DÜNYAKLASİKLERİ

DÖNÜŞÜM

FRANZ KAFKA (1883-1924): PRAG’DA DOĞDU. VİYANA’DA HUKUK ÖĞRENİMİ GÖRDÜ. ALMAN OKULLARINDAOKUDU. 1904’TE İLK ÖYKÜSÜ BİR SAVAŞIN TASVİRİ’NİN İLK BÖLÜMLERİNİ YAZDI. 1906’DA BİTİRDİĞİ HUKUKEĞİTİMİNDEN SONRA BİR SİGORTA ŞİRKETİNDE ÇALIŞMAYA BAŞLADI. ROMANLARININ YANI SIRA KISA VE UZUNÖYKÜLERİNDE İRONİK,DURUBİRÜSLUPLAEDEBİYATTA ‘KAFKAESK’DENENKENDİDÜNYASINIKURDU. 1924’TE,YAKALANDIĞIVEREMHASTALIĞINDANÖLDÜ.ESERLERİNDENBAZILARI:AFORİZMALAR,AMERİKA,DAVA,ŞARKICIJOSEFİNYADAFAREULUSU,ŞATO,CEZASÖMÜRGESİ,BİRSAVAŞINTASVİRİ.

EDİTÖR

VEYSELATAYMAN: 1941’DE İSTANBUL’DADOĞDU. İSTANBULÜNİVERSİTESİ’NDEALMANDİLİVEEDEBİYATIVEFELSEFEÖĞRENİMİGÖRDÜ.İSTANBULÜNİVERSİTESİMÜTERCİMTERCÜMANLIKBÖLÜMÜNDEUZUNYILLARDERSVERDİ.HALENAYNIBÖLÜMDEYÜKSEKLİSANSDERSLERİNEGİRMEYEDEVAMETMEKTEDİR.FELSEFE,SİNEMAVEEDEBİYAT ALANINDA ÇOK SAYIDA MAKALE, DERLEME VE TELİF KİTABI YAYINLANDI. ÖZELLİKLE SİNEMAHAKKINDAKİ ÖNCÜ DEĞERLENDİRMELERİ NEDENİYLE HATIRI SAYILIR BİR HAYRAN KİTLESİNE SAHİP OLANATAYMAN,ÇEŞİTLİYERLERDEVERDİĞİSEMİNERLERLEOKURLARIYLATEMASINIHEPSICAKTUTTU.BORDOSİYAHYAYINLARI’NINDÜNYAKLASİKLERİEDİTÖRLÜĞÜGÖREVİNİYÜRÜTTÜĞÜSIRADAÇOKSAYIDADÜNYAKLASİĞİNEEDEBİYAT SOSYOLOJİSİ ÇERÇEVESİNDE ÖNSÖZLER VE NOTLAR YAZDI. YÜZE YAKIN ÇEVİRİSİ YAYINLANDI. 2009YILINDA DİL DERNEĞİ TARAFINDAN TÜRKİYE’NİN EN PRESTİJLİ ÇEVİRİ ÖDÜLLERİNDEN BİRİ OLAN ÖMER ASIMAKSOYÖDÜLÜ’NELAYIKGÖRÜLDÜ.

ÇEVİREN

EVRİM TEVFİK GÜNEY: 1982’DE DOĞDU. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ALMANCA MÜTERCİM TERCÜMANLIKBÖLÜMÜNDEN MEZUN OLDU. KAFKA’NIN ÇEŞİTLİ ESERLERİNİ BORDO SİYAH İÇİN ALMANCA ORİJİNALİNDENÇEVİREN GÜNEY, CUMHURİYET YAYINLARI İÇİN DE KONRAD LORENZ’İN ÜÇ, GALİNA BREİTKREUTZ’UN BİRKİTABINIÇEVİRDİ.

REDAKSİYON

ZEYNEP ATAYMAN: 1962’DE İSTANBUL’DA DOĞDU. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ YABANCI DİLLER BÖLÜMÜNÜBİTİRDİ. UZUN YILLAR HÜRRİYET, YAZKO, REMZİ VE CUMHURİYET YAYINLARI’NDA EDİTÖR VE DÜZELTMENOLARAKÇALIŞTI.

TÜRKÇEREDAKSİYONOSMAN ÇAKMAKÇI: 1965’TE İSTANBUL’DA DOĞDU. BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ’NDE PSİKOLOJİ, İSTANBUL

ÜNİVERSİTESİ’NDEFELSEFEOKUDU.JAMESJOYCE,KAFKA,JACKLONDON,OSCARWİLDEVELEWİSCARROLLGİBİYAZARLARINÇOKSAYIDAESERİNİTÜRKÇEYEKAZANDIRDI.RADİKALGAZETESİNDEÇALIŞTI.SONDÖNEMTÜRKEDEBİYATININ İLGİYLE TAKİP EDİLEN ŞAİRLERİNDEN BİRİ OLAN OSMAN ÇAKMAKÇI, AYNI ZAMANDA ÇEŞİLİYAYINEVLERİNDE EDEBİYAT EDİTÖRÜOLARAKYERALTI EDEBİYATI BAŞTAOLMAKÜZERE FARKLI ALANLARDA

ÖZGÜNPROJELERYARATTI.

TASHİH

ESEN GÜRAY: 1961’DE İSTANBUL’DA DOĞDU. İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ ESKİ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATIBÖLÜMÜNDEN MEZUN OLDU. 1978 YILINDAN BERİ YAYINCILIK SEKTÖRÜNDE DÜZELTMEN OLARAKÇALIŞMAKTADIR. GELİŞİM YAYINLARI, SABAH KİTAPLARI VE TURGUT YAYINCILIK’TA UZUN YILLAR ÇALIŞTI.BORDO SİYAH DIŞINDA İŞ-KÜLTÜR YAYINLARI VE CUMHURİYET KİTAPLARINA DA DIŞARIDAN DÜZELTMENLİKYAPMAKTADIR.

YAYINCISERTİFİKANO15553

ISBN978-605-5588-04-5

BASIMTARİHİ:İSTANBUL–TÜRKİYE2010BSYAYINBASIMDAĞITIMREK.ORG.SAN.TİC.LTD.ŞTİ.FATİHCADDESİALAYBEYSOKAKNO:28/BZEMİNKATMERTER–GÜNGÖREN–İSTANBUL/TÜRKİYETEL:(0212)5059970(pbx)FAKS:(0212)5059975MERTERV.D.1870611123

e-mail:bs.yayin@gmail.com

BASKI:EZGİMATBAACILIKSANAYİTİCARETLTD.ŞTİ.SANAYİCAD.ALTAYSOK.NO:10ÇOBANÇEŞME/YENİBOSNA-İST.TEL:(0212)4522302-6549418FAKS:(0212)6549413HALKALIV.D.3840046734

e-mail:ezgimatbaa@gmail.com

TÜMHAKLARIBSYAYINBASIMDAĞITIMREKLAMORGANİZASYONSANAYİTİCARETLTD.ŞTİ’NEAİTTİR.İZİNSİZKOPYALANAMAZ,ÇOĞALTILAMAZ,KULLANILAMAZ.

FRANZKAFKA

ÇEVİREN:EVRİMTEVFİKGÜNEY

DÜNYAKLASİKLERİ

UZUNÖYKÜ

BORDOSİYAH

FRANZKAFKA

(D.3Temmuz1883,Prag,Avusturya-Macaristanİmparatorluğu-Ö.3Haziran1924Kierling,Viyana)Moderndünyaedebiyatına,belkideençoktartışılan,yorumlarasığmayanvebiçimyönündenedebiyat

akımlarınayerleştirilmesizoreserlerbıraktı.Kafka’nınbabası, taşralıÇekproletaryasındangeliyordu.Evlendiktensonrazenginbir tüccarolmayı

başardı.Annesiysevarlıklı,aydınbirAlmanYahudiailesindengeliyordu.EdebiyattarihçileriKafka’nınhuzursuz, çekingen, alıngan, iletişim kurmakta güçlük çeken duygulu kişiliğini, Yahudi asıllı, Almancakonuşan bir Çek oluşuna; bu sosyal ve kültürel çevrede yaşadığı yabancılaşmaya bağlarlar. AilePrag’dakiAlman topluluğuyla kaynaşmaya çalışmış,Kafka’nın üç kız kardeşiAlmanokullarına gitmiş,KafkaAlmancayıanadiliolarakkullanmıştır.1901’deKafkababasınınzoruylaPragÜniversitesi’ndehukuköğreniminebaşladı;biryandandasanat

tarihiveAlmanedebiyatıderslerinegiriyordu.1906’dahukukdoktorasınıtamamladı.Öncebiravukatlıkbürosunda,sonradamahkemedestajınıyaptı.1907’deozamanlarçokünlüAssicurazioniGeneraliadlıİtalyansigortaşirketindeçalışmayabaşladı.İlerideeserleriniyakılmaküzerebırakacağıMaxBrodilebuyıllarda dostluk kurdu, onun sayesinde Prag edebiyat çevrelerine girdi. Felix Weltsch, Oskar Baum,GustavJanouchveFranzWerfelgibiedebiyatçılariletanıştı.1908-1912 yılları arasında siyasal ve toplumsal olaylara ilgi duymaya, sık sık önemli Çek siyaset

adamlarının toplantılarına gitmeye başlamıştı. Yahudilikle ilgilenip İbranice öğrenmeye de bu yıllardayöneldi.MaxBrodilebirlikteRiva,Paris,Weimarveİtalyagezileriyaptı.1912 ile 1914 arasında Felice Bauer ile iki kez nişanlanmasına rağmen, onunla evlenemedi. Bu

ilişkidengeriye500’ünüstündemektupkaldı.BumektuplarKafka’nınölümündenuzunyıllar sonra, ilkkez1967’deyayınlandı.1914’tepatlakveren1.DünyaSavaşı’ndazayıfbünyesinedeniyleaskerealınmadı.Biryandanyazar

olaraktanınmayabaşladığıyıllardıbunlar.1915’teCarlSternheimkendisineverilenFontaneÖdülü’nünKafka’yaaktarılmasınıistedi.1917,Kafka’nınkötühaberi aldığıyıldı.Veremeyakalanmış,hayatınınakışı altüstolmuştu.1920’de

Milena Jesenka ilemektuplaşmaya başladı.Kafka’nınAlmanca yazdığı eserleriniÇek diline çevirmekiçinondanizinisteyenMilena,Kafka’dan12yaşküçüktüveevliydi.Birarayagelmeleriimkânsızolanbuiki insan uzun yıllar mektuplaştılar. Milena’ya yazdığı mektuplar, tıpkı daha önce Felice Bauer’eyazdıklarıgibi,dilimizedeçevrilmiştir.Sağlığınınkötüyegitmesiüzerine1922’deemekliliğini isteyenKafka,DoraDiamantadlı20yaşında

birkızlaikiyıllıkkısabirmutlulukyaşadı.1924’tedeViyanayakınlarındakiKierlingSanatoryumu’ndahayatagözleriniyumdu.1912öncesiyazdığı,erkendönemyapıtlarıBirSavaşınTasviri,TaşradaDüğünHazırlıklarıgibiuzun

öyküleriylebirliktebirdizikısadüzyazıdır.Kafka’nınhayatıbaştansonagüçlüvesertbirbabaimgesiningölgesindegeçmiş,babasıylaaralarında

hiçbirzamanKafka’nınözlediğiilişkikurulamamıştı.Babasınayazdığı61sayfauzunluğundakimektupta,busüper-egobaskısıbütünçıplaklığıylagözlerönüneserilir.1912’debirgecedeyazdığıHüküm (Yargı)adlıöykününodağındabirbabaoğul ilişkisivardır.AynıyılDönüşüm (Değişim)Kafka’nınençarpıcıuzunöyküsüolarakokurasunulur.Kafka’nın ilk romanının birinci bölümü,Kayıp adı altında 1913’te yayınlanmış, roman Kafka’nın

ölümündensonra,Amerikaadıaltında,tamamlanmışhaliyleokurasunulmuştur.Kafka ikinci büyük romanıDava’yı, Felice ile nişanını ikinci kez bozduğu 1914 yılında yazmaya

başlar. Ceza Sömürgesi de aynı yıl kaleme alınmıştır. 1922’de yazmaya başladığı Şato datamamlanmadankalmıştır.

Eserlerindenbazılarınışöylesıralayabiliriz:

1904-1905BeschreibungEinesKampfes(BirSavaşınTasviri)1906-1907HochzeitsvorbereitungenaufdemLande(TaşradaDüğünHazırlıkları)1913Betrachtung(Gözlem)1911-14DerVerschollene(Kayıp)1912DasUrteil(Hüküm/Yargı)1912DieVerwandlung(Dönüşüm/Değişim)1914InderStrafkolonie(CezaSömürgesi)1914DerProzess(Dava)1915DerDorfschullehrer(KöyÖğretmeni)1922DasSchloss(Şato)

BeschreibungeinesKampfes(BirSavaşınTasviri’ndeMaxBrod’untopladığıveTürkçeyeçevrilmişöyküler: Çin Seddinin İnşasında; Geri Çevrilme; Yasalar Sorunu Üzerine; Kent Arması; MecazlarÜzerine; Poseidon; Avcı Gracchus; Çiftlik Kapısına Vuruş; Köprü; Akbaba; Yola Çıkış; At Üzerinde;Gezinti; Şişko; Tapınanla Başlanmış Konuşma; Tapınanın Hikâyesi; Şişko ile Tapınan ArasındakiKonuşmanınDevamı;ŞişkonunYokOluşu;ŞarkıcıJosefinyadaFareUlusu.)

ÖNSÖZYADAKAFKA‘KOLONİSİ’HAKKINDA

“CezaSömürgesi”adıylaçeviriedebiyatımızagirmişolanöykününAlmancası:InderStrafkolonie…“CezaKolonisinde”diye çevirmekmümkün...Kolonie,Latince bir sözcük:Bir devletin kendi sınırlarıdışındasahipolduğu,siyasalveekonomikyöndenkendinebağımlıülke,bölge,yervb.anlamınageliyor.Türkçe’deki “sömürge” sözcüğü bu anlamları karşılıyor… Ancak Kolonie, aynı ulustan kişilerinoluşturduğutopluluğun,ulusalsınırlardışında,ülkeleriningeleneklerine,örfveâdetlerinebağlıkalarakyaşadıkları yer, yerleşim anlamına da geliyor. Hangi karşılığın daha yerinde olacağına, okur öyküyübitirdikten sonra karar verecektir herhalde... Ama asıl önemli olan şudur: Okur, biri nispeten uzun,diğerlerikısabubirkaçöyküyüokuduktansonra–yadaokurken–hepolduğugibi,kurallarını,anlamlarını,içeriklerinitekkişininbelirlediğibiranlatılardünyasıkolonisindebulunduğuhissinesıksıkkapılabilir.Kafka’nın arzusu hilafına onun metinlerini imha etmeyerek, edebiyat, kültür dünyasına kazandıran

arkadaşıMax Brod, bu metinleri tanınmış Alman ozanı ve yazar FranzWerfel’e okuduğunda,Werfel,“Bodenbachsınırınınötesinde,Kafka’yıanlayantekkişiçıkmayacaktır,”demiştir.“Kafka’yıanlamak”tanWerfel’inneyikastettiğiniçıkarmakzordur.Werfel’in,hattaKafka’yaenyakın

kişilerden sayılan Max Brod’un bile, bizzat Kafka’nın açıklamalarıyla, söyledikleriyle nereleresavrulmuşolduğunubilemeyiz;bumetinlerinanlamınayaklaştılarmı,onlardanuzaklaştılarmı,bunudabilemeyiz... Kafka ‘kolonisinin’ içinde olmak, oralı olmak anlamına pek gelmez. Çünkü kolonininkurucusu da biraz kaybolmuş gibidir orada. Yolu oraya düşeni bölük pörçük, ilintileri zor kurulur“bilgilendirmelerle” dolaştırıp durur Kafka metinlerinin içinde. Ama bunu yaparken birkaç bakımdanödüllendirirmeraklısını:Enbaşta,eşiörneğiazbulunurincebirironininyollarınıdöşeyerek…Gündelikhayattanstilizeedilipayrılmışsıradanilişkilerbuöykülerde(metinlerde)öylebirmatematiklebirarayagetirilirlerki,dahabaştan,biröyküokumaktançokbir“sorun,bilmeceçözmegöreviyle”karşıkarşıyagetirildiğimizduygusunakapılabiliriz.Kafka metinleri bugüne kadar farklı, değişik, birbirine zıt yorumlara destek vermiş, zaman zaman

yorumcuların kendi görüşlerini kanıtlamanın aracına bile dönüşmüştür. Bu metinler, dini açıdananlaşılmayaçalışılmış,psikanalizciedebiyatanlayışıoradakendincebirşeylerbulmayakalkmış,Fransaveİtalya’dadahaçokgerçeküstücülükakımlarıyla ilintilenmekistenmiş,sosyalistülkelerdekimizamanvizealabilmiş,kimizamanyasaklaraçarpmıştır.Birer “yap boz”dur bu metinler… Sonsuza kadar bozup kurabileceğiniz sayısız ayrıntı dağarcığı…

Okuyana hep bir ‘orta’ arama, bir merkez kurma ihtiyacı hissettiren elektronlar gibidir bu metinlerincümleleri;hepsieşdeğerli,hepsikendimerkezinineksenindedönenkodlargibidirler.Onlarıbirmerkez

etrafındatoplamakimkânsızdırsanki…Tebessüm,şaşkınlıkveyenilgiduygusuarasındagidipgelirken,anlamasakbileanlamaserüvenininbir

parçasıolmanınmutluluğunuyaşarız.GerçektendeKafkaokurunubirleştirenortaknokta,birKafkaokurucemaati kurabilen etmen budur: Orada herkes “anlamaya çalışan”dır; anlamaya çalışmanın zevkini,edebiyatın bumodernist boyutunubütünhazzıyla yaşayandır. İşin tuhafı, az sonra olacağı gibi, okur bumetinleriokumayabaşladığında,onahiçdekarmaşıkmışgibigelmezbunlar…Tersine, açık seçik,düzmetinler gibi görünürler…Tamda okurun, hiçbir şey anlamasına gerek bırakmayan, neyi anlamadığınıbileanlamadanrahatlıklaokuduğumetinlerdir.Nevarkiçoksürmezbuyanıltıcıalgı;çeviridengelmesimuhtemel handikapları bir yanabırakacakolsakbile, her bir cümlenin, ya da kod-biriminin kızağında,Dickens’ınünlü“BirNoelŞarkısı”ndakigibi,hayaletlerineteklerinetutunupisli,pusluvedeağırlaştıkçaağırlaşanaysızbirgecedekaymayabaşlarız.Romanlarındakibaşkişiyadakişiler,onlarıgittikçesaranvebu kişiler bağlamında içine girildikçe anlaşılmazlaşan olaylar, bu yolculukta onlara yaklaştıkça bizdenuzaklaşırlar.Kafka’nınöykülerindeise,durumbirazfarklıdır;öyküyapısınınsadeliği,kişilerinazlığı,biryadaikiolayınseçilipyoğunlaştırılmışolması,zamanzamanbuboşluktasüzülüşsırasındaayağımızıbirdama,birbacakapağınaolsunbasmamızafırsatverir…Taki,bizyenidenkayana,ayağımızınaltındakizeminiyitirenekadar…

AnlatımTekniği

Dikkatli, hele klasik metinlerin anlatım tekniklerine yabancı olmayan okur, örneğin bir Sefiller’de,yazarınbize,üçüncütekilkişidediğimizanlatıcıtekniğiylekendikurduğudünyayı,hemdeelindengelenher türlü anlatım aracını kullanarak açmaya çalıştığını kabul edecektir. Hugo, Tolstoy, Balzac ve aynıgeleneğegirensayısızyazar,çoğunlukla“herşeyibilen”,geçmişigeleceğitanıyan,okuruhayatüzerindebilgilendirmek için elinden geleni yapan anlatıcılardır. Tolstoy’da, Dostoyevski’de, “büyük anlatıcı”roman geleneğinde, üslupçu İngiliz yazarlarında bile değişmez bu kural: Ahlakıyla, yaşama tarzıyla,maddi manevi bütün ilişkileriyle, katıldıkları-katılmadıkları, eleştirdikleri-eleştirmedikleri, düzeltmekistedikleri bir dünya vardır onların... Okura, kendi dışlarındaki bir gerçekliği anlatır gibidirler; arayagirerler,kahramanların,tiplerinağzındanfikirleriniokuraaktarır,onuuyarır,onayolgösterirler...Dünyagörüşleri, hayat felsefeleri, bir başka deyişle ideolojileri, onlara o dünyayı nasıl gösteriyorsa (ya dagöstermiyorsa)öylesunarlaronu.Bugelenek,“aydınlanma”hareketinin,bilgilendirici,aydınlatıcıeğitimanlayışıylailintilenebilirelbette...Modernizmakımları,zatenaydınlanmacıaklınherşeyebiraçıklamagetirebileceğiinancınınçöktüğü,

irrasyonel (akıldışı), sezgisel boyutun gerçekliğe ulaşmada devreye girdiği, bireyin “dış” karşısındasöyleyebileceği bütünü kapsayan sözlerinin gerilediği akımlardır. Gerçeklik bütün olmaktan çıkmış,ayrıntıönemkazanmış,bütün,tek’iniçdünyasınınyansımalarındaparçalanmıştır(resimde,şiirdevs).Kafka’yıbugelenekiçindebiranlatıcıolarakdeğerlendirmekistersek,onunanlatıtekniğinin,yazarın

söyleyecek sözünün –bir anlamda– kalmamasına bir işaret olduğunu söylemekmümkündür.Aydınlatıcı,herşeyibilen,dünyalaryaratıpbozanauktoriyalyazarınkarşısındaKafka(başkabirkaçörnekteolduğugibi)aradançekilmişyazar’aörnektir.Üçüncütekilkişi(auktoriyal)biranlatıcıvardırgörünürde...Sizesözgelimiaçlıkcambazınınenazındankafestekidurumuhakkındabiryığınayrıntılıbilgiverir,amaiştebu bilgiler, cümlelerin kendileri hakkındaki bilgilere benzerler; kendi dışlarındaki bir gerçekliğe zorgötürürler okuru; ‘Dönüşüm’de, insanın nasıl olup da bir böceğe dönüşebildiğine ilişkin soruyu sizesordurmayacakkadarkendidünyalarınıkurancümlelerdirbunlar.

Çünkü:Yazarıarasanızdayazar,sizibilgilendirmeyepekdegönüllüdeğildiraslında.Sizedoğrudürüstcevapverecekkimseyokturortada.Yazaryazılımetnimasasındaunutupgitmiştir,yadasizebırakarak!NasılyaparKafkabunu?Anlatımıkişilerinden,figürlerindenbirininperspektifineteslimederek:Çok

önemlidirbu…Dikkatliokur,romanlarakadargitmeden,CezaSömürgesi’ndebilebu‘tekniği’,yazarınsaklambaç oyununu yakalayabilir. Onun figürleri birbirleri hakkında düşünür, birbirlerini ve ‘dünyayı’(okuradına)görür,algılarlar.İşte,metniniçindekikişininalgıdünyasınahapsedilmiştirokur,yazarınalgıdünyasına değil. Şöyle bir benzetme de yapılabilir: Okur, öykünün içindeki figürlerin sırtına binmiş,onlarla gezmekte ya da savrulup durmaktadır. Kör Odipus’un koluna girmiş küçük Odipuslar… Yolgöstericitanrılarındinlenmeyeçekildiğiyadazatenyollarınışaşırdığıbircehennem...Açlık cambazını denetleyen bekçilerin, “her nedense birer kasap” olduğunu öğreniriz. Benzer

bilgilendiricicümlelerdevardır;amabirkeztuzakkurulmuşturişte...Kafesindibindenöbettutanlarniçinkasaptır? Bir anlamı var mıdır bu kodun? Cevap almak için yazarı boşuna ararsınız, üstelik öykününsonunubeklemenizdebirişeyaramaz.Zatenyazarsizebiraçıklamayapsabile,‘kasap’örneğindeolduğugibi, sözde aydınlatmaya çalıştığı gerçeği büsbütün bulandırmaktan öte bir işlevi olmayacaktır onunsöylediklerinin... Kaldı ki biraz zorlarsak, öykülerdeki birçok nesnel bilginin, gene öyküdeki birininalgısına bağlanabileceğini, yazardan çok onun düşüncesiyle ilintilenebileceğini görürüz. Bu ‘yazarısaklama’ tekniğinin, metinlerdeki, ‘gördü, işitti, sandı, fark etti, umdu...’ vb. eylem sözcüklerininbolluğununbirbelirtisidir.Dünyayıöyküdekifigürlerdenbirininalgıdünyasınaindirgemeninkaçınılmazyoludurbu...Bir“galibaöylesandı,öylealgıladı”hali...“Kafkakolonisi”dedimamabunlara“çembermetinler”dedenebilir.(Bkz.MetinlerleSöyleşi,Prof.

Dr.ŞaraSayın,Multilingual,1999;kitaptakimetinlerarasında,mutlakaokunmasını tavsiyeedeceğimizçokişlevsel“Kafka”denemeleriolduğunuhatırlatalım!)Anlatıcınınaradançekipgittiğiyerde,öykünün(romanın) kişileri ile o kişilerin koluna tutunmuş okur, bir ayrıntıdan ötekine, bir labirentten diğerinesavrulupdururken,çemberhareketiiçindedörtduvararasındadolanıpdurur…Bu,gittikçedahaçokdışakapanan ‘coğrafyada’, tarihsel gerçeklikten iyicekoparkişi vedeokur... İnsan ilişkileri, sosyal çevre,hep bu kurmacanın içindemoleküllerine ayrılıp ayrılıp yeni, tuhaf oluşumlar kurarlar... Dünya kapınınhemenönündekalmışgibidir;neheyecanvericibirses,neinsanpsikolojisineuygunbirtepki,nededoğavardırorada(Kafkaromanlarınınveöykülerininçokbelirginbirözelliği,kişilerinbildikinsantepkilerigöstermeleribakımındanpsikolojik,karakterbelirleyiciboyuttandayoksunoluşlarıdır.Neiyi,nekötü,ne ahlaklı ne de ahlaksız nitelemesini yakıştırabilirsiniz onlara. İçlerindebulundukları duruma tepkilerverenkuklalargibidirler.Budabizi‘anlatının’klasik‘karakter’boyutundanyoksunkılar)...

AnlatılarınYapısını‘Sökme’Girişimi

Şimdi,bugenellemelerinardından,bukitabaaldığımızmetinlerlebirliktebaşkabirkaçöyküveromanaşöyle bir değinip, bir “yapı analizi” yapmayı deneyebiliriz: “Sökme” deyişim, bilerek; çünkü sonuçtametinleribiranlametrafındatoplamagibibiramacıhiçtaşımıyor.Zatenbu,azöncesöylediklerimizindeinkârıanlamınagelebilir.Genede,metinlerinüzerinegitmekonusundaokurubirazdahakışkırtıcıbiryolizlemehakkımızıkullanmaktançekinmiyoruz.Yukarıdadeğindiğim,değerlihocamınmetinlerigibi,başkasayısız metin, ‘Kafka kolonisine’ giden yolun taşlarını nasıl biraz döşeyecekse, tersine, bu tip yapıanalizleri de hem o öyküleri, romanları, hem de bunların üstüne yazılanları değerlendirmeye katkıdabulunabilecektir.Çünkü:Kafka,başkakimiörneklerdeolduğugibi,ikincilliteratürdediğimiz,“metinlerüzerineyazılanların”oluşturduğubirikimindeokurunbaşınabelakesildiğibirüretiminsorumlusudur!

