demir kucukaydin - sosyalizmin milliyetcilikle imtihani - v-4.pdf

7/29/2019 Demir Kucukaydin - Sosyalizmin Milliyetcilikle Imtihani - V-4.pdf

1/87

1

Demir

Kkaydn

Sosyalizmin

Milliyetilikle

mtihan(Marksizm, Milletler ve Milliyetilik)Yaynlar


2/87

2

Sosyalizmin Milliyetilikle mtihan

Marksizm, Milletler ve Milliyetilik

Demir Kkaydn

Dijital Yaynlar

ndir OkuOkut - oalt Dat

Bu kitap Kxz sitesinin dijital yayndr.

Kar amac olmadan,okumak ve okutmak iin, indirmek, dijital olarak basmak ve

datmak serbesttir.

Alntlarda kaynak gsterilmesi dilenir.

Yaynlar


3/87

3


(Marksizm, Milletler ve Milliyetilik)

indekiler

BALARKEN ....................................................................................................................... 6Uyar: Btn Balanglar Zordur.......................................................................................... 6Terminoloji ............................................................................................................................. 6BRNC BLM: MANTIKSAL VE METODOLOJK AIKLAMA ....................... 81) Ulus ve Ulusulukta Olgu ile Olgunun Bilgisi Balantsnn zellikleri .......................... 8

A) an Hayaleti ve Hayaletin Laneti ....................................................................................................... 8B) Marksizm ile Milliyetilik ve Millet Konusu......................................................................................... 9C) Milliyetilikte Olgu ve Bilgi Nesnesi likisinin zellii .................................................................... 10D) Balantnn Politik Sonucu: nsanln Kaderi ve Ulus ve Ulusuluun Bilgisi ................................... 11E) Marksizmin Evrimi ve Milliyetilik................................................................................................... 12F) Bilginin Evrimini Ele Aln Mantksal ve Tarihsel Yntemleri ........................................................... 12G) likinin Fasit Daire Karakteri ......................................................................................................... 13

2) Baln Yanll Kantlandnda Dorulanmas ......................................................... 15A) Baln Gizli Varsaymlar................................................................................................................. 15B) Bilgi Konusu ve Olgu ilikisinin Varsaymlarn likisindeki Grm................................................. 15C) Allaha nan ve Allahn Ne Olduun Anlama likisi ......................................................................... 16D) Allaha nananlarn Allah Tanmlar Analojisi ve Milliyetilik............................................................ 18E) Varsaymlara likin Sonu ................................................................................................................. 18

3) Sosyolojik ve Politik Milliyetilik Kavramlar................................................................ 19A) Milliyetiliin ve Milletin Ne Olduunu Aratrmann Metodolojisi ................................................... 19B) Ulusuluk bir Politika veya Strateji deildir........................................................................................ 20

4) Olmayana Ergi ................................................................................................................. 21A) Gerici Ulusuluun Ulusuluk Tanm ................................................................................................ 21B) Sosyalistlerin ve Milliyetilerin Ayn Tanmda Anlamasnn Sorunlar .............................................. 21C) Millet Nedir? ...................................................................................................................................... 22D) Bu Metodun Temel Yanlgs .............................................................................................................. 24


4/87

4

E) Millet Nasl Bir Topluluktur? .............................................................................................................. 24F) Ulus Hangi Byk Kme indedir? .................................................................................................... 25G) Marksistlerin Temel Yanlgs ve Kavrayamad ............................................................................... 26H) Marksizmin En Gerici Ulusularla Ayn Varsaym Paylamas......................................................... 27) Gerici Ulusuluk Tanmnn (Marksistlerin) Vard Nokta: Totoloji.................................................... 28

5) Gellnerin Ulusuluk Tanm ........................................................................................... 29A) Uluslar ve Dinsel Cemaatler ............................................................................................................... 29B) Ulus ve Dinin Fark ........................................................................................................................... 30C) Ulusuluk Tanmnn Dier Sonularla Uyumu ................................................................................... 32D) Tanmn Baz Sonular ...................................................................................................................... 34

a) Proletarya Diktatrl ................................................................................................................... 35b) Devrim Kavray ve Tanm ........................................................................................................... 35

6) Gellnerin Tanmnn Gizli Varsaym ve Eletirisi ......................................................... 37A) Ulusal Birim ....................................................................................................................................... 37B) Politik Birim ....................................................................................................................................... 38C) zel ve Politik Ayrmnn Sosyolojik Olmayan Nitelii ...................................................................... 39

7) Din Teorisi ....................................................................................................................... 40A) Marksist bir Din Teorisinin Yokluu .................................................................................................. 41B) Din nedir? ........................................................................................................................................... 42C) Modern Toplumun Dini ve Modern Toplumda Dinin Yeri .................................................................. 44D) Ulus ve Ulusuluun Marksist Tanm ................................................................................................ 44

KNC BLM: TARHSEL AIKLAMA................................................................. 481) Aydnlanmann Kalnts .................................................................................................. 482) Demokratik Cumhuriyet ve Fransz Devriminin Kalnts............................................... 513) Gerici Alman Ulusuluunun Kalnts ........................................................................... 514) Kalntlarn Aralarndaki elikiler................................................................................. 52

A) Demokratik Cumhuriyet ve UKKTH elikisi .................................................................................... 52B) Gerici Ulusuluk Aydnlanma elikisi: Enternasyonalizm................................................................. 54C) Proletarya Diktatrl ve Ulus elikisi ............................................................................................ 56

NC BLM: SONULAR................................................................................... 581) Dzeydeki Tahrifat ve Kendini Yeniden retii........................................................ 582) Tarih ve Tarihe Baktaki sonular................................................................................. 61

A) Olgular ............................................................................................................................................... 61B) retim Biimleri - Dinler .................................................................................................................... 62C) Dinlerin Ortaya k ve Yayllar olarak Devrimler......................................................................... 63


