Doğa Koruma Ve Korunan Alanlar

Dersin Kodu: CEK 1502

Dönem: II Öğretim Elemanı: Öğr. Gör. Dr. Yasin İLEMİN

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi,

Fethiye A.S.M.K. Meslek Yüksekokulu

DERSİN İŞLENİŞİ

DERSİ DEĞERLENDİRME KRİTERLERİ

NOT ETKİLEME YÜZDELERİ

• VİZE (Ara sınav): %20

• ÖĞRENCİ SUNUŞLARI: % 20

• FİNAL (Dönem sonu sınavı): % 60

DERS İŞLENİŞİ

1) Doğa nedir? Ekolojide temel kavramlar, Önemli Doğa Alanı nedir?

2) Türkiye’nin Biyocoğrafyası

Buzul çağları (

Bitki coğrafyası

Endemizim

Türkiye’nin Bitki örtüsü haritası

VİZE HAFTASI

3) Türkiye’nin Doğal Yaşam Alanları

Bozkırlar

Ormanlar

Akarsular

Dağlar

Maki

Sulak alanlar

Kıyı ve Denizler

4) Türkiye’nin Florası ve Faunası

Türkiye’nin bitkileri

Türkiye’nin kuşları

Türkiyenin memelileri

Türkiye’nin çift yaşamlıları ve sürüngenler

İç su balıkları (kaan hakan mut

Kelebekleri (Aşkın bülbül, emine öztürk

5) Türkiye doğasının küresel ölçekte önemi

Bitki çeşitlilik merkezleri

Sıcak bölgeler

6) Türkiye’nin Korunan Alanları

FİNAL

Katılımcı Ders : Konu paylaşımı, Öğrenci katılımlı ders, Soru oluşturulması, her konu ile ilgili bir adet soru oluşturulacak bu sorular final sınavında kullanılacaktır.

DOĞA KORUMA VE KORUNAN ALANLAR Kaynak Yayın: Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları Kitabı, Cilt I

Doğa Nedir?

• Doğa neden korunmalı?

• İlk doğa korumacılar kimlerdir?

• Doğada hangi türler korunmalı?

• Bozayı mı önemli yoksa? Sığla ağacı?

Ekolojide Temel Kavramlar

• Ekoloji sözcüğü Yunanca Oikos = ev ve Logos = bilim kelimelerinden gelir.

• Yani “canlının yaşadığı yer ile ilgili bilim” anlamına gelir.

• İlk kez 1865’de Reuter tarafından ortaya atılmıştır. Bir yıl sonra 1866’da Haeckel, ekoloji sözcüğünü daha da geliştirerek bugün kullanmakta olduğumuz şeklini ortaya koydu.

• Buna göre ekoloji, canlıların birbirleriyle ve yaşama ortamlarındaki tüm etmenlerle olan ilişkilerini inceleyen bilim koludur.

• Her canlı yaşadığı yerde çeşitli etmenlerin etkisi altındadır.

• Bu etmenler yere ve zamana göre değişmektedir.

Canlılar çevresel tarihi ile ( zigot durumundan bugünkü şeklini alıncaya kadar etkilendiği çevre faktörleri) genetik yapısının ortaklaşa bir ürünü olarak ortaya çıkmıştır. (ikiz örneği...)

• Bitkiler de kendine özgü bir genetik yapı ve çevreye

sahiptir. Ancak çevre sabit olduğundan (hayvanlar için değil onlar hareketli) çevresel etmenlerin yalnızca zamana bağlı olarak değişmesi söz konusudur. Aynı şekilde biyotik etmenler de zamana bağlı olarak değişim göstermektedir.

• İşte ekoloji bir zaman süreci içinde canlıların çevreyle ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceler. Ekoloji bu incelemeyi yaparken; genetik, taksonomi, morfoloji, fizyoloji, toprak bilimi, klimatoloji, jeoloji, coğrafya ve paleontoloji bilim dallarından yararlanmak zorundadır.

• Bu nedenle bir ekolog, iyi bir gözlem yanında, bu değişik bilim dallarından elde ettiği bilgileri birleştirip sentezleyebilmelidir.

Bölümleri

1)İncelenen canlı tipi:

• Bitki ekolojisi: Orman, Çayır, Tarım

• Hayvan ekolojisi: Omurgalı, Omurgasız, Böcek ekolojisi .....

2)Ortamdaki çevre şartları söz konusu olursa:

• Deniz ekolojisi (kıyı, derin deniz ...)

• Tatlı su ekolojisi (göl, akarsu, bataklık...)

• Karasal ekoloji (Alpin, tundra, çöl...)

Bölümleri

3) Canlıların sayısı söz konusu olursa:

• Otoekoloji : Bir bireyin habitatındaki çevre faktörleriyle olan ilişkisini inceler.

• Sinekoloji : Tek bir bireyin değil bir çok bireylerin, populasyonların, birliklerin çevreyle olan ilişkilerini inceler. Bu kola Ekositem Ekolojisi adı da verilmektedir. Komünite Ekolojisi de sinekoloji içinde düşünülmektedir.

Bölümleri

4) Konulara yaklaşımına göre:

• Ekolojik Genetik (Genekoloji): Konulara genetik açıdan yaklaşır. Çevre koşullarına bağlı olarak populasyonlardaki genetik çeşitliliği inceler.

• Fizyolojik Ekoloji : Çevre faktörlerine bağlı olarak bireylerin gösterdiği fizyolojik değişiklikleri inceler.

