SOMATK DUYU SSTEMYzeyel ve Visseral DuyularProf. Dr. Cafer MARANGOZFizyoloji Anabilim Dalhttp://bilimpolitikasi.tripod.com

renme HedefleriSomatik duyu kavramn tanmlayabilmeYzeysel ve derin duyular sayabilmelgili reseptrleri tanmlayabilmePeriferik sinir lifleri ve zellikleriUygun uyaran, eik uyaran, adaptasyon ve duyu birimi kavramlarn syleme

Somatik duyularn tanmasn aklamaSomatik duyu yollarndaki lezyonlarn etkisini sayabilme Serebral korteksteki somatik duyu blgelerini gsterebilme

SOMATK DUYULARDeri, kas, kemik, tendon, eklem ve vcut eperindenSomatik duyu eitleri: Dokunma (hafif-ince ve kaba dokunma) a) Yzeyel dokunma (deri yzeyinden) b) Bas Derin duyu: Kas, tendon, eklem ve kemiklerden) Scaklk (souk, serin, lk, scak) Nosisepsiyon (ar, yava-hzl) Propriosepsiyon (vcudun uzaydaki durumuyla ilgili bilgi): Statik dinamik (kinestezi)

TerimlerPropriosepsiyon (proprioseptr): Vcut pozisyonu ve postr (kas-tendon-ve eklemlerden)Kinestezi: Vcut hareketinin alglanmasOrganik duyu: organlardaki reseptrlerdenMerkel diski: Dokunmaya duyarl deri reseptrMeissner korpskl : Deri dokunma reseptrRuffini korpskl : Deriye uygulanan bas ve gerimPasini korpskl : Vibrasyon alglayan deri reseptr2-3 milyon duyu nronu var

Dermatomlarn organizasyonu

Dermatom: Bir arka kk iftinin innerve ettii deri blgesidir

Spinal sinirler vcudun duyu-motor innervasyonunu

Omuriliin i yapsBir omurilik segmentinin organizasyonu. B) Gri maddenin alt birimleri Arka boynuz: I-VII. Laminalar: VII. Lamina vcudun her iki yanndan, dierleri ise tek tarafndan giri alr.

Omurilik Enine Kesit

eit Primer Aferentin Arka Boynuzdaki SonlanmalarA- beta (mekanoreseptrler): III, IV, V ve VI. TabakalarA-delta (mekanoreseptr): III ve IV. Tab.A-delta (nosiseptr, souk reseptrleri): I ve V. TanbakalarC (mekanoreseptr, nosiseptr ve termoreseptr): I ve II. Tabakalar2-3 milyon duyu nronu

Duyu ReseptrDuyu reseptr: evreden gelen uyaranlar elektriksel potansiyellere dntren hcreSpontan aktivite yokReseptr potansiyeli (RP): Uygun uyarann zar potansiyelinde yol at deime: RP, fotoreseptrler hari depolarizedir.Jeneratr potansiyeli: Reseptrn uygun uyarana verdii ve aksiyon potansiyelini dourabilen yantUygun uyaran: Bir reseptr eidinin en fazla duyarl olduu uyaran

TanmlarEik uyaran: Bir reseptr aktifleyebilen minimum iddetteki uyaranReseptif alan: Deride reseptrn uygun uyaranla uyarld alandr ( tanm dokunma reseptr iin)Adaptasyon: Uzun sre devam eden uyarana kar reseptr duyarlnn azalmasDuyu birimi: Bir aferent nron ile, onun irtibatta olduu reseptrlerin tm

Adaptasyon Hzna Gre 2 eit ReseptrYava adaptasyonlu (tonik, statik): uyaran geldike AP oluturmaya devam eder. rnek: Ar reseptrleriHzl adaptasyonlu (fazik, dinamik): Uyarann balangcnda ve bazen bitiminde cevap verirler. rnek: Koku reseptrleriX nlar ve radyo dalgalar iin reseptr yok