5/87

5

D) Sosyalist Devrimlerin Sosyalist Devrimler Olmad .......................................................................... 64E) Tm styapnn Dinin Analizi Olarak Ele Alnmas ............................................................................ 65F) Bilginin Kendisinin de Dinsel Olmas.................................................................................................. 66G) Programatik, Stratejik ve rgtler Sonular........................................................................................ 67

1) Programatik Sonu .......................................................................................................................... 672) Parti ve Din ..................................................................................................................................... 673) Yeni bir din olaraksosyalist devrimin sorunlar .............................................................................. 684) Yoksulluk temelinde eitlik............................................................................................................. 72

DRDNC BLM: MODERN DNN VE GERCLEMESNNN

MARKSST AIKLAMASI ............................................................................................. 741) Uygarla Geie ki Cevap ............................................................................................. 74

A) slam................................................................................................................................................... 75B) Aydnlanma ........................................................................................................................................ 76C) Protestanlk Nedir? ............................................................................................................................. 77

2) zel - Politik Ayrm ve Kapitalist Smr .................................................................... 773) gcnn Kullanm Deeri ve zel................................................................................ 784) Gerek Teorik Zorluk....................................................................................................... 79

A) Sermayinin Gerek tarihsel Hareketi olarak Simbiyoz (Eklemlenme)................................................. 81B) Ezilenlerden Korku ............................................................................................................................. 82

C) Sanayi Devrimi ................................................................................................................................... 82D) Sosyalizm ve i Hareketinin Pay ..................................................................................................... 82

BENC BLM: SOSYALZMN CEVABI ............................................................. 841) Dnya apnda: Ulusal Olan Kiisel Olmaldr............................................................... 842) Geri lkelerde: Topraa Dayanan Demokratik Ulusuluk............................................. 843) Ulussuz Olmann Olanakszl ve Ezileni Desteklemek................................................ 864) Yenilgicilik ...................................................................................................................... 87


6/87

6


(Marksizm, Milletler ve Milliyetilik)

BALARKEN

Uyar: Btn Balanglar Zordur

Sosyalizmin Ulus ve Ulusulukla ilikisinin ne olduu zerine bu yaznn ilk blmleri

okuyucuya olduka soyut, anlalmaz ve karmak gelebilir. Ancak bu zorunludur.

nk bilindii sanlan bir eyin bilinmediinin anlalmas son derece zordur; o ey

bilinmedii iin bilinmedii bilinmez.

Bu amaz amak, ister istemez, o bilindii sanlann baka bilinenlerle elitiini gstermekle

mmkn olabilir. Bu da ister istemez, en temel kavramlarn gerek anlamlar zerine

younlamay ve bu anlamlarn karlkl bamllklarn ortaya karmay gerektirir.

Bu nedenle bu yaznn konuyu, dncenin hareketi olarak, mantki ve metodolojik

erevede alan blm, sorunu bir tr matematik ya da geometri teoremi zercesine ele

almaya alr ve tpkKapitalin ilk blmleri veya HegelinMantk gibi, son derecesoyuttur.

Okuyucu, bir matematik problemi zmeye benzeyen ilk blmlerde sabrn yitirmemeli ve

ne anlatlmak istendiini anlamaya almaldr. Sonrasnn adeta orap sk gibi gittiini

grecektir.

Marksn dedii gibi: Bilimin yollar dz deildir. Onun kl yksek tepelerine, ancak sarp

patikalarnda yorulmakszn trmanmay gze alanlar ulaabilir

Terminoloji

nce, bir yanl anlamaya yol vermemek iin, yazda kullanlan terminoloji zerine bir

aklama ile balanabilir.

Ulusu, Ulusuluk ve Ulus terimleri, Milliyeti, Milliyetilik ve Millet (Nasyonalist,

Nasyonalizm ve Nasyon) terimlerinin karl olarak da kullanyor. Bunlarn biri Trke biri

Arapa kkenli Osmanlca biri de Frenkedir. Zaman zaman dikkatsizlikle veya ses

uyumunun bysne kaplarak birinin veya dierinin kullanlmas kimseyi yanltmamaldr.

Kendine yurtsever diyenler, yurtseverliin milliyetilikten farkl olduu sylerler.Kullanmlardaki anlamlara bakldnda bununla saldrgan olmayanbir milliyetilik veya


7/87

7

ulusal baskya kar hakl bir milliyetilik kastedildii kolaylkla grlebilir.

Ama saldrganln izafi olduu ve bu terimin ardna da saldrgan milliyetiliklerin gizlendii

gerei bir yana, bu yazda, saldrgan veya baka biimleri deil, kategorik olarak

milliyetilikele alnacaktr. Zaten ilerde grlecei gibi, saldrgan, inkarc, baskc bir

milliyetilii milliyetilik olarak tanmlamak veya bu tr politikalar milliyetilik olarakanlamak da milliyetiliin bir zelliidir. Bu nedenle Yurtsever, Yurtseverlik ve Yurtta

kavramlar da yine Ulusu, Ulusuluk ve Ulus terimleriyle ayn anlamda ele alnmaktadrlar.

Zaten bu yazda milliyetiliin ve milletin ne olduunun aklan iinde, yurtseverlie

milliyetilik dememenin de, yurtseverliin de milliyetilik olduu kendiliinden ortaya

kacaktr.


8/87

8

BRNC BLM:

MANTIKSAL VE METODOLOJK AIKLAMA

1) Ulus ve Ulusulukta Olgu ile Olgunun Bilgisi Balantsnn zellikleri

A) an Hayaleti ve Hayaletin Laneti

Birinci ve kinci Dnya Savalar ve Ulusal Kurtulu Savalar bata olmak zere, son iki

yzyldaki savalarn neredeyse tamamnn, hatta snf olduunu iddia edenlerin bile

ounun, milliyetilik temelinde yapld gz nne alnrsa, milliyetiliin ok tekinsiz

olduu, insanl adeta bir cin gibi arpt, lanetiyle ldrd grlr. Dnya tarihinin en

kanl yzylnda neredeyse btn savalar ulus bayraklaryla yaplmlardr.Ama lanet burada bitmez.