• Ekolojik Anatomi: Çevre faktörlerinin etkisi altında bireylerin gösterdiği anatomik değişiklikleri inceler.

• Ekolojinin bu şekilde alt dallara ayrılması, ilgili konuları daha açık ve somut bir hale getirmek için yapılır.

• Gerçekte ise doğada böyle bir bölünme yoktur.

• Ancak doğada tüm canlılar iç içe birbirlerine etki ederek yaşadıkladıklarından, bir grubu diğerinden ayırmak olanaksızdır.

• Örneğin hayvanlar ve bitkiler ayrı ayrı incelenemez. Zira, doğada karşılıklı etkiler söz konusudur.

• Diğer taraftan, tatlı su ekolojisini çalışırken karadaki ve diğer su ekosistemlerindeki faktörlerin bilinmesi gerekir.

• Bireylerin çevreyle olan ilişkileri bilinmezse o bireyin oluşturduğu populasyonun çevre ile olan ilişkileri incelenemez.

• Bu yüzden ekolojinin kolları kendi içinde alt dallara ayrılmış olsa da aralarında vazgeçilemez ilişkiler vardır. Ancak canlıların çevreyle olan çok karmaşık ilişkilerinin kolayca incelenebilmesi için yine de kolların alt dallara ayrılması uygundur.

Bitki Ekolojisinin Gelişimi: • İlkel toplumdan tarım toplumuna doğru

ilerledikçe insanlar toprak-su , su-bitki, toprak-bitki ilişkilerini anlamaya çalıştılar.

• Yerleşme toplumuna geçildiğinde insanlar bitkiler üzerinde daha etkili oldular. Konut yapımı, tarım alanlarının açılması, bazı bitkilerin ve hayvanların üretilmesi başlayınca insan-bitki arasındaki ilişkiler daha da gelişti.

• İnsanoğlunun doğayı koruması ise mistik inançlardan doğmuştur.

• Eskiçağlarda insanoğlunu aşırı derecede korkutan her varlık saygınlık kazanmış ve insanlar için tabu olmuştur.

• Tarım toplumu sırasında bazı tip bitkilerin üretilmesine başlanması, farkında olmadan populasyonun geç yapısında bir değişmeye, bir yapay seleksiyona neden olmuştur. (günümüzdeki tarım bitkilerinin ataları çok farklı....)

• Görüldüğü gibi ekoloji teriminin yüz yıllık bir geçmişi olduğu halde insan ve bitkiler arasındaki ilişkiler çok eskiden başlamıştır.

• Ekolojik konuları anlayabilmek için diğer bilim dallarından da yararlanmanın zorunlu olduğunu söylemiştik. Bu durumda bitki ekolojisinin de gelişebilmesi için, diğer bilim dallarından da atılımlar olması gerekir.

Ekolojiye katkıları olan diğer bilim adamlarının adlarından başkaları kronolojik sıraya göre ve uğraş alanlarıyla birlikte şu şekilde yazılabilir:

• Buffon (1742) : Yer-alım(süksesyon) olayını inceledi • Humbolt (1830) : Bitki coğrafyası • Liebig (1840) : Minimum kanunu • Haeckel (1869) : Ekoloji sözcüğünü kullandı • Clements (1910) : Bitki birlikleri ve klimax kavramı • Cieslar (1909) : Tolerans(hoşgörü) çalışmaları • Turesson (1922) : Ekotip kavramı • Broun-Balanquet (1930) : Bitki coğrafyası • Tansley (1935) : Ekosistem kavramı • Odum (1955): Deniz ekolojisi çalışmaları

Ekolojide Hiyerarşik Sıralama

• Bir organizmayı oluşturan en küçük birimden, en büyük birime doğru yapılan sıralamaya biyolojik aşama sırası veya biyolojik spektrum denir. Bu sıralama şöyledir:

AtomMolekülProtoplazmaHücreDokuOrganOrganizmaPopulasyonKomüniteEkosistemBiyosfer

• Ekoloji burada genellikle organizma düzeyinden

başlayıp daha yukarıda yer alan üniteleri ele alıp bunların çevreyle olan ilişkilerini inceler. Şimdi sırayla bunların tanımlarına geçelim:

• Populasyon : Aynı türün, belli bir alandaki bireylerinden oluşan, birbirleriyle doğal üreme ilişkileri içinde bulunan ve ortak bir gen havuzunu paylaşan bireyler topluluğudur.

• Komünite (Birlik) : Belirli bir alanda yaşayan, değişik türlere ait tüm populasyonların oluşturduğu ekolojik bir birimdir. Bu birimde bireylerin hem kendi aralarında hem de kendileriyle çevreleri arasında bir adaptasyon vardır. Ayrıca kommünite kendine özgü bir flora kompozisyonuna sahiptir.

• Ekosistem : Bir alandaki canlı ve cansız varlıklar tüm çevresel etmenlerle beraber

ekosistemi oluşturur. ( Kommünite + Cansız sistem ). Eğer bir kommünitede tek bir baskın tür bulunuyorsa o zaman birim konsosiasyon(consosiation) adını alır. Eğer konsosiasyonda da tek bir bitki topluluğu varsa buna da sosyete(society) denir, fakat bu terim tüm ekologlar tarafından kabul edilmez.

• Biyosfer : Yer kürenin değişik ekosistemleri içeren parçasıdır.

