JU UNIVERZITET U BIHAUPEDAGOKI FAKULTETODSJEK ZA TJELESNI ODGOJ I SPORT

KAPITALIZAM (Seminarski rad)

Studenti: Mentor:Harlaher Toni prof.dr. Muhidin HaliloviPreljevi Emil

BIHA, april, 2014. god.SADRAJ

1. UVOD32. HISTORIJSKI RAZVOJ KAPITALIZMA43. KARAKTERISTIKE KAPITALIZMA54. HISTORIJSKI RAZVOJ SPORTA ZA VRIJEME KAPITALIZMA74.1. Humanizam74.2. Filantropizam85. NACIONALNI GIMNASTIKI SISTEMI95.1. Njemaki gimnastiki sistem105.2. vedski gimnastiki sistem135.3. Engleski sistem sporta145.4. Francuski gimnastiki sistem165.5. eki - sokolski gimnastiki sistem196. ZAKLJUAK217. LITERATURA22

1. UVOD

U ovom seminarskom radu nastojimo objasniti nastanak i razvoj kapitalistikog drutva u cjelosti, te se specifino osvrnuti na temu razvoja sporta tokom samog razvoja kapitalizma. Kapitalizam je uzrokovao mnogobrojne znaajne promijene u svijetu.

Nama najinteresantije su promijene u sportskim djelatnostima i ponovni preporod sportske kulture koja je zahvaljujui drutvenoj promijeni postala dostupna svim staleima, a ne samo plemstvu.

Opisan je razvoj sporta u veini utjecajnih Europskih zemalja tokom XVIII stoljea. To su:

Njemaka Francuska Engleska vedska eka

Razvoj eke je takoer bio od posebnog interesa pri istraivanju jer je tzv. Sokolski gimnastiki sistem koji je ostvren u ekoj imao velikog uticaja na sve slavenske drave pa tako i na nae prostore.

Postojanje ovog zasebnog gimnastikog sistema je bilo osobito vano za ouvanje patriotizma i indetiteta tadanje nacije.

2. HISTORIJSKI RAZVOJ KAPITALIZMA

U periodu od XV XVIII vijeka, feudalizam u Europi biva polako zamenjivan novim drutvenim i ekonomskim sistemom kapitalizmom. Novi ekonomski sistem nastao je kao prirodni sled dogaaja u razvoju ljudskog drutva i njegovih aktivnosti. Autarhinost feudalizma nikako nije mogla da se uklopi u sve intenzivniju trgovinsku razmenu Europe sa, do tada malo poznatim, ali veoma primamljivim, ostatkom svijeta. Trgovci koji su odravali ive veze sa dalekim predelima na istoku (Bliski istok, Indija i Kina), vremenom se enormno bogate i sve ee izraavaju svoje negodovanje u pogledu nedostatka politikog uticaja, koji je do tada bio u rukama aristokratije. Ekonomska mo zahtevala je i politiku.

Ako bismo eleli prostorno da definiemo mesto raanja kapitalizma, ini se da bi se malo koji prostor mogao nazvati kolevkom prvobitnog kapitalistikog poretka kao to je to sluaj sa severnom Italijom. Gradovi drave u severnoj Italiji (Firenca, Venecija, Piza i enova) bili su kljuni faktori u formiranju novog drutvenog poretka. U njima su se formirale grupe veoma bogatih trgovaca koji su odravali odline veze sa Bliskim Istokom (firentinska porodica Medii imala je nekoliko rudnika srebra, proizvodnju svile i banke). Bogatstvo od trgovine postajalo je jo u vreme starih karavanskih trgovakih ruta, ali je umnogostrueno sa pronalaskom pomorskih puteva do udaljenih podruja svijeta (nakon Velikih geografskih otkria). Ove bogate trgovake porodice uskoro su bile praene i bogatim bakarskim porodicama, gradei na taj nain sloj bogatog graanstva (kasnije nazvan buroazija). Njihova glavna tenja bila je da se, preko ekonomske moi, dograbe i politike vlasti, koju je jo uvijek dralo aristokratsko plemstvo. Istovremeno sa formiranjem gradova-drava u severnoj Italiji, u severnoj Europi razvija se mrea gradova koja se prostirala od Rusije i Skandinavije, preko severne Nemake, pa sve do Severnog mora (Hanseatik liga). I ovdje su bogati trgovci bili glavne figure u oblikovanju novog drutvenog poretka.

Vremenom je bogati graanski sloj (trgovci, bankari) na razliite naine uspjeo da se domogne i formalne politike vlasti (buroaskim revolucijama kao u Francuskoj, mirnim putem kao u Britaniji ili kroz pokrete ujedinjenja kao u Italiji).