Düzen;DüzeninBozulması;DüzeninYenidenKurulması

Hemen hepimizin çok iyi tanıdığı klasik Hollywood sinemasının öyküsünde, dramatik yapı, üçbasamaklıbirgelişmegösterir:Baştabirdüzenvardır,birailedüzeni,birbirinisevenikikişi,huzurlubirkasaba,yolundagidengündelikhayatıngöbeğindebir iş ilişkisivb…Derkenortayaçıkanbeklenmedikbirdurum(kişi/etmen)budüzenibozar,sarsar,dağıtır.Başkahramanbirtürkrizdurumunasürüklenir:Buikinci evre, kahraman için bir sınav, öğrenme, olgunlaşma evresidir de... Üçüncü evrede zorluklarhalledilir,krizçözülür,baştaki‘düzen’dahadasağlamkurulur...Bu şemayı kullanarakKafka ‘anlatısına’ döndüğümüzde şunu görürüz ki, gerek iki büyük romanında

(Dava, Şato) gerekse öykülerinin çoğunda, onun ‘figürleri’ (kişileri), kendilerini hemen hep bu ikincievre’nin, düzenin bozulmak üzere olduğu bir aşamanın önünde bulurlar. Dava’nın hemen girişinde,birilerininJosephK.’ya iftiraetmişolmaolasılığınıhatırlatıryazarbize,öyleki, JosephK.bir sabah,“kötü” bir şey yapmadığı halde tutuklanır. Dönüşüm’ün hemen girişinde, Gregor Samsa, odasındauyandığında, kendini bir böceğe dönüşmüş olarak bulur. Şato’da kadastrocu, bir köprünün başındadurmuş, karın, sisin içindeki Şato’yu görmeye çalışmaktadır. O da, az önce sözünü ettiğimiz ikincievre’nin hemen ağzındadır. Açlık cambazı zaten en baştan, o kafesin içindedir.Ceza Sömürgesi’ndearaştırmacıgezgin,hemeninfazyerindedirvebizimlebirlikteöyküyegirer...Kimin,neyin,niçin,hangikoşullardazorlaması,hanginedenlersonucu,klasikanlatının“kriz”dediği,

Kafkaanlatısıiçinsevaroluşunbiricik‘ortamı’nıoluşturanaşamadakendinibulduğunuhiçöğrenemeyiz.Klasik anlatı şemasında bu aşama bir olgunlaşma, (sözde de olsa) hayatı tanıma aşamasıyken, Kafkaanlatısında değişmez bir durum, bizatihi, olup olabilecek dünyanın kendisi gibidir…Böyle olunca da,onunfigürleri,oradangeriye,sözdebirzamanlarvarolmuşoilkdüzeneatıflaryapıpözlemlerçekselerde, ne o düzenin nasıl bozulduğunu, ne de niçin özlendiğini anlayabiliriz... “Eskiden”, “bir zamanlar”durumu şimdiki durum değildir. Ne anlamda? Açlık cambazının gösterisine ilginin çok büyük, eskikomutan döneminde infaza duyulanmerakın sınırsız olması anlamında... Şimdi artık olmayan bir şeyinolduğubirdurumdureskidüzen...‘Geçmişin’,oşimdi’ye(olaylarıngeçtiğidöneme)göre,öykününfigürünceyeğlenir,tercihediliryada

özlenir hali, önceki durumu ‘olumlu’ kılmaya yeter mi? Ya da şöyle soralım: Karşımızda objektif bir“dahaiyiolma”durumu,objektifbir“düzen”değilde,öykününkişisininalgısınavebellibirkaygısınagöre“dahaiyiolan”biröncekievremivardır?Öyleysekişi,algıladığı,amapekanlamveremediğiyadakolay anlaşılamayacak nedenlerle yeğlemez göründüğü, ama içinde örümcek ağına takılmış gibidebelendiği bir “duruma” sürüklenmiştir. Anlatının kendi kurmacasının (kurgusunun) mantığında tercihedilir bir önceki durumdur bu; böyle bir ilk “özlenebilir” durumun olmadığını, Hüküm öyküsününgirişindekioyüzeysel,ahenkli,mutluatmosferbetimlemesindendeçıkartabiliriz:Engüzelilkbaharlardanbirinde, güzelimbir pazargünüöğleöncesinden söz edilir:TıpkıDavidLynch’inBlue Velvet filminingirişindeolduğugibi...Huzuriçinde,güneşışığınaboğulmuşbirkasabaevi...Çiçekler,ötenkuşlar,mutluitfaiyeciler.Lynchbizebugirişi,aynenfilminsonundaolduğugibi,kurmaca,düşsel,imkânsızbirdüzendurumuolaraksunar.Öylesineabartılıbirhuzurdurkibu,tıpkıcennetgibidüşselyadazatenimkânsız...Hükümöyküsününgirişindekibudüşselhuzurortamıda,çokgeçmedensilinipgidecektir.Çünküöykününfigürü (kişisi) zaten oldum olası o ikinci evrede yaşamaktadır... Petersburg’da yaşadığı su götürürarkadaşınayazdığımektuplarlaayaktadurmayaçalışarak...

Zaman/Değişme/Gelişme?

CezaSömürgesi’ndeveAçlıkCambazı’ndazaman,artardagelenzincirlemesekanslarınoluşturduğubirsüreçtençok,bir‘durum’dur.İnfazavecambazınaçkalmasınaduyulanilgininazalmasıilişkisinde,bir“bir zamanlar” ve “şimdi” durumuoluşur.Amagerçek bir geçmiş ve şimdi süreci, bir zamanduygusuyaşamayızbuöykülerdeveötekianlatılarda…Zaman,“yasanınönünde”bekleyentaşralıadamıyaşlandırır,amakapıdabekleyenbekçideenufakbir

değişikliktensözedilmez…Kafka’da, taşralıadamıkuşatanbirdurumdurzaman;gerektiğindegetirdiğisonuçlarvardır(ilgininazalması,taşralıadamınyaşlanması,Hüküm’debabanınağzındadişkalmaması),ama kendisi yoktur… ‘Pazar günü öğle öncesi, bir ilkbahar, o gün öğleden sonra, çok sonraları, yıllarsonra’ gibi ifadeler, hemen hep zamanın süreçleri içinden kopartılmış durumlara işaret ederler. Bunedenleolacak,sonsuzbirzamanayayılmışgibidirKafkaanlatıları.Zamaniyicegenleşip“süreç”olmaözelliğini yitirmiştir. Belki şöyle de söylenebilir:Kafka figürleri (kişileri) aynı durumda (anda) farklızamandüzlemlerindeyaşadıklarıiçin(de)ortayahayaletimsibirdünyaçıkmaktadır.(Zamanınbuoyunu,çevirilere de güçlük çıkarmaktadır: Açlık Cambazı’nda, tekrarları anlatan, ‘ederdi, yapardı, olurdu,derdi...’cümlelerinden,di’ligeçmişzamana‘etti,yaptı,oldu,dedi...’geçişlerde,çevirmenarkadaşımızınzorlanmalarıboşunadeğildi.)

Mekân

Üst üste binmiş zamanların ya da genleşmiş, yayılmış bir zamansal boşluğun içine fırlatılmış kişi,kendini genebir ‘durum’olarak tanımlayabileceğimiz birmekânınya damimarinin içindebulur (açlıkcambazının kafesi; tropikal, kıraç, ama coğrafi bölgesi belirsiz, bir tür territorium incognito’da[bilinmeyen bölgede] suçunu mahkûmun bedenine kazıyan bir infaz makinesi; ünlü Trapez Cambazıöyküsünde hayatın biricik mekânına dönüşmüş ip vb...). Mekân labirentleşmiş, kudretlilerin, iktidarınkişiyekapalı‘yüksekmimarisi’ ilealttakilerinhareketettiklerilabirentolmaküzere,güçilişkisinegöreikiye bölünmüştür. Şato’da, güçlüler, şatonun içindedirler…Dava’da localardakiler, aşağıdaki JosephK.’yatepedenbakarlar...Yasaönündekibekçiayaktadururken,taşradangelenadambiriskemleyeçöker...Aynımekândabilebirüst-altilişkisikurulur...Yasa’nınyayıldığıyüksekmekânsınırsızgibidir;kapılarınkapıları izlediğini öğreniriz kapı bekçisinden. Hüküm’de babanın, arkadaki odasında yatağın içindedikilipbireliyletavanatutunarakdengelendiğiniokuruz;karanlık,izbearkaodada,gücüntemsilcisibaba,devleşipoğlunaüsttenbakar...Fakatmekânkolayca konturlarını ya da insana ‘yer’, güven sunma işlevini de yitirebilir...Dava’da,

avluların etrafına yayılmış yoksul evlerinden birinin içinde, K.’nın karşısına duruşma salonu çıkar.‘Dönüşüm’deGregor’unbildikodasında,Gregorbirböcekolarakuyanır.Mekânartıkeskiboyutlarındagörünmezona…Odanıneşyası,buyenivaroluşhalinedestekolmaktançok,engellerçıkarır.Yuva adlıöyküde,mekântoprakaltıdır.CezaSömürgesi’ndeeskikomutanınmezarı,birçayevinde,duvarınhemendibindeki bir masanın altındadır. Koruyucu yuva-mekân gitmiş, yerine tekinsiz güçlerin kol gezdiği,iktidarın,gücünkeyfinegöredeğiştirebildiğituhafbirtiyatrosahnesigelmiştir...Kafkakişisininmekânı,bildikmimarivefizikselözelliklerikolaycakaybedebilenyadatemsiletmeyenbir‘varoluşdurumudur’da diyebiliriz. Çünkü, ‘sahne’ de sonuçta bir durumdur. Zaman-mekân sahneleşip bir kıyamet ortamı

kurmuşlardır. Sahne, o sözünü ettiğimiz ikinci evre’nin kendisidir. Yabancılaşmışlığın oyunununsergilendiğiyerdediyebilirizbunabelki.Amabaştadasöyledik,buevre’yesadecegirişvardır,oradançıkışyoktur…Öyleyse‘yabancılaşma’birkıyametdurumudur; tarihdışı,zamanüstü,hiçdeğişmeyecekbirdurum...Bu“ikinci”dediğimiz,amaKafka’da“tek”olanvaroluşdurumu,busahne,figürlerin(kişilerin)biricik

özgürlük imkânını da temsil eder. Özgürlüğün gerçekleşebileceği biricik yer, bir ipin üstü, bir kafesiniçidir; orada biraz saygı ve hayranlık uyandırarak, rahatsız edilmeden aç kalabilmektir özgürlük.Varoluşunukendibildiğiyoldangerçekleştirmektir...Nevarki,“kendinde”birözgürlükdeğildirbu,hepbağımlıdır;öteki,dışolmadankendibaşınaanlamınıkaybedenbirvaroluşhalivardırkarşımızda.CezaSömürgesi’ndesubayinfazınanlamınıveişlevinigezgineanlatmakiçinyırtınır;açlıkcambazı,gerçektende hiçbir şey yemediğine çevresindekileri inandırmayı başaramaz; Hüküm’de, Georg’un varoluşu,Petersburg’daki‘arkadaşına’bağlıgibidir.Gregor,Dönüşüm’de,enbüyüközgürlüğünü,böcekkimliğindeyaşar aslında…Demek ki özgürlük, bu bağımlılık ilişkisinde daha baştan mutlak bir durum olmaktançıkmıştır.Özgürlük, gerçekliğin bildik bütün bağlarından kopuk, öznel-sınırlı bir bilinç durumu olarak,amasadecegeçicibirdurumolarakvardır.Dönüşüm’de,Gregor’unböcekkimliğinikimseönemsemediğigibi,bunapekşaşırandaolmaz;işegidemeyişiasılkaygıyıoluştururdışarıdakileriçin.Açlıkcambazıaçkalışınaneanlamverirseversin,dış(dünya)onakendikabagerçekliğindenbakar;özgürlüğünü(varoluşanlamını)ortadankaldırır.Hüküm’de,baba,oğlununPetersburg’dakiarkadaşınınvaroluşunungöbeğinebomba atar sanki, arkadaşı Rusya’ya dağılır, silinir, dükkânı yağmalanır, malları parçalanır, gazmusluklarıhavalardauçuşur;kendivaroluşunu(özgürlüğünü)buyansımasıylabirlikteayaktatutanoğula,ölmekkalırsadece.İnfazsubayıvaroluşunu(özgürlüğünü)infazmakinesineendekslemiştir.Bubağımlılıkilişkisindemakineitibargörmeyince,onundavaroluşnedeniortadankalkar(özgürlüğüde)...Elbettebilincinnesnelgerçekliğikavramayetersizliğindenötürübirkendiiçinekapanmasıvesterilbir

durumasarılması,sonuçtadayenilmesigibibirilişkivardırkarşımızda...Kişivaroluşunu,özgürlüğünü,gerçekliğinçoksınırlı,ayrıntısalbirparçasıüzerinekuruporadatanımlamayaçalışır.Dolayısıyladabirkısırdöngü çıkar karşımıza; aç kalma gibi bir inatlaşma çevresinde dönüp dolanır hayat. Kendini mi,müfettişimi, yoksa okurumu aldattığı belli olmayan bir sonuç cümlesinde, açlık cambazı, tadı hoşunagidecek,beğenebileceğibiryiyecekbulamadığıiçinbuyoluseçtiğinisöyleyecektir.Aynıcümleyi,“Benvaroluşumu (özgürlüğümü) ancak bu yoldan gerçekleştirebileceğimi düşündüm,” cümlesiyle dedeğiştirebilirizsanırım.Sonuçdeğişmez.Topaçöyküsündedüşünür,dönentopacıdurdurupelinealmayakalktığıanda,otopaçartıktopaçolmaktançıkar.Onunbilgiside,dönentopacınasılbilgisideğildirartık.Birkopartmadırbubilgi,biranınbilgisidir,daraltılmışbirbilincinbilgisi...En başta söyledik, Kafka anlatıları, genellikle anlatıcının aradan çekildiği bir teknikle sunuluyordu.

Yoksa Kafka bizi o topacın üstüne mi oturtuyor? Onunla birlikte döndüğümüz için onunla birlikte,elektronlaşmış, bağımsızlaşmış cümlelerle, ifadelerle, sözde açıklamalarla, sözdeyorumlarla fır dönüpduruyoruz galiba... Ya da: Öykü, roman dönüp duruyor karşımızda, bir o yüzünü gösteriyor, bir buyüzünü… Başın-sonun olmadığı bir sonsuzluk durumu mudur bu anlatılar? “Bütün” hakkında bilgiverebileceğinidüşünen‘aydınlanmacı’anlatıgeleneğininortadankalktığıbumodernistuçta,yazar,metnisırfkendicanınıkurtarmakiçinkurduğubirözgürlükalanıolarak,hayatınağırlığıkarşısındabirsonçareolarakişlevselleştirmişolamazmı?

İletişim

Kafkametinlerini,sosyaldünyayıbiriletişimsistemiolarak,birdililişkisiolarakanlamayaçalışarakda okumak isteyebiliriz. Toplumun/genelin refah ve mutluluğunun, bireyin/tekin de refah ve mutluluğuanlamına geleceği biçimindeki aydınlanmacı idealin çökmesine; bu ideali cisimleştirme iddiasındakimodern devletin belli bir sınıfın tahakküm aracına dönüşmüş olmasına ve aydınlanma aklının, yerini“tutulmuş”biraklabırakmasınabirestetik tepki,bunadenkbir ruhhalidirmodernizm.Moderndevlet,toplum ve birey adına, şiddeti hukuk üzerinden tekelleştirmiş, bölüşümü düzenleyen devlettir de. Butekelleştirme, bireye, işlevi ve anlamı devlette saklı bir tahakküm olarak yansır. En azındanKafka’dahukukun, hukuk normlarının ve ilkelerin temsili olan modern devlet, normu mutlaklaştırıpsoyutlaştırmıştır. Dava’da, görünmeyen mahkeme, bütün mekanizmalarıyla, soyut, mutlak bir normun(adaletin)temsilcisinedönmüş,hattahayatınbütünöğeleri,bankadakisıradanmemurdançamaşırhaneninarkaodasına,bumutlağınhizmetindekimekanizmanınaksamıolupçıkmıştır.Dava’nınküçükbirmodelideCezaSömürgesiolsagerektir.Subay,artıküzerindeçizimmi,yazımıbulunduğubelliolmayaneskikâğıtlarüzerinde,buelegeçmez‘normlar’toplamınınbirzamanlardakianlamınıarargibidir.Normun tahakkümü, bireye en başta dil olarak yansır. Kafka figürü, tahakkümün kendisine dille

yansıyışına dille cevapveremez; çünkübu dili anlamaz.CezaSömürgesi’ninmahkûmu adeta dilsizdir.Kişi,aslındabutahakkümündilinikonuşanlarıntahakkümüaltınagirer.Görünmeyenmahkemenin(Dava)dili,Hüküm’debabanındiliolur.Figür(kişi)süper-ego’nun(mahkemenin,babanın,subayınvb.)dilinintahakkümüaltındadır.Özgürolmak isteyenGeorgbabanındiliylekonuşmakzorundadır.Özgürlüğünyokedilmesi, özellikle bilim-kurguda boşuna dilin geçersizleşmesi anlamına gelmez. Uzaylılar en baştailetişim sistemlerimizi bozarlar bu dünyaya inince. Kafka kişisi de, süper-egonun dilini paylaşamaz,anlamaz; tambir iletişimyalnızlığı içindedirvebelkidekendisinianlamayacakları içinaçlıkcambazı,dışa(okura)anlayabilecekleri,işlevsizbircümlesunar:Tadıhoşumagidecekyiyeceğibulamadım,diye.BelkideKafka,kendidiliylekurduğubirevrenebundansokmazbizi;özgürolduğubiricikdünyaya...

“Dönüşüm”

Kafka’nın bu uzun öyküsünün dilimizdeki çevirilerinde nedense “Değişim” adı tercih edilmiş.İnternettekiKafkasitelerindeyapacağımızkısabirgezintide,Almancabasımlarındayadabaşkadillereyapılmışçevirilerindekapak illüstrasyonuolarakbirkelebeğindekullanıldığınıgörüyoruz.Dönüşüm’übirkavramolarakhatırlatmayayönelikbutercih,enazındanbuişleviniyerinegetiriyor,çünkükelebek,tırtılınmetamorfoz geçirmiş halidir; değişikliğe uğramak söz konusudeğildir; yaşanan tamamenbir üst(başka) biçimegeçmektir; geri dönmemecesine.Değişim, her zamanolmasa bile, eski durumabir geridönüşün kapısını aralık tutar, çevirmenimiz tercihini, metamorfozun, yani öyküdeki durumun karşılığıolarakdahauygunolduğunudüşündüğü“Dönüşüm”lehinekullandı.Kuşkusuz, giriş açıklamamızı buraya kadar okuyagelmiş biri içinDönüşüm’e ayrıca yer ayırmamız

birazyadırgatıcıgelecektir;çünküKafka’nın‘dünyasına”çokyönlübirüstbakışoluşturmayaçalıştığımızbu girişin, okura, hem metiniçi hem de tarihsel yorumlar yapma bakımından, gerekli anahtarları,dolayısıyla da “yorumlama özgürlüğü”nü az çok sunduğunu düşünüyoruz. Gene de, buraya kadaryapageldiğimiz açıklamaları biraz daha desteklemek için, bu kez metinden yola çıkma denemesiyapabiliriz.Dönüşüm, girişte belirttiğimiz “kişinin kendini bir durumda bulma” modelinin Kafka’daki en tipik

örneklerindenbiriolsagerekir.Dava’da, romanfigürükötübirşeyyapmamışolsada,onun tutuklanma

durumu, romanın daha ilk cümlesiyle birlikte, onu da, bizi de içine alır. Aynı giriş, burada öykününfigürünübirbaşka tutuklanmayadasınırlanmadurumu ilekarşıkarşıyagetirir.Elbetteokuruda:Kitinkabuğuiçindekitanımlanmaz,ürkütücübirböcek.Okurdahailkcümledesırtındanböceğinodasınaitilirveoradanuzunsüreçıkamaz,takiböcek,külkutularının,çöpünarasındandışarıyaçıkıpkızkardeşininçaldığıkemanıdinlemeyigözealıncayakadar.Kafka, “aradan çekilen yazar” olarak, insanın böceğe dönüşmesi gibi, akla,mantığa ve elbette doğa

yasalarına aykırı bir sürecinhesabını vermektenkurtulmuş; anlatınınperspektifini böceğinbilincinevegözüne bağlayıp ortalıktan “sıvışmıştır”. Şimdi o odada böcek ve onun algı dünyasının sınırlarınahapsedilmiş okur, yazarın biraz merhamet edip bir ara aralattığı kapıdan, o gene alabildiğine sınırlıperspektiften, Gregor’un anne babasının ve kız kardeşinin bulunduğu, bir ara işyerinden patronunyolladığı müdürün dolanıp durduğu ve en son, belki de kendisi gibi pazarlamacı oldukları izleniminiveren,soğuk,itici,sakallıüçkiracınınyemekyediklerisalona“bakar”(yadakulakverir).Kafka’nın,buöyküsüyle ilgili olarak, kapak resmi yapılacaksa, böceğin kesinlikle gösterilmemesi gerektiğinihatırlatmasıboşunadeğildirelbette.Çünküböcekyadaböcekleşme,birdurumdur:İçineçekilinmişbirdurumyadaiçtendışarıyabakmanındurumu.Elbetteokur,onunlaaynıodayakapatılmışveonungözünden“dışa”bakıyor,kulakkabartıyorolsada,

biryandandaodadakiböceğinburadankurtulma,hareketetme,sesiniduyurma,hattabiranevvelkalkıpişineyetişmevb.kaygılarınaeşlikedeniç(psikolojik-düşünsel)vedış(fiziksel)süreçleri,gerçektesüreçizlenimi veren “kaygı ve yetersizlik” durumlarını, yazarın gene böcek üzerinden (onun algı ve bilinciaracılığıyla)verdiğibilgilerleizlemekonumundadır.Edebiyateleştirisi,öykününbaşlıcaüçbölümdeyapılandığınıkabuleder:BirincibölümdeGregor’un

mesleğiyle, işiyle ilgili kaygılarını, bir an evvel işe yetişmemecburiyetinin baskısını öğreniriz. İkincibölüm bakışlarımızı aile üzerine çevirtir. Ailenin (anne, baba, kız kardeş) bir ittifak ya da dayanışmaiçine girmesi evresidir bu. Üçüncü bölümde görünürde bir tür kendi üzerine savrulma, kendisiylehesaplaşma söz konusudur. İkinci bölümde yavaş yavaş ortaya çıkan, böceğin kimlik/özdeşlik sorunu,üçüncü bölümde bir bakıma böcek-insan ikileminin bulanıklaşmasıyla anlamsal açılımlar oluşturur.Dönüşümün ya da “oyundan çıkma”, geriye çekilip kabuğuna kapanma durumunun, hayatın anlamınıyakalayamama, hayatı pazarlamacılığın, ailenin borcunu ödemenin kaygı sınırları içine çekmeaymazlığının Samsa’yı getirdiği bir durak olarak da yorumlamak mümkün. Burada karşımıza insanyemeğineağzınısürememe,aradığıbesinibir türlübulamamamotifleriçıkıyor.Bubir türlübulamadığıbesin,aslındaböceğedönüşmedendeböcekgibiyaşamışolduğuiçin“tadını”,“anlamını”kendindenhepuzaktuttuğu“ötekihayat”olabilirmi?Özgürleştiricimüzikolaraksimgeleştirilmişötekihayat?

Zaman

Birinci bölümde,Norbert Elias’ın uygarlaşma süreçleriyle birlikte kültürel bir vicdana dönüştüğünüilerisürdüğü“zamanvicdanının”yadabaskısınınneredeysetipikbiruygulamasınıbuluruz.Elias’agöre,kapitalist sanayi toplumları (hizmet sektörünü de buna eklememiz gerek) çalışanı (bireyi) verimlilikilkesine göre kesin zaman dilimlerine bölünmüş bir gündelik/haftalık/aylık/yıllık hayatın, hatta ömrünkorsesinesokmuşolsabile, insan,budışbaskıyı içselleştiripbirzamanvicdanınadönüştürmüşolduğuiçinbirbakımaonualgılamaz.Böcek-Gregor,Elias’tanyaklaşıkellialtmışyılönce,butezizorlarcasına,zamançarkınıngıcırtılarıaltındaezilir.Gregor’unzamanvicdanınadirenişi,enazındanzamanınbaskısını

iyicedışsallaştırmasısözkonusudur.Birincibölüm,dakikalarıntahakkümünüyaşatırona(veokura).Amaişte zaman, öteki her şey gibi, sadece “baskı’nın” durumlaşmasından başka bir şey değildir burada.Örneğin firmanın,Gregor’un yokluğunu fark etmesi için on dakikacık yetmiştir. Sonra, ikinci bölümde,dakikalaröneminikaybedersanki.Zaman,durumolaraköyküdeşimdilikişlevsizleşmiş;yapacağınıyapıportadan çekilmiştir. Patronunyolladığımüdür, zamanı da, baskısını da beraberinde alıp götürür.Çünküzaman, iş-çalışma dünyasına endeksli, görece varolan bir şeydir; artık işe gidemeyen, değişmelerinyağmurlu havadan güneşli havaya geçişten ibaret olduğu, bir yere ulaştırmayan sınırlı hareketlerin(böceğin hareketlerinin) dairesellik kazandığı bir mekânda, zaman süreç olarak yok olmuştur; durumolarakisebulanıklaşmıştır.

TekelciAşamaÖncesiKapitalizm

Gregor Samsa’nın böcekleşmeden önce (ve hâlâ) satıcılığını yaptığı firma ya da işyeri, bugünülkemizdehâlâbirolguolarakvarolanküçükesnaf/atölyeişletmelerininbirmodelinisunar.Haniçırağın,çalışanın patronundan, muhasebecisinden hafta sonu kişisel borç alabildiği bir kapitalizm aşamasını.Gregor’unailesidepatrondanborçparaalmıştır.Batı’dabugünçoktantarihekarışmışbirdönemdirbu;Kafka’nınDönüşüm’üyazdığıyıllarda,hızlatekelciaşamasınadoğruevrilen,küçükişletmeleri,firmalarıyutan kapitalizmin ön biçimlerinden temsili bir örnektir bu firma. Ne var ki, işe gelmeyen elemanınımerakeden,enazından,hanginedenlerleolursaolsunkaygılananbu“insani” firma,genedeKafka’nınöteki yapıtlarında gördüğümüz üst-alt ilişkisini, başta mimari düzenlemelerle olmak üzere (Dava’dayargıçların kürsüsü, locadakiler) çeşitli düzlemlerde kurar. [Kafka metinlerinde, başta “görünmezmahkeme” olmak üzere, kişi hep kurumların temsilcilerinin temsilcileri ile yüz yüze gelebilir ancak.Kurumu,üstotoriteyitemsiledenkişivearacılarda,beklenmedik(enazındangörünürde)zaaflartaşırlar.Temsilettiklerigüçilefiziksel,kişiselyapılarıarasında,tersorantılı,“aşağıdaki”kişiyeilkandacesaretverenözelliklerivardır.]Buradadapatronyanındakilereyüksektenkonuşur(Kafka’daki“kürsü”motifi)ama kulakları ağır işitir. Gregor firmada zaafları olduğu bilinen biridir; bu da üst’ünün onun üzerindeotorite kurmasını kolaylaştırdığı gibi, gene kurumun ona karşı, insani davrandığı izlenimini okuraverebilecekbirfırsattır.Zaaflarüzerinekurulu, tahammül,merhametetmegörüntüsüardındaişleyenbirinsafsızlıkveanlayışsızlıkkolaycaeleverirkendini.BuradaHeinzPolitzer’in1962tarihliFranzKafka,der Künstler (“Sanatçı Franz Kafka”) kitabından bir yoruma baş vurarak, onun firma ile ilişkisininkaynağını biyografik bir olguyla da açıklamaya çalışabiliriz. Politzer’e göre, Kafka eski Avusturyaliselerininkâbuslarınıyansıtmaktadırbu firma ilişkisinde.Öğretmeninin,annebabasının, sonradaokulmüdürünün(süper-egoların)bitmezbaskısınıveverimliliğikendiölçütleriylebelirlemeyetkisinibuluruzburada.Gregorfirmada,alacaklarıtahsiletmeyetkisiyledonatılarak,firmanınötekidaharahatveserbestdavranabilenpazarlamacılarınınkonumunayükselme şansı elde etmiştir, amabu şansı geri tepmiş, sonzamanlarda alabildiğine verimsiz bir çalışma ortaya koymuştur. Verimliliğin ölçülmesinde kantarıntopuzunu üst-otoritelere bırakan bu yorumları, onun lise yaşantısındaki deneyimleriyle ilişkilendirmekelbettezordeğildir.Gregor’un ailesiyle ilişkisi, tuhaf bir dayanışma ya da kullanma ilişkisine tekabül eder.Gregor, bir

trenden inip ötekine binerek yaptığı pazarlamayolculuklarının katlanılmaz baskısına, ailesinin, hemdeişyerisahibine(patrona)olanborcundanötürüdayanmakzorundadır.Obirkölemidir,yoksa,aileyeaitolmanın bedeli midir bu? Cevap vermek zordur bu soruya. Ancak, yayına hazırladığımız Babaya

Mektup’tan çıkartabileceğimiz kadarıyla, bir biyografik yorum yapmamız mümkünse, Kafka için aileüyesi, oğul olmak, anlamını kendisinin bilemeyeceği kurallara uymakla mümkündür, diyebiliriz. Kafkaorada, babasının koyduğu ve nedenini, niçinini sadece onun bildiği kurallardan söz eder. Bu yorumbenimsenirse,böcekleşme,babaotoritesine(dışa/süper-egoya)kapanma,kendincebirözgürleşmedirde.