• Hiyerarşi içindeki birimlerden herhangi biri üzerinde yapılan bir çalışma, kendinden önce ve sonra gelen birimlerdeki biyolojik olayların anlaşılmasına yardım eder. Örneğin kommünite düzeyinde artan bilgiler, populasyon düzeyindeki bilgilerin de artmasına yol açar.

Ekosistem ve Genel Özellikleri

Ekosistem terimi ilk kez Tansley tarafından 1935 yılında ortaya atılmıştır. Bugünkü anlamda tanımı şöyledir:

• Aralarında biyolojik, kimyasal, fiziksel ilişkiler ve etkileşimler bulunan canlı ve cansız varlıkların oluşturduğu fonksiyonel bir doğa bilimidir. Başka bir deyişle yerkürenin canlı barındıran herhangi bir dilimidir.

Ekosistemin Elemanları: Ekosistemi oluşturan varlıklar 4 ana grupta toplanır.

• Cansız elemanlar: Ekosistemde yer alan toprak, su, mineraller ve ölmüş canlıların

kalıntılarıdır.

• Üreticiler : Organik madde üreten(fotosentez yoluyla) yeşil bitkiler, asıl üreticileri oluşturur.

• Tüketiciler: Bitkileri yiyenler(otoburlar) ve hayvanları yiyenler(etoburlar) canlılar

kendi besinlerini kendileri yapmazlar(heterotrof beslenme). • Ayrıştırıcılar: Ölmüş canlı ortakları üzerinde beslenirler. Yani heteretrof canlılardır.

Gereksinim duydukları enerjiyi ayrıştırma sırasında elde ederler. Bakteri ve mantarlar bu grubun asıl elemanlarıdır. Artık maddelerin bu canlılar tarafından ayrıştırılmasıyla bu artıkların bünyesindeki organik maddeler tekrar madde siklusuna sokulmuş olur. Başka bir deyişle ekosistemden organik madde kaybına engel olurlar. Bu nedenle önemleri büyüktür.

Ekosistemin Elemanları ve Besin Zinciri:

Ekosistemin Sınırları:

• Ekosistem bir doğa parçası olduğu için açık bir sistemdir ve sınırları amaca göre değişir. Genel olarak üst ve alt sınırı atmosfer tabakası ve yer kabuğu oluşturur.

• Yatay sınırlar ise amaca göre değişir. Bir akvaryum, göl, vadi, orman kendi sınırları içinde değişik ekosistemleri oluşturur. Ancak bu yatay sınırları saptamakta değişik görüşler ileri sürülmektedir. Bazı araştırmacılara göre arazinin topoğrafik yapısı, bazılarına göre de ekosistemdeki girdi-çıktılar yönünden olan farklar ölçü olarak alınmaktadır.

• Yapay ekosistemler hariç, doğal sistemlerde kesin bir sınır koymak oldukça güçtür. Gepel(1976), orman ekosisteminin sınırlarının saptanmasında ağaç türü, topoğrafya, mikroklima ve toprak yapımı gibi göz önünde tutulması gerektiğini belirtmiştir.

• Genel olarak ekosistem sınırlarını, vejetasyon türünün yayılma sınırı ya da doğal arazi yapısı oluşturmaktadır.

Ekosistem Çeşitleri

• Çevredeki fiziki değişikliğe bağlı olarak ekosistemler de çeşitlilik gösterirler. Yerkürede 2 temel ekosistem çeşidi bulunmaktadır.

1-Terrestrial (karasal) Ekosistemler

2-Akuatik (sucul) Ekosistemler

Ekosistemler büyüklük bakımından da sınıflandırılabilir:

1) Mikro ekosistem: Havuz, akvaryum, çayır gibi küçük ekosistemlerdir. 2) Makro ekosistem: Orman, göl, okyanus, kıta gibi büyük alanlar içerir. İnsan müdahalesi olup olmamasına göre ekosistemler 2’ye ayrılır: 1) Yapay Ekosistem : İnsan eliyle oluşturulan ekosistemlerdir. Örneğin

akvaryum, havuz, baraj, ağaçlandırma alanları gibi.. 2) Doğal Ekosistem : İnsan müdahalesi olmadan doğada kendiliğinden

oluşmuş bulunan ekosistemlerdir. Orman, çayır, çöl, step ekosistemleri gibi..

Ekosistemin Girdi ve Çıktıları : • Bir ekosistem sürekli olarak aynı kalmaz, zamanla bir değişime uğrar. Zira

bir ekosistem çevreye madde alışverişiyle bağlanma durumundadır.

• Madde ve enerji bir ekosisteme gazlar, inorganik maddeler, organik maddeler ve güneş enerjisi halinde girip çıkar. Bu girdi ve çıktıları kaynaklarına göre şu şekilde sınıflandırabiliriz:

Girdiler Çıktılar 1-Meteorolojik girdiler 2-Biyolojik girdiler 3-Jeolojik girdiler

Madde döngüleri

• Tüm canlılar dünyanın yüzeyinde ya da yüzeye çok yakın ince bir toprak katmanında yaşarlar ve güneş enerjisinin dışındaki gereksinimlerini bu katmanın içerdiği kaynaklardan karşılar.

• Eğer yaşamın sürmesi için gerekli olan su, oksijen ve diğer maddeler sadece bir tek kez kullanılsaydı, şimdiye kadar hepsi çoktan tükenmiş olurdu.

• Doğanın tüm işlevlerinin çevrimler halinde düzenlenmiş olması bu işlevlerin sonsuza dek yinelenmesini sağlamaktır.

