DOALGAZ TESSATI

DOALGAZ NEDR? Doalgaz renksiz, kokusuz, havadan hafif ve balca metan, etan ihtiva eden yanc bir gazdr.Temizdir ve atk gazlar evreyi kirletmez. Tam yanmas, mavi renkli bir alevle olur. Doalgaz rezervleri petrol yataklarna yakn veya onlarla birlikte bulunur, doalgaz ok dk scaklklarda 160 derecede ve atmosfer basncnda svlaabilir. Dolaysyla, yaanabilir ortamlarn tamamnda gaz halindedir. Yani doalgaz, gaz halinde olarak borularla tanabilecei gibi sv halde (LNG) olarak zel tankerlere tanabilir.

Doalgaz Tercih Nedenleri: Doalgazn son on ylda inanlmaz bir hzla, dier yaktlara alternatif olarak benimsenmesini salayan zellikleri unlardr; Yand zaman artk brakmaz, zehirsiz, klsz ve dumanszdr. evreye zarar vermez, havay kirletmez. Dier yaktlardan ucuzdur. Tketimi sayalardan okunur ve kontrol edilebilir. Depolama ve tama maliyeti yoktur. Depolama alanlar baka kullanma ayrlabilir. Zahmetsiz, konforlu bir yaam salar. Temiz bir yakttr, iletme ve bakm maliyetleri dktr. Doalgaz havadan hafiftir, serbest halde iken ykselir ve birikmez.

Doalgazn Konutta Kullanm Alanlar Yakacak Olarak Doalgaz konutlarda stma ve soutma, scak su elde etme, piirme. Merkezi stma sistemi olan binalarda scak su ve piirme amacyla dairelere kolon hatt ile doalgaz verilebilir. Bireysel kullanmda ise u seenekler sz konusu olabilir: Sadece snma (doalgaz sobas, kat kaloriferi), snma ve scak su elde etme (kombi, kat kaloriferi ve ofben), snma, scak su ve piirme amal kullanm.

Piirme Amal Kullanm Doalgazn tp gaza gre temel stnl srekli oluu ve maliyet dkldr. Temizlii ve sreklilii nedeni ile ocak ve frnlarda kullanlmaktadr. Scak Su Amal Kullanm Scak su ihtiyacn karlamak iin tp gazl ofbenler ile kat ya da sv yaktl termosifonlar kullanlmaktadr. Bunlarn da yakacak stoku ve kl, is gibi sorunlar vardr. Doalgaz kullanm ile birlikte bu sorunlar ortadan kalkar. Kombi, kat kaloriferi gibi cihazlar hem s hem de scak su ihtiyacn karlarlar.

Isnma Amal Kullanm Ferdi Isnma: Kiilerin stma cihazlarn yaadklar mahalde kendi konfor istekleri dorultusunda kullanarak snmalar seklidir. Kombiler, kat kaloriferleri, soba ve mineler. Merkezi Isnma: Binann tamamnn kazan sistemi ile stlmasdr.

DOALGAZ TESSATININ YAPIDA UYGULANMASIKOLON BORUSU MONTAJI 1.1. Gaz Tesisatnda Kullanlan; Ama Kapama, lme ve Basn Kontrol Cihazlar 1.1.1. Gaz Musluklar Gaz musluu, gaz tesisatnda kapama ve bal bulunduklar cihazlarn gaz kullanmn kontrol etmek iin kullanlr.Ularna hortum gei paras konulur. yaps kresel musluk biimlidir. Bu musluklarla gaz alr-kapatlr, fakat gaz ayar yaplmaz.

1.1.2. Gaz Vanalar Herhangi bir kresel vanann bina ii gaz tesisatnda kullanm szdrmazlk asndan son derece nemlidir. Bunun iin zel szdrmazlk elemanna haiz kresel vanalar gereklidir. Doal gaz tesisatnda kullanlacak vanalarn TS EN 331, TS 9809 kapsamnda olmas ve kalite belgesine sahip olmalar gerekmektedir. Bu vanalarn zellikleri unlardr : Kresel yzeyleri uzun mr temin gayesiyle parlatlmtr, normal kresel vanalarda bu ilem yaplmamaktadr. Kresel vanalarda normalde alma basncna gre test yaplmaktadr.Doal gaz tesisatnda kullanlacak kresel vanalarda ise hem alma basncna gre, hem de dk basnta % 100 szdrmazlk testi yaplmaktadr. Doal gaz tesisatnda kullanlacak kresel vanalarda 100 defa ama kapama yaplmaktadr. Doal gaz tesisatnda kullanlacak kresel vanalarda daha gelimi teflon zel contalar kullanlmaktadr. 50 mmden byk ana gaz kesme vanalar flanl ve tam geili kresel vana olmaldr. Cihaz giri vanalar ise PN1 snf vana olabilir.