3. KARAKTERISTIKE KAPITALIZMA

Novoformirani drutveni sistem nosio je sa sobom mnogo novina, izmeu ostalog, i novi sistem proizvodnih odnosa. Posljedice oblikovanja kapitalistikog poretka nisu bile prisutne samo na neposrednim akterima tog procesa, ve i na celokupnoj drutvenoj nadogradnji. Kapitalizam je, poput svih prethodnih ekonomskih sistema, imao odreene odlike, koje su vie ili manje uticale na privredu, drutvo i prostor.

Za razliku od robovlasnitva i feudalizma u kome je glavni princip vladavine nad prirodnim bogatstvima i korienjem istih bio vladavina preko drave, u kapitalizmu najvanija institucija postaje trite (Sl.1.). Trite se sastoji od prodavaca i kupaca robe i usluga koji se kupuju i prodaju za odreenu cenu. Privatno vlasnitvo postaje kljuni element u proizvodnom sistemu i privatni sektor doivljava procvat i puni trijumf. Zbog toga se uvodi jaka pravna regulativa iji je osnovni cilj bilo jasno definisanje i ureivanje odnosa na tritu (trite niti postoji, niti moe dobro funkcionisati bez dobre pravne osnove).

Iako se kapitalizam trudi sebe da prikae kao drutvo bez klasa, trite je svojim mehanizmima formiralo odreeni klasni sistem. Meutim te klasu su formirane na bazi bogatstva i klasni status se nije nasleivao ve sticao (pojava buroazije).

Osim to je uspostavio novi vladajui sloj, kapitalizam je promjenio i status radnika. Radna snaga postaje predmet trgovanja na tritu rada. Radnici u kapitalizmu prodaju svoj rad za odreenu nadoknadu, a kroz razliite vidove sindikalnog organizovanja stupaju u pregovore sa vlasnicima kapitala oko uslova rada.

Rast i razvoj kapitalizma doneo je potpuno novu ulogu novcu, koji je ubrzo postao merilo vrednosti. U ranijim sistemima vladala je robna razmena i razmena rada za robu; novac je imao sporednu ulogu. Meutim u kapitalizmu, novac je merilo vrednosti robe i usluga, a pored ekonomske, dobija i socijalnu i politiku dimenziju.

Zbog injenice da je proces kretanja kapitala u prostoru kontinuiran moemo govoriti o povezanosti bogatih i siromanih regiona, a nejednak razvoj karakteristian je za sve prostorne nivoe.Mogunost da se trguje na velikim udaljenostima bila je jedna od fundamentalnih osnova kapitalizma. Trgovina je oslikavala geografsku organizaciju razmene, povezujui proizvoae i potroae koji se moda nikada nisu videli, niti upoznali.

Trgovina je uzrokovala jae povezivanje samog evropskog kontinenta, ali i povezivanje Europe sa ostatkom svijeta. Tokom XVI, XVII i XVIII vijeka u Europi se razvija saobraajni sistem puteva, kanala, a kasnije i eljeznice. Brzina razmene ljudi, robe i informacija se vremenom ubrzavala i dovela do onoga to danas nazivamo prostorno-vremenska kompresija. Razvoj pomorskog saobraaja je Europljanima omoguio da sigurno i relativno brzo prevaljuju velike distance.

Slika.1. Njujorka burza 1963.g.

4. HISTORIJSKI RAZVOJ SPORTA ZA VRIJEME KAPITALIZMA

4.1. Humanizam

Humanizam kao kuiturm pokret nastao je u Italiji. U njemu se nastojala upoznati, objasniti i obnoviti klasina kultura antikog perioda Grke i Rima. Humanizam vraa antiki pristup cjelovitoj linosti ovjeka zahtjev za harmonino i skladno razvijanje tijela i duha, pa sada sistem tjelesnog odgoja ponovo dobiva odgovarajue mjesto i sadraje.

Reformacija je pokret koji je zahvatio crkvene krugove. U ovom periodu javlja se i razvija nova graanska pedagogija, sa ciljem vaspitanja ovjeka kao cjelovite linosti. Prve buroaske drave stvaraju se u Evropi i to u Nizozemskoj i Engleskoj. Javljaju se novi filozofi reformanti, pedagozi koji u uslovima nastanka buroaskih drava istiu nove misli i zahtjeve o odgoju mladih generacija. Novi nain proizvodnje, pa time i cjelokupnog, ivota i drutvenih odnosa, imperativnije zahtjeva nove profile ljudi, nasuprot dotadanjim profilima feudalnog gospodara, kmeta i graanina.