Özgürlüğünİmkânsızlığı

Gregor,özgürleşmeyi,(bağımsızlaşmayı)ailesininpatronaolanborcunuödemezorunluluğununortadankalkması koşuluna bağlayıp indirger, çok dar anlamda yorumlar. Kaldı ki, koşul buysa, gerektiği gibiçalışmaması,enazındanüst-otoriteyegöre,verimliveyeterliperformansgöstermemesi,özgürleşmektenkorktuğunun değilse bile, onu basitleştirdiğinin, indirgediğinin belirtisi olarak anlaşılabilir. Gregor,gerçeközgürleşmeninönündebambaşkavebelkidegörünmezsınırlarolduğununfarkındadırbelki;tıpkıliseyibitirmenin,oradankurtulmanın,(hepolduğugibi)birözgürlükduygusuvermesininardından,hemenöteki kurum ve mercilerin (süper-ego kurumlarının) önümüze çıkması ilişkisinde olduğu gibi. Herözgürleşme (duygusu) geçici, yanıltıcıdır; mutlak değil, bir önceki durumdan, belli bir durumdanbağımsızlaşmaktır. Dış dünya, yeni bağımlılık alanlarını hazır edip kişiyi bekler, Gregor bu firmayaborcunu bitirip bağımsızlaştıktan sonra ne yapacaktır? Öyküde bu gelecek tasarımına ilişkin nebulabiliriz?Pazarlamacılıkla ilgili sorunların cenderesi içinde sıkışıp kalmışlığı, sonuçta kendisini birpazarlamametaı gibi görüşü, onun özgürlük tasavvurunun kendi dünyasıyla (bireyin kendi dünyasıyla)sınırlılığını gösterir bize. Gregor Samsa’nın özgürlük, bağımsızlık tasarımı, belli bir durumu arkadabırakmaktanibarettirsadece,tasarlayamadığıbirdurumunözleminibileçekememektediro,amaüçüncübölümdegöreceğimizgibi,“heparadığı”,belkidebulmaktankorktuğubir“besin”sözkonusudur.Gregor’un borcun ödenmesi sorunu da, zamana dayalı bir süreçten çok, Gregor’un algılayışında,

özgürlüğünönünükesenbirdurumdur;süreçleşemeyenözgürlük(düşüncesi),yeriniisteristemezbaşkabirdurumsalkurtuluşa,“böcekleşmeye”bırakıyorsa,metamorfozradikalbirdönüşümolarak,Kafkavaribirözgürleşmeden, öteki birbirini izleyecek bağımlıklara, (evliliğe, bizzat iş güç sahibi olmaya vb.)kapanmaktanbaşkaneolabilirki?Yaniözgürleşmeolmayanbirözgürleşmedenbaşka?Sonbölümde,amabir bakıma hep kaçtığı o şeyin, özgürlüğün (özgürleşme olarak müziğin) taşıdığı anlamı bu yorumaekleyerek,böcekleşmeninhemözgürleşme,hemdeözgürleşmedenuzaklaşmaolduğunu ilerisürebiliriz:Çünkü insani duygular taşımadığımız sürece, müziğin özgürleştirici anlamından söz etmek imkânsızdırmetnegöre.(Buduygulardanyoksunüçkiracı,insangibigörünmeklebirlikte,dahaalttabirkonumdayeralırlar!)Böceğindahaöykününbaşındakarşımızaçıkması,busığınmanın(metamorfozun)birbağımsızlaşmayı

getirmediğini söylüyor bize; tuhaf bir döngüsel hareketle, öyküde okuduğumuz durumların sonucu gibigörünen böcekleşme, aynı zamanda (öykünün) başlangıç noktasında karşımıza çıkınca, kendi çözümünüinkâr ediyor. Böcek-Gregor hâlâ önceki gibi, sorumluluklarını taşımak zorunda; yaşantısı benliğineyapışmış; yeni biçimine aldırmadan “Sen bir insansın!” diyor ona; ama bu insan, o sözünü ettiğimiz,pazarlama pratiğiyle sınırlı, her türlü insani ilişkiyi dışa koymuş, hayatın anlamını ödenecek borcaendekslemiş “insandır”. Kalkacaksın, giyinip kuşanacaksın, trenlere binip alacakları tahsil edeceksin!Kafka’nın, Gregor’un böcek yapısına bürünmekle, kendi iç, insan yapısından, gündelik hayatın pratikkaygılarından bile kurtulamayacağını, dolayısıyla da bu tür dönüşümlerin bir çıkış yolu olamayacağınısöylemesi,Dönüşümöyküsününmesajlarındansadecebiriherhalde.Gregor,oböcekleşmişyenihaliyle

müdürünkarşısınaçıktığında,beriki,“Vaycanına!”diyehaykırıpkaçıpgittiğinde,okurda,böcekleşmeninkaçışı tamamlamaya yetmeyeceğini kavrar ve öykü burada bitebilirdi. Elbette bu “oyundan çıkma”, busığınma,sadecebirkorunmayı,kapanmayıdeğildehayatınanlamıolabilecekbirözgürleşmeyidebirliktegetirebilseydibiterdiöyküburada.Oysakarşımızdaiki,hattaüçdüzlemlibirvaroluşhalibulunmaktadır:a)Pazarlamacı,satıcı,aileninborcunuyüklenmiş,evlenecekimkânlardanhenüzyoksunGregor.b)Böcekleşmeyle,enazındanbupratikzorunluluklardanisteristemezkurtulmuşolanBöcek-Gregor.c)Böcekileinsanarasındasıkışmışgibigörünen,amaözgürlüğügerçekanlamdaarayanGregor.Evet, öykü orada bitmez, üstelik kaçış, gerçek bir kurtuluşu getirmek şöyle dursun, böcekleşme

Gregor’uheryöndenkıstırdığıveenbaştafizikselhareketlerinisınırladığıiçin,kurtulmasanısı(diyelimkiGregor’unrüyasıdevamediyorvebütünokuduklarımızrüya)biryanılgıolarakdatanımlanabilir.Öykünün, sözünü ettiğimiz ikinci bölümünde, zaman iyice durumlaşır. Kasvetli, sıkıntılı rüyalardan

uyanmışGregorSamsa,birincibölümdekendinibirböcekolarakbulmuştu;şimdiderinbiruykuyadalıpbubölümükapar.Uyandığında,zamanartık,atlamalıbirdurumdur.Belkibiraygeçmiştir,belkideikiayolmuştur.Buradabirkezdaha,zamanbaskısınınyadavicdanının, toplumsalorganizasyonunverimlilikilkesine göre oluşturduğu yapay, dış, göreli bir durum olduğunu görürüz. Müdür aceleyle toparlanıpgiderken, zamanın fazlasıylaanlamlıve işlevselolduğubirdünyanın temsilcisiolarak, zamansallığıdaberaberindegötürmüşgibidir.Buda,Böcek-Gregor içinbir türbaskıdanarınmadurumudur.Zamandankurtulmadurumu,zamanadeğildehastalığındurumunabağlıhastanınkigibibir tekdüzeyaşamahalidirbu;işlevsiz,anlamsızbirbeklemedurumuvardırartıkkarşımızda;dolayısıyladabiryalnızlığamahkûmolmadurumu.Böcek-Gregor, başta değindiğimiz anlatım perspektifine sıkıştırılmış bir figür olarak, dış dünyayı

(salonu,oradakonuşulanları)görselveişitselyollardanalgılamaktadır.Ancaksadeceböcekiçindeğil,okur için de,Kafka aileyi böceğin duyduğu seslerle, (akustik) araçlarla çizer. Bu dış sesler –içeridencevap, en azından anlaşılır insan sesi biçiminde cevaplar alamadıkları için– genellikle dışarıdakileriniçeriyekarşıgeliştirdikleritavırvetutumun,yaşadıklarıduygusalhallerinanlatıcısıişlevinitaşırlar.

GreteveMüziğinÖzgürleştiriciİşlevi

Dönüşüm’de,Kafka’nıngerçekhayatındaannesiyleolansorunluilişkisinin,onuhepbabasınındümensuyundakikadınolarakgörüşününizdüşümlerinibulmakmümkün.Ancaköyküdekienönemlikişi,elbetteGregor’unkızkardeşiGrete’dir.Gregor-Greteadlarınınsesselbenzerliği,öyküdekiolaylarınkarşımızaçıkardığı durumlar, hele müziğin bütün içinde taşıdığı anlam, bizi bu ilişki üzerinde enikonu durmayayöneltecek türdendir. Grete’nin, dönüşümden önce Gregor ile, anne babasından farklı olarak çıkarilişkisinedayanmayan içtenlikli bir ilişkisi olduğunuöğreniriz.Buköklü sevgi, görünürde, kızınböcekkarşısındaki duygularını bastırıp odasına girmesine yeter. Aile, dönüşümün hayatlarına getirebileceğiolumsuzlukların tedirginliği altında kıvranırken, Grete kardeşinin bir felaketle baş başa bulunduğunudüşünebilmektedir. Gregor ev bütçesine katkıda bulunma imkânını yitirince, bu boşluğu doldurmakdurumunda kalan Grete, kardeşiyle olan ilişkisini gene de salt acıma, bir hastaya bakma düzlemineindirgemez.Böcekileaileninozamanakadaruzanagelmişotoriteayağıarasındakiilişkiyiartıkokurar.Amailişkininkiminlekurulduğusorusununcevabıboşluktakalmışgibidir.Gretekendisidediğimdedikbirkızolarakannebabasıyla insankardeşiarasındamı,yoksaböcekkardeşiarasındamıbağkurmayaçalışmaktadır?Odadakinedir?Kimdir?Böceğeteslimolmuşbirinsanmı?İnsanıyutmuşbirböcekmi?

Dahası:Dönüşümdeki payı, suçu nedirGregor’un?Dikkatli bir okur, böceğin hemenkapısının önünde,anne babasının ve kız kardeşinin, son tahlildeki bütün tepkilerinin, kendilerine isteyerek ya daistemeyerekbir oyunoynanmışkişilerin tepkilerinedenkdüştüğünü sezebilecektir. “Eyvah!”lar, “AmanTanrım!”lararasında,“Böylebirdönüşümmümkünmü?”sorusu,“Bizebuyapılırmı?”tepkisininiçindeeriyipgider.Özdeşliğinin/kimliğininderdinedüşmek,içerideki“varlığa”kalmıştır;ötekilerise,buyenivaroluşdurumukarşısındaönlemleralmayolunagiderlersadece.Odanınyenidendüzenlenmesi,böcekmiyoksainsanGregormugözönündetutularakgerçekleştirilecektir?

MetaforunYarattığıUçurum

Lukacs’ınKafkametinleriiçintespitettiğişuyapısalteknikburadadageçerlidir:Metaforilegerçeklikarasındaki uçurumun derinliği, anlamlandırma girişimlerinin çeşitliliğinin nedenidir. Bu tespit buradasadece “böcek” metaforu için geçerli değildir elbette. Kafka’nın özel hayatını belirlemiş kişi veilişkilerinmetne sızmasının yanı sıra,KutsalKitap’tan alegori vemetaforların dametne serpiştirilmişolması,belkiedebiyateleştirisininönünebolbolyokuşçıkarmaktadır;amaasıl,butürmetinlerezamanve kültürel coğrafya olarak uzak birmıntıkada (ülkemizde)metinlerin anlamlandırılmasının (açıklayıcıdestekler olmaksızın) neredeyse imkânsız olduğu, bu metin özelinde bir kez daha tescil edilebilirseDönüşüm de, okumanın, duruma göre çok özen isteyen bir uğraş, kaygılara göre farklı birikimlergerektirenbirçabaolduğunugösterir.Sözünüettiğimizsimgeyadayollamalardanbiri,öykününbaşındakarşımızaçıkan,boynundaboayılanı

biçiminde,uzunbirkürkatkıbulunan,dimdikoturmuşkadın resmidir.Gregorbu resmebüyükönemleratfetmiş,onuözelbiçimde,kendiemeğiyleçerçevelemiştir.(Birkadınasahipolmakiçinyapabileceğitekşeybuymuşgibi.)Bubekârodasında,Gregor’unbiricikcinselyaşantınesnesigibidirburesim.Annesiylekızkardeşiodayıboşaltmaya(odayabirböceğinihtiyaçlarıdoğrultusundayenibirkimlikkazandırmaya)yöneldiklerinde,böcekGregor,bedeniyleresmiörter:“Beninsanım,buodasizinsandığınızınötesindeanlamlariçeriyorbenimiçin,”demektirbu.Veoradahâlâkendineaitbirşeylerbulunduğunaenazındankendini inandırmaya çalışmanın beyhudeliği belirgindir. Bu çaba sırasında ortaya çıkan böceği annesiyenidengörürvetekrarkendindengeçer.Baba,birdenelinegeçirdiğielmalarlaböceğielmabombardımanınatutarveelmalardanbiriböceğin

sırtına saplanır. Sırtında açılan yaraBöcek-Gregor’un sonunu hazırlayacaktır. Bu tuhaf savunma ya daöfke tepkisi de düşündürücüdür ve aile üyelerinin, babanın, hâlâ böcek ile oğluGregor arasında gidipgeldiğini,karşılarındakivarlığınkimliğihakkındakararsızolduğunugöstermektedir.Çünkübaba,böceğiböcekolarakkabul ettiği anda, ikidebirde eşininbayılmasınayol açanbu tuhafyaratığınhayatına sonvermeninçokdahakesinyollarınabaşvurabilir,oysao,birtürkorkutma,geriletmeoyunuoynamaktadırsanki “oğluyla”. (Babaya Mektup’ta Kafka’nın babasına hatırlattığı gibi, bu baba da meseleleri hepyüzeysel, kolay yanlarından mı almaktadır?) Peki bu elmalar, cennet mitosundaki bilgi ağacınınelmalarıylaözdeşleştirildiğindeöyküyegetirecekleribiranlamsalboyutbulunmaktamıdır?YoksaKafka,oelmalarıdabizimbaşımızaatıp“Yorumusizekaldı!”mıdemekistemektedir?Öykünün son bölümünde anne baba ittifakına kız kardeş Grete de katılır. Gregor’un odadaki resmi

saklamaçabasınaöfkeylekarşılıkverirken,ona,insankimliğiniçoktanyitirmişolduğunumuhatırlatmakistemektedir,yoksabutepkininaltındaensestekadaruzanabilecekbirimamıbulunmaktadır?BuradabusoruyuKafkabiyografisiyazarlarınasormuşolmaklayetinelim.

Grete, Böcek-Gregor’un, içindeki insanlığı yaşatabilmesinin son imkânı gibidir. Onun safdeğiştirmesiyle,hayatadirenmeninanlamıdayitipgidecektir.Amabuartık,obaşlardasözünüettiğimizbağımsızlaşmadurumunadatamgeçişin,hertürlü“insaniiletişime”kapanmanınfırsatıdır,elbetteböcekolarak.Amabubağımsızlaşmayadadönüşümüngetirdiğidurumiçindehayatınabiranlamvermeçabasıartıkbeyhudebirçabadır.Biryandanfizyolojikolgularvarlığınıtehditetmektedir(sırtındakiyara,açlık),öteyandanyemeihtiyacı,böcekveinsanikileminiortayaçıkartmaklakalmaz,böcekliközelliğinininsanolmaözelliğinegitgideağırbastığınıbellieder:Enlezzetliinsanyemeğibileişineyaramamaktadırartık.(Elbette bu yemek, fiziksel, fizyolojik anlamda somutlaştığı ölçüde. “Besin”, çok anlamlı bir göstergeolarakalındığındaise,Böcek-Gregor,İnsan-Gregor’unkarşısındagerileyecek,arayış,doyma,beslenmeihtiyacı,baştadabelirttiğimizogerçeközgürlüğeduyulanözlemleeşanlamlıolacaktır.)Üçüncübölüm,aileninGregor’undurumuhakkındaadınıkoymadıklarıbirgörüşbirliğinevardıklarını

gösteren olaylara sahne olur. Eve üç kiracı bey alınmış, evin gereksiz eşyası, pis öte beri,Gregor’unodasınatıkıştırılmayabaşlanmıştır.Kiracılarevebüyükölçüdeelkoymuş,aile,birbakımaGregorgibi,sınırlıbirmekânasıkışmıştır.Aileninbusıkıntıyakatlanmasınınnedenikiragelirikaygısıgibigörünsebile, artık baba ve kız kardeş çalıştıkları için, bu ihtiyaç, inandırıcı bir açıklama getiremez bu yeniduruma.Babave kız kardeş,Gregor’un istemedenbozduğudüzeni dahada çığırından çıkarmaya sankiözen göstermekte, kendilerinin başlatmadığı bir “oyunu” sonuna kadar götürme, hatta kendilerinden birşekilde kaçmış olan Gregor’u cezalandırma isteği göstermektedirler. Aile, eve yerleşen bu üç kişiye,Gregor’agösteremediği tahammülvehoşgörüyügösterirgibidir.Buciddi,suskun,adlarıbelliolmayankişiler, en azından dönüşmemiş, aileye Gregor’un oynadığı oyunu oynamamış oldukları için, yiyipiçebilmekte,müzik ilehiç ilgilenmediklerihalde,Gregor’unkızkardeşininkemanıönlerindeçalmasınıtalepedebilmektedirler.BudayeterincekıskandırırGregor’u,üzüntüyeboğar.Dönüşüm’ün son üçte birlik bölümünde karşımıza çıkan bu müzik olayı, Gregor’un o baştan beri

sorageldiğimiz tartışmalı kimliği üzerinde düşünmemize yeniden kapı aralayacaktır. Kız kardeşininçaldığı kemandan müthiş duygulanır Gregor. Öyleyse, dönüşüm, tamamen yüzeysel, insan kimliğinietkilememiş,sadecefizikselsorunlaryaratmışbirdönüşümdür.Gregorhâlâbir insandır;yadamüziğinortayaçıktığıbuuğrakta,dönüşümdönüşümolmaktançıkmıştırartık;Gregoröykününöncesindekiinsankimliğine geri dönmüştür. Dönmüştür, ama Gregor, dönüşümden önce müzikle hangi boyutlardailgilenmiştirki,buduygusallıklarıonun insanlaşmasına işaretolarakalalım?Onungerçektemüzikseverbiriolmadığıbilgisiniöyküdenalıyoruz.Genede,masraflıdaolsakızkardeşinikonservatuarayollamaplanlarıyapmıştır.Kendindekibastırılmışbirözleminbelirtisimidirbu?Müziğebüyükanlamlaryüklemesindenkaynaklanmazbuplanı,amakendihayatınınötesindebiranlamı

olduğunu düşünür sanki, ya da hayatın, kendi pazarlamacı hayatının ortaya koyduğu anlamdan ibaretolamayacağını hissetmiştir.Amaoüç kiracı beyin duyarsızlıkları karşısında,müzik ile farklı bir ilişkikurduğunudüşünsekbile,bu ilişkidahaçokkızkardeşinebütünüyleelkoyma(onuodasınagötürüpbirdahabırakmama),onunkemanınaelkoyarakmüziğinidesadecekendininkılmaisteğiylesınırlıbirilişkigibidir.Kafka’nın, yayınevimizcebumetindenönceyayınlanmışolanFranzGrillparzer’inuzunöyküsüFakirÇalgıcı’yı“birsugibi”okuduğunuöğreniyoruz.AvusturyalıyazarınKafka’danyaklaşıkseksenyılönce kaleme aldığı bu öyküde, bir sokak çalgıcısı, kemanıyla notasız, “kakofoni” yapıp durmaktadır.Grete ise notalı, ahenkli çalmaktadır.Fakir Çalgıcı tematik olarak müziğin özgürleştirici etkisini öneçıkartanbirmetin.Müziktençok,sesi,tonuvurgulayanGrillparzer,Schopenhauer’inmüzikkonusundakidüşünceleriniadetaöyküsüneuygulamıştır.Sesve tonfakirçalgıcı içinözgürleştirici,mistikbiryoldur(bkz.FakirÇalgıcı,önsöz).Dönüşüm’dekarşımızaçıkan“özlenenbilinmedikbesin”tanımıylamüziğin

özgürleştirici etkisi arasında bir bağ kurmak mümkün mü? Daha önce de sorduk: Somut, çiğnenipyutulacakbirşeymidirbubesin;elkonup(kızkardeşigibi)odayaçekilecek,oradasaklanacakbirşey?Gregor gündelik yaşamın koşturmacası içinde müziğe düşkünlüğünü bulanık da olsa fark etmiş, buözleminibilinmeyenbesineaktarıponudışındamıtutmuştur?Veşimdidönüşümünardındanbirşeylerinfarkınamı varmaktadır? Başka bir deyişle, müzik, pratikte elle tutulur hiçbir karşılığı bulunmayan bukendindengeçirici (özgürleştirici)boyutyadaaraç,GregorSamsa’nınheryanıylapratiklesınırlanmış,cinselliğebilefırsatbırakmayanhayatınınanlamsızlığınısuyüzüneçıkartankarşıkutupmudur?VeGregorbunu fark etmekte çok mu geç kalmıştır? Buradan bakıldığında, Gregor’un dönüşüm öncesi hayatınındamıtılmış modeli gibi görünen o üç kiracı, müziğe gösterdikleri mesafeli tavırlarıyla ona kendisini,geçmişanlamsızhayatınıhatırlatmışolamazlarmı?Veo,Dava’darahibinkilisedesöylediğigibi,“hâlâgerçeğigöremediği için”,korkunçbedeniyleortayaçıkıpGrete’yi (efsanede)ejderhanınelindenbakirekızkardeşinikurtaranAzizGeorg1gibialıpgötürmek,müziği,müzisyenivekemanıodasınakapatmakmıistemektedir?

BirDurumOlarakÖlüm

İltihaplanan elma yarası, toza pisliğe bulanmış bedeni fiziksel ölüme sürükleyecektir. Son anlarındaiçindeailesine ilişkinsevgiduygularıgezinir.Yetmiştironlarayaptıkları!Ortadankaybolmanınzamanıgelmiştir. Niçin? İnsan-Gregor, böcekleşmesinin, ailede tedirginlik yaratan, düzeni bozan bir yaratığadönüşmesinin suçunu, kabahatini mi yüklenmiştir? Yani: Dönüşümün nedenini mi bulmuştur? Başta,anlatım perspektifi sorununa değinirken bir formül koyduk ortaya: O bulduysa biz de bulmalıyız buformüle göre. Oysa ne gezer! Bekâr odasına çekilmiş, kız kardeşine açıklayamadığı duygularla bağlı,önünde çizilmiş, pratik kaygılarla döşenmiş, ucu boşluğa açılan yolu yürümekten başka derdi olmayan,özlemini çektiği şeyi, öteki hayatı bile kendinden uzak tutup kız kardeşinin konservatuar eğitiminebağlayanbugüçsüzkişi, ölümü sineye çekmektenbaşkabir şeyyapmamaktadır.TıpkıDava’da JosephK.’nın hemen başta, dairesinde beliren mahkeme temsilcilerini benimsemesi, sineye çekmesi gibi,böcekleşmeyide,ölümüde,aslında“boş”işlevsizdirenmelerlekarşılarGregor.Dönüşümöncesidurumu“insandır”,dönüşümlebirlikteİnsan-BöcekyadaBöcek-İnsanolarakvardırvesonda,süpürülüpatılacakbirnesneolarak tanımlanırartık.Ölüm,bir sürecinsonudeğil,öncekidurumlaraeklenenbirdurumdurburada.Yenibir dönüşümbelki. [Giriştededeğindik:Kafka anlatısının tarihselleşmeyerinedurumlarıkoyması, süreçler içinde çözümlerin ve bunlara yönelik tercihlerin ortaya çıkmasını ve kişinin bunlarayönelmesi imkânını yok eder. Kişi kendini (okurla birlikte) artık tercihlerin pek işe yaramayacağı bir“örnek” durumun içinde bulur. Bu nedenle belki, Kafka anlatılarındaki figürleri, hemen hep özü örtenayrıntılarayönelirler.]Neolmuşsaolmuş, işorayavarmıştır.Gerçiöykü içinde,Gregor’unoanlamsızsatıcıhayatınınbudönüşümünmuhtemelnedenlerindenbiriolabileceği,hattaGregor’ungerçekhayatınanlamını,özgürlüğüyaşayabilmesi için,buböcekleşmeninkaçınılmazbiruyarısayılabileceğiyorumunudayapabiliriz.Buyorumda,Gregorhepbirböcektirzaten,sadecefarkınavarması,yenidurumunkapısınıaralar.GelgelelimKafkaokördiyalektiğiylebizi,buradaolduğugibi,dönüşümünnedenleriüzerindeizsürentalihsizbiravcıyadönüştürür(Gregor’uda).Onunbilincinekilitlenmişolsakda,yadabubilincindışına taşıp biyografiyi, metaforu, şunu bunu yardıma çağırsak da, yakalayabileceğimiz muhtemelnedenleri,Kafkasankihephesabakatmış,tamyorumlardanbirineelimiziatacağımızsırada,“birdeşöyle

bakbumeseleye”dercesineyorumuönümüzdençekipalmıştır.TıpkıodasındadönüpduranGregorgibi,olmayanbirmerkezinçevresindedönerizhep.Yorumayöneliktercihlerinadetasonsuzluğu,neden-sonuçilişkisindekısırbirdöngününanlatıyıkurmuşolmasındandır.KarşımızaPlatondiyaloglarındanbileuzunzincirlerçıkıpdurur.

UygunBesin

Son olarak, birKafka tedirginliğinden söz etmek gerekiyor: Baskına uğramak, aniden bir durum ilekarşıkarşıyagelmek,buanlatılardatayinedicibiryapısalteknikolarakçıkarkarşımıza,amaarkasındabir anlayış vardır bu baskına uğramanın: Uyanmak, yakalanmaktır Kafka’da. Duruma yakalanmak.Tehlikeyeteslimolmak.Anlamsa, hiçbir zamankendineuygun “besini”bulamamış insanınnerede arayacağını bile bilmediği

adı konmaz şeydir. Açlık cambazının neden yemediği sorusuna verdiği cevap (”Çünkü tadı hoşumagidecekyiyeceğibulamadım.”)ileBöcek-Gregor’un“özleminiçektiğibilinmedikbesini”hepaynıyereyollama yaparlar. Doya doya yiyenler ise Josef K.’nın ballı tereyağlı kahvaltısına el koymuş,sorumluluklarıkendidışlarındabelirlenmişgörevlilerdir(Dava).

VeyselAtaymanEylül2004,İstanbul

1Hartman vonAue’ninGregorius efsanesinde,Gregorius (Gregor ile isim benzerliğine dikkat!) ensest suçu işler, geçirdiği bir değişimlebirliktetövbekârolurvesuçununkefaretiniöder.

DÖNÜŞÜM

I

GregorSamsabirsabah,sıkıntılırüyalargördüğüuykusundanuyandığında,kendiniyatağındaürkütücüdev bir böceğe dönüşmüş buldu. Zırh gibi sert sırtının üzerinde yatıyordu; başını biraz kaldırdığında,üzerinde neredeyse yere düşmek üzere olan yorganın ancak durduğu, boğum boğum, kahverengi, yassıkarnını gördü. Bedenine oranla acınacak kadar ince görünen bir sürü bacakçık, gözlerinin önündeçaresizcetitreşipduruyordu.“Bananeolduböyle?”diyedüşündü.Bubirrüyadeğildi.Epeyceküçükolmaklaberaber,bildik“insan

odası” olan odası, çok iyi tanıdığı o dört duvarın arasında duruyordu hâlâ işte. Ambalajlarındançıkartılmış kumaş örnekleri koleksiyonunun yayılmış olduğu masanın üst tarafında –Samsa gezginpazarlamacıydı–kısabirsüreönceresimlibirdergidenkestiğivealtınyaldızlısevimlibirçerçeveniniçineyerleştirdiği resimasılıydı.Resim, başındabir kalpakveboynundaboayılanınabenzer bir kürketolle,dimdikoturmuşvekollarınındirsektenaşağısınıniçindekaybolduğuağırbirmanşonuizleyenleredoğrukaldırmışbirkadınıgösteriyordu.ArdındanGregor’unbakışlarıpencereyekaydıvepuslu,kapalıhava–pencereninçinkopervazıüzerine

yağmur damlalarının çarpışı işitiliyordu– onu iyice melankolikleştirdi. “Biraz daha uyuyup bütün busaçmalıklarıunutsamnasılolur!”diyedüşündü; amabu imkânsızdı, çünküGregor sağ tarafınayatmayaalışıktı,oysaşuankihaliylekendiniokonumabirtürlügetiremiyordu.Sağtarafınadönmekiçinnekadarkuvvetlihamleyaparsayapsın,her seferinde, sağasola sallandıktansonrasırtüstükalakalıyordu.Belkiyüzkezdenedibunu,havadadebelenenbacaklarınıgörmemekiçingözleriniyumdu;vedenemektenancakböğrüne,ozamanakadarhiçhissetmediğihafif,bellibelirsizbirsancıgirincevazgeçti.“HeyTanrım!”diyedüşündü. “Ammadazahmetlibirmeslek seçmişim!HerAllahıngünüyoldayım.

İşin yorgunluğu ve telaşı, firmadaki işlerin gerektirdiğinden çok daha fazla; üstelik başıma bir de buseyahatbelasınıyıktılar;aktarmatrenleriyakalamakiçinçektiğimsıkıntılar,düzensizsaatlerdeyenenkötüyemekler, durmadan değişen, asla sürüp gitmeyen, içtenlik kazanmayan insan ilişkileri. Hepsinin canıcehenneme!” Karnının üstünde hafif bir kaşıntı hissetti; başını daha rahat kaldırabilmek için, kendinisırtınınüstündeyavaşyavaşkaryolanınayağınadoğrusürükledi;neolduğunakararveremediğibirsürüküçükbeyazbeneklekaplanmışkaşınanyeribulduvebirbacağıylaorayadokunmayaçalıştı;amaderhalbacağınıgeriyeçekti,çünküonoktayatemasederetmez,bütünbedeninibuzgibibirürpertisarmıştı.Yine kayarak eski konumunu aldı. “Bu erken kalkmalar,” diye düşündü, “insanı büsbütün serseme

çeviriyor. İnsan uykusunu almalı. Öteki pazarlamacılar harem kadınları gibi yaşıyorlar. Mesela benaldığım siparişleri merkeze iletmek için ne zaman otele öğleden önce dönecek olsam, bu beyler

kahvaltıyadahayenioturmuşoluyorlar.Benbunubizimpatronayapmayakalksam,hemenoracıktakapıdışarı edilirim. Gerçi bunun benim için hayırlı olmayacağı ne malum ki! Annemden babamdançekinmesem çoktan istifamı vermiştim; patronun karşısına çıkmış, düşündüklerimi ona içimden geldiğigibi söylemiştim. Kesinlikle o yüksek masasından yere yuvarlanırdı! Masanın üzerine oturmasıyetmiyormuşgibi,kulaklarıağırişittiğindenmasayaiyiceyaklaşmakzorundakalanelemanıylayukarıdanaşağıyadoğrukonuşması da çok tuhafbir tarzdoğrusu.Ancakumudumbüsbütün tükenmişdeğil henüz;annebabamınonaolanborcunuödeyecekparayıbiriktirdiğimanda–beşaltıyıldahasürebilirbu–bunumuhakkakyapacağım.Ondansonraobüyükadımatılacak.Amaşimdikalkmakzorundayım,trenimbeştehareketediyor!”Derkenkonsolunüzerinde tik takedipdurançalarsaatebaktı.“AmanTanrım!”diyegeçirdi içinden.