Bulunduklar yerlere gre 4 eit reseptr vardr 1.Eksteroseptrler : Grme, iitme, deri v.b.2.Teleseptrler: Koku hcreleri3.nteroseptrler : organlardaki reseptrler (kan basnc ve kimyasallara duyarl)4.Proprioseptrler : kulaktaki ty hcreleri v.b.(vcudun uzaydaki durumuna, eklem alarna duyarl)

Uygun Uyaranlarna Gre ReseptrlerMekanoreseptrler : Mekanik uyaranlarla uyarlanlarKemoreseptrler : Kimyasal uyaranlarla uyarlanlarFotoreseptrler : Ik uyaranyla uyarlanlarTermoreseptrler : Scak ve souk ile uyarlan eitleri vardr.Nosiseptrler : Serbest sinir ular eklinde olan ar reseptrleridir

Uygun Uyaran-Reseptr likisi

Uygun uyaranReseptrMekanikDokunma (deri), pozisyon duyusu (eklemler), iitme, viseral basn, gerim reseptrleriIkFotoreseptr (gz)ScaklkTermoreseptr (deri..)KimyasalTat ve koku, oksijen, karbondioksit ZararlAr (nosiseptr)

Reseptr (Jeneratr) PotansiyeliUyaran sresi uzadka, reseptr potansiyelinin sresi ve aksiyon potansiyellerinin olutuu sre de uzar.AP frekansn RPnin ykseklii belirlerRPnin yksekliini de uyaran iddeti belirler

Tonik ve Fazik ReseptrlerReseptrlerin uyaranlara kar oluturduu cevap biimleri: Tonik reseptr; yava adaptasyonludur ve uyaran devam ettike cevap verir

Fazik reseptr; hzl adaptasyonludur ve uyarann balang ve bitiminde cevap verir

Aferent Liflerin Snflandrlmas

apa greleti hzna greLif tipiap (Mikron)leti hz (m/sn) IA-alfaMiyelinli12-2080-120 IIA-betaMiyelinli 6-1235-75 IIIA-deltaMiyelinli 1-6 5-30 IVCMiyelinsiz 1den az0.5-2

Sinir liflerinin duyarllk zellikleri

DuyarllkEn duyarlOrta derecede En az duyarlHipoksi BACBasABCLokal anestezikCBA

Deri DuyularDeri duyularn yaklak 1 milyon lif tarDeri reseptrleri 3 snfa ayrlr:1. Mekanoreseptrler (Lifleri grup II)2. Termoreseptrler (lifleri A-delta ve C)3. Nosiseptrler (lifleri A-delta ve C)

Duyu Sistemleri Uyaranlarn Drt zelliini KodlarModalite (eidi, rnek: Dokunma)Lokasyon (reseptif alan)iddetSre

Derideki Mekanoreseptrler

ReseptrReseptif alanAdaptasyonLif tipiDuyuMekanoreseptrler Meissner cis. (Y)Kk(klsz deri)HzlA-betaHaf. dokunma dk fre. Titr. Pacini cis. (D)Bykok hzlA-betaVibrasyon. y.fr Merkel disk. (Y)Kk (parmak ucu, dil), okumaYavaA-betaDokunma, bas Ruffini cis. (D)BykYavaA-betaGerim, ekil ayrm Kl folikl res.KkHzl + yavaA-betaKl hareketiTermoreseptrler Scak: 29-45 Cok kkYavaCDeri sc. Souk:5-40 C, yzeydeok kkYavaA-deltaDeri sc.TermoreseptrlerAdapt. YokA-delta, CAr tipi

Deri MekanoreseptrleriTip I: Yzeyde olanlar Reseptif alan kk rnek: Merkel diski (parmak ucu, dil ve dudakta en youn), Meissner cisimcii

Tip II:Dermisin derinliklerinde Reseptif alan bykrnek: Ruffini cisimcii, Paccini cisimcii

Deri Termoreseptrleri

Drt tip termal duyu: Souk, serin, lk, scakDeri altnda sonlanan serbest sinir ulardrScak reseptrleri (C lifleri): 29-45 derece C* Deri scakl (normalde 32 derece) 29-45 derece iken aktif* 45 derecede en yksek dearj frekans* Reseptif alanlar kk, yaklak 1 mm. Dudakta 3-5/ tane cm karede. Daha altta.