Meu njima posebnu panju zasluuju:

Don Lok (1632-1704.g.) koji se u djelu Misli o odgajanju djece 1690. godine zalae za tjelesno vjebanje u prirodi u svim vremenskim uslovima.

an ak Ruso (1712. - 1778.g.) poznati i veoma uticajan teoretiar i filozof, veliki zagovara vraanju pnrodi, koji se zalae za jedinstven tjelesni i drutveni odgoj i obrazovanje. Zalae se i za tjelesni odgoj ena, iako vie u smislu razvoja gracioznosti i ljupkosti. Istiui svoje osnovno geslo povratak pnrodi, on mladiima preporuuje plivanje, skakanje, bacanje, tranje i razliite igre za razvijanje spretnosti. (Ali-Parti & Frfljak, 2004)

4.2. Filantropizam

Teorije o odgoju koje su isticali najprije humanisti, a zatim buroaski ideolozi i pedagozi, sve do kraja 18. stoljea bile su uglavnom prilagoene potrebama individualnog odgoja, to je bilo dostupno samo najbogatijim slojevima drutva. Tek pri uticajem filantropista (filantrop-ovjekoljubac), nove pedagoke teorije, osobito one to se odnose na tjelesni odgoj, nastoje se primijeniti na jednoj iroj osnovi. Filantropi su zasluni za razvoj teorije o tjelesnom odgoju, a posebno se zalau tla se u ovoj pedagokoj oblasti treba uvesti neki red i sistem. U tim pokuajima najdalje se otilo u njemakom gradu Dessau gdje je 1774. godine osnovan prvi odgojni zavod prema novim receptima.

Johan Bernard Bazedov (I724.-I790.g.) (Sl. 2.) je osnovao prvi odgojni zavod pod nazivom filantropium ili prva velika osnovna kola za ljudski rod. Sve tada poznate tjelesne vjebe su se sistematizovale u tzv. desavski petoboj koji sainjava: tranje. skakanje, penjanje, noenje tereta i balansiranje. Tjelesni odgoj time ulazi u program nastave za odgoj graanske djece u redovnim kolama. Na osnovu ovog iskustva, u Njemakoj, a i u ostalim zemljama otvaraju se slini zavodi. Naroito se isticao Salomonov filantropijum u nepfentalu u Tiringiji (Njemaka) u kome je djelovao jedan od prvih i najznaajnijih modernih teoretiara i tvorac tjelesnih vjebi, Johan Fridrih Gutsmutz.

Slika 2. Johan Bernard Bazedov

5. NACIONALNI GIMNASTIKI SISTEMI

Ovaj penod je veoma znaajan u historiji evropske teorije sporta jer se u njemu javljaju i poinju da se razvijaju posebni nacionalni pokreti i posebni nacionalni sistemi teorije sporta.

Peate savremenog tjelesnog odgoja predstavljaju prije svega Johan Henrih Pestaioci, po roenju vajcarac, i Franc Nahtegal iz Danske.

Johan Henrih Pestaioci (1746.-1827.g.) spada meu najpoznatije pristalice modernog tjelesnog odgoja. U svojim djelima iznosi ideje i uvjerenja da sc drutvene nepravde mogu ispraviti putem vjebanja. Njegovo djelo Elementarna gimnastika iznosi zapaene poglede i teoretske pristupe u vezi sa tjelesnim odgojem. Organizuje niz odgojnih ustanova u vie mjesta za naputenu i nezbrinutu djecu i za ratnu siroad. U Iverdonu organizuje uz odgojni zavod i poznati uiteljski seminar. (Ali-Parti & Frfljak, 2004)

Njegov gimnastiki sistem predstavlja pokuaj da tjelesno vjebanje uini pristupanim svima, pa stvara sistem tzv. elementarne gimnastike svodei vjebe na njihove osnovne strukturne elemente, na pokrete u zglobovima - zglobne pokrete.

On postavlja i za danas aktuelna pitanja: koje se vjebe mogu izvoditi odreenim dijelom tijela, a zatim kojim nainom se mogu izvoditi, itd. Uticaj Pestalocija je znaajan u ostvarivanju narodnog vaspitanja. Tjelesni odgoj za Pestalocija ima istu vanost i mjesto, kao i umni.

Franc ,Nahtegal (1777-1847.g.), danski uitelj i profesor, ima velike zasluge u irenju ideja o uvoenju nastavne gimnastike u sve kole, a isto tako i u kolovanju brojnih uitelja gimnastike. Nahtegai je bio direktor dravnog vojnog instituta, a kod njega su polagali ispite i privatni uitelji gimnastike, meu njima i Per Henrik Ling. Treba napomenuti da se od tadanje gimnastike trailo da se prije svega zadovolji vojne potrebe.

Francuska revolucija bila je poticaj mnogim nacionalnim buenjima i nizu oslobodilakih ratova. Svojim ciljevima, tokom i posljedicama revolucije je uticala i na dalji razvoj sredstava i formi tjelesnih vjebanja i sporta. Oblikovana i pokretana od strane buroaske klase, tjelesna vjebanja, pod antikim imenom gimnastika, uskoro izlaze iz uskih okvira kola i zavoda. U borbi za viast koriste se njihova privlana, atraktivna i mobilizacijska svojstva i daju im se patriotska i nacionalna obiljeja.