Eer Sosyalizm insanln ve ezilenlerin umudu idiyse sosyalist partileri, hareketleri,

enternasyonalleri, devletleri her seferinde milliyetilik kertmitir.

kinci Enternasyonali kerten neredeyse btn sosyalist partilerin kendi devletlerinin

yannda yer almasyd, yani fiilen milliyetilie teslim olmalaryd.

Sovyet devrimi ve nc Enternasyonal -ki kaderi Sovyet devrimine balyd- milliyeti

tek lkede sosyalizm parolasyla kmt.

Ekim devriminin kalnts son gelenekler, kinci Dnya Savanda, dnyann lanetlileriyle

balayan Enternasyonal yerine, Byk Rus ulusunun perinledii, zgr cumhuriyetlerin

paralanmaz birlii szleriyle balayan SSCB marnn almasyla ve buna elik eden

nc Enternasyonalin lavyla yok olmutu.

Sosyalist Blok, Sovyetler Birlii veya Yugoslavya knce onun yerini daha iyi bir

sosyalizm iin kendini ulus veya ulusu olarak tanmlamayan toplumlar ve hareketler deil,

artk ald sylenen uluslar, ulusuluk ve ulusal katliamlar ald.

Sadece bu rnekler bile milliyetiliin lanetiyle nasl sosyalizmi arptn gsterir.

Bu kadar olsayd gene de iyiydi. Aslnda sosyalizmin her yerde milliyetilie teslim olmu ve

birok yerde uluslar ve ulusal devletler yaratm veya en azndan nceden olumu uluslar ve

ulusal devletleri ynetmitir.

rnein bu gnk btn Orta Asya uluslarn Sovyetler yaratmtr. Sovyetler, ulus yaratmada

tpk Afrikadaki smrge imparatorluklarnn yaptn yapmtr. Sovyetler Orta Asya ve

Kafkasya cumhuriyetlerinin snrlarn baka izip, baka isimlerle adlandrsayd bu gn

ortada baka uluslar ve ulusal devletler olacakt.

Bunun yan sra sosyalist iktidarlar daima kendilerini bir ulusla ve ulusal devletle

tanmlamlardr: Bulgaristan, Macaristan, Polonya, in, Kba vs.. Ve Bu lkeleri kuran ve

yneten sosyalistlerin kastettikleri, ntr bir toprak paras ad deil, tarihe ve dile dayand


9/87

9

ileri srlen bir ulustur.

Ve bu tabloyu u gerek belirtilmeden eksik kalr. Sosyalistler nerede baarl oldularsa, orada

aslnda filen bir ulusal hareketin ban ektiklerinde, yani fiilen birulusu gibi

davrandklarnda baarl olmulardr: ir, Vietnam, Yugoslavya, Kba vs.

zetle sosyalizmin ulusulukla ilikisine ilikin olarak, sosyalizmin kendi iddialarndan

hareketle deil, gerek durumdan hareketle sz etmek gerekirse, sosyalizm ve ulusuluu

ayracak bir fark bulmak zordur. Ya sosyalistler ulusudur veya sonundan fiilen bir ulusudan

farklar kalmamtr ya da ulusular sosyalizm bayrayla hareket etmilerdir: rnein

Afrikadaki Kurtulu hareketlerinin ou gibi. Sosyalizm ve ulusuluu birbiriden ayrmak

mmkn deildir.

En ksa ifadesiyle sosyalizm her yerde ulusulukla imtihann kaybetmitir. Sosyalizm

ulusuluk hayaletinin lanetiyle arplmtr. Neden byledir? Aratrlmas gereken budur.

Marks ve Engels geen yzyln banda, Avrupada bir hayalet dolayor, KomnizmHayaleti demilerdiKomnist Manifestonun ilk satrlarnda, ama gerek tarihe bakarsak,

ki yz yldr dnyada bir hayalet dolayor, Milliyetilik Hayaleti demek gerekiyor.

B) Marksizm ile Milliyetilik ve Millet Konusu

Ama Sosyalizmin, Uluslar ve Ulusuluk hayaletinin lanetiyle arplmas sadece bu kadar da

deildir.

Biraratrma ve aklama nesnesi (konusu) olarak milliyetilik de, en azndanmilliyetiliin kendisigibi, bata Marksizm ve Marksistler olmak zere, iki yz yldr

kendisini aklamaya kalkanlar arpmtr. Lanetli ve tekinsiz bir konudur.

Milliyetilik ve milletler konusu ile ilgilenmi en ileri ve ciddi tarihi ve sosyologlar arasnda,

milliyetiliin ve milletlerin ne olduunun bilinmedii yolunda ortak bir kabul vardr.

rnein Eric J. Hobsbawm unlar yazar klasiklemiMilletler ve Milliyetilikin giriinde:

Nkleer bir savatan sonraki gnlerden birinde, galaksiler aras bir tarihinin, kendi

galaksisindeki alclarn kaydettikleri uzaktaki kk bir felaketin nedenini aratrmak zere

artk l durumdaki bir gezegene ayak bastn dnn. Bu tarihi (...) gelikin mkleersilah teknolojisinin eyalardan ziyade insanlar yok edecek biimde tasarlanmas nedeniyle

korunmu bulunan gezegen ktphaneleriyle arivlerine ba vursun. Gzlemcimiz, bir sre

inceleme yaptktan sonra, yeryz gezegenindeki insann tarihinin son iki yz ylnn, Millet

terimini ve bu terimden tretilen szckleri anlamadan kavranamayaca sonucunu

karacaktr. Millet terimi insanlarn ilikilerinin nemli bir boyutunu anlatr

grnmektedir. Ama tam olarak neyi? Sr burada yatar. Tarihimiz, on dokuzuncu yzyl

tarihini milletlerin inasnn tarihi olarak sunan, ama ayn zamanda, her zamanki sa

duyusuyla Bize sormadnz zaman bunun ne olduunu bilir, ne var ki hemen aklayamaz

ya da tanmlayamayz diyebilen Walter Bagehot okumu olsun. bu gzlem Bagehotasndan ve bizim amzdan geerli saylabilir, ancak, millet fikrine inandrclk

kazandrr grnen insanolunun deneyimini yaamayan galaksiler aras tarihiler asndan


10/87

10

geerli deildir.1

Hayali Cemaatler adl eseriyle Milliyetilik ve Milletler konusundaki aratrmalara yepyeni

bir bak as ve itilim kazandran Benedict Anderson da milletler ve milliyetilikolgusu ve

konusuarasndaki bu paradoksta yansyan sefaleti u szlerle ifade etmektedir:

Olgular ak olmakla birlikte nasl aklanacaklar uzun zamandr sren bir tartmann

konusu olmu. Ulus, milliyet, milliyetilik zmlenmek bir yana her birinin

tanmlanabilirlik asndan son derece kt bir hreti var. Milliyetiliin modern dnya

zerindeki etkisiyle kyaslandnda, bu konudaki kabul edilebilir teorilerin says ok snrl.

Devasa bir liberal tarihilik ve toplumsal bilimler geleneini devralan ve milliyetilik zerine

ngilizcedeki en iyi ve kapsayc metni yazan Hugh Steon-Watson, zntyle unu

kaydediyor: Dolaysyla, ulus iin herhangi bir bilimsel tanm yaplamayacan teslim

etmekzorunda kalyorum; oysa ortada bir fenomen var ve var olmaya devam ediyor. Liberal

gelenekten hi de daha az devasa olmayan Marksist tarihilik ve toplumsal bilimlergeleneini devralan ve r ac The Break-up of Britainin yazar Tom Nairn, byk bir

ak szllkle, Milliyetilik teorisi Marksizmin byk tarihsel baarszln temsil ediyor

diyor.(...)2

Milliyetilik ve Milletler gerekliinin aa damgasn vuruu ile bu gereklii aklama

abalarnda ortaya kan sonularn clzl arasndaki bu uuruma dikkati eken bu rnekler

oaltlabilir.

C) Milliyetilikte Olgu ve Bilgi Nesnesi likisinin zellii

Bu iliki problemin zm iin birok ipucu vermektedir. Balantnn kendisinden

balanabilir.

Yukarda aklanan olgulardan yle bir ilikinin varl, bir bant ortaya kmaktadr:

Sosyalizmin milliyetilii anlayamamas ile milliyetilie yenilgisi veya teslim olmas

veya milliyetilemesi arasnda kopmaz bir iliki vardr.

Bu iliki daha genel olarak yle de ifade edilebilir:

nsanlk milliyetiliin ve milletlerin ne olduunu bilemedii iin milliyetiliin vemilletlerin kurban olmutur.

Buradan da u sonu kar:insanlk milletin ve milliyetiliin ne olduunu bilmedii iin

millet ve milliyetiliin kurban olmaya devam etmektedir ve bilemedii srece de

edecektir.

O halde,insanln var oluu ve kurtuluu ile millet ve milliyetiliin ne olduunun

bilinmesi arasnda olmazsa olmaz bir iliki bulunmaktadr.

1 E. J. Hobsbawm, 1780den gnmze Milletler ve Milliyetilik Program, Mit ve Gereklik, Ayrntyay. Temmuz 1993., s.14-15

2 Benedict Anderson, Hayali Cemaatler Milliyetiliin Kkenleri ve Yaylmas, Metis Yaynlar, s. 17


11/87

11

Milliyetilikle ancak milliyetiliin ve milletin ne olduu anlalarak mcadele edilebilir.

Bu paradoks, bu tersine iliki, bilgi ve nesnesi arasndaki iliki balamnda kategorik

olarak yle de ifade edilebilir

Milletler ve milliyetilik sz konusu olduunda, Bilgi ve Nesnesi arasndaters oranl bir

iliki vardr: Bilgi varsa, nesnesi olamaz; nesnesi varsa bilgi yoktur.

Bu kategorik iliki, milletler ve milliyetilik balamnda yle de formle edilebilir:

Milliyetiliin ve milletlerin ne olduu bilinirse, Milliyetilik ve milletler olamaz;

Milliyetilik ve milletler varsa, Milliyetiliin ve milletin ne olduu bilinmemektedir.

Bu iliki yle de formle edilebilir:

nsanlk ulus ve ulusuluun ne olduunu bilirse, ulus ve ulusuluk var olamaz; ulus ve

ulusuluk var ise insanlk ulus ve ulusuluun ne olduunu bilmiyordur.

Dikkat edilirse, bu iliki, tpk Quantum fiziindeki bir paracn konumunu ve hzn

birlikte bilmenin imknszl gibi bir ilikidir: paracn Konumunu biliyorsanz Hzn,

Hzn biliyorsanz Konumunu bilemezsiniz.

Ulusuluk ve ulus varsa ulus ve ulusuluun bilgisi yoktur; bilgisi varsa kendisi var olamaz.

D) Balantnn Politik Sonucu: nsanln Kaderi ve Ulus ve Ulusuluun Bilgisi

Ulus ve ulusuluk sz konusu olduunda, bilgi ve nesnesi arasndaki bu iliki, insanln

kaderiyle ulusuluun ne olduunun bilinmesi arasndaki ok derin ve temel bir ilikiyi desezdirir.

ki yz yldr var olan savalar gibi gnmzn savalar da uluslar ve ulusal devletler

tarafndan yaplmaktadr ve yaplacaktr.