ekil.1.1: Kresel vana ak kapal konumu

Resim.1.1: Kresel vana

1.1.3. Basn Kontrol Cihazlar ( Reglatrler ) Gaz teslim noktas ile gaz yakan cihazlar arasnda bulunan boru hattndaki mevcut basncn, gaz yakma basncndan yksek olduu durumlarda dzenli bir gaz kullanmn salamada kullanlan basn ayarlayc cihazlardr. Binaya giren giri gaz basncnn ok deikenlik gstermesi hallerinde bile reglatrn ktaki basnc hep ayn ayarda kalmakta, deimemektedir. Reglatrler genellikle servis kutusu ierisinde, domestik hat olarak bina girilerinde ve sayalarla birlikte saya kutusu iine veya yaknna monte edilmektedir. Reglatrler eer bina dnda ise en uygun ekilde hasar ve tehlikeden korunmaldr. Bina tesisatlarnda en ok kullanlan reglatrler yksek basnta gelen gaz basncn (1 veya 4 bar) kullanm basnc olan 300 veya 21 mbara drmeye yarayan cihazlardr.

Resim 1.2: Servis Reglatr

Resim 1.3: Saya reglatr

1.1.4. Filtreler Gaz borularndan gelebilecek toz vb. pisliklerin hassas kontrol vanalarna zarar vermemeleri iin hattn banda kullanlr. Filtre niteleri doal gaz iindeki svlar ve 5 mikrona kadar olan katpartiklleri ayrmak iin konmulardr. Filtreler kovan iinde ykanabilir sentetik, kat malzemeden yaplr.

Resim 1.4: Reglatrden nce monte edilmi filtre

ekil 1.2: Filtre

1.1.5. Sayalar Gaz tketim sayalar gaz iletmesi veya yetki verdii firmalar tarafndan monte edilmelidir. Gaz tketimini m/h olarak lerler. Elektronik kartl ve mekanik numaratrl tipleri vardr. Konutlarda, kazan dairelerinde ve sanayide kullanlan deiik tip ve kapasitelerde imalatlar yaplmaktadr.

Resim 1.5: Saya balant resimleri

Sayalarn kullanm zellikleri a) Krkl sayalar 2,5den m/h 160 m/h kapasiteler aras , trbinli sayalar ise 40 m/h 25.000 m/h kapasiteler aras retilmektedir. Genellikle 40 m/he kadar krkl sayalar, bu kapasitenin stnde ise trbinli sayalar kullanlmaktadr. b) Saya balantlarnda sayac karnza aldnzda gaz girii daima soldan, k sadan olmaldr.

1.1.6. Manometreler 1.1.6.1. Metalik Manometreler Metalik manometreler servis kutusu ile bina balant hatt arasnn uzun olduu durumlarda, gazn orta basnta binaya girmesi durumunda denen domestik hatlarda ve kazan dairesi tesisatlarnda gaz basnlarnn gsterilmesi amacyla kullanlr. Bitmi doalgaz tesisatlarnda armatrleri taklmam tesisata yaplmas gereken szdrmazlk ve mukavemet testinin kontrolnde de bu manometreler kullanlr.

1.1.6.2. -U- Manometreler Kapal hacimlerdeki basnc len cihazlara manometre denir. -U- manometreler sulu veya cival olarak imal edilir. Cival -U- manometreler ile bar dzeyinde, sulu manometreler ile mbar dzeyinde lm yaplr. Sulu U manometrelerin ak iki kolu bulunur ierisinde su mevcuttur. Kollarn zerinde milibar mertebesinde izgiler vardr. Sulu manometrelerde alt ve st su seviyeleri arasndaki her 1 cm, 1 mbar gsterir. Doal gaz tesisatnn mukavemet testi iin metalik manometre veya cival Umanometre; szdrmazlk kontrol iin test manometresi olarak sulu -Umanometreler kullanlr. Manometrenin bir ucunu saya knda tesisata bal test nipeline balayarak test ilemini yapabiliriz. Bu manometreler hafif ve kolay tanr olmakla beraber ok hassas olduklarndan olduka fazla tercih edilmektedir.

