; nie napotkały one zorganizowanego oporuw całym Beleriandzie Zachodnim na północ od Nargothrondu. Na wschodzie rozproszenie synów Feanora ostatecznie otwarłoAglon i Szczerbę Maglora i umożliwiło Morgothowi zdobycieThargelionu i całego Beleriandu Wschodniego aż po Ramdal.

Zwana także Piątą Bitwą i Bitwą Nieprzeliczonych Łez.(S 133, 177, 181, 183, 185, 187, 195198, 225)

NTVRIM (sind. «marchia zachodnia») Wąski pas lasów na zachódod Sirionu, objęty Obręczą Meliany. Rozciągał się od Teiglinu doAelinuial i łączył z resztą Doriath mostem przez Sirion w pobli-żu ujścia Esgalduiny.

Rosły tam głównie dęby. (S 116)

NIZIOŁKI [Halflings] > Hobbici, zwani tak przez ludzi. (I 237,II 20, 153, III 17, 2224, 28, 3436, 65, 75, 78, 89, 116, 122,208, 220)

NIŻSZE SALE [Lower Halls] Dolne poziomy -> Ereboru, gdzieSmaug zgromadził swój skarb. Ukryte drzwi prowadziły właśniedo Niższych Sal. (H 24)

NOAKESOWIE [Noakes] Rodzina hobbitów z Shire. W czasach



341 NOLDO

NOB (WoP) Hobbit z Bree, służący w gospodzie Pod RozbrykanymKucykiem. (1 152, 164172, III 242247)

NOBOTTLE Wieś w Zachodniej Ć wiartce. (I 30)

NOC PUSTKI [Night of the Void] » Ciemności —>Pustki, całko-wity brak Niezniszczalnego Płomienia. (S 36)

NOEGYTH NIBIN (sind. «poślednie krasnoludy») Grupa krasno-ludów z Beleriandu. Wygnani ze swych siedzib podczas Pokoju

Ardy, byli pierwszymi krasnoludami, jacy dotarli do Beleriandu,gdzie Noegyth Nibin tępili nieświadomi ich natury Sindarowie.Wydrążyli siedziby pod Amon Rudh i Nulukkizdin, jednak wy-marli jeszcze przed powrotem Noldorów do Sródziemia. W pią-tym stuleciu Pierwszej Ery jedynymi żyjącymi Noegyth Nibin byliMim i jego synowie. (S 192)

NOGROD (sind. «krasnoludów siedziby») Krasnoludzkie mia-

sto z Pierwszej Ery, położone w Ered Luin, na południe od gó-ry Dolmed. Krasnoludy z Nogrodu prowadziły handel w całymBeleriandzie i były wynajmowane przez elfów do różnych prac pod-ziemnych, prawdopodobnie także w Nargothrondzie. Rzemieślnicyz Nogrodu, zwłaszcza Telchar, byli sławni z powodu wyrabianej przez siebie broni; oni też wykonali Nauglamir.

Thingol zwrócił się do przebywających w Menegroth rzemieśl-ników z Nogrodu, by osadzili Silmaril w Nauglamirze, ci jednak,

pożądając klejnotu, zabili Thingola i ukradli naszyjnik. Zostali pojmani i zamordowani, lecz w odwecie armia z Nogrodu splą-drowała Menegroth. W drodze powrotnej do Nogrodu krasnolu-dy zostały zaskoczone i wybite pod Sarn Athrad przez Berena,Diora, Laiquendich i entów.

Krasnoludy z Nogrodu zapewne walczyły w tych samychBitwach o Beleriand co ich pobratymcy z Belegostu, jednakogólnie rzecz biorąc, były mniej przyjaźnie nastawione do elfów.

Nazwa Nogrodu w języku khuzdul brzmiała Tumunzahar.Wcześniejsza sindarińska forma to Novrod, Hollowbold SiedzibaWydrążona w Skale. (III 87, 107, 128, 129)

NOLDO (quen. «Noldor») Późniejsza forma nazwy tengwy oq (nr19). Jej pierwotna nazwa, ngoldo, wiązała się z tym, że używana



NOLDOLANTE 342

była zwykle na określenie „ng”, później jednak oznaczać zaczęła początkowe „n”. (III 361, 365)

NOLDOLANTE (quen. «AfoZdoupadek») Lament opisujący bunt Noldorów i ich losy w Śródziemiu, pióra Maglora. ZwanyUpadkiem Noldorów. (S 84)

NOLDOROWIE [Nołdor] (quen. «mądrzy») Jeden z Trzech LudówEldarów. Podczas Wielkiej Wędrówki, prowadzeni przez Finwego,

podążali za Vanyarami, lecz przed Telerimi. Wraz z Vanyarami pożeglowali do Eldamaru w pierwszej podróży na Tol Eressei.W Eldamarze mieszkali w Tirionie, a pragnienie wiedzy pchałoich do wędrówek po Amanie. Ich władcą był Finwe.

Pełni pychy z powodu swego mistrzostwa w rzemiosłach,a także na skutek kłamstw Melkora, który był zazdrosny o ichdzieła, Noldorowie stali się krnąbrni i buntowniczy. Dwóch star-

szych synów Finwego, Feanor i jego brat przyrodni Fingolfin, nieufało sobie nawzajem, a liczni Noldorowie czuli się ograniczeni

przez Valarów. Gdy Melkor ukradł ich największe dzieło, SilmarileFeanora, i zabił Najwyższego Króla Finwego, dziewięć dziesią-tych Noldorów zdecydowało się ruszyć w pościg za Melkorem doŚródziemia, choć niektórzy, wśród nich syn Finwego Finarfin,cofnęli się.

Wygnani przez Valarów za nieposłuszeństwo ich woli i rozlewkrwi podczas Bratobójstwa w Alqualonde, Noldorowie powrócilido Śródziemia, by znosić swój los. Mimo swej szlachetności, od-wagi i zdolności, które zachowali przez wiele lat, zostali w końcu pokonani przez zdradę, przeważające siły oraz Przeznaczenie Noldorów. Rody Fingolfina i Finroda walczyły z godnością i he-roizmem, natomiast ród Feanora padł ofiarą pychy i aroganckiejPrzysięgi Feanora; ostateczne szczęśliwe zakończenie dziejów

Beleriandu, jakim było odzyskanie Silmarili i misja Earendila,stanowiło w większej mierze dzieło Sindarów i Edainów niż

Noldorów.Po zakończeniu Pierwszej Ery niewielu Noldorów pozostało

w Śródziemiu, głównie w Eregionie i Lindonie; pod koniec TrzeciejE j k it ą t ją h Bliż h B h b ł



43 NORTOWIE

Finwe byt pierwszym zwierzchnim władcą Noldorów, po nim jego najstarszy syn Feanor. Po buncie Feanora god-

ność Najwyższego Króla w Eldamarze przeszła na Finarfina.W Śródziemiu po śmierci Feanora przeszła ona na ród Fingolfina amego Fingolfina, następnie zaś Fingona, Turgona i Gilgalada.

Noldorowie byli najbardziej złaknieni nauki spośród Eldarów.Szczególnie pociągały ich rzemiosła, byli więc ulubieńcami Aulego,który wiele ich nauczył. Jako rzemieślnicy Eldarów byli też nie

doścignieni w nauce i tworzeniu języków i pism, wyszywaniukoronkarstwie, rysunku, obróbce kamieni zwykłych i szlachet-

nych, a także metalu, oraz tworzeniu klejnotów. Największymzemieślnikiem wśród Noldorów był Feanor, a jego największe

dzieło Silmarile dorównywało dziełom Valarow.Oprócz złotowłosego rodu Finarfina, Noldorowie mieli ciem-

ne włosy i szare oczy.W sindarinie zwano ich Golodhrimami lub Gelydh, a w we

tronie Elfami Głębokimi (Mądrymi). (III 286, 328, 360, 372,S 25, 30, 39, 5153, 5661, 66, 67, 73, 76, 7986, 90, 93, 94, 99

16, 118, 143, 144, 148, 162,177179, 192, 225, 234, 267, 277,82,Y 60)

NÓM (sind. lub ludz. «wiedza») Imię nadane » Finrodowirzez Edainów, których nauczał po ich pierwszym przybyciu do

Beleriandu. (S 135)

NÓMIN (sind. lub ludz. «mądry») Imię nadane » Eldarom przezEdainów po pierwszym ich spotkaniu. (S 135)

NORI (ok. 2941 TE) Krasnolud z rodu Durina, jeden z członkówKompanii Thorina. (I 220, H 17, 19, 37, 79, 94, 110, 116, 121,142, 270)

NORKA MAGISTRATU [Town Hole] Budynek w Michel Delving,

w którym rezydował burmistrz. (1154)NORTOWIE Ludzie spokrewnieni z Rohirrimami i Edainami.Pochodzili z północnego Rhovanionu, jednak ze względu nach odległe pokrewieństwo z Dunedainami, a także na to, że

Gondor potrzebował wsparcia przeciw Easterlingom, około 1000



345 NI IT.I IKKIZDtN

yesta re - dzień pierwszy (dawny 25 Sulimę, dzień upadkuSaurona)Viresse

Lótesse

Narie

Cermie

Urime

Yavannie

enderi trzy dni, drugi zwany Loen de Narquelie

H is im e

Ringare

N arvin ye

N ćnim e

Sulimę

m ettare - ostatni dzień

W roku przestępnym podwajano 30 Yavannie, dzień urodzinFroda, który zwano Cormare. Tydzień i poprawki milenijne były,

jak się wydaje, takie same jak w Rachubie Królewskiej. (III 354)

NOWA ULICZKA [New Row] Nazwa nadana ulicy w Hobbitonie,dawnej > Bagshot Row, po odbudowie ze zniszczeń przez Ludzi Naczelnika w latach 30183019 Trzeciej Ery.

W Bywater zwana żartobliwie Zakątkiem Sharkeya, gdyż tuzabito Sarumana. (III 273, 275)

NOWY ROK ELFÓW [New Year of the Elves] Pierwszy dzień eldarskiego loa. W Kalendarzu Imladris Nowy Rok Elfów odpowiadałczwartemu dniowi miesiąca Astrona w Kalendarzu Shire, około pięciu dni po równonocy wiosennej. (III 349350)

NÓŻ MORGULU [Morgulknife] Zaczarowany nóż, którym Wódz Nazguli ranił Froda na Wichrowym Czubie. Odprysk jego ostrza pozostał w ranie i powoli torował sobie drogę do serca Froda,został jednak usunięty przez Elronda. Samo ostrze, wystawionena słońce, wyparowało. (1 190, 193, 204, 213)

NULUKKIZDIN (khuz.) Nazwa nadana przez Noegyth Nibin *•Jaskiniom Narogu. (S 217)



347 NUMENOR

do białych wież Eldamaru, które dostrzegali ze swych statków, jednak wszystkie ich narzekania wynikały w istocie z rosnącegostrachu przed śmiercią. Postrzegając Przywilej Człowieka jakoPrzekleństwo, Dunedainowie starali się osiągnąć nieśmiertelnośćdzięki wspaniałym, ozdobnym grobowcom, a zadowolenia szu-kali w zbytku i biesiadach. W dwudziestym trzecim stuleciu, za panowania TarAtanamira, zaczęli otwarcie występować przeciw-ko Valarom. Wkrótce oddalili się od Edainów i zaniedbali Święte

Miejsce Eru. Jedynie » Wierni pozostali lojalni wobec Vałarówi przyjaźnili się z Eldarami. W następnych pokoleniach większość

Numenorejczyków, zwana » Ludźmi Króla, przestała używać ję-zyków elfów, prześladowała Wiernych i postradała radość życia,lękając się śmierci. Od 2899 roku królowie przybierali imionakoronacyjne w języku adunaickim, a czas ich życia kurczył sięcoraz szybciej. W 3175 roku TarPalantir próbował powrócić dostarych zasad, ale jego panowanie zostało naznaczone przez woj-

nę domową, a po śmierci króla w 3255 roku tron zajął uzurpator, jego bratanek, przybierając imię ArPharazóna.

Pragnąc zdobyć władzę nad światem, ArPharazón upo-korzył Saurona w 3262 roku i przywiózł go do Numenoru ja-ko więźnia. Sauron szybko zwiódł Numenorejczyków i zanimupłynęło 50 lat, wzniósł świątynię Melkora, w której składanoofiary z ludzi. Skłonił też ArPharazóna do ścięcia Nimloth orazdo zaatakowania Amanu i zdobycia siłą prawa do nieśmiertel-

ności. W atmosferze powszechnej anarchii, czemu towarzyszy-ły ofiary składane Melkorowi i ostrzegawcze znaki z Zachodu,ArPharazón przygotowywał Wielką Armadę. Gdy wylądowałw Amanie w 3319 roku, Valarowie złożyli swe powiernictwo nadświatem i zwrócili się do Eru, Numenor zaś został zniszczony podczas Odmiany Świata. Elendil, syn księcia Andunie, uciekłz zagłady wraz z synami i niewielką liczbą Wiernych i przybyłdo Śródziemia. Jedynymi Dunedainami, którzy przeżyli, by-

li ci ze Śródziemia: Wierni z Lindonu i Pelargiru oraz Czarni Numenorejczycy z Umbaru i Haradu. Sauron także zdołał uciec,lecz jego ciało zostało zniszczone.

Na początku głównym miastem Numenoru było Anduniena zachodnim wybrzeżu, następnie jednak przewyższyło je



NUMENORĘ JCZYCY 348

Armenelos, siedziba dworu królewskiego u stóp Meneltarmy,w centrum Numenoru. Głównym portem wschodniego wybrze-ża była Rómenna.

Numenor jest zanglicyzowaną (lub „zwestronizowaną”)formą ąuenejskiego Numenóre; formą adunaicką było Anadun,a westrońską Westernesse. Właściwa nazwa brzmiała Numendor. Nazwy Andor, Elenna i Kraj Gwiazdy wydają się odnosić do wy-

spy w odróżnieniu od królestwa. Po zatopieniu Numenor zwa-ny był w westronie Akallabeth, a w ąuenya MarnuFalmar lubAtalante; od tej ostatniej formy pochodzi współczesne Atlantis(Atlantyda). (127, 190, 233, I I 258, III 49, 287298, S 8, 28, 58,141, 242261, 266278, 280)

NUMENORĘJCZYCY [Numenóreans] Dunedainowie z Numenoru.

Zwani także Ludźmi Morza, Królami Wśród Ludzi, KrólamiMorza. (I 223, 235, II 266267, 280, S 28, 242252, 257, 269273)

NUMENORĘJSKI [Numenorean] > Adunaicki. (III 373)

NURN (sind.?) Obszar południowozachodniego Mordoru, wokół jeziora Nurnen. W czasach Wojny o Pierścień uprawiane przezniewolników pola Nurn dostarczały żywności armiom Mordoru.Po wojnie niewolników wyzwolono, a król Elessar nadał im polana własność. (II 9)

NURNEN (sind. «Nurnwoda») Gorzkie morze wewnętrzne w po-łudniowym Mordorze, do którego wpadały rzeki spływające z ca-łego Mordoru, oprócz obszarów Gorgoroth i Udun. Nie miało od- pływu.

Zwane także jeziorem Nurnen i Morzem Wewnętrznym.(II 228, III 181,223)

NURTALE VALINÓREVA (quen. «ukrycie Valinoru») Okres wkrót-ce po buncie Noldorów, gdy Valarowie wydźwignęli góry Pelóri,ufortyfikowali Calaciryę i stworzyli Zaczarowane Wyspy jako

ę ń



349 NWALME

NWAIME (quen. «cierpienie») Późniejsza forma nazwy tengwyca (nr 20), pierwotnie zwanej ngwalm e. Zmiana nazwy wiązałasię ze zmianą fonologiczną w wymowie ąuenya w Śródziemiu.(111361,363)



oOATBARTON Wieś w Północnej Ć wiartce. Nazywana mylnieGatbarton. (I 30)

OBCY [Outsiders] Hobbici, którzy nie mieszkali w Shire, zwanitak przez hobbitów z Shire. (1149)

OBCY [Strangers] > Ludzie zwani tak przez Eldarów z powoduich śmiertelności. (S 98)

OBIEŻYŚWIAT [Strider] » Aragorn, Telcontar. (1 155, 158164,

166206, 212, 216, 252, 261, 326, 370, II 37, 41, 158, III 21,

124, 131, 208, 247)

OBIEŻYŚWIAT [Strider] (WoP) Kucyk, który niósł Froda z Minas Tirith do Shire po Wojnie o Pierścień. Frodo jechał na

Obieżyświecie, biorąc udział w Ostatniej Wyprawie PowiernikówPierścieni, lecz sam kucyk prawdopodobnie nie popłynął zaMorze. (III 278)

OBLĘŻENIE ANGBANDU [Siege of Angband] Niemal 400letniokres podczas Bitew o Beleriand, kiedy to Morgoth pozosta-wał w Angbandzie, pilnie strzeżony przez Nołdorów. Oblężenierozpoczęło się po Dagor Aglareb i skończyło się potężnym ata-

kiem Dagor Bragollach. Podczas Oblężenia Eldarowie nie zadaliMorgothowi żadnych strat, natomiast Nieprzyjaciel cierpliwiezwiększał swą siłę. (S 116, 119, 144, 151)

OBLĘŻENIE BARAD-DUR [Siege of the Baraddur] Ostatnia fazawojny między Sauronem i Ostatnim Sojuszem w której Sauron po



351 OGIEŃ ZAGŁADY

ciśnięty z Czarnej Wieży zabił Anariona, lecz w następnym rokuSauron został zmuszony do walki i poniósł klęskę w końcowej bitwie na stokach Orodruiny. (III 330)

OBLĘŻENIE GONDORU [Siege of Gondor] Oblężenie Minas Tirith podczas Wojny o Pierścień, trwające od nocy 13 marca 3019 ro-ku Trzeciej Ery do świtu 15 marca. Oblężenie rozpoczęło się, gdyarmia Wodza Nazguli przedarła się przez Rammas Echor i rozlałasię po Pelennorze, spychając wojska Gondoru do Minas Tirith.

Cztermastego marca katapulty wznieciły pożary w pierwszymkręgu miasta, a Nazgule zniszczyły morale obrońców. Następnegodnia przed świtem Wódz Nazguli roztrzaskał Wielką Bramę, leczzanim udało mu się wejść do miasta, na obszar Pelennoru przybyliRohirrimowie i oblężenie zakończyło się dzięki stoczonej wtedyBitwie na Polach Pelennoru. (III 7193)

OBRĘCZ MELIANY [Girdłe of Melian] Zaczarowana barierawzniesiona przez Melianę dla ochrony Doriath, otaczająca Region, Neldoreth, Nivrim i część Aelinuial. Powstała wkrótce po powrocieMorgotha z Silmarilami do Śródziemia i istniała do opuszczenia przez Melianę Śródziemia po śmierci Thingola. Przez wszystkiete stulecia owa zbudowana z cieni i omamień zapora tylko dwarazy została przełamana przez Berena, którego przeznaczenie było silniejsze niż moc Meliany, i przez Carcharotha, którego fu-rię wzmacniała potęga Silmarila.

Oprócz powstrzymywania niepożądanych gości, Obręcz chro-niła Doriath przed ciemnym wpływem Morgotha. (S 92, 116,127,137, 140, 187, 202, 217)

OCEAN ZEWNĘTRZNY [Outer Ocean] » Ekkaia, w przeciwień-stwie do Mórz Wewnętrznych. (S 37)

ODMIANA ŚWIATA [Change of the World] Usunięcie Amanu pozaArdę w 3319 roku Drugiej Ery, podczas zniszczenia Numenoru,gdy z Ekkaii i Pustych Ziem wyłoniły się nowe morza i lądy, a Ardastała się kulista. (S 258260, 267)

ODWIECZNY KRÓL [Elder King] > Manwe. (S 242)

OGIEŃ ZAGŁADY [Fire of Doom] Płomienie wewnętrzne Orodruiny, płonące w głębinach Rozpadlin Zagłady. (III 199)



OGNISTONOGI 352

OGNISTONOGI [Firefoot] (WoP) Koń z Rohanu, wierzchowiecEomera w Wojnie o Pierścień. ( I I 123)

OGON [Swishtail] (WoP) Jeden z kuców dostarczonych przezMerry’ego Frodowi na drogę z Bucklandu do Imladris w 3018roku. Spłoszony w Bree, później został odnaleziony i przejęty przez Barlimana Butterbura.

Kuc otrzymał imię od Toma Bombadila. (1143)

OGRÓD ORTHANKU [Treegarth of Orthanc] Nazwa nadanaIsengardowi przez Fangorna po ukształtowaniu przez niego tegoterenu podczas Wojny o Pierścień.

Także » Las Strażników. (III 232)

OHTAR (sind.? «wojownik», ok. 1 st. TE) Dunadan z Arnoru, gier-mek Isildura, jeden z trójki ocalałych z Bitwy na Polach Gladden.Przyniósł szczątki Narsila do Arnoru. (I 234, S 274)

ÓIN (22382488 TE) Krasnolud, król plemienia Durina (23852488) w Ered Mithrin. (III 324)

ÓIN (27742994 TE) Krasnolud z rodu Durina, starszy syn Gróina.Był członkiem Kompanii Thorina, a po odzyskaniu Ereboru osiadłtam. W 2989 roku wyruszył wraz z Balinem do Khazaddumu,a w 2994 roku zginął, porwany przez Czatownika z Wody. (1220,231, 305, H 17, 33, 51, 79, 96, 109, 116, 142, 170, 210)

OIOLOSSE (quen. «zawsześniegbiała») Najpowszechniejszanazwa używana przez Eldarów na określenie góry » Taniąuetil, być może odnosząca się tylko do jej wierzchołka. (I 357, S 24,37, Y61)

OIOMURE (quen. «zawsze») Część północnego Aramanu w pobli-żu Helcaraxe, pokryta gęstymi mgłami. Te mgły mogły być następ-stwem kontaktu Lodowej I<ry z cieplejszymi wodami mórz. (S 77)

OJCOWIE LUDZI [Fathers of Men] > Edainowie. (S 179, 234, 242)

OKNO OKA [Window of the Eye] Okno umieszczone wysoko w za-chodniej ścianie Baraddur, skąd patrzyło Oko Saurona. ChociażSauron mógł z tego okna spoglądać w wielu kierunkach, było onoskierowane prosto na Sammath Naur (III 197)



53 OLDBUCKOWIE

KNO ZACHODU, OKNO ZACHODZĄCEGO SŁOŃCA [Windown the West, Window of the Sunset] Henneth Annun. ( I I263,I 76)

KO [Eye] Oko Saurona, forma w której pojawiał się on w Trzeciejrze oraz jego godło. Oko było otoczone płomieniami i było po-obne do oka kota jego źrenica miała kształt szczeliny. Jakoodło było zazwyczaj czerwone. Używane także jako określenie

amego Saurona.Zwane także Wielkim Okiem, Okiem bez Powiek, Czerwonymkiem, Okiem Baraddur i Okiem Mordoru. (I 344345, 378,22, 51, 99, 159, 182, 199, 218, 320, III 104, 139, 145, 156,

61, 179, 180, 197)

KORZEC [Skinbark] —>Fladrif. (II 76)

KRĘG ŚWIATA [Circles of the World] Pisany dużą literą oznacza

anice Ea i krańce Ainulindale; Iluvatar pozostaje poza Kręgamiwiata. Określenie „granice świata” ma ten sam sens.

Pisany małymi literami oznacza zazwyczaj granice sferycznejrdy po Odmianie Świata; w tym sensie Aman jest poza kręga-i świata.

Ostatnie słowa Aragorna są dwuznaczne wydaje się on uży-ać określenia „kręgi świata” w rozumieniu Ardy w opozycji domanu, ale jednoznacznie odnosi je do nieznanego losu ludzi po

mierci, gdy opuszczają oni Ea.Zwany także kręgami światła. (S 235, 246, 257, III 287, 311,

26,381)

LBRZYMY [Giants] —>Kamienne Olbrzymy. (H 14, 35, 50, 65,9, 91)

LDBUCK GORHENDAD (ok. 2340 TE) Hobbit z Shire. Początkowoieszkał w Marish, ale w 2340 roku przekroczył Anduinę, osiadłBucklandzie i zbudował Brandy Hall. Zmienił nazwisko rodziny

a Brandybuck. Jego spadkobiercy byli Dziedzicami Bucklandu.21 , 101)

LDBUCKOWIE [Oldbuck] Rodzina hobbicka, początkowoieszkająca w Marish gdzie była dość wpływowa Wydaje się



OLIFANT 354

Jego potomkowie byli thanami aż do 2340 roku Trzeciej Ery, gdyGorhendad Oldbuck przeniósł się do Bucklandu i zmienił nazwi-sko rodziny na » Brandybuck.

Oryginalna hobbicka forma nazwiska brzmiała Zaragamba.(III 346, 382)

OLIFANT [O liphaunt] Tradycyjny wiersz z Shire, znany w cza-sach Wojny o Pierścień. (II 237238, TB 170)

OLIFANTY [Oliphaunts] Słonie używane przez Haradrimóww celach wojennych. Nosiły wieże bojowe i płoszyły konie, a bę-dąc niewrażliwe na ciosy, tworzyły ośrodek obrony Haradrimóww boju. Można było je zabić jedynie trafiając strzałą w oko, choćwówczas często wpadały w szał. Były podobne do współczesnychsłoni, lecz znacznie większe.

Strażnicy z Ithilien zwali je mumakilami (l.poj. mumak), co

wydaje się być nazwą pochodzącą z westronu, sindarinu lub ję-zyka Haradrimów. Nazwę „olifanty” nadali im hobbici. (II237238, 251,111 193,211,240)

OLOG-HAI (CM «trolllud») Rasa trolli z południowej częściMrocznej Puszczy i północnego Mordoru, wyhodowana przezSaurona pod koniec Trzeciej Ery. Inaczej niż zwykłe trolle, Ologhai były przebiegłe, a wspomagane wolą Saurona mogły znosić

blask słońca. Prawdopodobnie wyginęły wraz z upadkiem Saurona.Ologhai posługiwały się Czarną Mową, innych języków nie

znały. (III 376)

OLÓRIN (quen.?) Ainur, najmądrzejszy spośród Majarów. Mieszkałw Lórien, lecz uczył się miłosierdzia i cierpliwości od Nienny.

Olórin to także imię Gandalfa z czasów jego „młodości nazapomnianym Zachodzie”. Pociągające jest utożsamienie tych

dwóch postaci, gdyż współczucie Gandalfa było ogromne, a jego pozorna niecierpliwość służyła zazwyczaj uspokajaniu puszącychsię ludzi lub kąpanych w gorącej wodzie hobbitów. (II259, S 29)

OLVARY [01var] (quen. «rzeczy rosnące z korzeniami w ziemi»)Żywe stworzenia które w odróżnieniu od kelvarów nie porusza-



355 ORCH

OLWE Eldar Teleri, brat Ełwego, wraz z nim przywódca Telerichw Wielkiej Wędrówce. Po zniknięciu Elwego w Beleriandziezgromadził wielu Telerich u Ujścia Sironu. Jako król Telerich po-

prowadził ich na Tol Eresseę i do Alqualondé, a podczas buntu Noldorów odmówił Féanorowi użyczenia swych łabędzich statków.

Jego córką była Eárwena, imienia jego żony nie znamy. (S 51,55, 57, 60, 83)

ONDOHER (quen. «kamieńpan», zm. 1944 TE) Dúnadan, trzy-

dziesty pierwszy król Gondoru (19361944). Za jego panowaniaGondor był atakowany ze wschodu i południa przez Woźnikówi Haradrimów, a Ondoher i dwaj jego synowie polegli w walcez najeźdźcami na polach Dagorlad. (III 290, 299)

ONDOUNDÉ (quen. «skałapieśń») Pierwotna nazwa > Gondolinu,oznaczająca Skałę Muzyki Wód. (S 120)

ONODRIMOWIE [Onodrim] (sind. «entlud») » Entowie. (I I46,III 374)

OPIEKUN MARCHII ZACHODNIEJ [Warden of Westmarch] Tytułstworzony przez thana Peregrina w 35 roku Czwartej Ery dlaFastreda z Greenholm, a następnie utrzymywany przez jego po-tomków, Fairbairnów z Wieżowych Wzgórz. Nie ma pewności,czy z tytułem wiązały się jakieś obowiązki. (III 342, 347)

OPOWIEŚĆ O ARAGO RNIEIARW ENIE [The Tale of Aragorn

andA rw en] Kronika Gondoru, podobno spisana przez Barahiraw drugim stuleciu Czwartej Ery. Fragmenty Opowieści zostałydołączone do gondorskiego egzemplarza Księgi Thain a. Te,które przytoczono w Dodatku A do W ładcy Pierścieni, świadcząo tym, że redagował je jakiś hobbit. (III 306311)

ORAEARON (sind. «dzieńmorze») » Earenya. (III 352)

ORALD Imię > Toma Bombadila, używane przez Ludzi Północy.Oznacza ono «bardzo stary». (1254)

ORANOR (sind. «dzieńsłońce») -> An arya. (III 352)

ORBELAIN (sind. «dzieñValarowie»] > Valanya. (III 352)

ORCH (sind.) » Orkowie. (III 375)



57 ORKOWIE

zystywani przez Sarumana. Wydaje się, że niekiedy działali nawłasną rękę.

W Trzeciej Erze orkowie zaczęli mnożyć się w GórachMglistych około 1300 roku, a w czasach Wojny o Pierścień wy-tępowali w Mordorze, Minas Morgul, Mrocznej Puszczy i nannych terytoriach opanowanych przez Saurona. Brali udział

we wszystkich większych przedsięwzięciach Saurona, od walkw królestwie Angmaru na północy po ataki na Gondor na połu-

niu. Zagarnęli Khazaddum, gdy został on opuszczony przezrasnoludów, i zniszczyli kolonię Balina w 2994 roku; napadalia podróżnych w Górach Mglistych, atakowali wschodni Eriador,nawet Shire (w 2747 roku) i Rohan (w 2800 roku), stale też

iepokoili elfów w Lórien i Mrocznej Puszczy. Po 2950 rokuaruman wykorzystywał orków do ataków na Rohan. Nie możemy

u wymienić wszystkich walk między orkami a Wolnymi Ludami,

zeba jednak wspomnieć o dwóch z nich: wojnie krasnoludóworkami, która doprowadziła do wyniszczenia większości orkówGór Mglistych (2793 2799 TE), oraz Bitwie Pięciu Armii, któraoprowadziła do podobnego efektu w 2941 roku.

Orkowie byli wyhodowani jako szyderstwo z elfów i, podobnieak elfy, byli zaciekłymi wojownikami, a także nie umierali śmier-ią naturalną. Jednakże pod każdym innym względem różnili sięd nich diametralnie. Poszczególne ich szczepy były odmienne,

ednak w zasadzie byli niscy, krępi, krzywonodzy, mieli długieęce, ciemne twarze, skośne oczy i długie kły. Większość orków,wyjątkiem Urukhai, słabła w promieniach Słońca, a wszyscy

woleli ciemność. Byli uzdolnieni w drążeniu tuneli, kuciu broniinnych praktycznych umiejętnościach; ich leki były cierpkie,

ecz bardzo skuteczne. Nosili cuchnące, szorstkie ubrania i cięż-ie buty. Nienawidzili wszystkiego co piękne, kochali zaś zabijaćniszczyć. Orkowie używali wielu rodzajów broni, w tym łuków,

włóczni, mieczy do kłucia i długich noży, wydaje się jednak, żereferowali podobne do scimitarów miecze. Lubili pić krew i jeśćurowe mięso, także ludzi, kuców i innych orków.

Istniało wiele różnych szczepów orków i choć w ramachażdego szczepu orkowie współpracowali ze sobą, poszczególne



ORŁY 358

innych istot. Istniała jednak pewna organizacja ponadszczepowai na przykład orkowie z Gór Mglistych mieli stolicę w Gundabad.Ta współpraca, co oczywiste, była ściślejsza w czasie wojen, gdyzgromadzeni w wielkiej liczbie orkowie, często podporządkowaniSauronowi, współdziałali ze sobą w walce z Wolnymi Ludami. Nicnie wiadomo o strukturach plemiennych orków ani o ich kobie-tach; mówi się, że mnożyli się bardzo szybko. Różnice fizyczne

między szczepami nie były wielkie, choć niektóre szczepy (jaknp. orkowietropiciele) mogły być specjalnie hodowane do okre-ślonych celów. Jednakże Urukhai stanowili oddzielną grupę,odmienną fizycznie: byli więksi i bardziej wojowniczy (także »Półorkowie). Szczepy orków wzmiankowane we Władcy Pierścieni

to orkowie z Minas Morgul, Baraddur, Isengardu oraz różnegrupy z Gór Mglistych i Mrocznej Puszczy. W niektórych z tych

miejsc mogli żyć orkowie z więcej niż jednego szczepu, a więk-szością pośledniejszych orków dowodzili Urukhai.Szczepy orków tworzyły bardzo prymitywne języki dla poro-

zumiewania się między sobą; większość z nich zawierała garśćsłów z Czarnej Mowy. Między szczepami porozumiewano sięzwyrodniałą wersją westronu (także » język orków). Orkowie,którzy umieli pisać, posługiwali się pismem cirth.

Określenia orków są podobne we wszystkich językach: w sin

darinie orch (l.mn. yrch), w Czarnej Mowie uruk, w tłumaczo-nym (i przypuszczalnie oryginalnym) rohirrimskim orc (jest tostaroangielskie słowo oznaczające demona), a w języku Wosów

gorgun. Hobbici zwali ich goblinami, a Eldarowie Glamhoth.(I 62, 308314, 317320, 324, 327, 361, 368, I I 19, 42, 4963, 67,III 85, 375, S 49, 91, 101, 145147, 181, 183, 196, 206, 207, 274)

ORŁY [Eagles] Największe i najszlachetniejsze z ptaków, stwo-

rzone przez Manwego i Yavannę przed przebudzeniem DzieciIluvatara, niewątpliwie jako władcy kelvarów. Ich zadaniem byłowspomaganie elfów i ludzi w walce przeciw Morgothowi. Orłyz Gór Okrężnych, pod wodzą Thorondora, osiedliły się w PierwszejErze w Crissaegrimie. Do wielkich czynów orłów należy ochrona



359 ORODRETH

z Gondolinu podczas ucieczki z miasta oraz pokonanie, wespółz Earendilem, skrzydlatych smoków w Wielkiej Bitwie.W Drugiej Erze wiele orłów odleciało, zapewne do Amanu.

Nadlatywały też z Zachodu, by ostrzec Numenor przed zbliża- jącą się zagładą.

W Trzeciej Erze orły z Gór Mglistych pod wodzą Gwaihirawspomagały Gandalfa i Radagasta. Odegrały kluczową rolę w wyprawie Kompanii Thorina oraz w Bitwie Pięciu Armii, a podczas

Wojny o Pierścień uwolniły Gandalfa z Orthanku i uratowałyFroda i Sama z ogarniętych płomieniami stoków Orodruiny.

Orły były dostatecznie wielkie, by unieść człowieka (lub kra-snoluda i hobbita naraz); największy z nich, Thorondor, miałskrzydła o rozpiętości 180 stóp. Mogły mówić językami ludzii elfów. Żyły bardzo długo, a może nawet były nieśmiertelne;czyny Thorondora rozciągają się na przestrzeni niemal 600 lat.

Zwane też Orłami Manwego, Króla lub Władców Zachodu

oraz Orłami Północy, Wielkimi Orłami. W sindarinie słowo „orzeł” brzmi thoron. (I 250, 262263, 282, III 74, 204, 217, S 45, 116,150, 151, 172, 215, 228, 257, 258, H 86, 88)

ORMAL (quen. «wysokie złoto»?) Południowa z » Latarni Valarów.(S35, 36)

ORMENEl (sind. «dzieńniebiosa») ->Menelya . (III 352)

ORNENDIL (quen., zm. 1437 TE) Dunadan z Gondoru, syn kró-

la Eldacara. Pojmany i zamordowany przez Castamira podczasWaśni Rodzinnej. (III 290, 297)

OROCARNI (quen. «czerwone góry») Góry z Pierwszej Ery, nawschód od morza Helcar.

Zwane także Górami Wschodu. (S 48)

OROD-NA-THÓN (sind. «góry sosen») > Dorthonion. (II 71)

ORODRETH (sind., zm. 2685 TE) Dunadan, szesnasty rządzący namiestnik Gondoru (26552685). (III 291)

ORODRETH (sind., zm. 496 PE) Noldor, drugi syn Finarfinai ojciec Finduilas, drugi i ostatni król Nargothrondu (467496).W Eldamarze przyjaźnił się z synami Fingolfina. Podczas narady



ORODRUINA 360

poprzedzającej bunt Noldorów byl jedynym z wnuków Feanora,który nawoływał do umiarkowania i zastanowienia; dołączył jed-nak do swych braci.

W Śródziemiu Orodreth władał Minas Tirith pod zwierzch-nictwem swego brata Finroda. Obronił twierdzę i Przełom Sirionu podczas Dagor Bragollach, jednak w 457 roku został z niej wyparty przez Saurona i uciekł do Nargothrondu. Był regentem Nargothrondu, gdy Finrod udał się wraz z Berenem na poszukiwanie

Silmarila. Curufin i Celegorm usiłowali podważyć jego władzę, jednak po wypędzeniu ich z Nargothrondu Orodreth został królem.

Z początku kontynuował rozpoczętą przez Finroda politykęizolacji Nargothrondu. Z tego powodu, a także ze względu nanienawiść do Curufina i Celegorma, odmówił udziału w LidzeMaedhrosa, a później nie stawał w otwartym boju przeciwkoarmiom Morgotha pustoszącym Talath Dirnen. Jednak wkrót-ce po 490 roku uległ namowom Turina i zmienił politykę, a je-go królestwo zostało na jakiś czas oczyszczone z nieprzyjaciół.Morgoth odpowiedział na to, wysyłając przeciw Nargothrondowiwielką armię pod wodzą Glaurunga. Orodreth wyszedł naprze-ciw nieprzyjacielowi, lecz armia Nargothrondu została wyrżnię-ta w pień na równinie Tumhalad. Orodreth poległ w pierwszejlinii.

Orodreth był ostrożny, lecz nie miał zbyt silnej woli. (S 59,

80, 148, 164, 166, 177, 199, 200)ORODRUINA [Orodruin] (sind. «góra czerwonego płomienia»)Wulkaniczna góra w Mordorze, na równinie Gorgoroth. W jejogniu Sauron wykuł około 600 roku Drugiej Ery Jedyny Pierścień,a Orodruina wybuchała zawsze wtedy, gdy moc Saurona rosła.Buchnęła ogniem w 3492 roku Drugiej Ery i bez przerwy wy-

buchała od 2954 roku Trzeciej Ery do końca Wojny o Pierścień.Gdy w 3019 roku Gollum wraz z Jedynym Pierścieniem ru-nął w Rozpadliny Zagłady, nastąpił największy wybuch Orodruiny.

Orodruina miała zaledwie około 4500 stóp wysokości, była jednak odosobniona pośrodku rozległej równiny, wydawała sięwięc wyższa. Jej wielka podstawa miała około 3000 stóp wyso-



361 ORTHANK

kraterem. -> Sammath Naur znajdowały się w stożkowatej czę-ści, a po wejściu do nich dochodziło się do Rozpadlin Zagłady,wielkiej szczeliny, w głębi której płonął > ogień zagłady.

Od czasu wybuchu pod koniec Drugiej Ery przez ludziz Gondoru zwana była Górą Przeznaczenia (sind. Amon Amarth),w westronie Górą Ognia. (I 70, III 157, S 272)

OROFARNE (quen.) Jarzębina z Fangornu, ścięta przez orków

z Isengardu pod koniec Trzeciej Ery. (II 84)OROME (quen. «rógdmący») Ainur, jeden z Władców Valarówi Aratarów, małżonek Vany. Jako wielki myśliwy Orome kochałSródziemie, po którym często jeździł na swym wierzchowcu,Naharze, polując na potwory Morgotha. Podczas jednej z tychpodróży odnalazł elfów, których poprowadził na Wielką Wędrówkę.

Orome i Tulkas są tymi Valarami, którzy dokonują czynów

męstwa. Orome jest srogi i straszny w gniewie. Prawdopodobnie toon sprowadził do Śródziemia mearasy i bawoły » Arawa. Kochateż drzewa. Jego róg zwie się Valaróma. W Amanie jego ziemie,pokryte lasami, leżą na południu Valinoru.

W sindarińskim zwany Araw, a przez ludzi Bema. Zwanyteż Aldaronem i Tauronem ze względu na swą miłość do drzew,a także Oromem Wielkim i Wielkim Jeźdźcem. (III 102, S 24, 27,40, 46, 4853, 56, 69, 71, 80, 91, 146)

OROMET (quen. «ostatnia góra») Wzgórze w zachodnim Numenorze w pobliżu Andunie. Tu TarMinastir zbudował wieżę.(S 251)

OROPHIN (sind.?, nand.?, WoP) Elf Leśny z Lórien, brat Haldira.Był strażnikiem północnej granicy Lórien. (I 325, 327)

ORTHANK [Orthanc] (sind. «rozwidlone wzniesienie») Wieża

Isengardu, składająca się z czterech kolumn z czarnej skały, wznie-siona przez Dunedainów z Gondoru. Wierzchołek Orthanku, pła-ska powierzchnia pokryta symbolami astronomicznymi, wznosiłasię 500 stóp ponad równinę Isengardu.

Opuszczona przez Dunedainów w Trzeciej Erze, stała pusta



OSGILIATH 362

i przetrwała wojnę nietknięta. W Czwartej Erze była ponowniewe władaniu Gondoru.

W tłumaczonym rohirrimskim Orthanc znaczy «przebiegłyumysł». W westronie Orthank zwał się GórąKłem; był też nazy-wany Iglicą Isengardu. (1247, II 40, 151, I I I 47)

OSGILIATH (sind. «cytadela gwiazd») Pierwsza stolica Gondoru,miasto wzniesione na obu brzegach Anduiny między Minas Anora Minas Ithil. Podczas Waśni Rodzinnej zostało spalone, a naj-większy gmach, Kopułę Gwiazd, zniszczono. Wielu mieszkańcówwymarło podczas Wielkiej Zarazy w 1636 roku, a większość tych,którzy uciekli i ocaleli, nie wróciła do miasta. W 1640 roku dwórkrólewski przeniósł się do Minas Anor.

W 2475 roku Osgiliath zostało zajęte przez Uruków z Mordoru,a po krótkim czasie odbite przez Boromira. Po tych wydarzeniach

miasto całkowicie opustoszało i stało się jedynie placówką woj-skową strzegącą Gondoru przed napaścią ze wschodu. PodczasWojny o Pierścień Osgiliath zostało zaatakowane w czerwcu 3018roku; ostatni most na Anduinie został zburzony, a wschodnia częśćmiasta wpadła w ręce Saurona. W marcu 3019 roku strażnicyz Ithilien bronili zachodniej części miasta, lecz szybko musieli sięwycofać. Nie ma wzmianki o odbudowie miasta w Czwartej Erze.

W Osgiliath przechowywano główny palantir, przepadł on jednak podczas Waśni Rodzinnej. (I 235, II 23, III 18, S 270,271,275)

OSSE Ainur, jeden z Majarów Ulma. Wraz z małżonką Uinenąwłada Morzami Wewnętrznymi. Kocha sztormy i ryk fal, a sam jest nieprzewidywalny.

Osse został zwiedziony przez Melkora na początku dziejów

Ardy, jednak Uinena skłoniła go, by ponownie stał się wiernyUlmowi. Później zaprzyjaźnił się on z Telerimi, zamieszkują-cymi wybrzeża Beleriandu, nauczył ich budować statki. Skłoniłteż Falathrimów do pozostania w Śródziemiu, a Ulma do zako-twiczenia Tol Eressei u wybrzeży Amanu jako siedziby wybranej



363 OSTATNIA WYPRAWA POWIERNIKÓW PIERŚCIENI

OSSIRIAND (sind. «siedemrzekkraj») Część Beleriandu międzyEred Luin a rzekami Ascar, Gelion i Adurantą, zwana od sied-miu rzek (Gelionu i jego dopiywów), które przez nią przepływa-ły. Ossiriand był gęsto zalesiony (w lasach tych rosły, przynaj-mniej w części, wiązy) i stanowił siedzibę Laiquendich. Bitwyo Beleriand wyrządziły tu niewiele szkód. Część Ossiriandu

przetrwała Wielką Bitwę.Znany także jako Lindon; w późniejszych erach używano

tylko tej nazwy. (II 71, S 90, 107, 116119, 134, 144, 177, 184,219221, 264)

OSTATNI MOST [Last Bridge] —>Most na Mitheithel. (1 195)

OSTATNI PRZYJAZNY DOM [Last Homely House east of the Sea]Dom Elronda w Rivendell, zwany tak, gdyż był najdalej położo-nym na wschód prawdziwym domem El darów w Śródziemiu.

Zwany Domem Elronda. (I 216, 269, H 43, 46, 49, 97, 214)

OSTATNI SOJUSZ LUDZI I ELFÓW [Last Aliance of Elves andMen] Sojusz zawarty przeciw Sauronowi przez Elendila i Gilgalada w 3430 roku Drugiej Ery. W 1343 roku armia OstatniegoSojuszu, największa i najwspanialsza po Zastępach Valinoru,

jaką kiedykolwiek widziano w Śródziemiu, ruszyła na południe,zwyciężyła w Bitwie na Równinie Dagorlad i obiegła Baraddur.W 3441 roku, po walce na stokach Orodruiny, Sauron został po-konany, jednak zarówno Gilgalad, jak i Elendil zginęli. Zwany

też Ostatnim Przymierzem. (I 182, S 249)

OSTATNI STATEK [La st Ship, The] Wiersz z Shire napisanyw Czwartej Erze, oparty na motywach gondorskich. (TB 122123, 187191)

OSTATNIA BITWA [Last Battle] Walka, która będzie miała miejsce przy Końcu Dni, prawdopodobnie całkowite i ostateczne poko-nanie sił Ciemności w Ea. (S 43, 47, 258)

OSTATNIA GÓRA [Last Mountain] Methedras. (I I35, 72, 82)

OSTATNIA WYPRAWA POWIERNIKÓW PIERŚCIENI [Last Ridingof the Keepers of the Rings] Pochód z Rivendell do SzarychPrzystani we wrześniu 3021 roku Trzeciej Ery. Wzięli w nim udział



OSTINEDHIL 364

Galadriela, Elrond, Bilbo i wielu innych elfów, w tym Gildor.Frodo i Sam dołączyli na Zielonych Wzgórzach, a Gandalf w Przystaniach. Wszyscy jej uczestnicy, oprócz Sama, odpłynęliza Morze. (III 279381, 341342)

OST-IN-EDHIL (sind. «miastoelfów») Miasto GwaithiMirdainw Eregionie, zniszczone podczas Wojny Elfów z Sauronem w 1697roku Drugiej Ery. (S 266, 267)

OSTOHER (quen. «twierdzapan», zm. 492 TE) Dunadan, siódmykról Gondoru (411492). Przebudował Minas Anor i zapocząt-kował zwyczaj spędzania tu lata. (III 290)

OSTROUCHY [Sharpears] (WoP) Jeden z kuców dostarczonych przez Merry’ego Frodowi na drogę z Bucklandu do Imladris w 3018roku. Został wypłoszony ze stajni przy gospodzie w Bree, lecz

później odnalazł się i resztę życia spędził pracując u Barlimana

Butterbura.Otrzymał imię od Toma Bombadila. (1 143)

OTCHŁAŃ [Abyss] Dolna część Pozaczasowych Siedzib > Iluvatara. (S 15)

OVERBOURN [Overbourn Marshes] Moczary w PołudniowejĆ wiartce na południe od dolnego biegu rzeki Shirebourn. (I 30)

OVERHILL Wieś w Zachodniej Ć wiartce, na północ od Wzgórza.

(I 30, 55)

OVERLITHE Dodatkowy dzień w Kalendarzu Shire, następujący po Dniu Środka Roku w co czwartym roku, oprócz ostatniegodnia stulecia. Był szczególnym świętem. (III 348)



pPAGÓREK [Hill] Jedno z najdalej wysuniętych na zachód wzgórzWyżyny Kurhanów. Na jego zachodnim stoku stał dom TomaBombadila. (II121)

PAGÓRY ROHANU [Wold of Rohan] Trawiasta wyżynna równi-na na północnym wschodzie Rohanu, położona między Anduiną

Entwash. (III 312)PALANTIRY [Palantiri] (quen. «dalekowidzące», l.poj. palantir)Kryształowe kule wykonane przez Noldorów w Eldamarze. Głównyprzechowywano w wieży Avallóne, natomiast siedem pozosta-ych palantirów Eldarowie przekazali Amandilowi z Andunie.