Ve her ey unu gstermektedir: birka emperyalist merkez arasnda paylalm bir dnyada,

bu uluslar arasnda bir atom sava neredeyse bir kaderdir. Bu ulusal devletler ve uluslarn yok

olmas ulusuluun ve ulusun ne olduunun bilinmesine bal olduundan, insanln kaderi

ulus ve ulusuluk konusunun bilinmesine baldr.

Bir atom savann olmadn varsaylsa bile, uluslara blnm bir dnyann ekolojikfelaketi nleme ans bulunmamaktadr. Ekolojik k de uluslarn var olup olmamasna ve

dolaysyla onun bilgisine baldr. Ancak uluslarn ve ulusuluun ne olduunun bilgisi

yeryznden ulusuluu ve uluslar yok etmenin dolaysyla bir ekolojik k engellemenin

koulunu sunar.

Demek ki ulus ve ulusuluk konusunun bilgisi, uluslar ve ulusuluk bu bilgi olmadnda var

olabildiinden, insanln var olup olmayaca sorusunun cevabnda belirleyici bir neme

sahiptir.

Bylesine pratik, bylesine politik ve bylesine can alc bir konudur ulusun ve ulusuluunne olduunu anlamak ve bilmek.

Ama insanln ulus ve ulusuluun ne olduunu bilmesi, Marksizmin ulus veulusuluun


12/87

12

ne olduunu bilmesidir.

O zaman insanln kaderi ile Marksist bir ulus ve ulusuluk teorisinin var olup olmamas

arasnda kopmaz bir iliki ortaya kmaktadr.

E) Marksizmin Evrimi ve Milliyetilik

Fizik veya biyoloji bilimlerinin evrimi fiziksel veya biyolojik olaylar olmadklar iin, fizik ve

biyoloji bilimlerinin konusunu oluturmazlar. Bunlar kendileri kendisinin konusu olmayan

bilimlerdir.

Ancak Marksizm sz konusu olduunda bilimin kendisi ve bilgi nesnesi arasnda ok farkl

bir iliki vardr.

Marksizm toplumun hareket yasalarn inceler. Marksizm bizzat kendisi toplumsal bir olgu

olduundan, bizzat kendi evrimi ve kaderi kendisinin konusudur. Bir dier ifadeyle Marksizm

bir bakma kendinin bilincinde olan ve olmas gereken bir bilimdir. O kendi douunu,

evrimini, tarihini ve kaderini de aklayabilmelidir, nk bu bizzat Marksizmin konusudur.

O halde Marksizmin Ulus ve Ulusuluk konusunu anlama ve bir teori oluturmadaki

baarszl da bizzat Marksizmin konusudur.

Marksizm bu konuyu aklamadaki baarszlnn nedenlerini aklayabilirse, yani bu

baarszln metodolojikve tarihsel, toplumsalnedenlerini aklayabilirse, aslnda ulus ve

ulusuluun ne olduunu da zm olabilir.

Tersinden ifadeyle, ulus ve ulusuluun ne olduunu anlayabilirse, kendi kaderini, yani ulusve ulusuluu aklamada niye baarsz olduunu aklayabilir.

Bu nedenle, Marksizmin gerek bir bilgi nesnesi, gerek sosyal bir olgu olarak, ulusuluk

karsndaki baarszln aklayabilmesi ulusuluun ne olduunu anlamann ve onun

karsnda baarnn, dolaysyla insanln kaderini deitirmenin olmazsa olmaz koulu

olarak ortaya kmaktadr.

O halde insanln ulus ve ulusulua kurban olmamas iin, Marksizmin kaderinin, yani

ulusuluu niye aklayamadnn aklanmas olmazsa olmaz bir kouldur.

F) Bilginin Evrimini Ele Aln Mantksal ve Tarihsel Yntemleri

Bilimlerin evrimi iki trl ele alnabilir: kavramlarn, dncenin hareketi olarak, bir

mantksalsre olarak; bir de somut tarihselgidii iinde sosyalbir sre olarak.

Mantksal sreson durumada tarihsel srecin sapmalardan arnmbiiminden baka bir

ey deildir ve son durumada metodolojikolarak yaplan yanllar ortaya karr.

O halde, Marksizmin baarszln aklayabilmek iin, neden baarsz? sorusunu

sormak ve yaplan metodolojikyanllar bulmak gerekmektedir. Bu aklama sadece

metodolojik kalmamal elbette bu metodolojik yanllarn temelindeki tarihsel ve sosyal

nedenleri de aklamaldr.


13/87

13

Bu nedenle, ncemetodolojikve mantksalolarak Marksizmin ulusuluu neden

aklayamadn ele almak gerekmektedir. Ulusuluun ne olduunun zlnn anahtar

bizzat Marksizmin kendi tarihinde ve metodolojik hatalarnda gizlidir.

Ulus ve ulusuluk konusundaki baarszln aklanmas ayn zamanda bizzat Marksizmin

kendi zeletirisinden baka bir anlam tamaz.

Dier bir ifadeyle ulus ve ulusuluk konusundaki baarszln aklanmas Marksizmin

Marksist bir eletirisi olmak zorundadr.

te yandan Marksizm, bizzat bu kendi yanllarnn tarihsel ve toplumsal nedenlerini ortaya

koymak, yani sosyolojik bir aklamasn yapmak zorundadr. Ama bu aklama ister istemez,

metodolojik hatalardan arnm bir yntemi gerektirir. Dolaysyla aklayamamann

sosyolojik aklamas, ancak aklayamamann metodolojik hatalarnn aklamasyla,

dolaysyla ulus ve ulusuluu aklayabilen bir metodolojik geliimle mmkn olur.