Saat altı buçuktu ve akreple yelkovan habire ilerleyip duruyordu; hatta buçuğu da geçmişti, neredeyseyediyeçeyrekvardı.Saatçalmamışolabilirmiydi?Saatin,gerektiğigibidördekurulmuşolduğuyataktangörülüyordu;çalmışolduğudamuhakkaktı.İyide,yerigöğüinletenzilsesiniişitmemişveuyuyupkalmışolmasımümkünmüydü?Aslında huzurlu bir uykuuyumamıştı, amagaliba o ölçüdede derin uyumuştu.Pekiamaneyapmalıydışimdi?Birsonrakitrensaatyedidekalkıyordu;onayetişmekiçindeligibiaceleetmeliydi; oysa kumaş koleksiyonu bile daha ambalajlarına konmamıştı, üstelik kendini hiç de öyledinlenmiş, dipdiri ve çevik hissetmiyordu. Hem trene yetişse bile, patronun kıyametleri koparmasıkaçınılmazolacaktı;çünküpatronunişyerindekiadamı,beştrenindeonubeklemişvegeciktiğinipatronaçoktanbildirmişolmalıydı.Adam,patronunakıldanyoksun,kişiliksizbiruşağıydı.Peki,hastalandığınıkendisibizzatbildirsedahadoğruolmazmıydı?Hayır,budaiyicetatsız,ayrıcakuşkuuyandırıcıbirşeyolurdu,çünküGregorbeşyıllıkhizmetiboyuncabirkezolsunhastalanmamıştı.Böylebirdurumda,patronkesinlikle yanında sağlık sigortası doktoruyla birlikte çıkagelecek, anne babasını tembel oğullarındanötürüsuçlayacakveyapılacakbütünitirazları,sigortadoktorununtespitleriniönesürerekgeriçevirecekti;çünkübudoktoragöre sadece, çok sağlıklıolmaklabirlikte çalışmaktankaçınan insanlarvardı.Ayrıcaşimdiki durum göz önüne alındığında haksız da sayılır mıydı? Gregor gerçekten de, uzun bir uykudansonra hâlâ gereksiz yere süren o uykusunu alamamışlık ve sersemlik hissi sayılmazsa, kendini çok iyihissediyordu;hattakurtgibiacıkmıştı.Yataktançıkmayabir türlükararveremeden–tamosıradasaatyediyeçeyrekkalayıvurmuştu–bütün

bunları büyük bir hızla ve telaşla kafasından geçirirken, yatağının baş tarafında bulunan kapı dikkatletıklatıldı.“Gregor,”diyeseslendibiri,annesiydibu,“yediyeçeyrekvar.Yolaçıkmayacakmıydınsen?”Annesinin şuyumuşaksesi!Gregor,herzamankikendi sesiolduğuapaçıkbelliolmaklabirlikte–içinesankialttangelen,bastırılamayanvesözlerinanlaşılırlıklarınısadece ilkandabiçimselolarakkoruyupardındanuzayıpgiderken, sözleri, insanın inanamayacağı kadar parçalayıp tanınmazlaştıran, acı verici,ıslığımsıbirsesinkarıştığı–cevapverensesiniişitincekorkuylairkildi.Uzunuzadıya,ayrıntılıbircevapveripherşeyiaçıklamakisterdiaslında,amabudurumda,“Evet,evet,sağolanne,kalkıyorum,”demekleyetindi.Gregor’unsesindekideğişiklikahşapkapınedeniyleherhaldedışarıdanfarkedilmemişolmalıydıki, annesi bu açıklama üzerine sakinleşip şıpıdık şıpıdık ayak sesleriyle uzaklaştı.Gelgelelim bu kısakonuşmaötekiaileüyelerinindikkatini,Gregor’un,bekleneninaksinehâlâevdeolduğunaçekmiştiveçokgeçmedenbabasıyankapılardanbirineyumruğuylahafifçevurdu:“Gregor,Gregor!”diyebağırdı.“Neoluyor?”Kısabirsürebeklediktensonrada,birkezdaha,öncekindendahapesperdedenbirsesleonuuyardı:“Gregor!Gregor!”Ötekiyankapıdansakızkardeşininsızlanansesiduyuldu:“Gregor?İyideğilmisin?Birşeyeihtiyacınvarmı?”Gregor iki tarafabirden,“Hemenşimdihazırım!”diyecevapverdi;bunu yaparken de, olabilecek en titiz telaffuzla ve sözcüklerin arasına yerleştirdiği uzun aralarla,

sesindekidikkatçekicituhaflığıörtbasetmeyeçalıştı.Bununüzerinebabasıkahvaltısınınbaşınadöndü;ama kız kardeşi, “Gregor kapıyı aç, yalvarırım!” diye fısıldadı. Ancak Gregor kapıyı açmayı aklınınucundan bile geçirmediği gibi, seyahatlerden kalma alışkanlıkla, evdeyken bile geceleri bütün kapılarıkilitlemetedbirliliğindendolayıkendinitakdiretti.Niyeti öncelikle telaşsızca ve rahatsız edilmeden yataktan kalkmak, giyinmekve hepsinden önemlisi

kahvaltı etmek, ötesini daha sonra düşünmekti; çünkü şunu iyice fark etmişti: Yatakta düşünüp durarakmakul bir sonucavaramayacaktı.Yataktayken çoğu zaman, belki debiçimsiz yatmaktandolayı oluşmuşamasonrakalkıncatamamenkuruntuolduğuortayaçıkmışbellibelirsizbirağrıhissettiğinihatırladıvebugünkü tasarımlarının da nasıl dağılıp gideceğini merak etmeye başladı. Sesindeki değişikliğin iseşiddetli bir üşütmenin, gezgin pazarlamacılara özgü meslek hastalığının bir belirtisi olduğundan hiçkuşkusuyoktu.Üzerinden yorganı atması çok kolay oldu; bir nefes alıp göğsünü şişirmesi buna yetmiş, yorgan

kendiliğindenyeredüşmüştü.Ancakbundansonrasızorlaştı;özellikledebedeniolağanüstügenişolduğuiçin.Doğrulabilmekiçinkollarıveelleriolmasıgerekirdi;amabununyerine,kıpırkıpıroynayıpduran,üstelikdedenetleyemediğibirsürüincecikbacağıvardı.Bunlardanbirinikıvırmakistediğinde,bubacakdimdik gerilen ilk bacak oluyordu; ve bu bacağına istediğini yaptırmayı başarınca da, ötekilerin hepsibaşıboş bırakılmış gibi, acı verici müthiş bir telaşla çalışmaya koyuluyorlardı. “Bir kere, şu yataktagereksizyereoyalanmamalıyım!”dedikendikendine.Önce bedeninin alt kısmıyla yataktan çıkmak istedi, ancak, henüz daha görmediği ve doğru dürüst

gözünde canlandıramadığı bu alt kısmın çok zor hareket ettiği hemen belli oldu; alabildiğine yavaştıbedenininbukısmıvenihayet,bütüngücünütoplayarakveherşeyigözealarak,nerdeyseçıldırmışgibikendini ileri doğru attığında, yönünü yanlış seçmiş olduğu için, karyolanın ayak tarafındaki pervazaşiddetleçarptıveduyduğuyakıcıacı,bedenininözelliklealtkısmınınşuandabelkideenduyarlıkısımolduğunuonaöğretti.Buyüzden,öncebedenininüstkısmınıkaldırmayıdenedivebaşınıdikkatliceyatağınkenarınadoğru

çevirdi. Kolay da oldu bu; genişliğine ve ağırlığına rağmen sonunda beden kütlesi de başının dönmehareketineuydu.Ancakbaşınınihayetyatağındışınauzatmışhavadatutarken,buşekildedahafazlailerihamleyapmaktankorktu;çünküsonundakendinibupozisyondayerebıraktığında,başınınyaralanmamasıiçin bir mucize olması gerekirdi. Oysa –özellikle de şimdi– ne olursa olsun bilincini kaybetmemekzorundaydı;bunudüşününce,yataktakalmayıtercihetti.Gelgelelimdeminkikadaruğraştıktansonraahlayıpoflayarakgeneeskisigibisırtüstüuzanıpkalınca

vebacaklarınınbelkideöncekindendahabüyükbiröfkeylebirbirleriylemücadeleettiklerinigörüpbukeyfihareketleridurdurupdüzenesokacakbiryolbulamayınca,yataktakalmasınınimkânsızolduğunuvekendiniyataktankurtarması için enküçükbirumudunvarolmasıdurumundaher şeyigözealmasınınenakıllıcayololacağını içindengeçirdigene.Fakatbiryandanda, serinkanlı,mümkünolanen serinkanlıkafa yormaların bile, ümitsiz, bir çare olmayacak kararlardan çok daha iyi olduğunu ara sıra aklınagetirmeyi de unutmuyordu. Böyle anlarda gözlerini elinden geldiğince dikkatle pencereye çeviriyordu;amaneyazıkki, dar caddeninkarşı tarafını daörtmüşolan sabah sisiningörünümünden, çok azgüvenduygusuvekeyifalınıyordu.Saatinbirkezdahaçalmasıüzerine,“Yedioldubile,”dedikendikendine,“yedi oldu ve hâlâ böyle bir sis var.” Tam bir sessizliğin, gerçek ve olağan ilişkileri tekrar gerigetirmesiniumuyormuşgibi,birsürehafifhafifsoluyaraksessizceyattı.Ancak ardından kendi kendine, “Saat yediyi çeyrek geçeyi vurmadan yataktan kesinlikle çıkmış

olmalıyım,”dedi.“Ayrıcaozamanakadarbenisormaküzereişyerindenmuhakkakbirigelecektir;çünkü

mağaza yediden önce açılıyor.” Bunun üzerine, vücudunun her bir yerini aynı şekilde yataktan boyluboyunca sarkıtmaya çalıştı. Kendini yataktan aşağıya bu şekilde bırakırsa, düşerken iyice havayakaldırmakistediğibaşı,tahminettiğigibizarargörmedenkalacaktı.Sırtıepeycesertebenziyordu;halınınüstünedüşmeklesırtınabirşeyolmazdıherhalde.Onuasılkaygılandıranşeyise,çıkmasımuhtemelbüyükgürültüyü, bütün kapıların ardında korku değilse bile endişe ve tasa uyandırabilecek olan gürültüyüdikkatealmasıydı.Ancakbunungözealınmasıdaşarttı.Gregor yataktan yarı yarıya sarktığında –bu yeni yöntem bir zahmetten çok bir oyundu; sadece kısa

hamlelerle kendini sallaması yetiyordu– kendisine yardıma gelmeleri halinde her şeyin ne kadar kolayolabileceği aklına geldi birden. Güçlü kuvvetli iki kişi –babasını ve hizmetçi kızı düşündü– yeter deartardı bile; kollarını onun kavisli sırtının altına sürmeleri, onu bu şekilde yataktan sıyırıp çekmeleri,ellerindekiyükleyereeğilmeleri,ardındandasadece,odönerekyüzüstüyereatlayanakadar–budurumdaumuyordu ki bacakları da bir anlama kavuşacaktı– dikkatle sabır göstermeleri gerekiyordu. Ancak,kapıların zatenkilitli olduğugerçeği bir yanabırakılırsa, gerçektende yardım istemek için seslenmesiuygun olur muydu? Bunu düşünür düşünmez, içinde bulunduğu onca derde rağmen gülmekten kendinialamadı.Buaradaartık,güçlübirşekildesallanırsadengesinigüçbelakoruyabilecekbirkonumagelmiştive

çokgecikmedennihaibirkararvermekzorundaydı;çünküevinkapısıçalındığındayediyiçeyrekgeçeyebeşdakikakalmıştı:“İşteişyerindenbirigeldi,”dedikendikendinevebacaklarıhavadaeskisindendahahızlıdansederken,bedenineredeysekaskatıkesildi.Biraniçinortalıktaçıtçıkmadı.“Açmayacaklar,”dediGregorkendikendine,saçmasapanbirumudakapılarak.Amaelbettehizmetçikız,herzamanolduğugibisertadımlarlagidipkapıyıaçtı.Gregor’un,ziyaretçinindaha ilkselamsözcüğünüduymasıyetmiş,gelenin kim olduğunu hemen anlamıştı –gelenMüdür Bey’in ta kendisiydi. Gregor niçin, en küçük birgecikmede hemen en büyük kuşkuların uyandığı bir firmada çalışmaya mahkûmdu acaba? Oradaçalışanların hepsi istisnasız serseri kimseler miydi; aralarında, gündüz birkaç saati firma yararınakullanmadığındavicdanazabındandeliyedönüp,tamdabunedenleyataktançıkamayacakdurumadüşen,işine sadakatle bağlı hiç kimse yokmuydu yani?Durumuöğrenmek için çıraklardan birini yollamalarıyetmez miydi; bu soruşturma ille de gerekliyse elbet,Müdür Bey’in bizzat gelmesi şart mıydı; hiçbirgünahı olmayan aileye, bu kuşku uyandırıcı meselenin araştırılmasının sadece Müdür Bey’in aklınagüveniliponahavaleedilebilecekbirişolduğumugösterilmeliydi?VeGregor,doğrubirkarardançokbudüşüncelerinyolaçtığıkızgınlıkla,bütüngücüyleyataktandışarıyasavurdukendini.Yüksekperdedenbirçarpmasesiduyuldu,amagerçekbirgürültüdeğildiçıkan.Düşüşhalısayesindeepeyceyumuşakolmuştu,ayrıca sırtı, Gregor’un sandığından daha yumuşaktı; pek o kadar dikkat çekmeyen o boğuk ses de bunedenleçıkmıştı.Sadecebaşınıgerektiğikadardikkatlikollayamamışveçarpmıştı;başınıçeviripöfkeveacıylahalıyasürttü.“İçerdebirşeylerdüştü!”dediMüdürBeysoldakiodadan.GregorgününbirindeMüdürBey’inbaşına

dabugünkendibaşınagelenebenzerbirşeyingelipgelemeyeceğinidüşünmeyidenedi;böylebirolasılığıdoğrusuyabanaatmamakgerekirdi.GelgelelimMüdürBey,olurmuolmazmısorusunakababircevapverircesine, o anda bitişik odada kararlı birkaç adım atıp rugan çizmelerini gıcırdattı. Sağdaki bitişikodadan kız kardeşi, Gregor’a haber vermek için fısıldadı: “Gregor, Müdür Bey.” “Biliyorum,” dediGregorkendikendine;ancaksesini,kızkardeşininduyabileceğikadaryükseltmeyigözealamamıştı.“Gregor,”dedisonundasoldakiodadanbabası,“MüdürBeygeldiveseninniçinsabah treniyleyola

çıkmadığınıöğrenmeyeçalışıyor.Onanesöylememizgerektiğinibilemiyoruz.Kaldıkiseninleyüzyüzekonuşmak istiyor.Hadi lütfen kapıyı aç, olurmu?Odadaki dağınıklığı bağışlayacak kadar anlayışlıdır

MüdürBey.”“GünaydınBaySamsa!”diyenazikçearayagiriverdiMüdürBey.“Oiyideğil,”dediannesiMüdürBey’e,babasıkapıdasöylenipdururken,“İyideğil,inanınbana.YoksatrenikaçırırmıydıGregorhiç!Oğlumunkafasındaiştenbaşkabirşeyyokki.Akşamlarıhiçdışarıçıkmamasınaneredeysekızdığımbileoluyor;sonzamandasekizgündürşehirdeolduğuhalde,herakşamevdeydi.Buradabizimlebirliktemasada oturup sessizce gazetesini okuyor ya da gideceği yerlerin tren tarifelerini inceliyor. Tahtaoymacılığıyla uğraşması bile, biraz eğlenip oyalanma sayılır onun için.Örneğin iki üç akşamboyuncauğraşıp küçük bir çerçeve oyup çıkardı tahtadan; görseniz, ne kadar hoş olduğuna şaşarsınız; içerde,odadaasılı;Gregorkapıyıaçaraçmazgöreceksinizonu.KaldıkiburadaolduğunuziçinmutluyumMüdürBey; biz kendi başımızaGregor’a kapıyı açtıramazdık; o kadar da inatçıdır işte; ama sabahleyin inkâretmiş olmasına rağmen, iyi olmadığı kesin.” Gregor kaygıyla, “Hemen geliyorum,” dedi usulca ama,konuşmaların tekbir sözcüğünübilekaçırmamak içinyerindenkımıldamadı. “Zaten,”dediMüdürBey,“durumu, ben de kendime açıklayamambaşka türlü, umarım ciddi bir şey yoktur.Amaöte yandan, bizişadamları –artık ‘maalesef’ mi yoksa ‘neyse ki’ mi demek lazım– öyle hafif bir rahatsızlığı, işingereklerini göz önünde tutarak aşmak zorundayızdır çoğu kez.” “EvetGregor,Müdür Bey artık yanınagelebilirmi?” diye sordu sabırsızlanan babası ve tekrar kapıya vurdu. “Hayır,” dedi Gregor. Soldakiodadacansıkıcıbirsessizlikoldu;sağdakiodadaisekızkardeşihıçkırarakağlamayabaşladı.Kız kardeşi niçin ötekilerin yanına gitmiyordu acaba? Herhalde yataktan ancak kalkmış, henüz

giyinmeyebilebaşlamamışolmalıydı.İyideniçinağlıyorduki?GregorayağakalkıpMüdürBey’iiçeriyealmadığı, işini kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya olduğu ve patron, anne babasını yine o eski alacaktalepleriyle sıkıştıracağı içinmi?Bunlar şimdilikgereksiz endişelerdi oysa.Gregorhâlâburadaydıveailesini yalnız bırakmayı aklının ucundan bile geçirmiyordu. Gerçi şu an halının üzerinde uzanmışyatıyorduvedurumunubilenhiçkimse,ondanciddiciddi,MüdürBey’iiçeriyealmasınıtalepedemezdi.Ayrıcaileridekolaycabirbahanebulabileceğibuönemsizsaygısızlıktanötürüde,Gregorhemenişindençıkartılamazdı. Üstelik şimdi, ağlamayla ve ikna çabalarıyla rahatsız edeceklerine, kendisini rahatbırakmalarıGregor’açokdahamantıklıgörünüyordu.Amaişteötekileriendişelendirenvedavranışlarınıbağışlatanşeydeiçindebulunduklarıbelirsizlikhaliydi.“BaySamsa!”diyeseslendinihayetMüdürBeyyükseksesle.“Neleroluyor?Kendiniziburadaodanıza

kapatıyor, sadece ‘evet’ ve ‘hayır’ diye cevap veriyor, anne babanızın başına, büyük, gereksiz dertleraçıyor ve aslında –bunu sadece laf arasında söylüyorum– iş yükümlülüklerinizi görülmedik biçimdesavsaklıyorsunuz.Şuanburadaannebabanızilepatronunuzadınakonuşuyorumvesizdençokciddibirşekildehemen,netbiraçıklamaricaediyorum!Hayret!Hayretediyorumdoğrusu.Sizisakin,aklıbaşındabiri olarak tanıdığımı sanırdım, ama işte şimdi birdenbire tuhaf havalara girmişebenziyorsunuz.Gerçipatron bu sabah savsaklamalarınızınmuhtemel bir açıklamasını ima etti bana –kısa bir süre önce sizeverilmiş olan tahsilat yetkisiyle ilgiliydi bu– oysa ben bu açıklamanın yerinde bir açıklamaolamayacağınadair,gerçektendeneredeyseşerefimüzerineyeminettim.Ancakşimdiburada,sizinakılalmaz inatçılığınızı görüyorumve sizdenyana en ufak bir tavır alma isteğimi bile tamamenkaybetmeküzereyim.Hem, işyerindekikonumunuzdakesinlikle en sağlamkonumdeğil.Başlangıçtabütünbunlarısizinlebaşbaşakonuşmayaniyetlenmiştim;ancakburadaboşazamanharcamamayolaçtığınızdan,bunlarısayın anne babanızın da duymaması için bir neden göremiyorum. Anlayacağınız, son zamanlardakiçalışmanıztatminediciolmaktançokuzaktı;gerçiöyleçokiyiişyapılacakbirsezondeğilbu,amahiçişyapılmayacakbirsezondakesinlikleyokturBaySamsa,olmamasıgerekir.”“FakatMüdürBey,”diye seslendiGregor aklı başındangitmişhaldeveoheyecan içindebaşkaher

şeyiunutuverdi,“hemen,şimdiaçıyorumkapıyı!Hafifbirkendiniiyihissetmeme,birbaşdönmesiayağa

kalkmamı engelledi. Hâlâ yataktayım. Ama şimdi toparlandım. Hemen yataktan çıkıyorum. Biraz dahasabır!Henüzsandığımkadar iyigitmiyor,amaartıkkendimi iyihissediyorum.Nasıldaansızın insanınüstüneböyleçullanabiliyorhastalık!Dahadünakşamakadarçokiyiydim,annembabambiliyorlarbunuzaten; daha doğrusu, dün akşam az da olsa sezmiştim. Beni görenin bunu anlaması gerekirdi. Niçinişyerine durumuhaber vermedimbilmem!Ama işte insan, hastalığı evde kalmadan da atlatabileceğineinanıyor hep. Müdür Bey, annemi babamı üzmeyin; çünkü bana yönelttiğiniz bütün o suçlamaların birdayanağı yok; zatenkimsede banabukonudabir şey söylemiş değil.Herhaldeyolladığım son siparişsözleşmelerini okumadınız. Kaldı ki saat sekiz treniyle yola çıkıyorum, şu birkaç saatlik dinlenme,toparlanmamayetti.BoşunaoyalanmayınburadaMüdürBey;birazdankendimişyerinegeleceğim;lütfenbanabiriyilikyapınvedurumupatronabildiripbenidestekleyin!”Gregorbütünbunlarıalelacelesöylervenedediğinikendisidebilmezken,hafifçe–herhaldeyatakta

dahaönceedindiğibecerisayesinde–sandığayaklaşmış,şimdideonatutunarakdoğrulmayaçalışıyordu.Gerçektendekapıyıaçmak,gerçektendekendinigöstermekveMüdürBey’lekonuşmakniyetindeydi.Şuanda kendisini dışarıya çağırıp duranların, görüntüsü karşısında ne diyeceklerini çokmerak ediyordu.Korkarlarsa, artık Gregor’dan günah gitmiş olacaktı. Ancak soğukkanlılıkla durumu benimseyecekolurlarsa, o zaman kendisinin de telaşlanmak için bir nedeni kalmayacak ve elini de çabuk tutarsa,gerçektensaatsekizdeistasyondaolabilecekti.Sandığındüz,kayganyüzeyindenbirkaçkezgerisingeriyekaydıönce,amanihayetsonbirhamleyledoğrulupdikildi;nekadarcanınıyaksada,karınbölgesindekiağrıları artık umursamıyordu. Derken hemen yakındaki bir sandalyenin arkalığına attı kendini vesandalyenin kenarlarına bacakçıklarıyla tutundu.Böylelikle tekrar kendini denetleyebilmeyi başardı vesustu;çünküartıkMüdürBey’ekulakverebilirdi.“Birkelimeolsunanlayabildinizmi?”diyesoruyorduMüdürBeyannebabasına.“Umarımbiziaptal

yerinekoymuyordur?”“Tanrıaşkına,”dediannesiyükseksesle;ağlamayabaşlamıştı,“belkiağırhastadır;biziseonaeziyetedipduruyoruz.Grete,Grete!”diyebağırdısonra.“Anne,” diye öteki taraftan seslendi kız kardeşi. Gregor’un odası üzerinden birbirleriyle

konuşuyorlardı. “Hemen doktora gitmelisin, Gregor hasta! Çabuk doktora git. Gregor’un nasılkonuştuğunu duydun mu biraz önce?” “Bu bir hayvan sesiydi,” dedi Müdür Bey, annenin bağırmalarıkarşısındadikkatçekecekkadaralçakbirsesle.Babası,holdenmutfağadoğruelleriniçırparak,“Anna!Anna!” diye bağırdı. “Hemen bir çilingir getir!” Ve iki kız, eteklerini hışırdatarak göz açıp kapayanakadarholdengeçtiler–kızkardeşinasılbukadarçabukgiyinebilmişti acaba?–ve sokakkapısınıhızlaaçtılar. Kapının kapanışı duyulmadı; büyük bir felaketin yaşandığı evlerde hep olduğu gibi, herhaldekapıyıaçıkbırakmışlardı.AmaGregor öncesine göre epeyce sakinleşmişti.Gerçi sesi –belki de kulağının alışması yüzünden–

ona yeterince net, hatta eskisine göre çok daha net geliyordu ama, demek ki sözleri artık doğru dürüstanlaşılmıyordu.Ancak,sözlerinianlamasalarbile,durumununpekdeiyiolmadığınakanaatgetirmişlerdiveonayardımetmeyehazırlanıyorlardı. İlk talimatlarınverilişindekiveönlemlerinalınışındakiolumluhava ve sorunun çözülebileceğinden emin olma hali, Gregor’u rahatlatmıştı. Yeniden insanlar arasınaalındığını hissediyordu ve aralarında bir ayrım gözetmeksizin, hem doktordan hem de çilingirdenolağanüstüveşaşırtıcısonuçlarbeklemeyebaşladı.Yaklaşmaktaolannihaikonuşmalarıyapabilmekiçin,mümkün olduğunca anlaşılır, net bir ses elde edebilmek amacıyla hafifçe öksürüp boğazını temizledi;ancakbunueldengeldiğincesessizyapmayaçalıştı,çünkü–sesininkulağanasılgeldiğindenartıkkendiside emin olamamakla birlikte– büyük olasılıkla bu gürültü de insan öksürmesinden farklı yansıyordukulağa.Bu aradabitişikoda tamamen sessizliğegömülmüştü.Belki annebabasıMüdürBey’lemasaya

oturmuş, kendi aralarında fısıltıyla konuşuyorlar, belki de hepsi kapıya kulaklarını dayamış içerisinidinliyorlardı.Gregor sandalyeyle birlikte ağır ağır kapıya doğru yaklaştı, sandalyeyi orada bıraktı, bir hamleyle

kapıya doğru atıldı; kapıya dayanıp doğruldu –bacakçıklarının tabanlarında biraz yapışkan bir maddevardı– ve onca çabanın ardından, kapıya dayanmış halde bir süre soluklandı.Derken, kilidin içindekianahtarı ağzıyla çevirmeye çalıştı. Duruma bakılacak olursa gerçek dişlerden yoksundu ne yazık ki –anahtarıoandaneyletutacaktı?–amabunakarşınçenelerikuşkusuzçokgüçlüydü;çenelerininyardımıylaanahtarı gerçekten de çevirmeyi başardı; bu arada bir yerlerini incitmiştimutlaka –bunu umursamadı–çünkü ağzından anahtarın üzerine kahverengi bir sıvı akıp, oradan da yere damlamıştı. “Dinleyin,dinleyin!”dediMüdürBeybitişikodadan, “anahtarı çeviriyor.”Bu,Gregor’abüyükbir cesaret verdi;fakatherkesinbirdenbağırarakonucesaretlendirmesigerekirdi; annesivebabasıdadahil, “HagayretGregor!” diye bağırmalıydılar, “bırakma, asıl kilide!” Evdeki herkesin, gösterdiği gayreti ilgiyle takipettikleridüşüncesiylegücünütoplayarakanahtarıçılgıncaısırdı.Anahtardöndükçeodakilidinetrafındadönüyordu; artık sadece ağzıyla tutunduğu anahtarla ayakta duruyor, duruma göre ya ağzıyla anahtaraasılıyoryadabedenininağırlığıylaanahtarıaşağıdoğruiterekdengesinikuruyordu.NihayetaçılankilidinsesiyleadetabiruykudanuyandıGregor.Rahatbirnefesalarak,“Demekkiçilingireihtiyacımyokmuş,”dedikendikendinevekapıyıtamamenaçmaküzere,başınıkapınınkolunadayadı.Kapıyı böyle bir yöntemle açmak zorunda kalışı, kapının epey aralanmasını sağlamışsa da, kendisi

henüzdışardangörülmemişti.Şimdi,kapıkanatlarındanbirininçevresiniyavaşçadolanmasıgerekiyorduve salonun ortasına pat diye sırtüstü devrilmek istemiyorsa, çok dikkatli olması şarttı. O bu tür zorhareketleri gerçekleştirmekle meşgulken ve başka şeylere dikkat edecek fırsatı yokken, birdenMüdürBey’inağzındanbir“Aa!”sesidöküldüğünüişitti–sestıpkırüzgâruğultusunabenziyordu–vebiransonrada Müdür Bey’i –kapıya oradakilerin hepsinden daha yakın duran adamın, elini açık ağzına nasılbastırdığını, sankiher saniyeaynı şiddetleüzerinegelengörünmezbirgüçkarşısındagerilergibinasılgerilediğini– gördü...Annesi –MüdürBey orada olduğu halde, geceden kalma darmadağınık saçlarıylaöylece dikiliyordu– elleri birbirine kenetlenmiş halde, önce babasına baktı; sonra Gregor’a doğru ikiadımattıveardından,açılıpetrafayayılaneteklerininortasına,yereyığılıverdi;yüzü,neredeyseortadankaybolacak şekilde, göğsünün üzerine düşmüştü. Babası, sankiGregor’u odasına geri tıkmak ister gibidüşmanca bir ifadeyle yumruğunu sıktı, ardından kuşku dolu bakışlarla odayı süzdü ve sonra elleriylegözlerinikapatıp,güçlügöğsüsarsılarakağlamayabaşladı.Durum böyle olunca, Gregor salona girmedi; bedeninin yarısı ve yana eğik duran kafası görünecek