Souk reseptrleri (A-delta lifleri):* Saylar daha fazladr. Dudaklarda 15-25 tane /cm karede* 25 derecede maksimum dearj frekans. Daha yzeyde.

Reseptr adUyaran eidiSantigrat dereceTRPV1 kapsaisinYakc scaklk43 C stTRPV2Arl scak52 C stTRPV3Ilk31 C stTRPV4Dokunma, Scaklk 25 C stTRPM8, mentolSerinlik25 C altTRPA1

Mekanik, ty hcrelerinde Ar liflerindeSouk, soan sarmsak, turp

Eik 17 derecenin alt

Geici reseptr potansiyeli (TRP) iyon kanallarMembran 6 (S1-S6) kez kateden proteinlerdirBeinci (S5) ile altnc (S6) arasnda por oluurHem C hem de N ucu sitoplazmadadrDuyu nronlarnda 6 ayr TRP reseptr tespit edilmitirScaklk ve / veya kimyasal maddeyle alrlar Katyon kanallardr. Sodyum iyonu ie geer. Scaklk, asit ve kapsaisin gibi kimyasallara yant verirlerDepolarizasyon, redeptr potansiyeli, aksiyon potansiyeli

Kl Folikl reseptrleriHem yava hem hzl adaptasyonStatik ve ynl uyaranlara yant

Kant:Farkl bir deri duyusudur. Histamin Reseptrleriyle ilgilidir Kant duyusunu, C liflerinin ok yava ileti (0,5 m/s) yapan bir tr tar.

Mekanoreseptrlerle lgili Molekler OlaylarUyaran, reseptr zarnda zel iyon kanallarn aar.Bunlar uyaran kapl iyon kanallardrArtan Na ve K iletkenlii reseptr (jeneratr) potansiyelini oluturur (EPSPnin analogu)JP ilk Ranvier boumuna yaylp voltaj kapl Na ve K kanallarn aarAksiyon potansiyeli oluurAksiyon potansiyeli omurilik ve beyne tanr

Reseptrler Transdser Gibi alrUyaran enerjinin aksiyon potansiyeline dnuyaranreseptrReseptr potansiyeliAksiyonpotansiyelleri

ZETSomatik duyular, deri, kas, kemik, tendon, eklem ve vcut eperinden kaynaklanan duyulardr drt gruba ayrlr: 1.Dokunma ve bas, 2. Scaklk, 3. Nosisepsiyon (ar) 4. Proprisepsiyon Duyu reseptr: evreden gelen uyaranlar elektriksel potansiyellere dntren hcrelerReseptr potansiyeli: Uygun uyarann membran potansiyelinde yol at deimeUygun uyaran: Bir reseptr eidinin en fazla duyarl olduu uyaran

Merkez Sinir Sistemine leti Duyu Sisteminin ElemanlarDuyu reseptrleriReseptrlerden beyne bilgi tayan yollar1.Dorsal kolon-medyal lemniskus yolu (Bilinli derin duyuyu da tar)2. Anterolateral (spinotalamik) yol3. Bilinsiz derin duyu yolu (spinoserebellar yol)Gelen bilgiyi deerlendiren beyin blgeleriVcudun her paras duyu korteksinin ayr bir yerinde temsil edilir

Merkez Sinir Sistemine leti Duyu Sisteminin Elemanlarlk nron arka kk gangliyonundakinci nron arka boynuz veya medulladakc duyu yolu omurilik veya beyin sapnda aprazlar3. Nron talamusta, 4. ise primer duyu korteksinde. 5.sekonder duyu korteksindeVcudun sa sol; solu da sa duyu korteksine (SI) bilgi verir

Medullada Dorsal Kolon Nukleuslar* N. cuneatus:

Servikal ve T6ya kadar olan blgeden giri alr

* N. gracilis:

T6dan sonra, lumbar ve sakral segmentlerden giri alr

A. Dorsal kolon-ML Sistemi, B. Trigeminal Sistem (yz ve ban nnden somatik duyu tar)

Anterolateral Sistem

Ana kc Somatik Duyu Sistemleri

AnterolateralDorsal Kolon-Medyal LemniskusDuyu eidi Ar, scaklk, gdklanma, seksel uyar, kanma, kaba dokunmaHassas dokunma, propriosepsiyon (sadece kola ait), Vibrasyon, bas, stereognosis (cisimlerin ekilleri)Omurilikteki yeriAnterolateral kolonDorsal kolonaprazlat seviyeOmurilikMedullaBeyin sapnda sonland yerlerRetikler formasyon, mesensefalonun tektum blgesi, talamusun VPL nukleusu, posterior nukleus grubu ve intralaminar nukleuslarTalamusun VPL nukleusu ve posterior nukleus grubuKortekste sonland yerlerSI, SII ve posterior parietal korteksSI, SII ve posterior parietal korteks

Brown-Sequard SendromuT10da sol yar kesi

Duyularla lgili Brodmann Alanlar

AlanLezyonun etkisi4,6Motor, Kontralateral spastisite8Gzlerde ipsilateral kayma44,45Dominant tarafta Broca alan9-12 ve 46-47Prefrontal Cx, karar, problem zme, oryantasyon ve soyut dnme yetmezlii. Orbital lob: Anormal sosyal davra.3,1,2Kontralateral duyu kayb5,7,40Kontralateral neglekt, astereognozi41,42itme kayb (ift tarafl lezyonda tam)22Dominant tarafta Wernicke: Duyusal afazi34, 28psilateral anosmia (koku duyusu kayb) * 43:Tat

Talamusun somatik duyu blmleri postsantral girus ile irtibatldr ( ounluu 3a ve 3b ile). Duyu korteksinin alt ksmlar ile komu blgeleri ematik kesitte grlmektedir

Primer duyu korteksinin somatotopik yaps. A) Primer duyu korteksinin yeri. B) Vcut ksmlarnn temsil edildii yerler. C) Organlarn beyinde temsil edildikleri yerlerin byklklerine gre izilmi karikatr

Duyu Homunkulusu(SI de Vcudun Temsili)

Homunculus

Primer Duyu Korteksi (SI)Brodmannn 3 (3a,3b),1,2. alanlarLokalizasyon, bas, ekil ve yap ayrmElle dokunarak tanma (stereognozi)Yzn st ksm bilateral temsilDudaklar en geni alanda temsilAlan 3a: Kas reseptrleriAlan 3b: Yava adaptasyonlu deri reseptrleri Alan 1 : Hzl adaptasyonlu deri reseptrAlan 2 : Derin bas ve eklem pozisyonu

Beyin Korteksindeki Lezyonlarn Etkisi3b: ekil, byklk ve ayrmAlan 1: Dokunma-objenin yaps-Alan 2: ekil ve byklk ayrmSII: ekle dayal dokunma ayrmn renme

Duyu korteksinin stunlar(V.Mountcastle 1978)I. Tabakadan VI. Tabakaya dikine stunlarHer stun belli deri blgesinden ve belli reseptr eidinden bilgi alr.Mini stun: ap, 30 mikron, 110 hcreMakro stun: ap, 500-1000 mikron, yzlerce mini kolondan ibaret.

Sekonder Duyu Korteksi (SII)SIin posteriolaterlindeekil ayrm iin nemliBilateral giriUyarlnca bilateral duyu alglama

Somatik Asosiyasyon Alan Brodmannn 5 ve 7. alanlar (posterior parietal korteks)SIin posteriorundaSI,Talamus, grme ve iitme kortekslerinden giriVizel ve somatik duyularn entegrasyonuUyarlmas karmak his olutururki nokta ayrmnda rol oynar (parmakta en iyi, 1 mm)Lezyon: vcudun kar tarafnn ihmali (Neglekt sendromu) (zellikle sa taraf lezyonlarnda belirgin)

ki Nokta Ayrm

Two point discrimination varies across the body due to receptor density

Temperatr, tat, ar ve viseral duyu insular kortekse

ARI DUYUSUArGerek veya potansiyel doku hasarna elik eden naho fakat koruyucu bir duyudur.Nosiseptrzellikle zararl (dokuda hasar yapabilen) uyaranlara kar cevap oluturan reseptrdr.