• Hava, su, toprak, bitkiler ve hayvanlar arasında sürekli bir alışveriş olması yeryüzünün tüm zenginliklerinin tekrar tekrar kullanılabilmesine ve böylelikle yaşamın sürmesine olanak verir

Su Döngüsü

• Yeryüzündeki suların buharlaşarak bulutu oluşturması ve sonra da yağış halinde yeryüzüne dönmesi olayına suyun döngüsü denir.

Su Döngüsü

• Çok büyük miktarda suyun hidrosfer, atmosfer ve litosfer boyunca dolaşımı su döngüsünü meydana getirir. Bulutlar ve su buharı, yerkürenin yüzeyinden buharlaştıktan sonra atmosfere geçen suyun yeniden dağılımını sağlar. Bu suyun çoğu okyanusların yüzeyinden buharlaşma (evaporasyon) ile gelir, ancak büyük miktarlarda su ayrıca evapotranspirasyon (toprak ve yapraklardan buharlaşmayla su kaybı) yoluyla da buharlaşır.

• Yaprak örtüsünden buharlaşma, bitki sirkülasyonunu ve soğumasını yürütür (transpirasyon). Bu süreçler için gerekli enerji doğrudan ya da dolaylı olarak güneş ışınımından gelmektedir. Yüzeye yağmur ve kar olarak dönen su, bitkiler ve hayvanlar tarafından alınır, topraktan süzülerek yer altı sularına karışır, ya da akarsulara, nehirlere ve göllere doğru akar. En sonunda, bu suyun tümü denize ya da atmosfere tekrar katılır ve döngü bu şekilde devam eder.

• Su döngüsü bölgesel iklimleri değiştiren temel bir faktördür ve bir ekosistemdeki

besin maddeleri ve kirleticiler gibi çözülebilir maddeleri taşıyabilme yeteneğinden ötürü önemlidir. Su, ayrıca tüm yaşam formları için vazgeçilmez olmasından dolayı da son derece önemlidir.

Karbon (C) Döngüsü

Karbon (C) Döngüsü • Yaşamın tümü karbon kimyası üzerine kurulmuştur. Atmosferdeki karbondioksit gazı (yaklaşık

%0.03) ve sudaki çözünmüş bikarbonat ve karbonat iyonları, inorganik karbonun ana depolarını oluşturur.

• Üretici bitkiler, havadan aldığı CO2’i fotosentezle işleyerek bol karbonlu besinler haline dönüştürür. Bu arada oksijeni atmosfere verir.

• Bitkiler ürettikleriyle, besin zincirindeki tüketicilere besin kaynağı olurlar. Böylece bol karbonlu besinler ve oksijen tüketicilerce alınır.

• Tüketiciler besinleri oksijen ile yakarak solunum sonucunda karbonu CO2 şeklinde atarlar.

• Havadaki CO2 tekrar üreticiler tarafından kullanılır.

• Ayrıca karbon içeren ölü maddeler ve atıklar, ayrıştırıcılar tarafından besin olarak kullanıldıktan sonra CO2 gazı şeklinde atılırlar. Böylece CO2 ve oksijen döngüsü tamamlanmış olur.

• Fosil yakıtlarda (petrol, kömür ve doğalgaz) ve odunda bağlanan organik karbon, zamanımızda yakılmakta ve atmosfere karbondioksit olarak giderek artan hızlarda geri dönmektedir (küresel ısınma).

Oksijen (O) Döngüsü

• Atmosferik oksijen (%20) iki ana kaynaktan gelmektedir. Çoğu fotosentezden, az miktarda da su moleküllerinin üst atmosfer katlarında ayrışmasından gelir.

• Atmosferik oksijen seviyeleri, oksijen kullanımı (temel olarak solunum) ve oksijen üretimi (temel olarak fotosentez) arasında bir dengededir. Bundan dolayı, dünyanın büyük ormanları ve sucul fitoplanktonlar çok önemlidir,.

• Oksijen, atmosferin dış katlarında ozon (O3) olarak bulunur. Yaşamsal ozon tabakası Yerküre’yi sarar ve mor ötesi ışığın (UV) mutajen ve karsinojen etkilerinden yüzeyi korur. UV’den korunma, UV’nin ozonla etkileşimi sonucunda olur, UV şu şekilde ısı halinde dağılır:

UV + O3 O + O2 O3 + ısı • Kloroflorokarbonlar (CFC) ve azot oksitler gibi kirleticiler tarafından ozon

tabakasının yıkımı, gezegenin yaşam formları için büyük öneme sahiptir. Bunun insan populasyonları üzerine etkisi de deri kanseri gibi hastalıklarda artış şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Azot (N) Döngüsü

• Azot, Yerküre’nin atmosferinin neredeyse %80’ini oluşturan, kimyasal olarak inaktif bir gazdır. Proteinler ve nükleik asitler gibi çoğu biyomolekülün yapısına girdiğinden yaşamsal öneme sahiptir.

• Ancak, azotun gaz molekülü çok kararlıdır ve çoğu organizma tarafından kullanılabilmesi için önce dönüşüm geçirmesi gereklidir. Sadece birkaç bakteri ve siyanobakteri (cyanobacteria) türü, yüksek miktarda enerji gerektiren bir süreçle azot gazını biyolojik olarak kullanışlı forma dönüştürebilmektedir

• Bundan dolayı, atmosferik bolluğuna rağmen, biyolojik olarak kullanılabilir azot sıklıkla çok azdır ve çoğu kez bir ekosistemdeki sınırlayıcı faktörlerden birisidir.