Palantiry ukazywały wydarzenia odległe w czasie lub przestrzeni,zwłaszcza rozgrywające się w pobliżu innych palantirów. Dwóch

palantirów można było używać do komunikowania się. Osobaobdarzona silną wolą mogła nauczyć się kontrolować palantir

z jego pomocą widzieć to, co chciała.Po upadku Numenoru Elendil przywiózł palantiry do

Śródziemia i rozmieścił w swym królestwie. Główny palan-ir, jedyny, który mógł widzieć jednocześnie wszystkie pozo-

stałe, znalazł się pod Kopułą Gwiazd w Osgiliath, pozostałe w Minas Ithil, Minas Anor, Orthanku, Annuminas, Elostirionna Wieżowych Wzgórzach oraz w wieży Amon Sul. Po upadkuElendila Eldarowie przejęli pod swą opiekę palantir z WieżowychWzgórz, który spoglądał jedynie w stronę Nieśmiertelnych Krajów

od czasu do czasu urządzali pielgrzymki na Wzgórza, by spoj-rzeć na Eldamar i Valinor. Palantir ten został zabrany na bia-



PALANTiRY 366

pożądania Cardolanu i Rhudauru jako główny kamień PółnocnegoKrólestwa, a dwa pozostałe należały do Arthedainu i Eldarów.W 1409 roku wieża Amon Sul została zniszczona przez siłyAngmaru, Arthedain jednak odzyskał palantir, który przeniesionodo Fornostu. Palantiry z Amon Sul i Annuminas znajdowały siętam do upadku Arthedainu; wówczas wszystkie trzy przepadływ katastrofie statku, w której zginął Arvedui.

W Gondorze palantir z Osgiliath zaginął, gdy miasto spłonęło

podczas Waśni Rodzinnej. Palantir z Minas Ithil wpadł w ręce Nazguli, gdy zajęli oni to miasto w 2002 roku. Sauron zdobyłnad nim władzę, co sprawiło, że posługiwanie się pozostałymi palantirami (zwłaszcza najsilniej z nim związanym pałantiremz Minas Anor) stało się niebezpieczne. Palantir z Minas Ithilzostał prawdopodobnie zniszczony wraz z upadkiem Saurona

podczas Wojny o Pierścień. Królowie i namiestnicy Gondorunie używali palantiru z Minas Anor po upadku Minas Ithil aż doczasów Wojny o Pierścień, gdy Denethor II, pogrążony w rozpa-czy po śmierci żony, potrzebował wiedzy, aby przeciwstawić sięSauronowi i zajrzał w palantir. Jednakże Sauron manipulowałwizjami Denethora i atakował jego umysł tak, że podczas Bitwyna Polach Pelennoru namiestnik oszalał i spalił się żywcem, trzy-mając palantir w dłoniach. Od tego czasu jedynym obrazem, jakimożna było zobaczyć w tym krysztale, były dwie płonące dłonie.

Tylko osoba o bardzo silnej woli mogła zmusić ów palantir, by pokazał coś innego.

Siódmy palantir, złożony w Orthanku, przez większą częśćTrzeciej Ery pozostawał bezczynny. W 2759 roku Saruman przy-

był do Orthanku i odnalazł kryształ; w efekcie sam wpadł w siećSaurona. Podczas Wojny o Pierścień Grima wyrzucił kamieńOrthanku z wieży, dzięki czemu dostał się on w ręce Aragorna,który jako prawy właściciel podporządkował go swej woli. Odkryłon dzięki palantirowi wiele rzeczy, w tym zagrożenie Gondoru

przez flotę korsarzy, co umożliwiło mu przeciwdziałanie, któredoprowadziło do zwycięstwa sił Zachodu w Bitwie na PolachPelennoru. Po Wojnie o Pierścień Aragorn posługiwał się palantirem, by poznać stan swego królestwa.



67 PELARGIR

Palantiry zwano także Kryształami Widzenia, KamieniamiWidzącymi, Siedmioma Kryształami i Siedmioma KryształamiWidzenia. Pałantir z Wieżowych Wzgórz był zwany Kryształem

lendila. (II 187, 190191, III 15, 16, 47, 235, 289, S 271)

AN ZIEMI [Lord of the Earth] Tytuł, który przypisał sobie »auron podczas Czarnych Lat, w czasach jego największej po-

ęgi. (S 367)

ANI Z LASU [Lady of the Wood] > Galadriela. (II 42)

ANOWANIE LUDZI [Dominion of Men] Czwarta Era, w któ-ej elfy i krasnoludy zanikały, a ludzie podporządkowali so-ie Ardę. Panowanie to zaczęło się, gdy usta ła moc Trzechierścieni, a ich Powiernicy odpłynęli za Morze, jednak wydarzeniarzeciej Ery, > Lata Zmierzchu, przygotowywały jego nadejście.S 279)

ARMA (quen. «książka») Nazwa tengwy p (nr 2), używanej naj-zęściej na oznaczenie „p”. (III 361, 365)

ARMATEMA (quen. «pseria») Druga seria znaków tengwaru.W Trzeciej Erzeparmatema była zazwyczaj używana do zapisu

łosek wargowych i dwuwargowych. Tengwa nr 22 z szóstegozędu nie była rygorystycznie włączana do tej serii, jednak jej

ajpowszechniejsza wartość fonetyczna „w”, była dwuwargowa. (III 361, 363)

ARTH GALEN (sind.) Piękna łąka biegnąca z Nen Hithoel dotóp Amon Hen. (I 372, 382, II 20, III 40, 210)

ASTERZE DRZEW [Shepherds of the Trees] h> Entowie, nazwaniak w Pierwszej Erze jako strażnicy olvarów. (S 45, 221)

ELARGIR (sind. «ogrodzenie królewskich statków») Miasto,łówny port Gondoru, zbudowany nad Anduiną, u ujścia Sirith

w 2350 roku Drugiej Ery. Był największym portem Wiernychw Śródziemiu. Tu po zagładzie Numenoru wylądował Elendil.Odbudowany przez Earnila I około 920 roku Trzeciej Ery, Pelargir

ł b ą K óló Ż l d i h t kó j U b



PELENDUR 368

buntowników i był przez rok oblegany przez Eldacara. PodczasWojny o Pierścień został zdobyty przez korsarzy, którzy tu zosta-li rozgromieni przez Umarłych z Dunharrow. (III 56, 134137,141, 155,225,S 249)

PELENDUR (quen., zm. 1998 TE) Dunadan z rodu Hurina, na-miestnik Gondoru (przed 1944 do 1998). Rządził Gondorem przezrok po śmierci króla Ondohera w 1944 roku i odegrał istotną rolęw odrzuceniu pretensji Arvedui do korony Gondoru. (III 291, 302)

PELENNOR (sind. «ogrodzony kraj») Część Gondoru wokół MinasTirith; piękny i żyzny kraj. Był otoczony wałami » RammasEchor. Tu podczas Wojny po Pierścień stoczono Bitwę na PolachPelennoru.

Zwany także polami Pelennoru. (III 1718, 31, 73, 99, 103,109,112, 138, 141)

PELÓRI (quen. «umocnione wzgórza») Wielki łańcuch górski

w Amanie, tworzący półksiężyc na wschód od Ekkaii. Stanowiłgranicę Valinoru na północy, wschodzie i południu.

Góry zostały wzniesione przez Valarów, po tym jak zamiesz-kali w Amanie, jako obrona przed Melkorem; po Ukryciu ValinoruPelóri podwyższono i uczyniono bardziej stromymi. Były najwyż-szymi górami Ardy. Jedynym przejściem przez nie była Calacirya.Znamy tylko dwie nazwy szczytów Pelóri: Taniąuetil w centrumoraz Hyarmentir na dalekim południu.

Zwane także Górami Amanu, Górami Valinoru, GóramiObronnymi, a być może także Górskim Murem. (S 37, 39, 58,71,72, 77, 95, 96, V 65, Y 62)

PEŁNIA. VALINORU [Noontide of Valinor, Noontide of theBlessed Realm] Okres największej chwały Valinoru, rozpoczętyUwięzieniem Melkora i przybyciem Trzech Plemion do Eldamaru,a zakończony zatruciem Dwóch Drzew i buntem Noldorów. Trwał

trzy stulecia.Zwane także Dniami Szczęśliwości Valinoru. (S 38, 67)

PEŁZACZ [Slinker] Imię, jakie Sam nadał przyzwoitszej, grzeczniej-szej „połowie” » Golluma, którą sam Gollum nazywał Smeagolem.(II230, 289, 301)



PIERŚCIENIE ELFÓW 370

ekstrawaganckie wynagrodzenie za dobrą nowinę. Azog cisnął Narowi „parę marnych groszy”, by go obrazić. Złoto i srebroBilba, pochodzące z Ereboru, były prawdopodobnie monetami.Z wielkim prawdopodobieństwem można powiedzieć, że istniałowiele rodzajów pieniądza i że były one niewątpliwie wzajemniewymienialne, tak jak to było w średniowiecznej Europie. (I 33,49, 176, III 313, 320)

PIERŚCIENIE ELFÓW [Elvenrings] Pierścienie Władzy, zwłaszcza> Trzy Pierścienie. (I 5, III 329, 330, S 274, 275, 280)

PIERŚCIENIE KRASNOLUDÓW [Dwarf Rings] » Siedem Pierścieni.(III 319, 320, 322, 323, S 266)

PIERŚCIENIE WŁADZY [Rings of Power] Najpotężniejsze pierście-nie Śródziemia, wykute przez noldorskich kowali w Eregionie oraz

przez Saurona między 1500 a 1590 rokiem Drugiej Ery. DziewięćPierścieni przeznaczonych było dla ludzi, siedem dla krasnoludów,a trzy dla elfów. Dziesięć lat po wykuciu tych Pierścieni Sauronzdradziecko wykuł > Jedyny Pierścień, by rządzić pozostałymi,

jednak Celebrimbor przeniknął jego zamiary. Elfy uniknęły więc pułapki, a krasnoludy okazały się niepodatne na wpływ Pierścieni,natomiast Dziewięć Pierścieni usidliło » Nazguli. Po unicestwie-

niu Jedynego Pierścienia podczas Wojny o Pierścień wszystkiePierścienie Władzy utraciły swą moc.Śmiertelni posiadacze tych Pierścieni nie umierali, ale byli

coraz bardziej zmęczeni życiem; tylko krasnoludy nie podlegałytemu oddziaływaniu.

Wszystkie Pierścienie oprócz Jedynego były metalowymi ob-rączkami z wprawionymi klejnotami.

Zwane także Wielkimi Pierścieniami i Pierścieniami. (III 329,S 265, 266, 277)

PIERŚCIENIE WŁADZYI t r z e c i a ERA [Of the Rings of Power

and the ThirdAge] Księga D ziejów , opisująca historię PierścieniWładzy, niewątpliwie napisana w Czwartej Erze, zapewne poś i i l b d jś i ki h ikó W j Pi ś i ń



371 PIERŚCIEŃ Z DIAMENTEM

niewątpliwie uczonym, Dunedainem. Księga ta była zapewne jednym z rękopisów skopiowanych dla Tooków i przechowywa-nych w Wielkich Smialach. (S 261280)

PIERŚCIEŃ [Ring] » Jedyny Pierścień. (S 259, 271280)

PIERŚCIEŃ BARAHIRA [Ring of Barahir] Pierścień elfów wyko-nany przez Noldorów w Valinorze i przekazany przez FinrodaBarahirowi podczas Dagor Bragollach jako rękojmia pomocy, ja-kiej zobowiązywał się udzielać jemu i jego rodowi. Gdy Barahirzginął w Dorthonionie, orkowie odrąbali mu rękę z pierścieniem,

by ją okazać na dowód jego śmierci, jednak Beren, podejmującwielkie ryzyko, odzyskał zarówno rękę, jak i pierścień. Udał sięon z nim do Nargothrondu podczas poszukiwania Silmarila,a Finrod dopełnił swego ślubowania, oddając życie za Berenaw lochach Minas Tirith.

Pierścień został w nieznany sposób przechowany przez po-zostałą część Pierwszej Ery, zapewne przez Diora i Elwingę,a w Drugiej Erze przeszedł w ręce Wiernych Numenorejczyków.W Trzeciej Erze stanowił część dziedzictwa Północnego Królestwa.Po upadku Arthedainu Arvedui przekazał go wodzowi Lossothów,od których później go wykupiono. W późniejszym okresie prze-chowywany był w Rivendell.

Pierścień wyobrażał dwa węże o szmaragdowych oczach, pożerające się nawzajem; na ich głowach wspierała się koronaze złotych kwiatów.

Zwano go także pierścieniem Fełagunda. (III 294, 307, 334,S 155,158)

PIERŚCIEŃ ISENGARDU [Ring of Isengard] » Isengard. (II151,190)

PIERŚCIEŃ OGNIA [Ring of Fire] -> Narya. (III 330, S 263, 275,280)

PIERŚCIEŃ RZĄDZĄCY [Ruling Ring] > Jedyny Pierścień. (S 266,267)

PIERŚCIEŃ Z DIAMENTEM [Ring of Adamant] Nenya. (S 266,275)



PIERŚCIEŃ Z SZAFIREM 372

PIERŚCIEŃ Z SZAFIREM [Ring of Sapphire] > Vilya. (S 266, 274)

PIERWORODNE DZIECI ILUVATARA [Firstborn of Iluvatar]Elfy, zwłaszcza Eldarowie. (S 16, 38, 40, 43, 4756, 61,100, 142,197, 219, 232, 246, 264, 274)

PIERWSZA BITWA U BRODÓW NA ISENIE [First Battle of theFords of Isen] > Bitwy u Brodów na Isenie. (III 337)

PIERWSZA DYNASTIA [First Line[ Pierwszych dziewięciu królówRohanu. Pierwsza Dynastia rozpoczęła się od Eorla, a godnośćkrólewska przechodziła z ojca na syna. Ostatnim królem tej dy-nastii był Heim, którego następcą został siostrzeniec, gdyż jegosynowie zginęli w wojnie z Wulfem. (III 315316)

PIERWSZA ERA [First Age] Pierwsza z zarejestrowanych er dzie-

jów Śródziemia. Rozpoczęła się zapewne wraz z ukończeniemArdy lub z przebudzeniem Elfów. Jej wczesne dzieje, oprócz BitwyPotęg i Wielkiej Wędrówki, są mało znane, gdyż większość Eldarów

przebywała na Zachodzie, a inne rasy zachowały niewiele relacji.Wydaje się też, że do wzejścia Księżyca i Słońca w Śródziemiunie istniała rachuba lat.

Były to czasy Eldarów i Morgotha. Zakończyły się one Bitwami

o Beleriand oraz Wielką Bitwą, w której Morgoth został wyrzu-cony z Ea.Zwana także Starszymi Dniami, Najstarszymi Dniami i Daw-

nymi Dniami.Próbę zestawienia chronologii Pierwszej Ery zawiera Dodatek I

do tej Encyklo pedii . (I 289, III 285, 318, S 7)

PIERWSZA WOJNA [First War] Pierwszy konflikt w Ea między

Valarami a Melkorem, w którym ten przeszkadzał ukończeniuArdy, dopóki nie uciekł przed Tulkasem. Ostatecznie Arda zosta-ła umocniona, jednak pierwotne plany musiały być zmienione.(S 35)

PIERWSZY DZIEŃ [First Day] Czas pierwszego kwitnienia i więd-



373 PIEŚŃ O UPADKU GONDOLINU

PIERWSZY POZIOM [First Deep] Poziom Khazaddumu tuż po-niżej Wielkiej Bramy. (I 310311)

PIERWSZY RÓD EDAINÓW [First House of Edain] Ród Beora, pierwsza grupa Edainów, która wkroczyła do Beleriandu. Jejczłonkowie przez jakiś czas mieszkali w Ossiriandzie, następniezaś w Estoladzie, ostatecznie jednak sprzymierzyli się z rodemFinarfina i osiedlili w Dorthonionie, głównie w Ladros. Jednakczęść z nich, pod wodzą Berega, odmówiła udziału w Bitwach

0 Beleriand i wywędrowała z Beleriandu na południe.Pierwszy Ród został zdziesiątkowany podczas Dagor

Bragollach i po niej. Większość ocalałych z pierwszego ataku1obrony odwrotu Finroda przez Barahira uciekła do Hithlumu,gdzie zmieszała się z Trzecim Rodem. Garstka wojowników podwodzą Barahira pozostała w Dorthonionie jako banici; przeżyłtylko Beren. Resztki kobiet i dzieci rodu, prowadzone przezEmeldirę, uciekły z Dorthonionu i zmieszały się z innymi ro-

dami.Ludzie z Pierwszego Rodu byli ciemnowłosi i szaroocy.

Duchowo byli bliscy Noldorom; mieli zręczne ręce i rozważneumysły. Zwani także rodem Beora. (S 134, 137, 142, 148, 152)

PIERWSZY SZERYF [First Shirriff] Urząd i tytuł burmistrza MichelDelving jako szefa Policji. (I 22)

PIEŚNI WIEDZY [Rhymes of Lore] Wiersze mające pomagać w za-

chowaniu wiedzy o różnych wydarzeniach z przeszłości. Ludzie,elfy, hobbici, a zapewne także inne rasy miały takie pieśni. » D łu gi spis entó w może być przykładem jednej z nich. (II190)

PIEŚŃ O NIMRODEL [Lay of Nimrodel] Jedna z wielu ułożonych przez Elfów Leśnych i ludzi pieśni, których bohaterami są Nimrodeli Amroth, mówiąca też o wczesnych dniach Lórien. (I 321323)

PIEŚŃ O TINUVIEL [Lay of Luthien] Zapewne Ballada o Leithian

lub pieśń przetłumaczona i zaśpiewana przez Aragorna. (1187189)

PIEŚŃ O UPADKU GONDOLINU [Fall of Gondolin, The] Relacjao szturmie i zniszczeniu Gondolinu oraz bohaterskich czynach

jego obrońców. (S 226)



PIEŚŃ POŻEGNANIA 374

PIEŚŃ POŻEGNANIA [Song of Parting] Pieśń, której tylko frag-ment został przetłumaczony, ułożona przez Berena, gdy zdążałdo Angbandu na poszukiwania Silmarila. Myślał, że opuszczaLuthien i zmierza ku śmierci, lecz Luthien i Huan usłyszeli jegośpiew i przybyli do niego. (S 168)

PINCUP Wieś w Południowej Ć wiartce, w Kraju Zielonych Wzgórz.

(130)PINNATH GELIN (sind. «zbocza zielone») Wzgórza w południowozachodnim Gondorze, na północ od Anfalas.

W Westronie zwane Zielonymi Wzgórzami. (III 38, 56, 112,220 )

PIPPIN Peregrin Took. (I 53, 75)

PISARZE KRÓLEWSCY [King’s Writers] Skrybowie królówGondoru. (I 26)

PLAC FONTANNY [Court of the Fountain] Plac w twierdzy MinasTirith, na którym była fontanna, w centrum której stało BiałeDrzewo (lub Martwe Drzewo). (III 20)

PLACKI BEORNA [Honeycakes of Beorn] Smaczne pożywienie

podróżne, przygotowywane przez Beorna. Podobnie jak kramy, placki były bardzo odżywcze i mogły być długo przechowywa-ne. Zwane też miodowymi ciasteczkami Beorna. (I 349, H 102)

PLEMIĘ DURINA [Durin’s Folk] Najstarszy i największy z siedmiurodów krasnoludzkich, potomkowie Durina I. Ojczystą siedzibąrodu był Khazaddum, a krasnoludy plemienia Durina brały nie-wielki udział w Bitwach o Beleriand. Byli oni bardziej przyjaźni

w stosunku do elfów niż większość krasnoludów, a w Drugiej Erzewiele zyskali dzięki kontaktom z Noldorami z Eregionu. Walczyli przeciw Sauronowi w siłach Ostatniego Sojuszu.

W Trzeciej Erze plemię Durina żyło w Khazaddumie przez prawie 2000 lat, bogacąc się dzięki zasobom swych kopalni,



375 POCHODNIA WESTERNESSE

w Ereborze, skąd zostało wypędzone przez smoki. Około 2800roku należały do niego jedynie nędzne kopalnie w Ered Luini Żelaznych Wzgórzach. W 2790 roku Thrór próbował wrócićdo Khazaddumu, jednak zginął z rąk orków, które tam żyły.Jego syn, Thrain, szukając zemsty, rozpoczął wojnę krasnoludówz orkami (27932799), w której plemię Durina odegrało głównąrolę.

W 2941 roku Thorin II powrócił do Ereboru i plemię Durina ponownie miało swój dom i mogło się bogacić. Wprawdzie pró- ba zajęcia Khazaddumu przez Balina w 2989 roku nie powiodłasię, ale śmierć Balroga i klęska Saurona w Wojnie o Pierścieńumożliwiła ponowne objęcie Khazaddumu przez plemię Durinaw Czwartej Erze.

Plemię Durina było rządzone przez » królów plemieniaDurina, dziedziców Durina. Ponieważ królowie ci posiadali ostat-ni i największy z Siedmiu Pierścieni, oni i ich lud byli w TrzeciejErze przedmiotem szczególnej nienawiści Saurona.

Zwane także Długobrodymi, gdyż wielu krasnoludów z ple-mienia Durina miało długie brody, często splecione i rozwidlone.(III 318327)

PLEMIONA GÓRSKIE [Hillmen] Zły lud żyjący zapewne na wrzo-sowiskach Ettenmoors lub w zachodniej części Gór Mglistych,w pobliżu Klina, sprzymierzony z Angmarem. Około 1350 roku plemiona górskie przejęły kontrolę nad Rhudaurem i wraz z siła-

mi Angmaru walczyły z Arthedainem i Cardolanem aż do upadkuAngmaru w 1975 roku, kiedy to zostały zapewne wyniszczonełub rozproszone. (III 292)

PŁOMIEŃ ANORU [Flame of Anor] Moc, którą władał Gandalf; byćmoże aluzja do białego światła Słońca jako symbolu TajemnegoOgnia. (1312313)

PŁOMIEŃ Z UDUNU [Flame of Udun] Ogień Balroga.Także » Udun. (I 313)

POCHODNIA WESTERNESSE [Flammifer of Westernesse] >•Earendil jako gwiazda, zwany tak, gdyż prowadził Edainów do

Numenoru. (I 227)



POCZMISTRZ 376

POCZMISTRZ [Postmaster] Urząd i tytuł burmistrza MichelDelving jako szefa Poczty. (I 22)

POCZTA [Messenger Service] Poczta Shire, kierowana przez bur-mistrza jako najwyższego poczmistrza. (I 22, 38)

POD KRZAKIEM BLUSZCZU [Ivy Bush, The] Gospoda przy drodzew Bywater, odwiedzana przez hobbitów z Bywater i Hobbitonu.(III 252)

POD PAGÓRKIEM [UnderHill] Miejsce w Hobbitonie, gdzie znaj-dowały się nory, które, jak Bag End, były wydrążone w Pagórku(Wzgórzu). (H 12)

POD PŁYWAJĄCĄ KŁODĄ [Floating Log, The] Dobra gospoda weFrogmorton, zamknięta podczas Wojny o Pierścień przez ludziSharkeya. (III 252)

POD ROZBRYKANYM KUCYKIEM [Prancing Pony, The] Gospodaw Bree, od wielu pokoleń prowadzona przez rodzinę Butterburów.W czasach Wojny o Pierścień jej właścicielem był BarlimanButterbur. Tu narodziła się i rozwinęła sztuka palenia fajkowegoziela, a w pomyślnych czasach była jednym z głównych ośrodkówwymiany wiadomości w Eriadorze. (I 20, 147, 149)

POD ZIELONYM SMOKIEM [Green Dragon] Gospoda w Bywater, po hobbitońskiej stronie wsi, odwiedzana przez hobbitów z obuwsi. (I 55, 74, III 255)

POD ZŁOTYM OKONIEM [Golden Perch] Gospoda w Stock;w czasach Wojny o Pierścień podawano tu najlepsze piwo weWschodniej Ć wiartce. (I 93, 97)

PODRÓŻNICY [Travellers] Miano nadane Frodowi, Samowi,Merry’emu i Pippinowi przez hobbitów z Shire po ich powrocie

z Wojny o Pierścień. (III 255, 273)PODSTAWOWE PRAWA [Rules, The] Prawa Shire ustanowio-ne przez królów Arthedainu. Przestrzegano ich dobrowolnie,

były bowiem starożytne i sprawiedliwe. Podczas rządów Lothai Sarumana w Shire w 3019 roku Trzeciej Ery liczba przepisów

ł i k t ł ił ię ęd i i k (I )



7 POŁUDNIE

ODZIEMIA [Underworld] Piekło, w opozycji do ŚródziemiaKrain Nadniebnych. W sindarinie zwane Udunem. (III 9, 92)

OGRANICZNICY [Bounders] Straż pograniczna Shire, częśćolicji. Zawracali niepożądane osoby i odpędzali zwierzęta, stra-ując na granicach Shire. Ich liczba zmieniała się stosownie dootrzeb. (1 22 )

OKÓJ ARDY [Peace of Arda] Trzy wieki Uwięzienia Melkora,d pojmania go po Bitwie Potęg do zatrucia przezeń Dwóchrzew. Pokój Ardy ściśle odpowiada Pełni Valinoru i » Snowiavanny. (S 4664)

OLA CELEBRANTU [Fiełds of Celebrant] Łąki między LimlightSrebrną Żyłą, miejsce Bitwy na Polach Celebrantu (2510 rokrzeciej Ery). (II111, III 229)

OLA CORMALLEN [Fields of Cormallen] (quen. «krągzłoty»)iejsce w północnym Ithilien, w pobliżu Henneth Annun. Miałym miejsce uroczystości z okazji upadku Saurona.

Nazwa ta pochodziła od rosnących tam drzew culumalda, byłaż jednak stosowna do uroczystości, możliwej dzięki zniszczeniudynego (złotego) Pierścienia. (III 211)

OLANA OGNISKA [Bonfire Glade] Polana w Starym Lesie, gdzie

obbici z Bucklandu jakiś czas przed Wojną o Pierścień spaliliiele drzew podczas ataku Lasu na Buckland. Nie wyrosło tamż żadne drzewo, było jednak mnóstwo traw, ziół, pokrzyw i po-

obnej roślinności. (I 113)

OLOWANIE NA WILKA [Hunting of the Wolf] Wydarzenie wień-ące poszukiwanie Silmariła, w którym oddział dowodzony przez

hingola, Berena, Mablunga, Belega i Huana tropił Carcharotha,

ustoszącego dolinę Esgalduiny. Podczas łowów zginęli Beren,uan i Carcharoth, odzyskano jednak Silmaril, wydobyty z wnętrz-ości wilka. (S 162175)

OŁUDNIE [Sunlands] Nazwa używana w Shire na określenieain leżących daleko na południu Śródziemia, z grubsza od-

i d ją h H d i ( k śl i j ó i i j )



POŁUDNIOWA ARMIA GONDORU 378

POŁUDNIOWA ARMIA GONDORU [Southern Army of Gondor]Jedna z dwóch armii Gondoru w dniach jego największej potęgi.Południowa Armia walczyła głównie w Haradzie, a w 1944 rokuTrzeciej Ery wzmocniła Północną Armię. (III 299, 338)

POŁUDNIOWA ĆWIARTKA [Southfarthing] Jedna z czterechĆ wiartek Shire, najcieplejsza i położona najdalej na południe.

Uprawiano tu fajkowe ziele. Południowa Ć wiartka jako pierwszyobszar Shire dostała się pod kontrolę Lotha SackvilleBagginsa,a Saruman utrzymywał tu agentów już w 2953 roku Trzeciej Ery.(121, 49, I I 168, III 244)

POŁUDNIOWA ŚCIEŻKA [South Lane] Droga w Shire prowa-dząca z Bywater na południe. Podczas Wojny o Pierścień przyPołudniowej Ścieżce mieszkali Cottonowie. (III 258)

POŁUDNIOWE TTUH IFN [South Ithilien] Część Ithilien położona na południe od Morgulduiny. (III 399)

POŁUDNIOWE KRÓLESTWO [South Kingdom] > Gondor, w od-różnieniu od Arnoru. Zwane też Królestwem Południa. (III 68,112, 300, S 268, 269, 272)

POŁUDNIOWE WZGÓRZA [South Downs] Ponure, częściowozalesione wzgórza leżące na południe od Wschodniego Gościńcamiędzy Bree i Mitheithel. (II 8)

POŁUDNIOWY GOŚCINIEC [South Road] Jedna z głównych drógGondoru biegnąca od Minas Tirith do Pelargiru, przecinająca Eruiw miejscu Przeprawy przez Erui. (III 399)

PONIEDZIAŁEK [Monday] M onendei. (III 353)POROŚ (sind.) Rzeka płynąca z południowej części Ephel Duathi wpadająca do Anduiny tuż powyżej jej delty. Stanowiła połu-dniową granicę Ithilien. Droga do Haradu przecinała ją, two-rząc Przeprawę przez Poroś, która była terenem ważnej bitwy



379 POŻEGNALNE PRZYJĘCIE

i dowodzona przez thana. Ponieważ zagrożenie nie zdarzało sięczęsto, mobilizacja także nie była czymś zwyczajnym. Hobbitry-in-arms było przypuszczalnie tym samym lub czymś

podobnym, co Shire-muster. (III 262267)

POTĘGI [Mighty] > Valarowie. (S 50, 63, 98, 99)

POTĘGI ŚWIATA, POTĘGI ARDY [Powers of Arda, Powers of theWorld] Valarowie. (S 17, 24, 51)

POTT Nazwisko hobbickie, wymienione w wierszu Sama Gamgee Perry W in kle . Występujący w nim „wójt Pott” był burmistrzemMichel Delving. (TB 163)

POWIERNICY TRZECH PIERŚCIENI [Keepers of the Three Rings]Eldarowie władający Pierścieniami Władzy elfów. Na początkuGilgaladowi powierzono pierścień Vilya, Cirdanowi Narya,a Galadrieli Nenya. Jakiś czas przed śmiercią Gilgalad przekazałswój pierścień Elrondowi, a po przybyciu Istarich do Śródziemia

Cirdan dał Naryę Gandalfowi. Pod koniec Trzeciego Wieku OstatniaWyprawa Powierników zabrała Pierścienie za Morze.

Zwani także Powiernikami Pierścieni i Trójką Powierników.(III 279, 280, 341)

POWROŹNIK GAMGEE [Roper Gamgee] Hobson Gamgee.(III 347)

POZACZASOWE PRZESTRZENIE [Timeless Halls] Siedziba

Ilûvatara i Ainurów, w odróżnieniu od » Bezczasowej Pustkioraz » Eâ. Pozaczasowe Przestrzenie nie mają granic, rozciąga-

jąc się od Otchłani po Firmament. (S 18)

POŻEGNALNE PRZYJĘCIE [Farewell Party] Urodzinowe przy- jęcie wydane w Urodzinowym Ogrodzie 22 września 3001 rokuTrzeciej Ery, z okazji sto jedenastych urodzin Bilba oraz pełnoletności Froda. Było bardzo okazałe (na odbywający się w jegotrakcie specjalny rodzinny bankiet zaproszono 144 wybranych

gości), z ogromną ilością jedzenia, fajerwerkami Gandalfa oraz prezentami pochodzącymi nawet z Ereboru. Pod koniec bankie-tu Bilbo nałożył Jedyny Pierścień i nigdy więcej nie widziano gow Shire. (I 3347)



PÓŁELFY 380

PÓŁELFY [Halfelven] > Peredhil. (S 211, 238, 252)

PÓŁMROK [Twilight] Prawdopodobnie ten okres podczas SnuYavanny, kiedy Morgoth tworzył istoty (takie jak trolle), by żyływ ciemności. (III 376)

PÓŁNOCNA ARMIA GONDORU [Northern Army of Gondor]Jedna z dwóch armii Gondoru w dniach jego największej potę-gi. Toczyła walki na północ i wschód od Minas Tirith, głównie

przeciw Easterlingom.Także -> Południowa Armia Gondoru. (III 299)

PÓŁNOCNA BRAMA [Northgate] >• Brama Bucklandu. (I 109,

110, 174)

PÓŁNOCNA ĆWIARTKA [Nortfarthing, Nort Farthing] Jednaz czterech Ć wiartek Shire; tu uprawiano jęczmień na piwo dla

całego Shire. Jedynie tu w Shire śnieg był zwykłym zjawiskiem.Północna Ć wiartka była także miejscem polowań. Gleby tamtejsze

były raczej kamieniste. (I 21, 55, 275, II 240, W 186)

PÓŁNOCNA GRANICA [Northern Fences] Północna granica >Lórien. Zwana także północnym skrajem i północnym pograni-

czem. (I 320, 327, 331, 337, 339, 350)PÓŁNOCNA MROCZNA PUSZCZA [Northern Mirkwood] > Leśne

Królestwo. (1231)

PÓŁNOCNE BAGNA [North Moors] Bagna w Północnej Ć wiartce.W 3001 roku Trzeciej Ery Halfast z Overhill widział tam enta.

(I 55, 56)

PÓŁNOCNE ITHIUEN [North Ithilien] Część Ithilien na północod Morgulduiny. (III 399)

PÓŁNOCNE KRAJE [Northerland] Dla Boromira: Eriador. Byćmoże wszystkie kraje na północ od Rohanu. (I 149, 322, 353)



381 PROM BUCKLEBURY

PÓŁNOCNE POGRANICZE [North March] Obszar wokół Rauros, północna granica Gondoru w czasach Wojny o Pierścień. ( I I42)

PÓŁNOCNE SCHODY [North Stairs] Ścieżka transportowa, łączą-ca południowy kraniec Nen Hithoel i podnóża Rauros, wykonana

przez Gondor na początku Trzeciej Ery. (I 367)

PÓŁNOCNE WZGÓRZA [North Downs] Wysokie wzgórzaw Amorze, około 150 mil na północny wschód od Shire. Tamznajdował się Fornost. (I 235, III 246)

PÓŁNOCNI TOOKOWIE [Northtooks] Gałąź rodziny Tooków ży- jąca w Long Cleeve. Byli potomkami Bandobrasa Tooka. (III 345)

PÓŁNOCNY GOŚCINIEC [Northway] Jest to oczywiście innanazwa Zachodniego Gościńca. Wszystko zależy od tego, gdziesię stoi. (III 142)

PÓŁNOCNY ŚWIAT [Northern World] Termin, określający ogólnie

znane obszary Śródziemia. (I 189, 412, I I 144)PÓŁORKOWIE [Halforcs] Słudzy Sarumana, wykorzystywani

przezeń jako szpiedzy i żołnierze. Wydaje się, że byli produk-tem krzyżowania ludzi i orków. Wysocy jak ludzie, mieli jednakziemistą cerę i skośne oczy. Ludzie Naczelnika byli półorkami.

Półorkowie byli czymś innym niż Urukhai. (III 258)

PÓŹNIEJSZE CZASY [Later Ages] Ery, które nastąpiły w Śródziemiu

po Trzeciej Erze. (S 29)PRADAWNA MOWA [Ancient Speech, Ancient Tongue] > Quenya.(I 87)

PRASTARE CIEMNOŚCI [Ancient Darkness] > Pustka. (S 252)

PRASTARY ZACHÓD [Ancient West] Określenie —>Amanuw Trzeciej Erze, po usunięciu go poza granice Ardy. (S 260)

PRAWDZIWE SREBRO [Truesilver] Mithril. (I 226, 301, 318)PROM BUCKLEBURY [Bucklebury Ferry] Prom przez Brandywinęmiędzy Bucklebury a Marish. Był samoobsługowy, a łódź trzyma-no na wschodnim brzegu rzeki. (I 79, 9395, 102)



PRZEZNACZENIE NOLDORÓW 384

siebie, tworząc przewężenie. W Czwartej Erze stanowiła północ-ną granicę Wschodniego Lórien.

PRZEZNACZENIE NOLDORÓW [Doom of the Nołdor] Cierpienie,zniszczenie i utrata jedności przepowiedziana przez MandosaWygnańcom, zwłaszcza rodowi Feanora oraz tym Sindaromi Edainom, którzy zostaną wplątani w ich daremne próby odzy-

skania Silmarili. Klątwa ta była następstwem nieposłuszeństwa Noldorów wobec woli Valarow oraz Bratobójstwa, które zbrukałoAman. Mocą tego przeznaczenia synowie Feanora stali się zdra-dzieccy, podstępni i aroganccy. Następstwa skalania dusz Noldorówukazuje spalenie statków w Losgarze, nieufność Thingola wobecrodu Feanora, a także śmierć Finroda i Diora.

Obwieszczone przez Mandosa, gdy Wygnańcy dotarli do pół-nocnych granic Amanu, Przeznaczenie Noldorów znane jest także

jako Proroctwo Północy, Wyrok Mandosa oraz Klątwa Mandosa.(S 84, 141, 156, 169)

PRZEZNACZENIE ŚWIATA [Doom of the World] Ustalony losEa, który może być zmieniony tylko przez Iluvatara. (S 47, 176,197,245)

PRZYGODY TOMA BOMRADILA [A dventures of Tom Bombadil,

The] Bucklandzki wiersz o Tomie Bombadilu, prawdopodobnienapisany przed Wojną o Pierścień. (TB 126132)

PRZYJACIEL NOLDORÓW [Friend of the Noldor] > Aule, zwanytak, gdyż nauczał Noldorów, podzielających jego zainteresowaniemateriałami i rzemiosłami. (S 39)

PRZYJACIELE ELFÓW [Elffriends] Elendili, » Wierni Numenorejczycy. (S 248, 250)

PRZYJACIELE ELFÓW [Elffriends] Trzy Rody Przyjaciół Elfów,Edainów. Był to także tytuł lub przydomek nadawany przez

elfów tym członkom innych ras, którzy im pomogli lub ich lubili.Byli wśród nich między innymi Hador, Hurin, Beren, Turin, Bilbo



385 PRZYSTANIE SIRIONU

Ery. Zgodnie z nią Eorl i jego następcy mieli wspomagać namiestni-ków Gondoru w potrzebie, w zamian za co otrzymali Calenardhon.Znakiem takiej potrzeby była, jak się wydaje, » Czerwona Strzała.Rohan wielokrotnie w Trzeciej Erze dotrzymywał przysięgi, zwłasz-cza za króla Folcwine’a i namiestnika Turina II (2885 rok) oraz

podczas Wojny o Pierścień. Po tej wojnie Eomer, król Rohanu, od-nowił przysięgę przed królem Elessarem. (III 303, 318)

PRZYSIĘGA FEANORA [Oath of Feanor] Wielka i straszna przysięga

złożona przez Feanora i jego synów na początku buntu Noldorów.Przysięgali oni na Iluvatara, Manwego, Vardę i Taniquetil, przy-wołując na swe głowy Wieczne Ciemności, jeśli kiedykolwiekzaniechają pościgu za kimkolwiek, kto skradłby lub ukrył przednimi Silmarile. Przysięga sprawiła, że ród Feanora oddał się nie-nawiści i zemście za wszelką cenę i spowodowała, że pragnienieSilmarili doprowadzało każdego do złego końca. Przeznaczenie

Noldorów było jedynie praktyczną konsekwencją tej przysięgi.

Wpływ Przysięgi umocnił pychę i popędliwość Feanora i je-go synów. Wygnanie Noldorów, Bratobójstwo, a zapewne takżespalenie statków w Losgarze można powiązać z jej oddziaływa-niem, podobnie jak upadek Ligi Maedhrosa oraz zamordowanieDiora, Nimloth, elfów z Przystani Sirionu oraz straży Eónwego

po Wielkiej Bitwie.Jednakże konsekwencje Przysięgi były daleko szersze.

Pożądanie Silmarila przez Thingola przyniosło w konsekwencji

śmierć Finroda z ręki Saurona, a ostatecznie śmierć samegoThingola z rąk krasnoludów z Nogrodu. Najwidoczniej Valarowie,mimo ich litości nad cierpieniami Beleriandu, nie byli w stanie

pomóc Noldorom, dopóki Przysięga nie dopełniła się ostatecznie.(S 80, 84, 102103, 106, 122, 160, 177, 230, 235)

PRZYSTANIE FALAS [Havens of Falas] Brithombar i Eglarest, porty Falathrimów.

Często zwane Przystaniami. (S 57, 9192, 102, 114, 184)

PRZYSTANIE SIRIONU [Havens of Sirion] Port i twierdza u ujściaSirionu, utrzymywany przez żeglarzy Cirdana jako oparcie dla elfówi ludzi uciekających przed wojskami Morgotha. Wzmiankowane

po raz pierwszy po upadku Falas, stały się z czasem znaczącą



PRZYSTAŃ 386

wspólnotą, na pozór tolerowaną przez Morgotha. W szóstym stu-leciu władcą Przystani był Earendil, a jego poddanymi byli głównieelfy z Gondolinu i Doriath. Pod koniec Pierwszej Ery Przystaniezostały zaatakowane i zniszczone przez synów Feanora, poszu-kujących Silmarila Elwingi. (S 222, 235)

PRZYSTAŃ [Haven] » Alqualonde. (S 8285, 99, 106)

PRZYSTAŃ F.I.DARÓW [Haven of the Eldar] '>■ Alqualonde.(Ill 287)

PRZYWILEJ CZŁOWIEKA [Gift of Men] Specjalne przeznaczenieludzi, nałożone na nich przy stworzeniu przez Iluvatara, zgodniez którym ich pragnienia i losy rozciągają się poza Ain ulindale .

Umierając w Ardzie, ludzie idą do Siedzib Mandosa, lecz na-stępnie odchodzą ku nieznanemu przeznaczeniu poza Kręgami

Świata. Zatem, inaczej niż elfy, ludzie na obszarze Ea starzeją sięi umierają w sposób ostateczny, ale ta śmierć jest dla nich drogądo osiągnięcia większej wolności.

W Drugiej i Trzeciej Erze to błogosławieństwo było czę-sto odbierane jako przekleństwo przez tych ludzi, zwłaszcza

Numenorejczyków, którzy nie patrzyli dalej niż ich życie naArdzie. Stąd też było ono zwane Przekleństwem Ludzi. Zwane

także Darem Iluvatara. (III 287, S 142)PUDDIFOOTOWIE [Puddifoot] Rodzina hobbitów; co najmniej

jedna jej gałąź żyła w Stock w czasach Wojny o Pierścień. (I 96)

PUKELE [Pukelmen] Imię nadane przez Rohirrimów grotesko-wym posągom przy drodze z Edoras do Dunharrow, wykutym na początku Drugiej Ery przez Ludzi z Gór. (III 60)

PULPET [Fatty Lumpkin] (WoP) Kuc Toma Bombadila. (1143)PUSTAĆ MORANNONU [Desolation of Morannon] Cuchnący,zapylony obszar między Morannonem a Dagorlad, splądrowa-ny przez sługi Saurona, zryty jamami i pokryty kopcami żużlu.(III 11, 147)



387 PUSTKOWIE PÓŁNOCNE

(oczywiście na próżno), w Pustce była też osadzona Ea, nie sta-nowiąc jednak jej części.Zwana także Zewnętrzną Otchłanią, Bezczasową Otchłanią

(w odróżnieniu od Pozaczasowych Przestrzeni oraz Czasu Ea),Wiecznymi Ciemnościami, Prastarymi Ciemnościami oraz, byćmoże, nicością (III 92) i Zewnętrzem. (S 1417, 23)

PUSTKOWIA [Empty lands] Obszary wschodniego Śródziemia, przekształcone w Odmianie Świata. (S 258)

PUSTKOWIE [Waste] Być może kraina spustoszona przez Smauga.(H 148)

PUSTKOWIE PÓŁNOCNE [Northern Waste] Kraje na północ odGór Mglistych i Ered Mithrin. Zwane też Północnymi Pustkami.

Także Forodwaith. (I 340, II 89)



Q QUELLE (quen. «przekwitanie») Czwarta pora eldarskiego >• loa,

w przybliżeniu odpowiadająca naszemu październikowi i listopa-dowi. Jej sindarińską nazwą było firith. Inne jej nazwy brzmiałylasselanta i narbele th .

Quelle i lasselanta zostały przyjęte przez ludzi jako określe-nie końca yâviè i początku hrivë. (III 349350)

QUENDI (quen. «mówiący») > Elfy. (S 41, 4850, 66, 100)

QUENTA SILMARILLION (quen. «historia Silmarili») Zwięzłahistoria początków Ardy, od stworzenia Latarni Valarôw doWielkiej Bitwy i wyrzucenia Melkora poza Mury Świata pod

koniec Pierwszej Ery Śródziemia. Stanowiąc kompilację relacjiEldarów z Beleriandu, Quenta Silmarillion skupiała się na bun-cie Noldorów i Wojnie o Wielkie Klejnoty. Duży nacisk położo-no w niej na wielkie czyny Edainów, jednak głównym tematemopowieści, jak na to wskazuje tytuł, jest tragedia spowodowanasplugawieniem przez Melkora Dwóch Drzew oraz Silmarili, naj-większych dzieł Valarôw i Dzieci Ilûvatara.

Quenta Silmarillion stanowiła niewątpliwie część Przekładów z elf ickiego Bilba, zachowanych w Czerwonej Księdze M archii

Zachodnie j. Ściśle związanymi z nią utworami były A in ulindalë

i Valaquenta. (S 33)

QUENYA (quen. mowa) Język Eldarów z Valinoru, prawdopo-



389 QUESSETEMA

do „m” i „n”, oraz zmianę „th”, „z”, początkowego „ch”, „w”,„ng” i „ngw” w „s”, „r”, „h”, „v”, „n” i „nw”. Słownictwo zostałowzbogacone zapożyczeniami z języka Valarów.

Na Zachodzie ąuenya Tełerich z Tol Eressei rozwinęła sięw dialekt, odrębny od języka Noldorów i Vanyarów w Amanie.W śmiertelnych krajach językiem tym mówili noldorscy Wygnańcy;zaszło wówczas kilka drugorzędnych zmian, proces zmian został

jednak zahamowany, gdy język ten, jako mowa Bratobójców, zo-stał zakazany. Quenya stała się wówczas językiem ksiąg, kocha-

nym przez Noldorów, Edainów, którzy ją poznali, oraz Entów;nie używano jej jednak publicznie. Quenya pozostała językiemwiedzy także wśród Dunedainów, a w późniejszych czasach uży-wanie jej było oznaką szacunku i sympatii do Eldarów.

Quenya była pięknym językiem, jej płynne sylaby odpowiadały potrzebom poezji i pieśni. Przykłady ąuenya to utwór N amarie ,

nazwy znaków tengwaru (wynalezionego, by zapisywać ten język),określenia kalendarzowe, imiona królewskie w Numenorze (sprzed

czasów upadku), Arnorze i Gondorze, niektóre słowa wypowie-dziane przez Drzewca, a także wiele imion Ainurów i Eldarów.

Zwana także Starodawną Mową, Starodawnym Językiem,Szlachetnym Językiem Zachodu, eldarskim, językiem ElfówWysokiego Rodu oraz mową Valinoru. (III 364366, 372)

QUESSE (quen. pióro) Nazwa tengwy q (nr 4), pierwotnie mają-cej wartość „kw”. (III 361365)

QUESSETEMA (quen. «kwseria») Wargowa seria tengwaru, w za- pisie ąuenya seria IV. Jej pierwsze cztery litery często oznacza-ły „kw”, „gw”, „khw” lub „hw” oraz „ghw” lub „w”; w ąuenya„kw”, „ngw”, „gw” i „nw”. (III 363)



RRACHUBA CZASU [Count of Time] Rachuba lat, rozpoczynająca sięstworzeniem Dwóch Drzew i cyklami Lat Drzew Valinoru. (S 38)

RACHUBA KRÓLEWSKA [King’s Reckogning] Kalendarz używanyw Numenorze oraz w zachodnich krajach Śródziemia do około

2100 roku Trzeciej Ery, stanowiący syntezę systemów Eldarówi Edainów. » Enquie liczył w nim siedem dni, a » astar 30. » Loa składał się z 12 astari oraz dni dodatkowych, co w sumiedawało 365 dni. Kalendarz roczny (loa) był następujący:

yestare dzień pierwszy N aw in ye - 30 dni Nenim e - 30 dniSulimę - 30 dniViresse - 30 dni

Lótesse - 30 dni Narie - 31 dni Loende - Dzień Środka RokuCermie - 31 dniUrime - 30 dniYavann ie - 30 dni

N arquelie 30 dni H is im e - 30 dni Ringare - 30 dni m etta re - ostatni dzieńRok rozpoczynał się w dniu przesilenia zimowego. W latach



RADAGAST 392

Pierścienia, i znalezienie rozwiązania problemów różnych grupWolnych Ludów. Wśród obecnych byli: Elrond, który przewod-niczył obradom, Gandalf, Glorfindel, Erestor i inni doradcy spo-śród domowników Elronda, Frodo, Bilbo i Sam, który nie byłzaproszony, Glóin i Gimli, wysłannicy krasnoludów z Ereboru,Galdor, reprezentant Cirdana, Legolas, reprezentant Thranduila,oraz Boromir, przybyły do Rivendełl w poszukiwaniu wyjaśnienia

snu, który przyśnił się jemu i Faramirowi.Zgromadzeni zapoznali się ze stanem spraw na Zachodzie oraz

przygotowaniami wojennymi Saurona, dowiedzieli się o zdradzieSarumana i ucieczce Golluma, poznali historię Pierścienia i próbodzyskania go przez Saurona. Wynikiem Rady była decyzja o znisz-czeniu Pierścienia w Sammath Naur i decyzja Froda o podjęciumisji poszukiwania drogi do Góry Przeznaczenia. (1230259)

RADAGAST (tłum. ludz., ok. 10003018 TE) Jeden z Istarich.Mieszkał w Rhosgobel i był mistrzem wiedzy o roślinach i zwie-rzętach. Szczególnie przyjaźnił się z ptakami. Wydaje się, że nieodegrał większej roli podczas Wojny o Pierścień, oprócz tego, żenieświadomie pomógł Sarumanowi uwięzić Gandalfa i równienieświadomie udzielił pomocy temu drugiemu w ucieczce.

