Download - Duyu organlarım

41

Anahtar Kavramlaralmaçuyart›

Duyu Organlar›m›z

23

31. s. Yukarıda anlatılan olayları alg›layabilmek için hangi duyularınızı kullanırsınız? Çevrenizdeki uyarıları algılamanızda, duyularınız ne kadar etkili olabilir?

Okuduklarımızın .......................................................................... %10’unu,Duyduklarımızın .......................................................................... %20’sini,Gördüklerimizin .......................................................................... %30’unu,Hem görüp hem duyduklarımızın ............................................... %50’sini,Söylediklerimizin ......................................................................... %80’ini,Hem söyleyip hem de davranışa dönüştürdüklerimizin .............. %90’ını hatırlarız.

Bunlar› Biliyor muydunuz Bunlar› Biliyor muydunuz ??

Güneşli bir bahar sabahında parkta yürüyüşe çıkıyorsunuz. Parkı kuşların sesi ve çiçeklerin kokusu sarmış. Birden arkanızdan birinin size seslendiğini duyuyorsunuz. Size seslenen uzun zamandır görmediğiniz ve çok sevdiğiniz bir arkadaşınız. Birbirinizi özlemişsiniz. Hemen kucaklaşıyorsunuz. Arkadaşınız sizi, biraz ilerideki pastanenin bahçesinde dondurma yemeye davet ediyor. Birlikte oturup hafif bahar rüzgârının esintisini derinizde hissederek birer dondurma yiyorsunuz.

42

Çevremizi algılamamız› sa¤layan göz, kulak, burun, dil ve deri duyu organlarımızdır. Duyu organlarımızı kullanarak yaptığımız işlerin neler olduğunu söyleyebilir misiniz? Aşağıdaki etkinliği yaparak duyu organlarımızın çevremizdeki uyarıları algılamamızda nasıl bir rol oynadığını fark etmeye çal›flal›m.

Bunlar› Yapal›m• Sınıfımızdan gönüllü üç arkadaşımızı seçelim. • Getirdiğimiz meyveleri gönüllü arkadafllar›m›z›n

görmeyece¤i bir yerde aynı şekil ve büyüklükteki üç parçaya keserek ay›ral›m.

• Kesilen meyve parçalar›n›n her birini ayrı tabaklara koyal›m.

• Birinci gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlayalım ve verilen üç meyveyi sadece koklayarak tanımasını isteyelim. Arkadaşımızın tahminlerini kaydedelim. Arkadaşımızın gözlerini açalım ve tahminlerinin doğruluğunu kontrol edelim.

• ‹kinci gönüllü arkadaşımızın da gözlerini bağlayalım ve aynı işlemleri dokunarak yapmasını isteyelim. Tahminlerini kaydedelim. Arkadaşımızın gözlerini açalım ve tahminlerinin doğruluğunu kontrol edelim.

• Üçüncü gönüllü arkadaşımızın gözlerini bağlamayal›m. Bu arkadafl›m›zdan da üç ayrı meyveyi dokunarak, koklayarak ve görerek tanımasını isteyelim. Arkadaşımızın tahminlerini kaydedip bu tahminlerin doğruluğunu kontrol edelim.

Sonuca Varal›m• Gözlemlerimizden yola ç›karak hangi meyveleri tanımak daha kolay, hangilerini

tanımak daha zor oldu? Sebebini arkadaşlarımızla tartışalım.• Hangi arkadaşımız ya da arkadaşlarımız meyveleri en kolay tanıdı? Neden?

7. EtkinlikGözlemleyelim, ‹nceleyelim Duyu Organlar›m

Araç ve Gereçler

♦ üç çeşit meyve

(portakal, elma,

armut vb.)