O halde nce en soyut noktadan, Marksizmin ulusulukla ilikisinde de ortaya kanulusuluun varl ile bir ulusuluk teorisinin yokluu arasndaki ilikinin, yani olgunun

varl ile bilginin yokluunun nedenbir arada bulunduundan ve bu ilikinin sonularndan

balanabilir.

Sosyalizm Milliyetilik ilikisi bizzat baln konusu olduundan, baln kendisinden

balanabilir.

G) likinin Fasit Daire Karakteri

Milliyetilik ve Millet olgusu ile onun bilgisiilikisi ayn zamanda Almanlarn Teufelkreis

(eytan emberi) eskilerin Fasit Daire dedikleri bir kendi zerine kapanan bir daireyi iaret

etmektedir.

Milletlerin ve Milliyetiliin ne olduu bilinmediinde milletler ve milliyetilik var olmakta,

yani bilmeyenler fiilen milliyeti olmakta ve milletler ve milliyetilik var olduunda, yani

milliyeti olunduunda da milliyetiliin ve milletin ne olduu bilinememektedir.

Milliyetiliin ne olduu bilinmedii srece de milliyeti kalnmaktadr. Milliyeti kalnd

srece de milliyetiliin ne olduu bilinememektedir.

Bu tam bir fasit dairedir.

Bu durumda insanlk iin adeta hibir umut yok gibi grlmektedir.

nsanlk milliyeti olduu iin milletlerin ve milliyetiliin ne olduunu bilemez; milletlerin

ve milliyetiliin ne olduunu bilemedii srece de milliyeti olarak kalmaya devam eder. Bu

da uluslarn ve ulusal devletlerin, snrlarn varl demektir. Bu da insanln yaama ans

yok demektir.

Bu fasit daireden kmak mmkn deil midir?

Mmkndr.

Bizzat bu satrlar bunun mmkn olduunu gstermektedir.


14/87

14

nk fasit daireden ve bilgi ve nesnesi arasndaki ilikinin bu zgl niteliindensz

ettiimizdefasit dairenin dna km oluyoruz.

nk fasit daire ilikisiyle, millet ve milliyetilik ilikisinin zn ortaya karm oluyoruz.

Bu z: milliyetilerin milliyetiliin ve milletin ne olduunu anlayamayaca nermesidir.

Bu yle de ifade edilebilir: milliyetiliin ve milletin ne olduunu aklayamayan btn

teoriler milliyeti teorilerdir.

nsanlk veya Marksizm milliyeti olduu iin milliyetiliin ne olduunu anlayamamtr.

Veya tam tersinden yle formle edilebilir: nsanlk Milletin ve Milliyetiliin ne olduunu

anlayamad iin milliyeti olmutur.

Ama ite tam bu iliki ortayla koyulduu an onun dna klm da olur.

Fasit daire iindeyken grlemez ve ancak dna kldnda ortada bir fasit daire olduu

grlebilir.

Ve ilerde grlecei gibi bu paradoks ve bu eytan emberi hem milliyetiliin ne

olduunun anlalabilmesinin, hem de milliyetiliin ve milletlerin neden anlalamadnn

anlalabilmesinin ipucudur.


15/87

15

2) Baln Yanll Kantlandnda Dorulanmas

A) Baln Gizli Varsaymlar

Sosyalizmin Milliyetilikle mtihan szleri iki nemli gizli varsaymiinde barndrr.

Bunlardan birincisi, milliyetiliin ne olduunun bilindiivar saymdr.

Bir dieri, birimtihandan sz edildiine gre, sosyalizmin milliyetilie kar ya da zt

olduuvar saymdr.

Gerekten de ilk bakta Milliyetiliin ne olduunun bilinip bilinmediinden kukulanmak

iin bir neden yok gibi grnmektedir.

Dier yandan ilk bakta btn sosyalistler milliyeti olmadklarn, hatta milliyetilie kar

olduklarn iddia etmiler ve en azndan yle olmaya almlardr. Onlar rnein kendilerini

hep, milliyetiliin zdd olduunu syledikleri enternasyonalist olarak tanmlamlardr.

Bu durumda bu varsaymlardan kukulanmak iin bir neden yok gibi grlr.

Ne var ki, bizzat Marksizm, her hangi bir a ya da dnceyi onun kendisi hakkndaki

yarglaryla yarglamamak gerektiini syler3. Yine Marksizm, bizlere var olan her eyin

acmasz bir eletirisininyaplmas gerektiinden sz eder4 ve bunu yaparken bizzat kendi

ulat sonularn bile bu acmasz eletiriden azade olmadn ima eder.

Marksizmin bu temel metodolojik ilkeleri Marksizme de uygulanabilir. Yani Marksizm,

kendisinin milliyeti olmadn ve milliyetilie kar olduunu dnmekte ve iddia

etmektedir ama bu onun kendi hakkndaki yargsdr.

Her eyin acmasz bir eletirisini yaplacaksa, ncelikle Marksizmin kendisi hakkndaki bu

yargsndan ie balayabilir ve onun kendi hakkndaki bu yargsnn ne kadar doru olduu

eletiri ateinden geirilebilir.

B) Bilgi Konusu ve Olgu ilikisinin Varsaymlarn likisindeki Grm

Dikkat edilirse bu iki varsaym arasnda ok zel bir iliki bulunmaktadr. Birinin yanl

olmas halinde ikincisi de yanlolmaktadr.

Eer birinci varsaym, yani milliyetiliin ne olduunun bilindii varsaym yanl ise, yani

milliyetiliin ne olduu bilinmiyorsa, Sosyalizm veya Marksizm de milliyetiliin ne

olduunu bilmiyor demektir. Ve ne olduu bilinmeyen bir eye zt olunamayacandan,

Marksizmin milliyetilie zt olduu varsaym da yanl demektir.