• Biyolojik maddelerin yapısına girdiğinde, geri dönüşümü mikrobik bozunma süreçlerine bağımlıdır. Azot döngüsünde beş temel adım vardır.

Azot Döngüsü

• Biyolojik azot fiksasyonu: gaz halindeki azotun nitrojenaz adı verilen ve sadece oksijensiz koşullarda çalışan bir enzim kullanılarak yüksek miktarlarda enerji harcanarak amonyağa dönüşümü. Bu yetenek sadece bazı toprak ve sucul bakterilerde ve siyanobakterilerde mevcuttur.

• Nitrifikasyon: amonyağın toprak bakterileri tarafından nitrata dönüşümü. İlk önce Nitrosomonas ve Nitrococcus türleri amonyağı nitrite dönüştürür, daha sonra Nitrobakter nitriti nitrata yükseltger. Bu süreç sırasında enerji açığa çıkar.

• Özümseme: nitratın ve/veya amonyağın birincil üreticiler tarafından alınması ve bitki proteinleri ve nükleik asitleriyle birleşmesi. Bu maddeler, daha sonra besin zinciri boyunca her bir trofik seviyede sindirme yoluyla yine özümsenir.

• Amonifikasyon: organizmaların azot içeren atık ürünlerinin, toprakta ve sucul ortamda bulunan amonifikasyon bakterileri tarafından amonyağa ayrıştırılması. Bu amonyak nitrifikasyon ve özümseme için hazır haldedir.

• Denitrifikasyon: nitratın kullanılamayan gaz haldeki azota indirgenmesi. Çok masraflı olmayan fakat biyolojik olarak aktif azotun sürekli ve önemli bir miktarda kaybını içeren bu süreci anaerobik denitrifiye edici bakteriler yürütür.

Azot Döngüsü

Ekosistemde Doğal Kaynaklar : Bir ekosistemin doğal kaynakları tükenebilirliklerine ve

yenilenebilirliklerine göre şu şekilde sınıflandırılabilir: 1-Tükenmeyen kaynaklar : Hava, su, güneş enerjisi, taş, kaya vs.. 2-Tükenebilen fakat yenilenebilen kaynaklar : Kullanılan su, bitkiler,

hayvanlar, imar populasyonları, toprakaltındaki bazı mineraller, O2 ve CO2 gazları.

3-Tükenebilen ve yenilenemeyen kaynaklar : Toprak, bazı toprak

mineralleri, yer altı su kaynakları, bazı özel ekosistem tipleri.

Ekosistemle İlgili Temel Kavramlar :

• Çevre : Bir canlıya etki eden dış kaynaklı varlıkların ve koşulların toplamıdır.

• Biojeozenöz : Bazı araştırıcılar tarafından ekosistem anlamında kullanılır.

• Biyom (Biome) : Ekosistem çeşitlerinden her biridir. Her biyomun kendine özgü bir iklimi, hayvan ve bitki populasyonları vardır. Yer küre üzerinde 8 büyük biyom çeşidi bulunmaktadır:

Biyomlar

1-Tundra(Alpin, Arktik)

Biyomlar

2- İğne Yapraklı Ormanlar (Taygalar)

Biyomlar

3- Geniş Yapraklı Ormanlar

Biyomlar

4- Herdemyeşil Ormanlar (Akdeniz)

Biyomlar

5- Ilıman bölge çayırları (bozkırlar)

Biyomlar

6-Savanlar

Biyomlar

7) Çöller

Biyomlar

8) Yağmur Ormanları

Bir çok araştırıcı biyom yerine “önemli hayat zonları” terimini de kullanmaktadır.

Ekosistemle İlgili Temel Kavramlar

Ekotop : Toprak, su ve hava gibi elemanların oluşturduğu cansız sistemdir. Ekoton : Birbirinden farklı 2 bitki birliği veya vejetasyonu arasındaki geçiş zonudur. Bu

geçiş zonunda her iki vejetasyon tipine ait örnekler bulunur. Step, orman geçiş sahasında olduğu gibi genellikle vejetasyon tipleri, hiçbir zaman bıçak gibi kesilip başka bir vejetasyon tipine dönüşmez.

Biomass : Bir ekosistemdeki tüm canlı organizmaların birim alandaki toplam ağırlığıdır.

Yaş ağırlık veya kuru ağırlık olarak gösterilir. Bazı durumlarda bir ekosistemin(örneğin çayır) verimliliğinin ölçüsü olarak kullanılır.

Habitat : Bir canlı türünü barındıran, kendine özgü özellikleri olan yaşama ortamıdır.

Bazı araştırıcılar bunun yerine biyotop terimini kullanırlar. Biyotop daha geniş anlamda, sinekolojik anlamda kullanılır. Habitat ise çoğu kez dar anlamda (otoekolojik) kullanılır .

Ekosistemle İlgili Temel Kavramlar

Ekolojik niş : Bir canlının bulunduğu habitattaki yaşayış şekliyle, habitatı kullanış şekli ve bu habitatta benimsediği davranış biçimidir. İş.

• Her bitki türü bulunduğu birlik içinde kendine göre bir yaşam tarzı gösterir ve

böylece birlik içindeki bireyler arasındaki rekabet en az seviyeye iner. • Başka bir deyişle bitki türleri kendilerine özgü olan ekolojik nişleriyle çevre

faktörlerinden azami derecede yararlanarak bulundukları ekosisteme adaptasyon gösterirler.