W Bractwie Istarich był Radagastem Brązowym. (1246248,

250, 262, H 93, S 276, 278, 280, 297)

RADBUG (zm. 3019 TE) Ork z wieży Cirith Ungol. Shagrat wyłupiłmu oczy, gdy ten odmówił wykonywania rozkazów po walce orkówz Cirith Ungol z oddziałem Gorbaga z Minas Morgul. (III 163)

RADHRUIN (sind. «płomień»?, zm. 460 PE) Adan z PierwszegoRodu, jeden z 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie. (S 148)

RAGNOR (sind., zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, jedenz 12 towarzyszy Barahira w Dorthonionie. (S 148)

RAMDAL (sind. «murkoniec») Wzgórze lub wzgórza w BeleriandzieWschodnim, wschodni kraniec Andram. (S 146)



393 REGION

były remontowane, lecz zostały bez trudu zdobyte przez armięWodza Nazguli 13 marca 3019 roku.

Także » Forty na Grobli. (III 18, 80, 111)

RANA (quen. «wędrowiec») Imię nadane —> Księżycowi przez Noldorów.

Zwany także Kapryśnikiem. (S 94, 132,172, 181)

RANUGAD (oryg. hob. «zostańwdomu») Hamfast. (III 379)

RATH CELERDAIN (sind. «ulica latarników») Szeroka ulica na piątym poziomie Minas Tirith, prowadząca do Wielkiej Bramy.Znajdowała się przy niej Stara Gospoda.

Zwana w westronie Ulicą Latarników. (III 35)

RATH DINEN (sind. «milcząca ulica») Główna ulica w świętymmiejscu > Minas Tirith. (III 90)

RATHLÓRIEL (sind. «drogazłota, złote łoże») Nazwa nadana rze-

ce » Ascar, gdy skarb zagarnięty w Doriath przez krasnoludówz Nogrodu zatonął w jej nurcie. (S 117, 221)

RAUROS (sind. «ryczącapiana») Wodospady na Anduinie na południe od Nen Hithoel, gdzie rzeka spadała z dużej wysokościEmyn Muil. Można je było obejść Północnymi Schodami, zbu-dowanymi przez królów Gondoru.

Zwane też Wodogrzmotami Rauros. (I 348, II 21, III 26)

RE (quen. «dzień») Dzień Eldarów, mierzony od zachodu dozachodu Słońca. Stosowany zapewne także w kalendarzachDunedainów. (III 349)

REFORMA 2 SHIRE [Shirereform] Reforma kalendarza opra-cowana i wprowadzona w Shire około 2700 roku Trzeciej Ery,a w Bree przyjęta nieco później. Sprawiła ona, że Dzień ŚrodkaRoku i Overlithe nie nosiły nazwy dnia tygodnia, dzięki czemurok składał się dokładnie z 52 tygodni, a każdej dacie odpowiadał

zawsze ten sam dzień tygodnia. (III 351)REGION (sind. «kolec, ostrokrzew»?) Gęsta puszcza w BeleriandzieWschodnim, położona między rzekami Esgalduiną i Aros na po-łudnie od Dor Dinen. Część Noldorów odpoczywała tu podczas



REGUŁA BELERIANDU 394

Wielkiej Wędrówki. Później mieszkało tu wielu Sindarów.Jako część królestwa Doriath, Region znalazło się wewnątrzObręczy Meliany. Zwany też lasem Region. (S 54, 92, 128, 219,220)

REGUŁA BELERIANDU [Mode of Beleriand] Wariant tengwaru,w którym samogłoski zapisywano odrębnymi literami. Dyftongi

zaznaczano przez umieszczenie znaku tehta wraz z tengwą od- powiadającą „w” lub „y”, lub przez umieszczenie te th y „nastę- pujące y” lub „u” nad samogłoską. Inskrypcja na ZachodniejBramie Morii ukazuje typowy sposób użycia Reguły Beleriandu.(I 289291, III 364365)

REGUŁA EREBORU [Mode of Erebor] Wariant Angerthas Moria.

Niezmieniony w kwestiach podstawowych, mógł zawierać pew-

ną liczbę różnic, z których część była nawrotem do Angerth as Daeron. Reguła rozwinięta przez krasnoludów z Ereboru, byłaużyta w K siędze Mazarbul. (III 367)

REMMIRATH (sind. «sieć, klejnot») Gwiazdozbiór Plejady.Zwany w westronie Sieć Gwiazd. (I 88)

RERIR [Mount Rerir] Góra w Beleriandzie, część północnej od-

nogi Ered Luin. Była umocniona przez Noldorów Caranthira, lecz padła po Dagor Bragołlach. (S 107, 117, 118, 145)

RETHE Trzeci miesiąc Kalendarza Shire i Bree, w przybliżeniuodpowiadający naszemu marcowi. (III 348)

R H IW (sind. «zima») Sinarińska forma hrwe. (III 350)

RHOSGOBEL (sind. «brązowa siedziba») Siedziba Radagasta,

położona w pobliżu południowej granicy Mrocznej Puszczy.Prawdopodobnie leżała w Dolinie Anduiny. (I 246, 262)

RHOVANION (sind.) Ogólna nazwa krajów między GóramiMglistymi a Bystrą Rzeką.

W westronie zwany Dziką Krainą (I 9 III 297 303 312



395 RIMMON

Arnoru. W skład królestwa wchodziły ziemie między WichrowymiWzgórzami, Ettenmoors i Górami Mglistymi, włącznie z Klinem.W Rhudaurze żyło niewielu Dunedainów, a po 1350 roku dostałsię on pod panowanie plemion górskich i stał się sojusznikiemAngmaru. Po klęsce Czarnoksiężnika w 1975 roku także Rhudaurupadł, a jego ludność rozproszyła się lub wyginęła. (III 291293,331, S 270)

RHUN (sind. «wschód») Nazwa nadana przez Dunedainów

z Gondoru obszarom na wschód od morza Rhun. W PierwszejErze polował tam Orome, a Gondor u szczytu swej potęgi wła-dał zachodnią częścią tych ziem. Jednak od szóstego stuleciaTrzeciej Ery ludy żyjące w różnych częściach Rhun, zwane ogól-nie Easterlingami, atakowały Gondor, do czego skłaniał ichSauron.

W westronie zwane Wschodem lub Wschodnimi Krajami.(I 238, III 23, 204, 238)

RHUN [Sea of Rhun] Wielkie śródlądowe morze, leżące na pół-nocny wschód od Mordoru. Według map do morza Rhun wpa-da jedynie Celduina ze swym dopływem Carnen, a nie wypływaz niego żadna rzeka.

Zwane także Morzem Wewnętrznym. (1238, III 23, 204, 238)

RIANA [Rian] (sind., zm. 473 lub 474 PE) Kobieta z PierwszegoRodu Edainów, córka Belegunda. Po Dagor Bragollach uciekłaz Dorthonionu do Dorlóminu wraz z Emeldirą; tam wiosną473 roku poślubiła Huora, na dwa miesiące przed jego śmierciąw Nirnaeth Arnoediad. Zimą tego roku urodziła syna, Tuora,którego oddała na wychowanie Sindarom z Mithrimu. Następnieudała się na HaudhenNdengin, położyła się tam i umarła. (S 141,147, 187,223)

RIDDERMARCHIA ROHANU [Riddermark of Rohan] > Rohan.(I 251,1137, 107)

RIMMON Góra w północnych Ered Nimrais, na której zbudowanowieżę sygnałową MinRimmon.

Znaczenie nazwy Rimmon jest nieznane; pochodzi onaz Drugiej Ery, sprzed założenia Gondoru. (III 16, 70, 96, 220)



RINGARE 396

RINGARE (quen. «zimno») Dwunasty miesiąc Rachuby Królewskieji Rachuby Namiestnikowskiej, a dziewiąty w Nowej Rachubie.W przybliżeniu odpowiadał naszemu grudniowi.

Sindarińska forma tej nazwy, używana jedynie przezDunedainów, brzmiała Girithron. (III 352)

RINGIL (sind. «zimnagwiazda, zimnyblask») Miecz Fingolfina.

(S 146)RINGLÓ (sind. «zimnerozlewisko») Rzeka w Lamedonie (części

Gondoru), największy z dopływów Morthondu, wpadający do niegotuż powyżej ujścia. Jej dopływem była Ciril. (III 37, 135, S 319)

RINGWIL (sind. «zimno») Rzeka w Beleriandzie Zachodnim, płynąca na wschód przez TaurenFaroth i łącząca się z Narogiem

koło Nargothrondu. (S 117)RIVENDELL Siedziba i azyl elfów w ukrytej dolinie o stromychstokach, położonej w Klinie, założona w 1697 roku Drugiej Ery

przez Elronda, który schronił się tu wraz z resztkami GwaithiMirdain po zniszczeniu Eregionu. Większość elfów z Rivendell

była Eldarami, wśród nich byli wielcy władcy, Gildor i Glorfindel.Podczas Trzeciej Ery Elrond z Rivendełl wspomagał Dune-

dainów w potrzebie. Tu wychowywał się Valandil, syn Isildura, podobnie jak później wszyscy wodzowie Dunedainów. Rivendell przetrwało Wojnę Elfów z Sauronem i wojny z Angmarem dzię-ki wielkiej mocy Eldarów. W czasach pokoju stanowiło ośrodekwiedzy i miejsce, gdzie udzielano rad.

Po Wojnie o Pierścień Elrond i wielu elfów z Rivendell wywędrowało za Morze, natomiast Elladan i Elrohir pozostali tu, póź-

niej zaś dołączył do nich Celeborn. Nie wiadomo, kiedy Rivendellostatecznie opustoszało.

W sindarinie zwane Imladris, a w westronie Karningul.(115, 26, 74, 211, I I 45, III 42, 277 278, H 40, 43, 46, 214, Y 64)

RIVIL (sind.) Strumień płynący na północny zachód z Beleriandu



ROHERYN 398

Przysięgi Eorla. Rohan, jak zwano ten kraj w Gondorze, rządzony był przez króla Eorla i jego następców.

Rohirrimowie uprawiali ziemię i hodowali konie na zielonychrówninach swego kraju, odbudowali też w Ered Nimrais staro-żytne twierdze i schronienia, z których najważniejszymi byłyDunharrow i Hełmowy Jar. Pierwsi królowie zbudowali stolicę

w Edoras, poniżej Dunharrow, ale większość Rohirrimów miesz-kała w niewielkich wsiach. Najwięcej uwagi poświęcali swymkoniom, najlepszym na świecie.

W 2758 roku Rohan został najechany przez Dunlendingów pod wodzą Wulfa, lecz następnej wiosny najeźdźcy zostali roz-gromieni przez Frealafa. Po 2799 roku orkowie, uciekający z pół-nocy po Bitwie w Nanduhirion, niepokoili Rohan i nie zdołanoich wyprzeć z Ered Nimrais aż do 2864 roku. Około 2960 rokuSaruman zaczął nękać Rohan, a jego wypady trwały aż do Wojnyo Pierścień, podczas której Rohan został najechany przez wiel-ką armię orków i Dunlendingów. Rohirrimowie zostali pokona-ni w dwóch Bitwach u Brodów na Isenie, lecz dzięki pomocyGandalfa i huornów najeźdźcy zostali rozgromieni w Bitwieo Rogaty Kasztel.

Przez całe swe dzieje Rohan był ściśle sprzymierzony

z Gondorem. Największe usługi oddał królestwu Dunedainów podczas Wojny o Pierścień, gdyż Jeźdźcy Rohanu odegrali decy-dującą rolę w Bitwie na Polach Pelennoru.

Nazwę Rohan nadano temu krajowi w Gondorze; Rohirrimowiezwali go Riddermarchią, Marchią Jeźdźców lub po prostu Marchią.

Orkowie zwali go Krajem Koni.Także » Wschodni Fałd, Zachodni Fałd. (I 26, 236, II 23,

97, III 16)

ROHERYN (sind. «koń pani») Wierzchowiec Aragorna, dumny,silny, o szorstkiej sierści. Podczas Wojny o Pierścień Halbarad

przyprowadził Roheryna Aragornowi do Rohanu, ten zaś jeździł



399 RÓMENDACIL II

ROHIRRIMOWIE [Rohirrim] (sind. «końwładcakraj») Ludzie,mieszkańcy Rohanu, potomkowie Éothéodôw. Byli przyjaciół-mi Gondoru i śmiertelnymi wrogami jego nieprzyjaciół dziękiPrzysiędze Eorla i swej wrodzonej szlachetności.

Rohirrimowie byli wysocy i jasnowłosi, mieli jasną cerę.Dożywali około 80 lat i zachowywali siły do późnego wieku.Ponad wszystko kochali konie; hodowali najszlachetniejsze wierz-chowce i byli najlepszymi jeźdźcami całego Śródziemia. KulturaRohanu miała tradycjonalistyczny charakter. Nawet w CzwartejErze Rohirrimowie zachowywali dawne obyczaje i mowę. Pisali

prymitywnym wariantem pisma cirth.

Rohirrimowie nazywali samych siebie Eorlingami (przeł. rohir. «synowie Eorla») ; nazwę Rohirrimów nadali im Gondorczycy.Zwano ich także synami Eorla, Władcami Koni, Jeźdźcami (przezGhânburiGhâna), Jeźdźcami Północy, Forgoilami (przezDunlendingów), Białoskórymi (przez orków), Jeźdźcami Rohanui Ludźmi z Północy, w przeciwieństwie do Haradrimów. (I 27,251, II 2628, 32, III 312315, 374)

ROK LAMENTU [Year of Lamentation] Rok bitwy NirnaethArnoediad. (S 121, 187)

ROK SŁONECZNY [Years of the Sun] »• Coranar, jednostka po-miaru czasu używana po wzejściu Słońca. (III 349)

RÓMEN (quen. «wschód») Nazwa tengwy y (nr 25), zazwyczajużywanej dla oznaczenia wibrującego „r”. Tengwę tę powszech-nie stosowano do oznaczania kierunku wschodniego na mapach.(111361,364365)

RÓMENDACIL I (quen. «wschódzwycięzca», zm. 541 TE) Dûnadan,ósmy król Gondoru (492541). Imię królewskie przyjął dla upa-miętnienia swych zwycięstw nad Easterlingami, później jednakzginął w walce z nimi.

Jego pierwotne imię brzmiało Tarostar. (III 290, 295)

RÓMENDACIL II (zm. 1366 TE) Dûnadan, dziewiętnasty królGondoru (13041366), początkowo zwany Minalcarem, bratanekkróla Narmacila. Był obdarzony wielką energią i zdolnościami,więc NarmaciI, a po nim ojciec Rómendacila, Calmacil, powierzyli



RÓMENNA 400

mu regencję (12401304). W 1248 roku odniósł wielkie zwycię-stwo nad Easterlingami i rozszerzył terytorium Gondoru aż pomorze Rhun. Po tym zwycięstwie przybrał imię Rómendacila,

pod którym został później ukoronowany. Do jego osiągnięć na-leży ufortyfikowanie granicy na Anduinie i budowa Argonath.

Zdając sobie sprawę z niedostatku rezerw ludzkich Gondoru,Rómendacil okazywał wielką przychylność Ludziom Północy,

a w 1250 roku wysłał swego syna Valacara na dwór Vidugavii.Czyn ten, aczkolwiek mądry, w konsekwencji doprowadził doWaśni Rodzinnej. (III 290, 296297)

RÓMENNA (quen. «kuwschodowi») Port we wschodniej części Numenoru, po 3100 roku Drugiej Ery główny ośrodek Wiernych Numenorejczyków, a za dni Amandila główna siedziba książątAndunie. (S 250, 256)

ROPEROWIE [Roper] Rodzina hobbitów z Shire, potomkowieAndwise’a Powroźnika, najstarszego syna Hobsona PowroźnikaGamgee. Przez co najmniej dwa pokolenia zajmowali się produk-cją lin w Tighfield. (III 347)

„ROTHINZIL” (adun. «pianakwiat») » „Vingilot”. (S 243)

ROWAN (ur. 2849 TE) Hobbitka z Shire, najstarsze dzieckoHolmana Zielonorękiego. Poślubiła Hoba Gammidge i urodziłamu jedno dziecko, Hobsona Gamgee. (III 347)

ROZPADLINY ZAGŁADY [Crack of Doom] Wielka wulkanicznaszczelina w spągu Sammath Naur w Orodruinie. W głębiach pło-nął Ogień Zagłady; w jego płomieniach wykuto jedyny Pierścień,który tylko tam mógł zostać unicestwiony. (I 70, I I 270, III 195)

ROZSTAJE DRÓG [Crossroads of the Fallen King] Skrzyżowaniedróg z Morannonu do Haradu i z Morgulu do Osgiliath, położonew środkowym Ithilien. Na początku Trzeciej Ery Gondorczycy posadzili tam wysokie drzewa i postawili pomnik ukoronowane-go króla. Został on później zbezczeszczony przez sługi Saurona,l d W j Pi ś i ń i i A ię



401 RÓD FEANORA

RÓD ANARIONA [House of Anarion] >• Dynastia Królów Gondoru.(III 290)

RÓD BEORA [House of Beor] Pierwszy Ród Edainów. (S 134136,142)

RÓD DURINA [House of Durin] Królewski ród > plemieniaDurina, potomkowie Durina I. (III 324)

RÓD ELENDILA [House of Elendil] Dynastia królewska Dune

dainów, założona w Śródziemiu przez Elendila, na północy re- prezentowana przez » Linię Isildura, a na południu przez »Królów Gondoru. Wraz z królem Elessarem ród Elendila powróciłdo Gondoru. (III 290)

RÓD ELROSA [House of Elros] Dynastia królewska Numenoru,rozpoczynająca się od Elrosa TarMinyatura w 32 roku, a koń-cząca śmiercią ArPharazóna w 3441 roku Drugiej Ery. (III 286289)

RÓD EORLA [House of Eorl] > Królowie Marchii. (III 312318)

RÓD FEANORA [House of Feanor] Szlachetny ród noldorski,składający się z Feanora, jego siedmiu synów oraz ich potomków,zwłaszcza Celebrimbora. Byli oni znani ze swych zdolności dowszystkich kunsztów zwłaszcza do obróbki klejnotów i metalu,ale także do języków i muzyki cierpieli jednak z powodu swejarogancji i nieposkromionej pychy. Feanor kłócił się ze swymi

braćmi przyrodnimi już podczas Pełni Valinoru, a później on i jegosynowie podnieśli katastrofalny bunt Noldorów. W następstwie

bezwzględności Feanora jego ród został oddzielony od reszty Noldorów i stracił zwierzchnictwo nad nimi.

W Śródziemiu ród Feanora, któremu przewodził Maedhros,starał się zazwyczaj działać powściągliwie, jednak fatalny wpływPrzysięgi Feanora podważał te intencje i raz po raz synowieFeanora, pobudzeni żądzą Silmarili, działali zdradą i przemocą,

aż w końcu ich potęga została złamana, a sami ponieśli niesławnąśmierć. W Drugiej Erze ród Feanora przetrwał pośród GwaithiMfrdain, lecz Celebrimbor, najwidoczniej ostatni jego członek,zginął podczas upadku Eregionu.



RÓD FINARFINA 402

Godłem rodu Feanora była Ośmioramienna Srebrna Gwiazda.Zwano ich też Wydziedziczonymi. (1289, S 59, 69, 84,103107,118129, 136, 145, 160, 166184, 230236)

RÓD FINARFINA [House of Finarfin] —>Ród Finroda. (59, 80,106, 123, 135, 157158, 166)

RÓD FINGOLFINA [House of Fingolfin] Dynastia Najwyższych

Królów Noldorów w Śródziemiu i ich dziedziców, z której wy-wodził się Elrond Półelf. Mądrzy, lecz porywczy, przywódcy roduFingolfina dołączyli do buntu Noldorów pod wpływem pragnienia

przygody w Śródziemiu. W Beleriandzie chroniła ich własna roz-waga oraz przyjaźń Ulma. Jednak w końcu Hithlum i Gondolin padły, a ród Fingolfina przetrw ał tylko w osobie Gilgalada, Najwyższego Króla Noldorów w Drugiej Erze.

Sztandary rodu Fingolfina były błękitne i srebrne. (S 69, 85,105107, 129, 178, 185)

RÓD FINRODA [House of Finrod] Trzecie odgałęzienie roduFinwego, właściwie ród Finarfina, który jednak wycofał sięz buntu Noldorów. Wśród Wygnańców głową rodu był Finrod,król Nargothrondu. Mądrzy i nastawieni pokojowo przywód-cy rodu Finroda w mniejszym stopniu angażowali się w Bitwy

o Beleriand niż inne rody. Wydaje się też, że w zaskakująco wiel-kiej liczbie pozostali w Śródziemiu po zakończeniu Pierwszej Ery;Galadriela, Gildor i prawdopodobnie Glorfindel należeli do tegorodu.

Ród Finroda był złotowłosy, gdyż matką Finarfina była Indisz plemienia Vanyarów. (1186, III 372)

RÓD FINWEGO [House of Finwe] Ród królewski Noldorów, spo-

śród członków którego wybierano Najwyższych Królów Noldoróww Eldamarze i Śródziemiu.

Także » Ród Feanora, Fingolfina, Finroda. (S 59, 63, 127,164, 232)

RÓD HADORA [House of Hador Men of Hador] Określenie po-



403 RIJMII.

RÓD HURINA [House of Hurin] >• Ród Namiestników. (III 291)

RÓD NAMIESTNIKÓW [House of Stewards] Szlachecka rodzinaDunedainów, z której wybierano namiestników Gondoru od roku1621 Trzeciej Ery. Pierwszym namiestnikiem był Hurin z EmynArnen, namiestnik króla Minardila. Następnie wszystkich na-miestników wybierano spośród jego potomków, a po Pelendurze(zm. w 1980 roku) godność ta stała się dziedziczna.

Wydaje się, że namiestnicy mieli swe dziedziczne ziemie

w Emyn Arnen; stamtąd pochodził Hurin, a po Wojnie o PierścieńFaramir został władcą Emyn Arnen.Głównym dziedzictwem rodu był Wielki Róg, pierwotnie

używany przez Vorondila; od jego czasów nosili go następcygłowy rodu.

Zwany także rodem Hurina. (III 291)

RÓD ZŁOTEGO KWIATU [House of the Golden Flower] Szlacheckarodzina z Gondolinu, której głową był Glorfindel. (S 226)

RÓG ALARMOWY BUCKLANDU [Horncall of Buckland] Rógalarmowy Bucklandu, nieużywany zbyt często. (1174)

RÓG MARCHII [Horn of the Mark] Mały srebrny róg starożytnejkrasnoludzkiej roboty, zabrany przez Eotheodów ze skarbu smokaScathy. Po Wojnie o Pierścień Eowina przekazała go Merry’emu

jako pamiątkę, a on użył go, by rozgrzać serca hobbitów pod-czas porządków w Shire. Później grano na nim w każdą rocznicę

pierwszego użycia w Shire. (III 231)RÓWNINA BITWY [Battle Plain] > Dagorlad. (II198)

RÓŻA [Rose] (ur. 2862 TE) Hobbitka z Shire, najmłodsze dziec-ko Holmana Zielonorękiego. Poślubiła Cotmana i urodziła mu

jedno dziecko, Holmana Cottona. (III 347)

RUDA WODA [Redwater] » Carnen. (III 319)

RUMBLE’OWIE Rodzina hobbitów z Shire. Przynajmniej jedna jej

gałąź żyła w Hobbitonie. Na początku Czwartej Ery Wdowa Rumbieopiekowała się Hamfastem Gamgee po ślubie Sama. (III 275)

RUMEL (quen.?, WoP) Elf Leśny z Lórien, brat Haldira. Był straż-nikiem północnej granicy Lórien. (I 325)



RIJMIL 404

RIJMIL (quen.?, PE) Elf Noldor z Tirionu, uczony i mędrzec.Ułożył A inulin dale i wynalazł pierwszy system pisma, nadającysię do wykonywania napisów na różnych materiałach. Nie wydajesię, by dołączył do Wygnańców (S 61)

RUNY DAERONA [Daeron’s Runes] Pismo cirth lub którakolwiekz jego odmian. W tym miejscu chodzi o Angerthas Moria. (1303)

RUSHEY Hobbicka wieś w Marish, położona na Grobli. Zwanatakże Rushy. (I 30, 102, TB 123, 138, W 190)

RUSHLIGHTOWIE Rodzina ludzi z Bree. (1153)

RUSHOCK [Rushock Bog] Bagno w Zachodniej Ć wiartce, nadWodą, na południe od Needlehole. (I 30)

RYBO-ŻÓŁW [Turtlefish] Prawdopodobnie mityczny gatunek ryb

w Morzu, którego ostatnim przedstawicielem był > Fastitocalon.(TB 171172)

RZĄDCA ESGAROTH [Master of Esgaroth] Władca Esgaroth, jak się wydaje wybierany przez kupców miejskich. Urząd ten nie był dziedziczny. W czasach wyprawy Kompanii Thorina (2941rok Trzeciej Ery) był nim człowiek chciwy i egoistyczny, którynie sprawdził się w warunkach zagrożenia. Po upadku Smauga

zbiegł z pieniędzmi otrzymanymi od Barda na odbudowę miastai później zmarł na Pustkowiu. Jego następca był mądrzejszy i za

jego czasów, dzięki odbudowie Dale i Ereboru, Esgaroth stało się bardzo zamożne. (H 143146, 181)

RZĄDZĄCY NAMIESTNICY GONDORU [Ruling Stewards ofGondor] Ci > namiestnicy Gondoru, którzy pełnili swój urząd

pod nieobecność króla. Pelendur rządził jako namiestnik w la-

tach 19441945 podczas interregnum po śmierci króla Ondohera,a wszyscy namiestnicy od Mardila do Denethora (20503019)

byli rządzącymi namiestnikami.Mimo że namiestnicy pełnili swój urząd, oczekując powrotu

króla, niewielu wierzyło w taki powrót, a rządzących namiestni-



405 RZEKA ZAKLĘTA

władzy była biała różdżka, ich sztandary były białe, bez żadnychznaków. Jednak pod każdym innym względem ich rola i władza

była taka sama jak królów w innych krajach.Do tytułów rządzących namiestników należały: Pan i Na-

miestnik Minas Tirith, Władca Miasta, Władca Białej Wieży. Następca namiestnika był zwyczajowo Wodzem i NajwyższymStrażnikiem Białej Wieży i nosił Wielki Róg. (III 291, 302306)

RZEKA [Riverwoman] Mieszkanka Starego Lasu, żyjąca w głę-

bokim rozlewisku Withywindle. Matka Złotej Jagody. (TB 126)

RZEKA ELFÓW [Elven River] Esgalduina. ( 1 187)

RZEKA ŁABĘDZI [Swanfleet] > Glanduina. (III 237)

RZEKA ZAKLĘTA [Enchanted River] Rzeka w Mrocznej Puszczy, płynąca na północ z Gór Mrocznej Puszczy i wpadająca do LeśnejRzeki. Każdy, kto pił jej wodę lub kąpał się w niej, zapadał w głę-

boki sen i śnił o ucztach elfów w Mrocznej Puszczy. Zwana s tru-mieniem. (H 216, 223)



sSACKVTLLE-BAGGINS LOBELIA (przed 29203020 TE) Hobbitkaz Shire, żona Otha SackvilleBagginsa i matka Lotha. Z domuBracegirdle, urodziła się w Hardbottle. Znana ze swej złośli-wości i zachłanności Lobelia przez większość życia starała się

odebrać Bag End Bilbowi i Frodowi, aż w końcu w 3018 rokuFrodo sprzedał jej tę rezydencję, opuszczając Shire. Podczasrządów Sarumana w Shire Lobelia została uwięziona w Lochachza to, że pokłóciła się z którymś z Ludzi Naczelnika. Po uwol-nieniu po raz pierwszy w życiu stała się łubiana, ale zdruzgota-na śmiercią syna wróciła do swej rodziny w Hardbottle, zwra-cając Bag End Frodowi. Umierając, przekazała swe pieniądze

Frodowi z przeznaczeniem dla hobbitów, którzy z winy jejsyna i Sarumana zostali bezdomni. (I 40, 4952, 74, 7677,III 272)

SACKVILLE-BAGGINS LOTHO (29643019 TE) Hobbit z Shire,syn Otha i Lobelii SackvilleBagginsów, prawdopodobnie nieżo-naty. We wrześniu 3018 roku wraz z matką wprowadził się doBag End, odkupionego od Froda. Wkrótce potem, dzięki pienią-dzom otrzymanym z Isengardu i innych źródeł za fajkowe zielehodowane w jego posiadłościach w Południowej Ć wiartce, zacząłskupywać nieruchomości i popierać ludzi z zewnątrz, znanych

jako zbóje lub Ludzie Naczelnika. Następnie uwięził burmistrzaWilla Whitfoota i ogłosiwszy się Naczelnikiem Szeryfów przejął



407 SALA WIEŻOWA

Lotho był często zwany, na własne życzenie, Naczelnikiem,co było skrótem od Naczelnika Szeryfów. Hobbici w Shire zwaligo Pryszczem (wydaje się, że był dość krostowaty). (176, III 248,250, 252, 257258, 261, 265270, 272)

SACKVILLE-BAGGINS OTHO (29103012 TE) Hobbit z Shire, synLonga Bagginsa i Kamelii Sackville, założyciel rodziny SackvilleBagginsów. Poślubił Lobelię Bracegirdle; jedynym ich dzieckiem

był Lotho. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.

Podobnie jak reszta jego rodziny był niegrzeczny i chciwy.(I 40, 50, 52, 74, III 344)

SACKYTLLE-BAGGINSOWIE [SackvilleBaggins] Rodzina hobbitówz Shire, założona przez Otha, syna Longa Bagginsa, i KamelięSackville. Rodzina była nadzwyczaj niesympatyczna, lecz wy-marła po dwóch pokoleniach. (I 4952, 7677, III 250261, 269270, 344, H 218)

SACKVILLE’OWIE Rodzina hobbitów z Shire, prawdopodobniezamożna. (I 33)

SAEROS (sind., zm. 485 PE) Elf z plemienia Nandorów, mieszka- jący w Doriath, jeden z głównych doradców Thingola. Zazdrosnyo Turina, drażnił się z nim przy stole i został zraniony ciśniętym przez niego pucharem. Następnego dnia Saeros zaatakowałTurina, został pokonany i podczas ucieczki spadł w przepaść.Bojąc się gniewu Thingola, Turin udał się na swe pierwsze wy-

gnanie. (S 188, 189)SALA OGNIA [Hall of Fire] Wielka sala w domu Elronda. Choćużywana tylko w dniach świątecznych, ogień podtrzymywanotam przez cały czas. (I 221, 315)

SALA WIEŻOWA [Tower Hall] Wielka sala audiencyjna w BiałejWieży w Minas Tirith, wzbudzająca podziw komnata o wysokichkolumnach, z kamiennymi posągami królów Gondoru i umiesz-czonym za tronem rzeźbionym i wysadzanym klejnotami wize-

runkiem kwitnącego Białego Drzewa.Zwana także Wielką Salą Białej Wieży. Sala Wieżowa naj-

wyraźniej była królewską salą tronową. (III 82)



SALE EREBORU 408

SALE EREBORU [Halls of Erebor] Sale » Królestwa pod Górą.(III 319)

SALE OCZEKIWANIA [Halls of Awaiting] Domy Umarłych.(S 53)

SALMAR (quen.?) Ainur, Majar będący wasalem Ulma. Salmarwykonał Ulumuri. (S 40)

SAM (oryg. hob.) Skrócona wersja tłumaczonego hobbickiegoimienia, prawdopodobnie Samba. (III 379)

SAMMATH NAUR (sind. «komory ognia») Komory leżące wyso-ko we wnętrzu » Orodruiny, w których znajdują się RozpadlinyZagłady. Do Sammath Naur prowadziła droga Saurona.

W westronie nazywane Komorami Ognia. (III 197)

SAMOTNA GÓRA [Lonely Mountain] » Erebor. (181, 219, III 141)

SAMOTNA WYSPA [Lonely Isle] > Tol Eressea. (S 58, 231, 236 ,

260)

SAMOTNE KRAINY [Lonełands] Określenie terenów między Bree(lub, być może, między Zapomnianą Gospodą) a Rivendell. (H 32)

SAMOTNY TROLL [Lonely Troll] Troll, główna postać z wiersza Perry Winkle. Był dobrze wychowany, lecz samotny; był też znako-mitym piekarzem. Przypuszczalnie postać fikcyjna. (TB 162167)

SANDHEAVEROWIE [Sandheaver] Rodzina hobbitów z Bree.Być może jacyś Sandheaverowie mieszkali także w Shire. (1153)

SANDYMAN TED (WoP) Hobbit z Hobbitonu w Shire. Był zwią-

zany z Lothem SackvilleBagginsem w okresie, gdy ten objąłkontrolę nad Shire. (I 55, III 264, 268)

SANDYMANOWIE [Sandyman] Rodzina hobbitów z Shire, której jedna z gałęzi przed Wojną o Pierścień prowadziła w Hobbitoniewłasny młyn. (I 12, 3536, 55, III 263264)



409 SARUMAN

Pelargir, podczas której poległ król Gondoru Minardil. (III 298,S 320)

SARN ATHRAD (sind. «kamienny bród») Bród na Gelionie tuż nadujściem Ascaru w Beleriandzie Wschodnim, którędy prowadziłaDroga Krasnoludów. Przy Sarn Athrad Beren, Dior i Laiąuendizasadzili się na krasnoludów z Nargothrondu, którzy złupiliDoriath. (S 88, 134, 221)

SARN GEBIR (sind. «kamienne kolce») Bystrzyny na Anduinie

powyżej Argonath. Na zachodnim brzegu rzeki zbudowano dro-gę, pozwalającą przenieść łodzie lądem.

Zwane także Progami. (I 348, 363)

SARN-ATHRAD [Sarnathrad] Pierwotna nazwa » Brodu Sarn.(W 190)

SARUMAN (zm. 3019 TE) Jeden z Istarich, jako Saruman Białynajważniejsza osoba w Bractwie. Saruman miał wielką władzę

nad ludzkimi umysłami oraz zręczne ręce; szczególnie dobrze znałlegendy dotyczące Pierścieni elfów i knowań Saurona. W roku2463 Trzeciej Ery został zwierzchnikiem Białej Rady. Podróżowałna Wschód, lecz w 2759 roku, za zgodą namiestnika GondoruBerena, osiadł w Isengardzie. Początkowo był prawdziwym przy-

jacielem Rohanu, lecz powoli stawało się jasne, że pragnie władzyi pożąda Jedynego Pierścienia. Osiadł w Isengardzie, ponieważzamierzał wykorzystać tamtejszy palantir. Z tego samego powodu

przekonał Białą Radę, by nie wypędzała Czarnoksiężnika z DoiGuldur, gdyż miał nadzieję, że jeśli Sauron nie będzie niepokojony,to poszukujący swego pana Pierścień ujawni się. DwulicowośćSarumana względem Białej Rady, która darzyła go zaufaniem jakospecjalistę w sprawach Pierścieni, opóźniła wiele działań i uśpiłaliczne uzasadnione obawy.

W 2953 roku Saruman przejął Isengard na własność i uforty-fikował go. Zgromadził tam orków i Dunlendingów, którzy z jego

rozkazu zaczęli nękać Rohan i Fangorn; zaczął także szpiegowaćGandalfa i utrzymywać agentów w Bree i Shire. Około 3000 roku posłużył się palantirem i został usidlony przez Saurona; odtąd,choć uważał się za wolnego, znajdował się pod jego kontrolą.



SAURON 410

Jego duma rosła szybciej niż władza i przed wybuchem Wojny0 Pierścień nazwał się Sarumanem Wielu Kolorów. Około 3010roku doprowadził, wykorzystując swego agenta Grimę, do przed-wczesnego zniedołężnienia Theodena z Rohanu, lecz Gandałf przywrócił królowi siły w 3019 roku. Podczas Wojny o PierścieńSaruman sprowadził sam na siebie zgubę, wysyłając przeciwkoDrużynie Pierścienia oddział orków. Orkowie schwytali jedynie

Merry’ego i Pippina, którzy następnie uciekli do lasu Fangom,gdzie ich obecność doprowadziła do wyprawy entów, którzy za-atakowali Isengard i uwięzili Sarumana w Orthanku. Gandalf wy-kluczył go wtedy z Bractwa. Wypuszczeni później przez Fangorna,Saruman i Grima udali się do Shire, gdzie umożliwili dojście dowładzy Lotha SackvilleBagginsa. Po powrocie z Gondoru Frodowyrzucił z Shire Sarumana, który ostatecznie zginął z rąk Grimy.

Saruman lub Saruman Mądry było imieniem nadanym mu przez ludzi mieszkających na północy Sródziemia; elfy zwały goCurunirem. Jego godłem, którego nazwą określano także jegosamego, była Biała Ręka. Orkowie z Isengardu i jego najemni-cy w Shire nazywali go Sharkey. (I 11, 59, 247251, II 22192,III 24, 232237, 248, 269271, S 278280)

SAURON (quen. «ohydny») Ainur, jeden z Maj arów Aulego.

Zwiedziony przez Melkora na początku Pierwszej Ery, Sauronstał się przełożonym jego sług i organizował pierwszą linię jegoobrony przed Valarami i Eldarami. Podczas gdy Melkor mieszkałw Utumno, Sauron zajmował Angband; w czasie Bitwy Potęguniknął schwytania.

Kiedy Melkor powrócił do Śródziemia z Silmarilami, Saurondołączył do niego w Angbandzie, a nawet kierował wojną w czasie,

kiedy Melkor usiłował skazić ludzi wkrótce po ich przebudzeniu.Po przerwaniu Oblężenia Angbandu Sauron ponownie podjąłsię osłony południowozachodnich rubieży władztwa Melkora.W 457 roku zajął Minas Tirith na Tol Sirion, zapełniając ją swymiwilkołakami i otwierając Beleriand Zachodni na łupieżcze ataki

kó W kilk l t óź i j S d b ł D th i h



411 SAURON

i zabił go oraz towarzyszących mu elfów, jednego po drugim,w swoich lochach. Odwet nadszedł jednak szybko, kiedy na ra-tunek Berenowi przybyła Luthien i Huan. Gdy Huan zagryzł jegowilkołaki, Sauron sam przybrał postać wilka i rzucił się na psa.Pokonany przez jego siłę i magię Luthien, Sauron poddał wieżęi uciekł pod postacią nietoperza do TaurnuFuin, gdzie pozostał,straszny, lecz bezczynny, przez resztę Pierwszej Ery.

Po Wielkiej Bitwie Sauron poddał się Eónwemu, lecz do-

wiedział się, że będzie musiał wrócić do Amanu, gdzie osądzągo Vałarowie. Chociaż jego skrucha mogła być szczera, dumanie pozwoliła mu znieść takiego upokorzenia. Sauron uciekłi ukrył się gdzieś w Śródziemiu. Około 500 roku Drugiej Eryznów zaczął się ujawniać i do 1000 roku nabrał mocy wystar-czającej do założenia fortecy w Mordorze i rozpoczęcia budowyBaraddur. Podczas długich tysiącleci Czarnych Lat Sauron ska-ził wiele ludzkich plemion. Pod imieniem Annatara i pod piękną

postacią zwiódł wiele grup elfów, szczególnie GwaithiMirdainz Eregionu. Połączenie umiejętności Saurona i noldorskiej sztukiwzbogaciło obie strony. Około roku 1500 elfy zaczęły wykuwaćPierścienie Władzy, za pomocą których Sauron miał nadziejęujarzmić Wolne Plemiona. Sauron wielką część swej mocy przelałw Jedyny Pierścień, dzięki któremu ukończył budowę Baraddur.Kiedy Celebrimbor z Eregionu odkrył zdradziecki czyn Saurona,ten ostatni uciekł się do przemocy i rozpoczął Wojnę Elfów

z Sauronem (16931700), w której zniszczył Eregion i najechałEriador, lecz został pokonany przez Gilgalada oraz flotę wysłanądo Śródziemia przez TarMinastira z Numenoru.

Potem Sauron wystąpił otwarcie, gromadząc w swej służ- bie orków i inne stwory Morgotha, rządząc wielkimi obszarami(szczególnie na wschodzie) siłą i strachem, oraz skłaniając swychwasali do oddawania czci Melkorowi, którego pozostawał odda-nym sługą. Powodowany dumą, przybrał tytuł Króla Ludzi, roz-

budzając w ten sposób równie wielką dumę królów Numenoru.W roku 3262 Trzeciej Ery w Umbarze wylądował z licznymwojskiem ArPharazón. Opuszczony przez swoje armie, Sauronzostał zmuszony do poddania się i król zabrał go ze sobą do Numenoru. Przez 50 lat Sauron tak skutecznie podsycił strach



413 SAURON

stał wypędzony z Doi Guldur przez Białą Radę. Sauron chętniewycofał się do Mordoru, gdzie się ujawnił, odbudował Baraddur i przygotował się do pokonania Zachodu, do czego wstę-

pem miał być podbój Gondoru i mniejszych królestw Północy za pomocą nieprzeliczonych zastępów orków, trolli, Haradrimów,Easterlingów i jeszcze bardziej plugawych stworów.

Mimo że Sauron nie miał Pierścienia, samo istnienie Jedynegodawało mu siłę wystarczającą do zgniecenia Zachodu. Gandalf

i Elrond, którzy to dostrzegali, jedyny sposób pokonania Sauronawidzieli w zniszczeniu Pierścienia. Frodo Baggins podjął się wyprawy ku Górze Przeznaczenia i wymknąwszy się sługom Saurona,którzy szukali i jego, i Pierścienia, zniszczył Pierścień w ogniuzagłady. Nazgule zostały unicestwione, a Sauron tak osłabiony,że nigdy już nie przyjął cielesnej powłoki.

Jest prawie niemożliwe opisać wszystkie knowania Saurona,mistrza oszustwa i zdrady, zatem przedstawiamy tu jedynie za-

rys jego działań. Wśród innych dokonań Saurona wyróżnia sięstworzenie Czarnej Mowy i Nazguli, jego najpotężniejszych sług,zniewolonych przez Dziewięć Pierścieni oraz wyhodowanie ologhai i, być może, urukhai.

Po zniszczeniu jego ciała i zatonięciu Numenoru Sauron przyjął postać człowieka; jego skóra była czarna i płonęła ogniem.W Trzeciej Erze najczęściej zjawiał się jako przerażające nie-ustannie czuwające Oko.

Imię Sauron pochodzi od wcześniejszej ąuenejskiej formyThauron; jego sindarińskie miano brzmiało Gorthaur Okrutny.Zwany także Sauronem Kłamcą, Panem Ziemi (w Drugiej Erze), Nieprzyjacielem, Mistrzem, Ciemną Mocą, Władcą Ciemności,Władcą Mordoru, Mrocznym Władcą, Czarnym Mistrzem, CzarnymPanem Baraddur, Panem Czarnej Wieży Mordoru, Cieniem,Wrogiem. Był także nazywany, w nawiązaniu do swoich atry- butów, Wielkim Okiem, Czerwonym Okiem, Okiem Baraddur,

Okiem bez Powiek i Złym Okiem. Mówiono o nim również:Bezimienny, Ten, którego imienia nie wymawiamy, BezimienneOko oraz On. Zwany też Władcą Pierścieni, Władcą Pierścienia,Twórcą Pierścienia, a także (przez Golluma) Czarną Ręką. (111,27, 61, 70, 174, 186, 204, 232-234, 242-257, 276, 301, 376, I I 22,



SCARY 414

32, 3841, 78, 101, 178, 190, 203, 228, 242, 297, 310, III 47, 51,83, 118,137140,149151,192, 200, 289, S 30, 46, 50, 135,148,153155, 161169, 249261, 265282)

SCARY Wioska we Wschodniej Ć wiartce leżąca w sąsiedztwieKamieniołomów. (III 272)

SCATHA (zm. ok. 2000 TE) Ogromny smok z Ered Mithrin, po-

siadacz dużego skarbu krasnoludów. Zginął z ręki Frama z ple-mienia Eotheodów. (III 231, 313)

SCHODY CIEMNEGO STRUMYKA [Dimrill Stair] Ścieżka wio-dąca z Azanulbizar na Przełęcz Czerwonego Rogu, zbudowanawzdłuż brzegu wartkiego strumienia z licznymi wodospadami.Zwane Schodami Dimrilla. (1262, 271, 315, 325)

SCHODY DO WAROWNI [Stair of the Hołd] Stroma drogaw Rohanie, wijąca się serpentynami i prowadząca z Edoras doDunharrow, wybudowana przez zapomnianą rasę. Ponieważz każdego odcinka było widać odcinki leżące poniżej, żaden wrógnie mógł zdobyć schodów (ani Dunharrow), nie uciekając się dooblężenia lub ataku z powietrza.

Przy każdym zakręcie schodów stały wyrzeźbione > Pukele.(III 60)

SEN YAVANNY [Sleep of Yavanna] Okres w dziejach Śródziemiamiędzy zniszczeniem Latarni Valarów i wzejściem Księżycai Słońca, kiedy kontynent ten oświetlały jedynie gwiazdy, a więk-szość istot żywych spała, czekając na powrót światła. Tylkow miejscach pełnych mocy, jak Doriath (pod władaniem Meliany)i Północ (gdzie mnożyły się potwory Morgotha), kwitło życie,chociaż po świecie chodziły już elfy i krasnoludy.

Zasadniczo jednoznaczny z Pokojem Ardy. (S 7379, 8795)

SERECH [Fen of Serech] Moczary powyżej Przełomu Sirionuna wschodnim brzegu rzeki, miejsce wielu walk podczas Bitewo Beleriand, a zwłaszcza bohaterskiej obrony odwrotu armiiGondolinu podczas Nirnaeth Arnoediad przez straż tylną Huora



415 SHELOBA

SEREGON (sind. «krwawy kamień, krew kamienia») Roślinao czerwonych kwiatach rosnąca na skalistym szczycie AmonRudh. (S 191)

SERINDE (quen. «hafciarka») Imię nadane Miriel, żonie Finwego.(S 59, 6163, 67)

SERNI (sind. «kamienny») Rzeka w Lebennin w Gondorze, wpły-wająca do Gilrainy w pobliżu Linhiru.

Zapisywana także jako Sernui. (III 398, S 320, TB 122)

SFERY NADNIEBNE [Over-heaven] -> Tar menel. (III 191)

SHAGRAT (WoP) Uruk, dowódca wieży Cirith Ungol. Jako jedenz nielicznych przeżył walkę swojej bandy z bandą Gorbaga o mithrilową kolczugę Froda i zatrzymał ją dla Saurona mimo poważnejrany ręki. (II322327, III 156157,160, 162165,176177,182)

SHARKEY (ork. sharku «stary człowiek») Imię nadane przez lu-

dzi i orków z Isengardu Sarumanowi, pod którym był on takżeznany w Shire. (III 256, 263264, 269, 271, 273)

SHATHUR » Bundushathur. (I 271)

SHELOBA [Shelob] (sind., PETE) Wielka pajęczyca, spokrewnionaz pająkami z Nan Dungortheb. W jakiś sposób Sheloba umknęła zezniszczenia Beleriandu; ona i jej potomstwo zamieszkali w EphelDuath i w Mrocznej Puszczy. Sama Sheloba miała obszerną jaski-

nię w Cirith Ungol i przez dwie ery Śródziemia żywiła się ludźmi,elfami oraz orkami, tworząc nieprzebytą zaporę dla wszystkich,którzy chcieli wejść do Mordoru od tej strony. Około 3000 rokuTrzeciej Ery schwytała Golluma, lecz uwolniła go pod warunkiem,że będzie sprowadzał dla niej pożywienie. W 3019 roku podczaswyprawy ku Górze Przeznaczenia Gollum zaprowadził do JaskiniSheloby Froda i Sama. Sheloba sparaliżowała Froda, lecz samazostała oślepiona i zraniona przez Sama, który posłużył się flako-

nikiem Galadrieli i Żądłem. Być może Sheloba w końcu zginęłaz ran lub z głodu, ponieważ pozbawiona wzroku nie mogła polować.Orkowie z wieży Cirith Ungol nazywali Shelobę Jej Wysokością.

Była także znana jako Sheloba Wielka. (II 304311, 314326,III 155)



SHIRE 416

SHIRE Obszar około 18 000 mil kwadratowych w Eriadorze mię-dzy Baranduiną i Dalekimi Wzgórzami, pierwotnie żyzna i do-

brze uprawiana część Arnoru. W czasie, gdy Północne Królestwochyliło się ku upadkowi, teren ten wyludnił się i w 1601 rokuTrzeciej Ery król Argeleb II z Arthedainu dał go hobbitom podwodzą Marcha i Blanca. W 1630 roku większość hobbitów zeŚródziemia mieszkała już w Shire, które składało się z czterech

Ć wiartek, dzielących się dalej na krainy rodowe. Hobbici żyli spo-kojnie na swojej nowej ziemi; jedynymi przeciwnościami, jakimmusieli stawić czoło w Trzeciej Erze, były: Wielka Zaraza w 1636roku, Bitwa o Zielone Pola, Długa Zima w 2747 roku, Chude Lataw latach 27582760, Długa Zima w 2911 roku oraz opanowanieShire przez Lotha SackvilleBagginsa, Sarumana i złych ludzi

pod koniec Wojny o Pierścień. W gruncie rzeczy hobbitom z Shire

tak długo udawało się nie zwracać uwagi na świat zewnętrzny, że prawie zapomnieli o jego istnieniu, mimo że przez środek Shire przebiegał Wschodni Gościniec. Swoje bezpieczeństwo zawdzię-czali też częściowo nieustannej czujności Strażników Północy.