♦ meyve bıçağı

♦ üç adet plastik tabak

♦ gözleri bağlamak

için kumaş parçası

Çevremizdeki cisimlerin sesini, rengini, kokusunu, sertliğini, yumuşaklığını, sıcaklığını vb. özelliklerini duyu organlarımız sayesinde hissederiz. Peki bu organlar›m›z nas›l çal›fl›r? Duyu organlar›m›zda çevremizdeki uyarıları dış ortamdan alan ve duyu sinirlerine aktaran özel hücrelere duyu almaçları adı verilir. Duyu almaçlar› gözde ›fl›k; burunda koku; kulakta ses; dilde tat; deride s›cakl›k, a¤r›, bas›nç, dokunma uyar›lar›n› al›r. Tüm duyu organlar›ndaki duyu almaçları uyar›lar› duyu-sinir yolu ile beyindeki özel duyu merkezlerine iletilir. Yandaki şekilde beyindeki duyu merkezleri gösterilmiştir. Duyu merkezleri kendilerine ulaşan uyarıy› değerlendirir ve oluflturdu¤u cevabı vücudun ilgili bölümlerine gönderir. Bu bölümlerin cevabın gerektirdi¤i ifllemi yerine getirip getirmedi¤ini de duyu merkezleri kontrol eder.

Dokunma

Koku alma

Görme

‹flitme

Tat alma


43

Vücudumuzda Sistemler

Görme Organımız Göz

Yandaki foto¤raf› inceleyerek gözümüzü koruyan ve görme iflinde görevli olan yap›lar›n neler oldu¤unu söyleyebilir misiniz? Göz, çevremizden aldığı ışık sayesinde görmemizi sağlayan duyu organımızdır. Gözümüzü koruyan yapılar, kaşlar, göz kapakları ve kirpiklerdir. Ayr›ca gözyafl› bezleri gözümüzün sürekli nemli kalmas›n› sa¤lar ve toz gibi zararl› etkilere karfl› gözümüzü korur. Aşağıdaki göz yuvarla¤› şeklini inceleyerek, gözümüzde hangi yap›lar›n bulundu¤unu belirtelim.

Göz, sert tabaka, damar tabaka ve ağ tabaka (retina) olmak üzere üç bölümden oluşur. Gelin bu bölümlerde bulunan yap›lar›n görevlerini inceleyelim.Sert Tabaka: Gözün dışında bulunan beyaz renkli kısımdır ve gözü dış etkilerden korur. Damar Tabaka: Sert tabakanın altında yer alır ve gözün beslenmesini sağlayan damarlardan oluşur. ‹ris, gözümüze gelen ışığın şiddeti fazla olduğunda göz bebeğini daraltır, az ışıklı ortamlarda ise göz bebeğinin büyümesini sağlar.Ağ Tabaka (Retina): Duyu almaçlar›ndan gelen sinirlerin birleşerek göz yuvarlağının arka tarafından çıkıp beyne gitti¤i kör nokta a¤ tabakada bulunur. Gözümüzde bulunan bu yap›lar›n görmemizi nas›l sa¤lad›¤›n› inceleyelim.

Sar› leke

Göz sinirleri

Kör nokta

A¤ tabaka

Sert tabaka

Damar tabaka

‹ris

Göz bebe¤i

Saydam tabaka(Kornea)

Göz merce¤i

24

32. s.

25

32. s.

26

32. s.

Cisim Ifl›k ›fl›nlar›

Göz merce¤i

A¤ tabaka

Görüntü

Saydam tabaka

Göz bebe¤i

Sar› leke

Göz sinirleri

Nasıl Görürüz? 1. Cisimlerden yansıyan ışık ışınları,

önce saydam tabakaya gelir ve burada kırılır. Kırılan ışın göz bebeğine gelir.

2. Göz bebeğinden gelen ışınlar, göz merceğinde tekrar kırılarak ağ tabaka üzerine düşer.

3. Ifl›¤a duyarl› almaçlar›n bulundu¤u ağ tabakada yer alan sarı leke üzerinde ters bir görüntü oluşur. Oluşan görüntü buradaki görme almaçları tarafından algılanır.

4. Algılanan görüntü, görme sinirleri vasıtasıyla beyindeki görme merkezine iletilir. Ters görüntü, beyindeki görme merkezinde düz olarak algılanır. Böylece görme gerçekleşir. Yani gözümüzle de¤il, beynimizle görürüz.