• Örneğin bazı bitkilerin kökleri yüzeysel, bazılarının ise derinlere inen kazık kök halindedir. Bazılarının kökü ise orta uzunluktadır. Bu durumda kökleri farklı uzunlukta olan bu bitkiler arasında toprak suyunu kullanma bakımından herhangi bir çekişme de yoktur.

• Şayet bu bitkinin ekolojik nişleri aynı olsaydı, o zaman büyük bir çekişme olacaktı ve bunda başarı sağlayanlar baskın duruma geçecekti.

• Diğer bir örnek de şu olabilir; kapalı bir ormanın alt katında yaşayan otsu bitki şayet gölge bitkisi değilse orman ağaçları yapraklanıp, gölge yapmadan gelişimini tamamlamak zorundadır. Nitekim bu tip bitkiler bahar sonlarına doğru çiçeklenip tohuma geçmiş olurlar ve gölgeli olan devreyi tohumlarıyla geçirirler.

Ekosistemle İlgili Temel Kavramlar

• Klimax (Climax) : Vejetasyonun gelişiminde son safhadır.Bu safhada

vejetasyon çevresiyle dengeye erişmiş durumdadır.

Örnek: Gelişim Suda başlar.

CharaNymphaTyphaCarexSalixNemli ÇayırOrman

Ekosistemle İlgili Temel Kavramlar

• Süksesyon (Yer-Alım) : Yer hareketleri, kıvrımlar, püskürmeler, su altında kalmalar, erozyon, yangın ve biyotik faktörlerle bir alandaki klimaxın ortadan kalkıp zamanla bu yerde başka klimax oluşturması olayıdır.

• Bu olayla değişen çevre şartlarına göre yeni bir kommünite

ortaya çıkmış olur. Bu kommüniteye sekonder kommünite denir. Bu olay oluşurken 2 klimax arasında sırayla oluşan kommünitelerden her birine de seral kommünite denir.

• Doğal afetlerle ya da başka nedenlerle bitki örtüsü tümüyle

tahrip olan bir alana ilk yerleşen kommüniteye de öncü kommünite denir.

Minimum Yasası: • Liebig tarafından 1840 yılında ortaya atılmıştır. Tarım bitkilerinde toprakta bol

olarak bulunan maddelerin değil, az olarak bulunan maddelerin sınırlama yapabileceğini düşünmüş ve bu hipotezini çeşitli deneylerle ispat etmiştir.

Örneğin Geranium bitkisinin optimum büyümesi için 100 birim su, 1 birim K ve 1 birim Na gerekmektedir. Biz burada suyu 10 misli artırıp 1000 birim yapsak bile bitki sudan yine eskisi gibi yararlanacaktır.

Yani miktarı az olan elementin sınırlayıcı etkisi söz konusudur. Diğer bir örnek olarak bor elementi verilebilir. Bitki gelişimi için çok düşük konsantrasyonları yeterli olan, yani minimum element olan bor, toprakta bulunmadığı zaman, diğer elementlerin miktarı ne kadar artırılırsa artırılsın, bitkinin büyümesi durur.

• Minimum sınırlaması olduğu gibi, bitkilerde ayrıca maksimum sınırlaması da

görülmektedir. Bu kavram ilk olarak 1905 yılında Blackman tarafından ortaya atılmıştır.

Tolerans Kuralı : • 1913 yılında Shelford tarafından ortaya atılmıştır. Buna göre bitkilerin

çevresel etmenlere adaptasyonunda minimum ve maksimum olmak üzere 2 tolerans sınırı bulunmaktadır. Minimumun altındaki ve maksimumun üstündeki miktarlar bitki için sınırlayıcı olmaktadır. Bu min ve max arasındaki sınır ne kadar geniş ise bitki yayılışı o kadar geniş ve ne kadar dar ise o kadar sınırlı bir yayılış ortaya çıkar.

Yasanın diğer kuralları: -Bir etmene karşı geniş toleransı olan bir bitki başka bir etmene karşı dar

toleranslı olabilir. -Uygun olmayan durumdaki etmen, bitkinin diğer etmenlere olan toleransını

da değiştirebilir. Örneğin azot değişikliği kuraklığa dayanıklılığı da azaltır.

• Konvergensi : Belli bir iklim havzasında yetişen, belli bir yöreye ait tipik bitkiler bu havzanın dışındaki başka alanlarda da yetiştirilebilir ve oluşturduğu fizyonomi aynıdır. Örneğin Akdeniz havzasındaki maki bitki örtüsü bu kazanın dışında Kaliforniya, Şili ve Güney Avusturalya’da da görülür. Vejetasyonun dış görünüşü aynıdır(her dem yeşil, kserofit, sarımsı,derimsi yapraklı).

• Divergensi : Konvergensinin karşıtıdır. Fakat burada sadece habitat farklıdır. Örneğin İsveçli Turesson, Plantago maritimo

bitkisinin kıyıdaki tuzlu bataklıklarda çok iyi geliştiğini,fakat aynı bitkinin yamaçlarda ise kısa boylu, sürünücü olduğunu gözledi.

Acaba farklılık genetik yapıdan mı, yoksa çevre şartlarından mı kaynaklanıyordur? Bunu anlamak için her iki populasyon aynı bahçede yetiştirilmelidir. Sonuçta her

populasyonun kendi morfolojik özelliğinde geliştiğini gördü, yani türler genetik olarak biraz farklılaşmıştır. İşte genetik olarak farklılaşan aynı türün değişik populasyonlarına ekotip denmektedir. Ekotipler bir coğrafik, ekolojik ve üreme açısından izole olmuş olabilir. Bunları giderek ayrı bir tek tür haline dönüşürler.