Z powodu przeludnienia w 2340 roku Oldbuckowie z Marish przekroczyli Brandywinę i osiedli w Bucklandzie. W 32 rokuCzwartej Ery król Elessar formalnie przyłączył Buckland doShire i dał hobbitom także Marchię Zachodnią, rozciągającą sięod Dalekich po Wieżowe Wzgórza. Przedtem, w 17 roku, wydałdekret, na którego mocy Shire było wolnym krajem pod jego

protektoratem i który zakazywał ludziom wstępu na jego obszar.Przed śmiercią króla Arvedui Shire uznało władzę króla, lecz

kraj był tak odcięty od spraw zewnętrznych, że władza ta była jedynie nominalna. Po upadku Północnego Królestwa hobbiciwybierali thana, który miał sprawować władzę do powrotu kró-

la; jego urząd miał głównie ceremonialne znaczenie. Jedynymurzędnikiem pełniącym rzeczywiście swe obowiązki był burmistrzMichel Delving, który kierował Policją i Pocztą.

Struktura społeczna Shire wydaje się prosta. Istniała pewnaliczba ziemian, na tyle zamożnych, że nie musieli pracować, lecz



417 SIEDEM PIERŚCIENI

Zwany także czterema Ć wiartkami. Jego prawdziwa hobbickanazwa brzmiała Suza. (1 14, 26, 33, I I 74, III 27, 241, W 184,191)

SHIREBOURN Rzeka w Shire, spływająca ze źródeł w KrajuZielonych Wzgórz na południe, a potem na wschód do Brandywiny,do której wpadała na południe od Deephallow. W miejscu tymznajdowało się Ujście. W dolnym biegu Shirebourn stanowiłagranicę między Wschodnią i Południową Ć wiartką. (130, TB 123)

SIEDEM BRAM [Seven Gates] Bramy w -> Orfalch Echor. (S 223)

SIEDEM BRAM [Seven Gates] Wejścia do poszczególnych kręgówMinas Tirith. (III 1920)

SIEDEM GWIAZD [Seven Stars] > Valacirca. (S 34)

SIEDEM GWIAZD [Seven Stars] Sześcioramienne gwiazdy będącegodłem Elendila i jego spadkobierców. Przedstawiały pojedynczegwiazdy z bander tych statków Wiernych, na pokładzie których

znajdowały się palantiry. (1264)SIEDEM KRYSZTAŁÓW [Seven Stones] > Palantiry. (III 16)

SIEDEM PIERŚCIENI [Seven Rings] » Pierścienie Władzy należącedo krasnoludów. Prawdopodobnie otrzymali je królowie każde-go z siedmiu rodów krasnoludzkich. Wbrew intencjom SauronaSiedem Pierścieni nie zdołało zawładnąć krasnoludami ani przezzarażenie ich złem, ani przez wydłużenie im życia. Pierścienie

spowodowały jednak, że ci, którzy je nosili, pożądali złota orazinnych cennych metali. Przez to niepowodzenie Sauron jeszcze bardziej znienawidził krasnoludów i starał się Pierścienie od-zyskać.

Sauronowi udało się odebrać trzy z nich, a pozostałe cztery pożarły smoki. Jedyny Pierścień, o którym jest więcej powiedzia-ne, to Pierścień plemienia Durina. Durin III otrzymał go podobnood elfów, a nie od Saurona, i Pierścień ten miał prawdopodobnie

największą moc z Siedmiu. Długo był trzymany w ukryciu, leczkrasnoludy wierzyły, że Sauron w końcu odkrył miejsce jego prze-chowywania i dlatego szczególnie prześladował królów z roduDurina. Pierścień ten został odebrany Thrainowi w Doi Guldurw 2845 roku Trzeciej Ery.



SIEDEM RZEK 418

Każdy z Siedmiu Pierścieni miał formę metalowej obrączki,w której byl osadzony jeden kamień. (I 61, III 319, 322323,S 266, 275, 278)

SIEDEM RZEK [Seven Rivers] Główne rzeki południowegoGondoru: Lefnui, MorthondCirilRingló, GilrainaSernui orazAnduina. (TB 122)

SIEDEM SKARBÓW [Seven Hoards] Skarby dawnych królów kra-snoludów, zgromadzone prawdopodobnie przez Siedmiu OjcówKrasnoludów, choć możliwe jest, że powstały wokół każdegoz Siedmiu Pierścieni w Drugiej Erze. (S 266)

SIEDMIU OJCÓW KRASNOLUDÓW [Seven Fathers of the Dwarves]Pierwszych siedmiu krasnoludów, stworzonych przez Aulégo

i pobłogosławionych przez Ilúvatara. Po ich stworzeniu i przebudzeniu Ilúvatar rozkazał, by zasnęli aż do przebudzenia elfów,Pierworodnych. Aule ułożył Siedmiu w odosobnionych jaskiniach;w Khazaddümie obudził się Durin. Siedmiu Ojców założyłosiedem rodów Khazadów, z których znamy nazwę jedynie roduDurina, a także prawdopodobnie zgromadzili Siedem Skarbów.(III 318, S 36)

SIEDZIBY TROLLI [Trollshaws] Lasy w Klinie leżące na północod Wielkiego Wschodniego Gościńca. Ludzie z Rhudauru bu-dowali tam zamki; chociaż w czasie Wojny o Pierścień były one

już od dawna opuszczone, a cały ten obszar wywoływał niemiłydreszcz. Same zaś Siedziby Trolli roiły się od trolli. (I 195202,H 3447, 217)

SIERP [Sickle] Wielka Niedźwiedzica w terminologii hobbitów.

Nazywany także Wielkim Wozem.Także » Valacirca. (I 172, H 140)

SIERP VALARÓW [Sickle of the Valar] > Valacirca. (S 34)



419 SILMARILE

SUMARIEN (quen., ur. 548 DE) Najstarsza spośród dzieci TarElendila z Numenoru. Jej syn Valandil był pierwszym z książątAndunie. (III 288, S 273)

SUMARILE [Silmarils] (quen. silmarili «blask, klejnoty silimy»,l.poj. silmaril) Trzy klejnoty świecące blaskiem Dwóch Drzew,wykonane przez Feanora w okresie po uwolnieniu Melkoraz okowów. Silmarile stanowiły największe dzieła sztuki wykona-ne przez Dzieci Iluvatara i, podobnie jak Dwa Drzewa, były nie-

powtarzalne. Substancję klejnotów stanowiła silima, lecz w ichwnętrzu jarzyło się niegasnące światło Drzew i Silmarile świeciływłasnym blaskiem. Zostały poświęcone przez Vardę, dlatego też,

jeśli dotknęła ich nieczysta dłoń, ulegała ona spaleniu i usychała.Mieszkańcom Amanu klejnoty bardzo się podobały, lecz

Feanor włożył w nie swoje serce, a Melkor pożądał ich świa-tła. Początkowo Feanor nosił je podczas uroczystości, lecz podwpływem kłamstw Melkora zaczął je zamykać w ukryciu, a jegomiłość do nich nabrała cech arogancji i chciwości. Kiedy Melkori Ungolianta zatruli Drzewa, Feanor nie zgodził się oddać Silmarili,

by je uratować. W tym właśnie czasie Melkor ukradł klejnoty zeskarbca Noldorów w Formenos, choć spaliły mu dłonie, od czegocierpiał nieustanne katusze.

Pożądanie Melkora i arogancja Feanora (wyrażona w jegoPrzysiędze i buncie Noldorów) skaziły klejnoty i odtąd wszel-kie pragnienie ich posiadania miało złe konsekwencje. Melkor i Ungolianta pokłócili się o nie; kiedy Czarny Władca pokonał swą

byłą sojuszniczkę, osadził klejnoty w Ż elaznej Koronie. Tam też pozostały, wabiąc noldorskich Wygnańców ku zgubie, aż Beren, posłuszny miłości do Luthien i żądaniu Thingola, wyciął z niej jedenz Silmarili. Ten Silmaril wkrótce połknął Carcharoth, odgryzając

przy tym dłoń Berena. Klejnot został odzyskany dopiero po zabi-ciu Carcharotha podczas polowania na Wilka. Umierający Berendał Silmaril Thingolowi, wypełniając w ten sposób swoją misję.

Wtedy to Silmaril zaczął spełniać Przeznaczenie Noldorów.

Thingol nie oddał go synom Feanora; niedługo potem zlecił kra-snoludom z Nogrodu osadzenie go w Nauglamirze, lecz zginąłz ich rąk, krasnoludy bowiem pożądały klejnotu. Chociaż Silmarilzostał odzyskany, Doriath uległ spustoszeniu gdy po śmierci męża



SILMARILLI 420

Meliana opuściła swą krainę, Obręcz Meliany została przerwanai Menegroth splądrowała armia krasnoludów. Beren odzyskał

Nauglamir i Luthien nosiła go na Tol Galen aż do swej drugiej,ostatecznej śmierci. Była wówczas najwspanialszym obrazem

piękna spośród wszystkich Dzieci Iluvatara.Potem synowie Feanora, zmuszeni przez Przysięgę Feanora,

poszukiwali Silmarila, niszcząc Menegroth oraz Przystanie Sirionui zabijając Diora, Nimloth oraz ich synów. W końcu Elwinga,spadkobierczyni Diora, popłynęła wraz z Earendilem do Amanu,zabierając ze sobą Nauglamir blask Silmarila pozwalał im prze-

płynąć Morza Cienia i uzyskać łaskę Valarów. Silmaril zostałwyjęty z Nauglamira i umieszczony na czole Earendila, któryzostał wysłany na niebiosa jako gwiazda zwiastująca nadziejędla Eldarów i Edainów w Śródziemiu. Z tego światła pochodził

blask flakonika Galadrieli.Pozostałe dwa Silmarile zostały odzyskane po Ostatniej

Bitwie i usunięte z Żelaznej Korony, lecz Maedhros i Maglorukradli je Eonwemu. Poparzeni przez klejnoty (byli bowiem ska-żeni Przysięgą) bracia uciekli, paleni bólem. Maedhros rzucił sięwraz ze swoim klejnotem w ognistą przepaść, a Maglor cisnąłswą zdobycz do Morza. Możliwe, że Silmarile zostaną odzyskanei połączone, gdy nadejdzie Koniec.

Zwane także Wielkimi Klejnotami, Trzema Klejnotami orazKlejnotami Feanora. W westronie liczba mnoga brzmi silmarile,

a w ąuenya Silmarilli. (1 189, 225, I I 299, 307, II I 286287, S 7,39, 6569, 7680, 105, 122, 160, 170, 228, 236, 237, V 65; Y 65)

SILMARILLI —> Silmarile. (S 320)

SILMARILLION » Quenta Silmarillion. (III 287, S 8, 33)

SILME (quen. «gwiezdny blask») Nazwa tengwy 6 (numer 29),której prawie powszechnie używano do zapisywania dźwięku„s”. (III 361, 365)



421 SINDARIN

SIŁY ZBROJNE SHIRE [Shiremuster] Ogólna mobilizacja miesz-kańców Shire, zarządzana przez thana w razie niebezpieczeństwa,co w nowych czasach zdarzało się bardzo rzadko. (1 2 1 )

SIMBELMYNE (tłum. rohir. «niezapominki») Niewielkie białekwiatki rosnące na kurhanach królów Rohanu. Simbelmyne kwi-tły przez cały rok.

Zwane także niezapominkami. ( I I 106, III 54)

SINDACOŁLO (quen. «szary płaszcz») > Singollo. (S 307)

SINDARIN (quen. «szaryełfi») Język Sindarów. Rozwinął sięw Beleriandzie, gdy reszta Eldarów udała się do Eldamaru, leczz powodu zmienności śmiertelnych krain zmieniał się szybciejniż quenya. Choć mniej liryczny od quenya, sindarin wciąż był

językiem delikatnym i pięknym. W Beleriandzie wszedł do co-dziennego użytku wśród Wygnańców, szczególnie gdy Thingolzakazał Sindarom posługiwania się quenya, mową elfów winnychBratobójstwa. Sindarin został także przyjęty przez Edainów (szcze-gólnie z Trzeciego Rodu) i Dunedainów; wśród ludzi był zarówno

językiem legend, jak i codzienną mową. W czasach, gdy Numenorogarnął Cień, posługiwanie się nim było zakazane, lecz sindarin

przetrwał. W westronie odnajdujemy wiele zapożyczeń z sindarinu. Najbardziej uderzającymi różnicam i między sindarinem

i quenya jest zachowanie przez ten pierwszy pierwotnego elfickiego „th” (które w quenya przeszło w „s”) oraz występowaniedźwięcznych głosek zwartych na początku wyrazów i po samo-

głoskach. To ostatnie zjawisko częściowo było spowodowaneodmiennym rozwojem zbitek spółgłoskowych; pierwotne „mb”,„nd” i „ng” przeszły w „m”, „n” i „n” w quenya (Marnufalmar,

num en, Noldo), lecz w sindarinie często w „b”, „d” i „g” (BarenDanwedh, adun, Golodh).

Między Pierwszą i Trzecią Erą sindarin przeszedł dalsze zmia-ny fonologiczne; najważniejszymi z nich była redukcja interwokalicznego „ch” do „h” i końcowego „nd” do „nn”, a potem „n”

(np. w nazwach Beleriand oraz Rochallor, w przeciwieństwiedo Rohan).

Zwany także językiem Elfów Szarych. (III 355372, S 113,

123, 124, 221)



SINDAROWIi: 422

SINDAROWIE [Sindar] (quen. «szarzy», l.poj. sinda) Nazwa nada-na przez noldorskich Wygnańców tym Telerim, którzy mieszkaliw Beleriandzie i nie dokończyli Wielkiej Wędrówki. PierwszymiSindarami byli przyjaciele Elwego, którzy zaczekali na niego,gdy zgubił się w Nan Elmoth, oraz Falathrimowie namówienido pozostania na Bliższych Brzegach przez Ossego. Później doSindarów często zaliczano Laiąuendich oraz innych Nandorów,

którzy przybyli do Beleriandu.Chociaż Sindarowie byli jedynie Moriąuendimi, podczas

Snu Yavanny zdobyli wielką mądrość, przewodził im bowiemCirdan (niewątpliwie wspierany radami przez Ossego), Melianaz Majarów i Elwe, który jako Elu Thingol był ich zwierzchnikiem.Wielu Sindarów mieszkało w Mithrim (kraina ta zawdzięcza imswą nazwę) i Falas, a niektórzy wędrowali po lasach, lecz ośrod-

kiem sindarskiej potęgi i kultury było królestwo Doriath, rządzone przez Thingola i Melianę.

W pewnej mierze pogardzani przez Noldorów, Sindarowie nieodgrywali w Bitwach o Beleriand zbyt wielkiej roli, chociaż siłyMorgotha zadały im duże straty. Pod koniec Pierwszej Ery wieluSindarów odeszło za Morze, a i w następnych erach systematycz-nie przenosili się na Zachód. Ci, którzy pozostali w Ś ródziemiu,

mieszkali w Lindonie lub w królestwach elfów, takich jak LeśneKrólestwo. W późniejszych erach Sindarowie byli w całości za-liczani do Eldarów.

Sindarowie czuli się szczęśliwi w Śródziemiu, lecz gdy razobudziła się w nich tęsknota za Morzem, doznawali ukojenia dopiero wtedy, gdy pożeglowali do Eldamaru. Sindarowie mówili

sindarinem; wymyślili też pismo cir th . Chociaż mniej uczeni

i potężni od Calaąuendich i mniej zainteresowani rzemiosłemniż Noldorowie, byli niezwykłe utalentowani muzycznie i mieli

piękne głosy.Zwani także Elfami Szarymi i Elfami Półmroku. (III 328, 360,

381, S 37, 87, 90, 92, 99, 111, 113, 123, 124, 221, 265)



423 SKARB

SIÓDMY POZIOM [Seventh Level] Jeden z poziomów Khazaddumu, leżący o sześć pięter powyżej Wielkiej Bramy. Na siódmym

poziomie znajdowało się wiele sal, łącznie z Komnatą Mazarbul.(I 298, 302, 306)

SIRANNON (sind. «strumieńbrama») Strumień wypływający zeźródła znajdującego się w sąsiedztwie Zachodniej Bramy Khazaddumu. Sirannon został przegrodzony przez Czatownika z Wody.Wzdłuż strumienia biegła starożytna droga z OstinEdhil do

Khazaddumu.W westronie zwany Strumieniem Bramy.Także > Wodospad Schodów. (I 286)

SIRION (sind. «rzeka») Wielka rzeka Beleriandu, pokonująca ponad 130 staj z Eithel Sirion w Ered Wethrin do Ujścia Sirionunad zatoką Balar. Sirion powstał w trakcie Bitwy Potęg, a zostałzniszczony podczas Wielkiej Bitwy. Jego głównymi dopływami

były Teiglin, Esgalduina, Aros i Narog; zasilały go także Rivil

i Mindeb. Jego brzegi łączył Brithiach na północ od Brethilu,most w Doriath na północ od ujścia Esgalduiny, promy w Doriathw pobliżu Aelinuial, a na odcinku trzech staj między wodospa-dem i Bramami Sirionu, gdzie rzeka płynęła pod ziemią, można

było ją przekroczyć w każdym miejscu.Także » Serech, Dolina Sirionu, Tol Sirion, Sucha Rzeka,

Mindeb, Moczary Sirionu. (S 50, 56, 102, 108, 113, 114, 117,137, 145, 148, 152, 179,180,182,195)

SIRIONDIL (quen. «strumieńmiłośnik», zm. 830 TE) Dunadan, jedenasty król Gondoru (748830). (III 290)

SIRIONDIL (ok. 19 st. TE) Dunadan z Gondoru, ojciec królaEarnila II. (III 300)

smiTH (sind. «płynący») Rzeka w krainie Lebennin w Gondorze,mająca źródła w Ered Nimrais i spływająca na południe doPelargiru, gdzie wpadała do Anduiny. Jej głównym dopływem

był Celos. (III 398, S 320)

SKARB [Hoard, The] Wiersz napisany przez hobbitów z Shirew Czwartej Erze, zawierający strzępki legend z Pierwszej Ery.



SKAŻENIE ARDY 424

Krasnolud i król z tego wiersza mogą być wzorowani na Mimiei Turinie, a smok na Glaurungu. (TB 177180)

SKAŻENIE AJRDY [Marring of Arda] Zniszczenie ładu i pięknaArdy (poczętej w Wielkiej Muzyce) przez przewrotność Melkora.(S 237)

SKAŻONA ARDA [Arda Marred] Ziemia skażona przez zło Melkora

i tych, którzy wykonują jego wolę. (S 237)

SKOK BERENA [Leap of Beren] Jeden z wielkich czynów PierwszejEry. Beren i Luthien zostali zaatakowani przez jadących konnoCelegorma i Curufina. Curufin pochwycił Luthien i odjeżdżał,

podczas gdy Celegorm szarżował konno na Berena. Beren skoczyłspod kopyt jego konia wprost na galopującego konia Curufina,

schwycił jeźdźca i zrzucił na ziemię. (S 167)SKKĘĆKARKI [Neekerbreekers] Używane przez Sama Gamgeeokreślenie hałaśliwych owadów z Komarowego Bagna. (1179)

SKRZYDLATA KORONA [Winged Crown] -> Srebrna KoronaGondoru. (I 235, II 28, S 273)

SKRZYDLATY WYSŁANNIK [Winged Messenger] Jeden z »

Nazguli, którego wierzchowca Legolas zestrzelił nad Anduiną.(II 97, 191)

SŁOŃCE [Sun] Młodsza, jaśniejsza i gorętsza z dwóch lamp niebios, które stworzyli Valarowie po zatruciu Dwóch Drzew. ŚwiatłoSłońca pochodziło z ostatniego owocu Laurelinu, umieszczonegow naczyniu zrobionym przez Aulego i prowadzonego po niebo-skłonie przez Arienę.

Słońce po raz pierwszy wstało na zachodzie, kiedy Księżyc przemierzył niebo siedem razy i Fingolfin wkroczył do Mithrimu.

Wydarzenie to przeraziło Morgotha i jego stwory ciemności jeszcze bardziej niż wschód Księżyca. Słońce prawdopodobnie zmieniłokierunek krążenia podczas zmiany swego szlaku dzięki czemu



425 SMOCZY HEŁM Z DOR-LÓMINU

SMAGLI LUDZIE [Swarthy Men] > Easterlingowie. (S 149)

SMALLBURROW ROBIN (WoP) Hobbit z Shire, żył w Hobbitonie.Przed Wojną o Pierścień został szeryfem, ponieważ była to ła-twa praca, ale wraz z rozwojem tej funkcji pod rządami LothaSackviłleBagginsa stał się, wbrew swej woli, członkiem PierwszegoOddziału Wschodniej Ć wiartki.

Zwany też Robinkiem. (III 253255)

SMALLBURROWOWIE [Smallburrow] Rodzina hobbitów z Shire.Podczas Wojny o Pierścień przynajmniej jedna jej gałąź mieszkaław Hobbitonie. (III 253254)

SMAUG (zm. 2941 TE) Smok z Ered Mithrin, największy smokswoich czasów. W roku 2770, usłyszawszy o skarbach Ereboru,Smaug zniszczył Dale i wypędził krasnoludów z Królestwa podGórą. Przez blisko 200 lat napawał się swoim skarbem, aż do ro-ku 2941, kiedy to rozwścieczony przez Thorina i jego drużynę,

która zakłóciła jego spokój, zaatakował Esgaroth i zginął z rękiBarda Łucznika.Oprócz rozlicznych grzecznościowych tytułów, jakimi obda-

rował go przestraszony Bilbo, Smaug nosił imię Smauga Złotego.(I 221, H 7, 24, 26, 43, 91, 105, 145190, 202)

SMEAGOL » Gollum. (I 63, II 197, 208, III 212)

SMIALE [Smials] Obszerne tunele zamieszkiwane przez zamoż-nych hobbitów z Shire, np. Bag End. Smiale miały zaokrągloneściany i liczne odnogi. Bag End było śmiałem. Niektóre smiale,

jak Wielkie Smiale czy Brandy Hall, były bardzo duże i mogły pomieścić 100, a nawet więcej hobbitów. (I 17)

SMOCZY HEŁM Z DOR-LÓMINU [Dragon Heim of Dorlómin] Największe dziedzictwo rodu Hadora, hełm bojowy zrobiony przez krasnoludów. Po Nirnaeth Arnoediad przechowany przezMorwenę, która wysłała go wraz z Turinem do Doriath. Później

Beleg przyniósł go Turinowi, gdy ten mieszkał wraz z banitami.Turin nosił go podczas wielu swych przygód. Hełm zapewne zo-stał pochowany z Turinem.

Zwany także Hełmem Hadora. (S 188, 193, 199, 217)



SMOKI 426

SMOKI [Dragons] Złe istoty z północy Śródziemia, ogromne, potężne, pokryte łuską, długowieczne, żądne skarbów i pełne przewrotności. Mogły omamić każdego, kto patrzył im w oczy,a mowa ich była przebiegła i zwodząca.

Smoki zostały prawdopodobnie wyhodowane po raz pierwszy przez Morgotha po jego powrocie do Angbandu z Silmarilami.Wydaje się, że były trzy rodzaje smoków: Urulóki, smoki skrzy-dlate, oraz smoki zimne. Pierwszym z Urulókich, ognistychsmoków Północy, był -¥ Glaurung. Ziały one ogniem, ale nielatały. Był to najpowszechniejszy rodzaj smoków w PierwszejErze. Skrzydlate smoki, także ziejące ogniem, pojawiły się po raz

pierwszy podczas Wielkiej Bitwy, następnie jednak brak o nichwzmianek aż do 2570 roku Trzeciej Ery, kiedy znów pojawiłysię w Ered Mithrin i napadały na krasnoludów i Eotheodów.

Największym latającym smokiem tej Ery był Smaug, który zajął

Erebor w 2770 roku, a został zabity w 2941 roku. Zimne smokiwystępowały tylko w Ered Mithrin; prawdopodobnie nie ziały og-niem.

Zwane także Wielkimi Gadami. (III 231, 313, 319, 325, 332,

H 145190, TB 177179)

SMOKOŁAKI [Wereworms] Prawdopodobnie mityczne potworyz Dalekiego Wschodu Śródziemia. (H 23)

SNAGA (CM «niewolnik») Miano nadawane pomniejszym orkom,

szczególnie przez Urukhai. (III 375)

SNAGA (zm. 3019 TE) Ork z Isengardu, jeden z członków bandyUgluka. Zabity przez jeźdźców eoredu Eomera.

Imię to mogło być jedynie epitetem. (II 56)SNAGA (zm. 3019 TE) Ork z wieży Cirith Ungol, który jako je-den z nielicznych przeżył walkę swojej bandy z bandą Gorbaga.Był strażnikiem Froda. Skręcił kark, usiłując uciec przed Samem.

Imię to mogło być jedynie epitetem. (III 163166)



427 SPOZA GRANIC ŚWIATA

SOLMATH Drugi miesiąc w Kalendarzu Shire, z grubsza odpowia-dający naszemu lutemu. Nazwa była wymawiana, a także częstozapisywana jako Somath. (III 348, 352)

SORONTAR (quen. «wyniosły, szlachetny orzeł») » Thorondor.(S 320)

SORONUME (quen. «orzeł») Jedna z konstelacji gwiazd stwo-rzonych przez Vardę w ramach przygotowań do przebudzeniaelfów, być może odpowiadająca współczesnemu gwiazdozbioro-wi Orła. (S 47)

SPADKOBIERCA EARENDILA [Heir of Earendil] Tytuł przywłasz-czony przez ArPharazóna, który uważał się za głowę rodu Elrosa,ignorując istnienie linii Elronda. (S 320)

SPADKOBIERCA ISILDURA [Heir of Isildur] » Aragorn. Zwanytakże dziedzicem Isildura. (III 47, 110,137, 306307, S 279, 280)

SPADKOBIERCY ANARIONA [Heirs of Anarion] » KrólowieGondoru. Zwani także dziedzicami Anariona. (III 290)

SPADKOBIERCY ISILDURA [Heirs of Isildur] Najstarsi synowiez rodu Isildura, których linia przetrwała nieprzerwana przez całąTrzecią Erę. Syn Isildura, Valandil, był królem Arnoru, a jego na-stępcy królami Arnoru (do 861 roku) i Arthedainu (8611974),następnie zaś wodzami Dunedainów Północy (19743019). PoWojnie o Pierścień spadkobiercy Isildura, > Telcontari, byli kró-

lami Zjednoczonego Królestwa.Spadkobiercy Isildura przetrwali po upadku Arthedainu je-

dynie dzięki pomocy Elronda, ale większość z nich przeżyła peł-ny okres swego żywota, którego długość obniżała się wśród nichwolniej niż u królów Gondoru.

Dziedzictwem spadkobierców Isildura były: pierścień Barahira,szczątki Narsila, Elendilmir oraz berło Annuminas.

Zwani także Linią Północną i dziedzicami Isildura. (III 290,

310, S 274, 277)SPOZA GRANIC ŚWIATA [Outside] Według Toma Bombadila,

przybył stamtąd Morgoth, by zakłócić Pokój Ardy. Może chodzićo Pustkę lub o puste miejsca Ea. (1131)



SREBRNA KORONA 428

SREBRNA KORONA [Silver Crown] Główna oznaka władzy kró-lewskiej w Gondorze. Początkowo był to zwykły numenorejskihełm bojowy, podobno należący niegdyś do Isildura. Za czasówAtanatara Alcarina zastąpiono go hełmem wysadzanym klejno-tami. Ten nowy hełm sporządzono ze srebra i ozdobiono wyku-tymi również ze srebra oraz wysadzanymi perłami skrzydłamimorskiego ptaka. Korona była wysadzana siedmioma klejnota-

mi na cześć Elendila, a ponadto zdobił ją jeden klejnot na cześćAnariona.

Zwana także Białą Koroną i Skrzydlatą Koroną. (II 260,III 221222, 294)

SREBRNA ŻYŁA [Silverlode] —>Celebrant. (I 262, 317, 323)

SREBRNY KWIAT [Flower of Silver] Księżyc, zwany tak, gdyż

był ostatnim owocem Telperiona. (S 9495)SREBRNY RÓG, SREBRNY ROŻEK [Silvertine] > Zirakzigil.(I 270, II 101)

SREBRO MORII [Moriasilver] -> Mithril. (I 301)

SROGA ZIMA [Feli Winter] Zima 2911 roku Trzeciej Ery, zwanatak w kronikach Shire. Zamarzło wówczas wiele rzek, łącznie

z Baranduiną, a Białe Wilki napadały na wiele krajów, także naShire. (III 333)

SROGA ZIMA [Feli Winter] Zima 496 roku Pierwszej Ery, gdywcześnie spadły śniegi i późno przyszła wiosna. (S 201, 223)

STADDLE Wioska ludzi i hobbitów w kraju Bree, położona na południowowschodnim stoku wzgórza Bree. (1 148, III 245)

STANDELF Wioska w południowym Bucklandzie. (I 30)STARA DROGA LEŚNA [Old Forest Road] Droga prowadzącaz Wysokiej Przełęczy przez Anduinę, którą przekraczała przezStary Bród, w głąb Mrocznej Puszczy na południe od gór. Około2941 roku Trzeciej Ery jej wschodnia część była zabagniona



429 STARY LAS

STARA GOSPODA [Old Guesthouse] Wielki budynek w MinasTirith, przy Rath Celerdain. Podczas oblężenia Gondoru prze- bywało tu kilku chłopców, którzy pozostali w mieście. (III 35)

STARA WIERZBA [Willow, Old Man] (PECE) Zła wierzbaw Starym Lesie, rosnąca w pobliżu rzeki Withywindle. Miaławładzę nad dużą częścią lasu, choć nie była tak potężna jak TomBombadil.

Zwana także Wierzbinem, Wierzboludem i starą siwą wierz-

bą. (I 120121, 127, 130, TB 134, 140)

STARE SŁOWA I NAZWY W SHIRE [Old Words and N am es in

th e Shire] Księga napisana przez Merry’ego Brandybucka, oma-wiająca pokrewieństwa między językiem rohirrimskim a hobbickim. (I 2627)

STARSZE DZIECI ILUVATARA [Elder Children of Iluvatar] > Elfy.(S 197, 219, 232)

STARUSZEK HOGG [Old Farmer Hogg] > Hoggowie. (TB 164)

STARY BORSUK [Badgerbrock] Głowa rodziny borsuków w Sta-rym Lesie, wymieniony w wierszu Przygody Toma Bom badila.

Prawdopodobnie postać fikcyjna. (TB 128129)

STARY BRÓD [Old Ford] Bród przez Anduinę, dla kuców lubkoni, na Starej Drodze Leśnej. (H 222223)

STARY COTTON [Farmer Cotton] —>Tolman Cotton.(III 347)

STARY LAS [Old Forest] Puszcza między Bucklandem a Kurhanami, pozostałość wielkich lasów, pokrywających niegdyś większośćEriadoru. Drzewa Starego Lasu, zwłaszcza » Stara Wierzba i in-ne z Doliny » Withywindle były złośliwe i potrafiły się poruszać.Z wyglądu bardzo przypominały drzewa z Fangornu i mogły być

podobnie stare. Tom Bombadil, który mieszkał tuż za wschodnimskrajem lasu, miał wielką władzę nad jego mieszkańcami.

W 1409 roku Trzeciej Ery część Dunedainów z Cardolanuschroniła się w Starym Lesie, gdy ich kraj został podbity przezAngmar. Nieco później drzewa zaatakowały Buckland, usiłując

przedostać się przez Wysoki Płot, zostały jednak odparte przez



431 STRAŻ TWIERDZY

STOOROWIE [Stoors] Jeden z trzech szczepów hobbitów, miesz-

kający najdalej na południu. Stoorowie pozostali w DolinieAnduiny najdłużej z nich, lecz około roku 1300 Trzeciej Ery przekroczyli Przełęcz Czerwonego Rogu i osiedli w Dunlandzielub na terenie Klina. Po jakichś 100 latach Stoorowie z Klinauciekli do Dunlandu lub Rhovanionu przed atakami z Angmaru.Osada Stoorów w Rhovanionie leżała na polach Gladden; prze-trwała długo po 2460 roku. Stoorowie z Dunlandu wyemigrowalido Shire około 1630 roku i osiedlili się głównie we Wschodniej

i Południowej Ć wiartce. W czasie Wojny o Pierścień Stoorówczęsto się spotykało w Marish i Bucklandzie.

Stoorowie byli cięższej budowy niż przedstawiciele innychhobbickich szczepów i jako jedynym hobbitom rosły im brody.Gdy ziemia robiła się błotnista, niektórzy Stoorowie nosili wysokie

buty. Pozostawali w bardziej przyjaznych stosunkach z ludźminiż pozostałe szczepy hobbitów i chętnie mieszkali na płaskimterenie i nad brzegami rzek. Stoorowie byli jedynymi hobbitami,

którzy mieli jakieś pojęcie o pływaniu łódką czy też wpław oraz o łowieniu ryb.Stoorowie z Dunlandu nauczyli się tam języka spokrewnio-

nego z językiem Dunlendingów i nawet pod koniec Trzeciej Eryużywali wielu dziwnych słów, imion i nazw. (115, III 292, 331,374, 379)

STRAŻ TWIERDZY [Guard of the Citadel] Elitarna jednostka woj-skowa w Gondorze strzegąca Cytadeli Minas Tirith i Białego

Drzewa oraz pełniąca funkcje reprezentacyjne. Liczyła co najmniejtrzy oddziały, z których każdy ma własny magazyn. Beregond

był członkiem Trzeciego Oddziału; numeru oddziału Pippina nieznamy.

Gwardziści nosili hełmy, wzorowane na hełmach numenorejskiej floty (» Srebrna Korona), wykonane z mithrilu oraz czarnetuniki ze znakami Elendila. Tylko oni w czasach namiestnikówużywali w Gondorze tych oznak.

Zgodnie z tradycją, dowódcą gwardii był następca namiest-nika, a za czasów królów zapewne następca tronu.

Zwana także Strażą Wieży Gondoru. (III 20, 30, 34, 36, 39)



STRAŻ WIEŻY GONDORU 432

STRAŻ WIEŻY GONDORU [Guard of the Tower of Gondor] >Straż Twierdzy. (III 34)

STRAŻ NICA PRZY MOŚCIE [Bridgehouse] Jedna z brzydkichi niewygodnych strażnic hobbickich, zbudowana na zachodnimkrańcu Mostu na Brandywinie na miejscu gospody przy mościeza rządów Lotha w Shire. Miała dwa piętra, wąskie okna i nie-

odpowiednie kominki. (III 252, 255)STRAŻNICA WYPATRYWANIA [Seat of Seeing] Tron na szczycie

Amon Hen, zbudowany przez królów Gondoru. Osoba sie-dząca na tronie widziała wszystkie ziemie w promieniu kilkusetmil.

Zwane także strażnicą Amon Hen. (I 367, 377378, 381)

STRAŻNICY [Watchers] » Strażnicy Północy. (TB 139)

STRAŻNICY PÓŁNOCY [Rangers of the North] Ci spośródDunedainów Północy, którzy strzegli Eriadoru przed orkami,dzikimi zwierzętami i innymi złymi stworzeniami po upadkuArthedainu. Specjalną opieką otaczali Shire, zwłaszcza w okre-sie bezpośrednio poprzedzającym Wojnę o Pierścień. Wydaje się,że większość mężczyzn spośród Dunedainów była Strażnikami.

Wodzem ich był dziedzic Isildura.Strażnicy prowadzili surowe życie, podobny też był ich wy-gląd i ubiór. Nosili szare lub ciemnozielone płaszcze bez ozdób,oprócz klamry w kształcie sześciopromiennej gwiazdy. Jeździlina mocnych koniach o szorstkiej sierści, a uzbrojeni byli wewłócznie, łuki i miecze.

Hobbici z Shire zwali ich Strażnikami lub Strażnikami z SarnFord. Tak w Bree, jak i w Shire nie cieszyli się dobrą opinią.(I 17, 2, 109, 148, 150, 155, 166, 177, 179, 183186, 213, 237238, 261262, 267, 272, 370, II 19, 33, 54, 88 , III 41, 45, 49,11, 123,246247)

STRAŻNICY ZITHILIEN [Rangers of Ithilien] Ż ołnierze Gondoru,D d i i d ą ię ś ód i k ń ó Ithili



433 SUNLENDING

Annun. W czasach Wojny o Pierścień wodzem strażników był Faramir.Po Wojnie o Pierścień prawdopodobnie stali się rdzeniem

Białej Kompanii.Strażnicy nosili stroje w brązowych i zielonych barwach

ochronnych, zielone rękawice i maski. Byli uzbrojeni we włócz-nie, długie łuki oraz miecze. ( I I249, 262)

STRZEŻONA RÓWNINA [Guarded Plain] > Talath Dirnen. (S 140,

159,200)

STRZEŻONE KRÓLESTWO [Guarded Realm] » Valinor. (S 73)

STRZYŻYK [Willowwren] Ptak ze Starego Lasu występującyw wierszu Tom Bombadil płynie w świat. (TB 133134, 140)

STUDNIE YARDY [Wells of Varda] Wielkie misy, do których Vardazbierała rosę Dwóch Drzew, używaną przez mieszkańców Valinoru

jako źródło światła i orzeźwienia. Studnie zostały wysączone do

dna przez Ungoliantę. (S 38, 74)

STYBBA (WoP) Kucyk z Rohanu, którego Merry otrzymał odTheodena. Jechał na nim z Rogatego Kasztelu do Dunharrow

przed zgromadzeniem sił Rohanu. (III 45, 6769)

SUCHA RZEKA [Dry River] Rzeka niegdyś spływająca do Sirionuz Echoriath, zwłaszcza jej podziemne łożysko, będące wejściemdo Gondolinu.

Także > Droga Odwrotu. (S 215)SULE > Thule. (III 365)

SULIMĘ (quen. «wiatr») Trzeci miesiąc w Rachubie Królewskieji Namiestnikowskiej, a dwunasty w Nowej Rachubie, odpowia-dający z grubsza naszemu marcowi.

Sindarińska nazwa tego miesiąca, używana wyłącznie przezDunedainów, to Gwaeron; w Shire nazywano go Rethe. (III 352)

SULIMO (quen. «istota oddychająca, istota z wiatru») Przydomek-> Manwego. (S 24, 39, 82)

SUNLENDING Rohirrimska nazwa » Anórien. (W 192)



SUNNENDEI 434

SUNNENDEI Wczesna forma nazwy drugiego dnia hobbickiego ty-godnia, odpowiednik quenejskiego Anarya. We Władcy Pierścieni

tłumaczona jako niedziela. (III 353)

SUZA (oryg. hob. «hrabstwo») » Shire. (III 378, W 191)

SWERTEVGOWIE [Swertings] Hobbickie określenie > Haradrimów.

( I I238, 251)

SYSTEM FEANORA [Mode of Feanor] Najpowszechniejszy wa-riant > tengwaru. (III 362363)

SZANIEC UMARŁYCH [Deadmen’s Dike] Nazwa » Fornostu po jego zniszczeniu i opuszczeniu w 1974 roku Trzeciej Ery. (1235,III 246)

SZARA DRUŻYNA [Grey Company] Ci, którzy przeszli Ścieżki

Umarłych wraz z Aragornem podczas Wojny o Pierścień. Składałasię z Legolasa, Gimliego, Elladana, Elrohira i grupy 30 StrażnikówPółnocy. (II102, III 43)

SZARE PRZYSTANIE [Grey Havens] Miasto i port Cirdana, po-łożone u nasady zatoki Lhun, założone w 1 roku Drugiej Ery.Powiedziane było, że Cirdan pozostanie tu, dopóki ostatni białystatek nie odpłynie za Morze w Czwartej Erze.

W sindarinie zwane Mithlond. Nazywane także Przystaniami.(118, 231, III 134, S 266, 282)

SZARE ROZLEWISKO [Greyflood] Gwathló. (I 195, II I 237)

SZARY LAS [Grey Wood, Greywood] Zarośla na wschód od AmonDin w Anórien. Mogły stanowić część lasu Druadan. (III 338, 399)

SZCZERBA MAGLORA [Maglor’s Gap] Równina między Himringa Ered Luin, najtrudniejsze do obrony północne wejście doBeleriandu. Strzeżona przez Maglora, została zdobyta dwukrotnie, przez orków podczas Dagor Aglareb i przez Glaurunga podczasDagor Bragollach. (S 118, 145)



*

sŚCIANY MORD [Walls of Moria] Wysokie skały wznoszące się ponad Zachodnią Bramą Morii. (1286, 287)

ŚCIANY NOCY [Walls of the Night] W Pierwszej i Drugiej Erze,kiedy Arda była płaska, Ściany Nocy stanowiły jej zewnętrznągranicę, otaczając morze Ekkaia pierścieniem.

W zachodniej części Ścian znajdowała się Brama Nocy, a (byćmoże) we wschodniej Brama Poranka.

Zwane także ścianami świata oraz, prawdopodobnie, GórskimMurem. (S 36, 37)

ŚCIEŻKI UMARŁYCH [Paths of the Dead] Droga pod Ered Nimrais, prowadząca od Bramy Umarłych nad Dunharrow do źródełMorthondu w okolicach Erech. Ścieżki Umarłych były zamknię-te dla wszystkich oprócz Umarłych, którzy po nich krążyli, orazdziedzica Isildura. (II 42, III 42, 46, 49, 61)

ŚLEDCZY [Questioner] Jeden ze sług Saurona (mistrz torturz Baraddur) lub sam Sauron. (II 60)

ŚMIERDZIEL [Stinker] Imię, jakie Sam nadał gorszemu, groź-niejszemu, „gollumowemu” aspektowi » Golluma. (II230, 301)

ŚNIEŻNOBIAŁA [Snowwhite] -> Varda, tłumaczenie przydomkaFanuilos. (I 85)

ŚNIEŻNOGRZYWY [Snowmane] (zm. 3019 TE) Mearas, wierzcho-wiec króla Theodena. Zginął z ręki Wodza Nazguli w Bitwie naPolach Pelennoru, a padając przygniótł Theodena, pozbawiając go



437 ŚWIATŁO

ŚREDNI LUDZIE [Middle People] » Ludzie Zmierzchu. ( I I267)ŚREDNIE DNI [Middle Days] Druga i Trzecia Era, lata międzyStarszymi Dniami, Pierwszą Erą, czasami elfów a MłodszymiDniami, Czwartą Erą, czasami ludzi. (III 248)

ŚRÓDZIEMIE [Middleearth] Krainy Ardy na wschód od Belegaeru,rozciągające się na południe i wschód co najmniej do Haradui Rhun. W Tolkien Journal (t. II, nr 2, str. 1) Henry Resnick cy-tuje wypowiedź Profesora Tolkiena, że „Śródziemie to Europa”.

Wydaje się jednak, że znaczy to tylko tyle, że między Europąi terenem wydarzeń opisanych we Władcy Pierścieni jest pewne

powinowactwo.W Pierwszej i Drugiej Erze Śródziemie obejmowało Cuivienen

i Hildórien, a także prawdopodobnie wszystkie ziemie na pół-noc od Beleriandu i Eriadoru aż do Ekkaia. Jednak na bardzo da-lekim wschodzie w Starszych Dniach znajdowały się wewnętrznemorza, oddzielające Śródziemie od innych obszarów, zapewne

Pustych Ziem. Dalej na południe mogły też być lądy, które, na-wet jeśli były częścią Śródziemia, nie interesowały geografówani żeglarzy. Podczas Odmiany Świata po zatopieniu Numenoruwybrzeża Śródziemia zostały zniszczone, lecz jego granice naj-widoczniej nie zmieniły się.

Zwane w ąuenya Endóre, a w sindarinie Ennor; zanglicyzo-waniem tej drugiej formy jest Endor (por. Numenor). Nazywanetakże Wielkim Lądem, Bliższymi Ziemiami, Bliższym Brzegiem,Szerokim Światem i Krainami Zewnętrznymi. (I 14, 87, II 98,3538, 46, 47, 50, 58, 79, 9496, 200, 236, 244, 245, 251, 267,269, 272, 282)

ŚWIAT [World] » Ea. Określenia tego używa się też ogólnie w od-niesieniu do Ardy, szczególnie gdy pisane jest małą literą. (S 15)

ŚWIAT WIDZIALNY [Seen] Rzeczy widzialne dla zwykłych śmier-telników, w przeciwieństwie do niewidzialnych świata duchaczy też „magii”. (1214)

ŚWIAT, KTÓRY JEST [World That Is] > Ea, w przeciwieństwiedo obrazu z Wizji Iluvatara. (S 17)

ŚWIATŁO [Light] Przeciwieństwo » Ciemności lub > Cienia,obecność Iluvatara, poddanie się jego woli lub piękno jego stwo-rzenia, zwłaszcza Dwóch Drzew. (S 15, 17, 24, 30, 35, 38)



ŚWIĘTE MIEJSCE ERU 438

ŚWIATŁO AMANU [Light of Aman] Światło Dwóch Drzew, naj- bliższy odpowiednik > Światła Iluvatara, które mogli widziećtylko Eldarowie.

Zwane też Światłem Valinoru. (S 49, 54, 122)

ŚWIATŁO YAUNORU [Light of Valinor] Światło Amanu. (S 53,

7 6 , 1 4 2 , 2 5 2 )

ŚWIĄ TYNIA [Tempie] Świątynia wybudowana przez Sauronaw Armenelos, by oddawać w niej cześć Melkorowi. Przykryta potężną kopułą, świątynia miała średnicę 500 stóp i taką samąwysokość; jej ściany były u podstawy grube na 50 stóp. Kopułazostała pokryta srebrem, które jednak szybko sczerniało od dymuz całopalnych ofiar z ludzi składanych w świątyni (oraz z dymu po spaleniu Nimloth).

Kopuła świątyni pękła od uderzeń piorunów, które poprze-dziły wypłynięcie Wielkiej Armady, lecz sama świątynia zostałazniszczona dopiero podczas zagłady Numenoru, kiedy w jej ru-inach sczezła cielesna powłoka Saurona. (S 253259)

ŚWIĘTA GÓRA [Holy Mountain] > Taniąuetil. (S 74)

ŚWIĘTE MIĘJSCE [Hallows] Obszar w Minas Tirith, gdzie cho-

wano królów i namiestników Gondoru oraz innych wybitnychmężów królestwa. Można tam było się dostać z szóstego poziomumiasta przez Fen Hollen, a dalej ścieżką.

Zwane także Grobowcami.Także > Dom Pogrzebowy Królów, Dom Pogrzebowy

Namiestników. (III 20, 223)

ŚWIĘTE MIĘTSCE ERU [Hallów of Eru] Jedyne miejsce kultu

w Numenorze przed przybyciem Saurona, pozbawione dachusanktuarium na szczycie Meneltarmy. Gdy Cień padł na Numenor,oddawanie czci Eru w tym miejscu zostało zaniedbane, a w końcuzakazane przez ArPharazóna, nikt jednak nie śmiał go zbezcze-ścić. Powiedziane jest, że Święte Miejsce dźwignęło się ponow-



TALATH RHUNEN 440

miasto, zwalczał ich jedynie w drobnych potyczkach, lecz na po-czątku lat dziewięćdziesiątych Turin (znany teraz jako Mormegil)namówił króla do otwartej walki. Na jakiś czas Talath Dirnenzostała uwolniona od orków, lecz po klęsce armii Nargothronduw dolinie Tumhalad w 496 roku równina została zajęta przeznieprzyjaciół.

Niejasne są dokładne granice Talath Dirnen. Wydaje się, żena północy należały do niej ziemie sięgające przynajmniej doPrzeprawy na Teiglinie; na południu mogła rozciągać się aż poAndram; na wschodzie prawdopodobnie obejmowała tereny wokółAmon Rudh między Nivrim a Teiglinem, nie ma jednak żadnychzapisków świadczących o tym, że banici Turina napotykali tamstrażników z Nargothrondu.

Zwana także Strzeżoną Równiną. (S 140, 159, 200)

TALATH RHUNEN (sind. «wschodnia równina») Stara nazwa,używana przez Sindarów na określenie obszaru zwanego później>• Thargelionem. (S 118)

TANIQUEHL (quen. tar «wysoki», n inąue «biały», ti l «punkt,szczyt») Najwyższy szczyt Pelóri, a zatem najwyższa góra Ardy.Położony we wschodnim Amanie u brzegów Morza, Taniąuetil

jest siedzibą Manwego i Vardy, których pałac, Ilmarin, jest zbudo-wany na jego szczycie. Na zboczach góry mieszkają Vanyarowie.Taniąuetil jest pokryty śniegiem i jego białe stoki lśnią z daleka.