3Nasl ki, bir kimse hakknda, kendisi iin tad fikre dayanlarak bir hkm verilmezse, byle bir

altst olu dnemi hakknda da, bu dnemin kendi kendini deerlendirmesi gz nnde tutularak, bir

hkme varlamaz; tam tersine, bu deerlendirmeleri maddi hayatn elikileriyle, toplumsal retici

gler ile retim ilikileri arasndaki atmayla aklamak gerekir.(K. Marks, Ekonomi Politiin

Eletirisine Katkya nsz.)4Var olan her eyin acmasz bir eletirisini yaparm; iki anlamda acmasz; Bu eletiri kendi

sonularndan korkmaz ve var olan glerle yz yze geldiinde geri ekilmez (Marks)


16/87

16

Bu akl yrtmeye yle bir itiraz gelebilir: Milliyetiliin ne olduunun bilinmedii durumda

Sosyalizmin milliyetilie zt olduu varsaym yanltr ama bundan onun zt olmad,

milliyeti olduu sonucu da kmaz. Bilinmeyen bir eye nasl zt olunamazsa paralel veya

zde de olunamaz.

Ne var ki konu zerine biraz dikkatli dnnce, bu akl yrtmenin yanl olduu grlr.Yani Milliyetiliin ne olduu bilinmiyorsa, bu bizzat milliyeti olunduu iin milliyetiliin

ne olduunun bilinmedii anlamna gelir. Bu balant yukarda ortaya kmt.

Ama imdi bu bantnn nasl bir ey olduunu ve niye var olduunu ele alnabilir.

nce milliyetilerin milletin ve milliyetiliin ne olduunu niin bilemediklerini; sonra da bu

bilememenin ntral bir durum deil, bizzat milliyetiliin kendisi olduunu grelim.

Bu milliyetilik ile milliyetiliin bilgisi ilikisini aklayabilmek iin bir analoji yararl

olabilir.

C) Allaha nan ve Allahn Ne Olduun Anlama likisi

Dnyada birok dinler, tarikatlar ve Allaha inanan insanlar vardr. Bunlarn ou bir

yaratcnn varlna inanrlar. Ama bunlarn Allahlar farkl zellikler tayabilir. Kimi Allah

her eylere kadirdir. Kimi Allah evreni bir kere yaratm ve sonrasn doa ve toplum

yasalarna havale etmitir. Kimi Allah imtihan odasndaki bir retmen gibidir, kullarn hayat

denen odada imtihan edip durur, baaran cennete, baaramayan cehenneme yollar vs

imdi btn bu Allah tasavvur ve tanmlarna bakarak, Allaha inananlarn Allah hakkndakibu tanmlarndan hareketle Allahn ne olduu anlalabilir mi?

Hayr.

Bunlardan eitli insanlarn Allah hakkndaki tasavvurlar ve tanmlar anlalabilir ama

Allahn ne olduunu anlalamaz.

Elbet, Allahn ne olduunu sorun etmeden ve anlamaya almadan da bu tasavvur ve

tanmlarn hangi koullarda ortaya ktn aratrlabilir. Bu tasavvur ve tanmlar ile

toplumsal ve tarihsel koullar arasndaki ilikiler aa karlp oradan daha genel yasalara

ulamak, hatta oradan giderek Allahn ne olduuna dair ipularna ulamak denenebilir. Amabu tanm ve tasavvurlardan Allahn ne olduunu anlalamaz.

imdi bir sosyologun, hem de Allaha inanmadn syleyen bir sosyologun, Allaha

inananlarn Allah hakkndaki tanmlarna bakarak, onlar arasndaki ortak noktalar arayarak

bir Allah tanmna ulamaya altn, Allahn bir tanmna varmak istedii tasavvur edilsin.

Bu durumdaki sosyolog, tm Allahszlk iddiasna ramen, Allaha inananlarn Allah

tanmlarndan yola karak Allah tanmlamaya kalktnda, fiilen Allaha inananlardan farkl

davranm olmaz. Yani kendi niyet ve znel istekleri dnda onu Allaha inanyor olarak kabul

etmek gerekir.

Gerek bir sosyolog ise, Allah sosyolojik bir nesneolarak anlamaya alr? Sosyolojik

olarak Allah nedir?diye aratrr. Niye Allah inanc vardr?Onun toplumsal ilevi


17/87

17

nedir? diye aratrr ve yle aklamay dener.

rnein diyebilir ki, Hristiyanlktaki Baba-Oul-Ruh-l Kuds, arz-talep-fiyat znn,

somut, totem kaynakl tanrlarn yerini almasdr, dolaysyla ticari ilikilerin, meta

ilikilerinin rndr; onlarn insan zihnindeki yansmasdr.

rnein diyebilir ki, Mslmanln Allah dnya ticaretinin gelitii bir ada, her biri ayr

bir hukuk ve toplumsal rgtlenme anlamna gelen totemlerin (putlarn) dayand toplumsal

sistemin yklarak insanlarn eit olarak ayn toplumsal rgtlenmeye dhil edilmesinin

aracdr. Allah doa ve toplum kanunlarn ve tm insanl veya dnya pazarn temsil eden

bir soyutlamadr.

rnein, toplumsal rgtlenmedeki nesnel ilevinden hareketle, diyebilir ki: Allah nesnel

akldr. Modern topluma egemen olan, arasal akln karsndadr. Bu nedenle modern

toplumda tanr veya tanrlar dnyay terk etmektedirler. nk o nesnel akln yerini kar

almtr. Allah kapitalizm ncesinde toplumsal rgtlenmenin adeta kilit tadr. Toplumunst yaps bir kubbeye benzetilirse ve kubbelerin inasnda nasl tm glerin kendisinde

toplanp birbirini ntralize ettii, tm kubbenin zerinde durduu bir kilit ta varsa ve bu kilit

ta olmadan hibir kubbe ayakta kalamazsa, Totemler ya da Allah da, kapitalizm ncesinde

toplumun styapsnn rgtlenmesinde benzer bir ilev grr, tm dnce ve davranlarn

kendisinden kaca ve anlam kazanaca nesnel bir akl ilevi grr. Allahlar ve totemler

toplumu temsil ederler. Allah toplumdur. Allahlarn deimeleri toplum rgtlenme ve

kavramndaki deimelerdir.