şekilde, kapı kanatlarından sımsıkı sürgülenmişolanınayaslanarak, içerdekileri gözlemeyebaşladı.Buaradaortalık iyiceaydınlanmıştı;yolunkarşıyakasındauzanan,başısonubelirsizkül rengibinanınbirkısmı –bir hastaneydi bu– cepheyi keskin çizgilerle yaran düzenli pencereleriyle rahatlıkla seçilebilirhalegelmişti.Yağmurhâlâdevamediyordu;amaartık,tektekseçilebilenveadetaparçalarhalindeyerefırlatılan iri damlalarla yağıyordu.Masanın üzeri, sabah kahvaltısından kalma bir yığın tabak çanakladoluydu; çünkü kahvaltı babası için günün en önemli öğünüydü ve kahvaltı faslını, bir yandan bir sürügazete okuyarak, saatlerce uzatırdı babası. Tam karşıya denk gelen duvarda, Gregor’un eli kılıcında,kaygısızca gülümserken, duruşu ve üniformasıyla saygıya davet eden bir teğmen olarak göründüğü biraskerlik fotoğrafı asılıydı. Holün kapısı açıktı; dış kapı da açık olduğundan, dışarısı ve aşağıya inenmerdivenlerseçilebiliyordu.“Pekâlâ,”dediGregor–evhalkıiçindeserinkanlılığınıkoruyantekkişiolduğununbilincindeydi–“bir

an önce giyineceğim, koleksiyonu toparlayacağım ve yola çıkacağım. Yola çıkmama, gitmeme izin

verecek misiniz Müdür Bey? Evet Müdür Bey, görüyorsunuz, dik kafalı değilim ve çalışmayı daseviyorum; seyahatler biraz zahmetli oluyor ama onlarsız da yaşayamazdım. Ama nereye gidiyorsunuzMüdürBey? Firmayamı yoksa? Firmaya, öylemi?Burada olup bitenleri, gerçeğe uygun olarak raporedecekmisiniz?Bazeninsanınçalışacakhaliolmaz,amaişteböylezamanlar,eskiperformansıhatırlamakve ileride, engeller ortadan kaldırıldıktan sonra, insanın mutlaka, eskisinden daha büyük bir şevk vegayretlekendiniişevereceğinideğerlendirmekiçinenuygunanlardır.Patronumolanbeyefendiyeçokşeyborçluyum; bunu siz de çok iyi biliyorsunuz.Öte yandan anne babamın ve kız kardeşimin geçimini debenim sağlamamgerekiyor.Şu andabir açmazdayım, amabudurumdankendimimutlakakurtaracağım.İşimzatengüç,barisizdahadagüçleştirmeyin.Firmadabenimtarafımıtutun!Pazarlamacılarsevilmez,bunubiliyorum.Onlarıntonlaparakazandıkları,keyiflibiryaşamsürdüklerisanılır.Buönyargıyıbirkezdahagözdengeçirmekiçinözelbirsebepdeyoktur.AmasizMüdürBey,siz,durumudiğerpersonelden,hatta aramızda kalsın, işveren sıfatıyla, birmemurun aleyhine kolayca vereceği kararlarda bildiğindenşaşmayacak patrondan bile daha iyi değerlendirebilecek bakış açısına sahipsiniz. Şunu da çok iyibiliyorsunuz ki, neredeyse bütün yıl boyunca firma dışında bulunan bir pazarlamacı, dedikodulara,beklenmedik durumlara ve temelsiz suçlamalara kolayca kurban gidebilir ve bunlara karşı kendinikorumasıdaimkânsızdır,çünküçoğuzamanbunlardanhaberibileolmaz;veyaancak,birgezidenyorgunargıngeridöndüğünde,budedikoduların,sebepleriartıkbirtürlüanlaşılamayacakkötüsonuçlarınıadetatenindehissettiğizamanhaberiolacaktır.MüdürBey,banahiçdeğilsebirazcıkhakverdiğinizigösterecekbirtekkelimeolsunsöylemedençıkıpgitmeyin!”AmaMüdürBey,dahaGregor’unilksözleriüzerinearkasınıdönmüştü;bükülmüşdudaklarıyla,silkip

durduğuomuzlarınınüzerindengeriye,Gregor’adoğrubakıyorduyalnızca.VeGregor’unkonuştuğusüreboyunca, bir an bile yerinde durmamış, ondan gözünü hiç ayırmadan –ama sanki salondan çıkmasınıönleyenbiryasakvarmışgibi–sondereceyavaşhareketlerle,adımadımkapıyayanaşmıştı.Derkenholegeldi; son adımını salondan çekerken yaptığı ani hareketi gören de, tabanının o anda alev aldığınısanabilirdi.Holde ise, sanki kendisinimerdivenlerde doğaüstü bir kurtuluş bekliyormuş gibi, sağ eliniuzatabildiğikadarileri,merdivenedoğruiyiceuzattı.Gregor, firmadakikonumununtelafisimümkünolmayacakbirşekilde tehlikeyegirmesini istemiyorsa,

MüdürBey’inburuhhali içindegitmesinekesinlikleizinvermemesigerektiğinifarketmişti.Annesivebabasıdurumunpekfarkındadeğillerdi;onlar,geçenuzunyıllariçinde,bufirmanınGregor’ungeçiminihayat boyu sağlayacağına kanaat getirmişlerdi; ve ayrıca olan biten yüzünden şu anda öylesinekaygılıydılarki,bütünöngörülerinikaybetmişlerdi.AmaGregorbuöngörüyehâlâsahipti.MüdürBey’inalıkonulması, yatıştırılması, ikna edilmesi ve son olarak da kazanılması şarttı; Gregor ve ailesiningeleceği buna bağlıydı! Keşke kız kardeşi burada olsaydı! O zeki bir kızdı; daha Gregor rahat rahatsırtüstü yatarken o ağlamıştı. Ve şuMüdür Bey’in, onun gibi kadınları seven bir adamın, kız kardeşitarafından yönlendirilmesi işten bile değildi. Şimdi o olsa dış kapıyı kapatır, holde söyleyecekleriyleMüdür Bey’in korkusunu yatıştırırdı. Gelgelelim o burada değildi ve dolayısıyla Gregor’un bizzatharekete geçmesi şarttı. Gregor, halihazırdaki hareket kabiliyetinin ne durumda olduğunu henüzbilmediğinivekonuşmasınındaherhalde–hattabüyükolasılıkla–hâlâanlaşılmadığınıhiçdüşünmeksizin,kapı kanadından ayrıldı; kapının aralığından bedenini kaydırdı; o sırada gülünç bir biçimde iki eliylebirden sahanlıkta merdiven korkuluğuna tutunan Müdür Bey’in yanına gitmeye niyetliydi; ama hementutunacakbiryerarayarak,ufakbirçığlıkkoyveripbirsürüincecikbacağınınüzerineçöküverdi.Çökerçökmez de, o sabah ilk kez bedeninde bir rahatlama hissetti; bacakları sağlam zemine kavuşmuştu;sevinçlefarkettiğigibi,bacaklarıtamamenitaatkârdı;üstelik,onuistediğiyeretaşıyıpgötürmekiçinçaba

sarfediyorlardı;veçektiğibütünacılarınartıkbitmeküzereolduğunudüşündü.Amatamoanda,tamamenkendi içine gömülmüş gibi görünen annesine hiç de uzak olmayan bir yerde, kısıtlı hareket kabiliyetiyüzündendebelenipdururken,annesibirdenayağafırladıveparmaklarınıgeripkollarını iyice ikiyanaaçarak,“İmdat!Tanrıaşkınayardımedin!”diyebağırdı;Gregor’udahaiyiseçebilmekiçinbaşınıyanaeğmişbakıyordu,amaöteyandan,bunatamzıt,saçmabirdavranışladagerigerikaçtı;arkasındakurulukahvaltımasasınıunutmuştu;masayavarınca,sankidalgınlıklayapıyormuşgibi, telaşlamasanınüzerineoturuverdi; yanı başında devrilen koca kahvedanlıktaki kahvenin sel gibi halının üzerine akmaktaolduğunudahiçfarketmemişgörünüyordu.“Anne,anne,”diyefısıldadıGregorusulcaveannesinebaktı.MüdürBeybiraniçinaklındançıkmıştı;

ama öte yandan akmaya devam eden kahvenin görünüşü karşısında, çeneleriyle boşluğa doğru birkaçısırmahamlesiyapmaktandakendinialamadı.Bununüzerineannesiyenidenbağırmayabaşladı,masanınyanından kaçtı ve telaşla ona doğru gelen babasının kollarına atıldı. Ama Gregor’un şu anda annebabasıyla uğraşacak zamanı yoktu; Müdür Bey çoktan merdivenleri inmeye başlamıştı bile, çenesinimerdiveninkorkuluğunadayayaraksonbirkezdönüparkasınabaktı.Gregoronayetişmekiçinkalkmaküzere bir hamle yaptı amaMüdürBey bir şeyler sezmiş gibi hızla ileri atılıp birkaç basamağı birdengeride bıraktı. Evden çıkarken giderayak, “Vay canına!” diye bağırışı bütün merdiven boşluğundayankılandı.Neyazık ki,MüdürBey’in kaçarcasına gidişi, o anakadar serinkanlılığını yitirmemiş olanbabasını da şaşkına çevirmişe benziyordu; zira Müdür Bey’in peşinden gideceğine, ya da en azındanGregor’unadamınpeşindengitmesineengelolmamayaçalışacağına,sağeliyleMüdürBey’in,şapkasıvepardösüsüylebirliktebirkoltuğunüzerinebırakıporadaunuttuğubastonunukapıp,solelinedebirgazetealarak, ayaklarını yere vurmak ve gazeteyi havada sallamak suretiyle Gregor’u gerisin geri odasınatıkmaya çalışıyordu. Gregor’un yalvarıp yakarmaları hiçbir işe yaramadı, hiçbiri anlaşılmadı; başınıistediği kadar süklüm püklüm yere eğsin, sonuç sadece babasının ayaklarını yere gittikçe daha sertvurması oldu. Biraz ötede annesi, serin havaya rağmen bir pencere açıp dışarıya sarkmış ve yüzünüpenceredenepeyceileriuzatıpellerininarasınagömmüştü.Sokakilemerdivenboşluğuarasındagüçlübirhavaakımıoluştu;perdeleruçuşuyor,masanınüzerindedurangazetelerhışırdıyor,gazetesayfalarıyerdeoradan oraya sürükleniyordu. Babası da, bir yandan tuhaf sesler çıkartarak, aman vermedenGregor’usıkıştırmayadevamediyordu.NevarkiGregorgerigeriyürümekonusundatamamenacemiydi;gerçektençokyavaşgidiyordubuiş.Ah,dönmesinebirizinverilseydi,soluğuanındaodasındaalacaktı;fakatepeyzamanalacakdönmegirişimiyle,babasınınsabrınıtaşırmaktankorkuyordu,ayrıcadababasınınelindekibastonlasırtınayadakafasınaölümcülbirdarbeindirmesi tehlikesivardı.Amanihayet,dehşet içinde,yapacak başka bir şey kalmadığını fark etti Gregor, çünkü geri geri gitmeye kalksa yönünü bilebulamayacaktı.Bununüzerine,biryandanbabasınagözucuylabakarak,kendinceelindengeldiğikadarhızlı,amaaslındapekyavaşbirşekildedönmeyebaşladı.Babasıonuniyiniyetinisezmişolmalıydıki,dönüş sırasında Gregor’a ilişmedi; tersine, arada bir onun dönüşünü uzaktan, bastonun ucuylayönlendirmeye çalıştı.Ah, bir de babasının ağzından çıkan şu dayanılmaz sesler olmasaydı!Bu seslerGregor’unaklınıbaşındanalıyordu.Dönüşününeredeysetamamlamıştıki,kulağıbuseslerdeolduğuiçinşaşırıp,yinebiraztersyönedoğrudöndü.Nihayetbaşınısevinçlekapınınaralığınauzatırken,bukezdebedenininbukapıdankolaycageçemeyecekkadaririolduğuanlaşıldı.AmaGregor’unkapıdangeçişinikolaylaştırmak için kapının diğer kanadını da açmak, o anki ruh haliyle babasının hiç aklına gelmedi.Onunaklı fikri,Gregor’unbiranönceodasınagerigirmesigerektiğindeydi.Gregor’undoğrulupayağakalkarak,kapıdangeçmekiçinihtiyaçduyduğuuzunboyluhazırlıklaragirişmesinedehayattaizinverecekgibigörünmüyordu.DahasıGregor’u,sankiönündeherhangibirengelyokmuşgibi,biryandandaotuhaf

sesleri çıkararak, ileridoğru sürmeyeçalışıyordu.Gregor’unarkasındaduyduğubu seslerartık sadecetek bir babadan çıkabilecek seslere hiç benzemiyordu; işin şakası kalmamıştı veGregor –ne pahasınaolursa olsun– kapıdan geçmek için can havliyle atıldı. Bedeninin bir yanı havaya kalktı, şimdi kapıaralığındayanlamasınaduruyordu;birböğrüyeresürtünmektentamamenyarabereiçindekalmıştı,beyazboyalı kapıda iğrenç lekeler bıraktı; bir an sonra ise kapıya sıkışmıştı ve artık kendi başınakımıldayamayacakdurumdaydı;biryanındakibacaklarıboşluktaçırpınırken,diğeryanındakilerbedenininağırlığıylacanınıyakacakşekildezemineabanıyordu–tamoandababasıarkasından,Gregor’ugerçektendekurtaranokkalıbir tekmesalladıveGregorher tarafıkanlar içinde,odasının içkısmınadoğruuçtu.Sonrakapıbastonlaitilerekgürültüylekapandıvenihayetortalıkyatıştı.

II

Gregor,baygınlığabenzerderinuykusundanancakakşamınalacakaranlığındauyandı.Dışarıdangelengürültülerolmasaydıdaazsonrauyanacaktıelbette,çünkükendisiniyeterincedinlenmişhissediyorduveuykusunu almıştı. Buna rağmen, bir an belirip kaybolan bir ayak sesi ve holün dikkatle kilitlenenkapısından gelen sesler yüzünden uyanmış olabileceğini düşündü. Elektrikli sokak lambasının ışıklarıodanın tavanını ve mobilyaların üst taraflarını kısmen aydınlatıyordu ama Gregor’un bulunduğu yer,aşağılar kapkaranlıktı. Gregor neler olduğunu görmek için, değerini ancak anlamaya başladığıduyargalarıylaetrafıyoklayarak,kendinibeceriksizcekapıyadoğrusürükledi.Soltarafıtatsızbirkasılmahali yaratan tekparçabir yaraydı sanki; iki sıra bacağı üzerinde, tamanlamıyla topallayarakyürümesigerekiyordu.Ayrıcabacaklarındanbiride,öğledenöncekiolaylardaağırbiryaraalmıştı–gerçibir tekyaraylakurtulmuşolmasımucizesayılırdı–vebuyaralıbacak,cansızbirparçagibibedenininarkasındansürükleniyordu.Gregorancakkapıyavardığındakendisiniorayaçekenşeyinneolduğunuanladı;yenilebilirbirşeyin

kokusuydubu.Çünkükapınıneşiğinde,içindefrancalaparçalarıyüzensütdolubirkâseduruyordu.Oanneredeysesevinçtengülecekti,çünküsabahakıyasladahadaaçtı.Başınıhemen,gözlerininhizasınakadarsütün içinedaldırdı.Amabiransonra,hayalkırıklığı içinde tekrargeriçekildi;bunusadece, incinmişolansolböğrüyemekyemesinigüçleştirdiğiiçinyapmamıştı–yemeğini,ancakbütünbedeniniişekatarak,sesli solumalar eşliğinde yiyebiliyordu– en sevdiği şey olan ve kız kardeşinin mutlaka bu nedenlegetirmiş olduğu sütün tadı da hiç hoşuna gitmemişti; neredeyse tiksintiyle kendini kâseden geri attı veyenidenodanınortasınadoğrusüründü.Gregor’unkapıaralığındangörüpanladığıkadarıylasalondabirgazlambasıyanıyordu;geneldegünün

busaatlerindebabası,öğledensonraçıkangazetesinden,annesinevebazendekızkardeşinebir şeylerokurdu;oysaşimdiçıtçıkmıyordu.Belkideartık,kızkardeşininkendisinesüreklisözünüettiğiveyazdığıbu okuma faslı yapılmaz olmuştu. Ama ev de –kuşkusuz boş olmadığı halde– tamamen sessizliğegömülmüştü.“Nesakinbirhayatyaşıyorbuaile,”dedikendikendineGregorbiryandankaranlığaboşgözlerlebakarken;aynıandada içinde,annebabasınavekızkardeşineböylegüzelbirevde,buyaşamstandartlarınısağlayabildiğiiçingüçlübirgüvenduygusuhissetti.İyide,bütünbuhuzur,burahatlık,bumutluluk korkunç bir şekilde sona ererse ne olacaktı? Bu düşüncelerin içinde kaybolup gitmemek içinhareketetmesigerektiğinidüşünerek,odanıniçindebiraşağıbiryukarısürünmeyekoyuldu.Uzun akşam boyunca bir tek kez yan kapı, bir kez de diğeri aralanıp hemen kapatıldı; birileri içeri

girme ihtiyacı duymuş, öte yandan da böyle bir girişimde bazı sakıncalar görmüş olsa gerekti.Gregor

salonkapısınıntamönündedurdu;içerigirmektetereddütedenziyaretçiyiiçerialmaya,hiçdeğilseonunkimolduğunuöğrenmeyekararlı gibiydi.GelgörkikapıbirdahaaçılmadıveGregordaboşuboşunabekledi. Sabahleyin, kapılar kilitliyken herkes yanına gelmek istemişti; oysa şimdi, kendisi kapılardanbiriniaçınca–diğerleridegüniçerisindeaçılmışolmalıydı–hiçkimseyanınauğramıyordu;üstüneüstlükanahtarlardadıştaraftaydı.Salonunışıklarıancakgecegeçvakittesöndürüldü;Gregor,annebabasınınvekızkardeşininbusaate

kadaryatmadıklarınıanlamaktazorlanmadı,çünküherüçünündeparmakuçlarınabasarakdolandığınıçokiyiduyabiliyordu.Demekki,sabahakadarkimseGregor’unyanınauğramayacaktı;öyleyse,hayatınanasılyeniden çekidüzen verebileceğini rahatsız edilmeden düşünmeye yetecek kadar zamanı olacak demekti.Oysa zeminine boylu boyunca uzanmak zorunda kaldığı bu yüksek tavanlı geniş oda, nedeninianlayamadığıbirşekildeonukorkutuyordu,fakatbukorkununsebebinidebirtürlübulamıyordu;halbukibuodaonunoncasenelikodasıydı.Yarıbilinçsizbirhareketle,birtaraftandahafifbirutanmaduygusunakapılarak kanepenin altına sokuldu; sırtının biraz sıkışmış olmasına ve başını yukarı kaldıramamasınarağmenoradapekrahatetti;canınısıkantekşey,fazlasıylagenişbedeniylekanepeninaltınatamsığmıyoroluşuydu.Bütün geceyi, yarı uykulu, açlığı yüzünden arada bir korku içinde uyanarak, arada bir de kaygılarla

belirsiz umutlara kapılarak orada geçirdi. Ama çıkardığı tek sonuç, şimdilik serinkanlı davranıpsabretmesi ve aileyi alabildiğine kollayıp, içinde bulunduğu durum itibarıyla, istemeyerek de olsa yolaçtığıüzüntüleri,onlariçinenazındankatlanılırhalegetirmesigerektiğiydi.Gregor,dahasabahınerkensaatlerinde,henüzhavakaranlıkken,aldığıyenikararlarıngücünüsınama

fırsatını elde etti; hol tarafındangelenkızkardeşi, neredeyse tamamengiyinmiş, açtığı kapıdan içeriyedikkatlebakıyordu.İlkandaGregor’ubulamadı–HeyTanrım,buralardaolmalı;uçupgitmişolamazya–amasonraonunkanepeninaltındaolduğunufarkedinceöylesinekorktuki,kendinitoparlamayafırsatbilebulamadantelaşlakapıyıçekerekkapattı.Amasonra,sankibuyaptığınapişmanolmuşgibitekrargelipkapıyıaçtıveağırhasta,hattayabancıbirkimseninodasınagirergibiparmakuçlarınabasarakyaklaştı.Gregor başını kanepenin neredeyse ucuna kadar çıkartmış, onu izliyordu. Acaba kız kardeşi, sütedokunmadığınıamabunukesinlikletokolduğuiçinyapmadığınıanlayacakveonauygunbaşkabiryiyecekgetirecekmiydi?Bunukendiliğindenyapmayacaksa,onundikkatinibukonuüzerineçekmektenseaçlıktanölmeye razıydı Gregor; öte yandan kanepenin altından fırlayarak kız kardeşinin ayaklarına kapanıpyiyecekgüzelbirşeylergetirmesiniricaetmemekiçindekendinizortutuyordu.Amakızkardeşi,sadecekenarından biraz süt dökülmüş olan kâsenin dolu olduğunu anında fark etti ve hayrete kapıldı; hemenkâseyialıp–gerçibuişiçıplakelledeğil,yanındagetirdiğibirbezparçasıylayapmıştı–dışarıçıkardı.Gregor,kızkardeşiningötürdüğüsütünyerinenegetireceğinimeraklabekliyorvebukonuylailgilifikirleryürütüyordu. Ama kız kardeşinin o iyi yürekliliğiyle yaptığı şeyi asla tahmin edemezdi Gregor; kızkardeşi, onun nelerden hoşlandığını anlamak için bir sürü yiyeceği eski bir gazetenin üstüne yayıpgetirmişti.Uzun zaman önce pişirilmiş, neredeyse bozulmuş sebze yemeği; son yemekten arta kalan vebeyazbir sosun içindeyüzenkemikler;birmiktar çekirdeksizüzüm ilebadem;Gregor’un ikigünönceyenilemeyecekkadarkötüolduğunusöylediğipeynir;birparçayavanekmek,üzerineyağsürülmüşayrıcabirdilimekmek,yanındadayağsürülüpüzerinetuzekilmişbirdilimekmekdaha...Birde,muhtemelenoandan itibaren Gregor’a ait olacak su dolu bir çanak koymuştu önüne. Kendisi odadayken yemeğebaşlamayacağınıbilenkızkardeşi, incelikgösterip,Gregor istediğigibidavranmarahatlığınakavuşsundiye kapıyı da kilitleyerek, fazla oyalanmadan çıkıp gitti. Yemek söz konusu olduğu için Gregor’unbacakları titremeye başlamıştı.Herhalde yaraları tamamıyla iyileşmiş olmalıydı ki, herhangi bir engel

hissetmiyordu; bu onu şaşırtmıştı; neredeyse bir aydan fazla zaman önce parmağını bıçakla azıcıkkestiğindeoluşanveonaevvelsigünbilehâlâyeterinceacıverebilenoküçükyarayıhatırladı.“Şimdibenim duyularım köreldimi yani?” diye geçirdi içinden; sonra, önünde duran bütün diğer yiyeceklerekıyasla en çabuk, hatta en belirgin şekilde iştahını kabartmış olan peynire yumuldu. Memnuniyettengözleriyaşararakpeyniri,sebzeyivesosubirbiriardınaaceleyleyiyipyuttu;gelgelelimtazeyemeklerdenpektatalamadı,hattaonlarınkokularınakatlanamadığıiçin,seçtiğiyiyeceklerialıpbaşkayerdeyemeyedevam etti. Kız kardeşi, tekrar saklanması için ona zaman vermek istermiş gibi yavaşça anahtarıçevirdiğindeyemeklerbitmiş,Gregoryemeğiniyediğiyerdetembeltembelyatıyordu.Neredeyseuyuklarhaldeolmasına rağmen,kilittençıkanses irkilmesinenedenoldu.Telaşlakanepeninaltınaattıkendini.Yalnızca kız kardeşinin odada bulunduğu süre için bile olsa kanepenin altında durmak, olağanüstü birçabagerektirmişti;tıkabasayemektenkarnışişmiş,odaralandaartıknefesalamazhalegelmişti.Küçükçaptaboğulmanöbetlerigeçirerek,pörtlekgözlerle,hiçbirşeydenhabersizkızkardeşinin,yalnızkırıntıve artıkları değil, dokunmadığı diğer yiyecekleri de, sanki bundan sonra hiçbir şekildedeğerlendirilemeyeceklermiş gibi süpürüp bir araya topladıktan sonra, hepsini bir kovaya doldurarakkapağını da kapatıp dışarı çıkarışını izledi. Kız kardeşi daha arkasını döner dönmez de kanepeninaltındançıktı,gerindiveyellendi.Gregor’un yemeği bu şekilde verilir olmuştu artık; bir öğün sabahleyin, anne babası ve hizmetçi

uyurken;ikinciöğündeöğleyemeğindensonra.Çünkübusaatlerde,yaniöğleyemeğiyeniryenmez,annebabasıbir sürekestirirlerdi;hizmetçidekızkardeşinin talimatıüzerinebir şeyleralmayadışarıgitmişolurdu.Onlar daGregor’un açlıktan ölmesini istemezlerdi elbet, ama belkiGregor’un yemek olayıylailgiliolarak,işittiklerindenfazlası,kaldırabilecekleribirşeydeğildi;belkidekızkardeşionlarıküçükdeolsabirüzüntüdenkorumakistiyordu,öyleya,zatenyeterinceacıçekiyorlardı.O ilk günün öğleden öncesinde doktor ile çilingirin ne gibi bahaneler uydurularak evden

uzaklaştırılabildiğini Gregor asla öğrenemedi; onlar kendisini anlamadıkları için, onun başkalarınıanlayabileceğini,kızkardeşidahilhiçkimsedüşünmüyordu;dolayısıylakızkardeşiodasındayken,onuniççekişleriniveazizleredualaredişinidinlemekleyetinmektenbaşkaçaresiyoktuGregor’un.Ancakçoksonraları, kız kardeşi duruma biraz alıştığında –tam bir alışma asla söz konusu olmadı– Gregor’unkulağınaaradabir, iyiniyetli denebilecekyadaenazındanböyleyorumlanabilecek tatlı sözler çalınırolmuştu. Örneğin Gregor yemeği silip süpürmüşse, “Demek yemek hoşumuza gitti bugün,” veya sonzamanlardagittikçe daha sık rastlanan tersi durumlarda ise neredeyse üzüntüyle, “Geneher şeyolduğugibikalmışişte,”diyordukızkardeşi.Gregoryenihaberleridoğrudanöğrenemiyorduysada,yanodalardangelenseslerekulakkabartıyor,ne

zamanbiryerdenbirsesduysa,hemenoodanınkapısınakoşturupbütünbedeniylekapıyayapışıyordu.Özellikle ilkzamanlar,evde,üstükapalıdaolsa,kendisiyle ilgiliolmayanhiçbirkonuşmageçmiyordu.İlk iki gün boyunca her sofrada, bundan sonra nasıl bir tutum izleneceği konusunun konuşulduğunuduymuştu;amayemekzamanlarıdışındadayineaynıkonukonuşuluyordu;çünküevdedevamlıenazikikişi oluyordu –anlaşılan hiç kimse evde tek başına kalmayı göze alamıyordu– evi tamamen boşbırakmalarıdasözkonusuolamazdı.Hizmetçikızbiledahailkgünden–nebildiği,nekadarbildiğipekbelli değildi ama–annesindenhemen işibırakmasına izinvermesiniyalvaryakar rica etmişveonbeşdakikasonravedalaşıpgiderkende,kendisineyapılabilecekenbüyükiyilikbuymuşgibi,gitmesineizinverildiği için gözyaşları içinde teşekkürlerini bildirmiş, hatta kendisinden herhangi bir taleptebulunulmamasınarağmen,bukonudakimselerebirşeysöylemeyeceğineyeminleretmişti.Böylecekızkardeşi, annesiylebirlikte evinyemeğini depişirmekzorundakalmıştı; gerçi bu çokda

yorucuolmuyordu,çünkükimseninpekbirşeyyediğiyoktu.Gregorikidebirbirilerininbirileriniyemeğeçağırdığını işitiyor, verilen cevaplar ise, her seferinde, “Sağol, ben yiyeceğimi yedim!” gibi imalısözlerdenöteyegitmiyordu.Hattagalibaherhangibirşeyiçildiğibileyoktu.Kızkardeşisıksıkbabasınabira isteyip istemediğini soruyor, hatta birayı kendisi alıp gelmeyi içtenlikle teklif ediyor, babasınınsustuğunugörüncedeonun tereddüdünügidermek içinkapıcınınkarısınıdagönderebileceğini söylüyor,amababanınağzındankesinbir“Hayır!”çıkınca,artıkbiradanfilansözedilmezoluyordu.Dahailkgündenbabası,aileninbütünmalvarlığınıveyapılabilecekleriannesinevekızkardeşinetek