Nazwą tej góry najczęściej używaną przez Eldarów byłaOiolosse. Jej inne nazwy to Amon Uilos, Uilos, Wiecznie BiałaGóra, Biała Góra, Święta Góra, Elerrina, Wzgórza Ilmarinu orazGóra. (1226, 352, S 24, 37, 80, 105, Y 60, 61)

TAR (quen. «wysoki, szlachetny») Królewski przedrostek, dołą-czany do imion tych królów i panujących królowych Numenoru,którzy przyjmowali quenejskie imiona. (S 218269)

TARALCARIN (quen. «wspaniały», ok. 28 st. DE ) Dunadan, sie-



TAR-CIRYATAN 442

TARCIRYATAN (quen. «okrętbudowniczy», zm. 2251 DE)Dunadan, dwunasty król Numenoru. Za jego rządów Numenorejczycy zaczęli otwarcie występować przeciw Zakazowi Valaróworaz kolonizowali wybrzeża Śródziemia i podporządkowywalisobie tamtejsze ludy. (III 287, S 218)

TARELDAROWIE [Tareldar] (quen. «wysocy Eldarowie») Ci

Eldarowie, którzy kiedykolwiek mieszkali w Amanie; przed za-truciem Dwóch Drzew tożsami z Calaquendimi.Zwani także Elfami Wysokiego Rodu. (S 289)

TARELENDIL (quen. «gwiazdamiłośnik» lub «elfprzyjaciel», ok.600 DE) Dunadan, czwarty król Numenoru. Za jego panowaniastatki numenorejskie po raz pierwszy przybity znów do brzegówŚródziemia. (III 288, S 250)

TARGON (quen. «królewskikamień»?, WoP) Człowiek z Gondoru,kucharz Trzeciego Oddziału Straży Twierdzy. (III 30)

TARION (quen. «potęgi») > Valanya. (III 352)

TARMENEL (quen. «wysokiniebo») Miejsce powstania potężne-go wiatru, który przynióst do Amanu Earendila. Chociaż m enel

odnosi się ogólnie do sklepienia niebieskiego, wiatry Manwego

istnieją oczywiście w niższych rejonach nieba, a Tarmenel wydajesię obszarem znajdującym się pod Ilmenem.Zwany także Sferami Nadniebnymi. (I 225, I I 191, W 190)

TAR-MF.NET.DiJR (quen. «niebiosa», ur. ok. 550 DE) Dunadan, piąty król Numenoru. (III 287)

TARMINASTIR (quen. «wieżastraż», ok. 1700 DE) Dunadan, jedenasty król Numenoru. W 1700 roku wysłał wielką flotę na pomoc Gilgaladowi w Wojnie Elfów z Sauronem, dzięki której pokonano Saurona.

Zbudował wieżę na Oromet. (III 287, S 249)

TARMINYATUR (quen. «pierwszywładca») » Elros. (III 287,S 253)



443 TAR-TELPERIEN

brata stryjecznego, Pharazóna, który przywłaszczył sobie berłoi zmienił jej imię na ArZimraphel.Gdy Numenor dosięgła zagłada, TarMiriel, która należała

do Wiernych, usiłowała schronić się w Świętym Miejscu Eru,lecz fale pochłonęły ją, nim dotarła na wierzchołek Meneltarmy.(III 288, S 251, 259)

TARN AELUIN —» Aeluin. (S 153, 154)

TARONDOR (quen. «królewska skała», zm. 1798 TE) Dunadan,dwudziesty siódmy król Gondoru (16561798). Panował poWielkiej Zarazie, a podczas całego swego królowania, najdłuż-szego panowania jednego króla w Gondorze, zajmował się przy-wracaniem potęgi królestwa. Zasadził sadzonkę Białego Drzewai na stałe przeniósł siedzibę króla do Minas Anor. (III 290,298)

TARONDOR (zm. 602 TE) Dunadan, siódmy król Arnoru (515

602). (III 290)

TAROSTAR (quen. «królewskiforteca») » Rómendacil I. (III 290)

TARPALANliR (quen. «dalekowidzący», zm. 3255 DE) Dunadan,dwudziesty trzeci król Numenoru (31753255). Pierwotnie nosiłimię Inziladun i był wprowadzony na drogę Wiernych przez mat-kę, Inzilb th. Przenikliwy i przewidujący, gdy przejmował berło,wybrał sobie imię w języku Eldarów i próbował powstrzymać

zepsucie Numenoru. Napotkał jednak ukryty sprzeciw LudziKróla, którymi kierowali jego młodszy brat Gimilkhad i bratanekPharazón. TarPalantir zmarł ze zgryzoty, pozostawiając berłoswemu jedynemu dziecku, córce Miriel. (III 288, S 250, 251,254)

TARSURION (quen. «wiatr», ok. 1400 DE) Dunadan, dziewiątykról Numenoru. (III 287)

TARTELEMMAITE (quen., ok. 26 st. DE) Dunadan, piętnastykról Numenoru. (II 3, 287)

TARTELPERIEN (quen., ok. 1600 DE) Kobieta, dziesiąta wład-czyni Numenoru i druga panująca królowa. (III 287)



TAR-YANIMELDE 444

TARVANIMELDE (quen. «pięknaprzyjaciółka»?, ok. 2600 DE)Szesnasta władczyni Numenoru i trzecia panująca królowa. (III287)

TASARINAN (quen. «wierzbadolina») > Nantathren. (II 71,III 234)

TAUR ENDAEDELOS (sind. «las wielkiego strachu») > Mroczna

Puszcza. (III 378)

TAUREMORNA (quen. «lasczarny») Przydomek nadany przezenta Drzewca lasowi » Fangorn, być może część długiej nazwytego lasu. (II 72)

TAUREMORNALÓME (quen. «lasczarnyocieniony») Przydomeknadany przez enta Drzewca lasowi >• Fangorn, być może część

długiej nazwy tego lasu. (II 72)TAURENFAROTH (sind. «las myśliwych») Porośnięta lasem wy-żyna położona na zachód od Narogu w okolicach Nargothrondu,zachodnie przedłużenie Andramu. Przez las płynęła rzeka Ringwil.

Zwana także Wysokim Faroth oraz Wzgórzami Myśliwych.(S 117, 159,314)

TAURIMDWNATH (sind. «lasmiędzyrzekami») Gęste lasy,ograniczone od wschodu przez rzekę Gelion, a od zachodu przezdolny bieg Sirionu i zatokę Balar. Mieszkali tu tylko nieliczniSindarowie, lecz wydaje się, że przez całą Pierwszą Erę orkowiezostawili te lasy w spokoju. (S 117)

TAURNANELDOR (sind.) > Neldoreth. (II 71)

TAURNUFUIN (sind. «laspodnocą») Nazwa nadanaDorthonionowi po Dagor Bragollach, kiedy Morgoth rzucił natę krainę mroczne zaklęcia. Niedobitki Pierwszego Rodu Edainówstawiały czoło tym potwornościom przez kilka lat, lecz w końcukobiety zostały zmuszone do ucieczki, a towarzyszy Barahira

b ł ż i j b i h b i ó ł d



445 TELCONTAR

Potem TaurnuFuin był wyludniony do czasu, kiedy przyleciałtam Sauron pod postacią nietoperza po wypędzeniu go z Tol Sirion. Nie mieszkał tam nikt poza nim, chociaż tereny te przemierzaliorkowie, udający się do Anach, a także Turin, Beleg i Gwindor.

Zwany także Delduwath. (S 147, 161, 166169, 172, 173,189, 195197)

TAURON (sind. «władca lasów, leśnik») Przydomek » Oromego.(S 27)

TEHTAR (quen. «znaki», l.poj. tehta ) Dodatkowe znaki w tengwarze, zasadniczo stosowane do oznaczania samogłosek, ichdługości (> andaith), dyftongów, różnych skrótów spółgłosko-wych, np. po „s” i przed spółgłoskami nosowymi, oraz skrótówkrótkich, powszechnie używanych słów. (III 364)

TEIGLIN (sind. «staw») Rzeka w Beleriandzie Zachodnim, pły-nąca ze źródeł w Ered Wethrin na południe, a następnie skręca-

jąca na wschód do Sirionu, do którego wpadała tuż nad ujściemEsgalduiny. Głównym dopływem Teiglinu była Malduina. Teiglinstanowił granicę między lasem Brethil i Talath Dirnen. Można go

było przekroczyć przez Przeprawę na Teiglinie. Na południe odniej Teiglin płynął w głębokim wąwozie, CabedenAras. (S 114,116, 140, 141, 150, 189, 194, 195, 200217)

TELCHAR (sind., PE) Krasnolud, najsłynniejszy kowal Nogrodu.Wykuł miecze Narsil i Angrist. (II110, S 89, 167)

TELCO (quen. «trzon») Jeden z podstawowych elementów tengwy.Tyeller tengwaru różniły się pozycją telco oraz podwojeniem luva

w parzystych tyeller. W rzędach 1 i 2 te lco był zwykły, w rzędach3 i 4 podniesiony, a w rzędach 5 i 6 skrócony. W pierwotnymukładzie Feanora stosowano przedłużony trzon, który wychodził

poza linię i z góry i z dołu. (III 362363)

TELCONTAR (quen. l.mn. Telcontari) Nazwa rodu Elessara, kró-

lów Zjednoczonego Królestwa i całego Zachodu.Miano Telcontar było quenejską formą imienia Obieżyświat,

nadanego Strażnikowi Aragornowi, założycielowi rodu, przezludzi z Bree. (III 125, 291)



TELEMNAR 446

TELEMNAR (quen., zm. 1636 TE) Dunadan, dwudziesty szóstykról Gondoru. Wraz z dwoma synami zmarł podczas WielkiejZarazy. (III 290, 298)

TELERI (quen. «ostatni, będący na samym końcu») Trzeci i naj-większy z Trzech Szczepów Eldarów. Podczas Wielkiej Wędrówkizostawali w tyle, skąd wzięło się ich miano, i nie chcieli opuścić

Śródziemia. Prowadzili ich Elwe i Olwe. Grupa Telerich pod wo-dzą Lenwego przerwała podróż w Dolinie Anduiny i ruszyła na południe; otrzymali oni miano Nandorów.

W Beleriandzie Teleri mieszkali na wschodzie i dlatego niezauważyli pierwszej podróży Tol Eressei do Amanu. Kiedy zdalisobie sprawę, że Vanyarowie i Noldorowie odeszli, wielu Telerich, prowadzonych przez Olwego, przeniosło się na obszar UjściaSirionu, gdzie pobierało nauki od Ossego i Uineny. Wtedy właśnieu Telerich rozwinęło się umiłowanie Morza. Kiedy Ulmo wrócił,żeby zabrać ich do Amanu, niektórzy Teleri pozostali na prośbęOssego w Falas; wraz z Telerimi, którzy wciąż wędrowali w głębilądu, poszukując Elwego, stali się Sindarami.

Większość Telerich udała się jednak na Zachód podczas dru-giej podróży Tol Eressei, chociaż na prośbę Ossego Ulmo zakotwi-czył wyspę w Zatoce Eldamaru. Teleri mieszkali tam przez długi

czas, otoczeni ukochanym Morzem, lecz mając Aman i ŚwiatłoDwóch Drzew w zasięgu wzroku.

W końcu ich pragnienie Światła Amanu stało się tak wielkie,że Osse nauczył Telerich sztuki budowania statków. Białe statki,ciągnięte przez łabędzie, zaniosły ich ku wybrzeżom Eldamaru,gdzie zbudowali piękne miasto Alqualonde.

W Alqualonde Teleri mieszkali w pewnym oddaleniu od

Valarów i pozostałych Eldarów, ponieważ ich serca wciąż skłaniałysię ku Morzu. W czasie buntu Noldorów musieli jednak zwrócićuwagę na sprawy Valinoru, ponieważ Feanor zażądał ich łabę-dzich statków, na których chciał się przeprawić do Śródziemia.Kiedy Olwe mu odmówił, Feanor zajął statki siłą; w rezultacie



TEMAR 448

TEMAR (quen. «serie», l.poj. té m a) Pionowe grupy tengwaru,oznaczające miejsca artykulacji. Cztery temar różniły się pozycjąi liczbą lúva. (III 362363)

TENGWAR (quen. «litery») Pismo po raz pierwszy opracowa-ne w Eldamarze przez Rúmila, a następnie udoskonalone przezFéanora. Tengwar rozprzestrzenił się później w Númenorze i nadużych obszarach Śródziemia, na których posługiwano się języ-kiem elfów i westronem. Tengwar był systemem fonemicznymdo zapisywania pędzelkiem lub piórem; litery na oznaczeniespółgłosek (tengwar) były ułożone w rzędy ( ty eller) oznaczającesposób artykulacji oraz serie (temar) wskazujące miejsca arty-kulacji. Pojedyncze wartości spółgłosek można było przypisywać

poszczególnym znakom w zależności od potrzeb języka. Niektóre adaptacje systemu Féanora, jak na przykład > Reguła

Beleriandu, były alfabetyczne i posiadały pełne znaki oznaczającesamogłoski, podczas gdy w innych stylach samogłoski sygnali-zowano za pomocą znaków diakrytycznych. Samogłoski, skrótyi inne wartości wymagane w różnych stylach oddawano przezdodatkowe znaki (tehtar).

Tengwy, których zasadniczo było 36 (chociaż teoretyczniemogły istnieć dwa dodatkowe tyeller), miały powszechnie używane

quenejskie „pełne nazwy”. Były to quenejskie słowa zaczynającesię głoską oddawaną przez daną tengwę we wczesnym stylu quenejskim. Tengwy otrzymywały także indywidualne nazwy w za-leżności od ich wartości w poszczególnych językach. (III 355370)

THAIION (sind. «nieugięty, silny») Przydomek nadany > Húrinowi.(S 198, 214, 217)

THALOS (sind.) Rzeka w Ossiriandzie, drugi od północy dopływGelionu. Thalos wypływał ze źródeł w Ered Luin. (S 117, 134)

THAN [Thain] Panujący w Shire po upadku Północnego Królestwa,który rządził do powrotu króla. Than kierował Wiecem i był do-

ód ą ił b j h P i ż i ł t bi ł ię j d i



449 THARGEUON

Pierwszy than, Bucca z Marish, został wybrany przez wodzówShire w roku 1979 Trzeciej Ery i stanowisko to pozostało w ro-dzinie Oldbucków aż do 2340 roku, kiedy to po przeniesieniu sięOldbucków do Bucklandu Isumbras Took został Isumbrasem I,trzynastym thanem. Stanowisko było w rodzinie Tooków dzie-dziczne aż do Czwartej Ery. W roku 14, wraz ze wstąpieniemna urząd Peregrina I, than został mianowany członkiem RadyPółnocnego Królestwa.

THANGORODRIM (sind. «uciskgóragrupa») Góra o trzech szczy-tach, wzniesiona nad Angbandem przez Melkora po jego powrociedo Ś ródziemia z Silmarilami. Thangorodrim zbudowano z żużlui gruzu powstałego przy drążeniu Angbandu, lecz jednocześnie

był to wulkan i wydzielał cuchnące opary, dymy oraz lawę. Górazostała zniszczona, gdy w trakcie Wielkiej Bitwy runął na niąAncalagon; powstałe wstrząsy były jedną z głównych przyczynzniszczenia Beleriandu. (1233, I I 299, S 8, 78, 91, 102104, 110,

112,113,143145, 168, 172, 179, 185, 195, 235, 242, 265, 272)THARBAD (sind. thara «poprzez», pata «droga») Miasto położonew południowym Eriadorze w miejscu zlania się wód Glanduinyi Mitheithel. Stary Południowy Gościniec przekraczał w tym miej-scu Mitheithel poprzez bród. W 2912 roku Trzeciej Ery Tharbadzostał zniszczony przez wielkie powodzie i opuszczony przezmieszkańców. (1 15, 262, 353, S 327)

THARGEUON (sind. «po drugiej stronie Gelionu») Płaski, zalesio-ny obszar w Beleriandzie Wschodnim, położony między Gelionemi Ered Luin, graniczący na południu z Ossiriandem (granicą byłarzeka Ascar), a na północy z górą Rerir.

Thargelion został zasiedlony przez Noldorów pod wodząCaranthira, który dzięki temu kontrolował handel z krasnoludamiz Ered Luin. W czwartym stuleciu Pierwszej Ery w południowymThargelionie na krótko osiedlili się Haladinowie, lecz atakowali

ich tam orkowie. W stulecie później, kiedy po Dagor BragollachThargelion opanowali orkowie, Noldorowie opuścili tę krainę.

Thargelion było nazwą nadaną przez Noldorów, którzy przybyli z zachodu. Sindarowie nazywali go Talath Rhunen. Znany był także pod nazwą Dor Caranthir. (S 118,127, 136, 139, 145)



THARKUN 450

THARKUN (khuz.?) » Gandalf, zwany tak przez krasnoludów.

THAURON (quen. «odrażający») Wczesna forma imienia > Sauron.(S 320)

THELLAMIE Kraina w wierszu Bilba Wędrówka. Nazwa ta naśla-duje język elfów, a sama kraina była prawdopodobnie fikcyjna.(TB 122, 143)

THENGEL (29052980 TE) Człowiek, szesnasty król Rohanu(29532980). Od około 2925 do 2953 roku mieszkał w Gondorze,

ponieważ by ł w złych stosunkach ze swym ojcem, królem Fengelem.To podczas jego panowania Saruman po raz pierwszy zaczął nę-kać Rohan.

W 2943 roku Thengel poślubił Morwenę z Lossarnach, która powiła mu pięcioro dzieci, wśród nich Theodena i Theodwinę.

(III 316)THEODEN (29483019 TE) Człowiek, siedemnasty król Rohanu(29803019). Pod koniec swego panowania Theoden znacznie

podupadł na duchu, znalazłszy się pod złym wpływem Sarumanaza pośrednictwem swego niegodziwego doradcy Grimy, lecz w 3019roku uzdrowił go Gandalf. Theoden poprowadził Rohirrimów przeciwko Sarumanowi w Bitwie o Rogaty Kasztel oraz prze-

ciwko Mordorowi w Bitwie na Polach Pelennoru. W tej ostatniej pokonał armię Haradrimów, lecz zginął z ręki Wodza Nazguli.Był znany jako Theoden Odrodzony, z powodu swej niemocy

i odzyskania sił. ( I I3843, 97128,134154, 149174,192, III 2122, 24, 4042, 4447, 4950, 5859, 6170, 81, 95102, 104, 106108, 120, 123, 128, 138, 176, 215, 223, 227, 230)

THEODRED (29783019 TE) Człowiek z Rohanu, jedyne dziec-

ko króla Theodena, Drugi Marszałek Rohanu. Poległ w PierwszejBitwie u Brodów na Isenie podczas Wojny o Pierścień. ( I I 111)

THEODWINA [Theodwyn] (29633002 TE) Kobieta z Rohanu,najmłodsze dziecko króla Thengela. W roku 2889 poślubiłaEomunda ze Wschodniego Fałdu i urodziła mu dwoje dzieci,



451 THORONDOR

THINGOL (sind. «szary płaszcz») > Elwe. (I 189, S 54, 55, 87,8892,106, 108, 116,122124, 127,140,157,158,160,163, 173178, 188, 190, 205, 206, 217220)

THISTLE BROOK Strumień wpływający do Shirebourn niedalekoWillowbottom. Ź ródła miał w Kraju Zielonych Wzgórz. (I 30)

THISTLEWOOLOWIE [Thistlewool] Rodzina ludzi z Bree. Nazwisko to zapisywano czasami jako Thistlewood. (1153)

THORIN I [Thorin] (20352289 TE) Krasnolud, król plemieniaDurina (21902289). Poprowadził liczną grupę krasnoludówz Ereboru do Ered Mithrin. (III 324)

THORIN II (27462941 TE) Krasnolud, król plemienia Durinana wygnaniu (28452941). W młodości Thorin dzielnie wal-czył w Bitwie w Azanulbizar, po której udał się ze swym ojcem,Thrainem II, i jego plemieniem do Ered Luin. W roku 2845, pozniknięciu Thraina, królem plemienia Durina został Thorin. Przez100 lat powoli zwiększał liczebność i bogactwo swego plemieniaw Ered Luin, aż w 2941 roku, od dawna trapiony myślami o złuwyrządzonym jego rodowi, spotkał się z Gandalfem i postanowiłwyzwolić Erebor spod panowania Smauga. Ta wyprawa KompaniiThorina powiodła się, lecz wkrótce potem Thorin zginął w BitwiePięciu Armii.

Był znany jako Thorin Dębowa Tarcza, ponieważ podczasBitwy w Azanulbizar posługiwał się gałęzią dębu jako tarcząi pałką. (122, 219, III 321326, H 1741, 4556, 79, 93, 104116,124133, 141155, 160175, 182205, 208)

THORIN in (2866 TECE?) Krasnolud, król plemienia Durinaw Ereborze. Po upadku Saurona Thorin i Bard II z Dale rozgro-mili armię Easterlingów oblegającą Erebor.

Był znany jako Thorin Kamienny Hełm. (III 324)

THORONDIR (sind. «orzełwzrok»?, zm. 2882 TE) Dunadan,dwudziesty drugi rządzący namiestnik Gondoru (28722882).(III 291)

THORONDOR (sind. «orzełwysoki», PE) Król Orłów z Crissaegrimu, niezłomny przyjaciel Noldorów i Edainów. Oprócz działań,



THORONGIL 452

w których przewodził swemu stadu takich jak strzeżenieGondolinu Thorondor samodzielnie dokonał wielu bohaterskichczynów. Pomógł Fingonowi wydobyć Maedhrosa z Thangorodrimu;

podczas Dagor Bragollach zranił Morgotha w twarz i odzyskał ciałoFingolfina; uratował Berena i Luthien uciekających z Angbandu,a podczas Wielkiej Bitwy poprowadził ptaki przeciwko uskrzy-dlonym smokom Morgotha. Być może pod koniec Pierwszej Ery

Thorondor odleciał na Zachód, ponieważ po Wielkiej Bitwie nicsię o nim nie mówi.

Quenejska forma jego imienia brzmiała Sorontar. Jego ty-tuły Król Orłów oraz Władca Orłów mogą być tłumaczeniami

jego imienia. (III 203, S 105, 147, 150, 151, 172, 215, 225, 227,228,235)

THORONGIL (sind. «orzeł gwiazdy») Imię, pod którym był znany

-> Aragorn w Gondorze, gdy służył Ecthelionowi II. Zostało munadane, ponieważ był szybki, miał bystry wzrok, a na płaszczunosił gwiazdę Strażników Północy. (III 304305, 334)

THRAIN I (19342190 TE) Krasnolud, król plemienia Durina(19812190). Poprowadził swoje plemię z Khazaddumu doEreboru, gdzie w 1999 roku założył Królestwo pod Górą i zna-lazł Arcykamień.

Zwany przez Thorina II Thrainem Starym. (III 324, H 6,26, 27, 94, 141)

THRAIN n (26442850 TE) Krasnolud, król plemienia Durinana wygnaniu (27902850). Dowodził krasnoludami podczasWojny Krasnoludów z Orkami i w Bitwie w Azanulbizar straciłoko. W roku 2841 gnany żądzą złota opuścił Ered Luin z kilko-ma towarzyszami i postanowił udać się do Ereboru. W podró-

ży nękały go złe stwory i w 2845 roku został schwytany przezSaurona i uwięziony w Doi Guldur. Przez pięć lat cierpiał męki,odebrano mu też jego Pierścień Władzy, lecz przed śmiercią dałGandalfowi klucz do bocznych drzwi Ereboru. (1257, 283, III 319324)



453 THl RINGWETHII.

w Lindonie, lecz zanim nastał 1000 rok Drugiej Ery, założył króle-stwo w Wielkim Zielonym Lesie. Mimo ataków wielkich pająkówi orków oraz wojny z krasnoludami przetrwało ono ponad dwieery. W 2941 roku Trzeciej Ery Thranduil dowodził siłami elfóww Bitwie Pięciu Armii, a podczas Wojny o Pierścień odparł atakz Doi Guldur. Po upadku Saurona Thranduil ustalił południowągranicę swego królestwa w Górach Mrocznej Puszczy i LeśneKrólestwo dotrwało jeszcze do Czwartej Ery.

Thranduil kochał klejnoty i bogactwa i być może ta miłość prowadziła go do nieprzemyślanych działań, szczególnie w kon-taktach z krasnoludami.

Zwany > królem elfów. (1231, III 326, 328, 335, 338, S 275)

THRIMICH > Thrimidge. (III 252)

THRIMIDGE Piąty miesiąc według Kalendarza Shire, odpowia-dający z grubsza naszemu majowi. W okresie Wojny o Pierścień

nazwę tę zapisywano także jako Thrimich. Jej wcześniejszą formą było Thrimilch. (III 348, 352)

THRIMILCH » Thrimidge. (III 352)

THRÓR (25422790 TE) Krasnolud, król plemienia Durina(25892790). W roku 2590 z powodu zagrożenia ze strony smo-ków poprowadził swoje plemię z Ered Mithrin z powrotem doEreboru. W roku 2770 krasnoludy wygnane z Ereboru przez

Smauga wyruszyły na południe. W roku 2790 Thrór opuścił swe plemię i udał się na wędrówkę; kiedy wrócił do Khazaddumu,został zabity, a jego ciało zbezczeszczone przez Azoga. (III 319,320, 322325, H 6, 24, 26, 141, 160, 167, 174)

THULE (quen. «duch») Nazwa tengwyb (nr 9), używanej najczę-ściej na oznaczenie „th”. Nazywana także su le, ponieważ w quenya „th” zwykle wymawiano jako „s”. (III 361, 365)

THURINGWETHIL (sind. «kobieta tajemnego cienia») Zła istota, być może jedna ze skażonych Maj arów. Thuringwethil była po-słanką Saurona w TolinGaurhoth. Latała w postaci olbrzymie-go nietoperza o żelaznych szponach wyrastających przy każdymstawie skrzydeł.



TIGHFIELD 454

Gdy Luthien przyłączyła się do Berena w Wyprawie po Siimarił, przybrała skórę Thuringwethil z TolinGaurhoth i przybyła w niejdo Angbandu, gdzie ją porzuciła. (S 169)

TIGHFIELD Wioska w Shire, w której mieszkały rodzinyGamwichów, Gammidge’ow i Powroźników. W Tighfield byłauliczka powroźników, przy której prawdopodobnie prowadzili

działalność Powroźnikowie. (II 204, W 193)THION (quen. «rogaty») Ainur, jeden z Majarów Oromego. Jakomiłośnik srebra i srebrzystego światła Telperiona, Tilion sterowałKsiężycem. Jego ruchy były nieprzewidywalne, ponieważ pragnąłzbliżyć się do Arieny, sterującej Słońcem, lecz został oparzony

jej ogniem. Nie jest jasne, czy Człek z Księżyca, bohater pieśni w Gondorze

i Shire, jest w jakikolwiek sposób wzorowany na Tilionie. (S 99)TIM Wuj Toma w wierszu Sama Gamgee Kam ie nny troll trup,którego kość ogryzał troll. Najprawdopodobniej Tim był postaciąfikcyjną. (TB 159)

TINCO (quen. «metal») Nazwa tengwyp (nr 1), najczęściej uży-wana na oznaczenie „t ”. (111381,365)

TINCOTEMA (quen. «grupa t») Grupa tengw zębowych i dziąsłowych, w Trzeciej Erze ogólnie stosowanych do serii I. (III 363)

TINDÓME (quen. «gwiazdapółmrok») Okres dnia przed świtem,kiedy bladły gwiazdy.

W sindarinie zwany m in uia l, a przez hobbitów morrowdim .

(III 353, S 320)

TEVDOMEREL (quen. «zmierzchcórka») Quenejska forma imie-nia » Tinuviel. (S 320)

TINDROCK > Tol Brandir. (I 353, W 194)

TINTALLE (quen. «zapalająca») Jedno z najstarszych imion >■Vardy. (I 357, S 47)



455 TOL ERESSEA

Quenejskim odpowiednikiem tej nazwy było Tindómerel.(I 188189, S 156, 158, 166, 172, 175, 220, 222)

TIRION (quen. «wielka wieża strażnicza») Główne miastoEldamaru, zbudowane na przełęczy Calacirya na wzgórzu Tuna.Tirion miał białe mury i kryształowe schody; jego najwyższą wie-żą była Mindon Eldalieva, u której podstawy rósł Galathilion.

Tirion był pierwszym domem Vanyarów w Eldamarze, a takżesiedzibą Noldorów, w której władał Finwe i Finarfin.

Zwany także Tirionem Pięknym. (I 226, 352, II 191, S 60,68 , 82, Y 65)

URITH AEAR (sind. «strzec morza») > Doi Amroth. (TB 122)

T i w (sind. «litery») Tengwar. (III 360)

TOL BRANDIR (sind.) Stroma góra i zarazem wyspa, samotniewynurzająca się z wód u południowego krańca Nen Hithoel.

Mówi się, że nie postawił na niej nogi żaden człowiek ani zwierzę.W westronie znana jako Tindrock. (I 353, 373, I I 22, W 194)

TOL ERESSEA (quen.? «wyspa samotna») Duża wyspa, powstaław wyniku zamętu spowodowanego zniszczeniem Latarń Valarów.Początkowo umiejscowiona pośrodku Belegaeru, została ode-rwana od dna przez Ulma i przeciągnięta do zatoki Balar w celu przewiezienia Eldarów do Amanu. Na pierwszym kotwicowisku,kiedy weszli na nią Vanyarowie i Noldorowie, część wyspy zawa-

dziła o dno i odłamała się, tworząc wyspę Balar.Po przewiezieniu Vanyarów i Noldorów do Amanu, Ulmo

wrócił po Telerich. W trakcie tej drugiej podróży Osse uprosiłUlma, by nie odciągał tych elfów z dala od jego siedziby w Morzu,i Ulmo zakotwiczył wyspę w Zatoce Eldamaru, gdzie otrzyma-ła swą nazwę. Jako najbardziej wysunięty na wschód fragment Nieśmiertelnych Krajów. Tol Eressea, a szczególnie jej zachodniewybrzeże, była skąpana w blasku Dwóch Drzew i tu wyrosły też

pierwsze kwiaty poza Valinorem. Kiedy Teleri przeprowadzilisię na stały ląd do Alqualonde, być może opustoszała, lecz podkoniec Pierwszej Ery osiedliło się tu wielu Eldarów z Beleriandu,którzy zbudowali na wschodnim wybrzeżu Avallóne i wyhodo-wali Celeborna ze szczepu Galathiliona. W Drugiej Erze owi



TOL GALEN 456

Eldarowie często odwiedzali Numenor aż do czasu pojawieniasię Ludzi Króla.

Zwana także Utraconą Wyspą, co oddawało znaczenie nazwyeldarskiej oraz oddalenie wyspy od Śródziemia, Samotną Wyspą,wyspą Eressea oraz Eressea. (1235, III 211, S 58, 69, 238, Y 62)

TOL GALEN (sind. «zielona wyspa») Wyspa na rzece Adurancie

w Ossiriandzie. Mieszkali na niej Beren i Luthien po powrociez Domów Umarłych. Tol Galen stanowiła środek Dor FirniGuinar. (S 118, 177,221)

TOL MORWEN (sind. «wyspa Morweny») Niewielka wyspa naBelegaerze u wybrzeży Lindonu, powstała w efekcie zniszczeniaBeleriandu pod koniec Pierwszej Ery. Pośrodku Tol Morwen znaj-dowała się mogiła Turina i Morweny oraz Kamień Nieszczęśliwych.

(S 216)

TOL SIRION (sind. «wyspa Sirionu») Piękna, zielona wyspa narzece Sirion w pobliżu Przełomu Sirionu. Kiedy Noldorowie poraz pierwszy powrócili do Śródziemia, zamieszkał na niej Finrod,który wzniósł tu strategiczną fortecę » Minas Tirith. Finrodi Orodreth utrzymywali wyspę do 457 roku Pierwszej Ery, kiedyto zajął ją Sauron i przemianował na TolinGaurhoth. W 10 lat później Luthien wypędziła Saurona i zniszczyła wieżę. Na TolSirion został pochowany Finrod. Wyspa pozostała niezamieszkana i nieskażona aż do zniszczenia Beleriandu. (S 108, 114,148)

TOLFALAS (sind. «przybrzeżna wyspa») Wyspa w zatoce Belfalas przy Ethir Anduin. (II 9)

TOL-IN-GAURHOTH (sind. «wyspa wilkołaków») Nazwa » TolSirion między rokiem 457 i 467 Pierwszej Ery, kiedy panował nadnią Sauron. (S 148, 162, 164)

TOLMA (oryg. hob.) Hobbickie imię, zwykle zdrabniane do for-my Tom (III 379)



457 TOOK ADELARD

TOM Bohater wiersza Kam ienny Troll. Możliwe, że do pewne-go stopnia postać Toma była wzorowana na Tomie Bombadilu, ponieważ Sam Gamgee ułożył ten wiersz wkrótce po spotkaniuz Bombadilem. (I 200202, TB 159161)

TOM BOMBADIL [Tom Bombadil] Istota pan i władca StaregoLasu. Jego pochodzenie nie jest znane, możliwe jednak, że był„zdziczałym” Majarem. Niewątpliwie miał ogromną moc i wiedzę;

był też pełen radości. Władza Toma Bombadila w obrębie Starego

Lasu była absolutna, nawet Jedyny Pierścień nie miał na niegowpływu. Nigdy jednak nie wyruszał poza granice lasu, opróczsporadycznych wypadów na Kurhany i do Marish.

Tom sam określał się jako Najstarszy i twierdził, że żyje odsamych początków Pierwszej Ery. Wyglądał jak człowiek, był niski,z rumianą twarzą. Nosił spiczasty kapelusz z błękitnym piórkiemi wielkie żółte buty. Był wesoły, radosny i dobroduszny, ale niezajmował się sprawami zewnętrznego świata.

Tomem Bombadilem nazwali go hobbici z Bucklandu.Elfy zwały go Iarwain Benadar i Pierwszy, krasnoludy Forn,a Ludzie Północy Orald (tłum. ludz. «bardzo stary»). (112, 136,142147, 151, 162, 176, 210, 254, II 74, 306, III 281, TB 126140)

TOM BOMBADIL PŁYNIE W ŚWIAT [B om bad il G oes B oa ting]

Bucklandzki wiersz o Tomie Bombadilu, prawdopodobnie napi-sany po Wojnie o Pierścień. (TB 133140)

TOMBA Oryginalne hobbickie imię, zwykle zdrabniane do formyTom. (III 379)

TOOK (oryg. hob.) > Took. (III 378)

TOOK ADAŁGRIM (28802982 TE) Hobbit z Shire, syn HildigrimaTooka. (III 345)

TOOK ADAMANTA (ok. 29 st. TE) Hobbitka z Shire, żona

Gerontiusa Tooka, z domu Chubb. (III 345)TOOK ADELARD (2928 TE3 CE) Hobbit z Shire, syn FlambardaTooka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu, Bilbo podarowałmu wówczas parasol. (I 48, III 345)



TOOK BANDOBRAS 458

TOOK BANDOBRAS (27042806 TE) Hobbit z Shire, drugi synthana Isengrima II. W 2747 roku dowodził oddziałami, które

pokonały bandę orków w Bitwie o Zielone Pola. Wśród jego po-tomków byli północni Tookowie z Long Cleeve.

Był trzecim pod względem wzrostu hobbitem w dziejach,mierząc 4 stopy i 5 cali. Mógł jeździć konno. Miał przezwiskoBullroarer. (114, III 240, 345, H 22, 23)

TOOK DIAMENT [Diamond Took] (ur. 7 CE) Hobbitka z Shire,żona Peregrina Tooka. Pochodziła z Long Cleeve, prawdopodob-nie z północnej gałęzi Tooków. (III 345)

TOOK EGLANTINA (ok. 300 TE) Hobbitka, żona Paladina Tookai matka Peregrina Tooka. Z domu Banks. Była gościem na poże-gnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa. (III 345)

TOOK ESTELLA (ur. 2985 TE) Hobbitka z Shire, córka OdovacaraBolgera, młodsza siostra Fredegara. W jakiś czas po Wojnieo Pierścień poślubiła Merry’ego Brandybucka. (III 345)

TOOK EVERARD (ur. 2980 TE) Hobbit z Shire, najmłodsze dziec-ko Adelarda Tooka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu BilbaBagginsa. (I 41, III 345)

TOOK FARAMIR (10 CE?) Hobbit z Shire, syn Peregrina Tooka,trzydziesty trzeci than Shire, od 64 roku Czwartej Ery do śmierci.W 43 roku poślubił Złotogłówkę Gamgee. (III 342, 345)

TOOK FERDIBRAND (ur. 2983 TE) Hobbit z Shire, syn FerdinandaTooka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.(III 345)

TOOK FERDINAND (ur. 2940 TE) Hobbit z Shire, syn SigismondaTooka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu Bilba Bagginsa.(III 345)

TOOK FERUMBRAS (27012801 TE) Hobbit z Shire, syn IsumbrasaTooka, jako Ferumbras II dwudziesty czwarty than Shire (2759



459 TOOK ISENGAR

(29803015). Nie ożenił się. Był gościem na pożegnalnym przy- jęciu Bilba Bagginsa. (III 345)

TOOK FLAMBARD (28872989 TE) Hobbit z Shire, syn IsengrimaTooka. (III 345)

TOOK FORTINBRAS (27452848 TE) Hobbit z Shire, synFerumbrasa Tooka, jako Fortinbras I dwudziesty piąty than Shire(28012848). (III 345)

TOOK FORTINBRAS (28782980 TE) Hobbit z Shire, synIsumbrasa II, jako Fortinbras II dwudziesty dziewiąty than Shire(29392980). (III 345)

TOOK GERONTOJS (27902929 TE) Hobbit z Shire, syn FortinbrasaTooka i dwudziesty szósty than Shire (28482920). PoślubiłAdamantę Chubb, z którą miał 12 dzieci.

Był drugim z najdłużej żyjących hobbitów; przewyższył go

jedynie Bilbo. Znany jako Stary Took. (III 345, H 14)TOOK HUDEBRAND (28492934 TE) Hobbit z Shire, ósmy synGerontiusa Tooka. (III 345)

TOOK HILDIFONS (ur. 2844 TE) Hobbit z Shire, szósty synGerontiusa Tooka. Wyruszył w podróż, z której nie powrócił.(III 345)

TOOK HILDIGARD (ok. 28332837 TE), Drugi syn Gerontiusa

Tooka. Zmarł w młodym wieku. (III 345)TOOK HHDIGRIM (28402941 TE) Hobbit z Shire, czwarty synGerontiusa Tooka. Poślubił Różę Baggins, mieli jednego syna,Adalgrima. (III 344345)

TOOK ISEMBARD (28472946 TE) Hobbit z Shire, siódmy synGerontiusa Tooka. (III 345)

TOOK ISEMBOLD (28422946 TE) Hobbit z Shire, piąty syn

Gerontiusa Tooka. (III 345)

TOOK ISENGAR (28622960 TE) Hobbit z Shire, najmłodszysyn Gerontiusa Tooka. W młodości ponoć wyruszył na morze.(III 345)



TOOK ISENGRIM 460

TOOK ISENGRIM (26702722 TE) Hobbit z Shire, dwudziestydrugi than Shire (26832722) jako Isengrim II. Rozpoczął budo-wę Wielkich Śmiali. (III 345)

TOOK ISENGRIM (28322930 TE) Hobbit z Shire, najstarszy synGerontiusa Tooka, dwudziesty siódmy than Shire (29202930)

jako Isengrim III. Zmarł bezpotomnie. (III 345)

TOOK ISUMBRAS (ok. 2340 TE) Hobbit z Shire, trzynasty thanShire (2340?) jako Isumbras I. Był pierwszym thanem z roduTooków. (III 345)

TOOK ISUMBRAS (26662759 TE) Hobbit z Shire, syn IsengrimaTooka, dwudziesty trzeci than Shire (27222759) jako IsumbrasIII. (III 345)

TOOK ISUMBRAS (28382939 TE) Hobbit z Shire, trzeci synGerontiusa Tooka, dwudziesty ósmy than Shire (29302939) ja-ko Isumbras IV (III 345)

TOOK PALADIN (2933 TE14 CE) Hobbit z Shire, syn Adalgrima,a ojciec Peregrina Tooka. Jako Paladin II był trzydziestym pierw-szym thanem Shire. Gdy Lotho przejął władzę w Shire podczasWojny o Pierścień, Paladin odmówił poddania mu Tooklandu i nie

dopuścił doń Ludzi Naczelnika, organizując zbrojną obronę tegoterytorium. (II 152, III 27, 261, 345)

TOOK PEREGRIN (2990 TEok. 65 CE) Hobbit z Shire, trzydzie-sty drugi than Shire (1464) i członek Rady Królestwa Północy(1464). W młodości Pippin był bliskim przyjacielem FrodaBagginsa, któremu towarzyszył do Rivendell w 3018 roku. Tamzostał jednym z Towarzyszy Pierścienia. W Parth Galen został

wraz z Merrym pojmany przez orków i popędzony w stronęIsengardu. Obaj uciekli, gdy banda orków została zaatakowana przez Rohirrimów, i dostali się do Fangornu, gdzie zaprzyjaźnilisię z Drzewcem i wraz z nim dotarli do Isengardu. Tam Pippin

podniósł palantir, który Grima wyrzucił z Orthanku, a będącz natury niezwykle ciekawy spojrzał weń i musiał odpowiadać



461 TOOK RÓŻA

Straży Twierdzy. Podczas oblężenia Gondoru ostrzegł Beregondai Gandalfa o szaleństwie Denethora, dzięki czemu ocalono życieFaramirowi. Następnie wziął udział w pochodzie Armii Zachodu

pod Morannon w Mordorze, a w ostatniej bitwie zabił wielkie-go trolla.

Po Wojnie o Pierścień został wynagrodzony przez królaElessara, pasowany na rycerza Gondoru i mianowany posłańcemkrólewskim. Po powrocie do Shire pomógł zmobilizować hobbitów

przeciw Ludziom Naczelnika. Przez całe dalsze życie podtrzy-mywał kontakt z krajami na południu. W 64 roku Czwartej EryPippin wraz z Merrym złożyli swe urzędy i udali się do Rohanui Gondoru. Zmarli w Gondorze kilka lat później i zostali pocho-wani w Minas Tirith z wielkimi honorami.

Peregrin był powszechnie znany jako Pippin. W Gondorze podczas Wojny o Pierścień zwano go, w rezultacie nieporozu-mienia, E m il i Peria nnalh Księciem Niziołków. (I 26, 53, 78

146, 153179, 183205, 217, 260354, I I 20, 29, 49, 87, 152193,III 1539, 7091, 95, 97, 113143, 149, 151152, 154, 210211,224, 229, 234235, 237, 239, 243, 245, 248, 251258, 261, 266267, 272273, 275, 280281)

TOOK PERŁA [Pearl Took] (ur. 2975 TE) Hobbitka z Shire, naj-starsze dziecko Paladina Tooka. Była gościem na pożegnalnym


TOOK PERVINCA (ur. 2985 TE) Hobbitka z Shire, trzecia córkaPaladina Tooka. Była gościem na pożegnalnym przyjęciu BilbaBagginsa. (III 345)

TOOK PEMPERNEL (ur. 2979 TE) Hobbitka z Shire, druga córkaPaladina Tooka. Była gościem na pożegnalnym przyjęciu BilbaBagginsa. (III 345)

TOOK REGINARD (ur. 2969 TE) Hobbit z Shire, najstarszy synAdelarda Tooka. Był gościem na pożegnalnym przyjęciu BilbaBagginsa. (III 345)

TOOK RÓŻA [Rosa Took] (ur. 2856 TE) Hobbitka z Shire, córkaPonta Bagginsa. Poślubiła Hildigrima Tooka i urodziła mu jednodziecko, Adalgrima. (III 344375)



TOOK SIGISMOND 462

TOOK SIGISMOND (28902991 TE) Hobbit z Shire, syn Hildi branda Tooka. (III 345)

TOOK ZŁOTOGŁÓWKA [Goldilocks Took] (ur. 10 CE)Hobbitka z Shire, córka Sama Gamgee, żona Faramira Tooka.

Najprawdopodobniej była złotowłosa. (III 345, 347)

TOOKBANK Wioska w Zachodniej Ć wiartce, w Kraju Zielonych

Wzgórz. (I 30)TOOKLAND Ziemia rodowa Tooków, leżąca w Południoweji Zachodniej Ć wiartce w Kraju Zielonych Wzgórz i wokół nie-go. Podczas Wojny o Pierścień wciąż mieszkała tam większośćTooków. (121, 78)

TOOKOWIE [Took] Wpływowa rodzina hobbicka, mieszkająca

w Tooklandzie w Zachodniej Ć wiartce. Dzięki swej fallohidzkiejkrwi Tookowie byli stosunkowo (jak na hobbitów) żądni przygódi mieli zdolności przywódcze. Urząd thana był w rodzinie Tookówdziedziczny od czasów Isumbrasa I (2340 rok Trzeciej Ery), a odczasu do czasu Tookowie wyprawiali się na wędrówkę, a nawetzostawali żeglarzami.

Od czasów Isengrima II (ok. 2683 roku) Tookowie bliskospokrewnieni z thanem mieszkali w Wielkich Smialach.

Took jest zanglicyzowaną formą autentycznego hobbickiegonazwiska Tûk o zapomnianym pochodzeniu. (114,15, 41, 48, I I 3436, 53,62, 64,152, III 24,238240,261,266, 378, H 12,14,23, 79)

TOPÓR DURINA [Durin’s Axe] Broń Durina I, wielkie dziedzic-two krasnoludów z plemienia Durina. Pozostał w Khazaddûmie po jego opuszczeniu w 1981 roku Trzeciej Ery; ekspedycja Balina

odnalazła go w 2989 roku. Po zniszczeniu kolonii Balina w 2994roku, został ponownie utracony. (I 305)

TORECH UNGOL (sind. «nora pająka»?) >Jaskinia Sheloby.(II 304)

TOROG (sind «troll») > Trolle (III 376)



463 TROLLE

TRAHALD (oryg. ludzki «kopiący») > Gollum. (III 380)

TRAKT WSCHÓD-ZACHÓD [EastWest Road] > Wielki WschodniGościniec. (I 54)

TREWESDEI Najstarsza zapisana forma nazwy czwartego dniahobbickiego tygodnia, tłumaczenie ąuenejskiego A ldea. W cza-sach Wojny o Pierścień używano formy Trewsday.

We W ładcy Pierścieni nazywany wtorkiem. (III 353)

TREWSDAY

—» Trewesdei. (III 353)TROLL Fikcyjny troll w wierszu Sama Gamgee Kam ie nny troll.

(TB 159161)

TROLLE [Trolls] Rasa złych istot mieszkających w Śródziemiu.Trolle zostały wyhodowane przez Morgotha w Pierwszej Erzez jakichś nieznanych istot, być może jako naśladownictwo entów.Podczas Nirnaeth Arnoediad trolle strzegły Gothmoga, lecz pozatym nie zaznaczyły się w Bitwach o Beleriand. W późniejszycherach Sauron posługiwał się trollami, lecz ich użyteczność byłaograniczona z powodu ich głupoty.

Trolle były bardzo duże (być może dorównywały wzrostementom), silne, brzydkie i głupie. Miały grubą skórę i czarną krew.Większość z nich (poza Ologhai) pod wpływem światła słonecz-nego zamieniała się w kamień. Gromadziły skarby, zabijały dla

przyjemności i jadły surowe mięso wszelkich stworzeń. Chociażnie mogły być prawdziwie inteligentne, Sauron powiększył ich

spryt, dodawszy im złośliwości, tak że pod koniec Trzeciej Eryniektóre trolle stały się dość niebezpieczne.

Wydaje się, że istniały przynajmniej cztery szczepy trolli: —>trolle kamienne z Siedzib Trolli i innych rejonów Eriadoru, trol-le jaskiniowe z Morii, trolle wzgórzowe z Gorgoroth i Eriadoruoraz Ologhai. Trolle kamienne mówiły uproszczonym westronemi były chyba najbardziej podobne do ludzi; trollami kamiennymi

byli Bert, Tom i William Huggins. Trolle jaskiniowe i wzgórzo-

we, jeśli w ogóle się odzywały, to posługiwały się uproszczonąwersją języka orków i były pokryte łuską; trolle jaskiniowe miałyzielonkawy kolor, a ich stopy były pozbawione palców. Ologhai,wyhodowane przez Saurona pod koniec Trzeciej Ery, mieszkały



TROLLE KAMIENNE 464

na południu Mrocznej Puszczy i w górach Mordoru. Jako bardziejruchliwe i przebieglejsze od innych trolli potrafiły wytrzymaćsłoneczny blask, o ile tylko Sauron sprawował nad nimi władzę.Ologhai posługiwały się Czarną Mową.

Sindarińskim słowem na oznaczenie trolla było torog, z którymmógł być w pewien sposób spokrewniony wyraz olog pochodzącyz Czarnej Mowy. (121, 55, 186, 195197, 199202, 214, 216, 253,

308, 312, II 66 , 86, 147, III 92,151, 204, 257, 376, H 3442, 47,52, 55, 114, 155, 217)

TROLLE KAMIENNE [Stonetrolls] Gatunek > trolli spotykanyw Eriadorze. Trollami kamiennymi byli prawdopodobnie Bert,Tom i William Huggins; posługiwały się westronem, co było cha-rakterystyczne dla tego gatunku trolli. (III 376, H 3442)

TRON CIEMNOŚCI [Dark Throne] Tron Morgotha w Angbandzie,

a także w formie aluzyjnej sam Melkor. (S 214)

TRON MORGOTHA [Throne of Morgoth] Siedziba Morgotha w naj-odleglejszej komnacie Angbandu, miejsce straszne i przerażające.

Nazwa używana także na oznaczenie samego Morgotha.(S 180)

TRÓJRÓG [Thrihyrne] Trzy wysokie szczyty Ered Nimrais za

Rogatym Kasztelem. W Trójróg wrzynał się Hełmowy Jar, a RogataSkała stanowiła wysuniętą na północ odnogę gór. ( I I 125)

TRZECI RÓD EDAINÓW [Third House of the Edain] WspólnotaEdainów, która przybyła do Beleriandu jako ostatnia, prawdopo-dobnie liczniejsza od pozostałych. Prowadzony przez MarachaTrzeci Ród osiedlił się najpierw w Estoladzie w sąsiedztwie krew-niaków z Pierwszego Rodu. Później jego członkowie zebrali sięw Dorlóminie pod przewodnictwem Hadora; tam cieszyli sięnajwiększą chwałą spośród Edainów i byli powszechnie nazy-wani rodem Hadora.