Yani kısa boylu ve sürünücü olanlar yamaçlarda daha çok hayatta kalırlar ve onların

genleri gelecek kuşaklara aktarılır. Git gide türler birbirinden farklılaşır.

EKOLOJİK FAKTÖRLERE GENEL BAKIŞ Canlıları, hayat sürelerinin herhangi bir evresinde doğrudan etkileyen etmenlere çevre faktörleri ya da

ekolojik faktörler denir. Bu faktörler kaynaklarına göre şu şekilde sınıflandırılabilir: 1-İklimsel Etmenler : Sıcaklık, yağış, nem, rüzgar, ışık, radyasyon, atmosferik gazlar 2-Topoğrafik Etmenler : Arazinin denizden yüksekliği, eğimi, bakısı. 3-Edafik Etmenler (Topraksal Etmenler ): Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri, ana kaya, toprak suyu,

mineralleri, organizmaları, diğer kimyasal maddeler. Buraya kadar olan 3 etmene cansız (abiyotik) etmenler denir. 4-Biyotik (Dirimsel) Etmenler : Yeşil bitkiler, insanlar, hayvanlar, bakteriler, mantarlar, simbiyontlar, parazitler. • Çevresel etmenler bu şekilde sınıflandırılmasına rağmen aralarında kesin bir sınır yoktur. • Yani bu etmenler canlıya tek tek değil toplu olarak bir etkide bulunurlar • Örneğin sıcaklık, yağış ve nem birbirine bağlı etmenlerdir. Bu etmenlerden birinde olan değişim diğer etmenleri de

etkiler. • Örneğin yağış atmosfer nemini, toprak atmosferini, toprak atmosferi içindeki mikroorganizmaları ve mineral

maddeleri, bunlar da bitki gelişimini etkiler. Yani çevre faktörlerinin birisi diğerlerinden soyutlanamaz. Bir etmenin etkisini düşünürken, diğer etmenleri de göz önünde tutmak gerekir.

Türkiye’nin Biyocoğrafyası

Buzul Çağları

• Güneyde bulunan ama bu alanların kuzey bakıları gibi yerlerde kuzeyden gelen türler, kuzeyde olup sıcak mikrokliması sayesinde güneyli türler bu alanları terk etmemişlerdir.

• Bugün Akdeniz’in yanıbaşında bulunan Amanoslarda kayın ormanları, Karadenizde ise Çoruh vadisi gibi alanalarda kızılçam ve sedir türlerinin bulunması bunu açıklar niteliktedir.

• Anadolu dağlık ve engebeli bir sahaya sahip olmasaydı buzul dönemlerinde kuzeyli, buzullar arasıu sıcak dönemlerde ise güneyli türler ve şimdiki biyoçeşitlilik oluşamayacaktı.

• Yukarıda bahsi geçen olaylar sonucunda Anadolu doğası biyoçeşitlilik açısından bu denli gelişmiş ve zengindir.

Bitki Coğrafyası

Endemizim

• Küçük bir kıta olarak tanımlanabilecek Anadolu iklim ve topografyadaki farkılılarından dolayı bir çok habitata ev sahipliği yapar.

• Bu çeşitlilik biyoçeşitliliğe iki boyutta yansır:

1. Doğal yaşam alanlarının farklılığı (nemli kuru ormanlar, ova ve dağ bozkırları, tuzcul ovalar, kapalı havza gölleri, 2000 m üzerindeki alpin çayırlar vs..) bu farklı alanlar dünyada hiç olmadığı kadar birbirine yaklaşmakta ve geniş alan kaplamaktadırlar.

2. Tüm bu farklı alanlar birbirinden izoledir.

İzolasyon=Endemik tür

• Anadoludaki bu farklılıklar özellikle yüksek dağlarda, derin nehir vadileri, kapalı havza gölleri gibi alanlarda sadece bu alanlarda yaşayan başka yerde görülmeyen endemik türlere ortam sağlamaktadır.

Korunan Alan Kavramı

1. Korunan Alan Kavramı 2. Korunan Alan Tipleri

IUCN (International Union for Conservation of Nature)’nin tanımına göre;

‘Bir korunan alan; doğayla birlikte ekosistem servislerinin ve kültürel değerlerin uzun dönem korunmasını başarmak için yasal veya diğer etkili yollarla tanımlanmış, kabul edilmiş ve onaylanmış ve ayrıca coğrafi olarak kesin olarak tanımlanmış bir alandır.’

Doğa koruma; Tür koruma Biyotop koruma Ekosistem koruma ve Abiyotik kaynak koruma’yı kapsar.

Doğa Korumanın Gerekçeleri: Ekolojik gerekçe Ekonomik gerekçe Psikolojik ve tıbbi gerekçe Bilimsel ve eğitsel gerekçe Etik gerekçe

Eğer insan dışındaki organizmaların kendi peyzajlarını nasıl algıladıkları konusunu da düşünürsek kişisel algılamalarımız değişebilir genişleyebilir.