Formiraju se posebni nacionalni gimnastiki sistemi koji oznaavaju specifinost pojedinih sredina, ali i ogranienost gledanja i zatvorenost u uske nacionalne granice ekonomskih interesa. Meutim, svi oni imaju isti osnovni cilj - mobilizaciju cjelokupne nacije u borbu za klasne interese buroazije.

Poetkom 19. stoljea stvara se pet razliitih gimnastikih sistema:

Njemako turnerstvo - tjelesno vjebanje koje predstavlja kontinentalni sistem vjebanja vedsko zdravstveno tjelesno vjebanje koje predstavlja sjeverni sistem vjebanja Engleski sistem sporta koji predstavlja ostrvski sistem vjebanja. Francuski gimnastiki sistem eki - sokolski sistem

5.1. Njemaki gimnastiki sistem

U drugoj polovini 18. stoljea u Njemakoj raste interes za izuavanje srednjovjekovnog perioda Njemake kada je ona zauzimala vodee mjesto u Evropi. Porazi pruske vojske od Napoleonovih armija doprinose narastanju neprijateljstva prema Francuskoj, na podruje cijele Njemake.

Probueni nacionalni ponos nadovezuje se i na iroki kulturni pokret unutar koga se snano potencira znaaj i potreba tjelesnog odgoja. Filozof Kant, naunik Nimejer, pjesnik Rihter, piu i zalau se za tjelesno vjebanje. U takvoj atmosferi izgubljenog rata, tjelesni odgoj, naroito u Krugovima inteligencije, posebno politike sfere, izrasta kao nuna i korisna metoda u pripremanju omladine za nacionalnu armiju, koja je svakako superiorna od plaenike vojske. Znaajnu ulogu u ovoj propagandi imao je i veliki filozof Hegel. (Ali-Parti & Frfljak, 2004)

Najznaajniji meu utemeljivaima njemakog gimnastikog sistema su:

Ivan Baredov (1723.-1790.g.), koji 1774. godine osniva u Dassau Filantropijum, u kome Rudovljeve ideje o odgoju u Njemakoj bivaju izvitoperene. Osnovu sistema mu predstavlja cilj jaanja, razvijanja i elienja tijela i zdravstveni odgoj.

Gerhard Ulrih Anton Fit (1763.-1836.g.) smatra se jednim od osnivaa njemake gimnastike, a nastoji da se gimnastika uvede u sve kole. Skupio je sve to je u njegovo vrijeme bilo poznato u oblasti tjelesnog odgoja. U pokuaju sistematizovanja tjelesnih vjebi, on ih svodi na pasivne \ aktivne vjebe.

Kristijaff Gotfeld Saicman (1744.-1811 .g.), uenik Baredovljev, otvara filantropijum u nepfentalu. a pouen nedostacima filantropijuma poizamm u gradovima, ovaj je sagradio u slobodnoj prirodi. Vjebanja su mu ista kao i u Desauu, osnov je pentation.

Gucmuc sve ire tretira neophodnost tjelesnog odgoja za cijelu naciju. On dobro poznaje i antiku gimnastiku. Njegove prve vjebe su ustvari grki pentatlon, a znaajno je da ba od njega potie prva ideja o obnavljanju Olimpijskih igara. U najveoj mjeri Gucmuc ukazuje na znaaj pripremanja nacije za ratove.

Fridrih Ludvig Jan (1778.-1852.g.) je tvorac i glavni propagator turnerskog sistema, i koristei se iskustvom svojih prethodnika u fllantropijumima osnovao je jedno od prvih gimnastikih udruenja (Tumverein) kao posebnu drutvenu organizaciju.

Osnovne karakteristike Janovog gimnastikog sistema su:

Uspostavljanje izgubljene ravnotee ovjekovog obrazovanja. Osnovno mu je razvijanje volje, koja pomae ljudima da postanu smjeli i astoljubivi, to je neophodno za preporod nacije; Jan je tvorac drutvene gimnastike, dok mu rad na kolskoj gimnastici nije znaajan; Klasifikacija vjebi mu je ista kao i kod prethodnika, a as vjebanja mu je originalan, sastoji se od dva dijela: prvi dio slobodno vjebanje, a drugi dio rukovoeno.

Adolf pis (1810.-1858.g.) daje veliki doprinos razvoju kolskog tjelesnog vjebanja i tvorac je kolske gimnastike. I dok je Gucmuc svoj sistem prilagoavao potrebama jedne kole posebne vrste (filantropijum), a Jan za potrebe drutvenih organizacija. Adolf pis stvara svoj sistem za potrebe kola.

Hugo Rottajn (1810.-1865.g.) je artiljerijski porunik koji je boravei u vedskoj upoznao Lingov zdravstveni sistem gimnastike. Pruska vlada ga unapreuje u in kapetana i povjerava mu zadatak da uvede tjelesni odgoj u vojsku. On pokuava da reorganizira rad zavoda, izbacuje vratilo i razboj kao "antifizioloke sprave", koje su u sistemu Gucmuca i Jana tipine gimnastike sprave.