Trzeci Ród zdobył największą sławę w Bitwach o Beleriand,w których walczył wraz z rodem Fingolfina. Po upadku Dorthonionudo Trzeciego Rodu dołączyło wiele kobiet z Pierwszego Rodu.



465 TRZECIA ERA

to ród został zdziesiątkowany na równinie Anfauglith. Niedobitki pod dowództwem Hurina i Huora osłaniały odwrót Turgonai Gondolindrimów. Później Trzeci Ród dokonał nasłynniejszegoczynu w historii wojen Edainów: jego wojownicy nie wycofali sięz Północy, zajęli pozycje za Rivil i zabiwszy setki orków i trolli, wszy-scy polegli. Przeżył jedynie Hurin, który został wzięty do niewoli.

W Dorlóminie wiele ocalałych kobiet i dzieci Trzeciego Rodu było niewolnikami Easterlingów lub zostało zabitych podczas

prób ucieczki. Przeżyli tylko nieliczni w Hithlumie i PrzystaniachSirionu; do bohaterów rodu zalicza się Turina i Tuora, Earendilai, być może, Elrosa.

Ludzie z Trzeciego Rodu byli wysocy i wojowniczy, szybcyi silni duchem i ciałem. Jako jedyni spośród Edainów mieli zło-ciste włosy. W Dorlóminie posługiwali się zarówno sindarinem,

jak i językiem ludzi, który stanowił podstawę adunaickiego.Zwani także ludem Hadora. (II 267, III 286, S 142, 150,

178, 182187, 202)TRZECI TEMAT ILUVATARA [Third Theme of Iluvatar] Ostatniaczęść Ainulindale, stworzona i wyśpiewana jedynie przez lłuvatara.Spokojny i głęboki, Trzeci Temat wchłonął i pokonał głośniejsząmelodię dwóch pierwszych tematów oraz dysonanse Melkora.Dzieci Iluvatara zostały powołane do życia w Trzecim Temacie,dlatego ani Melkor, ani Valarowie nie rozumieją ich istnieniai ostatecznego przeznaczenia. (S 1315, 40)

TRZECIA DYNASTIA [Third Line] Trzecia dynastia królów Rohanu.Pierwszym królem trzeciej dynastii był Eomer, który wstąpił natron w 3019 roku Trzeciej Ery po śmierci Theodena i jego jedy-nego syna Theodreda podczas Wojny o Pierścień. (III 317318)

TRZECIA ERA [Third Age] Era historii Śródziemia rozpoczy-nająca się pierwszym upadkiem Saurona i śmiercią Gilgalada,a kończąca się Wojną o Pierścienie, drugim i ostatecznym upad-kiem Saurona oraz Ostatnią Wyprawą Powierników Pierścieni,kiedy to najmożniejsi spośród Eldarów mieszkających jeszczew Sródziemiu odeszli za Morze. W tej erze elfowie i krasnoludy przebywały jeszcze w Śródziemiu, lecz niewiele tworzyły nowychdzieł, podczas gdy ludzie rośli w potęgę i stawali się coraz liczniejsi.



TRZĘJ ŁOWCY 466

Królestwa Dunedainów, Arnor i Gondor, początkowo kwitły,lecz później podupadły, gdy złe siły z Drugiej Ery, a szczególnie

Nazgule i Sauron, znów powróciły. W końcu jednak rozpaczliwe posunięcie Mędrców, mające uratować Wolne Plemiona, powio-dło się i wielkie zło zostało wygnane, lecz zarazem Śródziemieutraciło wiele dobra i piękna.

Zwana przez elfów Latami Uwiądu. (III 222, 225, 280, 285,

310, 330, S 271, 274279)TRZĘJ ŁOWCY [Three Hunters] Miano, jakim Aragorn ochrzciłsiebie, Legolasa i Gimliego, gdy podczas Wojny o Pierścień po-dążali przez Rohan za bandą orków, która schwytała Merry’egoi Pippina. (II 25)

TRZEJ POWIERNICY [Three Keepers] Powiernicy » TrzechPierścieni. (III 341)

TRZĘSAWISKO UMARŁYCH TWARZY [Mere of Dead Faces]Ciemna sadzawka na Martwych Bagnach, która pochłonęła grobyelfów i ludzi poległych w Bitwie na Równinie Dagorlad. Twarze poległych i błędne ognie były widoczne pod powierzchnią wody,ale nie można ich było dotknąć. (II 224)

TRZY PIERŚCIENIE [Three Rings] » Pierścienie Władzy elfów.

Zostały wykute bez udziału Saurona, nie skaził ich więc bez- pośrednio. Mimo wszystko one same oraz ich dzieła podlegaływładzy Jedynego Pierścienia, a gdyby Sauron go posiadał, to ichPowiernicy zostaliby mu ujawnieni. W przeciwieństwie do innychPierścieni, Trzy Pierścienie dawały władzę budowania, rozumie-nia i uzdrawiania, a nie panowania czy podboju.

Trzy Pierścienie udało się zachować w ukryciu przez okresDrugiej Ery; posługiwano się nimi potajemnie w Trzeciej Erze.

Po zniszczeniu Jedynego Pierścienia utraciły one jednak swąmoc, a dzieła, dokonane przy ich pomocy, upadły. Pod koniecTrzeciej Ery Pierścienie zostały zabrane na Zachód przez OstatniąWyprawę ich Powierników.

Trzy Pierścienie, z których każdy był obrączką z jednym dro-



467 TULKAS

TRZY RODY LUDZKIE [Three Houses of Men] —>Edainowie.(III 286, S 142)

TRZY SZCZEPY PRZYJACIÓŁ ELFÓW [Three Houses of the Elffriends] Trzy gałęzie » Edainów.

Zwane także trzema plemionami ludzi. (III 286, S 137, 284)

TRZY SZCZEPY, TRZY SZCZEPY ELDARÓW [Three Kindreds,Three Kindreds of the Eldar] Vanyarowie, Noldorowie i Teleri, trzyszczepy, na które dzielili się -> Eldarowie. (III 381, S 51, 52, 61)

TUCKBOROUGH Miasteczko w Zachodniej Ć wiartce w KrajuZielonych Wzgórz; znajdowały się tu Wielkie Smiale. (I 18, 26,30, II 64, III 36, 266)

TUILE (quen. «wiosna») Pierwsza pora loa w Kalendarzu Imladris,z grubsza odpowiadająca naszej wiośnie. Tuile była także jednąz pór roku w kalendarzach Dunedainów.

Sindarińską formą tej nazwy było ethuil. (III 349)

TUILERE (quen. «wiosnadzień») Święto w Rachubie Namiestni-kowskiej między 30 Sulimę i 1 Viresse. Tuilere przypadało w oko-licy równonocy wiosennej. (III 351)

TULKAS (quen.) Ainur, ostatni z Valarów, którzy pojawili się w Ea.Zakochany w bohaterskich czynach Tulkas zstąpił do Ardy, by

przeciwstawić się Melkorowi podczas Pierwszej Wojny, i CzarnyWładca uciekł przed nim. Później, jako obrońca Valarów, Tulkas pokonał Melkora w Bitwie Potęg. Wraz z Oromem ścigał Melkora po zatruciu Dwóch Drzew, lecz Bezświatło Ungolianty pokrzy-żowało plany Valarów.

Będąc najsilniejszym z Valarów, Tulkas lubuje się w zapa-sach; jest także niezmordowanym biegaczem. Nie jest myślicie-lem i często nie potrafi udzielić dobrej rady, za to jest wierny;nieskory do gniewu, niełatwo też zapomina; walczy ze śmiechem

na ustach. Jego kształt cielesny ma złociste włosy i brodę oraz ru-mianą cerę. Podczas uczty w epoce Wiosny Ardy Tulkas poślubił Nessę.

Znany także jako Tulkas Astaldo, Waleczny oraz TulkasMocny. (S 24, 27, 3537, 47, 49, 50, 63, 6871, 74, 75, 80)



TUMHALAD 468

TUMHALAD (sind. «dolina») Pole w Nargothrondzie usytuowaneu zbiegu rzek Ginglith i Narog. W 496 roku Pierwszej Ery miałatu miejsce przegrana przez elfów Bitwa w Tumhalad. (S 200).

TUMLADEN (sind. «dolinaszeroki») Rozległa, żyzna równina ukry-ta w górach Echoriath, miejsce założenia Gondolinu. Tumladen

była prawdopodobnie płaska z wyjątkiem wąwozu Orfalch Echori wzgórza Amon Gwareth. (S 109, 120, 129, 150, 224, 227)

TUMLADEN Dolina w Gondorze leżąca na południowy zachódod Minas Tirith, w pobliżu Lossarnach. (X)

TUMUNZAHAR (khuz.) Krasnoludzka nazwa —>Nogrodu. (S 89)

TUNA (quen.) Wysokie, zielone wzgórze wzniesione w Calaciryi,kiedy Aman przygotowywał się na przyjęcie Eldarów. Ponieważ

jego zachodnie stoki oświetlały Dwa Drzewa, wzgórze Tuna rzu-cało cień na Eldamar i Morze. Zostało na nim zbudowane miastoTirion. (S 58, 60, 61, 82, 109, 120, 132, 245)

TUNEL [Underway] Ścieżka orków w Jaskini Sheloby, prawdopodobnie tunel między Dolną Bramą i kamiennymi wrotami od-cinającymi Shelobie drogę do wieży Cirith Ungol. (II 234, 296,298, 303313, 319, 320, 322, 327)

TUNNELLY Nazwisko używane przez hobbitów z Bree i, być mo-że, także z Shire. (I 153)

TUOR (sind., 473? PE) Adan, bohater Trzeciego Rodu Edainów, jedyny syn Huora i Riany. Poczęty tuż przed śmiercią Huoraw Nirnaeth Arnoediad, Tuor został przygarnięty przez Annaela,Sindara z Mithrimu, ponieważ Riana zmarła z żalu wkrótce po

jego urodzeniu. Tuor spędził dzieciństwo w jaskiniach Androth,lecz kiedy miał 16 lat, Sindarowie zostali schwytani podczas

próby ucieczki do Przystani Sirionu. Tuor został niewolnikiemu Easterlinga Lorgana, lecz uciekł w 492 roku. Przez cztery latamieszkał samotnie w Androth jako banita, wyrządzając wielkieszkody Easterlingom.



469 TURGON

prawie 400 laty przez Turgona. Ulmo następnie polecił Tuorowi, by dostał się do Gondolinu; dał mu płaszcz z cienia oraz, jakotowarzysza, przydał mu pochodzącego z tego miasta Voronwego.Dzięki symbolom Ulma Tuor został wpuszczony do Gondolinui zgodnie z życzeniem tego Valara przekazał Gondolindrimom

jego ostrzeżenie. Dumny Turgon nie chciał jednak uciekać z mia-sta, Tuor więc także w nim pozostał, nabierając siły i zdobywa-

jąc wiedzę elfów. W 503 roku Tuor poślubił Idril; był to drugi

w historii związek małżeński między elfami a ludźmi i wiosnąnarodziło się ich jedyne dziecko, Earendil.Gdy Gondolin został zdobyty przez Morgotha, Tuor uratował

Idril i Earendila z rąk Maeglina, którego zabił, i wraz z żoną po-wiódł niedobitki Gondolindrimów do Przystani Sirionu. Od czasu,gdy Ulmo zaprowadził go do Nevrastu, Tuor tęsknił za Morzemi na starość popłynął wraz z Idril na Zachód swym wielkim stat-kiem „Earrame”. Ich los jest nieznany, lecz powiada się, że Tuor

jako jedyny śmiertelnik został przyjęty w Eldamarze i zaliczonyw poczet Eldarów. (III 286, S 141, 223229)

TUR HARETHA (quen. «kurhan pani») Mogiła Halethy w Brethilu.Zwana w sindarinie HaudhenArwen. (S 141)

TURAMARTH (sind. «panlos») Sindarińska forma imienia >Turambar. (S 312)

TURAMBAR (quen. «pan losu») Przydomek przyjęty przez >

Turina w Brethilu oraz najczęściej (choć z ironią) nadawane mu przezwisko.

Sindarińską formą było Turamarth. (S 187, 204, 207211,217)

TURAMBAR (zm. 667 TE) Dunadan, dziewiąty król Gondoru(541667). Odniósł wielkie zwycięstwo nad Easterlingami i po-większył wschodnie tereny Gondoru. (III 290)

TURGON (sind. «dowódca władzy», zm. 511 PE) Elf ze szczepu Noldorów, drugi syn Fingolfina i w Śródziemiu król Gondolinu (ok.104511) i Najwyższy Król Noldorów (473511). W EldamarzeTurgon przyjaźnił się z synami Finarfina i przeciwstawiał się pla-nom Feanora, który wzywał do ścigania Morgotha po kradzieży



TURGON 470

Silmarili, lecz w końcu został jednym z Wygnańców. Jego żonaElenwe zaginęła podczas przeprawy przez Helcaraxe, lecz Turgonwraz ze swą córką Idril przybył do Nevrastu, gdzie zbudowałVinyamar i zebrał wokół siebie jedną trzecią Noldorów Fingolfinaoraz wielką liczbę Sindarów.

W latach 5152 Ulmo polecił Turgonowi zbudować tajemnekrólestwo i pokazał mu ukrytą dolinę Tumladen. Po 52 latach

tajnych prac Turgon poprowadził swój lud do Gondolinu, gdzierządził ponad 500 lat, właściwie nie zwracając uwagi na wyda-rzenia mające miejsce podczas Bitew o Beleriand.

Poza przypadkiem Eóla chwała panowania Turgonaw Gondolinie nie była zakłócona aż do Dagor Bragollach, kiedyto Thorondor przyniósł Turgonowi ciało jego ojca. W dwa lata później Thorondor przyniósł mu Hurina i Huora, których Turgon

gościł przez rok, a potem pozwolił im wrócić do Dorlóminu.W tym czasie Turgon przewidział los Noldorów i w tajemnicywysyłał żeglarzy, by spróbowali uzyskać łaskę Valarów. Ż adnaz tych misji się nie powiodła i tylko jeden z żeglarzy, Voronwe,

przeżył sztormy Mórz Cienia.Z jakichś powodów Turgon przyłączył się do Ligi Maedhrosa

i walczył u boku Fingona w Nirnaeth Arnoediad; podczas klęski

ofiara Hurina, Huora i Trzeciego Rodu Edainów umożliwiła muwycofanie się bez wyjawienia położenia Gondolinu. Kiedy w 496roku do miasta przybył Tuor, Turgon przyjął go, lecz powodo-wany dumą nie poszedł za radą Ulma, który polecił mu uciec doPrzystani Sirionu. Teraz jednak cała złość Morgotha skierowa-ła się na Turgona, ostatniego elfa z rodu Finwego, który miałw Śródziemiu swoje królestwo. W końcu, wykorzystując rozpacz

Hurina i zdradę Maeglina, Morgoth odkrył, gdzie leży Gondolin.Turgon zginął, broniąc swej wieży.Będąc władcą mądrym i rozważnym, zdając sobie sprawę

z Przeznaczenia Noldorów oraz z daremności stawiania Melkorowi bezpośredniego oporu, Turgon jednak uległ dumie swego rodu.Dzięki swej ostrożności oraz przyjaźni z Ulmem zyskał kilka do-



471 TURIN

Turgon był twórcą Glingala i Belthila, wspaniałych wize-runków Dwóch Drzew. Jego mieczem był Glamdring, wykutyspecjalnie dla niego. (III 286, S 80, 85, 108, 109, 113, 120124, 126129, 132, 133, 147, 150, 151, 179, 181185, 215, 225,226)

TURGON (zm. 2753 TE) Dunadan, dwudziesty czwarty rządzącynamiestnik Gondoru (29142953). (III 291)

TURIN (quen.? «panowanie», 465501 PE) Adan z TrzeciegoRodu Edainów, syn Hurina i Morweny. Po Nirnaeth ArnoediadMorwena odesłała Turina do bezpiecznego Doriath, gdzie przy-garnął go Thingol. Między rokiem 482 i 485 Turin walczył u bokuBelega na pograniczach Doriath, lecz po powrocie do Menegroth

pokłócił się z Saerosem, skutkiem czego ten zginął. To nieszczę-ście, które być może było pierwszym efektem klątwy Morgotharzuconej na rodzinę Hurina, zmusiło Turina do niepotrzebnej

ucieczki z Doriath. Turin został przywódcą banitów działającychna południe od rzeki Teiglin, wśród których przyjął imię Neithan, pierwszy ze swych licznych przydomków.

W 486 roku Turina odnalazł Beleg, który zapewnił go o dobrejwoli Thingola, lecz Turin nie chciał wrócić do Doriath. Wkrótce potem Turin schwytał Mima, który doprowadził go do kryjówkiBarenDanwedh na Amon Rudh. Tej zimy do Turina przyłączyłsię Beleg i w 487 roku Dwaj Wodzowie oczyścili okolicę z orków.

Turin przybrał imię Gorthol, nosił bowiem Smoczy Hełm z Dorlóminu, który przyniósł mu Beleg, a ziemia, którą patrolował,otrzymała nazwę DorCuarthol, od Hełmu Turina i Łuku Belega.Hełm zdradził jednak tożsamość Turina, a Mim wydał jego kry-

jówkę i pod koniec 487 roku Turin został schwytany przez orków.Wkrótce uratowali go Beleg i Gwindor, lecz Turin niechcący za- bił Belega. Nieprzytomnego z żalu pielęgnował Gwindor, dopókiTurin nie odzyskał sił przy Eithel Ivrin.

Wraz z Gwindorem Turin przybył do Nargothrondu, gdzie na-zwał się Agarwaenem, synem Umartha czyli Splamionym Krwią,synem Złego Losu. W Nargothrondzie osiągnął wiek męski i w la-tach 488496 stał się wielkim wojownikiem i zaufanym doradcą,namówiwszy króla Orodretha do otwartej wojny przeciw orkom



TURINI 472

na Talath Dirnen. W tych latach elfy z Nargothrondu nadali muimię Adanedhela, byl bowiem piękny i mial szlachetną postawę,a także Mormegila, Czarnego Miecza z Nargothrondu, z powodu

jego miecza Gurthanga (był to przekuty miecz Anglachel, który przedtem należał do Belega). W tym czasie zakochała się w nimFinduilas, lecz Turin nie odwzajemniał jej uczucia.

Turin dzielnie walczył w przegranej Bitwie w Tumhalad,

lecz gdy wrócił do Nargothrondu, do którego zniszczenia do- prowadziły jego rady, by przystąpić do otwartej wojny, usidlił goGlaurung. Kiedy smok go uwolnił spod działania czaru, Turin,zamiast ścigać orków, którzy uprowadzili Finduilas, udał się doDorlóminu w poszukiwaniu matki i siostry, której jeszcze nieznał. Odkrywszy w Hithlum, że został oszukany, wpadł we wście-kłość i zabił wielu Easterlingów.

Po drodze do Nargothrondu Turin nazwał się DzikimCzłowiekiem z Lasu; dowiedział się też o śmierci Finduilasw Brethilu. Znów poddał się rozpaczy, lecz uzdrowiony przezBrandira osiadł wśród Haladinów, zmieniając imię na Turambar.Przez kilka lat (497501) Turin żył w zapomnieniu, strzegącPrzeprawy na Teiglinie i HaudhenElleth przed orkami, lecznie używał ani Smoczego Hełmu, ani Gurthanga. W 500 roku

poślubił Niniel, która w rzeczywistości była jego siostrą Nienor.W następnym roku Glaurung zagroził okolicom Brethilu. Turinzabił Glaurunga, lecz złość umierającego smoka pchnęła go dozabójstwa Brandira (sądził bowiem, że ten okłamał go co do toż-samości Niniel), a potem do samobójstwa. Został pochowany podKamieniem Nieszczęśliwych.

Turin miał szare oczy i ciemne włosy dziedzictwo rodu swejmatki. Był wspaniałym wojownikiem (prawdopodobnie obok

Hurina największym w swoim rodzie) i szlachetnym człowiekiem,lecz skaziły go życiowe nieszczęścia (z których nie najmniejszym

była niepewność co do losów matki) oraz klątwa Morgotha. Miałskłonność do przesady w smutku i gniewie. (1259, I I 314, S 141,142, 160, 187212, 214, 217, 218)



473 TYSIĄC GROT

TÚRIN n (zm. 2914 TE) Dúnadan, dwudziesty trzeci rządzącynamiestnik Gondoru (28822914). Budował schronienia (jakHenneth Annün) dla strażników z Ithilien i ulepszył fortyfikacjeCair Andros, by zabezpieczyć się przed atakiem z Mordoru. Z po-mocą Rohanu odniósł także wielkie zwycięstwo nad Haradrimamiw Bitwie u Brodów na Porosie (2885). (III 291, 304)

TWOFOOTOWIE Rodzina hobbitów z Shire, której przynajmniej jedna gałąź mieszkała w Hobbitonie. Podczas pożegnalnego przy-

jęcia Bilba Bagginsa (3001 Trzeciej Ery) Daddy Twofoot mieszkał przy Bagshot Row. (I 34)

TYELLER (quen. «rzędy», l.poj. ty elle) Poziome szeregi tengw.Zwykle było ich sześć, chociaż teoretycznie mogło istnieć osiemtyeller. Zasadniczo oznaczały one różne sposoby artykulacji i róż-niły się kształtem te lco oraz liczbą lúvar. (III 362365)

TYELPETÉMA (quen. «grupa ty») Quenejskie spółgłoski palatalne:

„ty”, „ndy”, „hy” itp. Dźwięki te zwykle były zapisywane znakiemoznaczającym zwykłą spółgłoskę z dodatkiem dwóch kropek podspodem, czyli tehtą oznaczającą „następujące y”. (III 357)

TYRN GORTHAD > Kurhany. (III 292, 293, 331)

TYSIĄ C GROT [Thousand Caves] —►Menegroth. (S 55, 89, 189,217,221, 281)



uUDuN (sind. «niedolina»?) -> Utumno. (S 316)

UDUN (sind. «niezachód, piekło»?) Ź ródło ciemnego płomie-nia Balrogów, być może Utumno, być może Ciemność ducha

Melkora. (I 313)UDUN Kolista równina w Mordorze między przesmykiem Iseni Cirith Gorgor. (III 184, 187, 188, 205)

UFTHAK (zm. TE?) Ork z wieży nad Cirith Ungol, który został pojmany i związany przez Shelobę. Jego towarzysze go widzieli,lecz nie uwolnili, gdyż bali się gniewu Sheloby. (II 326)

UGLUK (zm. 3019 TE) Urukhai z Isengardu, dowódca bandy, któ-ra pojmała Merry'ego i Pippina. Zginął z ręki Eomera z Rohanu.(II 50, 5163, 74, 76, 159)

UIAL (sind.) Okres półmroku o świcie i zmierzchu, bardzo waż-nych dla Eldarów.

Także > tindóme, undóme. (III 353)

UILOS (sind.) Sindarińska forma Oiolosse. (Y 62)UINENA [Uinen] (sind. «zawszewoda»?) Jedna z Majarów Ulma,małżonka Ossego. Wraz z nim rządzi Wewnętrznymi Morzami.Łagodna i współczująca, Uinena uspokaja wody i chroni morskierośliny oraz zwierzęta. Pomogła Ossemu wrócić na drogę wier-



475

UJŚCIE [Mithe] Ujście Shirebourn do Baranduiny. Tu była przy-stań, z której biegła droga do Deephallow. (TB 123, 168)

UJŚCIE ANDUINY [Mouths of Anduin] * Ethir Anduin. (III 398)

UJŚCIE MITHE [Mithe Steps] Przystań nad rzeką Mithe. (TB 123)

UJŚCIE RZEKI ENTWASH [Mouth of Entwash] Bagnisty obszarw Gondorze, na granicy z Rohanem, gdzie Rzeka Entwash wpa-dała do Anduiny.

Stanowiło część Doliny Entwash. (III 398)UJŚCIE SIRIONU [Mouths of Sirion] Delta Sirionu, na którąskładały się bagna i wysepki, porośnięte trzcinami lub pokryte

piaskiem. Podczas Wielkiej Wędrówki wielu Telerich pod wodząOlwego osiadło tam na długi czas i zaprzyjaźniło się z Ossemi Uineną. Po opuszczeniu przez nich tej okolicy, z której odeszlina Zachód lub do Falas, delta Sirionu zapewne była opustoszała

przez wiele lat.Po upadku Falas Cirdan zbudował gdzieś na obszarze delty

twierdzę i port, » Przystań Sirionu. (S 57, 114, 151, 184, 221,227229)

UKRYCIE VALINORU [Hiding of Valinor] —> Nurta le Valinóreva.

(S 97)

UKRYTE DRZWI [Sidedoor] Tajemne wejście do wnętrza >Ereboru, położone na zachodnim zboczu góry. Zamek tych drzwi

można było otworzyć tylko wtedy, gdy padało nań światło zacho-dzącego Słońca w Dniu Durina, a same drzwi, wysokie na pięćstóp i szerokie na trzy, były widoczne dopiero po otwarciu.

Przez boczne wejście uciekli przed Smaugiem Thrór i Thrain.W roku 2850 Gandalf otrzymał klucz od Thraina w Doi Guldur,a później dzięki niemu namówił Thorina (oraz Bilba), aby obra-

bowali skarbiec Smauga. Przybywszy do Ereboru szczęśliwie tuż przed Dniem Durina, Thorin i jego drużyna weszli do wnętrza

góry bocznym wejściem, które wkrótce zostało zniszczone przezrozwścieczonego Smauga. (III 2425)

UKRYTE KRÓLESTWO [Hidden Kingdom] > Doriath. (S 109,144, 155)



UKRYTE KRÓLESTWO 476

UKRYTE KRÓLESTWO [Hidden ICingdom] > Gondolin. (S 126,225)

UKRYTY KRAJ [Hidden Land] Lórien. ( I I 256)

ULAIRI (quen.? «bez») > Nazgule. (S 248)

ULDOR (zm. 473 PE) Easterling, syn Ulfanga. Wraz z ojcemi braćmi Ulfastem i Ulwarthem około 457 roku Ułdor przyjął

służbę u Caranthira; być może już wtedy zawarł tajne przymierzez Morgothem. Za czasów Ligi Maedhrosa fałszywe ostrzeżeniaUldora o możliwości ataku z Angbandu opóźniły marsz wschod-niej armii pod dowództwem Maedhrosa. W trakcie NirnaethArnoediad armia Uldora, wzmocniona przez ukrytych w pobliżuEasterlingów, zaatakowała wschodnią armię noldorską. Chociażta zdrada doprowadziła do przegranej elfów w tej bitwie, Ułdor

zginął z ręki Maglora.Zwany Uldorem Przeklętym; prawdopodobnie przewodził

swych braciom. (S 149, 179, 181, 183, 235)

ULFANG (ok. 5 st. PE) Easterling, jeden z dowódców ludzi, któ-rzy przybyli do Beleriandu po Dagor Bragollach. Wraz z synamiUldorem, Ulfastem i Ulwarthem przyjął służbę u Caranthira, cho-ciaż być może służył już wtedy potajemnie Morgothowi. Ulfang

najwyraźniej nie walczył w Nirnaeth Arnoediad.Zwany Ulfangiem Czarnym. (S 149, 178, 181, 182)

ULFAST (zm. 473 PE) Easterling, syn Ulfanga i brat > Uldora.W czasie bitwy Nirnaeth Arnoediad zdradził za przykłademUldora: zginął z rąk synów Bóra. (S 149, 182)

ULICA LATARNIKÓW [Lampwrights’ Street] —>Rath Celerdain.

(III 35, 38)ULMO (quen. «ten, który napełnia wodą, ten, który spuszczadeszcz») Ainur, drugi co do potęgi Władca Valarów i jedenz Aratarów. Jako miłośnik wody, Ulmo był jednym z głównych

budowniczych Ardy, zawsze pozosta jąc w bliskiej przyjaźni



477 UMARLI Z DUM IARROW

leśnej postaci i rzadko wychodzi na ląd, nawet na narady Valarów.Ulmo darzy wielkim uczuciem Dzieci Iluvatara. W Beleriandzie

często udzielał rad elfom i ludziom, ukazując się im bezpośrednio,a także przemawiając przez sny lub muzykę wód. Przeniósł Eldarówdo Amanu mimo zastrzeżeń, jakie miał do tego posunięcia. W okre-sie Bitew o Beleriand Ulmo chronił Sirion i Gelion (oraz Ossiriand)tak długo, jak tylko mógł; doradził Finrodowi i Turgonowi, by

założyli sekretne królestwa, pokazał Turgonowi Tumladen i ukry-wał jego przenosiny; doradzał Turgonowi i Cirdanowi; kierowałżyciem Tuora oraz ocalił Elwingę.

Ulmo nauczył się więcej muzyki od Iluvatara niż jakikolwiekinny Ainur; on sam uczył muzyki Telerich. Ulumuri to jego rogi;muzyka Ulma wyraża zarówno chwałę, jak i smutek; to on wysyławołanie Morza, które przyciąga Eldarów do Belegaeru i Amanu.

Zwany Władcą Wód i Królem Morza, co może być luźnym

tłumaczeniem jego imienia. (S 1618, 24, 25, 27, 39, 40, 49, 50,56, 57, 60, 63, 83, 98, 108, 109, 113, 118, 120, 121, 150, 185,197, 200, 223, 224, 228, 231, 233, 234)

ULUMURI (quen. «rogi Ulma»?) Wielkie rogi Ulma, zrobione z bia-łych konch przez Majara imieniem Salmar. Muzyki Ulumuri nieda się zapomnieć. (S 25)

ULWARTH (zm. 473 PE) Easterling, syn Ulfanga i brat > Uldora.

Ulwarth był towarzyszem Uldora w walce i zdradzie; zginąłw Nirnaeth Arnoediad z rąk synów Bóra. (S 149, 181)

UMANYAROWIE [Umanyar] (quen. «nie z Amanu») Ci Eldarowie duża część Telerich którzy nie ukończyli Wielkiej Wędrówki.Umanyarowie stali się w Śródziemiu » Nandorami, » Laiquendimii > Sindarami; byli (oprócz Elwego) zaliczani do Moriquendich.

Zwani także Ludem Opuszczonym. (S 52, 55, 218)

UMARLI [Dead Ones] Ciała widoczne w Trzęsawisku UmarłychTwarzy. (II220)

UMARLI Z DUNHARROW [Dead Men of Dunharrow] Ludziez Białych Gór, spokrewnieni z Dunlendingami. Po założeniuGondoru zaprzysięgli wierność Isildurowi, ponieważ jednak



UMARTH 478

w Ciemnych Latach podporządkowali się Sauronowi, złamali przysięgę, gdy zostali wezwani przez Ostatni Sojusz. Za tę zdradęzostali skazani na pozostanie w Białych Górach i w ich okolicy

jako duchy aż do czasu, gdy zostaną wezwani do dopełnienia przysięgi przez dziedzica Isildura.

Przez całą Trzecią Erę Umarli nawiedzali obszary wokółDunharrow, zwłaszcza Ścieżki Umarłych. W 3019 roku, podczas

Wojny o Pierścień, zostali wezwani przez Aragorna do wypeł-nienia przysięgi i spłacili swój dług, gromiąc korsarzy z Umbaruw Pelargirze. Następnie zniknęli ze Śródziemia.

Zwani także martwymi, zapomnianym ludem, Wiarołomcami,Zastępami Cieni, Cieniami, Ludem z Gór. (III 48, 49, 53, 55,56, 136)

UMARTH (sind. «złylos») Wymyślone imię, które Turin nadał

swemu ojcu, gdy wobec elfów z Nargothrondu sam siebie nazwałAgarwaenem. (S 198, 199)

UMBAR (quen. «los») Nazwa tengwy pa (nr 6), używanej w quenya na oznaczenie kombinacji „mb”, a w większości innych ję-zyków głoski „b”. (III 361, 365)

UMBAR Obszar nadbrzeżny w Haradzie, składający się z przy-

lądka, głębokiej zatoki, portu i fortecy oraz okolicznych terenów.Umbar, jako doskonały naturalny port, był wykorzystywany przez Numenorejczyków już w 2280 roku Drugiej Ery; była to wielkaforteca oraz główny numenorejski port w Śródziemiu. W 3261roku przybił tu do brzegu ArPharazón, chcąc przeciwstawić się

potędze Saurona. Po upadku Numenoru (a może i przedtem)Dunedainowie z Umbaru ulegli wpływom Saurona i zaczęli byćznani jako » Czarni Numenorejczycy.

W Trzeciej Erze Gondor i korsarze z Umbaru prowadzili częstewojny i Umbar wiele razy przechodził z rąk do rąk. W 933 rokukról Earnil I zajął Umbar i mimo długiego oblężenia (9331050)Gondor utrzymał go aż do 1448 roku, kiedy to pokonani rebe-lianci uczestnicy Waśni Rodzinnej uciekli z Pelargiru i osiedli-



479 UNGOLIANTA

zaatakowała Umbar i spaliła wiele okrętów korsarzy. PodczasWojny o Pierścień liczna flota korsarska uderzyła na Pelargir,lecz została pokonana przez Aragorna i Umarłych. W CzwartejErze Umbarem znów władał Gondor pod panowaniem królaElessara.

Nazwa Umbar jest przednumenorejska. Podczas Wojnyo Pierścień miasto Umbar było także znane jako Gród Korsarzy.(II 249, III 32, 109, 136, S 252)

UMBARDACIL (west. «Umbarzwycięzca») Król Gondoru »Telumehtar. (III 290)

UNDERHARROW Wioska w Rohanie, położona w Harrowdale.(III 68)

UNDERHILLOWIE [Underhill] Rodzina hobbicka, mieszkającaw Shire i w Staddle. Było to także przybrane nazwisko Froda,kiedy w 3018 roku Trzeciej Ery zmierzał do Rivendell. (171, 147,

III 245)UNDERTOWERS Dom Fairbairnów z Wież, zbudowany w 35 rokuCzwartej Ery przez Opiekuna Zachodniej Marchii, Fastreda, naWieżowych Wzgórzach lub pośród nich. W Undertowers był prze-chowywany oryginał Czerwonej Księgi Marchii Zachodniej. (126)

UNDÓME (quen. «zmierzch») Pora dnia przed wieczorem, kiedyzaczynają świecić pierwsze gwiazdy.

W sindarinie zwana a du ia l, a przez hobbitów e v e n d im. (III 353)

UNDÓMIEL (quen. «wieczórpanna») Imię nadane Arwenie, po-nieważ była najpiękniejszą panią elfów w czasach schyłku obec-ności Eldarów w Śródziemiu. (III 227)

UNGOLIANTA [Ungoliant] (sind. «pająk») Duch zła. Być mo-że Ungolianta była jedną z Majarów usidlonych przez Melkora,lecz w Ardzie służyła wyłącznie sobie. Będąc istotą ciemności, przybrała kształt olbrzymiego pająka i zamieszkała w ciemnymwąwozie w Avatharze. Pragnęła i zarazem nienawidziła światła,zgodziła się więc pomóc Melkorowi w zatruciu Dwóch Drzew.Spowici w jej > Bezświatło, Ungolianta i Melkor przybyli na



UNGWE 480

Ezellohar, gdzie pajęczyca wyssała soki z Drzew, zatruła je, a tak-że wypiła całą zawartość Studni Vardy. Pościg Oromego i Tulkasazostał udaremniony przez Bezświatło i Ungolianta oraz Melkoruciekli do Śródziemia. Tam, w Lammoth, Ungolianta zażądałaod Melkora klejnotów, które ukradł w Formenos. Pożarła je, poczym rozrosła się i sczerniała, a kiedy Melkor nie chciał oddać jejSilmarili, zaatakowała go. Odegnana przez Balrogów, Ungolianta

uciekła do Nan Dungortheb, gdzie z tamtejszymi stworami mia-ła potomstwo, by rozprzestrzenić zło i przerażenie wywoływane przez wielkie pająki. Powiada się, że później odeszła daleko na południe i, w swej ostatecznej zachłanności, pożarła samą siebie.(II 310, S 7174, 77, 78, 91, 96, 116)

UNGWE (quen. «pajęczyna») Nazwa tengwy iq (nr 8). (III 361,363, 365)

UNQUE (quen. «jama») Nazwa tengwy od (nr 16). (III 361,363,365)

UPADEK GIL-GALADA [Fali of Gil-galad, The] Pieśń elfów, prze-łożona na westron przez Bilba; mówiła o śmierci Gilgalada pod-czas oblężenia Baraddur. (1182)

UPADEK WŁADCY PIERŚCIENI I POW RÓT KRÓLA [Dow nfall of

the Lord of th e Rin gs and th e Return of the King] WspomnieniaFroda, podstawa narracji W ładcy Pierścieni. (III 278)

UPBOURN Wioska w Rohanie, położona nad Śnieżnym Potokiemmiędzy Dunharrow i Edoras.

Właściwą (bardziej archaiczną) fromą jest Upburnan. (III 68)

UPIORNI JEŹDŹCY [Feli Riders] Określenie > Nazguli w Gondorze.(III 31)

UPIORY KURHANÓW [Barrowwights] Złe duchy z Angmaru,które zamieszkały w Wielkich Kurhanach po 1636 roku TrzeciejEry. Starały się więzić ludzi w kurhanach i składać ich w ofierze.(1131, 143, 254, III 336)

Ś i i h i i h l



481 URUK-HAI

UR (quen. «gorąco») Nazwa tengwy o (nr 36). (III 361, 363, 365)

URIME (quen. «gorący») Ósmy miesiąc w Rachubie Królewskieji Namiestnikowskiej, a piąty według Nowej Rachuby, odpowia-dający z grubsza naszemu sierpniowi.

Formą sindarińską, używaną tylko przez Dunedainów, byłoUrui. (III 352)

UROCZYSTE MILCZENIE [Standing Silence] Chwila ciszy prze-

strzegana w Gondorze przed posiłkami. Biesiadnicy stawalii zwracali się na Zachód, ku MarnuFalmar i Amanowi. (III 210)

URODZINOWE DRZEWO [Party Tree] Drzewo w UrodzinowymOgrodzie, pod którym Bilbo wygłosił swą mowę na pożegnalnym

przyjęciu Bilba Bagginsa. Zostało ścięte przez Ludzi Naczelnika podczas Wojny o Pierścień, jednak po wojnie Sam Gamgee za-sadził na jego miejscu ziarno, otrzymane od Galadrieli. NoweUrodzinowe Drzewo było jedynym mallornęm w Eriadorze. (III

268,274)

URODZINOWY OGRÓD [Party Field] Łąka przed Bagshot Roww Hobbitonie, miejsce pożegnalnego przyjęcia Bilba Bagginsaw 3001 roku. Pośrodku niej rosło Urodzinowe Drzewo. (III 274)

URTHEL (sind., zm. 460 PE) Adan z Pierwszego Rodu, jeden z 12towarzyszy Barahira w Dorthonionie. (S 148)

URUI (sind. «gorący») > Urime. (III 352)URUK-HAI (CM «orkrasa») Szczep orków wyhodowany w TrzeciejErze przez Saurona w Mordorze. Urukhai po raz pierwszy po-

jawili się około 2475 roku Trzeciej Ery, kiedy opanowali Ithilieni zajęli Osgiliath. Podczas Wojny o Pierścień Sauron i Sarumanużywali uruków jako żołnierzy na wszystkich frontach; urukami byli Gorbag, Shagrat, Ugluk i, być może, Azog oraz Bolg.

Urukhai byli wykorzystywani jako żołnierze częściej niż in-ne szczepy, ponieważ w przeciwieństwie do innych orków, by-li prawie ludzkiego wzrostu, mieli proste, silne nogi i nie słabliw blasku Słońca. Urukowie byli czarni i skośnoocy. Uważali sięza lepszych od innych orków.



URUKOWEE 482

Szpiedzy Sarumana w Bree i Ludzie Naczelnika być może byli urukami; prawie na pewno w ich żyłach płynęło nieco krwiUrukhai.

Urukhai to nazwa ogólna szczepu; liczbą pojedynczą jest„uruk”, a (spolszczoną) liczbą mnogą „urukowie”. Byli takżezwani Olbrzymimi Orkami. (II51, 55, 57, 137, III 87, 182)

URUKOWIE [Uruk, Uruks] > Urukhai. (I 307, II 323, III 187188)

URULÓKI (quen. «gorące węże») Pierwszy z trzech rodzajówsmoków wyhodowanych przez Morgotha i Saurona. Urulóki zio-nęły ogniem, lecz nie potrafiły latać. Glaurung był pierwszymi największym z Urulókich; być może rasa nie przetrwała WielkiejBitwy i upadku Morgotha.

Zwane także ognistymi smokami. (S 110, 200)USTA SAURONA [Mouth of Sauron] (DE?3019 TE) Czarny Numenorejczyk. W Trzeciej Erze, a zapewne także już w Drugiej,służył Sauronowi, awansując w tej służbie, gdyż był podstępnyi zły. Stał się wielkim magiem, dzięki czemu wydłużył swe życiedo tysięcy lat. W czasie Wojny o Pierścień był rządcą wieży Baraddur i zapomniał już swego prawdziwego imienia. Bez wątpienia

zginął po upadku Saurona lub później, w bitwie z Armią Za-chodu.

Zwany także wysłannikiem Saurona. (III 148150)

UTUMNO (quen. «niedolina»?) Pierwsza siedziba Melkoraw Ardzie, wielka podziemna forteca zbudowana na północyŚródziemia podczas Wiosny Ardy. Melkor zebrał w Utum noswoich Balrogów i być może wyhodował tam też orków oraz

wielkie pająki. Podczas Bitwy Potęg Utumno oblegano i wreszciezniszczono. Chociaż nie wszystkie jego lochy zostały odsłonięte,Melkor do Utumno już nie wrócił.

W sindarinie zwane Udun. (S 36, 37, 40, 46, 49, 50, 72, 78,94, 112)



483 UZURPATORZY

Okres ten odpowiada w przybliżeniu czasom Pełni VaIinoru.(S 50)

UZURPATORZY [Usurpers] Miano nadane > ludziom przezEldarów. (S 98)



VVAIRE (quen.) Jedna z Ainurów i Valier, małżonka Mandosa. Tkagobeliny, które pokrywają ściany komnat Mandosa i opowiadają0 wszystkim, co ma miejsce w Czasie.

Nazywana jest Vaire Tkaczką, co może być tłumaczeniem

jej imienia. (S 24, 26)VALA (quen. «moc anielska») Nazwa tengwy o (nr 22). (III 361,365)

VALACAR (quen. «vala», zm. 1432 TE) Dunadan, dwudziestykról Gondoru (13661432). W młodości (1250) Valacar zostałwysłany przez ojca, Rómendacila II, na dwór Vidugavii, co miało poprawić stosunki między Gondorem i Nortami i dzięki czemuValacar miał poznać zwyczaje tych ważnych sprzymierzeńców.Valacar poszedł jednak dużo dalej, bardzo bowiem polubił Nortów1poślubił Vidumavi, córkę Vidugavii. Ich dziecko, Eldacar, byłozatem tylko w połowie Dunadanem; takie faworyzowanie Nortówdoprowadziło do Waśni Rodzinnej. (III 290, 296297, 331)

VALACIRCA (quen. «sierp Valarów») Konstelacja siedmiu gwiazd,

ukształtowana przez Vardę jako część przygotowań przed przebu-dzeniem elfów i umieszczona na północnym niebie jako wyzwa-nie dla Melkora i znak jego upadku. Valacirca to nasza Wielka

Niedźwiedzica.Zw ana także Sierpem Valarów, Siedmioma Gwiazdami,

Si i Wi lki W ( h bbitó ) t kż ( d



485 VALAROWIE

VALANDIL (3430 DE?249 TE) Dúnadan, trzeci król Arnoru (10249 Trzeciej Ery). Urodzony w Imladris, Valandil został królem,gdy jego ojciec Isildur oraz trzej starsi bracia polegli w Bitwie naPolach Gladden. Otrzymał berło z Annúminas w 10 roku TrzeciejEry po osiągnięciu pełnoletności. (I 234238, 371, III 290)

VALANDOR (quen. «Valakraina») Wczesna nazwa Valinoru.(S 314)

VALANDUR (quen. «vala», zm. 652 TE) Dúnadan, ósmy król

Arnoru (602652). Zmarł nagłą śmiercią. (III 290)

VALANYA (quen. «dzień Valarów») Szósty dzień eldarskiego ty-godnia oraz siódmy dzień w kalendarzach Dúnedainów, nazwa-ny tak na cześć Valarów. Był to główny dzień tygodnia. Formąsindarińską była Orbelain. Nazwami zamiennymi była quenejskaTárion oraz sindarińska Rodyn. Nazwa hobbicka brzmiała Highdei.

(III 352)

VALAQUENTA Krótka księga omawiająca osoby i zadania Valarów,niektórych Majarów, a także niektórych sług Melkora. Valaquenta

jest blisko związana z Quenta Silmarilliorf, powstała prawdopo-dobnie dzięki opowieściom noldorskich Wygnańców i zachowałasię dzięki Przekładom z elfick iego Bilba Bagginsa, umieszczonymw Czerwon ej Księdze Marchii Zachod niej. (S 8, 31)

VALARAUKAROWIE [Valaraukar] (quen. «demony mocy», l.poj.Valarauko) > Balrogowie. (S 30)

VALAROWIE [Valar] (quen. vala + l.mn.) Czternaścioro najpo-tężniejszych Ainurów (wyłączając Melkora), którzy postanowilizstąpić na Eà, by spełnić Wizję Ilúvatara. Valarami, wśród których

było siedem istot płci męskiej i siedem żeńskiej, rządzili Manwëi Varda. Będąc czystymi duchami, w Eà Valarowie zwykle przyj-mowali kształty fizyczne wielkiej urody i majestatu.

W obrębie Eá Valarowie zajmowali się dokończeniem Ardy

zgodnie z własną wiedzą na temat różnych fragmentów Wizji.Chociaż Arda została skażona przez Melkora, Valarowie zapro-wadzili równowagę między jej żywiołami, po czym skierowali swąuwagę na światło i wzrastanie. Wiosna Ardy rozpoczęła się, kiedy



YALAROWIE 486

Valarowie stworzyli dwie Latarnie i osiedlili się w Almaren. Melkor ponownie skaził ich dzieło, rozbijając Latarnie i niszcząc Almaren.Valarowie wycofali się do Amanu, gdzie wznieśli Pelóri, założyli» Valinor i stworzyli Dwa Drzewa, by oświetlały ich królestwo.

Podczas gdy Sródziemie odpoczywało, pogrążone we ŚnieYavanny, Valarowie przygotowali się na przebudzenie elfów, prosząc Vardę, by stworzyła nowe gwiazdy. Gdy elfy obudziły

się, Valarowie postanowili ich chronić, schwytali więc Melkora(czego obawiali się uczynić wcześniej, gdyż taka wojna mogłabyspowodować zniszczenie nieznanego miejsca, gdzie spały elfy)oraz sprowadzili nowo przebudzonych do Amanu. Chociaż niektó-rzy Valarowie nie byli zwolennikami tej drugiej części planu, poBitwie Potęg i Wielkiej Wędrówce Arda wydawała się bezpieczna.

W swej szlachetności Manwe nie pojął jednak złych zamy-

słów Melkora i Valarowie musieli doświadczyć zatrucia DwóchDrzew oraz buntu Noldorów. Jeszcze raz zgodzili się znieść po-rażkę i nie położyli ostatecznego kresu złu, lecz stworzyli światłoSłońca i Księżyca, by w ten sposób osłabić Melkora i pokrzepićelfów oraz nowo przebudzonych ludzi.

Podczas trwających 500 lat Bitew o Beleriand Valarowie uwa-żali, że nie mogą interweniować, ponieważ składając swoją przy-sięgę Feanor wziął na świadka Iluvatara, a Valarowie nie w pełnirozumieli przeznaczenie jego Dzieci. Jednak od czasu do czasuogarniała ich litość nawet surowego Mandosa i takie czyny,

jak wypuszczenie Berena i Luthien z Domów Umarłych przezMandosa czy kierowanie losami Tuora przez Ulma, ułatwiły póź-niejsze przybycie Earendila z Silmarilem do Amanu. W chwili gdyEdainowie i Eldarowie byli już właściwie zniszczeni, bez uszczerb-ku godności lub utraty czci Valarów i Iluvatara, a ich przedstawi-

ciele (z wyjątkiem rodu Feanora związanego Przysięgą) chcielioddać Silmaril, Valarowie poczuli się upoważnieni do działania;

przystąpiwszy do Wielkiej Bitwy, Zastępy Valinoru zniszczyłyhordy Morgotha i wyrzuciły go poza obręb Ea.

Pod koniec Pierwszej Ery tradycyjne zainteresowanie Valarów



487 YALAROWIE

prócz Galadrieli. Podarowanie Elenny Edainom doprowadziłodo największego zagrożenia Valarów, ponieważ w 3319 rokuDrugiej Ery ArPharazón z Numenoru, omamiony przez Saurona,zaatakował Valinor; Valarowie na chwilę zrzekli się swej opiekinad Ea i Eru zniszczył Numenor. Sauron jednak przetrwał doTrzeciej Ery, około 1000 roku Trzeciej Ery Valarowie posłaliwięc do Śródziemia czarodziejów. Z ich pomocą Wolne PlemionaŚródziemia w końcu wypełniły swe przeznaczenie i pokonały

Saurona w Wojnie o Pierścienie.Ponieważ Wizja skończyła się przed tym wydarzeniem, rolaValarów w późniejszych Erach jest niepewna. Prawdopodobniezachowują opiekę nad Ea, lecz bardzo rzadko wtrącają się dospraw ludzi.