44

Göz Kusurları ve Bu Kusurların Tedavi Yolları Gözlük ya da lens kullan›yor musunuz? Bildi¤iniz göz kusurlar› nelerdir? Doğuştan olan bazı göz kusurlar› flunlard›r:Renk körlüğü (Daltonizm): Yanda renk körlüğünün belirlenmesinde kullanılan flekillerden biri görülmektedir. Genellikle kırmızı ve yeşil renklerin birbirinden ayırt edilemediği bir göz kusurudur. Tedavisi yoktur. Şaşılık: Gözü hareket ettiren kasların uyumsuzluğu sonucunda oluşur, ameliyatla giderilebilir. Aşağıdaki çizelgede sonradan oluşan bazı göz kusurları yer almaktad›r. Çizelgeyi inceleyerek bu kusurlara sahip kişilerin nasıl gördükleri ve bu göz kusurlar›n›n tedavi yolların› belirleyelim.

Gözlük ve kontak lensler, bazı göz kusurlarının tedavisinde kullanılan teknolojik araçlardandır. Ayr›ca teknolojik geliflmeler sayesinde gözün bozuk olan korneas› da kornea nakli ile de¤ifltirilebilmektedir.

Kontak lens

27

33. s.

İşitme Organımız Kulak fiu anda etraf›m›zdan duydu¤umuz sesler nelerdir? Bu sesleri duymam›z› sa¤layan kula¤›m›z›n yap›s›n› ve nas›l iflitti¤imizi hiç merak ettiniz mi? Yan sayfadaki flekli inceleyerek kulağın bölümlerini ve kula¤›m›zda bulunan yap›lar›n neler oldu¤unu belirleyelim.

Göz Kusurlar› Görüntünün Oluflumu ve Tedavi Yollar›

MiyoplukGörüntü sarı lekenin önünde oluşur. Yakını iyi görür, uzağı göremez. Mercekle düzeltilir.

HipermetroplukGörüntü, sarı lekenin arkasında oluşur. Uzağı iyi görür, yakını göremez. Mercekle düzeltilir.

Astigmatizm

Göz merceği yüzeyinin pürüzlü bir hâl alması ya da korneanın kavislenmesi sonucunda gö-rüntü sarı lekeye bulanık ve şekli bozuk olarak düşer. Mercekle düzeltilir.

Katarakt

Göz merceğinin içindeki sı-vının ya da göz merceğinin saydamlığını kaybetmesi sonu-cunda görüntü sarı lekeye düş-mez. Ameliyatla düzeltilebilir.


45


28

33. s.

‹şitme ve dengemizi sağlayan duyu organımız olan kulak d›fl kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç bölümden oluflur. Yukar›daki resmi inceleyerek d›fl, orta ve iç kulakta bulunan yap›lar›n neler oldu¤unu belirleyelim.

D›fl kulak

Ort

a ku

lak ‹ç kulak

Kulak kepçesi

Kulak yolu

Kulak zar›

Çekiç Örs

Üzengi

Oval pencere

Östaki borusu

SalyangozSes dalgaları

iflitme almaçlar› arac›l›¤› ile

işitme sinirlerine iletir.

‹flitme sinirleri‹flitme

almaçlar›ndan ald›¤› bilgiyi beyine iletir.

Yar›m daire kanallar›

Vücudumuzun dengesi ile ilgili bilgileri

beyinci¤e iletir.

Bunlar› Yapal›m• Üçer ya da beşer kişilik gruplar

oluşturalım.• Yandaki resmi inceleyerek bir

ses dalgas›n›n kulak içinde nas›l ilerledi¤i gözlemleyelim.

• Afla¤›da nas›l iflitti¤imizi aç›klayan cümleler kar›fl›k olarak verilmifltir. Bu cümle-lerdeki eksik bölümleri tamam-layal›m.

8. EtkinlikGözlemleyelim, ‹nceleyelim Nas›l ‹flitiriz?

13

2

4

• Resim üzerinde görülen numaralarla kar›fl›k hâlde verilmifl olan “A”, “B”, “C”, “D” cümlelerini efllefltirerek iflitmenin nas›l gerçekleflti¤ini bulal›m.