tekaçıklamıştı.İkidebirmasadankalkıp,beşyılönceiflasedenfirmasındankurtardığıWertheimmarkakasayı açarak bir belge ya da bir not defteri alıp geliyordu. Karmaşık kilidin açılışı ve aradığı şeyiiçinden alıp kasayı tekrar kapatışı duyuluyordu. Bu açıklamalar Gregor’un yaşadığı hapis hayatındaişittiğiilksevindiricisözleroldu.Gregor,sözkonusufirmadangeriyehiçbirşeykalmadığınısanıyordu–enazındanbabasıbununaksinisöylememişti;gerçiGregordaonabukonudaherhangibirşeysormamıştıaslında. Gregor’un o günlerde tek derdi, bütün aileyi tam bir umutsuzluğa düşüren bu iflas felaketinimümkün olduğunca çabuk unutturmaya çalışmaktı. Ve bu nedenle büyük bir şevkle işine sarılarak,neredeysetekbirgünde,yardımcılıkgörevindenpazarlamacılığaterfietmişti.Bukonumunmaddikazançaçısından diğerine kıyasla daha farklı ve daha iyi olanakları vardı. Pazarlamacılıktaki bütün başarılarprimolarakhesaplanıyor,doğrudanparayatahviledilerekevegetirilip,ailebireylerininşaşkınvemutlubakışları önünde masaya konabiliyordu. Ne güzel günlerdi onlar; Gregor daha sonraları da çok parakazansavebütünaileningeçiminisağlayacakdurumagelsede,bugünlerbirdahaaslaopırıltısıylageridönmedi. Ne de olsa duruma gerek Gregor, gerekse de aile bireyleri alışmıştı artık; onlar parayımüteşekkirkalarakalıyor,Gregordamemnuniyetleveriyorduvermesineama,hernedenseaileiçindekioeskisıcakatmosferbirtürlügeridönmekbilmiyordu.HerşeyerağmenGregor’ayakınlığınıkoruyantekkişi gene kız kardeşi olmuştu; kendisinin aksine, müziğe bayılan ve harika keman çalan kız kardeşinigelecek yıl, çıkaracağı –ama bir şekilde telafi edilebileceğini düşündüğü– büyük masrafa aldırmadankonservatuara göndermek, Gregor’un epeydir içten içe yaptığı bir plandı. Gregor’un iş gezisindeolmadığı kısa aralıklarda, kız kardeşiyle aralarında geçen sohbetlerde sık sık konservatuardanbahsediyorlar ama bunun gerçekleşmesi düşünülemeyecek bir hayal olduğunu kendileri de gayet iyibiliyorlardı;annebabasıbukonuylailgilienmasumkonuşmalarıdahiduymakbileistemezdi;amaGregorbu planı kafasında somut bir şekilde yaşatıyordu ve planınıNoel gecesi ailesine coşkuyla açıklamayaniyetliydi.İşte Gregor kapıya yapışmış dışarıya kulak kabartırken, içinde bulunduğu şu durumda hiçbir işe

yaramayacakbu türdüşüncelergeçiyorduaklından.Bazenvücudundahissettiğigenelbiryorgunlukhaliyüzünden daha fazla dinleyemeyecek gibi oluyor, başı öne düşüp kapıya çarpıyor, ama kendini hementopluyordu, çünküo sırada çıkardığı en küçükbir gürültü, bitişikteki salondan işitilip oradaki herkesinsusmasına neden oluyordu. Böyle zamanlarda babası bir süre bekledikten sonra, anlaşıldığı kadarıylayüzünükapıyadönerek,“İçerdenelerçeviriyorgenebu,”diyesöyleniyor, salondakilerinyarıdakalmışkonuşmaları,ancakbundansonrakaldığıyerdendevamediyordu.BöyleceGregor–babası,kısmenkendisibuişlerleuzunzamandıruğraşmadığıiçin,kısmendeannesi

söylenilenleri hemen ilk seferinde kavrayamadığı için yaptığı açıklamaları sık sık tekrarlamaalışkanlığına sahip olduğundan– geçmişte ailenin başına gelen felaketlere rağmen, şimdiye dekdokunulmayan faizlerin, aradan geçen süre zarfında kabarıp küçük de olsa bir birikime dönüşmüşolduğunu,yeterinceaçıkbirşekildeanladı.ÖteyandandaGregor’unherayevegetirdiğiparanında–kendisine en fazla birkaç Gulden ayırırdı– tamamı harcanamamış, neredeyse bir servete dönüşmüştü.

Gregor odasının kapıları ardında heyecanla başını sallayarak, bu beklenmedik ileri görüşlülük vetutumlulukkarşısındaduyduğuhoşnutluğuaçığavuruyordu.Aslındabirikenbuparalarlababasınınpatronaolanborcununbirazınıdahakapatabilirveböylelikle firmadaki iştenyakasınıkurtaracağıgündebirazdahayaklaşmışolurdu;amakuşkusuz,babasınınyolunakoyduğuşekliyle,durumşimdiçokdahaiyiydi.Gelgelelimbupara,aileninfaizlerdengeçinmesineyetecekmiktardadeğildi;olsaolsaaileyibir, taş

çatlasa iki yıl idare edebilecek kadardı, daha fazla değil. Yani aslında ilişilmemesi ve sadece dardakalıncakullanılmaküzerekenarda tutulması gerekenbirmeblağdıbu; aileningeçimini sağlayacakolanparanınçalışılarakkazanılmasıgerekiyordu.Nevarkibabasısonbeşyıldanberihiçbirişyapmamışvekesinliklefazlabirşeybeklenmemesigereken,sağlıklıolmaklaberaberyaşlıbiradamdı;zahmetliolsada semeresiz kalmış bir yaşamın ilk tatili olan bu son beş yılda fazlaca yağ bağlayıp şişmanlamış vebasbayağıhantallaşmıştı.Pekibuparayı,evdekigünlükhareketlerdebilezorlanan,nefesdarlığıçektiğiiçinher ikigündenbirinikanepeninüstünde,açıkpencereninönündegeçirenyaşlı annesimikazanmakzorundakalacaktı?Yoksahenüzonyediyaşındabirçocukolup,vaktinigüzelgiyinmek,bolboluyumak,evişlerineyardımetmek,küçükçaptakimieğlencelerekatılmakveenbaştadakemançalmaklageçirenve bu yaşam tarzı kendisine asla çok görülemeyecek kız kardeşimi para kazanmak zorunda kalacaktı?İşte,sözparakazanmazorunluluğunagelince,Gregorkapıyıbırakıyor,kapınınhemenyanındakiserinderikanepeninüzerinekendiniatıyordu,çünküutançtanvekederdenheryeriniateşbasıyordu.Çoğu zamanbütüngece sabahlara kadar, gözünübir anbile uyku tutmadan, saatlercederi kanepenin

üzerinde debelenip duruyordu. Ya da pencerenin önüne ite kaka bir sandalye sürüklemek, ardındanpencerenin pervazına tırmanmak ve ayaklarını sımsıkı sandalyeye basarak pencereye ulaşmak içingereken o büyük zahmetten kaçınmıyordu; besbelli ki geçmişte pencereden bakmaktan ibaret olanözgürleştirici davranışını hatırladığı için yapıyordu bunu.Çünkü gün geçtikçe en yakınındaki nesneleribile iyice bulanık görmeye başlamıştı; eskiden sık sık gözüne çarptığı için lanetler okuduğu karşıdakihastanebinasınıbileseçemezolmuştuartık;sessizolmasınarağmengenedetamamenbirkentatmosferitaşıyanCharlottesokağındaoturduğundanöylesineeminolmasa,baktığıpenceredengördüğüşeyin,gribirgöklegritoprağınbirbirindenayrılamayacakkadarbirbirinegeçtiğibirçölolduğunusanırdı.Gözündenbirşeykaçmayandikkatlikızkardeşi,Gregor’unsandalyesininpencereninönündedurduğunasadeceikikez rastlamasına rağmen, artık odayı her temizleyişinde sandalyeyi itip yine pencerenin önündeki eskiyerinekoymaya,hattapencereniniçkanadınıaçıkbırakmayabaşlamıştı.Gregorkızkardeşiylekonuşabilsevekendisiiçinyaptığışeylerdendolayıonateşekküredebilse,onun

iyiliklerinidahakolaykaldırabilirdi,amabunuyapamadığıiçineziklikduyuyorveacıçekiyordu.Gerçikız kardeşi, durumun tatsızlığını gizlemek için elindengeleni yapıyor, hatta bunugüngeçtikçe daha iyibaşarıyordu, amaGregor da zamanla her şeyi bütün açıklığıyla görebilir olmuştu.Artık kız kardeşininodaya girişleri bile neredeyse bir kâbusa dönüşmüştü; genellikle Gregor’un odasının dışarıdangörülmemesine elinden geldiğince dikkat etmesine rağmen, artık odaya girer girmez, kapıyı kapatmayabile zaman ayırmadan doğruca pencereye koşuyor, sanki boğulmak üzereymiş gibi, parçalarcasınapencereyiaçıyor,havanekadarsoğukolursaolsunbirmüddetpencereninönündedurupderinnefesleralıyordu.Bukoşuşturmalar vegürültülerleGregor’ugünde iki kez tedirgin ediyordu; bu sıradaGregorkanepenin altında titreyerek bekliyor, ama kız kardeşinin, pencere kapalıyken kendisiyle aynı odadakalmayadayanabilse,onubugürültüpatırtıdanesirgeyeceğinidegayetiyibiliyordu.Bir seferinde –Gregor’un dönüşümünün üzerinden bir ay geçmiş ve artık kız kardeşi için onun

görüntüsünün şaşılacak bir yanı kalmamıştı– eve her zamankinden biraz erken geldiğinde Gregor’uürkütücübirşekildeayağakalkmış,kımıldamaksızınpencereninönündedikilmişdışarıbakarkenbuldu.

Bulunduğu yer itibarıyla kız kardeşinin girip hemen pencereyi açmasına engel oluşturduğu için, onunhemenodayadalmamasıGregoriçinpekdebeklenmedikbirdurumsayılmazdı;amakızkardeşisadeceiçeri girmemekle kalmadı, üstüne üstlük onu görünce bir de geri sıçrayıp kapıyı çekiverdi; öyle ki,yabancıbirigörse,Gregor’unonunüstüneatlayıp ısırmak içinpusudabeklediğinisanırdı.Gregor tabiihemenkanepeninaltınasaklandı,amakızkardeşiancaköğleyintekrarçıkıpgeldiğinde,herzamankindendahatedirginbirhalivardı.Gregorböylece,görünüşününkızkardeşiiçinhâlâkatlanılmazolduğunuvebununböylesüreceğini,bedenininkanepeninaltındandışarıtaşacakufacıkbirbölümünübilegörsekaçıpgitmektenvazgeçmek içinuzunsürekendinienikonuzorlamasıgerektiğinianlamışoldu.Böylecegününbirinde, bedeninin bu görünen en ufak parçasından bile kız kardeşini esirgemek için, yatağın çarşafınısırtlanarak kanepeye taşıdı –bunu yapabilmek için dört saatlik uzun bir uğraş vermesi gerekti– ve kızkardeşinin eğilse de göremeyeceği şekilde kendini iyice gizledi. Eğer gerekli görmezse, çarşafı çekipalabilirdi kız kardeşi; ne de olsa böyle kendini iyice gizlemenin Gregor’un tercihi olmadığı apaçıkortadaydı.Amakızkardeşiçarşafadokunmadı;hattabiraraGregor,kızkardeşininbuyenidurumunasıldeğerlendirdiğinianlamaküzerekafasıylaçarşafıbirazaraladığında,onungözlerindemüteşekkirbirifadeyakalargibibileoldu.İlkikihaftaboyuncaannebabasıGregor’unyanınagelmeyigözealamamışlardıamaGregoronların–

pek işe yaramaz bir kız olduğu düşüncesiyle eskiden içerledikleri halde– şimdi kız kardeşinin bu yenimeşgalesini takdirle karşıladıklarını defalarca duymuştu. Ama artık kız kardeşi odasını temizlerken,Gregor’un anne babası kapının önünde bekler olmuşlardı; kız kardeşi odadan çıkar çıkmaz, odanındurumunu,Gregor’unneyiyipiçtiğini,bukeznasıldavrandığınıveküçükdeolsabir iyileşmebelirtisigösterip göstermediğini bir bir anlatmak zorunda kalıyordu. Öte yandan annesi her seferinde daha biristekle bir an önce Gregor’u görüp onunla konuşmak istediğini söylüyor, ama babasıyla kız kardeşi,Gregor’undikkatledinleyiptümüyleonayladığıaklayatkınnedenlerönesürerekannesiniiçerigirmektenalıkoyuyorlardı. Sonraları onu güç kullanarak engellemeye çalışmak zorunda kaldılar; annesi, “N’olurbırakınbeni,Gregor’agideyim,benimtalihsizoğlum!Onunyanınagitmekzorundayım!”diyebağırdıkça,Gregordahakikatenonuiçeribıraksalar,hergünolmasabileenazındanhaftadabirkerebunuyapsalariyiolurdiyedüşünüyordu;annesielbetteherşeyi,bütüncesaretinerağmennedeolsahâlâbirçocukolanveaslındaböylezorbirgörevibelkideçocuksuhavailiğiyüzündenüstlenmişbulunankızkardeşindençokdahaiyikavrardı.Gregor’un annesini görme isteği kısa zamanda yerine geldi. Gregor, tamamen annesine ve babasına

duyduğusaygıdan,gündüzleripenceredenbakmaktanvazgeçmişti;birkaçmetrekarelikdöşemeninüstündede fazla sürünemiyordu, zaten geceyi sakin sakin yatarak geçirmeye bile zor katlanıyordu.Hemyemekyemekdeartıkonazevkverenbirşeyolmaktançıkmıştıçoktan.BöylelikleGregor,eğlenceolsundiyeduvarlarda ve tavanda gezinmeyi alışkanlık haline getirdi. Özellikle tavanda öylece asılıp durmayabayılıyordu; bu, zeminde yatıp kalmaktan çok farklı bir şeydi. Orada daha rahat nefes alınıyordu;tavandaykenvücudundahafifbirtitreşimhissediyorduveyukardaolduğusüreceonaneredeysemutlulukverenbueğlencesırasında,bazenkendisinibileşaşkınaçevirecekşekildekendiniaşağıkoyveripzemineçakıldığı oluyordu.Ama artık vücuduna eskisine oranla çokdaha fazla hâkimdi ve bu kadar yüksektendüştüğühaldehiçbirzarargörmüyordu.Gregor,sürünürkenvücudununsalgıladığıyapışkanmaddeninizinioradaburadabıraktığıiçin,kızkardeşionunicatettiğibuyenieğlenceyiçabucakfarkedipGregor’unbusürünme işinimümkünolduğukadar kolaylaştırmak amacıyla, ona engel olanmobilyaları, öncelikle desandığıveyazımasasınıayakaltındankaldırmayıkafasınakoydu.Gelgelelimbunutekbaşınayapmayagücü yetmezdi, babasından yardım istemeye de çekiniyordu; öte yandan hizmetçinin yardıma gelmek

istemeyeceğizatenbelliydi;gerçionaltıyaşlarındakibugençkız,eskihizmetçiningidişindenberisabırladayanmıştıamamutfakkapısınısüreklikilitlitutmakvesadeceözellikleçağrıldığıdurumlardaaçmakiçinizinistemişti;halböyleoluncada,birgünbabasıevdeyokkenannesiniyardımaçağırmaktanbaşkaçaresikalmamıştıkızkardeşinin.Annesevinççığlıklarıatarakgeldi,amatamGregor’unkapısınınönünde,sankibirandadiliniyutmuşgibisusupkaldı.Kızkardeşiodadaherşeyinyolundagidipgitmediğinebaktıktansonraannesiniiçerialdı.Gregorçarşafıbüyükbirtelaşladahadaaşağıindirdivekatmanlar,kıvrımlaroluşmasını sağladı; öyle ki, bütünüyle bakıldığında çarşaf gerçekten de tamamen gelişigüzel şekildekanepenin üzerine atılmış gibi görünüyordu. Bu kez çarşafın altından çevreyi gözetlemeye kalkışmadıGregor; bu ilk seferde annesini görme isteğine gemvurdu ve onun kalkıp gelmiş olmasına sevinmekleyetindiyalnızca.Kızkardeşinin,“Gel,gel!Onugörmeyeceğiz,”dediğiniişitti;anlaşılanannesinielindentutmuş odaya sokuyordu kız kardeşi. Sonra, bu iki güçsüz kadının, hiç de hafif sayılmayacak sandığıyerinden oynatırken çıkardıkları seslere ve kız kardeşinin hâlâ –annesinin, kendini zorlayacağıdüşüncesiyleonayaptığıuyarılarakulakasmadan– işinağırkısmınıüstlenmek isteyişinekulakmisafirioldu. Bu iş epeyce bir zaman aldı. Daha on beş dakika bile geçmeden annesi, yapılacak en iyi şeyinsandığı bulunduğu yerde bırakmak olacağını söyledi. Bir kere sandık çok ağırdı; babası dönmeden işibitiremeyeceklerdi ve odanın ortasında bırakacakları sandık, Gregor’a engel olmaktan başka bir şeyeyaramayacaktı;ayrıcabumobilyalarınçıkartılmasınınGregor’agerçektendebiriyilikolupolmayacağıkuşkuluydu.Gregor’unkulakmisafiriolduğuüzere,annesinehiçdeöylegelmiyordu;söylediğinegörebuboş duvarların görüntüsü annesinin kalbini fena halde sızlatıyordu ve Gregor, bumobilyalara epeydiralıştığı için, bomboş odasında kendini terk edilmiş hissedeceğine göre, neden onun yüreğini desızlatmasındı ki? “Hem böyle yapmamız,” dedi annesi, konumunu tam olarak bilmediği Gregor’un,söylediklerinden sesini bile tanıyamamasını sağlamak için –ki aslında Gregor’un konuşulanlarıanlamadığından emindi– her zamanki gibi fısıltıyla konuşuyordu, “öyle değil mi yani, mobilyalarıçıkarmamız,onuniyileşmesindenumudumuzukestiğimizveonuacımasızcakendiyalnızlığınaterketmişolduğumuzanlamınagelmezmi?Sanırım,Gregoraramızageridöndüğündeherşeyiolduğugibibulsunvearadan geçen zamanı daha kolay unutsun diye, odayı eski haline getirmek yapabileceğimiz en iyi şey,”diyerekdesözünübağladı.AnnesininbusözlerinekulakkabartanGregor,insanlarlailetişimdedolaysızkonuşmalarıneksikliğinin,

aileiçindesürdürdüğütekdüzeyaşayışladabirleşerek,sonikiayiçerisindeaklınıbaşındanalmışolmasıgerektiğini anladı; yoksa, odasının boşaltılması konusundaki bu istekliliğini kendine başka türlüaçıklayamazdı.Atamirasımobilyalarla rahatçadöşenmişbu sıcacıkodayı, belki içinde istediği yöndesürünebileceği–amabunakarşılık,birinsanolarakbütüngeçmişinibirandagömmeyidegözealarak–birineçevirmekistiyorolmasımümkünmüydügerçektende?Aslınabakılırsa,dahaşimdidenyaklaşmıştıbunoktaya;bunlarıdüşünürken,annesininuzunzamandırişitmediğisesionusilkipsarsarakkendinegetirdi.Hiçbir şey kaldırılmamalıydı; hepsi kalacaktı; mobilyaların kendisinin şu anki durumu üzerindebıraktıklarıolumluetkilerdenyoksunkalmamalıydı.Hemonunanlamsızcasağasolasürünmelerineengeloluyorlarsada,bununbirsakıncasıyoktu;aksinebudurumonunlehineydi.Ama ne yazık ki kız kardeşinin bu konudaki düşünceleri farklıydı; Gregor’la ilgili sorunlar üzerine

konuşulurken, anne babasının karşısına –pek de haksız sayılmayacak nedenlerden ötürü– bir bilirkişiolarakçıkmayaalıştırmıştıkendini.Dolayısıylaşimdideannesininbuteklifi,onunilkinplanladığıgibisadecesandıkileyazımasasınındeğil,vazgeçilmesimümkünolmayankanepehariç,diğerbütüneşyalarınodadançıkarılmasıkonusundadiretmesiiçinyeterlinedenoluşturmuştu.Kızkardeşininböylebirkanaatevarmasını sağlayan, sadece çocuksu inadı ve son zamanlarda hiç beklenmedik bir şekilde ve güçlükle

edindiği özgüveni değildi; aslında Gregor’un sürünme işlerinin gerçekten de daha geniş bir alangerektirdiğini ve ayrıca da mobilyaları, anlaşıldığı kadarıyla hiç kullanmadığını gözlemlemişti. Amabelki de yaşıtı olan diğer kızlardaki, kendine her fırsatta doyum arayan o hayalperestliğin de bu işteparmağı vardı ve Grete, bu hayalperestliğin etkisine kapılarak Gregor’un durumunu olduğundan dakorkunç göstermek, böylece de ona her zamankinden daha fazla iyilik yapma olanağına kavuşmakistiyordu.NedeolsaGregor’un tekbaşınahüküm sürdüğü, salt duvarlardanoluşanbir odadan içeriyeadımatmayaGrete’denbaşkahiçkimsecesaretedemezdi.Böylece kız kardeşi, bu odada hissettiği şiddetli tedirginlik yüzünden de kararsız görünen annesinin

söylediği sözlerin, kararını etkilemesine izin vermedi; annesi de bir süre sonra sustu ve kız kardeşineeşyaların dışarı çıkartılmasında elinden geldiğince yardım etmeye koyuldu. Eh, gerekirse Gregorsandıksızyapabilirdi,amayazımasasımutlakakalmalıydı.Gregor,annesivekızkardeşiahlayaoflayasürükleyerek götürdükleri sandıkla dışarı çıkar çıkmaz, nasıl etse de masanın odada kalmasınısağlayabilse diye bir bakmak için, kanepenin altından başını uzattı. Ama şans bu ya, odaya ilk dönenannesi oldu; bu sırada kız kardeşi, bitişik odada sandığı kucaklamış, tabii ki yerinden bilekımıldatamadan, sağa sola oynatmaklameşguldü.Fakat annesiGregor’ungörüntüsüne alışık değildi veGregor annesinin hastalanmasına sebep olabilirdi; bu yüzden, korkuyla gerisin geri kaçarak kanepeninaltındaki en dip noktaya kadar çekildi, ama çarşafın bir parça oynamasını engelleyecek zamanıbulamamıştı ve bu kadarı da annesinin dikkatini çekmeye yetti. Annesi bir an duraksadı, bir sürebeklediktensonradönüpGrete’ninyanınagitti.Her ne kadar Gregor ortada abartılacak bir şey olmadığını, sadece birkaç eşyanın yerinin

değiştirildiğini ikide bir kendine hatırlatıyorduysa da, annesi ile kız kardeşinin şu gidip gelmelerinin,odalardabirbirlerineseslenişlerinin,eşyalarındöşemeninüzerindeoynatılırkençıkardıklarıcazırtıların,dört bir yandan büyüyerek üzerine çullanan bir karmaşa etkisi yarattığını kendine itiraf etmek zorundakaldıvebaşıylaayaklarınıistediğikadarvücudunayapıştırsın,karnınıistediğikadardöşemeyebastırsın,bu duruma uzun süre dayanamayacağını içinden geçirmeden edemedi. Odasını gözünün önündeboşaltıyorlar,sevdiğibütüneşyalarıalıpgötürüyorlardı;kıl testereylediğeraletlerinbulunduğusandığıçıkarmışlardıbile,şimdidesıra,ayaklarındanyeresımsıkısabitlenmişolanveonun, ticaretakademisiöğrencisi,ortaokulöğrencisi,hattailkokulöğrencisiykenbaşındaoturupçalıştığıyazımasasınısökmeyegelmişti;amaartık,odadakivarlığınıneredeysetamamenunuttuğuannesiylekızkardeşinin–bitkinliktenartık konuşmadan çalışıyorlardı ve duyulan tek şey, döşeme üzerine basan ayakların ağır ve hantalsesiydi–neölçüdeiyiniyetliolduklarınıanlamakiçinharcayacakzamanıkalmamıştı.Annesi ve kız kardeşi biraz dinlenmek için bitişik odadaki yazı masasına yaslanmış duruyorlarken

Gregoranibirhareketledışarıyadoğruatıldı;ilkolarakneyikurtarmasıgerektiğinibilemediğiiçindörtkere yönünü değiştirdikten sonra, ansızın, çıplak duvarda asılı duran, kürklere bürünmüş kadın resmitakıldı gözüne; alelacele duvara tırmanıp cama sımsıkı tutundu; cam, sıcak karnına iyi gelmişti. Artıkvücuduylatamamenkapladığıburesmikimseelindenalamazdıenazından.Kadınlarınodayadönüşleriniizlemekiçinbaşınısalonunkapısınadoğruçevirdi.Dinlenmeye fazla vakit ayırmayı kendilerine çok görmüş, hemen çıkıp gelmişlerdi kadınlar; Grete

kolunuannesininbelinedolamış,onuneredeysetaşıyorgibiydi.“Evethangisiyledevamediyoruz?”dediGrete ve çevresine bakındı. Ansızın duvarda asılı duran Gregor’un bakışlarıyla kesişti bakışları. Kızkardeşi belki de sadece annesinin de odada oluşunu hesaba katarak soğukkanlılığını korumaya çalıştı,onunetrafagözgezdirmesineengelolabilmekiçinyüzünüannesineçevirdi;fazladüşünmedenvedetitrekbirsesle,“Hadigel,bizen iyisi salondabirazdahaoturalımseninleha?”dedi.Gregor,kızkardeşinin

amacınınneolduğunugayet iyibiliyordu;önceannesinigüvenlibiryeregötürecek, sonradageliponuduvardankovalayacaktı.Eh,denesindibakalım!Gregorresminüzerindeoturuyorduveonuvermeyecekti;resimdenvazgeçeceğineGrete’ninsuratınaatlamayıtercihederdi.Amaannesini tedirginedenasılşeydegeneGrete’ninsözleriolmuştu;birdenannesikenaraçekildi,