W świetle tego, co zostało powiedziane, działania Valarówwydają się ostrożne i nie zawsze skuteczne, lecz należy podkre-ślić, że Valarowie byli zaledwie demiurgami i opiekunami Ea,

przygotowując zgodnie ze swym niedoskonałym pojmowaniem A in ulindale fizyczną postać Ardy na przyjście Dzieci Iluvatara.Ponieważ Dzieci zostały stworzone w Trzecim Temacie, w któregotworzeniu Ainurowie nie brali udziału, Valarowie nie rozumieliani istoty, ani przeznaczenia elfów i ludzi. Dlatego Valarowie jaknajmniej działali bezpośrednio, w zamian wzmacniając mądrość,odwagę i (w miarę możliwości) cnotę Dzieci, by one same mogłyosiągnąć swe przeznaczenie. Mimo to Valarowie pełnili rolę ar-

bitrów w wielu dziedzinach; na przykład interpretowali i wpro-wadzali w życie zasady Gry w Zagadki.Valarowie byli znani pod licznymi mianami. Sindarińska forma

ich nazwy brzmiała Belain, l.poj. Balan. Zwani byli także Wielkimi,Potęgami (wszystko to są luźne tłumaczenie słowa „Valar”),Potęgami Ardy, Władcami Ardy, Potęgami Świata, StrażnikamiŚwiata, Władcami, Władcami Valinoru, Możnymi WładcamiZachodu, Nieśmiertelnymi (szczególnie przez Numenorejczyków),

Bogami (przez ludzi, którzy czasami w swej niewiedzy odda-wali im cześć) oraz Nieprzyjaciółmi zza Morza (przez orkówz Angbandu). (II251, III 102, 122, S 1719, 2428, 3542, 4651,54, 58, 63, 66, 6876, 79, 83, 84, 89, 9398, 112, 123, 176, 233,237, 238, 243255, 257, 261, 266, Y 66)



VALARÓMA 488

VALARÓMA (quen. «Valaróg») Wielki róg Oromégo. (S 27, 74)

VAUER (quen., l.poj. Valie) Siedem Władczyń —>Valarów. (S 24,27)

VALTMAR (quen. «Valadom») Miasto Valarów pośrodku Valinoru.Valimar szczycił się srebrnymi kopułami, złotymi bramami i licz-nymi dzwonami, a w jego sąsiedztwie znajdował się Máhanaxar

i Ezellohar, wzgórze Dwóch Drzew.Zwany także Valmarem. Nazwą Valimar określa się też cały

Valinor. (I 357, S 37, 38, 49, 54, 60, 63, 68, 69, 72, 81, 97, 176,Y 62)

VALINOR (quen.) Kraina Valarów w Amanie, ograniczona na północy, południu i wschodzie lukiem gór Pelóri, a na zachodziewodami Ekkaia. Założony przez Valarów po zniszczeniu Almaren,

Valinor był domem Valarów (oprócz Ulma), większości Majaróworaz później Vanyarów. Jego jedynym miastem jest Valimar. Valinoroświetlały Dwa Drzewa, a po ich zatruciu Księżyc i Słońce.

Na wybrzeżach Ekkaia mieszka w swych salach Mandoswraz z Vairé, a w ich pobliżu ma swą siedzibę Nienna. Na połu-dniu Valinoru, na wschód od pól i ogrodów Yavanny, leżą lasyOromégo. Siedziba Aulego znajduje się w środkowym Valinorze,

a Manwé i Varda mieszkają na Taniquetilu. Także w Valinorzeleżą ogrody Vány oraz ogrody i stawy Lóriena i Esté.

Pierwotną formą tej nazwy było Valinóré «lud Valarów»,mylone z Valandor «kraj Valarów». Czasem na określenie całejkrainy używa się nazwy Valimar, podobnie jak Valinor częstooznacza Aman. Zwany był też Wiecznym Mrokiem i Wieczną Nocą, przynajmniej przed stworzeniem Słońca i Księżyca. (1226,

III 126, 227, S 25, 37, 39, 51, 54, 56, 59, 73, 74, 84, 95, 96, 106,122, 151, 162, 245, 256, 266, 267)

VALINÓRE (quen. «lud Valarów») Pierwotna forma nazwy >Valinor. (S 314)

VALMAR Inna forma nazwy » Valimar (S 37 38 49 321)



489 VARDA

gdy Vana jest w pobliżu; ma także w Valinorze ogrody ze złoci-stymi kwiatami.Vana jest nazywana Wiecznie Młodą. (S 24, 27)

VANYAROWIE [Vanyar] (quen. «jaśni») Pierwszy i najmniejszyszczep Eldarów. Vanyarowie pod przewodnictwem Ingwego jako

pierwsi wyruszyli na Wielką Wędrówkę i jako pierwsi dotarli dowybrzeży Belegaeru; odpłynęli do Amanu, gdy pierwszy raz prze-nosiła elfów Tol Eressea. W Amanie Vanyarowie zamieszkali naj-

pierw w Tirionie. Później rozkochali się w pełnym blasku Drzewi wędrowali po Valinorze lub osiedlali się na Taniquetilu. WieluVanyarow wyruszyło z Zastępami Valinoru na Wielką Bitwę, lecz poza tym pozostawali w Amanie. Rządził nimi Ingwe.

Vanyarowie nie dali się zwieść Melkorowi; Manwe i Vardawyróżniali ich spośród innych Eldarów. Mieli złociste włosy i sku- piali się pod białymi sztandarami.

Zwani także Elfami Pięknymi i Elfami Światła.

(S 5153, 56, 58, 60, 63, 73, 79, 93, 94, 97, 234, 237, H 125)VARDA (quen. «wyniesiona wysoko») Jedna z Ainurów, najpotęż-niejsza z Valier oraz jedna z Aratarów, małżonka Manwego, z któ-rym mieszka w Ilmarinie na szczycie Taniquetilu. Będąc zaprzy-sięgłą przeciwniczką Melkora, Varda pomaga Manwemu rządzićArdą i czuwać nad Śródziemiem. Varda troszczy się o światło. Toona stworzyła gwiazdy, napełniła światłem Latarnie Valarow, zbie-rała rosę spadającą z Dwóch Drzew do swoich Studni, stworzyłanowsze gwiazdy i konstelacje, przygotowując świat na przebudze-nie elfów, uświęciła Silmarile, wytyczyła szlak Księżyca i Słońcaoraz umieściła na niebie gwiazdę Earendil.

Ponieważ Varda stworzyła gwiazdy, była dla elfów najmilsząz Valarow, to do niej zwracali się o pomoc w Śródziemiu. Czasamiodpowiadała na ich prośby a także na prośby ludzi. Na przykład podczas Wojny o Pierścień pomogła Samowi w walce z Shelobą za pośrednictwem flakonika Galadrieli (który, oczywiście, zawierał blask gwiazdy Earendila).

Varda była najpiękniejsza spośród Valarow. W Śródziemiunazywano ją zwykle imieniem Elbereth. Inne tytuły nadane jej

jako stwórczyni gwiazd to Tintalle, Gilthoniel, Elentari oraz



YARDAMIR 490

Królowa Gwiazd. Ponieważ elfom ze Śródziemia pojawiała sięw wizjach jako lśniąca, biała postać, nazywano ją także Fanuilosi Śnieżnobiałą. (I 356, 357, S 24, 25, 27, 35, 3739, 47, 58, 65,74, 9496, 165, 236, 238, Y 60, 61, 64, 66)

YARDAMIR (quen. «wyniesiony klejnot, klejnot Vardy», ok. 5 st.DE) Dunadan, drugi król Numenoru (442?). (III 287)

YARIAGOWIE [Variags] Plemię, prawdopodobnie ludzi, miesz-kające w Khandzie. Podczas Wojny o Pierścień sprzymierzyli sięz Sauronem. (III 109, 111)

VASA (quen. «pożeracz») Eldarińskie miano Słońca, nazwanegotak z powodu jego energii oraz dlatego, że jego wzejście ozna-czało początek zmierzchu elfów. (S 94)

VIDUGAVIA (ok. 13 st. TE) Nort, samozwańczy król Rhovanionu.Był najpotężniejszym księciem Północy swych czasów; jego króle-stwo rozciągało się między Mroczną Puszczą a Celduiną. Vidugavia

przyjaźnił się z Rómendacilem II z Gondoru, któremu pomógł od-nieść wielkie zwycięstwo nad Easterlingami w 1248 roku. (III 297)

VIDUMAVI (ok. 13 st. TE) Córka Vidugavii. Poślubiła Valacaraz Gondoru. (III 297)

VILYA (quen. «powietrze, niebo») Późniejsza i bardziej popularnanazwa tengwy a (nr 24). Wcześniejszą formą nazwy była wilya,

lecz uległa ona przekształceniu z powodu zmian zachodzącychw wymowie quenya w Śródziemiu. (III 361, 365)

VILYA Najpotężniejszy z —>Trzech Pierścieni elfów. Początkowonosił go Gilgalad, który jednak później przekazał go Elrondowi.Pierścień Vilya był zrobiony ze złota, w którym osadzono wspa-niały szafir.

Zwany także Pierścieniem Powietrza oraz Pierścieniemz Szafirem. (III 279, S 268)

„VINGILOT” (quen. «pianakwiat») Statek Earendila, zbudowanyą Ci d d b ó Ni b thil Vi il t” i ł



wWALDA (27802851 TE) Człowiek, dwunasty król Rohanu (28422851). Zginął, wciągnięty w zasadzkę przez orków w pobliżuDunharrow. (III 230, 316)

WARGOWIE [Wargs] Złe wilki z Rhovanionu, sprzymierzeńcy

orków i słudzy Saurona.Wargowie, o których jest mowa w Drużynie Pierścienia , nie

są prawdopodobnie prawdziwymi wargami, ponieważ bestie teznalazły się na zachód od Gór Mglistych i nie były zwierzętamiz krwi i kości. (I 283284, H 8082, 100103, 202, 205, 212)

WARGULE [Mewlips, The] Wiersz, napisany przez hobbita z Shire.Treść fantastyczna, lecz może jednak zawierać echa informacji

o Górach Mglistych (Góry Merlok), Mrocznej Puszczy („pajęczynkotary”, „puszcza mokrych drzew”) oraz Długich Moczarach.Same wargule mogą być wzorowane na niejasnych wieściacho orkach. (TB 168169)

WARGULE [Mewlips] Złe istoty, prawdopodobnie fikcyjne i wzo-rowane na orkach, będące tematem wiersza z Shire o tym samymtytule. (TB 168169)

WAŚŃ RODZINNA [Kinstrife] Wielka wojna domowa w Gondorze,trwająca od 1432 do 1448 roku Trzeciej Ery. Wynikła ona z prze-konania części Dunedainów, że Eldacar jest niezdolny do rządów,

ponieważ nie był czystej krwi Dunedainem, a jej głębszą podstawąbyło niezadowolenie licznych członków rodziny królewskiej wzglę-



493 WESTRON

Buntownicy, z których najpotężniejszym był Castamir, dowódcafloty, obiegli Eldacara w Osgiliath. W 1437 roku król musiał ucie-kać do rodu swej matki, do Rhovanionu, Osgiliath zostało spa-lone, a palantir zaginął. Syn Eldacara, Ornendil, został pojmanyi wydany na śmierć przez Castamira, który został królem. Był on

jednak okrutnym władcą; całą uwagę poświęcał flocie i szybkozostał znienawidzony w kontynentalnej części Gondoru. Po latachwygnania, w 1447 roku Eldacar powrócił do Gondoru z armią Nortów. Poparła go ludność Calenardhonu, Ithilien i Anórien.W Bitwie u Brodów na Erui Eldacar zabił Castamira, następnieoblegał pozostałych buntowników w Pelargirze, ci jednak w 1448roku zagarnęli całą flotę i pożeglowali do Umbaru. Tam stali siękorsarzami, nękającymi wybrzeża Gondoru przez wiele pokoleń.(III 290, 297298)

WAYMOOT Wioska leżąca w Zachodniej Ć wiartce przy WschodnimGościńcu, 15 mil na zachód od Bywater. Waymoot została tak

nazwana, ponieważ w tym miejscu główna droga prowadzącaod Brodu Sarn łączyła się ze Wschodnim Gościńcem. PodczasWojny o Pierścień w Waymoot znajdował się jeden z punktówdowodzenia Ludzi Naczelnika.

Nazywane także Waymeet. (I 30, III 362)

WĄ SACZ [Whiskerlad] Młoda wydra z Withywindle w wierszuTom Bombad.il płynie w św iat. (TB 136)

WĄ WOZY TEIGUNU [Ravines of Teiglin] > CabedenAras. (S 330)WĄ WÓZ [Dingle] Dolina Withywindle i ośrodek zła w StarymLesie. Rosło tam wiele wierzb, w tym Wierzba. (I 117123,TB 127128)

WEDMATH Ósmy miesiąc Kalendarza Shire, odpowiadającyz grubsza naszemu sierpniowi. (III 348)

WESOŁE ELFY [Merry People] > Elfy. (H 205)

WESTERNESSE Westrońska nazwa » Numenoru. (I 16, 20, 62,II 21, 150, 190, III 56, S 247, 250, 270)

WESTRON W okresie Wojny o Pierścień rodzimy język ludzi i hob bitów mieszkających na dawnych obszarach Gondoru i Arnoru,



WETWANG 494

a także mieszkańców zachodniego brzegu Anduiny aż po polaGladden na północy, z wyjątkiem Wosów, Dunlendingów orazRohirrimów. Poza tym westron był wspólnym językiem wszyst-kich wielojęzycznych spotkań i jako taki był znany, przynajmniejw pewnym stopniu, przez wszystkich mieszkających na zachódod morza Rhun. Westron był także publicznym językiem krasno-ludów oraz podstawą licznych języków orków.

Westron powstał z mieszanki adunaickiego oraz języków wy- brzeży Śródziemia i rozwinął się w trzecim tysiącleciu DrugiejEry wraz z założeniem numenorejskich osiedli w Ś ródziemiu. Po przybyciu Elendila do Śródziemia język ten wzbogacił się o wie-le słów sindarińskich i w tej właśnie formie rozprzestrzenił sięw całym Śródziemiu.

Posługiwanie się westronem określało także obszar panowa-

nia pewnej kultury, co widać po rozpowszechnieniu gondorskichkalendarzy.Język hobbicki rozwinął się częściowo jako wiejska odmiana

westronu. Języki ludzi z Rhovanionu i Rohirrimów były wyraźniez nim spokrewnione, ponieważ wszystkie pochodziły od językówEdainów i ich współplemieńcow.

We Władcy Pierścieni jest bardzo niewiele przykładów au-tentycznego westronu, ponieważ większość westrońskich imion

została przetłumaczona na odpowiadające im formy angielskie.Westron był także nazywany Wspólną Mową. (1 16, 61, I I 37,

I I I 35, 351353, 356, 358, 363, 367)

WETWANG > Nindalf. (1353)

WEWNĘTRZNE MORZA [Inland Seas] Belegaer i wewnętrznemorza oraz wody przybrzeżne Śródziemia, w przeciwieństwie

do Ekkaia. (S 40)WEWNĘTRZNE MORZE [Inland Sea] > Rhun. (III 32, 296, 297)

WEWNĘTRZNE MORZE HELCAR [Inland Sea of Helcar] > Helcar.(S 47)



495 WICHROWY CZUB

WĘDRÓWKA

[ Errantry] Wiersz w Czerwonej K siędze Marchii Z achodnie j, prawdopodobnie napisany przez Bilba Bagginsawkrótce po 2941 roku. Chociaż większość występujących w nimnazw i imion naśladuje poezję elfów, sam wiersz jest żartobliwy,a nazwy nie są prawdziwe.

Wiersz ten, jak się wydaje, zawiera pewne odniesienia dodziejów Earendila lub Dunedainów z Numenoru; nie można wy-kluczyć, że podczas podróży z Kompanią Thorina Bilbo zasłyszał

strzępki opowieści z Pierwszej lub Drugiej Ery i wykorzystał je,nadając im ton nieco żartobliwy. (TB 141145)

WHITFOOT WILL (WoP) Hobbit z Shire, burmistrz Michel Delvingco najmniej od 3013 roku Trzeciej Ery do 7 roku Czwartej Ery.Will był pierwszym hobbitem, którego Ludzie Naczelnika wtrą-cili do Lochów. Przed uwięzieniem był najgrubszym hobbitemw Zachodniej Ć wiartce.

Will był znany jako stary burmistrz Will i stary Flourdumpling.

(1 154, III 254)

WHITFOOTOWIE [Whitfoot] Rodzina hobbitów z Shire. (1154,III 254)

WHITFURROWS Wieś we Wschodniej Ć wiartce, przy WielkimWschodnim Gościńcu. (I 30)

WHITWELL Wioska w Shire w pobliżu Tuckborough. Paladin Took

miał w okolicach Whitwell ziemie uprawne. (III 36)WICHROWE WZGÓRZA [Weather Hills] Wzgórza położone na północ od Wschodniego Gościńca, między Bree i Mitheithel,niegdyś stanowiące granicę między Arthedainem i Rhudaurem.Arthedain ufortyfikował wzgórza przeciwko Angmarowi, zostałyone jednak zdobyte w 1409 roku Trzeciej Ery, a później odbite.

Głównym szczytem Wichrowych Wzgórz był wysunięty najbardziej na południe Wichrowy Czub. (II 8)

WICHROWY CZUB [Weather top] Wysunięte najbardziej na po-łudnie wzgórze z grupy Wichrowych Wzgórz, na którym zbudo-wano wieżę Amon Sul.

W sindarinie zwany Amon Sul. (115, 170,183, III 242, 276)



WID !■ ARA 496

WIDFARA (WoP) Człowiek z Rohanu, mieszkał na Pagórach.Walczył w Bitwie na Polach Pelennoru. (III 99)

WIEC ENTÓW [Entmoot] Formalna narada entów, tradycyjniezwoływana w Derndingle w Fangornie. Wiec z 3019 roku TrzeciejEry, który zadecydował o ataku na Isengard, trwał wyjątkowokrótko, bo tylko trzy dni. (II 80, 82, 160)

WIECZNA NOC [Evernight] > Morza Cienia. (I 225)WIECZNE CIEMNOŚCI [Everlasting Dark, Everlasting Darkness]> Pustka. (S 235236, 244)

WIECZNE CIEMNOŚCI [Nether Darkness] W Pierwszej i DrugiejErze obszar dalekiego południa Ardy, którego nie oświetlały Słońceani Księżyc. Dostępne drogą morską, jednak jeśli w ogóle byłylądem stanowiły prawdopodobnie niezamieszkane pustkowia.

(S 236, 244)

WIECZNOBIAŁA GÓRA [Mount Everwhite] » Oiolosse. (1357)

WIECZNY ZMIERZCH [EverEve, Evereven] » Valinor. (1227,352)

WIELKA ARMADA [Great Armament] Wielka flota zbudowana przez ArPharazóna w latach 33103319 Drugiej Ery w celu za-atakowania Valinoru. Jej okrętem flagowym był „Alcarondas”.

(III 289, S 256257)

WIELKA BITWA [Great Battle] Wielki konflikt, kończący PierwsząErę, w którym >• Zastępy Valinoru walczyły z siłami Morgotha,składającymi się z orków, Balrogów, skrzydlatych smoków, innych potworów oraz Easterlingów. Siły Morgotha zostały pokonane,Thangorodrim zniszczony, a lochy Angbandu odsłonięto; Morgoth był zwyciężony, jednak Beleriand i inne północnozachodnie re-

giony Śródziemia zostały zdruzgotane i zatopione przez Belegaer.Zwana także Wojną Gniewu, Wielką Bitwą Potęg i, prawdo-

podobnie, Wojną Valarow. (III 328, S 500, 260, 234, 241, 263)

WIELKA BRAMA [Great Gates] Wschodnia brama Khazaddumu,otwierająca się na Dolinę Dimrilla Zniszczona podczas ataku na



497 WIELKA WĘ DRÓWKA

Zwana także Bramą Dimrilla lub Bramą Ciemnego Strumykai Wschodnią Bramą. (I 283, 294, 298, 302, 304, 314)

WIELKA BRAMA MINAS TTRITH [Great Gate of Minas Tirith]Brama pierwszego poziomu Minas Tirith, główne wejście do mia-sta. Została zniszczona przez Wodza Nazguli podczas oblężeniaGondoru, a po Wojnie o Pierścień odbudowana z mithrilu i stali

przez krasnoludów z Aglarondu.Zwana także Bramą. (III 18, 19, 31, 3538, 57)

WIELKA MUZYKA [Great Music] > Ainulindale. (S 13-17)

WIELKA PÓŁKA [Great Shelf] Siedziba Władcy Orłów w TrzeciejErze, położona w Górach Mglistych w pobliżu Starej DrogiLeśnej. (H 8 6)

WIELKA RZEKA [Great River] > Anduina. (1 10, 63, 67, III 30,74, 112, S 52, 90, 272, H 102, 103)

WIELKA SALA THRAINA [Great Hall of Thrain] Główna salaEreboru.

Zwana także Wielką Salą. (III 319)

WIELKA WĘDRÓWTKA [Great Journey] Migracja Eldarówz Cuivienen do Eldamaru na początku Pierwszej Ery. Trwaławiele lat, gdyż Eldarowie, kochający piękno Śródziemia, wciążsię ociągali, mimo ponagleń Oromego i swych wodzów: Ingwego,

Finwego, Elwego i Olwego. Vanyarowie maszerowali jako pierwsi,za nimi Noldorowie. Najliczniejsi Teleri zostali z tyłu.Po obejściu od północy morza Helcar Eldarowie skierowali

się na zachód, część zaś zrezygnowała z Wędrówki. Większość jednak po wielu latach dotarła do Doliny Anduiny, skąd Orome poprowadził Vanyarow i Noldorów przez Góry Mgliste. Teleriwahali się i wielu z nich, zwanych później Nandorami, ruszyłona południe wzdłuż Anduiny.

W końcu pozostali Eldarowie zgromadzili się w Beleriandzie;Teleri jak zawsze najdalej na wschodzie. Vanyarowie i Noldorowiezostali przewiezieni do Eldamaru przez Ulma na wyspie, którastała się później Tol Eresseą. Później liczni Teleri pod wodząOlwego także dotarli na tę wyspę, zakotwiczoną wówczas w Zatoce



WIELKA WIEŻ A 498

Eldamaru. Wielu Telerich pozostało jednak w Beleriandzie, gdziezwano ich później Sindarami. (III 381, S 5158)

WIELKA WIEŻ A [Great Tower] » Baraddur. (III 148)

WIELKA WODA [Great Water] > Belegaer. (S 242)

WIELKA ZARAZA [Great Plague] Zaraza, która przeszła przezŚródziemie z południowego wschodu w latach 16361637 TrzeciejEry. Najbardziej ucierpiał Harad i, przypuszczalnie, Rhun. Gondor,na który zaraza rozprzestrzeniła się w następnej kolejności, zo-stał spustoszony. Zmarł król Telemnar i jego dzieci; zwiędło BiałeDrzewo. Osgiliath zostało szczególnie dotknięte morem, a ci z je-go mieszkańców, którzy ocaleli uciekając z miasta, już doń niewrócili. Zaniechano straży nad Mordorem. W Eriadorze, zwłasz-cza na północy, zaraza była mniej groźna, wymarła jednak więk-

szość mieszkańców Cardolanu, w tym wszyscy tamtejsi Dunedainowie.

W Shire zwana Czarną Plagą. (117, III 312, 331)

WIELKA ZATOKA [Great Gulf] Zatoka Belegaer w PierwszejErze, na najdalszym południu Ardy. (S 50)

WIELKI DOM [Great House] Siedziba rządców Esgaroth. (H 180)

WIELKI DWÓR [Great Hall] Pierwsza sala królewska (pomiesz-czenie lub budynek) w Gondorze, mieszcząca się w Osgiliath.Znajdowały się tam trony Isildura i Anariona, a królowie Gondorusprawowali tam sądy aż do wyludnienia Osgiliath po WielkiejZarazie. (S 268269)

WIELKI DWÓR TOOKÓW [Great Place of Tooks] Pomieszczeniew Wielkich Smialach. Tu spędził większą część swego życiaGerontius Took, a po jego śmierci pozostawiono je nienaruszo-ne. (II 64)

WIELKI GAD [Great Worm] > Glaurung. (S 181, 207)

WIELKI GOBLIN [Great Goblin] (zm. 2941 TE) Ork, zapewne



499 WIELKI WSCHODNI GOŚCINIEC

WIELKI GOŚCINIEC [Great Road] Wielki Wschodni Gościniec.(III 291,292)

WIELKI JEŹDZIEC [Great Rider] » Orome, gdy po raz pierwszy pojawił się wśród Elfów nad Cuivienen. (S 49)

WIELKI KLEJNOT [Great Jewel] » Silmaril odebrany Morgothowi przez Berena. (I 265, III 205)

WIELKI MOST [Great Bridge] Most Kamiennych Luków. (I 16,

III 295)

WIELKI NIEPRZYJACIEL [Great Enemy] » Morgoth. ZwanyWielkim Wrogiem. (1189, III 287)

WIELKI PIERŚCIEŃ [Great Ring] > Jedyny Pierścień. (168, 242,

III 277, 310, S 278, 280)

WIELKI RÓG [Great Horn] Dziedzictwo rodu namiestnikówGondoru od czasów Vorondila (około 2000 roku Trzeciej Ery) doWojny o Pierścień. Był on wykonany z rogu jednego z bawołówArawa. Nosił go następca namiestnika. Wierzono, że głos tego rogumoże przywołać pomoc, jeśli odezwie się gdziekolwiek w dawnychgranicach Gondoru. W 3019 roku Boromir zadął weń, zaatako-wany przez orków opodal Rauros. Choć Denethor i Faramir usły-szeli ten zew z odległości setek mil, pomoc nie nadeszła, Boromir

poległ, a róg pękł na dwoje. Został złożony w łodzi pogrzebowejBoromira, a jego szczątki dotarły do rąk Denethora. (1267, 312,1119,255,256, 267,11122)

WIELKI SYGNAŁ [Great Signal] Sygnał nadany z Baraddur lubOrodruiny podczas Wojny o Pierścień, wysyłający armię z MinasMorgul przeciw Gondorowi 10 marca 3019 roku Trzeciej Ery.Mógł on też być sygnałem do rozpoczęcia działań przez inne ar-mie Saurona. (II 293295, 324)

WIELKI TOOK [The Took] Głowa rodziny Tooków. (121)

WIELKI WÓZ [Wain] Sierp. (H 140)

WIELKI WSCHODNI GOŚCINIEC [Great East Road] Droga, bieg-nąca z Szarych Przystani do Rivendell przez Shire i Bree.



WIELKI ZIELONY LAS 500

Zwany także Traktem WschódZachód, Wschodnim Gościń-cem, gościńcem i starym traktem. (I 54, 149, 150, 170,180, 183,184,195, 203)

WIELKI ZIELONY LAS [Greenwood the Great] Wielka puszczana wschód od Anduiny. Około 1050 roku Trzeciej Ery padł na niącień Doi Guldur i stała się znana jako » Mroczna Puszcza. Po

jej oczyszczeniu pod koniec Trzeciej Ery została przemianowanana » Eryn Lasgalen. Zwana też Wielką Zieloną Puszczą. (1 15,III 296, 328, 330, S 268, 275)

WIELKIE CIEMNOŚCI [Great Darkness] Okres dominacji Morgothaw Śródziemiu lub jego wpływ i zasięg. Określenia tego używałtylko Drzewiec.

Także » Ciemność. (II 70, 71, 75, 77, 86)

WIELKIE JEZIORO [Great Lake] Jezioro w centrum Ardy pod-czas Wiosny Ardy, prawdopodobnie zmienione nie do poznania

przez wstrząsy spowodowane przez Morgotha przy okazji znisz-czenia Dwóch Latarni. Znajdowała się na nim wyspa Almaren,siedziba Valarów. (S 35)

WIELKIE KRAINY [Great Lands] > Śródziemie. (S 244, 271)

WIELKIE KURHANY [Barrowfield] Kurhany, pod którymi po-chowani byli królowie Rohanu. Pod koniec Trzeciej Ery były tamdwie grupy kurhanów: dziewięć po wschodniej stronie dla kró-lów z Pierwszej Dynastii i osiem po stronie zachodniej dla kró-lów z Drugiej Dynastii. Kwiaty simbelmyne rosły po zachodniejstronie kurhanów. (II106)

WIELKIE KURHANY [Great Barrows] Groby na » Wyżynie

Kurhanów, w których pochowani byli wodzowie Edainów orazDunedainowie z Cardolanu. Zostały zajęte przez Upiory Kurhanóww połowie Trzeciej Ery. (1116, 139, II 47, III 108)

WIELKIE MORZE, WIELKIE MORZE ZACHODU, WIELKIE MORZA

[Great Sea, Great Sea of the West, Great Seas] > Belegaer. (187,



501 WIELKIE WOJNY

wraz z resztą Śródziemia z trudem uniknęło zniewolenia przezSaurona. (III 280)

WIELKIE OKRĘTY [Great Ships] Okręty Numenorejczyków. (II75)

WIELKIE PĄJĄKI [Great Spiders] Ogromne, zle stworzenia, wy-stępujące w Nan Dungortheb już pod koniec Wiosny Ardy. Byłyone zapewne jednymi z potworów, którymi Melkor chciał skazićWiosnę. Gdy Ungolianta przybyła do Nan Dungortheb, parzyła

się z tymi pająkami, co bez wątpienia doprowadziło do wzrostuich mocy i złośliwości.Kiedy Beleriand został zniszczony pod koniec Pierwszej Ery,

większość pająków wyginęła, ale co najmniej jeden z nich prze-żył. Była to Sheloba. Schroniła się w Ephel Duath, a jej potom-stwo rozeszło się po całych górach Mordoru. W Trzeciej Erze,gdy Sauron obrał siedzibę w Mrocznej Puszczy, wielkie pająkiz Mordoru zawędrowały tam i przez resztę ery nękały Leśnych

Ludzi i elfów z Leśnego Królestwa. Pająki z Mrocznej Puszczyzostały prawdopodobnie wytępione na początku Czwartej Ery,a Sheloba być może umarła z ran, zadanych jej przez SamaGamgee, jednak pomniejsze pająki z Mordoru mogły przetrwać

także i w tej erze.Sheloba była wysoka co najmniej na 5 stóp, skoro Sam mógł

stać pod jej brzuchem, a wielkie pająki z Beleriandu były praw-dopodobnie podobnych rozmiarów. Pająki z Mrocznej Puszczy

i Mordoru były także dość duże, jednak mniejsze od Sheloby.(II 309326, H 117126, S 71, 73, 78, 155)

WIELKIE PIERŚCIENIE [Great Rings] > Pierścienie Władzy. (157)

WIELKIE SMIALE [Great Smials] Główna siedziba Tooków, ob-szerny (jak na hobbitów) kompleks tuneli w Tuckborough. Ichdrążenie rozpoczął Isengrim II w 2683 roku Trzeciej Ery. (I 19,25,11 64, III 261,333)

WIELKIE SMOKI [Great Worms] > Smoki. (H 6)

WIELKIE WOJNY [Great Wars] Walki ludzi i elfów przeciwMorgothowi i Sauronowi, zwane tak przez Drzewca. (II 74, 77)



WIERNI 502

WIERNI [Faithful] Mniejszość Numenorejczyków, którzy pozo-stali przyjaźnie nastawieni do Eldarów i posłuszni Valarom, mi-mo lęku przed śmiercią i Przeznaczeniem Człowieka. Odłam ten

powstał około 2300 roku Drugiej Ery. W 2350 roku założyli oniPelargir, swą główną bazę w Śródziemiu. Żeglowali do północnychwybrzeży Śródziemia i pomagali Gilgaladowi w walce przeciwSauronowi. Poczynając od koronacji ArGimilzóra około 3100

roku Wierni byli prześladowani: zakazano im mówienia w języ-ku elfów i spotykania się z Eldarami z Tol Eressei. Zmuszonoich też do przeniesienia się z zachodniej części Numenoru nawschód, gdzie głównym zasiedlonym przez nich miastem stała sięRómenna; wielu wyemigrowało wówczas do Lindonu. Podczasniewoli Saurona w Numenorze (32623319) Wierni, którym prze-wodził Amandil, książę Andunie, byli zawzięcie prześladowani,

a część z nich spalono w ofierze Melkorowi w świątyni zbudo-wanej przez Saurona. Jednak resztki Wiernych przeżyły upadek Numenoru. Pod wodzą Elendila, Isildura i Anariona założyli onikrólestwa Arnoru i Gondoru w Śródziemiu.

Zwani także Elendili lub Przyjaciółmi Elfów. (III 288289,S 248, 250)

WIEŻA AMON SUL [Tower of Amon Sul] Wieża strażnicza na

Wichrowym Czubie, zbudowana w Drugiej Erze przez Elendila.W wieży tej przechowywano główny palantir Północnego Królestwai dlatego w Trzeciej Erze o posiadanie wieży, stojącej na granicytrzech królestw, rywalizowały Arthedain, Cardolan i Rhudaur.W 1409 roku połączone siły Rhudauru i Angmaru zdobyły i spaliływieżę, zabijając przy tym króla Arvelega I z Arthedainu. W cza-sie Wojny o Pierścień z wieży pozostał jedynie nieregularny krąg

kamieni. (1 181182, 252, S 268, 269)WIEŻA CIRITH UNGOL [Tower of Cirith Ungol] Wieża stojącau szczytu Cirith Ungol, zbudowana na początku Trzeciej Ery

przez Gondor w celu niedopuszczenia do Mordoru żadnych złychistot. Wieża została później opuszczona przez gondorską załogę



503 WIGILIA SOBÓTKI

my strzegli Dwaj Strażnicy. Kiedy Frodo i Sam uciekli z wieży,Strażnicy zostali pokonani mocą flakonika Galadrieli i brama sięzawaliła. (III 11, 157, 172, 174)

WIEŻA DURINA [Durin’s Tower] Komora na szczycie Nieskoń-czonych Schodów Khazaddûmu, wykuta w skale na wierzchoł-ku Zirakzigil. Została zniszczona podczas Bitwy na Szczyciew 3019 roku Trzeciej Ery. (II101)

WIEŻA ECTHEIIONA [Tower of Ecthelion] > Biała Wieża. (III 19)

WIEŻA EVGWËGO [Tower of Ingwë] » Mindon Eldaliéva. (S 58)

WIEŻA KRÓLEWSKA [Tower of the King] Wieża Turgonaw Gondolinie, mieszcząca fontanny oraz Glingala i Belthila.Kiedy Gondolin został zaatakowany, Turgon bronił wieży, leczzostała zburzona, a on sam zginął pod jej gruzami. (S 121)

WIEŻA KRYSZTAŁU OSGHIATH [Tower of the Stone of Osgiliath]

> Kopuła Gwiazd. (III 31, 289, 297)WIEŻA ORTHANK [Pinnacle of the Orthanc] » Orthank. (S 271)

WIEŻA W AVALLÔNË [Tower of Avallônë] Wielka biała wieżaw » Avallônë, którą bystroocy mogli dostrzec z Numenoru.Przechowywano tam Główny Kryształ, najważniejszy z palantirów. (S 242, 269)

WIEŻOWE WZGÓRZA [Tower Hills] Wzgórza w zachodnim

Eriadorze. W Elostirionie, najwyższej z Białych Wież wybudo-wanych na wzgórzach, aż do końca Trzeciej Ery był przechowywa-ny palantir. W 32 roku Czwartej Ery Wieżowe Wzgórza stały sięzachodnią granicą Shire, a w 35 roku do leżącego we wzgórzachUndertowers sprowadzili się Fastred z Greenholm i Elanor, córkaSama Gamgee. Ich potomkowie, Fairbairnowie z Wież, mieszkalitam następnie przez wiele pokoleń.

Zwane w sindarinie Emyn Beraid. (I 85, II 190, III 280)

WIGILIA SOBÓTKI [Midsummer’s Eve] Dzień poprzedzającyDzień Środka Roku w Rachubie Królewskiej (31 N ârië), Na-miestnikowskiej (30 N ârië ) i w Kalendarzu Shire (1 L ith e).

W Shire był obchodzony jako święto. (III 348)



WILCZY J EŹ DŹ CY 504

WILCZY JEŹDŹCY [Wolfriders] Złe istoty jeżdżące na stworach podobnych do wilków, po raz pierwszy użyte przez Morgothaw Pierwszej Erze. W Bitwie Pięciu Armii wilczą jazdę stanowiliorkowie dosiadający wargów, natomiast tożsamość wilkołakówsłużących Sarumanowi w czasie Wojny o Pierścień jest mniej

pewna. (II 41, 148, 161, H 81, 202, S 164, 181)

WILK [Wolf] (WoP) Jeden z psów stróżujących na farmie StaregoMaggota. (I 9697)

WILK [Wolf] ► Carcharoth. (I 189, S 163, 171175)

WILKI [Wolves] > Wargowie, Wilkołaki, Białe Wilki, wilczy jeźdź-cy. (S 89, 147, 154, 163,181)

WILKOŁAKI [Werewolves] Jedna z ras potworów Morgotha,

szczególnie łubiana przez Saurona. Wilkołaki były straszliwymiduchami uwięzionymi w ciałach olbrzymich wilków; największy-mi spośród nich były —>Draugluin i > Carcharoth.

Wilki, na których jeździli orkowie w Beleriandzie, mogły byćwilkołakami. Nie byli nimi wargowie, którzy zaatakowali DrużynęPierścienia; wilkołaki miały rzeczywiste, śmiertelne ciała. (S 148,155, 162, 165, 226)

WILLOWBOTTOM Wioska we Wschodniej Ć wiartce leżąca w po- bliżu miejsca, gdzie potok Thietle wpływał do Shirebourn. (I 30)

WILWARIN (quen. «motyl») Jeden z gwiazdozbiorów, być możewspółczesna Kasjopeja, stworzony przez Vardę przygotowującąświat na przebudzenie elfów. (S 47)

WILYA Starsza forma nazwy tengwy > vilya. (III 365)

WINDFOLA (WoP) Koń z Rohanu, na którym Eowina i Merry pojechali na Bitwę na Polach Pelennoru. (III 69, 104)

WINO ZE STARYCH WINNIC [Old Winyards] Mocne czerwonehobbickie wino wyrabiane w Południowej Ć wiartce. (I 49, 76)



505 WŁADCA CIEMNOŚCI

pozostających do początku zimy, a datowało się sprzed przyję-

cia Rachuby Królewskiej, kiedy to hobbicki rok zaczynał się pożniwach. (III 348, 352)

WINTRING -> Winterfilth. (III 352)

WIOSNA ARDY [Spring of Arda] Okres świecenia Latarni Valarów,kiedy Valarowie mieszkali na wyspie Almaren, a wszystko, co zie-lone, znalazło się w pierwszym rozkwicie. Melkor zwarzył i skaziłniektóre z roślin, a kiedy zniszczył Latarnie, wszelki wzrost ustał

na czas Snu Yavanny. (S 36, 37, 46, 98)WITHYWINDLE Rzeka wypływająca ze źródła wśród Kurhanów, płynąca przez » Stary Las i wpadająca do Brandywiny przy po-łudniowej granicy Bucklandu. W jej dolinie rosło wiele wierzb;obszar ten był źródłem zła, promieniującego na Stary Las.

Złota Jagoda, żona Bombadila, była córką —>Rzeki z Withywindle.

Zwana także Wiją. (1102, 117)

WIZJA ILÚVATARA [Vision of Ilúvatar] Widzialny obraz Ainulindalé,stworzony przez Ilúvatara, by pokazać Amurom naturę ich Muzyki.Ponieważ Wizja spodobała się wielu Ainurom, Ilúvatar powołał jądo istnienia, tworząc w ten sposób Eá. Każdy z Ainurów znał tylkotę część muzyki, którą sam odśpiewał, lecz cały obraz Eá mogliujrzeć dopiero w Wizji. Znajomość Wizji była zatem bardzo waż-na dla Valarów podczas ich prac w Ardzie, lecz jest powiedziane,

że Wizja zakończyła się przed końcem Trzeciej Ery. (S 15, 45, 48)WŁADCA [Master] » Sauron. (H 67)

WŁADCA BEŁERIANDU [Lord of Beleriand] Tytuł, który przy- pisał sobie Elwe jako zwierzchni władca Sindarów. (S 5358,87, 219, 220)

WŁADCA BŁYSZCZĄCYCH JASKIŃ [Lord of Glittering Caves]Tytuł Gimliego i jego następców w Aglarondzie w Czwartej Erze.

(III 326)WŁADCA CIEMNOŚCI [Dark King, Lord of Darkness] > Melkor,zwany tak przez ludzi. (S 7, 138, 139, 170, 193)



WŁADCA CIEMNOŚCI 506

WŁADCA CIEMNOŚCI [Dark Lord] Najpowszechniejsze określe-nie > Saurona. (S 277, 279)

WŁADCA KRAINY BIAŁEGO DRZEWA [Lord of the White Tree]» Tytuł królów Gondoru. (III 138)

WŁADCA MORGULU [Lord of Morgul] > Wódz Nazguli. (S 279)

WŁADCA ORŁÓW [Lord of the Eagles] > Gwaihir. (H 82, 8489, 209)

WŁADCA PIERŚCIENIA, WŁADCA PIERŚCIENI [Lord of the Ring,Lord of the Rings] » Sauron. (Ill 278)

WŁADCA WÓD [Lord of Waters] > Ulmo. (S 150,196,199, 223,227)

WŁADCA WSZYSTKICH KRAIN ZACHODNICH [Lord of theWestern Lands] Tytuł królów Zjednoczonego Królestwa, będącychkrólami Arnoru i Gondoru oraz zwierzchnimi władcami takichkrajów, jak Erebor i Dale.

WŁADCY [Lords] > Valarowie. (S 24, 27)

WŁADCY ARDY [Rulers of Arda] > Valarowie. (S 47, 73)

WŁADCY MORZA [Lords of the Sea] Istoty, które nauczyły Telerichz Alqualonde szkutnictwa: Osse (który niewątpliwie nauczył te-go rzemiosła Falathrimów), a może także Ulmo i Uinena. (S 83,223)

WŁADCY VAIINORU [Lords of Valinor] > Valarowie. (S 137, 244)

WŁADCY Z MINAS TIRITH [Lords of the City] —►Rządzący na-

miestnicy Gondoru.(S 274)

WŁADCZYNIE [Queens of the Valar] Siedem Valier. (S 27)

WŁADZE [Authorities] > Valarowie. (Z)



507 WOJNA ELFÓW Z SAURONEM

WODNA KURTYNA [Windowcurtain] Wodospad, za którym zbu-dowano » Henneth Annun. (II 263)

WODOSPAD SCHODÓW [Stair Falls] Wodospad na >■ Sirannoniew pobliżu Zachodniej Bramy, tuż obok schodów wykutych przydrodze prowadzącej z Eregionu do Khazaddumu. (I 286)

WODOSPADY IVRINU [Falls of Ivrin] Eithel Ivrin. (S 197)

WODOSPADY RAUROS [Falls of Rauros] » Rauros. (S 276)

WODOSPADY SIRIONU [Falls of Sirion] Wielki wodospad na rze-ce Sirion, spadający z krawędzi Andram na południe od StawówPółmroku. (S 159)

WODY CIENISTE [Shadowmere] Jezioro w Eldamarze, w którymodbijały się światła Tirionu. (I 226)

WODZOWIE DUNEDAINÓW PÓŁNOCY [Chieftains of the Dunedainof the North] Władcy Dunedainów Północy po upadku Arthedainu

i następców Arvedui, ostatniego króla. Linia Wodzów nigdy niewygasła, a większość z nich żyła do końca naturalnego czasu ichżycia, choć niemal przez cały czas toczyli walkę w obronie Eriadoru

przed orkami i innymi złymi stworami. Skracanie się czasu ży-cia było wśród wodzów powolniejsze niż wśród Dunedainówz Gondoru. Szesnastym i ostatnim wodzem był Aragorn II, który

po Wojnie o Pierścień został królem Zjednoczonego Królestwa.Wodzowie byli wychowywani w Imladris, tam też przecho-

wywano przedmioty stanowiące dziedzictwo ich rodu, czyli liniiIsildura. (III 290, 294295)

WOJNA ELFÓW Z SAURONEM [War of the Elves and Sauron]Wojna tocząca się w latach 16931701 roku Drugiej Ery międzyEldarami z Eregionu i Lindonu a Sauronem i jego sprzymierzeń-cami. Wojna wybuchła po tym, jak Celebrimbor odkrył oszustwoSaurona podczas wykuwania Pierścieni Władzy, a Sauron posta-nowił zgnieść nieubłaganie wrogich mu teraz elfów. Eldarowie

ukryli Trzy Pierścienie, lecz w 1697 roku Eregion został zaata-kowany, a Celebrimbor zabity. Elrond, którego Gilgalad wysłałdo Eregionu, uciekł z pozostałymi przy życiu Noldorami i założyłRivendell. W ciągu następnych dwóch lat Sauron zawładnął całym



WOJNA GNIEWU 508

Eriadorem oprócz Rivendell. Gilgalad poprosił o pomoc TarMinastira z Numenoru, który w 1700 roku wysłał do Śródziemiaflotę. Przy jej pomocy Sauron został pokonany i w 1701 rokuwygnany z Eriadoru, co zakończyło tę wojnę.

Prócz tego, że w rezultacie została uszczuplona liczba i siłaEldarów, wojna ta zniszczyła jedyne bliskie więzy łączące elfówi krasnoludów przyjaźń między Khazaddumem i Eregionem.

(III 329, S 248)

WOJNA GNIEWU [War of Wrath] > Wielka Bitwa. (S 234)

WOJNA KRASNOLUDÓW Z ORKAMI [War of the Dwarves andOres] Wojna tocząca się w latach 27932799 Trzeciej Ery międzyorkami z Gór Mglistych a krasnoludami, szczególnie z plemieniaDurina. Wywołało ją zamordowanie Thróra, a następnie poćwiar-

towanie jego ciała przez orków z Morii w 2790 roku. Po zebraniuswych oddziałów w 2793 roku krasnoludy zaczęły napadać nawszystkie siedziby orków, jakie mogły znaleźć w Górach Mglistych,szukając Azoga, mordercy Thróra. W 2799 roku wszyscy ocalaliorkowie zgromadzili się w Morii i krasnoludy stawiły im czołow Bitwie w Azanulbizar. W wojnie tej zginęła większość orków,co sprawiło, że na półtora wieku Góry Mgliste stały się bezpiecz-

niejsze, lecz poległo też wielu krasnoludów. Spora liczba orkówuciekła przez Rohan i osiedliła się w Ered Nimrais, lecz do 2864roku zostali oni całkowicie wybici. (III 320324)

WOJNA O KLEJNOTY [War of the Jewels] > Wojna o PotężneKlejnoty. (S 241)

WOJNA O PIERŚCIEŃ [War of the Ring] Wielka wojna tocząca się pod koniec Trzeciej Ery między Sauronem i Wolnymi Plemionami,

temat W ładcy Pierścieni. W trakcie tej wojny Sauron został osta-tecznie pokonany, a Jedyny Pierścień zniszczony. (I 2526, 212,III 6 6 , 277, S 279, 284)

WOJNA O POTĘŻNE KLEJNOTY [War of the Great Jewels] Głównaf > Bit B l i d ięd N ld i



509 w o s o w i i :

znienawidzonych Noidorów i zdobyć Beleriand. Wojna rozpoczę-ła się od DagornuinGiliath, a zakończyła interwencją Valarówi pokonaniem Morgotha w Wielkiej Bitwie.

Zwana także Wojną o Klejnoty. (III 286, 372)

WOJNA POTĘG [War of the Powers] » Bitwa Potęg. (S 112)

WOJNY Z GOBŁINAMI [Goblin Wars] > Bitwy o Beleriand.(H 47, 59)

WOLNE PLEMIONA [Free Peoples] „Dobre” rasy Śródziemia:ludzie (zwłaszcza Dunedainowie), elfy, krasnoludy i hobbici.Określenie używane głównie w odniesieniu do tych ras, które

przeciwstawiały się Sauronowi.Zwani także Wolnymi. (I 256, 269)

WOLNI WŁADCY WOLNYCH [Free Lords of the Free] Ogólny ter-min, użyty przez Boromira w odniesieniu do potężnych władcówWolnych Plemion, takich jak namiestnik Gondoru i Elrond. (1256)

WOLNY JARMARK [Free Fair] Jarmark odbywający się co siedemlat w dzień L ithe na Białych Wzgórzach. Podczas jarmarku hobbici wybierali burmistrza Shire. (I 2 1 )

WOODHALL Wioska we Wschodniej Ć wiartce położona na pół-nocnym skraju Leśnego Zaułka. (I 87)

WOSOWIE [Woses] Prymitywni ludzie, w czasach Wojny o Pierścień

zamieszkujący las Druadan. Mieszkali tam przynajmniej od DrugiejEry i chociaż nie śmieli otwarcie przeciwstawić się Sauronowi, nie-nawidzili i bali się go. Zdaje się, że w Trzeciej Erze Rohirrimowieczasami polowali na nich dla zabawy. Podczas Wojny o PierścieńWosowie pod wodzą GhanburiGhana przeprowadzili Rohirrimów przez las Druadan, by ci nie natknęli się na armię orków podą-żającą Zachodnim Gościńcem. W podzięce za to na początkuCzwartej Ery król Elessar dał Wosom Druadan i zakazał obcym

wstępu do niego bez pozwolenia właścicieli.Wosowie byli prymitywni, lecz doskonale znali las. Używali za-trutych strzał. Ich język był całkowicie odmienny od adunaickiego.