Sonuca Varal›m• Ses dalgas› iflitme sinirine ulaflt›ktan sonra gerçekleflecek olay› aç›klayal›m.• Görme ve duyma aras›ndaki benzerli¤i ve farkl›l›¤› belirtelim.

Se s, sa lyangozdak i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .tarafından algılanır ve işitme sinirleri aracılığı i le beyindeki işi tme merkezine iletilir.

B

Çek iç, örs ve

üzengi kemikleri

se s t i t reşimini

.................. ile

tir.

DSes dalgaları, kulak

kepçesi ile toplanır

ve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

i le kulak zarına

i l e t i l i r. Böy le ce

kulak zarı titreşir.

C

AOva l pence reden ge len t i t reşim ler ......................... geçer.

46

‹şitme Bozuklukları ve Bunların Tedavi Yolları ‹flitme bozukluklar›n›n sebebi ne olabilir? Kulak zarı sertleşmesi, orta kulakta kemik kaynaması ve iç kulaktaki zedelenmeler iflitme kayb›na neden olan doğuştan gelen bozukluklard›r. Bir hastalık ya da yüksek şiddetteki ses, kulağa zarar verip işitme kaybına sebep olabilir. ‹flitme kayb› olan insanlar yandaki foto¤rafta gördü¤ümüz arkadafl›m›z gibi iflitme cihaz› kullanabilir.

29

34. s.

Dokunma Organımız Deri Niçin g›d›kland›¤›n›z›, cisimlerin s›cakl›¤›n› veya so¤uklu¤unu, eliniz kesildi¤inde ac›y› nas›l hissetti¤inizi hiç düflündünüz mü? Sizce derimizin görevleri nelerdir? Deri, en büyük duyu organımızdır ve vücudumuzun dışını tamamen kaplar. Aşağıdaki şekli inceleyerek derinin bölümlerinin ve bu bölümlerin görevlerinin neler oldu¤unu belirtelim.

30

34. s.

• Kula¤›m›z, kulak yolundaki kıllar ile birlikte kulağa giren toz vb. maddelerin kulak zarına ulaşmasını engelleyen bir s›v› salg›lar. • Östaki borusu orta kulaktan yutağa aç›l›r ve orta kulak ile d›fl ortam aras›ndaki basınç farkını dengeleyerek kulak zarının yırtılmasını engellemiş olur.


Kan damarlar›

K›l kaslar›

Duyu Almaçlar›: Derimizde dokunmaya, a¤r›ya, bas›nca, s›cak ve so¤u¤a tepki veren milyonlarca duyu almac› vard›r. Duyu almaçlar› çev-remimizi alg›lamam›z› sa¤lar.

Ter bezi

Ya¤ tabakas›

K›l kökü

Alt Deri: En altta bulunan yağ tabakası vücudumuzu çarpma-lara karşı korur. Ayr›ca vücudumuzun ısı kay-bını önler. Alt deride yer alan ter bezleri, terleme ile boşaltıma yardımcı olur.

Üst Deri: Derinin alt bölümlerini d›fl etken-lerden koruyan taba-kadır. Derimizin rengini üst deride bulunan özel hücreler belirler.

Derimiz vücudumuzun ısısını ayarlar, solunuma ve boşaltıma yardımcı olur ve vücudumuzu dış etkilerden korur.


47


Yandaki resmi inceleyerek afla¤›daki sorulara cevap arayal›m. • Elimizi kesti¤imizde ac›y› nas›l hissederiz? • Ac› duyusuna vücudumuzun neresinde cevap oluflur? • Ac› duyusu d›fl›nda derimizle hangi tür duyular› al›r›z?

Derinin her yerinde aynı miktarda duyu almacı olmad›¤›ndan duyular› derimizin her bölgesinde ayn› oranda alg›layamay›z. Parmak uçları ve dudaklar gibi bölgelerde algılama daha fazladır.