çiçekdesenliduvarkâğıdınınüzerindekidevasakahverengilekegözüneilişmişti;gördüğüşeyingerçekteGregorolduğununbilebilincinevarmadan,pürüzlübirsesle,“AmanTanrım!AmanTanrım!”diyeçığlıkçığlığabağırmayabaşladıveardındanda,sankiherşeydenvazgeçmişgibikanepeyeyığılıpkaldı.“Banabak,Gregor!”dedikızkardeşiyumruğuhavada,tehditkârbirsesle;busözler,Gregor’undönüşümündenbuyana,kızkardeşininkendisinedoğrudanyönelttiğiilksözlerdi.Sonra,annesiniayıltabilecekbiresansgetirmekiçinyanodayakoştukızkardeşi.Gregordaannesineyardımetmekistiyordu–resmikurtarmayahâlâvakitvardınasılolsa–gelgelelimcamasımsıkıyapışmıştıvekendinioradankurtarabilmekiçinepeybir güç harcaması gerekti; sonra, sanki kız kardeşine eski zamanlarda olduğu gibi bir tavsiyedebulunabilecekmişçesine yan odaya doğru ilerledi; fakat yapabildiği tek şey, onun arkasında öylecedikilmek oldu; üstüne üstlük, kız kardeşi şişeleri karıştırırken arkasını döndüğünde, bir de onunkorkmasınasebepoldu;birşişeyeredüştüvekırıldı;camparçacıklarındanbiriGregor’unyüzündebiryara açtı; yakıcıbir sıvıGregor’unyüzündenaşağıdoğru süzülüyordu.Grete, daha fazlaoyalanmadan,taşıyabileceğikadarşişealıpannesininyanınakoştu;çıkarkendekapıyıayağıylaiterekkapattı.BöyleceGregor ile –onun yüzünden belki de ölümle burun buruna gelmiş olan– annesi, birbirlerindenayrılmışlardı;eğerannesininyanındabulunmakzorundaolankızkardeşinikorkutupkaçırmakistemiyorsakapıyıaçmamalıydıGregor.Şuandabeklemektenbaşkayapacağıbirşeyyoktu.Kendikendineyönelttiğisuçlamalarla ve içi içini yiyerek sağa sola sürünmeye başladı; odada sürünmediği yer kalmadı,duvarlarda,mobilyalarüzerindevetavandadolaştı,sonundadönüpduranınkendisideğildeodaolduğuhissinekapılınca,umutsuzbirhalde,ortayerdeduranmasanınüzerineyığılıpkaldı.Aradankısabirsüregeçtiktensonra,Gregorbitkindüşmüşyatarkenetrafsessizdi;belkidebusessizlik

iyiye işaretti.Ansızın kapının zili çaldı.Hizmetçi kızmutfağında kilitli olduğundanGrete gidip açmakdurumundaydı.Gelenbabasıydı;söylediğiilksözler,“Neoldu?”olmuştu;anlaşılanGrete’ninyüzifadesiyeterincebelliediyordudurumu.Kızkardeşiboğukbirseslecevapveriyordu;yüzünübabasınıngöğsünebastırmışolmalıydı. “Annembaygınlıkgeçirdi, amaşimdi iyileştibiraz.Gregorodasındankaçtıda…”“Biliyordumböyle yapacağını,” dedi babası, “kaç kere dedim size, ama siz kadınlar laf dinlemezsinizki!” Gregor, babasının, kendisine böyle kısa bir konuşmayla aktarılan haberi, kendisinin kaba kuvvetkullanmak suretiyle kötü bir şeyler yaptığı şeklinde yanlış yorumladığını hemen anlamıştı. Bu yüzdenbabasınıyumuşatmayaçalışmasıgerektiğinibiliyordu;çünküdurumuaçıklayacaknevakti,nedeimkânıvardı.Hızlaodasınınkapısınasığındıvebabasıbitişikodadangelirgelmez,Gregor’unusluusluodasınagitmeküzereolduğunuvekendisiniitipsürerekodasınatıkmanıngerekliolmadığını,kapıaçılıraçılmazzatenkendiliğindeniçerigiripgözdenkaybolacağınıanlasındiyede,kapıyasımsıkıyapıştı.Fakatbabasıbutürdeninceliklerialgılayacakbirruhhaliiçindedeğildi.“Baksen,”dedibabasıodaya

girergirmez,hemkızgınhemdememnunbirsesle.Gregorbaşınıkapıdançekipbabasınadoğrukaldırdı.Babasını karşısında bu şekilde dikilmiş dururken gerçekten de hiç tasarlamamıştı kafasında; sonzamanlardageliştirdiğişuyenisağdasoldasürünmeeğlencesiyüzünden,evingerikalanındaolanolaylarıeskisi gibi takip etmeyi ihmal eder olmuştu; aslında şartların değişmiş olması olasılığına karşı hazırbulunmasıgerekirdi.Amaher şeye rağmen,evether şeye rağmen,bukarşısındaduranbaba,aynıbabamıydı gerçekten? Eskiden, Gregor bir iş gezisinden eve döndüğü akşamlarda, bitkin halde yatağagömülmüş bulduğu o adamla aynı kişi miydi bu karşısındaki? Geri dönüşlerinde kendisini, üzerinde

ropdöşambrla koltukta oturur halde karşılayan, doğrulup kalkmaya hali olmadığı için sevincini bellietmek üzere ancak kollarını kaldırabilen, yılın birkaç pazar günü ve bayram günlerinde hep beraberçıktıklarıgezintilerdezatenyavaşyürüyenGregor ileannesininarasında,paltosunasarınmış,bastonunusakına sakına yere bastırarak, onlardan daha da yavaş bir tempoyla ilerlemeye çalışan ve bir şeysöylemek istediğinde –neredeyse her seferinde– olduğu yerde durup yanındakileri çevresine toplayanadamlaaynıkişimiydibu?Oysa şimdikarşısındadimdikduruyordu;bankalardaçalışanmüstahdemlergibi, vücudunu sımsıkı saran, yaldızlı düğmeleri olan bir üniforma giymişti. Ceketinin kaskatı ve dikyakasınınüstündenkatmerli, iri çenesi sarkıyor, fırçagibikaşlarınınaltındakikaragözlerden,zindevedikkatlibakışlarfışkırıyordu.Başkazamanlardahepdağınıkduranaksaçları,kılıkırkyaranbirözenletepeden ikiyeayrılmış,yukarıdanaşağıdoğru taranmıştı.Muhtemelenbirbankanın ismininbaşharfleriişlenmişyaldızlıkasketini,bütünodayıdolaşanbiryayçizdirerekkanepeninüzerinefırlattıvebiryandanda, üniformasının etekleri arkada uçuşarak, elleri cebinde, kaşları çatık, kızgın bir yüz ifadesiyleGregor’unüzerineyürüdü.Galibaneyapacağınıkendidepekbilmiyordu;genedeadımlarını,alışılmadıkşekilde ayaklarını kaldırarak atıyordu ve Gregor onun çizme tabanlarının devasa büyüklüğüne şaşıpkalmıştı.Bunarağmenkendinibunlarlafazlaoyalamadı;nedeolsa,yenihayatınındahailkgünündenberibabasının,kendisinekarşıensertşekildeyaklaşılmasıgerektiğidüşüncesinesahipolduğunubiliyordu.Veböylecebabasınınönündegerileyerekkaçtı,babasıduruncaodaduruyor,babasıhareketedinceisetekrarhareketegeçiyordu;buböylebirsüredevamettiveöylekaydadeğerbirşeyolmaksızın,odanıniçindebirçok kez dolandılar; hatta tempodaki yavaşlıktan ötürü, olan biten hiç de bir kovalamacayabenzemiyordu.Gregorda,sığınmakamacıyladuvaratırmanmakyadatavanaçıkmakgibibirdavranışınbabası tarafından ciddi bir kötü niyet belirtisi olarak yorumlanabileceğinden çekinerek, döşemeninüzerindekaldı.NevarkiGregorböylebirkoşuşturmayabileuzunsüredayanamayacakdurumdaolduğunuda kendine itiraf etmek zorundaydı; çünkü babasının attığı tek bir adıma karşılık o, peş peşe bir sürühareketyapmakzorundakalıyordu.Nefesdarlığıçoktankendinigöstermeyebaşlamıştı–gerçiötedenberipek öyle güvenilir ciğerlere sahip olduğu söylenemezdi ya. İşte Gregor bütün gücünü koşmak üzeresaklamak için, durduğu yerde –gözlerini neredeyse hiç açmadan– sendelerken, yaşadığı şaşkınlıkyüzünden, koşmak dışında bir kurtuluşu aklından bile geçirmiyordu; titiz bir oymacılıkla işlenmiş olanmobilyaların köşeleri ve sivri uçları bir engel oluştursalar bile, gene de duvarlara sığınabileceğinineredeysetamamenunutmuştuGregor;tamoanda,hafifçefırlatılmışbircisimyanıbaşınadüştüveönünedoğruyuvarlandı.Birelmaydıbu;hemenardındanbirtanedahageldi;Gregorşaşkınlıktanolduğuyerdedonakaldı. Artık koşmak da işe yaramazdı, çünkü babası onu elma bombardımanına tutmayı kafasınakoymuşabenziyordu.Büfeninüzerindekimeyveliktenkaptığıelmalarlaceplerinidoldurmuş,doğrudürüstnişan bile almadan elmaları saydırıyordu. Kırmızı küçük elmalar elektronlar gibi yerde yuvarlanıyor,birbirlerine çarpıp duruyorlardı.Yavaşça atılmış bir elmaGregor’un sırtını sıyırıp geçti, herhangi birzararvermedenkayıpyeredüştü.Amahemenarkasından,öncekinitakipedenbirbaşkaelmaGregor’unbedenine işledi adeta;Gregorbuhiçbeklenmedik şekildegelenmüthiş ağrıdan,konumunudeğiştirerekkurtulabilecekmiş gibi ileriye doğru sürüklemek istedi bedenini; fakat kendini olduğu yerde çivilenmişgibihissederek,duygularıkarmakarışıkbirhaldedöşemeninüzerineserildi.Sonandaodasınınkapısınınaçıldığını, çığlıklar atan kız kardeşinin önü sıra annesinin telaşla koşup geldiğini gördü; üzerinde birgömlekvardı sadece; çünkükızkardeşi baygındurumdaki annesininnefes almasını kolaylaştırmak içinonun giysilerini çıkartmıştı; sonra Gregor, annesinin babasına doğru gidişini, kuşakları çözülmüşeteklerinin yolda peş peşe kayıp yere düşüşünü, annesinin bu eteklere takılıp tökezleyerek kendisinibabasının kollarına atışını, babasıyla kucaklaşmasının nasıl da tam bir birlik ve beraberlik tablosu

çizdiğini –Gregor’un gözleri bundan sonrasını pek seçemez olmuştu– ellerini babasının boynunadolayarak,Gregor’unhayatınıbağışlamasıiçinonayalvarıpyakardığınıgördü.

III

Gregor’un bir ayı aşkın bir süredir mustarip olduğu ağır yara –kimse saplandığı yerden çıkarmayacesaret edemediği için, o elma bir hatıra gibi olduğu yerde, etin içinde gömülüp kalmıştı– üzücü vetiksindirici görünümüne rağmen onun da ailenin bir ferdi olduğunu, ona düşman gözüyle bakılmamasıgerektiğini, hatta ailede ona karşı duyulan bu tiksintinin bastırılıp, ona tahammül etme –evet yalnızcatahammül etme, daha fazlası değil– sorumlulukları bulunduğunu babasına bile hatırlatmış gibigörünüyordu.HernekadarGregoraldığıbuyarayüzündenhareketkabiliyetinibelkideebediyenkaybettiysedeve

şimdilikyaşlıbirmalulgazigibi,odasınınbirucundandiğerineulaşmakiçindakikalarharcamayaihtiyaçduyuyorsada–yüksekleretırmanmasıartıksözkonusubileolamazdı–durumundakibukötüleşmeyitelafiedebilecekbirşeykazandığınıvebunun,kaybettiklerininyerini rahatlıkla tutabileceknitelikteolduğunudüşünüyordu:Herakşam,kendisiningeneldebirikisaattenberidikkatlegözetlediğisalonkapısıaçılıyor,salondan bakılınca seçilemeyecek kadar karanlık olan odasından, bütün aileyi, aydınlatılmış masanınetrafındaotururkengörebiliyor veonların konuşmalarını –bir anlamdaherkesin izni vekabulüyle, yaniartıkeskisindentamamenfarklıbirşekilde–dinleyebiliyordu.Gerçi artık bu konuşmalar, eskidenGregor’un daracık otel odalarında kendini rutubetli yatağa attığı

gecelerde hakiki bir özlemle aklından geçirdiği eski günlerin o canlı sohbetlerine benzemiyordu hiç.Şimdi genellikle pek sessizce gelişiyordu her şey. Babası akşam yemeğinden hemen sonra koltuğundauyuyakalıyordu;annesiylekızkardeşiaradabirbirbirlerinidahasessizolmalarıiçinuyarıyorlardı;annesilambanın ışığına iyice sokularak bir konfeksiyon mağazası için zarif giysiler dikiyor, kendine birtezgâhtarlıkişibulmuşolankızkardeşi,ileridedahaiyibirişegeçmekumuduylaakşamlarıstenografiveFransızca öğreniyordu. Babası arada bir uyanarak, sanki uyuyakaldığının farkında bile değilmiş gibi,annesine, “Amma dikiş diktin gene bugün,” diyor, bu sırada annesi ve kız kardeşi birbirlerine yorgungözlerlebakıpgülümserken,babasıoracıktatekraruyuyakalıyordu.Babası bir tür inatla, evdeyken de müstahdem üniformasını çıkarmaya yanaşmıyor, ropdöşambrı

askılıktaasılıdururken,oadetaherdaimhizmetehazırmışveordabileâmirininsesinibekliyormuşgibiuyukluyordu. Dolayısıyla annesinin ve kız kardeşinin bütün çabalarına rağmen zaten yeni olmayan buüniforma, eski temizveyıpranmamışhalini dahabaştankaybetti; veGregorbütüngecelerboyunca, buyaşlıadamıniçinderahatsızhaldeolsadamışılmışıluyuduğu,lekelerledoluvealtınyaldızlıdüğmeleriparıldayanüniformayıseyretti.Saat onu vurur vurmaz annesi yumuşak sözlerle babasını uyandırarak yatağa gitmeye ikna etmenin

yollarınıbulmayaçalışırdı;nedeolsaburasıesaslıbiruykuuyunabilecekbiryersayılmazdı–kisabahsaataltıdagörevininbaşındaolmasıgerekenbabasınınkesinliklebuuykuya ihtiyacıvardı.Amaişteo,müstahdemliğe başladığından beri kendisini avucunun içine almış olan bir inatla, ikide bir uykuyadalmasına rağmen, masa başında bir süre daha kalmak için her seferinde diretiyor, yatağı koltuğadeğişmeyedegüçlükleiknaedilebiliyordu.Annesivekızkardeşi,aradabiryaptıklarıküçükuyarılarlanekadarüstünegiderlersegitsinlerişeyaramıyor,babasıdakikalarcabaşını“hayır”anlamındaağırağırikiyana sallıyor, gözleri kapalı, olduğu yerde kalıyordu.Annesi kolundan tutup çekiştiriyor, kulağına tatlısözlerfısıldıyor;kızkardeşiannesineyardımetmekiçinişinigücünübiryanabırakıyor,amabütünbunlar,babasınahiçkâretmiyordu.Babasadecekoltuğunadahadaçokgömülüyordu.Gözleriniancak,kadınlarkendisinikoltukaltlarındankavrayıncaaçıyor,biranneyebirkızkardeşebakıyorveherseferindeşunusöylüyordu:“Budahayatha!Alsanayaşlılıkgünlerininhuzuru!”Vebuikikadındandestekalarak,sankikendi bedeni onun için en büyük yükmüş gibi ağır ağır kapıya kadar götürülmeye razı oluyor, kapıyavarıncakadınlaragitmeleriiçinbirelişaretiyapıyor,amaazsonraannesielindekidikişi,kızkardeşideelindekimürekkepkaleminitelaşlabirkenarabırakıponayardımetmeküzerekoştururlarken,otekbaşınailerlemeyeçalışıyordu.Çalışmaktan yıpranmış ve bitkin düşmüş bu ailede, kimin Gregor’la gerektiğinden fazla ilgilenecek

vaktivardıki?Eviçinharcananparagittikçekısılıyordu;hizmetçiyeyolvermekdurumundakalınmıştı.Başınınetrafındadalgalananaksaçlarıylairiyarı,kemiklibirkadınağırişlerigörmeküzeresabahlarıveakşamlarıgeliyor,gerikalanişleriise,obirsürüdikişişininyanısıra,annesiyapıyordu.HattaGregor’unbirakşam,satışfiyatlarıüzerindekonuşulurkenöğrendiğinegöre,eskidenannesininvekızkardeşininözelgünlerdeve bayramlarda taktığı bazı ailemücevherleri bile elden çıkarılmıştı.Ama enbüyükyakınmakonusu hâlâ, hali hazırdaki şartlara göre gereğinden büyük olan bu evden çıkamayışlarıydı;çıkamıyorlardı, çünkü hiç kimse Gregor’un bir başka mekâna nasıl taşınacağı konusunda bir çaredüşünemiyordu.ÖteyandanGregor,birtaşınmayıengelleyentekfaktörünkendisiolmadığınındapekâlâfarkındaydı; ne de olsa birkaç hava deliği olan, uygun bir sandığın içinde rahatlıkla nakledilebilirdi;aileyitaşınmaktanalıkoyanasılşey,dahaçok,içindebulunduklarıumutsuzlukile,bütünakraba,eşdostçevresindekimseninbaşınagelmemişbirfelaketeuğradıklarıdüşüncesiydi.Dünyanınyoksulinsanlardantalep ettiği ne varsa, her şeyi yerine getiriyorlardı. Babası, bankadaki alt kademeden memurlarakahvaltılık alıpgetiriyor, annesi, tanımadığıkimselerin çamaşırlarınıdikmek içinkendinihelakediyor,kızkardeşi isemüşterilerinemirleriniyerinegetirmekiçintezgâhınardındaoradanorayakoşturuyordu,ama aile daha fazlasına yetişemiyordu işte. Ve annesiyle kız kardeşi, babasını yatağa götürüp geridöndükten sonra işlerini bir kenara bırakıp bitişikteki odada neredeyse yanak yanağa birbirlerinesokularak oturduklarında ve sonra annesi, Gregor’un odasını göstererek, “Şu kapıyı kapatıver Grete!”dediğindeveGregortekrarkaranlıktakaldığında,bitişiktekikadınlarıngözyaşlarıbirbirinekarıştığındaya da ağlamaksızın gözlerini öylece masaya diktiklerinde, Gregor’un sırtındaki yara da, adeta yeniaçılmışgibiyenidensızlamayabaşlıyordu.Gregor gecelerini ve gündüzlerini bir an olsun uyku yüzü görmeden geçiriyordu. Bazen, kapının bir

sonraki açılışıyla, ailenin işlerini eskiden olduğu gibi tekrar bizzat ele almayı düşünüyordu; uzun biraradansonrayine,patronvemüdür,yardımcılar,çıraklar,aklıkıtodacı,başkamağazalardaçalışaniki-üçdost, bir taşra otelinden tanıdığı oda hizmetçisi, bir an belirip kaybolan tatlı bir anı, ciddiyetle amahafiftenkuryaptığı,şapkacıdükkânındakikasadarkız:Bütünbunlar,yabancıyadaçoktanunutulupgitmişkimseleringörüntüleriylekarışarakhayalindebeliriyordu;amabukimseler,onaveailesineyardımetmekşöyle dursun, tamamen ulaşılmaz kimselerdi ve Gregor onların ortadan kaybolmasından memnunluk

duyuyordu. Ama sonra birden ailenin derdine düşme havasından tamamıyla çıkıyor, kendisine iyibakılmamasındandolayıiçiöfkeyledoluyor,ayrıcacanınınneisteyebileceğikonusundaherhangibirfikriolmamasınarağmenkilerenasılulaşabileceğiveoradan,açolmasada,payınadüşeninasılalabileceğikonusunda planlar yapıyordu. Kız kardeşi onun neleri daha çok sevebileceğini fazla önemsemeden,sabahlarıveyaöğleyinişegitmedenönce,akşamdöndüğünde,yemeğintadınabakılıpbakılmadığını,hatta–çoğunlukla olduğu gibi– dokunulmadığını bile umursamadan, bir süpürgeyle çekip alıvermek üzere,rasgele bir yiyeceği ayağıyla sürüyordu artık Gregor’un odasına. Artık hep akşamları hallettiği odatemizliği ise, bundan daha hızlı yapılamazdı.Kir izleri duvarlar boyunca uzanıyor, sağda solda yumakyumak olmuş tozlar ve çerçöp görülüyordu. İlk zamanlar kız kardeşi odaya geldiğinde, Gregor onasitemde bulunduğunu belirtmek için odanın en pis noktasını bulup onu orada karşılar olmuştu. Amaanlaşılan bu gidişle, kız kardeşinin durumunda herhangi bir düzelme olmaksızın, bulunduğu yerdehaftalarca kalacaktı; onun gibi kız kardeşi de ortalıktaki pisliği görüyordu ama galiba bu pisliğedokunmamayakararlıydı.Ancakaynızamanda–sonzamanlardabütünailedekendinibellieden–yepyenibir duyarlılıkla Gregor’un odasının toplanması işini ısrarla sahiplenmekten de geri kalmıyordu. Birdefasındaannesi,Gregor’unodasındadipköşebir temizliğegirişmiş,bunudaancakbirkaçkovasuylabaşarabilmişti; ama aşırı rutubet sonucu Gregor hastalanmış, gönlü kırgın, kanepenin üstüne serilipkalmıştı; elbette bütün bunlara sebep olan annesi de cezasız kalmamıştı. Çünkü akşam olduğunda kızkardeşi Gregor’un odasındaki bu değişikliği hemen fark etmiş, son derece kırgın bir tavırla salonakoşturmuşveannesininyalvarırcasınahavayakaldırdığıellerinealdırışetmeden,annebabasının–babasıkorkuylakoltuğundanfırlamıştıelbette–dehşetekapılmasınaveçaresizgözlerlebakakalmasınayolaçanbirağlamanöbetinetutulmuştu;amasonundahareketegeçmişlerdi.Babası,sağtarafındaduranannesine,Gregor’un odasının temizliğini kız kardeşine bırakmadığı için sitem etmiş, buna karşılık, sol tarafındadurankızkardeşinede,bundanböyleGregor’unodasınıaslatemizlememesiiçinbağırıpçağıraraktalimatvermişti.Busıradaannesi,gözüsinirdenhiçbirşeygörmeyenbabasınıyatakodasınadoğrusürüklemeninyollarınıararken,kızkardeşi,hıçkırıklaraboğulmuş,küçücükyumruklarıylamasayıdövmüştü.Gregorise–kimse odasının kapısını kapatıp onu bu manzaradan ve gürültüden esirgemeyi akıl etmediği için–öfkeyle,yüksekperdedenıslıksıseslerçıkarıpdurmuştu.Amaçalıştığıiştenyorgunargınevedönenkızkardeşi,Gregor’aeskiözeniylebakmaktanbıkmışolsa

bile, annesinin bu işi onun yerine üstlenmesi gerekmezdi, ayrıcaGregor da ihmal edilmiş sayılmazdı.Çünküevdebirhizmetçivardıartık.Buiriyarı,kemikliyapısısayesindenicebadireatlatmışyaşlıdulunGregor’dan tiksindiği filanyoktu.Öylemeraktan falandadeğil, tamamen tesadüfen,birgünGregor’unodasınınkapısınıaçmışvekendisinikovalayanbiriolmamasınarağmenafallamışhaldeodadasağasolakoşuşturmaya başlayan Gregor’u görünce, ellerini önünde kavuşturup hayretler içinde kalakalmıştı. Ogündensonrahersabahveherakşam,kapıyışöylebiraralayıpGregor’abakmaktankendinialamazoldu.Hatta ilk zamanlar, herhalde kendisinin dostça bulduğu sözlerle Gregor’a sesleniyor ve onu, “Gelbakayımburaya,seni ihtiyarbokböceği!”yada,“Baksenşu ihtiyarbokböceğininhallerine!”diyerekyanına çağırıyordu. Gregor onun bu sözlerine hiçbir şekilde cevap vermiyor, sanki kapı hiçaçılmamışçasına,yerindenbilekıpırdamıyordu.Baribuhizmetçiolacakkadına,onukeyfinegörerahatsızedeceğine,odasınıhergüntemizlemesitembihedilseydiya!BirgünsabahınerkensaatlerindeGregor–camasertçevuranşiddetliyağmurbelkidebaharıngelişinihaberveriyordu–hizmetçikadıngenebutürkonuşmalara başladığındaöylesinekızdı ki, yavaşçave takatsizcedeolsa, saldırmayaniyetliymiş gibikadına doğru yöneldi. Ama hizmetçi korkmak yerine, kapının yakınında duran bir sandalyeyi kapıpkaldırdı;birkarış açıkduranağzınabakılırsa, elindeki sandalyeyiGregor’un sırtına indirmedenağzını

kapamayahiçniyetiolmadığıaçıkçabelliydi.Gregor tekrararkasınıdönerken ise,“Bumuyduyani,bukadarmıydıyapacağın?”diyerek,sandalyeyialdığıköşeyesakincegerikoydu.Gregorartıkneredeysehiçbirşeyyemezolmuştu.Kendisiiçinhazırlanmışyemeğinönündentesadüfen

geçerken,öylesine,işolsundiyeağzınabirlokmaalıyor,çoğunlukladasaatlerceağzındatuttuktansonralokmayıgeri tükürüyordu.Önceleri, iştahınıkapatan şeyin,odasınındurumukarşısındahissettiğiüzüntüolduğunu düşündü, oysa odasındaki bu tür değişikliklere çok çabuk alışmıştı. Başka bir yereyerleştirilemeyeneşyalarınbuodaya tıkıştırılmasıalışıldıkbirşeyhalinegelmiştiveevdekiodalardanbiriüçbeyefendiyekirayaverildiğiiçin,butüreşyalarhayliçoktu.Buciddibeyefendiler–Gregor’unbirfırsatta kapı aralığından görüp tespit ettiğine göre üçü de sakallıydı– sadece kendi odalarında değil –mademki bu evin kiracısıydılar– bütün evde, özellikle demutfakta, her şeyin düzenli ve yerli yerindeolmasına fazlasıylaönemveriyorlardı. İşeyaramaz,heleheledepisöteberiyehiç tahammülleri yoktu.Üstelik,odalarındabulunanmobilyalarınbüyükbirbölümünükendileriberaberlerindegetirmişlerdi.Buyüzden,evdekiatsanatılmazsatsansatılmazbirsürüeşya,artıkfazlalıkhalinegelmişti.İştebütünbuıvırzıvır,Gregor’unodasınıboyluyordu.Külsandığı ilemutfaktakiçöpsandığıdabunlararasındaydı.Herzaman telaş içinde olan hizmetçi kadın, o anda kullanılmayacak ne varsa alıp Gregor’un odasınafırlatıyordu;çokşükürkiGregorçoğukezsadecesözkonusueşyayıveonututaneligörüyordu.Belkidehizmetçininniyeti, fırsatvezamanbulduğundabunlarıodadangerialmakyadahepsinibirdenkaldırıpatmaktı, fakat böyle bir şey asla olmadı ve eşyalar,Gregor bu ıvır zıvır arasında –önceleri sürünecekbaşkayerkalmamasındandolayızorunluolarak,amasonraları,sözkonusugezintileronuciddianlamdayorup üzüntüye sürüklese ve gezintilerden sonra saatlerce yerinden kımıldayamayacak hale gelse de–giderek artan bir hazla hareket ederken onların yerini değiştirmediği sürece, ilk fırlatıldıkları yerdekaldılar.Bu kiracı beyler bazı akşam yemeklerini ortaklaşa kullanılan salonda yedikleri için, salonun kapısı

kimiakşamlarkapalıtutuluyordu;amaGregorkapınınaçıkbırakılmasındançokkolayferagatetti,üstelikkapınınaçıkkaldığıkimiakşamlarbilebufırsattanyararlanmadı,hattaailesitarafındanfarkedilmeksizinodanınenkaranlıkköşesineçekilerekoradauzanıpyattı.Amabirdefasındahizmetçikadınkapıyıbirazaralık bırakmıştı; kiracı beyler akşamleyin içeri girip ışığı yaktıklarında da kapı hâlâ açıktı. Eskidenbabası,annesiveGregor’unhepbirlikteyemekyediklerimasanınbaşköşesinekuruldular,peçeteleriniaçıp çatal bıçaklarını ellerine aldılar. Annesi hemen elinde bir tabak etle kapıda göründü, hemenarkasından da elinde tepeleme patates dolu bir çanakla kız kardeşi. Yemekten yoğun bir buğuyükseliyordu. Kiracı beyler, yemeye başlamadan önce şöyle bir görmek için, önlerine getirilip konantabakların üzerine eğildiler, sonra ortada oturan ve anlaşılan diğer ikisi üzerinde otorite sahibi olanüçüncübeyefendinihayet,servistabağındakietten,gerçektendeyeterincepişippişmediğinianlamakveduruma göre mutfağa geri gönderilmesi gerekip gerekmediğine karar vermek üzere bir parça kesti.Beyefendisonuçtanmemnunkaldı,bununüzerineGregor’unolayıizleyenannesivekızkardeşiderahatbirnefesalarakgülümsemeyebaşladılar.Aile ise yemeğimutfakta yiyordu.Babagenede ilkinmutfağagitmekyerine, öncebir salonageçip,

kasketi elindemasanın çevresinde bir tur atarken, eğilerek beyefendileri selamladı.Kiracı beyler hepbirdenayağakalkıpsakallarınınarasındanbirşeylermırıldandılar.Yalnızkaldıklarında ise,mutlakbirsessizlik içinde yemeklerini yediler. Gregor’a tuhaf gelen ise, sofrada çıkan onca ses arasında, sankiyemek yiyebilmek için dişlere muhtaç olunduğunu, en güzel çenenin bile dişler olmaksızın hiçbir işeyaramayacağını adeta gözüne sokmak ister gibi, yemeği öğüten dişlerin seslerini ikide bir duymasıydı.“İştahım var tabii, ama böyle yiyecekler için değil,” diye söylendi Gregor huzursuzca. “Şuraya bak,

kiracılarkarınlarınıdoyururken,benaçlıktanölüyorumburada.”Tam da o akşam Gregor’un kulağına –ne zamandır evde keman sesi duymadığını hatırladı– mutfak

tarafından bir keman sesi geldi.Kiracı beyler yemeklerini yiyip bitirmiş, beylerden ortada oturanı birgazeteçıkarmış,diğerikisinedebirersayfasınıvermiş,hepberaberarkalarınayaslanmışlar,biryandansigaralarını tüttürürken bir yandan da gazetelerini okuyorlardı. Keman çalınmaya başladığını işitincekulak kabarttılar, ayağa kalktılar ve parmak uçlarına basa basa holün kapısına yaklaştılar; birbirlerineiyice sokularak orada durdular. Beylerin gelişi mutfaktan duyulmuş olmalıydı ki, Gregor babasının,“Acaba beyefendiler rahatsız mı oldular keman sesinden? Hemen susabilir,” deyişini duydu. “Tamtersine,” diye cevapladı beylerden, masada ortada oturanı, “acaba küçük hanım bizim yanımıza gelip,burada, odada çalmak istemezmi; hemburada daha rahat eder.” “Ah tabii,” dedi babası, sanki kemançalan kişi kendisiymiş gibi. Beyler tekrar salona çekilip beklemeye başladılar. Çok geçmeden babasıelindenotasehpasıyla,annesinotalarla,kızkardeşidekemanlaçıkageldiler.Kızkardeşisonderecesakinbirşekilde,çalmakiçingerekenhazırlıklarıyapmayakoyuldu;dahaönceevdehiçodakiralamamışolanve bu yüzden de kiracı beylere karşı gösterdikleri nezaketi biraz abartan annesi ve babası, kendisandalyelerine oturmayı bile göze alamadılar. Babası sağ elini, önü kapalı üniformasının iki düğmesiarasındaki boşluğa sokmuş, kapıya yaslanmış duruyordu; annesi, beylerden biri onu buyur edincesandalyeyeoturdu;amasandalyeyi,beyefendininoandarastgelegösterdiğibiryerekoyduğuiçin,salonunuzakbirköşesindekalmıştı.Kızkardeşiçalmayabaşladı.Annevebabası,herbirikendiköşesinden,dikkatleonunelhareketlerini