Zwani także Dzikimi Leśnymi Ludźmi lub Dzikimi Ludźmiz lasu Druadan. (III 9599, 229, 373)



WOŹNICY 510

WOŹNICY [Wainriders] Plemię lub przymierze plemion Easterlingów. Po raz pierwszy wypuścili się na zachód od morza Rhunw 1851 roku Trzeciej Ery. W 1856 roku, podburzeni przez Saurona,zaatakowali Gondor, zajmując Rhovanion i zabijając króla Narmacila II. W 1899 roku zniewoleni Nortowie z Rhovanionu podnie-śli bunt przeciwko Woźnikom. Gondor, rządzony wówczas przezkróla Calimehtara, wykorzystał tę rewoltę i pokonał Woźników

w bitwie stoczonej na równinie Dagorlad. W ciągu następnych50 lat Woźnicy odzyskali jednak siłę i w 1944 roku, sprzymie-rzywszy się z ludźmi z Khandu i Haradu Bliskiego, przypuścilina Gondor potężny atak ze wschodu i z południa. Mimo że pół-nocna część wojsk Woźników pokonała Północną Armię Gondorui zginął król Ondoher wraz z dwoma synami, atak od południazostał odparty przez Earnila, który następnie poprowadził swą

armię na północ i zgniótł główne siły Woźników w Bitwie o Obóz.Woźnicy zostali całkowicie rozbici.

Woźnicy zostali tak nazwani dlatego, że podróżowali na du-żych wozach, a ich dowódcy walczyli na rydwanach. Na ogół bylioni lepiej uzbrojeni od wcześniejszych najeźdźców ze wschodu.(III 331, 332)

WÓDZ BALROGÓW [Lord of Balrogs] > Gothmog. (S 183, 227)

WÓDZ NAZGUlI [Lord of the Nazgul] (ok. 1600 DE3019 TE)Główny —>Nazgul, najpotężniejszy ze sług Saurona. Pierwotnie

był królem i magiem, którego Sauron zniewolił, dając mu naj- potężniejszy z Dziewięciu Pierścieni. Jego losy były związaneze wzrostem i upadkiem potęgi Saurona w Drugiej Erze. Wrazz innymi Nazgulami pojawił się znów około 1300 roku DrugiejEry. Ukrywszy swą prawdziwą tożsamość, stworzył złe królestwo

Angmaru i jako KrólCzarnoksiężnik usiłował zniszczyć osłabio-nych Dunedainów z Arnoru. Jako Czarnoksiężnik z Angmaru

prowadził wojny przeciw Północnemu Królestwu aż do 1975 ro-ku Trzeciej Ery, gdy po ostatecznym zniszczeniu Arthedainu je-go wojska zostały rozgromione przez armie Cirdana, Glorfindela



511 WROTA ROHANU

letnim oblężeniu. Wódz Nazguli przemianował to miasto naMinas Morgul i został jego władcą. W 2043 i 2050 roku wyzwałna pojedynek będącego już królem Gondoru Earnura, gdyż ten,z powodu paniki swego konia, nie stawił mu czoła w Bitwieo Fornost. W 2050 roku Eamur przyjął wyzwanie i zginął, naj- pewniej podstępnie zabity.

Podczas Wojny o Pierścień Wódz Nazguli kierował poszuki-waniami Froda podczas jego wędrówki do Rivendell i zadał mu

poważną ranę pod Wichrowym Czubem. Następnie dowodził armiąatakującą Minas Tirith podczas oblężenia Gondoru i rozbił bra-mę miasta. Nie wkroczył jednak do Minas Tirith, powstrzymany przez fakt pojawienia się na polu walki Rohirrimów. W Bitwie naPolach Pelennoru zabił króla Theodena, sam jednak zginął z rękiEowiny wspomaganej przez Merry’ego Brandybucka, przez cowypełniło się proroctwo Glorfindela wygłoszone podczas Bitwyo Fornost, że nie zginie on z ręki mężczyzny.

Wódz Nazguli był wyższy od innych Nazguli, nosił też koro-nę. Trwoga, jaką wzbudzał, także była większa niż w wypadku pozostałych. Wszystkie ostrza, które go dotknęły, rozpadały się,a zranić go mogła tylko broń opatrzona specjalnymi zaklęciami.

Zwany był Królem Dziewięciu Jeźdźców, Władcą UpiorówPierścienia i Królem Upiorów, Władcą Morgulu i Królem Morgulu,Królem Minas Morgul, Czarnym Wodzem, Wodzem Saurona,Czarnym Jeźdźcem, Czarnym Cieniem i Najwyższym Nazgulem

(przez orków z Minas Morgul). Jego prawdziwe imię nie jest zna-ne. (1216, II 294, III 83, 92, 103, 105, 301302, 332)

WROTA ARGONATH [Gates of Argonath] Argonath. (S 271,276 )

WROTA GOBLINÓW [Goblingate] Wejście do tuneli orkóww Górach Mglistych. Kamienne drzwi po wschodniej stronie GórMglistych, przez które Bilbo uciekł przed orkami w 2941 rokuTrzeciej Ery. Znajdowały się one na zachód od Carrock. (H 7273, 76, 220)

WROTA GONDORU [Gates of Gondor] >■ Argonath. (I 256)

WROTA ROHANU [Gap of Rohan] Część Rohanu między GóramiBiałymi a Mglistymi. (II 8)



WRÓG VA LARÓW 512

WRÓG VALARÓW [Foe of the Valar] h> Melkor. (S 82)

WRZOSOWISKA ETTENMOORS [Ettendales, Ettenmoors] Siedzibytrolli na północ od Rivendell. We wrzosowiskach swoje źródłamiała Mitheithel. Prawdopodobnie tożsame z Zimnymi Polami.(1 195, 197, 253)

WSCHODNI FAŁD [Eastfold] Część Rohanu między strumieniem

Mering, Entwash, Śnieżnym Potokiem i Ered Nimrais. (III 337,398)

WSCHODNI GOŚCINIEC [East Road] > Wielki Wschodni Gościniec.(1113, III 249)

WSCHODNI MUR [East Wall] Wielkie urwisko na zachodnichkrańcach » Emyn Muil, znaczące wschodnią granicę Rohanu

w tym rejonie. (II 28, 42)WSCHODNIA ĆWIARTKA [Eastfarthing] Jedna z czterech Ć wiartekShire. Jej mieszkańcy mieli wyraźne cechy charakterystyczneStoorów. (118, 21, III 254)

WSCHODNIE LÓRIEN [East Lórien] Królestwo elfów, założone przez Celeborna na początku Czwartej Ery i zamieszkane przezElfy Leśne z Lórien. Zajmowało całość Eryn Lasgalen na połu-dnie od przewężenia puszczy. (III 338)

WSPÓLNA MOWA [Common Speech] > Westron, określany tak,gdyż był lingua franca Śródziemia od schyłku Drugiej Ery. (116,61,1137,11135,371382)

WŚCIBSKI JACK [Peeping Jack] Hobbit z Michel Delving, wystę- pujący w wierszu Perry W inkle . Mógł być postacią rzeczywistą.

(TB 165166)WULF (zm. 2759 TE) Człowiek z Rhovanionu, syn Freki. Pośmierci ojca w 2754 roku Wulf uciekł do Dunlandu i w 2758roku najechał Rohan z armią Dunlendingów. Z łatwością zdo-był kraj i zajął Meduseld, zabijając księcia Haletha Podczas



513 WYSOKA PRZEŁĘ CZ

zaatakował znienacka Wulfa w Meduseld i zabił go. (III 313314)

WYDZIEDZICZENI [Disposessed] —> Ród Feanora, zwany takz powodu utraty zwierzchnictwa nad Noldorami. Stracił on tak-że Siłmarile, błogosławieństwo życia w Amanie, honor i jedność.(S 84)

WYGNAŃCY [Exiles] Ci spośród > Noldorów, który wrócili doŚródziemia, by odebrać Melkorowi Siłmarile. Wyrok wygnaniaw stosunku do tych, którzy przeżyli, został uchylony pod koniecPierwszej Ery (wyjątkiem była Galadriela). (I 8 6, III 289, 360,365, 372, S 82, 98, 101109, 124, 192)

WYGNAŃCY [Exiles] Dunedainowie, którzy przeżyli upadek Numenoru i przybyli do Śródziemia. (III 350, S 259260, 269)

WYPRAWA PO SILMARIL [Quest of Silmaril] Misja Berena, którymiał odzyskać Silmaril z Ż elaznej Korony Morgotha; była to cena

wyznaczona przez Thingola za rękę Luthien. Beren wyruszył w 466roku Pierwszej Ery i z pomocą Finroda, Luthien i Huana osią-gnął cel w 468 roku, przekazując Silmaril Thingolowi pod koniecPolowania na Wilka. Choć misja ta zakończyła się wspaniałymsukcesem zabito Draugluina i Carcharotha, złamano potęgęSaurona, której nie odzyskał do końca Pierwszej Ery i odzyska-no jeden z Silmarili cena jej była wysoka. Finrod i Huan zginę-li, Beren stracił rękę, a później po raz pierwszy poniósł śmierć,

Silmaril zaś, za którym ciągnął się cień Przysięgi Feanora, stałsię przyczyną śmierci Thingola i zniszczenia Doriath. Jednak wewłaściwym czasie ten Silmaril, odzyskany tak wielkim kosztem, przyczynił się do interwencji Valarow i wyrzucenia Morgotha zeŚródziemia. (S 158175)

WYROK MANDOSA [Doom of Mandos] —> Przeznaczenie Noldorów. (S 121, 124, 135, 223)

WYSOKA PRZEŁĘCZ [High Pass] > Cirith Ungol. (II 321)

WYSOKA PRZEŁĘCZ [High Pass] Przełęcz w Górach Mglistych nawschód od Rivendell. Pod koniec Trzeciej Ery była jednym z naj-ważniejszych przejść przez góry, gdyż uważano ją za zabezpieczoną



WYSOKI FAROTH 514

przed orkami. Jednak około 2940 roku orkowie otwarli wyjście zeswych tuneli na przełęcz, a Kompania Thorina została tu pojmanaw 2941 roku. Później jednak przełęcz kontrolowali Beorningowiei w czasach Wojny o Pierścień była ona ważnym szlakiem han-dlowym. (I 220, H 4950)

WYSOKI FAROTH [High Faroth] > TaurenFaroth. (S 117, 159)

WYSOKI PŁOT [High Hay] Dwudziestomilowy żywopłot, oddziela- jący Buckland od Starego Lasu, zbudowany przez Brandybucków jako ochrona przed lasem. Rozciągał się od Wielkiego WschodniegoGościńca na północy po Withywindle na południu.

Zwany także Żywopłotem. (1102)

WYSOKI PODWÓRZEC [High Court] Dziedziniec siódmego po-ziomu Minas Tirith (nie Plac Fontanny). (III 20)

WYSPA ELFÓW [Elvetisle] Wyspa w dolnym biegu Withywindle,według hobbitów siedziba Starego Łabędzia. (TB 140)

WYSPA UTRACONA [Lost Isle] > Tol Eressea. (III 211)

WYSPY ZACHODU [Isles of the West] Ogólne określenie Amanu,zapewne głównie ze względu na samotną Tol Eresseę. (III 309)

WYŻYNA [Downlands] Teren, na którym wznosiły się Kurhany.Zwana -> Wyżyną Kurhanów. (1116, 139, II 47)

WYŻYNA KURHANÓW [Barrowdowns] Wzgórza na wschódod Starego Lasu, na których były Wielkie Kurhany, od którychwzgórza wzięły swą nazwę. Były one szanowane przez Dunedainów.

Podczas wojen z Angmarem, w 1409 roku Trzeciej Ery,chronili się tu Dunedainowie z Cardolanu. Około 1636 roku za-mieszkały tam złe Upiory Kurhanów z Angmaru i kurhany stałysię miejscem otoczonym wielką grozą.

Sindarińska ich nazwa brzmiała Tyrn Gorthad. (1 116, 139,II 47 III 108)



515 WZGÓRZE ZWIADU

WZGÓRZE STRAŻY [Hill of Guard] Wschodni występ Mindolluiny,na którym zbudowano Minas Tirith. Ta masywna góra łączyła sięz głównym masywem Mindolluiny wąskim grzbietem. (III 20)

WZGÓRZE ŚMIERCI [Death Down] Masowy grób przed HełmowymJarem, w którym huornowie pochowali ciała orków zabitychw Bitwie o Rogaty Kasztel.

Był to wielki kurhan z kamieni, usypany nad głęboką jamą.(II149, III 44)

WZGÓRZE W HOBBITONIE [The Hill, Hobbiton Hill] Wzgórzew Zachodniej Ć wiartce, między Hobbitonem a Overhill.

Zwane zazwyczaj Wzgórzem (w Hobbicie zwane Pagórkiem).(I 33, H 12)

WZGÓRZE ZWIADU [Hill of Spies] > Amon Ethir. (S 205, 206)



YYA [Mee] Młoda księżniczka elfów, występująca w hobbickim non-sensownym wierszu Księ żniczka Ya. Jakakolwiek zbieżność z po-staciami historycznymi jest zapewne przypadkowa. (TB 146149)

YALE Równina we Wschodniej Ć wiartce, na zachód od Stock. (130)

YANTA (quen. «most») Nazwa tengwy x (nr 35), używanej zwykledla zapisu spółgłoskowego „y” lub (w Regule Beleriandu) „e”.

YAVANNA (quen. «owocdar, dawczyni owoców») Jedna z Ainurówi Aratarów i druga co do znaczenia wśród Valier, starsza siostraVany, małżonka Aulego. Yavanna strzegła wszystkiego, co ro-śnie na Ardzie, szczególnie olvarów. Zasadziła pierwsze nasiona

wszystkich roślin Ardy. Jej największym dziełem pozostawały DwaDrzewa, były jej jednak drogie wszystkie drzewa; opiekowała sięteż plonami. Stworzyła Galathiliona i swym śpiewem powołałado istnienia kwiat i owoc, które stały się Księżycem i Słońcem.

Yavanna na początku dziejów Ardy często przebywaław Śródziemiu, a ponieważ zło wywołane przez Melkora zwo-dziło kelvary i olvary, będące pod jej ochroną, zdecydowanie popierała wszystkie plany Valarów zwalczania Czarnego Władcy.

Ogrody Yavanny w Valinorze były źródłem miruvóre. Jej zwy-kła forma cielesna była wysoka i okryta zielenią, czasem jednakwystępowała jako drzewo sięgające niebios. Przydomek Yavanny brzmiał Kementari, Królowa Ziemi. (S 2427, 35, 38, 40, 4246,58 72 75 76 94 243 Y 61)



517 YULEMATH

Jego sindarińska nazwa, używana tylko przez Dunedainów, brzmiała Ivanneth . (III 352)

y Av i e (quen.) Trzecia pora loa w Kalendarzu Imladris, w przybli-żeniu odpowiadająca naszemu sierpniowi i wrześniowi. Nazwytej używali też ludzie na określenie jesieni.

W sindarinie zwana iavas. (III 349350)

y A y i e r e (quen. «jesieńdzień») W Rachubie Namiestnikowskiejświęto, następujące między 30 Yavannie a 1 Narquelie, przypa-

dające w terminie zbliżonym do jesiennej równonocy. (III 351)

YEN (quen. «rok») Długi rok Eldarów w Śródziemiu, równy 144latom słonecznym. (III 349, Y 58)

YESTARE (quen. «pierwszydzień») Pierwszy dzień roku w Kalen-darzu Imladris i wszystkich trzech kalendarzach Dunedainów.W Rachubie Królewskiej i Namiestnikowskiej zbiegał się z prze-sileniem zimowym, a w Rachubie Rivendell i Nowej Rachubie

zbliżał się do równonocy wiosennej, przypadając odpowiednio28 i 17 marca naszego kalendarza.

Yestare nie był dniem żadnego miesiąca. (III 350351, 354)

YULEMATH Nazwa —» Foreyule w Bree i Wschodniej Ć wiartce.(III 352)



zZACHODNI FAŁD [Westfold] Obszar Rohanu ciągnący się wzdłużEred Nimrais od Iseny po zachodnią granicę Fałdu. Ośrodek obro-ny Zachodniego Fałdu znajdował się w Hełmowym Jarze, a jegodowódca mieszkał w Rogatym Kasztelu. (II 125126, 128130,133, 135, III 45, 146)

ZACHODNI GOŚCINIEC [West Road] Droga prowadząca z MinasTirith do Edoras.

Zwany także Północnym Gościńcem oraz Wielkim ZachodnimGościńcem. (III 142)

ZACHODNIA BRAMA MORII [Westgate of Moria] Bramaw Khazaddumie zbudowana przez Narviego w Drugiej Erze dla

ułatwienia handlu między krasnoludami i Noldorami z Eregionu.Bramy strzegło zaklęcie Celebrimbora. Kiedy Sauron zajął Eregion,Zachodnia Brama została zamknięta. Po 1981 roku Trzeciej Eryzablokował ją Czatownik z Wody, który w 2994 roku nie pozwoliłkolonii krasnoludów Balina uciec tą drogą. Kiedy w 3019 roku bramę otworzyła Drużyna Pierścienia, Czatownik zatrzasnął jąi zabarykadował głazami oraz drzewami kolczoliści.

Zachodnia Brama była wykonana z ithildinu i otwierała siętylko wtedy, gdy była widzialna, a osoba, chcąca przez nią przejść,wypowiedziała słowo mellon.

Zwana także Drzwiami Elfów, Drzwiami Durina oraz Bramą.(I 283, 285293)



519 ZAKĄ TEK SHARKEYA

się też Wolny Jarmark. Do innych ważnych miejsc w ZachodniejĆ wiartce zaliczały się miejscowości Bywater i Hobbiton. (1 18,21, 30)

ZACHODNIE MORZE, ZACHODNIE MORZA [Western Sea, WesternSeas] > Belegaer, a szczególnie jego część najbliżej Amanu. (186)

ZACHÓD [West] » Nieśmiertelne Kraje. (III 129, S 4857,84, 97, 100, 103, 106, 113, 122, 135, 138, 151, 176, 229, 239,245)

ZACHÓD [West] Królestwa i ludy przeciwstawiające się Sauronowi,a szanujące cnotę i Dúnedainów. (III 143, 146, 194, 204, 209,218, 239)

ZACZAROWANE WYSPY [Enchanted Islands] Wyspy na MorzachCienia stworzone przez Valarów po zatruciu Dwóch Drzew i bun-cie Noldorów jako część systemu obronnego Valinoru. Do czasuOdmiany Świata każdy żeglarz, który postawił na nich stopę,

zasypiał. (S 97, 232)ZAGADKOWI [Inscrutable] Jedno z określeń » ludzi, używane przez elfów. (S 98)

ZAKAZ VALARÓW [Ban of the Valar] Jedyne ograniczenie nało-żone na Númenorejczyków przez Valarów na początku DrugiejEry. Zgodnie z nim, Dúnedainowie nie mogli postawić stopyw Nieśmiertelnych Krajach ani żeglować na zachód dalej, niż

było można sięgnąć wzrokiem z Númenoru. Poczynając od pano-wania TarCiryatana Númenorejczycy zaczęli protestować prze-ciw Zakazowi, uważając, że pozbawia ich on nieśmiertelności,gdy zaś Zakaz został złamany przez ArPharazóna w 3319 roku,Valarowie zrzekli się swej władzy nad światem i Númenor zostałzniszczony przez Ilúvatara.

Zwany także Zakazem Władców Zachodu. (III 287289,S 244, 245, 247, 255, 257)

ZAKAZANE WROTA [Forbidden Door] > Brama Umarłych.(III 332)

ZAKĄ TEK SHARKEYA [Sharkey’s End] > Nowa Uliczka. (III 273)



ZAKRZYWIONY ŚWIAT 520

ZAKRZYWIONY ŚWIAT [Bent World] >■ Arda, zwana w ten spo-sób po przekształceniu w kulę podczas Odmiany Świata. (S 260)

ZAMKNIĘTE DRZWI [Closed Door] Fen Hollen. (III 90)

ZAPOMNIANA GOSPODA [Forsaken Inn, The] Gospoda o dzieńdrogi na wschód od Bree, najdalej wysunięta na zachód na WielkimWschodnim Gościńcu. (1184)

ZARAGAMBA (oryg. hob.) » Oldbuckowie. (III 382)

ZASŁONA ARDY [Veil of Arda] Atmosfera, szczególna domenaManwego w Ardzie. (S 24)

ZASTĘP CIENI [Shadow Host] » Umarli z Dunharrow prowa-dzeni do bitwy przez Aragorna. (III 4856)

ZASTĘPY VALINORU [Host of Valinor] Armia Valarow, która przyszła na ratunek Eldarom i Edainom z Beleriandu pod koniecPierwszej Ery. Ich wodzem byt niewątpliwie Eónwe, lecz w ichskład mogli wchodzić także inni Valarowie i Majarowie, zwłaszczaOrome. Vanyarowie i Noldorowie Finarfina dołączyli do Zastępów,a Teleri z Alqualonde przewieźli je swymi statkami. W ŚródziemiuZastępy zostały wzmocnione przez orły Earendila i zniszczyły

potęgę Morgotha w Wielkiej Bitwie. (III 328, S 50, 233)

ZATOKA ELDAMARU, ZATOKA KRAINY ELFÓW [Bay of Eldamar,Bay of Elvenhome] Zatoka morza Belegaer omywająca wybrzeżaEldamaru, w której położona była Tol Eressea. (S 57,58,60, 71, 83)

ZATOKA KSIĘŻYCOWA [Gulf of Lunę, Lunę] Zatoka Lhun.Zwana także Zatoką Półksiężyca.

Także » Lhun. ( I I 190, III 280)

ZEWNĘTRZNA BRAMA GONDOUNU [Outer Gate od Gondolin]Jedna z bram na Drodze Ucieczki. (S 131)

ZEWNĘTRZNA OTCHŁAŃ [Outer Void] > Pustka. (S 171)



521 ZIMNE POLA

garnizony orków, lecz rozpadły się, gdy został zniszczony Jedyny

Pierścień.Zwane także Zębami Mordoru. (II228, III 158)

ZĘBY MORDORU [Teeth of Mordor] » Zębate Wieże. (II 228)

ZGROMADZENIE OBYWATELSKIE [Shiremoot] Zebranie hob bitów z Shire zwoływane w nagłych wypadkach w celu podjęcia jakiejś decyzji, któremu przewodniczył than. (I 2 1 )

ZGUBA DURINA [Durin’s Bane] > Balrog, który żył w Khazad

dumie, zwany tak przez krasnoludów, gdyż zabił on Durina VI w1980 roku Trzeciej Ery. (I 301, 312, 337)

ZGUBA ISILDURA [Isildur’s Bane] > Jedyny Pierścień. (I 234,

11248,11126)

ZIELNIK SHIRE [Herblore of th e Shire] Księga napisana przezMeriadoca Brandybucka, opisująca między innymi historię faj-kowego ziela. (I 26)

ZIELONA BRAMA [Hay Gate] > Brama Bucklandu. (III 250)

ZIELONE POLA [Greenfields] Wieś lub okolica w Shire, praw-dopodobnie w Północnej Ć wiartce. Tu w 2747 roku Trzeciej Erystoczono Bitwę o Zielone Pola. (117, III 267)

ZIELONE WZGÓRZA [Green Hills] > Pinnath Gelin. (III 38,109)

ZIELONE WZGÓRZA [Green Hills] Wzgórza w Południoweji Zachodniej Ć wiartce, centrum Tooklandu. (179, III 261,266,278)

ZIELONE WZGÓRZE [Green Mound] > Ezellohar. (S 37, 45, 73)

ZIELONY TRAKT [Greenway] Określenie > Północnego Gościńcaużywane pod koniec Trzeciej Ery, gdy był on rzadko używany.(I 20, 149, III 245, 246, 257)

ZIEMIA [Earth] * Arda. (S 16)

ZIEMIA NICZYJA [Nomanlands, Noman Lands] —>Brunatne

Pola. (I 224, I I 224)ZIMNE POLA [Coldfells] Dzikie okolice na północ od Rivendell, być może Ettenmoors. (III 306)



ZIMNE SMOKI 522

ZIMNE SMOKI [Colddrake] Rodzaj smoków, odkrytych w EredMithrin. W 2589 roku Trzeciej Ery taki smok zabił króla Daina Ii wygnał plemię Durina z Ered Mithrin. (III 325, 332)

ZIMORODEK [Fisher Blue] Zimorodek żyjący nad Withywindle,występujący w wierszu z Shire Tom Bombadil płynie w świat.

(TB 135)

ZIRAK > Zirakzigil. (I 271)

ZIRAK-ZIGIL (khuz.) Jedna z trzech Gór Morii. Na jej szczyciewzniesiono Wieżę Durina, stąd też Gandalf strącił Balroga.

W sindarinie zwana Celebdil, w westronie Srebrnym Rogiem.Przez krasnoludów zwana w skrócie Zirak. (1271,11101,111204)

ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO [Reunited Kingdom] Państwo, któ-

rym rządził Elessar i jego następcy z rodu Telcontarich, zwane takdlatego, że obejmowało wszystkie ziemie pozostające pod władząElendila, a podzielone po jego śmierci. Stolicami Królestwa by-ły Annuminas i Minas Tirith. Na początku Czwartej Ery w jegoskład wchodziły wszystkie ziemie należące do Arnoru i Gondoruw czasach ich największego rozkwitu, z wyłączeniem Rohanu.Król Zjednoczonego Królestwa był też zwierzchnim władcą Dale

i Ereboru, a zapewne otrzymywał też trybut z większej częściRhun i Haradu. (125)

ZŁO Z PÓŁNOCY [Evil of the North] > Melkor. (S 199)

ZŁOTA JAGODA [Goldberry] (WoP) Kobieta, żona > TomaBombadila. Była córką > Rzeki żyjącej w Withywindle.

Była piękna, złotowłosa, urocza i spokojna, a jej uroda była

podobna do elfiej, lecz bliższa sercom hobbitów.Zwana także Córką Rzeki. (I 122, 124127, 129130, 132,

135136, 144, 146, TB 126, 131)

ZŁOTE DRZEWO [Golden Tree] > Laurelin. (II236)



523 ZWIĘDŁE WRZOSOWISKA

ZMIERZCH [Fading Years] > Trzecia Era z perspektywy elfów.(III 328, S 275, 280)

ZMIERZCH [Twilight] Koniec Trzeciej Ery. Termin dotyczy zmierz-chu kultury elfów i ich stopniowego opuszczania Sródziemia.Jest szczególnie odpowiedni w wypadku O pow ieści o Aragornie

i Arwenie, ze względu na przydomek Arweny Undómiel Gwiazda Wieczorna.

Także > Lata Uwiądu. (III 309, 311, 328, 330)

ZMIERZCH VAUNORU [Darkening of Valinor] Zatrucie DwóchDrzew. (S 38)

ZWIERCIADLANE JEZIORO [Mirrormere] Kheledzaram.(I 217, 305)

ZWIERCIADŁO GALADRIEU [Mirror of Galadriel] Misa w CarasGaladhon. Wypełniona wodą, ukazywała odbicia scen odległychw czasie lub przestrzeni. Flakonik Galadrieli zawierał wodę

ze Zwierciadła. (I 342, II 316, III 267)ZWIĘDŁE WRZOSOWISKA [Withered Heath] Obszar na wscho-dzie Ered Mithrin, z którego pochodziły smoki i inne złe stworynękające krasnoludów z Ered Mithrin. (H 6)



*

zŹRÓDLANA SALA [Wellinghall] Siedziba Fangorna w pobliżukorzeni Methedrasu i źródła Entwash. Ściany i dach siedzibytworzyły gałęzie i pnie zielonych przez cały rok drzew, a w głę-

bi wielkiej komnaty znajdował się niewielki wodospad. (II 72)

ŹRÓDŁO R im u [Rivil’s Weil] Ź ródła w zachodnim Dorthonionie,z których wypływał Rivil. Tu Beren zabił wodza orków, zabójcęswego ojca, odzyskując w ten sposób pierścień Barahira. (S 183)



żŻĄDŁO [Sting] Dobrze wykuty długi nóż, wykonany w Beleriandziew Pierwszej Erze, nazwany tym imieniem przez Bilba Bagginsa.Kiedy w pobliżu znajdowali się orkowie, Ż ądło lśniło błękit-nym światłem. Bilbo znalazł je w jaskini trolli podczas wyprawyz Kompanią Thorina i podobnie jak Frodo używał go w trakciewszystkich swoich przygód jako miecza. Po tym, jak Sam poważ-nie zranił żądłem Shelobę, Frodo dał mu je w wieży Cirith Ungol.(I 25, 265, II 207, III 155, 183, H 38, 58, 124).

ŻEGLARZE [Foamriders] * Teleri z Eldamaru. (S 83, 232, 237)

ŻELAZNA KORONA [Iron Crown] Wielka korona Morgotha, wy-kuta przezeń w Angbandzie po powrocie do Śródziemia, symbol

jego roszczeń do władzy Króla Świata. W koronę, przymocowaneżelaznymi pazurami, wprawione były Silmarile.

Beren wyrwał jeden Silmaril z Żelaznej Korony. Po WielkiejBitwie dwa pozostałe zostały z niej wyjęte, a samą Koronę wbito

Morgothowi na szyję jako obrożę. (II 299, S 78, 146, 158, 170,171, 220, 235)

ŻELAZNA SZCZĘKA [Isenmouthe] Przesmyk łączący Gorgorothi Udun, u zbiegu Ered Lithui i Ephel Duath. Był umocniony i prze-grodzony żelazną palisadą.

Zwana przesmykiem Isen, a w sindarinie Carach Angren.(III 177, 185, 186, 189, 338, W 187188)

ŻELAZNE WZGÓRZA [Iron Hills] Wzgórza na wschód od Ereboru,gdzie około 2590 roku Trzeciej Ery mieszkały krasnoludy z plemie-nia Durina po ucieczce z Ered Mithrin. Krasnoludy z Ż elaznychWzgórz pod wodzą Naina, przybywając z opóźnieniem na pole



Ż YWOPŁOT 526

bitwy, odwróciły losy Bitwy w Azanulbizar w 2799 roku. W 2941roku 500 krasnoludów z Żelaznych Wzgórz pod wodzą Daina przybyło do Ereboru, by wesprzeć Thorina II i dzielnie walczyłow Bitwie Pięciu Armii. Następnie Dain został królem Ereboru. Nie ma dalszych informacji o Ż elaznych Wzgórzach, lecz raczejnie zostały opuszczone.

Wydaje się, że krasnoludy z Ż elaznych Wzgórz były zamoż-ne. Prawdopodobnie we wzgórzach było wiele żelaza, ale nie było złota. (III 319, 321, 322, 325, 333, H 6,187,190,193, 196,204, 223)

ŻÓŁTA TWARZ [Yellow face] Nazwa nadana > Słońcu przezGolluma. (II 214215, 233, 238, 242, 250)

ŻÓŁTOSKÓRA KSIĘGA [Yellowskin Book] Księga, przechowywa-na przez Tooków, zawierająca daty urodzin, zgonów i małżeństwTooków, a także transakcje nieruchomościami oraz różne wypadkiz Shire. Zapoczątkowana około 2000 roku Trzeciej Ery, zawie-rała wiele informacji, cytowanych w Czerwonej Księdze Marchii

Zachodnie j. Pod koniec Trzeciej Ery była najstarszym dokumen-tem przechowywanym w Shire.

Zwana także Rocznikiem z Tuckborough. (III 353)

ŻWAWIEC [Quickbeam] > Bregalad. (II 83)

ŻYWOPŁOT [Hedge] > Wysoki Płot. (I 30, 102, 112-116)



Dodatek I

Chronologia Pierwszej Ery

Podczas przygotowywania tej chronologii (z powodów wyja-śnionych we Wstępie) napotykałem wiele trudności. Po pierw-sze, Quenta Silmarillion nie dostarcza dostatecznych informacji0 upływie czasu przed stworzeniem Słońca i powrotem noldorskich

Wygnańców. Najwidoczniej przed stworzeniem Dwóch DrzewValarowie nie prowadzili rachuby czasu. Zatem 17 pierwszychokresów chronologii, oznaczonych cyframi rzymskimi, podanowe właściwej kolejności, lecz niewątpliwie nie są one równejdługości. Trzy wieki uwięzienia Melkora były oczywiście wielo-krotnie dłuższe niż trzy okresy między zatruciem Dwóch Drzewa pierwszym wschodem Słońca, gdyż „o życiu szczęśliwym i ra-dosnym nie ma wiele do powiedzenia, póki się ono nie skończy”1.

Drugim problemem, który musiałem rozwiązać, był począ-tek Lat Słońca. Założyłem, że 1 rok Pierwszej Ery (dokładniej Pierwszy Rok Słońca) rozpoczął się wraz z pierwszym wscho-dem Słońca na zachodzie. Jednak reforma, przywracająca nocna Ardzie, zmieniła wkrótce kierunek jego ruchu, a pod koniec1 roku Pierwszej Ery Słońce prawdopodobnie poruszało się jużze wschodu na zachód. Ponieważ zaś taka zmiana wymagała pewnego czasu, rok ten prawdopodobnie trwał dłużej niż 365

dni. Jednak jeśliby liczyć Lata Słońca od pierwszego wschodu

1 J.R.R. Tolkien, Silmarilioti, przel. Maria Skibniewska, Wydawnictwo Am- ber, wyd. V, Warszawa 2002, s. 90.



CHRONOLOGIA PIERWSZEJ ERY 528

Słońca na wschodzie, wszystkie dalsze daty należałoby skory-gować.

Ustalając daty wydarzeń z Pierwszej Ery, założyłem też, że rokzaczynał się wiosną, tak jak loa Eldarów. Zatem narodziny Tuora,które prawdopodobnie miały miejsce w styczniu (Riana poczęładwa miesiące przed wymarszem Huora na Nirnaeth Arnoediad,co miało miejsce w Dniu Środka Roku), należy zaliczyć do 473roku Kalendarza Imladris, ale 474 Rachuby Królewskiej. Jeślizaś narodziny Nienor na samym początku roku 2 miały miej-sce w styczniu, a nie w marcu (jedno i drugie jest możliwe), tow pierwszym wypadku rokiem jej narodzin będzie rok 474, aleDagor Bragollach przypadnie na 456 rok, a Sroga Zima na 497rok.

Jednak największa trudność wiązała się z ustaleniem do-

kładnych dat wielu wydarzeń. Większość informacji zawartychw Quenta Silmarillion określa je jedynie przez upływ czasu odinnych wydarzeń. Nawet takiego datowania nie spotykamy jed-nak często, a tylko cztery wzmianki odnoszą się do innego, wy-raźnie datowanego wydarzenia: Mereth Aderthad stoczono „wdwadzieścia lat słonecznych później”3; Dagor Bragollach zaczęłasię zimą „czterysta pięćdziesiąt pięć lat po przybyciu Fingolfina

do Śródziemia”4, Nargothrond padł w tym samym roku, w któ-rym wysłańcy Cirdana przekazali Orodrethowi ostrzeżenie Ulma,„gdy czterysta dziewięćdziesiąt pięć lat upłynęło od pierwsze-go wschodu Księżyca, pewnego wiosennego dnia”5, a Earendilurodził się na wiosnę „pięćset trzy lata po przybyciu Noldorówdo Śródziemia”6. Jest też jasne, że Feanor przybył do Losgaru

jakiś czas przedtem, nim Fingolfin sforsował Helcaraxe. Księżyc

wzeszedł, gdy Fingolfin wkroczył do Śródziemia i siedmiokrot-nie przesunął się po niebie (czy jednak oznacza to dni, czy mie-siące?), nim Fingolfin wkroczył do Mirthimu wraz z pierwszymwschodem Słońca. Uznałem, że Mereth Aderthad miała miejsce




pisarza królewskiego, niż starannego uczonego i Przyjaciela Elfów,takiego jak Bilbo Baggins, jedynym mym usprawiedliwieniem jestnędza naszej ery: nie mogłem prosić Mędrców, by uzupełnili mągorliwość swą wiedzą.

I Stworzenie Eá. Valarowie, Majarowie i Melkor zstę- pują do Eá.

II Pierwsza Wojna i Skażenie Ardy. Tulkas zstępuje doEa, Melkor wycofuje się. Zakończenie tworzenia Ardy.

III Początek Wiosny Ardy. Valarowie tworzą Latarniei osiedlają się w Almarenie. Tulkas poślubia Nessę.

IV Melkor potajemnie powraca do Ardy, wznosi Utumnoi Ered Engrin oraz częściowo zakłóca Wiosnę.

V Melkor niszczy Latarnie. Zniszczenie Almarenu. Koniec

Wiosny Ardy, początek Snu Yavanny.VI Valarowie wznoszą Pelóri i osiedlają się w Amanie.VII Valarowie tworzą Dwa Drzewa, które zaczynają świe-

cić Pierwszego Dnia. Początek rachuby czasu.VIII Varda rozpala nowe gwiazdy. Elfy budzą się w Cuiviénen,

są napastowani przez Melkora. Pojawiają się pierwsiorkowie.

IX Orome odnajduje elfów. Bitwa Potęg i UwięzienieMelkora. Początek Wielkiej Wędrówki. Ślub Thingolai Meliany.

X Pierwszy wiek uwięzienia Melkora. Rozdzielenie el-fów część Eldarów przybywa do Amanu. PoczątekPełni Valinoru. Rozkwit Sindarów w Beleriandzie.Pod koniec tej epoki rodzi się Lúthien.

XI Drugi wiek Uwięzienia Melkora. Krasnoludy przyby-wają do Beleriandu i osiedlają się w Ered Luin. Podkoniec tego wieku Thingol buduje Menegroth.

XII Trzeci wiek Uwięzienia Melkora. Złe istoty pojawiająsię w Śródziemiu. Laiquendi przybywają do Beleriandu.D t i i th



531 CHRONOLOGIA PIERWSZFJ ERY

XIV

XV

XVI

XVII

PE1

21

51

52ok. 60ok. 70

104ok. 160ok. 260

ok. 304ok. 306ok.310ok. 311

Zaćmienie Valinoru, koniec jego Pełni. Melkori Ungolianta zatruwają Dwa Drzewa, zabijają Finwegoi kradną Silmarile.Długa Noc. Melkor i Ungolianta uciekają przezHelcaraxe i kłócą się w Lammoth. Melkor odbudowujeAngband. Bunt Noldorów, Bratobójstwo i ogłoszenieWyroku Mandosa. Melkor najeżdża Beleriand, pierw-sza Bitwa o Beleriand. Stworzenie Obręczy Meliany.Trwa Długa Noc. Feanor pali statki w Losgarze. Dagor

nuinGiliath; śmierć Feanora i pojmanie Maedhrosa.Fingolfin maszeruje przez Helcaraxe. Valarowie przy-gotowują Słońce i Księżyc.Wschodzi Księżyc. Koniec Długiej Nocy (?) i SnuYavanny, Druga Wiosna Ardy. Fingolfin wkracza doŚródziemia. Księżyc siedmiokrotnie przemierza niebo.Początek Lat Słońca; Słońce wschodzi na zachodzie.Budzą się ludzie. Fingolfin wkracza do Mithrimu.

Orkowie uciekają do Angbandu. Fingon uwalniaMeadhrosa. Fingolfin okrzyknięty Najwyższym Królem

Noldorów. Varda zmienia kierunek biegu Słońca.Mereth Aderthad.Ulmo ukazuje się we śnie Finrodowi i Turgonowi.Finrod dowiaduje się o Jaskiniach Narogu i rozpoczy-na budowanie Nargothrondu, zakończone wcześniejniż budowa Gondolinu.

Ulmo wskazuje Turgonowi Tumladen.Dagor Aglareb. Początek oblężenia Angbandu.Thingol zabrania Sindarom posługiwania się językiemąuenya.Zakończenie budowy Gondolinu.Orkowie atakują Hithlum od strony Lammoth.Glaurung pokonany na Ardgalen. Początek DługiegoPokoju.

Aredhela opuszcza Gondolin. Narodziny Maeglina.Finrod spotyka Edainów w Ossiriandzie.Beor wstępuje na służbę do Finroda.




ok. 330

ok. 355ok. 365ok. 370389

ok. 425ok. 441444455

457

460

462

464465

466

466468

ok. 470

Aredhela i Maeglin przybywają do Gondolinu. ŚmierćAredheli i Eóla.Śmierć Beora.Bereg z Pierwszego Rodu Edainów powraca do Eriadoru.Haletha przyprowadza Haladinów do Brethilu.

Narodziny Hadora.

Ród Hadora osiedla się w Dorlóminie. Narodziny Hurina. Narodziny Huora.W zimie: Dagor Bragollach, śmierć Hadora i Fingolfina.Koniec Oblężenia Ang bandu i Długiego Pokoju. Fingonzostaje Najwyższym Królem Noldorów.Sauron zdobywa Tol Sirion. Beleg i Halmir utrzymu-

ją Przeprawę na Teiglinie. Hurin i Huor spędzają rokw Gondolinie. Mniej więcej w tym czasie Easterlingowie przybywają do Beleriandu.Jesienią: śmierć Barahira i banitów z Dorthonionu.Beren pozostaje w Dorthonionie.Orkowie atakują Hithlum z północy i wschodu, śmierćGaldora.W zimie: Beren opuszcza Dorthonion.W lecie: Beren po raz pierwszy widzi Luthien. W tymsamym roku rodzi się Turin.Wiosną: Luthien odwzajemnia miłość Berena. W lecie:Beren dociera do Menegroth i podejmuje Wyprawę poSilmaril. Jesienią: Beren przybywa do Nargothrondu.

Wyprawa po Silmaril. Śmierć Finroda i Draugluina.Oczyszczenie Tol Sirion, Sauron ucieka do TaurnuFuin. Beren odzyskuje Silmaril. Polowanie na Wilka,śmierć Berena, Huana, Carcharotha i Luthien.Beren i Luthien na Tol Galen, narodziny Diora.

k i dh i i h di d



533 CHRONOLOGIA PIERWSZĘ J ERY

482485 Turin i Beleg walczą na pograniczach Doriath.

485 Śmierć Saerosa; Turin ucieka z Doriath i staje się ba-nitą.

486 Beleg odnajduje Turina. Turin osiedla się na AmonRudh.

487 Dwaj Wodzowie w DorCuarthol. Amon Rudh zdradzo-ne. Beleg i Gwindor uwalniają Turina, śmierć Belega.Turin przybywa do Nargothrondu.

490 Tuor w niewoli u Lorgana.492 Tuor ucieka z niewoli i staje się banitą w Mithrimie.496 Klęska Haladinów. Glaurung wdziera się do Bele

riandu Zachodniego. Bitwa w Tumhalad i pogrom Nargothrondu. Śmierć Orodretha, Gwindora i Finduilas. Turin opętany przez Glaurunga. Tuor przybywado Nevrastu, a następnie do Gondolinu. Sroga Zima.

496 Turin w Brethilu.500 Ślub Turina i Nienor.501 Śmierć Glaurunga, Nienor, Brandira i Turina.

502 Hurin uwolniony z Thangorodrimu. Śmierć Morweny.Hurin przynosi Nauglamir Thingolowi.

503 Ślub Tuora i Idril. Mniej więcej w tym czasie śmierćHurina.

504 Wiosną: Narodziny Earendila.ok. 505 Śmierć Thingola. Krasnoludy pustoszą Menegroth.

Beren odzyskuje Silmaril.ok. 509 Powtórna śmierć Berena i Luthien. Synowie Feanora

najeżdżają Menegroth, śmierć Diora i Nimloth. Elwingaucieka do Przystani Sirionu.511 W lecie: Upadek Gondolinu, śmierć Ectheliona, Goth

moga, Turgona, Maeglina i Glorfindela. Tuor, Idril i Earendil uciekają do Przystani Sirionu. Gilgalad zostaje

Najwyższym Królem Noldorów.ok. 543 Tuor i Idril odpływają na Zachód. Earendil zostaje

władcą Przystani i poślubia Elwingę. Jakiś czas póź-niej narodziny Elronda i Elrosa.



CHRONOLOGIA PIERWSZĘJ ERY 534

Od tego miejsca daty trzeba ustalać metodą wsteczną, odkońca ery. Skoro Elros zmarł w 442 roku Drugiej Ery w wieku lat500, to urodził się 58 lat przed końcem Pierwszej Ery. Jeśli zaś

jak tu założyłem Tuor poczuł się stary w wieku lat 70, PierwszaEra zakończyła się około 600 Roku Słońca. Nie znaczy to jednak,rzecz jasna, by trwała ona 600 lat sam Sen Yavanny mógł trwaćczas równy dziesiątkom tysięcy Lat Słońca.



Haladinowie

Haldad

i J--------- 1Haletha Haldar

Haldan

Halmir

! I I— Haretha - (Galdor ) Hald i r - Glóredhela

Handir

Brandir Kulawy



Trzeci Ród Edainów

Marach

Malach Aradan

Magor

Hajhol

Hador Lórindol

Haretha - Galdor

Baragund

Hurin - Morwena

urin Lalaith Nienor

Imlach

Am lac h

Gundor

Belegund

H uo r - R ian a

Tuor - Idr il

Eśrendil

Elrond Elros

Dunedainowie



Ród Elrosa: królowie Númenoru

i książęta Andúnie

Elrond

EärendilI

Elros Tar-Minyatu r (zm.442DE)

Vardamir I

Tar-Amandil

I

Tar-Elendil

SilmariënI

ValandilI

Książęta Andúnie

Eärendur

Amandil

Lindórie

Inzilbéth

Tar-Meneldur

Tar-Aldar!on (zm. 1075 DE)

I

Tar-AncalimeI

Tar-AnárionI

Tar-SúrionI

Tar-TelperiënI

Tar-Min asti r (ok. 1700 DE)

Tar-Ciryatan (zm.2251 DE)

Tar-Atanamir I

Tar-AncalimonI

Tar-TelemmaitëI

Tar-VanimeldëI

Tar-Alcarin

Tar-Calmaci l (zm. 2899 DE)I

Ar-Adûnakhôr

Ar-Zimrathôn

I Ar-Sakal thôr

I Ar-Gimilzôr



Linie Isildura i Anáriona:królowie Arnoru, Arthedainu i Gondoru

Elendi l

E lendur Aratan (zm.2TE) (zm.2TE)

Isi ldur +

Ciryon(zm.2TE)

ValandilI

Eldacar

Am la it hI

Beleg

Mal lor I

CelepharnI

Celebrindor I

Malvegi l

A rgel eb I I

A rve|eg I

A rap hor

I A rgel eb II

Arveg il

A rvel eg II I

A rav al

A rap han t

A rv ed u i -F l r ie l,-----L “I

Aranarth syn (cd. na nast. s.)

I Ararjt ar

TarcllI

Tarondor

IValandur

IElendur

IEärendur

2 synowie (królowie

Cardolanu iRhudauru

dook. 1350TE)

Anário nI

MeneldilI

Cemendur I

EärendilI

An ard ilI

Ostoher

IRómendacil I

ITurambar

I A tan at ar l

ISiriondil

.------ '-------- 1Tarannon Tarciryan Falastur I

(bezdzietny) Eärni l I

Ciryandi lI

Hyarmendaci l I

A tan atar l l

Narmaci l I (bezdzietny)

Calmaci l

Róm endaci l III

Vidumav i - Valacar I

Eldacar ,— i----------- ,

Ornend il • Ald ami r

IHyarmen daci l II

Minardil ___ i___

Telemnar I

dzieci (zm. 1636 TE)

Minastan

Tarondor I

Telumehtar Umbardaci l

Cal imehtar I

( I )Castamir

<!>V A ng am ai tëiSangahyando

Narm acil III

Cal imehtar

IOndoher , ____ I _____ ,

A rtam ir Fa ram ir

A rc ir ^ as

Cal immaci l

ISiriondil

IEärn il II

Eärnur (bezdzietny)

A r v ed u i - Fi r ie l



Linia Isildura

(ciąg dalszy)

Wodzowie Dunedainóworaz królowie Zjednoczonego Królestwa

A rahaelI

A ranu ir

I A rav ir

A rag orn II

A rag las

I A rahad II

A rag ostI

Arav ornI

A rahad III

Aras suil

A rat horn II

Argonui

A rado r D i rhael - 1vorwena

I I------ ' Arat horn I I - Gilraena

Aran arth

A ragorn II-A r w en a (Elessar)

Eldarion córki



Eotheodowie i Rohirrimowie

Frumgar

FramI

LeodI

EorlI

Brego

r HBaldor Aldor

3cork i FreaI

FreawineI

GoldwineI

Deor I

Gram

Helm Hilda

Haleth Hama Frealaf I

Brytta

WaldaI

FolcaI

_____________________ Folcwine

Folcred Fastred c6rk a Fengel

2c o rk i T henge l -Mo rwena

c orka T heoden 3co rki T heo dw i na - i om un d

T heod red Lo th i r i e l -E omer £ow i na -F a ram i r I

Elfwin



Pochodzenie Peredhil (półelfów)

Elwe (Thingol ) - Mel iana z Majarów

Barahir z Pierwszego | Rodu Edainó w

Luthien y Beren

DIOR - Nimloth z Doriath

Huo r z Trzeciego

Rodu Edainów

Turgon

I

robert foster - encyklopedia Śródziemia

Documents