“Suda Çok Kaldığımızda Derimiz Neden Buruşur?” Derimizin dış katmanı ölü deri hücrelerinden oluşur. Ölü derinin yapısında canlı deride bulunduğu kadar su bulunmaz. Bu yüzden suyun içinde uzun süre bekleyen cilt suyu emerek şişer. Bu durumda kapladığı alana sığmakta zorlanan fliflen deri buruşur. Özellikle vücudumuzun belirli bölgelerinde daha fazla buruşma olur. Bu bölgeler, parmaklarımızın ve avuçlarımızın iç kısımları ile ayak parmaklarımızın altları ve tabanlarımızdır.


Deri Hastalıkları ve Bu Hastalıkların Tedavi Yolları Deri hastalıkları, kesici, ezici cisimler ile kimyasal maddelerin verdi¤i zararlardan oluflabildi¤i gibi parazitler sebebiyle de ortaya çıkabilmektedir. Bazı mikroorganizmalar da derideki herhangi bir yaranın üzerine yerleflerek deri iltihaplanmalarına yol açabilir. Alerjik deri hastalıkları arasında ise kurdeşen ve egzama sayılabilir.

Bazı deri hastalıklarının teşhisinde derma-toskop adı verilen cihaz kullanılır. Açık tene sahip ve vücudunda çok sayıda ben bulunan kimseler ile daha önce aile üyelerinden biri deri kanserine yakalanmış kişilerin cilt kanseri olma olas›l›¤› yüksektir. Bu kiflilerin derilerindeki güneş lekeleri ve benler yanda görüldü¤ü gibi dermatoskop ile incelenir.

31

35. s.

Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m

Afla¤›daki sorular›n cevab›n› araflt›ral›m. Araflt›rma sonuçlar›m›z› bir sunumla arkadafllar›m›zla paylaflal›m.1. Parazitlerin sebep oldu¤u deri hastal›klar› nelerdir?2. Derimizi güneflin zararl› ›fl›nlar›ndan nas›l koruyabiliriz?

48

Bunlar› Yapal›m• Üçer ya da beşer kişilik gruplar oluşturalım.• Patatesi, soğanı, elmayı ve domatesi eşit

büyüklüklerde keselim ve kestiğimiz parçaları ayrı tabaklara koyalım.

• Grubumuzdan seçtiğimiz bir arkadaşımız, gruptaki diğer arkadaşlarımızın gözlerini bağlasın.

• Gözleri bağlanan arkadaşlarımızdan yarısı burunlarını kapatsın.

• Gözleri açık olan arkadaşlarımız, tabaklardaki yiyeceklerden birer parça alsınlar ve gözleri bağlı olan arkadaşlarına bu yiyecekleri tatmaları için yardımcı olsunlar. Ardından yiyecekleri tadan arkadaşlarına tattıklarının hangi yiyecek olduğunu sorsunlar.

• Bir çizelge hazırlayarak verilen cevapları bu çizelgeye kaydedelim. Çizelgede yiyeceğin tadını doğru algılayan öğrenciler için “+”, yanlış algılayan ya da algılayamayan öğrenciler için “-” işareti koyalım.

Sonuca Varal›m• Arkadaş lar ım ız yiyeceklerin tatlar ın ı

birbirlerinden farklı mı algıladılar? Farklı algıladılarsa bunun sebebi nedir?

• Yaptığımız etkinlikten, tat alma ile koku alma arasında nasıl bir ilişki olduğu sonucunu çıkarabiliriz? Arkadaşlarımızla tartışalım.

9. EtkinlikGözlemleyelim, ‹nceleyelim Tad› Nas›l?

Araç ve Gereçler

♦ çiğ patates

♦ soğan

♦ elma

♦ domates

♦ meyve bıçağı

♦ gözleri bağlamak için

kumaş parçası

♦ dört adet tabak

Koku ve tat alma organlarımız birbiriyle uyumlu olarak çalışır. Dilimiz bir besinin tadın›, burnumuz da kokusunu algılar. Örneğin, nezle olduğumuzda kokuları tam olarak alamadığımız için besinlerin tadını da tam olarak alamayız. Besinlerin tadını tam olarak alabilmek için burnumuzun ve dilimizin birlikte görev yapması gerekir.