izliyordu.ÇalankemanıncazibesinekapılanGregor,herzamankindenbirazdahaileriçıkmayıgözealmış,başını salonun kapısından içeri sokmuştu. Son zamanlarda, evdekilerin durumuna pek de saygıgöstermiyoroluşu,onuhemenhiç şaşırtmadı;başkalarınagösterdiği saygı,onuneskidengururduyduğubirşeydi.Oysaasılşimdi,saklanıpgizlenmesiiçindahaçoknedenvardı,çünküodasınındörtbiryanınısaran ve en ufak bir harekette sağa sola uçuşan tozlar yüzünden, kendisi de tepeden tırnağa tozabulanmıştı; ipliklermiş, yok kıllarmış, yemek artıklarıymış, ortalıkta ne varsa hepsi, orasına burasınayapışmıştı ve onları gittiği yerlere taşıyıp götürüyordu; çevresindeki her şeye olan umursamazlığıyüzünden, eskisi gibi, gün içerisinde defalarca sırtüstü uzanıp halıya sürtünerek temizlenmeyi debırakmıştıartık;vebuhalinerağmen,salonuntertemizdöşemesininüzerindesürünerekbirazilerlemektençekinmemişti.AslındakimseninGregor’unneyaptığınabaktığıfilandayoktu.Bütünaileçalankemanadalmıştı.İlkin

elleri pantolon ceplerinde, nota sehpasının arkasına –notaları görebilecek ve kuşkusuz kız kardeşinirahatsız edecekkadar–yaklaşmışolanbeyler ise, kısabir süre sonra, yarı işitilir bir sesle konuşarak,başlarıönlerineeğikhalde,babanınkaygılıbakışlarıaltındapencereyedoğruçekildiler.Beylerin,enfesya da eğlendirici bir keman müziği dinleme beklentilerinin düş kırıklığıyla sonuçlandığı, bütün bugösteriden bıktıkları ve rahatlarının bozuluyor oluşuna sadece nezaketen katlandıkları, fazlasıylabelirgindi.Özelliklesigaralarınındumanınıağızlarındanveburunlarındanhavayaüfleyiştarzları,içindebulundukları gergin ruh halini ele veriyordu. Oysa ne güzel çalıyordu kız kardeşi. Başı yana eğilmiş,gözleri,yoklayarakvemahzun,notalarıtakipediyordu.Gregorsürünerekbirazdahailerledivebelkikızkardeşiylegözgözegelebilirumuduylabaşınıiyiceyereindirdi.Müzikonubukadaretkisialtınaaldığınagöre,birhayvansayılabilirmiydi?Özleminiçektiği,obulamadığı,bilinmedikbesinegidenyolunnihayetgözüktüğü fikrine kapıldı o an. Sürünerek kız kardeşinin dibine kadar sokulup onu kolundan çekerek,kemanınıalıpkendisiylebirlikteodayagelmeyeiknaetmeyekararverdi;çünküsalondakilerdenhiçbiri,kendisinin yapabileceği şekilde, onun keman çalışının hakkını veremezdi. Kız kardeşini bir daha

odasından dışarı salmayacaktı, en azından hayatta olduğu sürece; korkunç görünümü ilk defa işineyarayacaktı; odasının bütün kapılarına aynı anda yetişecek ve muhtemel saldırıları tıslayarak geripüskürtecekti;amakızkardeşizorladeğilkendirızasıylaonunyanındakalacaktı;kanepedeyanıbaşındaoturacak, onu duyabilmek için aşağıya doğru eğilecek, Gregor da ona, kendisini konservatuaragöndermeyekesinkararlıolduğunuvebunu,aradabaşınagelenşutalihsizlikolmasa,dahageçenNoel’de–Noel geçmiş miydi sahiden?– yapılacak herhangi bir itiraza kulak asmadan herkese söylemeyidüşündüğünü açıklayacaktı. Bu açıklamadan sonra kız kardeşi duygulanarak gözyaşlarına boğulacak veGregor kız kardeşinin omuzlarının hizasına kadar doğrulup kalkarak onu, bir mağazada çalışmayabaşladığıgündenberiyakalıkyadaeşarptakmadığıboynundanöpecekti.Kiracıbeylerdenortadaolanı,“BaySamsa!”diyeseslendibabasınavebaşkabirşeysöylemeyegerek

duymadan,ilerdenağırağıryaklaşanGregor’ugösterdibaşparmağıylaişaretederek.Kemansustu;kiracıbeylerden ortada olan, önce başını sallayarak arkadaşlarına gülümsedi, sonra tekrar dönüp Gregor’abaktı.Babası ise,önceGregor’ukovalamaktansa, ilk işolarakkiracıbeyleriyatıştırmayıdahazorunlubulmuşgibigörünüyordu,oysabeylerin telaşakapıldıklarıfalanyoktu,hattaGregorkemandinlemektendaha eğlenceli gelmişti onlara.Babası telaşla beylerin yanına gitmiş, kollarını açarak onları odalarınayollamaya, aynı zamanda da gövdesini siper ederek Gregor’u görmelerini engellemeye çalışıyordu.Beyler o anda –babasının bu davranışınamı, yoksa Gregor gibi bir oda komşusuna sahip olduklarınışimdiyekadarfarketmemelerinevebunuyenikavramaktaolduklarınamıiçerledikleribelliolmasada–gerçekten de biraz kızdılar. Babasından bir açıklama talebinde bulunurken, bir yandan da ellerinikollarını oynatıp huzursuzca sakallarını çekiştirdiler ve sonra yavaş yavaş uzaklaşıp odalarına doğruyöneldiler.Busıradakızkardeşi,kemanlaçaldığıparçayıansızınkesmesiylebirlikteiçinesürüklendiğiyitiklik duygusundan sıyrıldı, bir süre öylece sarkan ellerinde kemanı ve yayı tuttu ve sanki hâlâçalıyormuş gibi notalara baktıktan sonra aniden fırlayıp kemanı, nefes darlığı yüzünden hızla çalışanakciğerleriyle hâlâ sandalyesinde oturan annesinin kucağına bırakıp, babasının zorlamasıyla kiracıbeylerin gitgide daha hızlı yaklaştıkları bitişik odaya geçti. Kız kardeşinin marifetli elleri altında,yataklardakiyastıkveyorganlarınnasılhavalardauçuştuğuvebirdüzenegirdiğigörülebiliyordu.Dahabeylerodayaulaşmadan,kızkardeşiyataklarıyapmışveodadandışarı süzülmüştü.Babasıda,kendineözgüinadınaöylebirkapılmıştıkiyine,kiracılarınaherhalükârdagöstermekleyükümlüolduğusaygıyıtamamen unutmuşa benziyordu; onları, beylerden ortada olanı odanın kapısında ayağını gürültüyle yerevurupolduğuyerdedurduranakadar,gerigerigitmeyezorladıhabire.Beyefendielinihavayakaldırdıvebakışlarını annesiylekızkardeşi arasındagezdirerek, “Ben,”diye sözebaşladı, “buevdevebuailedehükümsüren iğrençkoşulları ve ilişkileri gözönündebulundurarak…”–burada sözlerinebir araveripyere tükürdü– “odamı derhal boşaltacağım. Burada kaldığım günler için de tek kuruş ödemeyeceğimelbette; aksine –hiç şüpheniz olmasın– kolaylıkla neden bulabileceğim bir tazminat talebiyle karşınızaçıkıpçıkmayacağımıdabirkezdahadüşüneceğim.”Sonrasustuvebirşeybekliyormuşgibiöyleceönünebaktı.Gerçektendiğerikiarkadaşıdahemenatıldılar:“Bizdehemenodayıboşaltacağız.”Bununüzerineadamkapınınkolunuyakaladıvekapıyıgümdiyeçarptı.Babası yalpalayarak, elleriyle sağını solunu yoklayarak koltuğuna döndü ve koltuğun üzerine yığılıp

kaldı;herzamankiakşamuykusunuuyuyorgibigörünsede,gereklidestektenyoksunbaşınınönearkayasallanışından, kesinlikle uyumadığı anlaşılıyordu. Bütün bu süre boyunca, Gregor kiracı beylerinkendisinifarkettiğinoktadakımıldamadankaldı.Planınınbaşarısızlıklasonuçlanmışolmasınıngetirdiğihayal kırıklığı veya belki de uzun süren açlığın getirdiği halsizlik, hareket etmesini tamamen imkânsızkılmıştı.Biransonraherşeyinbaşınayıkılacağındanazçokeminolarak,korkuylabeklemeyebaşladı.

Annesinintitreyenparmaklarıarasındankayıpkucağındanyeredüşenkemanınyerdebirsüreyankılanansesibileonuirkiltmedi.“Sevgili anneciğim, sevgili babacığım,”diye sözebaşladı kız kardeşi, konuşmasınagiriş olsundiye

elinimasayavurarak,“buböylegitmez.Belkisizfarkındadeğilsinizamabenfarkındayım.Bucanavarınönündekardeşimin ismini telaffuzetmek istemiyorum,buyüzdenşuşekildedilegetireceğim:Bubelayıbaşımızdanatmanınbiryolunubulmayaçalışmakzorundayız.Onabakmakvekatlanmakiçin,birinsanınyapabileceği ne varsa, her şeyi yaptık; inanıyorumki bu konudahiç kimsebize en ufak bir suçlamadabulunamaz.”“Yerdengöğekadarhakkıvarkızın,”diyesöylendibabasıkendikendine.Nefesalmaktahâlâgüçlük

çeken annesi ise, elini ağzına siper ederek, gözleri yuvalarından fırlamış halde, delirmiş gibi bir yüzifadesiyleboğukboğuköksürmeyebaşladı.Kız kardeşi telaşla annesinin yanına koştu ve elini onun alnına koydu. Kız kardeşinin sözleriyle,

babasınınzihnindedahabelirginbirfikiruyanmışabenziyordu;oturduğuyerdedoğruldu;kiracıbeylerinakşamyemeğindenmasadakalmıştabaklararasındamüstahdemkasketiyleoynuyor,aradabirde,olduğuyerdekımıldamadanduranGregor’abakıyordu.“Onu başımızdan atmanın bir yolunu bulmalıyız,” dedi kız kardeşi bu kez sadece babasına dönerek,

çünkü annesi, öksürmekten herhangi bir şey duyacak halde değildi. “Aksi takdirde ikinizi de mezarayollayacak. Biz böyle canımızı dişimize takıp çalışmak zorundayken, bir de evdeki bu sonu gelmezişkenceye katlanamayız! Ben de tükendim artık.” Bunları söyledikten sonra hüngür hüngür ağlamayabaşladı;gözlerindenakanyaşlar, aşağıyaannesininyüzünedamlıyor,odamekanikelhareketleriylebugözyaşlarınısilipkuruluyordu.Merhametlibirsestonuvebelirginbiranlayışlılıkifadesiyle,“Pekiamayavrucuğum,eldennegelir

ki?”dedibabası.Kızkardeşi,ağlamayabaşlamadanöncekikendindeneminliğininyerinialanveağladığısıradaonuelegeçirençaresizlikduygusununbirişaretiolarak,sadeceomuzlarınısilkti.“Bari bizi anlayabilseydi,” dedi babası biraz da soru sorarcasına; kız kardeşi gözyaşları arasında,

böylebirşeyinsözkonusubileolmayacağınıbelirtmeküzerehızlıbirelhareketiyaptı.“Baribizianlayabilseydi,”diyetekrarladıbabasıvesonragözleriniyumarak,kızkardeşininböylebir

şeyin imkânsızolduğuyönündeki fikrinekatıldığınıbelirtti. “Belkiozamanbiruzlaşmayavarabilirdik.Fakatbuşartlaraltında…”“Gidecek!”diyebağırdıkızkardeşi.“Tekçarebubaba.Tekyapmangereken,o‘şey’inGregorolduğu

fikrindenkendinikurtarmak.Mutsuzluğumuzunasılnedeni,buncazamanonunGregorolduğunainanmamızzaten.O‘şey’,nasılGregorolabilirki?EğeroGregorolsaydı,insanlarınböylebirhayvanlayaşamasınınimkânsızolduğunuçoktankabuledipkendiliğindençekergiderdi.Gerçiböylebirdurumdabirkardeştenyoksun kalırdık ama en azından hayatımıza devam edebilir, onun anısını da içimizde tertemiz, onurlakorurduk. Oysa şimdi bu hayvan peşimizi bırakmıyor, kiracılarımızı kaçırıyor, herhalde bütün evi elegeçiripbizisokağaatmakistiyor.Baksanaşunababa!”diyehaykırdıbirdenkızkardeşi,“Genebaşladıişte!” Hatta, Gregor’un hiçbir şekilde anlam veremediği ani bir korkuyla, sanki Gregor’un yanındadurmaktansa,annesinikurbanetmeyigözealmışgibisandalyesiniitipayağafırladıvebudavranışındanheyecanakapılıpayağakalkarakonukorumakistercesinekollarınıyarıyarıyahavayakaldıranbabasınınarkasınasığındı.HalbukiGregor’unkimseyi,heledekızkardeşinikorkutmakaklınınucundanbilegeçmemişti.Osadece

odasına geri gitmek üzere dönmeye başlamıştı; içinde bulunduğu acı verici durum yüzünden güçlüklegerçekleştirebildiğibuhareketimümkünkılabilmekiçin,başınıpekçokkezkaldırıpyerevurarakdönüş

hareketine yardımcı olması gerektiğinden, dönüşü fazla dikkat çekici bir şekilde gelişmişti. Durupçevresine bakındı. İyi niyeti fark edilmişe benziyordu; az önce olanlar anlık bir korkunun sonucuyduanlaşılan.Şimdiherkes suskunveüzgün,Gregor’abakıyordu.Annesibacaklarınıbirbirininüstüneatıpuzatmış,sandalyesineserilmişti,bitkinliktengözlerineredeysetamamenkapalıydı;babasıvekızkardeşiyanyanaoturuyordu;kızkardeşielinibabasınınboynunadolamıştı.“Şimdi artık dönebilirim herhalde,” diye düşündü Gregor ve kendini tekrar işine verdi. İşin

güçlüğündenkaynaklananhırıldayışlarınıbastıramıyorveara sıra soluklanmakzorundakalıyordu.Hemkimseninonaherhangibirbaskıdabulunduğufalanyoktu;herşeyonabırakılmıştı.Dönüşütamamlayıncadosdoğruodasınınyolunututtu.Odasıylaarasındakibüyükmesafeyifarkedinceşaşırdı;kısazamanöncebubitkinhaliyleaynımesafeyi,neredeysehiçfarketmedennasılkatettiğineaklıermedi.Tekdüşündüğüşey sadece en hızlı şekilde ilerlemek olduğu için, ailesi tarafından kendisini rahatsız edecek bir sözsöylenmediği, herhangi bir uyarıda bulunulmadığı dikkatini çekmedi. Ancak kapıya varınca başınıçevirdi, amabunuda tamolarakyapamadı, çünküboynunun tutulduğunuhissediyordu; arkasındahiçbirdeğişiklikolmadığınıgördü,yalnızcakızkardeşioturduğuyerdenkalkmıştı.Gregor’unsonbakışı,artıkuykuyadalmışolanannesineşöylebirtakılıpgeçti.Gregordahaodadan içeri adımını atar atmaz,kapı aceleyleörtülüp sürgülenmişvekilitlenivermişti.

Arkasında kopan bu gürültüden öylesine korktu ki, oracıkta bacakları bükülüverdi. Bu kadar acelecidavranankişikızkardeşiydi.Ayaktadurupbeklemiş,sonrarahatadımlarlaileriyeatılmıştı;Gregoronungeldiğini işitmemişti; kız kardeşi anahtarı kilitte döndürürken, anne ve babasına, “Hele şükür!” diyebağırdı.“Peki şimdineolacak?”dediGregorkendikendinevekaranlıktaçevresinebakındı.Çokgeçmeden,

artıkhareketbileedemediğinifarketti.Bunahiçşaşırmadı;aksine,oanakadarbuincebacaklarlanasılhareket edebilmiş olduğunu garipsiyordu. Bunun dışında, eski haline göre oldukça rahat hissediyordukendini.Gerçiheryanıağrılar içindeydiamasankibuağrılargittikçeazalıyormuşveyakındatamamengeçecekmiş duygusuna kapıldı. Sırtındaki çürümüş elmayı ve elmanın, iltihaplanıp üzeri baştan aşağıyumuşakbirtozlakaplanmışçevresiniartıkneredeysehiçhissetmiyordu.Duyguluvesevgidolubirruhhaliiçindeailesinidüşündütekrar.Biranönceortadankaybolmasıgerektiğikonusunda,kızkardeşindendahakararlıydı belki de.Buboşve sakindüşüncelerle doluhalde, kulenin saati sabahınüçünüvuranakadaröylecekaldı.Dışarıda,pencerenindışındayavaşyavaşgününağarışınaancaktanıkolabildi.Başı,elindeolmadangöğsününüzerinedüştüvesonnefesiyavaşçaburunkanatlarındançıkıpgitti.Sabahın erken saatlerinde hizmetçi geldiğinde –kendisine defalarca rica edilmiş olmasına rağmen,

güçlükuvvetliveacelecibirkadınolduğuiçinkapılarıöylebirşiddetlevurupkapatıyorduki,ogeldiktensonra evde rahat bir uyku uyumak mümkün değildi– her zamanki kısa ziyaretinde, Gregor’da dikkatiçekecek bir değişiklik fark etmedi. Hizmetçi, Gregor’un gücenmiş olduğu için, kasten orada öylecekımıldamadanyattığınısandı;onakalırsaGregor’danherşeybeklenirdiçünkü.OsıradatesadüfenelindebulunanuzunsüpürgeninsapıylaGregor’ugıdıklayarakkapıdanuzaklaşmasını sağlamayaçalıştı.Budaişe yaramayınca kızdı ve Gregor’u biraz dürttü; ancak herhangi bir dirençle karşılaşmayınca dikkatkesildi.İşingerçekyüzünükavrayıncadagözlerifaltaşıgibiaçıldı,kendikendinebirıslıkkoyuverdivedaha fazlaoyalanmadan,yatakodasınınkapısını açıpkaranlığadoğrubağırarak seslendi: “Gelinbakınşuna,gebermiş;geberipgitmiş!”KarıkocaSamsa’lar,duyduklarıhaberihenüzkavrayamamışhaldeyataklarındaoturuyor,hizmetçinin

yarattığı dehşeti üzerlerinden atmaya çalışıyorlardı. Ama hemen sonra Bay ve Bayan Samsa, her birikendiyattıkları taraftan, telaşlayataktançıkarak–BaySamsayorganıomzununüzerindenarkayafırlattı;

BayanSamsaiseüzerindegeceliğiylefırladı–Gregor’unodasınayollandılar.Buarada,Grete’nin,kiracıbeyleringelişindenberiyattığısalonunkapısıaçılmıştı;Gretetamamengiyinikti,sankihiçyatmamışgibigörünüyordu ve solgun yüzü de bunu doğrular gibiydi. Bayan Samsa, gidip durumu bizzataraştırabilecekken–hatta araştırmayıgerektirecekbir şeyolmadığıhalde–“Ölmüşmü?”dedive sorangözlerle hizmetçi kadına baktı. “Bence öyle,” diye cevap verdi hizmetçi kadın veGregor’un cesedinisüpürgenin sapıyla dürterek biraz kenara ittirdi. Bayan Samsa, sanki süpürgeyle yapılan hareketemüdahaleetmek istermişgibibirdavranıştabulunduamasonrageriledi. “Eh,”dediBaySamsa,“artıkTanrı’ya şükredebiliriz.”Sonra istavrozçıkardıveüçkadındaBaySamsa’nınhareketini tekrarladılar.Gözlerini bir an için bile Gregor’un cesedinden ayırmayan Grete, “Görüyor musunuz, ne kadar dazayıflamış; tabii bunca zaman ağzına tek lokma koymayınca…Yemekler geldiği gibi geri gidiyordu,”dedi.GerçektendeGregor’unbedeniyamyassıvekupkurubirhalalmıştıvebudeğişikliğinfarkınaancakşimdivarılabiliyordu;çünküartıkGregor’uayaktatutanbacaklarişlevleriniyitirmiştivedikkatiüzerineçekebilecekbaşkahiçbirşeydeyoktu.“Gel, biraz bizim odaya geçelimGrete,” dedi Bayan Samsa ve acı acı gülümsedi.Grete, arada bir

başınıçeviripGregor’uncesedinebakmadanedemeyerekannebabasınınpeşi sırayatakodasınadoğruyürüdü.Hizmetçikadın,Gregor’unodasınınkapısınıkapayıppencereyisonunakadaraçtı.Sabahınerkensaatleriolmasınarağmenserinhavadabirılıklıkvardı.Artıkmartayınınsonlarıydınedeolsa.Busıradaodalarındançıkanüçkiracıbeyşaşkıngözlerlesağasolabakınarakkahvaltılarınıaradılar;

onlartamamenunutulmuştu.Ortadakibeysuratınıekşiterekhizmetçikadına,“Kahvaltımızneredekaldı?”diye sordu. Hizmetçi, parmağını dudaklarına götürerek telaşla ve hiçbir şey söylemeden Gregor’unodasınagelmeleriiçineliylebirişaretyaptı.Odayagirenbeyler,elleribirazhavıdökülmüşceketlerininceplerinde,artıkiyiceaydınlanmışodada,Gregor’uncesedininbaşındadikildiler.Sonra yatak odasının kapısı açıldı ve bir kolunda karısı, diğerinde kızı, üzerinde üniformasıylaBay

Samsa belirdi kapıda. Hepsi ağlamış gibi görünüyorlardı; Grete arada bir yüzünü babasının kolunagömüyordu.BaySamsa,kızındanvekarısındanayrılmadaneliylekapıyı işaretederek,“Derhalevimi terkedin!”

diyebağırdıkiracıbeylere.Ortadakibey, “Anlayamadım,nedemek istiyorsunuz?”dedi afallayarakvetatlı tatlı gülümsedi. Diğer iki beyefendi ise lehlerine sonuçlanacağından emin oldukları bir kavganınbaşladığına inanıyormuşgibisevinç içindebekleyerekarkadakavuşturduklarıelleriniovuşturuyorlardı.“Nedemekistediğimapaçıkortada,”dediBaySamsa,sonrakızıvekarısıylabirlikte,dosdoğruortadakibeyinüzerineyürümeyebaşladı.Ortadakibey,kafasındakidüşünceleryepyenibirdüzenalıyormuşgibibiranöylecekımıldamadandurduveyerebaktı.“Ohaldebizdegideriz!”diyecevapladı,hattaansızınbelirenbir alçakgönüllülükle,bukararınıuygulamak için izin istercesinebaşınıkaldırıpBaySamsa’yabaktı.BaySamsa,adamairiiriaçılmışgözlerleonayverircesinebakarakbaşınısalladı.Hemenardındanortadakibeygerçektendeuzunadımlarlaholedoğruyollandı;diğerikiarkadaşıisebirsüredirelleriniovuşturmayı bırakıp kulak kesilmişlerdi ve hemen –Bay Samsa’nın kendilerinden önce hole doğruyönelerekönderleriylearalarınagiriponunlaolanbağlantılarınıkesebileceğindenkorkuyorlarmışgibi–ortadakinin arkasından telaşla seğirttiler. Hole varınca her üçü de şapkalarını askılıktan, bastonlarınıbastonluktanaldıktansonra,tekkelimeetmedenSamsaailesiniselamlayarakeviterkettiler.BaySamsa,sonradan anlaşıldığı üzere tamamen yersiz bir kuşkuya kapılarak, iki hanımın eşliğinde kapının önüneçıktı; üçü birden korkuluğa yaslanarak üç kiracı beyin, yavaş yavaş ama hiç mola vermeden yüksekmerdivenlerden inişlerini, merdivenin her kattaki dönemeç yerinde bir an için gözden kaybolup sonrayenidenortayaçıkışlarınıizlediler;adamlaraşağıyaindikçeSamsaailesininonlaraduyduğuilgideyavaş

yavaşsilindi;derken,başındabiretsepetiylekasılakasılamerdivenleriçıkanbirkasapçırağınınkiracıbeylerle karşılaşması, sonra onları geride bırakıp basamakları tırmanmaya devam etmesi üzerine, BaySamsada,yanındakihanımlardarahatlayarakmerdivenkorkuluğundanayrılıpevegirdiler.Ogünüdinlenmeyevegezmeyeayırmayakararverdiler;hemüçüdesadeceböylebirtatilihaketmekle

kalmamıştı, buna gerçekten ihtiyaç da duyuyorlardı. Böylece, masaya oturup üç adet mazeret mektubuyazdılar;BaySamsakendimüdürüne,BayanSamsaişverenine,Gretedepatronuna…Onlarmektuplarınıyazarkenhizmetçikadın,gitmekistediğinibildirmeküzereiçerigirdi,çünküsabahyapmasıgerekenişleribitirmişti.Samsaailesininmektupyazmaklameşgulüçüyesi, ilkinbaşlarınıhiçkaldırmadansallayarakbu isteği onayladılar; hizmetçinin hâlâ yerinden kımıldamadığını fark edince de üçü birden öfkeylebaşlarını kaldırıp ona baktılar. “Daha ne bekliyorsun?” diye sorduBay Samsa.Hizmetçi, sanki aileyiilgilendiren iyibirhabergetirmişdeağzındakibaklayıancak inceden inceyesorguyaçekildiktensonraçıkarmak istiyormuşgibi gülümseyerekkapıdadikiliyordu.Evde çalıştığı süreboyuncaBaySamsa’nınsinirlerini bozup duran, şapkasının ucundaki o dimdik devekuşu tüyü hafifçe dört bir yana salınıyordu.HizmetçininSamsaailesiiçindeençoksaygıduyduğukişiolanBayanSamsa,“Evet,söyleyinbakalım,nediristediğiniz?”dedi.“Şey…”diyesözebaşladıhizmetçikadın,fakatsevimlisevimlikıkırdamaktanlafınarkasınıhemengetiremedi; sonradevametti: “Şubitişikodadakizımbırtıdannasılkurtulacağınızıhiçdertetmeyin.Oişibenhallettim.”BayanSamsaileGrete,işlerinedevametmekistergibi,yazmaktaolduklarımektuplaragömüldüler;hizmetçikadının,yaptıklarını ayrıntısıyla anlatmayakoyulduğunu farkedenBaySamsa,“Tamam, tamam,anlaşıldı,”dergibikesinbirel işaretiyleonunsözünükesti.Sözünedevametmesineizinverilmemesi,hizmetçikadına,aslındaacelesiolduğunuhatırlattı,bununüzerineoda,“Eh,mademöyle,benkaçtım,”deyipkapıyıarkasındançarparakçıktı.“Akşamolsun,yolvereceğimbukadınazaten,”dediBaySamsa,fakatnekarısınedekızıbircevap

verdiler; çünkü hizmetçi kadın, daha henüz kavuştukları huzurlu atmosferi bozmuştu. Anne kız kalkıppencereye doğru yürüdüler, kollarını birbirlerinin beline dolayarak pencerenin önünde dikildiler. BaySamsa, oturduğu koltukta şöyle bir dönüp bir süre onları izledi. Sonra, “Haydi gelsenize buraya, olanoldu,unutunartık!Birazdabenimle ilgilenin,”dedi.Hanımlaronunbu isteğinehemenkarşılıkvererekyanınageliponusevipokşadılarveardındanbirçırpıdamektuplarınıyazıpbitirdiler.Sonra üçü birden, aylardır yapmadıkları bir şey yaparak evden çıktılar, tramvaya atlayıp kentin

dışındaki kırlık alanlara doğru bir gezintiye gittiler. Onlardan başka hiçbir yolcunun bulunmadığıtramvayı, güneş sıcacık ısıtmıştı. Tramvayda rahatça arkalarına yaslanmış yerlerinde otururlarken,gelecekle ilgili olanakları üzerine konuştular; görünüşe bakılırsa söz konusu olanaklar hiç de öyleazımsanacakgibideğildi,çünkü,bukonudakonuşmamışolmalarınarağmen,konumlarıgayetiyiveumutvaat ediciydi. Durumlarının düzelmesinde en büyük rolü oynayacak olan şey, kuşkusuz bir başka evetaşınmak olacaktı; niyetleri, Gregor’un seçmiş olduğu şimdiki evlerinden daha küçük, daha ucuz amakonumudahauygunvedahakullanışlıbirbaşkaevetaşınmaktı.İşteböylekonuşupdururlarken,BayveBayan Samsa, son zamanlarda çektiği, onu sararıp solduran bütün eziyetlere ve sıkıntılara rağmenGrete’nin ne kadar da gelişip güzelleştiğini aynı anda fark ettiler. Gitgide suskunlaşarak, sonundaneredeyseanlamsızbakışlarlabirbirlerinebakarak,kızlarıiçinartıkdürüst,cesurveefendidenbirkocaaramazamanınıngeldiğinidüşündüler.Yolculuklarınınsonunda,öncekızlarıayağakalkıpgençbedeniyleşöylebirgerindiğinde,buonlara,yenihayallerininvegüzelbeklentilerinindoğrulanmasıgibigeldi.