Drutvena gimnastika u Njemakoj biljei sve snaniji razvoj i u drugoj polovini 19.stoljea. Osnivaju se sve brojnija gimnastika drutva irom cijele Njemake, odigravi sudbonosnu ulogu u tjelesnom i ideolokom pripremanju generacija njemake mladei i odraslih za agresivne ratove koji se pripremaju.

U to vrijeme osnivaju se zavodi za pripremanje strunog kadra u nastavi gimnastike, naroito za potrebe armije i kole. Od 1861. godine nastavnici njemake gimnastike imaju svoje struno udruenje.

Tokom druge polovine 19. stoljea paralelno je tekao proces razvijanja gimnastike sa pokretom uvoenja sporta, koji se najprije pojavio u Engleskoj.

Osnivaju se novi sportski klubovi i drutva, koja se organizuju i registruju u sportskim savezima. Oko teorije sporta okupljaju se i daju znaajne priloge, u sferama svojih poziva, ljekari, pedagozi, filozofi, politiari i drugi. Oni su izvrili snaan uticaj i na razvitak naune misli i praktinog rada, i snaan uticaj na kretanja u tjelesnom odgoju u ostalim evropskim zemljama. (Ali-Parti & Frfljak, 2004)

5.2. vedski gimnastiki sistem

Kada se u Njemakoj pojavio i razvio turnerski gimnastiki sistem vjebanja, u vedskoj se javlja poseban - vedski sistem gimnastike, ili gimnastiki sistem zdravstvene (higijenske) gimnastike.

Per Henrik Ling (1776.-1839.g) je osniva ovog sistema. Studirajui izmeu ostalog, anatomiju t fiziologiju, u praksi vjebanja sve se vie pribliava medicini, odnosno primjeni tjelesnog vjebanja u lijeenju. Ovaj sistem polazi od pretpostavke da tjelesno vjebanje nije samo za zdrave, nego da treba postati i lijek za bolesne.

Maja 1813. godine u tokholmu je otvoren Kraljevski Centralni gimnastiki institut, koji je radio po Programu tjelesnog vaspitanja Henrika Linga i koji je odigrao znaajnu ulogu ne samo u vedskoj nego i irom Evrope.

Osnovni cilj i ovog gimnastikog sistema je stvaranje poslunog i discipliniranog vojnika, to se postizalo skupnim izvoenjem tano odreenih vjebi. Upravo takvo vjebanje uslovilo je irenje vedskog gimnastikog sistema, i to uglavnom putem vojnikih zavoda-akademija.

U svom sistemu Ling proklamuje prilagoavanje gimnastike anatomsko-fizioiokim potrebama ljudskog organizma. U tu svrhu izraene su i specijalne vedske gimnastike sprave po principu: sprave za odreene vjebe, a ne vjebe za odreene sprave. Njegov sistem dijeli gimnastiku na sljedee oblasti.

pedagoka gimnastika vojnika gimnastika medicinska i ortopedska gimnastika estetska gimnastika

as vjebanja mu sadri pet dijelova u kojima sli praktino sadrane sve vjebe ovog sistema. Kod ena : djece je pojedine dijelove sata zamjenjivao igrama.

Ovaj originalni sistem gimnastike, kolski sistem gimnastike, ili Lingov sistem i danas predstavlja vrijednost. Praktiari i teoretiari koji su nastavili Lingov rad usavrili su ovaj sistem, a najistaknutiji meu njima bili su prof. Nil Akerman (1777.-1850.g.), Iljahmar Ling (1820.-1886.g.) Gustav Nibles (1815.-1902.g.) i dr.

Sirenje i uticaj Lingovog gimnastikog sistema izazvalo je i u drugim zemljama reakcije nacionalnog i naunog karaktera. Odsustvo metoda mutranja i njegova humana usmjerenost, individualizacija u vjebanju, koritenje muzike bez komandovanja brojanjem, studiozno konstruiranim tzv. vedskim gimnastikim spravama, prihvatanje igara i sporta, uinili su tjelesni odgoj u vedskoj irokim nacionalnim i narodnim pokretom.

Ve tokom 19. stoljea vedski gimnastiki sistem se proiruje u veini zemalja Evrope i snano utie na postojee sisteme koji iz njega uzimaju sve to je za njih bilo suvremeno, progresivno i efikasno.