Kategori I Ia:Mutlak Doğa Rezervi-Sıkı Koruma Altındaki Doğa Koruma Alanı: Esas olarak bilimsel amaçlı yönetilen koruma alanı Ib: Yaban Yaşamı Alanı: Esas olarak yaban hayatı koruma amaçlı yönetilen alan

Doğa Koruma Alanları Kategorileri(IUCN)

Kategori II Milli Park: Ekosistem koruma ve rekreasyon amaçlı olarak yönetilen koruma alanı

Doğa Koruma Alanları Kategorileri(IUCN)

Kategori III Doğa Anıtı: Özel nitelikli doğal yapıların korunması amacı ile yönetilen koruma alanı

Doğa Koruma Alanları Kategorileri(IUCN)

Kategori IV Habitat/Tür Koruma Alanı: Özel türlerin gereksinimlerini karşılamak ve/veya habitatların sürekliliğini güvence altına almak için aktif müdahaleye konu olan kara veya deniz alanıdır.

Doğa Koruma Alanları Kategorileri(IUCN)

Kategori V Deniz/Kara Peyzajı Koruma Alanı: Deniz/kara koruma ve rekreasyon amaçlı olarak yönetilen koruma alanı

Doğa Koruma Alanları Kategorileri(IUCN)

Kategori VI Yönetimli Kaynak Koruma Alanı: Doğal sistemlerden süreklilik prensibine göre yararlanma amaçlı yönetilen koruma alanı

Doğa Koruma Alanları Kategorileri(IUCN)

MİLLÎ PARKLAR KANUNU

(2873) 11 Ağustos 1983 Resmi Gazete Sayısı: 18132

Bu Kanunun amacı, yurdumuzdaki millî ve milletlerarası düzeyde değerlere sahip millî park, tabiat parkı, tabiat

anıtı ve tabiatı koruma alanlarının seçilip belirlenmesine, özellik ve

karakterleri bozulmadan korunmasına, geliştirilmesine ve yönetilmesine ilişkin esasları düzenlemektir.

Millî Park; bilimsel ve estetik bakımdan, millî ve milletlerarası ender bulunan tabiî ve kültürel

kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarını,

Tabiat parkı; bitki örtüsü ve yaban hayatı özelliğine sahip, manzara bütünlüğü içinde halkın dinlenme ve eğlenmesine uygun tabiat parçalarını,

• Tabiat anıtı; tabiat ve tabiat olaylarının meydana getirdiği özelliklere ve bilimsel değere sahip ve millî park esasları dahilinde korunan tabiat parçalarını,

Tabiatı koruma alanı; bilim ve eğitim bakımından önem taşıyan nâdir, tehlikeye maruz veya kaybolmaya yüz tutmuş ekosistemler, türler ve tabiî olayların meydana getirdiği seçkin örnekleri ihtiva eden ve mutlak korunması gerekli olup sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılmak üzere ayrılmış tabiat parçalarını,

İfade etmektedir.

Yaban Hayatı Geliştirme Sahası

Orman Kanunu

KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARINI KORUMA

KANUNU (2863) 23 Temmuz 1983 Resmi Gazete: 18113

Bu Kanunun amacı; korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve

tabiat varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak işlem ve faaliyetleri düzenlemek, bu konuda

gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak teşkilâtın kuruluş ve görevlerini tespit etmektir.

• "Sit"; tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli medeniyetlerin ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimarî ve benzeri özelliklerini yansıtan kent ve kent kalıntıları, önemli tarihî hadiselerin cereyan ettiği yerler ve tespiti yapılmış tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlardır.

ULUSLARARASI STATÜLER

TÜRKİYE'DEKİ KORUNAN ALAN SİSTEMİ HAKKINDA BİLGİLER

• Dünyada Karasal Alanların %12 si Koruma altındadır.

• Ülkemizin karasal korunan alan büyüklüğü 5 milyon 647 bin 568 hektar olarak tespit edilmiştir. Bu alanın ülke yüzölçümüne oranı % 7,24' tür. Bu durumda Türkiye’nin karasal alanlarının % 7,24 'ünün resmi koruma altında olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye korunan alanlar sistemi içinde yer alan korunan alanlar listesi;

Mevcut Durum Haritası

KATILIMCI DERS

Bozkırlar: Ağaçsız, tek veya çok yıllık otsu türlerle ve yarıçalılarla kaplı alanlardır.

• Şiddetli yaz kurağı= Ağaç yetişemez • Yıllık yağış=500 mm altında • Gündüz gece ve mevsim farkları çok

fazla • Yağış toprağı yıkayamadığından=

organik madde miktarı az, besleyici tuzlar ve mineral bakımından zengindirler.

• Genelde orta kuşakta orman ve çöl bölgeleri arasında geçiş noktalarında bulunur ve bu çetin koşullara uyum sağlamış birçok canlı barındırır.

Türkiye’nin Doğal Yaşam Alanları

Bozkırlar

• Dünyada 37 farklı bitki coğrafyası alanı vardır. Türkiye ise bunlardan 3’ü kesişmekte biyoçeşitlilik bu noktada çok yüksektir.

1. Avrupa-Sibirya flora bölgesi

2. Akdeniz flora bölgesi

3. İran-Turan flora bölgesi= Anadoluda bozkırlar (Tür çeşitliliği çok fazla)

Bozkırlar

• Türkiyedeki 8897 bitki türünden 1/3’ü yalnızca Türkiye’de yetişir ve bunların yarısıda Anadolu bozkırlarındadır.

• İç Anadolu ve Doğu Anadolu bozkırları 800-2000 m arasındaki rakımdadırlar.

• Hakim görüntü genelde buğdaygillerle akraba türlerdir.

Bozkırlar

Bozkırları Korumak İçin Ne Yapılabilir? Ağaçsız olmaları değersiz anlamında değildir.