Ar Duyusunun Snflandrlmas

NosiseptrlerSerbest sinir ulardr. Beyin dokusunda yok.Zararl uyaranlarla uyarlrlarki tip ar aferenti var:A-delta lifleri: nce miyelinli liflerdir (Glutamat)Hzl-batc ar duyusunu tarlarC lifleri : Miyelinsiz liflerdir(P Maddesi)Yava, yanc ar duyusunu tarlarViseral ar : organlardan. Genelde sempatiklerle birlikte seyrederlerDerin ar : Kemik, kas ve eklemlerden

letiAr duyusu iki farkl aferent sinir lifi tarafndan tanr:A-delta lifleri (% 20 si)kaln ( ap:1-5 mikron)miyelinli ileti hz yksek (5-30 m/sec)ani reaksiyonu balatc

letiC lifleri (% 80)nce (ap: 1mikrondan az)miyelinsizleti hz dk (0.5 2 m/sn)A-delta liflerinin balatt ani cevab takviye ederler.Anesteziden ilk etkilenen liflerdir.

Omurilik stne leti1. Spinotalamik yol:lokalizasyonA-delta lifleriyle hzl ary tar. 2. nron arka boynuzda genelde I. Tabakada (I-VII ve X.); 3. ventraobazal talamusta, 4.nron duyu korteksinde2. Spinoretikler yol: dzenleme ve emosyonal C-lifleriyle yava ary tar II. Nronu V. Tabakadadr (multireseptif)% 10-25i talamusa ular. 3. Spinomezensefalik Yol: (I, VI-VIII ve X.Tab.)

YANSIYAN ARI (konvergens-projeksiyon teorisi)Arka boynuzdaki b nronu hem deriden hem de viseradan giri almaktadr

YANSIYAN ARINosiseptif primer aferentin bir dal deriyi, dier dal i organ innerve edebilir (ikinci teori)

Yansyan ArORGAN :YANSIMA ALANIBeyin zarlar : Ba ve boynun arkas Kalp : Sol kol, gs, boyunTrakea : Sternumun altDiyafram :Omuz bazofagus : Sternumun alt Mide-duodenum : st karnnce barsak, Pankreas : Gbek evresiKaln barsak, mesane : Alt abdomen

ZETSomatik duyular, deri, kas, kemik, tendon, eklem ve vcut eperinden kaynaklanan duyulardr drt gruba ayrlr: 1.Dokunma ve bas, 2. Scaklk, 3. Nosisepsiyon (ar) 4. Proprisepsiyon Duyu reseptr: evreden gelen uyaranlar elektriksel potansiyellere dntren hcrelerReseptr potansiyeli: Uygun uyarann membran potansiyelinde yol at deimeUygun uyaran: Bir reseptr eidinin en fazla duyarl olduu uyaran

zet Somatik duyu yolunda ilk nron arka kk gangliyonundakinci nron arka boynuz veya medulladakc duyu yolu omurilik veya beyin sapnda aprazlar3. Nron talamusta, 4. ise duyu korteksindeGenelde vcudun sa sol; solu da sa duyu korteksine bilgi verir

ZETAr reseptrleri deride, derin dokularda (eklem kapslleri, kan damarlar gibi) ve viseral organlardadrAr reseptrleri sadece arya spesifik deildir. Arl uyaran serbest sinir ular ar hissi Ar impulslar A-delta (batc-delici ar) ve C (yava ar) lifleri ile tanr. Daha kaln olan A-beta lifleri de ar iletimine katkda bulunur (kap kontrol teorisi).Ar impulslar arka boynuzda entegrasyona urar

*Klinik olarak nemli:lokal anesteziklerin kullanm ekli.*