5.3. Engleski sistem sporta

S obzirom na vrijeme nastanka, smatra se da je engleski sistem sporta najstariji sistem tjelesnog odgoja-vjebanja.Pojavu su mu uslovile na prvom mjestu ekonomike, pa njemu pratee socijalne promjene u Engleskoj krajem 17. i poetkom 18. stoljea. Engleska se prva u Evropi industrijalizirala, razvija se trgovina sve vie orijentisana na vaneuropske prekomorske zemlje, pa se snano razvija trgovaka i ratna mornarica. Osvajaju se kolonije radi izvora sirovina i radi trita. Dolazi do stvaranja kapitalistikog drutvenog sistema u kome buroazija kao nova drutvena klasa preuzima ekonomsku mo i politiku vlast. Drutveni ivot u Engleskoj dobija nove oblike, sadraje i dimenzije. Jedna od najvanijih promjena koja je otvorila vrata raanju novog sistema u tjelesnom odgoju jeste ukidanje dotadanje zabrane u oblasti zabave i igara. Period krajem 17. i poetkom 18. stoljea moe se smatrati periodom raanja igara.Osnovu igara predstavljaju seoske narodne zabavne igre i plesovi uz hrvanje. igre sa loptom (takozvani engleski fudbal), pa tranje i lov.Provincijsko plemstvo gaji konjiki sport i sve popularnija atletska tranja. Trokove takmienja i nagrade snosi plemstvo, a u takmienjima u hodanju i tranju uestvuju uglavnom radnici i seljaci. Velike nagrade na takmienjima postepeno privlae i plemie.

Ovakve pojave u sportskoj kulturi, gdje vjebanje predstavlja sredstvo za pridobivanje naklonosti irokih masa, a za ostvarivanje politikih ciljeva plemstva, po prvi put raa atraktivnu komponentu, dolazi do raanja gledalinih priredbi (sporta i igara). Ovo je doba tzv. patronanog sporta, ili zatitnikog, pokroviteljskog sporta.

U daljem toku drutvenih promjena provincijsko plemstvo sve vie poprima karakter preduzimljivih kapitalista, trai se svuda izvor profita. Tako se poinje gledati i na sportska takmienja, povezujui ih sa svojim tradicionalnim osobinama-klaenjem na sportiste i sportske i ekipe. Ova nova pojava u teoriji sporta: treniranje, takmienje, uvoenje kalendara ovih aktivnosti, sistem nagrada raa novi termin u teoriji sporta, opte prihvaen u svijetu sve do danas kao sport.

U programima takmienja, u kojima je najpopularnije bilo tranje i hodanje atleta, pa postepeno uvoenje sve brojnijih takmiarskih disciplina (do ekipnih), posebno znaajno mjesto zauzimaju:

konjske trke (u svim disciplinama ove grane), kojim je prethodilo poveanje tragova na konjima u prirodi. Izgraena staza iznosila je tri do pet milja. Sve vea popularnost rezultira izgradnjom sve atraktivnijih hipodroma, formiranje ergela za uzgajanje konja, razmahuju se kladionice, itd. Kod uzgajanja konja dolazi do kategorizacije konja po uzrastu, kategorizacije teina dokeja, kladionice, izgradnja hipodroma sa najviim tehnikim i estetskim standardima, itd.

akanje (boks) dobija sve veu popularnost, u emu su Englezi drali dugo vremena primat u svijetu, dok im to kasnije nisu preuzeli bokseri iz Sjedinjenih Amerikih Drava.

Kako je gradsko stanovnitvo preteno sa sela, u gradovima sr obnavljaju neki stan oblici zabave: borba i trke pasa, dvoboj pijetlova, borbe pasa sa bikovima i medvjedima ili jazavcima, hajka na bikove, Ud. Ovi obuci dobivaju naziv "krvavi sport, a odvijaju se na trgovima, gradskim ulicama, u krmama i u dvoritima, uz obavezno klaenje.

Maevanje je takoer popularno, koje nakon due zabrane dobiva karakter sportske grane, a oruje je sablja, ma i floret, a u praksi i palica. Uestvuju i ene, a oni najbolji dobivaju naziv "majstori plemenite nauke (vjetine) odbrane

Hrvanje je takoer popularno u Velikoj Britaniji, a odatle je preneeno na ostale zemlje Evrope.U gradovima se razvijaju sve popularnije sportske igre: fudbal proiziao iz matine grane ragbija, i kriket.

U 17. i 18. stoljeu Engleska doivljava ekspanziju kapitalistike proizvodnje. Javlja se potreba za osvajanje kolonija. Engleski general Sir Baden-Paul osniva i orgamzuje posebnu-skautsku organizaciju Boj-Skautizam. Uniforma je bila prilagoena uslovima ivota u kolonijama, a programi i druge aktivnosti jasno su otkrivali da se radi o masovnijem pripremanju mladih za osvajake ratove u kolonijama i ivljenje kao osvajaa u uslovima prirode i klime u kolonijama. Ovaj pokret je zbog interesantnosti svojih programa za mlade ubrzo prihvaen irom svijeta kao Skautska organizacija. ali jasno bez cilja koji je pred ovom organizacijom stajao u Engleskoj. Ova organizacija u modificiranom obliku poznata je u naem sistemu teorije sporta kao izviaka organizacija. (Ali-Parti & Frfljak, 2004)