Koku ve Tat Alma Arasında Bir İlişki Olabilir mi?

Nezle olduğumuzda kokuları ve yiyeceklerin tad›n› algılayabiliyor muyuz? Koku alma ve tat alma arasındaki ilişkiyi kavrayabilmek için afla¤›daki etkinliği yapalım.


49


Koklama Organımız Burun

Burun, soludu¤umuz havanın temizlenmesini, ısıtılmasını, nemlendirilmesini ve çevremizdeki kokular›n algılanmasını sağlar.

32

35. s.

Burun bofllu¤u

Sinüs

Sar› bölge

Koku almaçlar›

Sinüs

Etraf›m›zdaki kokular› nas›l alg›lar›z? Burnumuz sadece koku almaya m› yarar? Burnun yapısını, bölümlerini aşağıdaki şekil üzerinde inceleyelim.

Bazı Burun Hastalıkları Sinüzit: Sinüslerin iltihaplanmasına sinüzit denir. Doktorun tavsiye edeceği ilaçlarla tedavi edilebilir.Saman Nezlesi: Saman nezlesi bir alerjidir. ‹lkbahar ve yaz aylarında polenler rüzgârlara kapılarak geniş alanlara yayılır. Aldığımız nefesle burnumuza yerleşen polenler şiddetli hapşırıklar eşliğinde burnun suya benzer bir akıntı salgılamasına sebep olur. ‹laçlarla ya da aşı yapılarak tedavi edilebilir.Burun Kanaması: Ergenlik döneminde büyümeye ba¤l› olarak orta yafllarda ise tansiyon yüksekli¤inden kaynaklanan burun kanamalar› görülebilir. Burun kanamalar›n› durdurmak için yapılacak ilk yardımda hasta oturtulur, başı hafifçe öne doğru eğilir, iki kafl aras›na buz konulur, burun kanatlar›na bafl ve iflaret parma¤› ile befl - on dakika kadar devaml› bask› yap›l›r. Bu sırada da ağızdan nefes almas› ve yutkunması söylenir.

Bir süre aynı kokuyu alacak olursak bir müddet sonra bu kokuyu hissedemeyiz. Ancak ortama farkl› bir koku geldiğinde bu yeni kokuyu fark ederiz.


Burun boşluğunun üst tarafında koku almaçların›n yoğunlaştığı sarı bölge bulunur.

Araç-

Gereçler

Burun, kemik ve kıkır-dakla desteklenen bir organımızdır. Bur un boşluğunun duvarları, burnun nemli kalmasını sağlayan mukus salgı-sını üre ten mukoza tabakasıyla kaplıdır.

Bir çiçe¤in kokusunu nas›l alg›lar›z? Yandaki flekli inceleyerek bu soruyu cevaplayal›m. Kokulu cisimlerden buharlaşarak havaya karışan tanecikler, sarı bölgedeki mukus sıvısında çözünerek koku almaçlarını uyarır. Kokunun alg›lanmas› için bundan sonra gerçekleflen olaylar nelerdir? Aç›klayal›m.

50

ac›

ekfliekfli

tuzlutuzlu

tatl›

Bunlar› Yapal›m• Sınıfımızdan görme veya işitme engelli rolünü

oynamak isteyen gönüllü iki öğrenci seçelim.• Bu arkadaşlarımızdan aşağıdaki görevleri yerine

getirmelerini isteyelim. Etkinlik sırasında onlara kesinlikle yardım etmeyelim.

Görme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Tahtanın önüne koyaca¤›n›z sıra üzerinde yığılı biçimde duran malzemeleri kullanarak beş dakika içinde düzgün bir sofra hazırlamak.

10. EtkinlikOyun Oynayal›m Sofray› Kur

Araç ve Gereçler

♦ çeşitli mutfak malze-

meleri (tabak, bardak,

kaşık vb.)

Tatma Organımız Dil

33

36. s. Kendinizi, görme veya işitme engelli birinin yerine koyarak onların duygularını, düşüncelerini anlayıp hissetmeyi hiç denediniz mi? Aşağıdaki etkinlikle kendimizi görme veya iflitme engelli birinin yerine koyarak onları anlamaya çalışacağız.