Resim 1.9:Cival -U- manometreResim 1.8: Sulu -U- manometre

Resim 1.10: Doal gaz borusu

Doal Gaz Borularnn zellikleri: Mukavemet deerleri ve kimyasal ierii kaynaklanmaya en uygun sacdan imal edilirler. Kaynak dikileri radyografik muayane(floroskopi) metodu ve ultrasonik muayene metodu test cihaz ile % 100 kontrol edilir Hata bulunan rnler hurdaya ayrlr. Et kalnl TS 301 kapsamndaki borulara gre daha fazladr. Borular, hidrostatik basn uygulanarak ve magnetik testten geirilerek szdrmazl ve borunun metalografik yapsnda herhangi bir hata olup olmad kontrol edilir.

Kaynak dikili olanlarda gerilme gidermesi iin boru tamamen tavlanr. apaklar alnr. Et kalnl toleranslar daha hassastr. % 1,5 (su borusunda % 10) Her rulo banttan 4 noktadan rnek alnp ezme ve iirme testi yaplr. Boru imalattan sonra boy zerine markalama ile retici firma marka ve logosu, Doalgaz Borusu, TS 6047 veya ilgili norm, HB (hat borusu), boyut, birim arlk (kg/m), malzeme kalitesi, kaynak metodu, sl ilem, deney basnc, imalat tarihi gibi bilgiler damgalanr.

Doal Gaz Tesisat Borular Yerletirme Kurallar Bina balant hatlar ile telefon, elektrik hatlar, scak su ve kzgn su borular arasnda en az 15 cmlik bir aklk olmaldr. Gaz borularn kendi amac dnda (elektrik topraklama hatt, sportif amalar, amar-eya asma v.b) kullanmak ynetmeliklere gre kesinlikle yasaktr. Sva altna doal gaz tesisat borusu denmez. Gaz borular, olabildiince kapal hacim (kanal) iinden geirilmemelidir. Havalandrlmayan blmlerden geirilmesi zorunlu olduu hallerde i tesisat borular, koruyucu borular iine denmelidir.

Boru hatt iinde bulunmas muhtemel yabanc maddelerin darya atlmas iin basnl hava uygulanarak sprlmelidir. Temel ve zeminin zellikleri nedeniyle binann dilatasyonla ayrlm iki ksm arasnda farkl oturma olabileceinden, buralardaki i tesisat borular TS 10878 normuna uygun, elik esnek balant elemanlaryla balanmaldr. Her ana kapama vanasndan sonra ayrca biim ve uzunluuna gre, rakorlu balant yaplmaldr. Gaz tesisat, Bayndrlk Bakanl Kuvvetli ve Zayf Akm Tesisat Ynetmeliine gre topraklamas yaplan binann elektrik tesisatnn topraklama hatt ile irtibatlandrlmaldr. Bu mmkn olamyorsa doal gaz tesisat iin saf bakr levha veya ubuklarla zel bir topraklama tesisat yaplmaldr.

tesisat hatlar, aydnlk, asansr boluklar, havalandrma, duman ve p bacalar ile davlumbaz iinden, yangn merdivenlerinden geirilmemelidir. Odun, kmr, p depolarna ve asma tavan iine denmemelidir. Doal gaz borularna toprak altnda dili balant yaplmamal ve borular toprak altnda bklmemelidir. tesisatta borular sadece souk bkme yntemiyle bklebilir. Scak bkme yaplmamaldr. Tesisatta gaz verme ilemi tamamlandktan sonra borular, antipas zeri sar renk yal boya ile boyanmaldr

Resim 1.12: Bina balant hatt

Resim 1.13: Kaynaklanm ve kelepeyle sabitlenmi tesisat

ekil 1.13: Bir bina i tesisatnda tesisat blmleri

Kolonlarn Denmesi Bina giriindeki ana kesme vanasndan balayarak saya girilerindeki vanalara kadar olan boru ana kolon tesisat ad verilir. Kolon tesisatlarnda kaynakl balant zorunludur. Kolon borular katlar arasnda deme geilerinde koruyucu klf borusu ierisinden geirilmeli, koruyucu boru ile deme aras szdrmaz olmal ve ykanan hacimlerde koruyucu boru 2-3 cm demeden yksek olmaldr. Arada mastik/silikon dolgu kullanlmaldr. Kolon tesisat aplar gz nnde bulundurularak uygun aralklarla dey borularda kelepelerle, yatayda denen borularda ise hem kelepe hem de konsollarla tavan ve duvarlara salam bir ekilde tespitlenmelidir. Kullanlacak kelepeler duvarlara elik dubel ile konsollar ise, beton har ile tutturulmaldr.