5.4. Francuski gimnastiki sistem

Jo prije francuske revolucije (1789.g.) prosvjetitelji-materijalisti u Francuskoj vraaju se ljepoti ljudskog tijela, zdravlju i skladnosti kao novom idealu, istiui ideal tjelesnog i duhovnog zdravlja prema antikom. U ovome su posebno znaajnu ulogu odigrali ljekari koji su se krajem 18. stoljea oslobodili crkvenih zabrana ukazujui na znaaj kretanja, a i veoma cijenjeni naunik an ak Ruso, koji iznosi nove ideje o vaspitanju, a posebno znaajan poziv vraanja prirodi. (Ali-Parti & Frfljak, 2004)

Nakon velike francuske revolucije ukidaju se mnoge dotadanje ilegije plemstva, pa i dotadanji oblici sporta (ples, maevanje, jahanje), a uvode se programi seoskih igara, tranje, skakanje, konjike trke, gaanje iz puke i pitolja, hrvanje. Narodne igre postaju dominantni oblik sporta i predstavljaju poetke formiranja sistema teorije sporta.

Radi ratnih potreba i ciljeva, revolucionarna vlada sainjava "plan narodnog obrazovanja, u kome je obaveza tjelesni odgoj, a od 1794. godine uvodi se vojno vjebanje u kolama. Za vrijeme Napoleona tjelesni odgoj u kolama u potpunosti se usmjerava vojnim potrebama, zanemarujui ostale ciljeve, zdravstvenog, higijenskog i drutvenog odgoja.

Francisko Amoros (1770. - 1848.g.), porijeklom panac, bivi oficir Napoleonove vojske, poinje stvarati novi sistem gimnastike u Francuskoj. Ministarstvo rata mu povjerava da dri kurseve gimnastike za vojnike, a 1818. godine, se osniva vojna gimnazija kojom rukovodi Amoros, kojoj se krajem 1820. godine pripaja i civilno odjeljenje.

Brojna djela koja je napisao, okrenuta su vojnim potrebama. U djelu Uputa za tjelesni, gimnastiki i moralni odgoj daje prednost prirodnim formama vjebanja, osobito terenskim igrama.

Vjebe sistematizira na: Graansku ili zanatsku gimnastiku; Vojnu gimnastiku (suhozemnu i pomorsku); Medicinsku gimnastiku higijensku za uvanje zdravlja terapeutsku za lijeenje bolesti ortopedsku za otklanjanje tjelesnih mana; Scensku ili akrobatsku gimnastiku.

Amoros uvodi kartone za kontrolu zdravlja i napredovanje vjebaa.

Krajem 19. stoljea ovaj sistem razvija i modernizuju or Demeni i or Eber. Demeni (1850.-1917.g.) utemeljuje novu naunu disciplinu-biomehaniku tjelesnih vjebi, a pojam gimnastike proiruje na pojam tjelesni odgoj. Njegov sistem okrenut je ka cilju najbreg i najsigurnijeg razvijanja osnovnih elemenata koji ine bazu usavravanja ovjeka, a oni su:

zdravlje - kao higijenski zadatak tjelesnog odgoja; ljepota - estetski zadatak; okretnost - kao rezultat ekonominog koritenja vjebanja: odvanost - rezultat moralno-voljnih i tjelesnih napora. Sistem vjebanja Demenija sainjava: vaspitna gimnastika - u sebi nosi ideje vedske gimnastike; primijenjena gimnastika - u njoj su svi oblici vjebanja.

or Eber (1875.-1957.g.) je francuski pomorski oficir, uenik i sljedbenik Demenija.On zastupa ideju da novi uslovi ivljenja i civilizacije tetno utiu na ovjeka, pa ovjeka treba zatititi od tih tetnih uticaja. Tjelesno vjebanje treba prvenstveno da dobije kompenzatornu ulogu i da nadoknadi ono to mu civilizacija uskrauje.

Sistem mu je dobio naziv prirodno neophodni sistem tjeiesnog vjebanja i sadri ivotno neophodne vjebe.

Eber je izraziti protivnik sporta i takmienja, a miljenja je ako se tri. na primjer da to bude obino tranje, a ne radi takmienja.

Ukupno gledajui, Eber svom vjebanju prilazi dosta jednostrano, pa se od njegovog sistema mogao prihvatiti samo jedan dio i ugraditi u savre meni sistem tjelesnog vjebanja.

5.5. eki - sokolski gimnastiki sistem

Polovinom 19. stoljea, a naroito poslije maarske revolucije 1848. godine, pogoravaju se uslovi ivota nacionalnih manjina u Austriji. Poveava se nacionalno ugnjetavanje, naroito slavenskih naroda nad kojim; se vri otar proces germanizacije. U ekoj je u tom pogledu bilo najtee gdje eka buroazija eli za sebe izboriti ista prava kao i njemaka buroazija unutar Austrije, a vea prava unutar svojih etnikih granica. Formiraju se dvije politike struje u ekoj: umjerenija i radikalnija. Organizacija Mlado-eha bila je radikalnija, a borila se za radikalnija rjeenja kultura ekonomije i eventualno federalno rjeenje.