Tat Alma Tomurcu¤uDilimizin ucunda, yanlarında ve arkasında tatları algılamaya yarayan tat alma tomurcukları bulunur. Dilimizin her bölgesi her tadı alabilir fakat baz› bölgelerde farkl› tatlar› alabilen tat tomurcuklar› daha yo¤undur. Tat tomurcuklar› içinde duyu hücreleri bulunur.

Yiyeceklerin baz›lar›n›n tad›n› severken, baz›lar›n›n tad›n› ise sevmeyiz. Biberin ac›, limonun ekfli, çikolatan›n ise tatl› oldu¤unu nas›l ay›rt etti¤imizi aç›klayabilir misiniz? Dilin yapısını ve hangi bölgelerinin hangi tatlar› ald›¤›n› yandaki şekil üzerinde inceleyerek belirleyelim.

Bazı Dil HastalıklarıTat Körlüğü: ‹nsanların bir kısmı bazı maddelerin tatlarını alamazlar. Kalıtsal olan bu duruma tat körlüğü denir.Dil ‹ltihabı: Çürük dişler, diş eti iltihab›, sigara içmek, çok sıcak veya çok soğuk yiyecekleri yemeyi alışkanlık hâline getirmek, dil iltihab›n›n bafll›ca sebebidir.

Dilimin Görevi

Çeşit çeşit tatlar,

Dilim bunu nasıl algılar?

Tükürükte çözününce yiyecekler,

Tat alma tomurcukları görevlerini yapt›lar.

Uyarıyı alınca tat alma sinirleri,

Taşıdılar beynime aldıkları bilgiyi,

Acı, tatlı, tuzlu, ekşi öğrendim

Dilimin görevini nasıl gerçekleştirdiğini.

Afla¤›daki fliiri okuyal›m ve fliirden yararlanarak nas›l tat ald›¤›m›z› kendi cümlelerimizle ifade edelim.


51


‹flitme Engelli Rolündeki Arkadaşımızın Görevi: Konuşmadan, yalnızca dudak hareketleriyle verilen talimatlarla (bardakları topla, kaşığı tabağın içine koy vb.) sofrayı beş dakika içinde toplamak.

• Arkadaşlarımızdan görevlerini ikinci kez yerine getirmelerini isteyelim. Ancak bu defa onlara yardım edelim.

• Görevler tamamlandıktan sonra görme ve işitme engelli rollerini oynayan arkadaşlarımıza aşağıdaki soruları yöneltelim.

- Görevini yerine getirirken neler hissettin? - Gerçekten görme veya işitme engelli olsaydın neler hissederdin? - Arkadaşlarının sana nasıl davranmalarını isterdin?Sonuca Varal›m• Görme veya işitme engelliler hangi iflleri yaparken zorluk yaşıyorlar? Bu zorlukları

aşmalarında onlara nasıl yardımcı olabiliriz?• Bir günümüzü görme veya işitme engelli bir insan olarak geçirmek zorunda

olduğumuzu düşünelim ve afla¤›daki sorular› arkadafllar›m›zla tart›flal›m. - Günlük faaliyetlerimizi gerçekleştirirken ne gibi zorluklar yaşardık? - Neleri yapabilir, neleri yapamazdık? - Çevremizdeki insanların bize nasıl davranmasını isterdik?• Görme veya işitme engelli olsaydınız işlerinizi yardımsız yapabilmek için evinizde,

okulunuzda ve sokaklarda ne gibi düzenlemeler yapılmasını isterdiniz?