Resim 1.14:Koruyucu klfn deme zerine karlmas

Kolon tesisat aplar gz nnde bulundurularak uygun aralklarla dey borularda kelepelerle, yatayda denen borularda ise hem kelepe hem de konsollarla tavan ve duvarlara salam bir ekilde tespitlenmelidir. Kullanlacak kelepeler duvarlara elik dubel ile konsollar ise, beton har ile tutturulmaldr. Boru aplarnn byk veya borularn ar olmas hallerinde ise duvara veya zemine uygun boru destekleriyle sabitlenmelidir. Kolon tesisatlar denirken; borular sadece souk bkme yntemiyle bklebilir.

Resim 1.15: Kolon borusunun kelepe ile sabitlenmesi

Kolon Tesisat Yaplrken Borularn Gememesi Gereken Yerler unlardr: Asma tavan ilerinden Duman bacalarndan Asansr boluklarndan p ve yanc madde depolarndan Yangn merdivenlerinden ine girilmesi ve eriilmesi olanaksz hacimlerden st kapal veya ak bina aydnlklardan geirilmemelidir. Kolon tesisat borular tm zayf akmla ve 220 V ebeke gerilimiyle alan elektrik tesisatlarndan en az 15 cm, kuvvetli akmla ve 380 V gerilimle alan elektrik tesisatlarndan en az 30 cm uzaa denmelidir.

ekil 1.13:Kolon hatt

Bina kolon hatlarnn havalandrlmas iin gazn toplanmas muhtemel ve atya yakn st noktada asgari 150 cmlik havalandrma kanal almas, bu salanamyorsa gaz alarm cihaz konulmas gereklidir.

ekil 1.14: Kolon tesisat (orta basn ebekesinden beslenen)

Temel, deme, duvar ve diletasyon geilerinden boru geirmek Duvar deme geilerinde en nemli husus gaz borusunun dna mutlaka bir boru klfnn geirilmesidir. Gaz borusu ve koruyucu klf borusunun e merkezli olmas salanmaldr. Klf borusunun i ap, gaz borusunun d apndan en az 20 mm daha byk olmal ve gaz borusu ile klf aras mastik dolgu ile doldurulmaldr. Koruyucu boru, bina d duvar iine sk yamur vb. sular tam szdrmaz bir biimde yerletirilmeli ve duvarn d tarafndan yaklak 50 mm i tarafndan yaklak 10 mm, deme geilerinde ise stte 50 mm, altta(tavan) 10 mm tamas salanmaldr. Koruyucu klf iinde kalan gaz borusunda ek yeri bulunmamaldr. Klfn getii yer imento harc veya al ile sabitlenmelidir.

ekil 1.15:Duvar Geileri ve Klf Montaj

ekil 1.16: Diletasyon geilerinden borularn geirilmesi

ekil 1.17: Gaz borularnn deiik ekillerde sabitlenmeleri

ekil 1.18: Boru destekleri

ekil 1.19: Ana gaz kesme vanas

ekil 1.21: Kolon gaz kesme vanalarnn gsterilmesi

ekil 2.3: Uygulama faaliyeti

ekil 3.1 Bina balant hattnn gsterilmesi

Kaynaka;

MMO, Doal Gaz Tesisat Proje Hazrlama Teknik Esaslar, Yayn No:133 ISISAN almalar NO: 345, Doal Gaz Tesisat, Ekim 2003 GDA, Doal Gaz Tesisat Ynetmelii ve Teknik artnamesi, stanbul, 2000. GDA-UGETAM Tesisat Uygulama Ders Notlar ve Sunumlar TS 7363, Doal Gaz Bina Tesisat Projelendirme ve Uygulama Kurallar 1989.

HAZIRLAYANLAR; Pelin TANATAR Fatma BAKIR Sevgi AKGN