U toj organizaciji budi se otpor prema germanizaciji. Jedna od formi te borbe bila je i ideja o osnivanju Sokolske organizacije. Ova organizacija formirana je nasuprot turnerskim organizacijama, gdje su vjebali i esi, ali su jezik komande bile njemake. Organizacija je dobila zajedniko slavensko ime Soko zbog smjelosti ove Slavenske ptice nasuprot germanskorm orlu. Proet ideologijom panslavizma, pokret je proirio svoju djelatnost i uticao na buenje nacionalne svijesti svih slovenskih, te posebno junoslovenskih naroa. Pokrenuo ga je i formirao Miroslav Tir (1832.-1884.g), koji sa doktorom Gregorijem izrauje Pravila koja vilasti odobravaju 16.02.1862. godine. U sutini, eka buroazija pokuava da tjelesni odgoj iskoristi za svote klasne ciljeve, i pokuava sjediniti interes" buroazije i proletarijata eke nacije, a razjediniti proletarijat ekog i njemakog naroda.

Sokolski pokret postaje snano sredstvo ujedinjavanja i snaenja eke buroazije i prevoenja revolucionarne energije ekog naroda-proletarijata u okvire nacionalno-oslobodilakog pokreta protiv njemako-austrijske buroazije. Na svojim zastavama ispisuju rijei demokratizma sloboda, jedinstvo, bratstvo, a oslovljavaju se sa brate i sestro.

Sokolska drutva, gradska i seoska, ire se veoma brzo i van granica eke. Vanjska obiljeja, uniforme, masovni sietovi i javni nastupi, izgradnja dvorana i vjebalita, kulturno zabavni sadraj u radu ine ovu organizaciju veoma popularnom.

Sistem obuhvata sve vjebe koje ovjek izvodi smiljeno, a sve vjebe se svrtavaju i u struke, struke se dijele u zarede, a razredi u grane. Ovako sistematizovane vjebe, bez obzira to je to raeno sa formalne strane, unijelo je u vjebanje veliki red i preglednost. Dominiraju viebe na spravama, a Soko je veoma zasluan za razvoj sportske gimnastike.

Od 1918. godine u Sokolsku organizaciju se uvodi sport, a naroito se gaje i razvijaju: atletika, streljatvo, odbojka, plivanje i skokovi u vou, a iroko su rasprostranjeni izleti (Sl. 3.) i logorovanja. Sokolska drutva u svojim aktivnostima imaju i kulturno-umjetnika djelovanja, razvijajui scensku i glazbenu kulturu, zatim osnivaju biblioteke i slino. Na selima se organizuju kursevi iz higijene-povrtlarstva, podiu se esme, itd.

Sokolski sistem je ostavio vrlo snane tragove u tjelesnoj kulturi jugoslavenskih naroda, pa i u naoj zemlji, naroito na podruju kolske tjelesne kulture. Organizacija je bila veoma masovna, i u nju su bile ukljuene grupe predkolskog uzrasta, kolskog, omladine i starijih lanova. U svim kategorijama ravnopravno su bile zastupljene ene. (Ali-Parti & Frfljak, 2004)

Slika 3. Teaj za uitelje gimnastike - nastava skijanja

6. ZAKLJUAK

Dolaskom bogatih bankarskih i trgovakih porodica na vlast svijetu je omoguilo prelazak iz feudalnog drutvenog poretka u kapitalizam. Iz navedenog seminara moemo zakljuiti da je ovo imalo svoje prednosti i mane.

Oigledni nedostaci su simptomi toga to su novac i privatna svojina i dalje u velikoj kolini pripada manjinama. Samim tim bogate zemlje nastavljaju da funkcioniraju, a siromane padaju u propast. Meutim, naravno postoje i mnogobrojne prednosti ovog sistema naspram feudalizmu.

Jedna od najoiglednijih prednosti je sami napredak civilizacije zahvaljujui slabljenja uticaja crkve nad masama. To nam omoguuje razvoj u svim sferama ivota ukljuujui izmeu ostalog i sport. Sport je u kapitalizmu doivio svoj procvat zbog toga to postaje dostupan svima i takmienja se tako dovode do vrhunskog nivoa.

Naravno, do ogromnih napredaka ne bi dolo bez novanog interesa pojedinaca, ali je ovo definitivno korak naprijed od feudalnog drutvenog sistema.

7. LITERATURA

Ali-Parti, M., & Frfljak, A. (2004). Historija sporta. Tuzla: d.o.o. "OFF-SET".