‹ster görme engelli, ister işitme engelli olsun, çevremizde bulunan engelli kişilere karşı daima anlayışlı olmalıyız. Engelli kişileri yaptıkları işlerde destekleyerek onların kendilerine olan güvenlerinin artmas›n› sağlamalıyız. Görme ve işitme organlarımızı kullanmadan dış dünyadaki bilgileri nasıl elde edebilir ve edindi¤imiz bilgileri başkalarına nasıl iletebiliriz? ‹şitme engellilerin dış dünya ile iletişimlerini sağlamak için bir dil gelifltirildi¤ini biliyor muydunuz? ‹flitme engelliler, çevreleriyle iletiflim kurmak için iflaret dilini kullan›rlar. ‹şaret dili, harfleri veya kelimeleri anlatmak için sadece ellerin kullanıldığı bir dildir. Bu dil, işitme ve konuşmanın yerini tam olarak almasa da iflitme engellilerin iletiflim sorununu büyük oranda çözmektedir.

Görme engelliler için kullanılan Braille (Breyıl) alfabesinde, kabartma noktalardan oluşan karakterler kullanılmaktadır. Görme engelliler, parmaklarının uçlarını kullanarak bu alfabeyle yazılmış yazıları okuyabilmektedir. Duyu organlarımızın sağlığını korumak amacıyla günlük hayatımızda ne tür önlemler alabiliriz?

Braille alfabesi ile yaz›lm›fl bir yaz›

34

36. s.

‹flaret dili

C

DS

52

Duyu Organlarımızın Sağlığı

Kendimizi De¤erlendirelim

Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.1. Afla¤›daki cümlelerde bofl b›rak›lan yerleri uygun ifadelerle tamamlayal›m.• Çevremizdeki uyarıları algılamamızda ................ görevlidir.• Gözün dışında bulunan beyaz renkli ................., gözü dış etkilerden korur.• Duyu organları ........... , ........ , .......... , ....... , ......., gibi uyarıları dış ortamdan alır.• Dışarıdan gelen uyarıların duyu organlarında izlediği yol, sırasıyla, .............,

............. ve beyindeki ilgili merkezdir.2. Koku alma ve tat alma arasındaki ilişki nas›ld›r?3. Duyu organlarında meydana gelen hastalıklar nelerdir?4. Duyu organlarımızın sağlığını korumak için neler yapmalıyız?5. Duyu organlarımızdan herhangi birini seçelim. Bu organ görevini yerine getiremezse

hayatımız bundan nasıl etkilenir? Aç›klayal›m.

Kulak sağlığımız için kulaklarımızı temiz tutmalı, sert cisimlerle karıştırmamalı, soğuktan ve dış darbelerden korumalıyız. Yüksek sesli ortamlarda bulunmamalı, patlama sesi gibi şiddetli seslerin olduğu ortamlarda, oluşan basıncın kulak zarımıza zarar vermesini engellemek için ağzımızı açmalıyız.

Göz sağlığımız için gözlerimizi temiz tutmalı, başkalarına ait havlu ve gözlükleri kullanmamalıyız. Televizyonu uzun süre ve yakından izlememeli, okuma sırasında gözlerimiz ile kitap arasındaki uzaklığın yaklafl›k 35 cm olmasına dikkat etmeliyiz. Gözlerimizi aşırı ışıktan korumalıyız. Gözlerimizin görme yeteneğini artırmak için A vitamini içeren besinler yemeliyiz.

Deri sağlığımız için derimizi ezilme, kesilme ve yanmalardan korumalıy›z. Vücudumuzu temiz tutarak derimizin üzerinde mikropların üremesine engel olmalıyız. Bunun için derimizin üstündeki kirleri ve ölü hücreleri, sık sık yıkanarak vücudumuzdan uzaklaştırmalıyız. Güneflte fazla kalmamal›y›z.

Burun sa¤l›¤›m›z için burnumuzu kar›flt›rmamal› ve burun k›llar›m›z› koparmamal›y›z. Ne oldu¤unu bilmedi¤imiz ya da kokusu keskin olan maddeleri koklamamal› ve sigara içmemeliyiz.

Dil sağlığımız için ağız temizliğine önem vermeliyiz. Çok sıcak ya da çok soğuk yiyecek ve içeceklerden kaçınmalı, alkol ve sigara kullanmamalı ve dilimize zarar verebilecek bazı kimyasal maddelerden uzak durmalıyız.

ab

c c ç d e

gf

Download - Duyu organlarım

Top Related