Btn bu aklamalar, doru ya da yanl olabilir. Ama Allahn ne olduunu, Allaha

inananlarn Allah hakkndaki tanmlarndan hareketle deil de gerektoplumsal ilikilerdenhareketle, Allah kavramn sosyolojik bir objeolarak ele alp aklamaya alt iin,

metodolojikolarak temelde dorudurlar. Bu rneklerde yaplmaya allan Allahn

sosyolojik bir tanmdr.

Bu akl yrtmelerden ve rneklerden kan iki sonu vardr.

Birincisi, Allaha inananlar Allahn ne olduunu anlayamazlar.

kincisi, Allaha inananlarn Allah hakkndaki tanmlarndan hareketle Allahn ne

olduu anlalamaz.

Sonu, Allaha inanmayan birisi Allahn ne olduunu Allaha inananlarn Allah hakkndaki

tanmlarndan karmaya alyorsa, kendisi hakknda ne dnrse dnsn, fiilen ve

nesnel olarak Allaha inananlardan farksz olduundan onu da nesnel olarak Allaha inanyor

kabul etmek gerekir.

Demek ki Allahinancile Allahn ne olduunusosyolojik olarak aklamaarasnda bir

arada bulunamama ilikisivardr. Allaha inanlyorsa Allahn ne olduu bilinemez. Yok

Allahn ne olduu biliniyorsa Allaha inan yok demektir5.

5Burada biraz konu dna kmak gibi grnecek ama Allahn, ya da bir yaratcnn varl yokluu

zerine Allaha inananlarla tartan Materyalistlerin aslnda bilimsel deil teolojik bir tartma

yaptklar, kendi tm materyalist olma iddialarna ramen metodolojik olarak idealist olduklar da


18/87

18

D) Allaha nananlarn Allah Tanmlar Analojisi ve Milliyetilik

te, Milliyetiler ile milliyetilik ve millet arasnda, Allaha inananlarla Allaha inananlarn

Allah tanmlar arasndaki iliki gibi bir iliki vardr.

Nasl Allaha inananlarn Allah hakkndaki tanmlarndan hareketle Allahn ne olduu

anlalamazsa, Milliyetilerin Millet ve Milliyetilik tanmlarndan hareketle Milletlerin ve

Milliyetiliin ne olduu anlalamaz.

Nasl Allaha inananlar Allahn ne olduunu anlayamazlarsa, Milliyetiler de, milletin ve

milliyetiliin ne olduunu anlayamazlar.

Bunun tersi de dorudur. Allahn ne olduunu anlayamayanlar, kendi znel niyetleri ne olursa

olsun, objektifolarak Allaha inanyor durumda olurlarsa, Milletin ve milliyetiliin ne

olduunu anlayamayanlar milliyetidirler.

Milliyetiliin milliyetilik ve millet tanmlarndan hareketle milleti ve milliyetilii

anlamaya almak, tpk Allaha inananlarn Allahailikin tanmlarndan hareketle Allah

tanmlamaya kalkmak gibidir. Bunu yapmaya alann kendisi hakkndaki yargs ne olursa

olsun, yaplan nesnel olarak milliyetilik olur.

Nasl bir sosyolojik olgu olarak Allah var ise, sosyolojik bir olgu olarak Milliyetilik ve

Milletler vardr.

Sorun bunun neden var olduunu ve niye o biimde olduunu aklamaktr.

E) Varsaymlara likin Sonu

Yukarda akl yrtmeye balanrken, Sosyalizmin Milliyetilikle mtihan balnn iinde

iki gizli varsaymn varlndan sz edilmiti. Biri milliyetiliin ne olduunun bilindii;

dieri sosyalizmin milliyetilie zt olduu var saymlar. Ve bu varsaymlarn ilikisi ele

alnyor ve birincisi yanlsa ikincisi de yanltr sonucu karlmt. Yani milliyetiliin ne

olduun bilmemek milliyeti olunduu, dolaysyla sosyalizm milliyetiliin ne olduunu

bilmiyorsa, ntral bir durumda deil bu onun milliyeti olduu anlamna gelir denmiti. Yani

birinci nerme yanlsa ikincisi de yanltr.Bu Allah inanc ve milliyetilik analojisi sonunda karlacak sonu udur: Milliyetilin ne

olduu bilinmiyorsa, yani Sosyalizm veya Marksizm milliyetiliin ne olduunu bilmiyorsa

kendisi de milliyetidir. nk Milliyetiler milletin ne olduunu anlayamazlar.

grlebilir.

nk Allahn, bir yaratcnn varl zerine Allaha inananlarla tartan Allahsz, Allah Allaha

inananlarn Allah hakkndaki tanmlaryla, yani bir yaratc olarak ele alp, onlarn tanmlarn kabul edip

tartmaktadr. Kendileri hakkndaki gr ne olursa olsun, bu ateistlerin veya materyalistlerin Allahn

ne olduunu anlama olanaklar yoktur. nk Allah Allaha inananlarn Allah hakkndaki tanmlarylatanmlam, bu tanmlar kabul etmi ve ylece tartm olurlar. Yaptklar nesnel olarak sosyolojik

veya metodolojik deil, teolojikbir tartmadr.


19/87

19

O halde, balktaki, birinci varsaymn, yani milliyetiliin ne olduunun bilindii

varsaymnn yanll kantlandnda otomatikman sosyalizmin milliyetiliin ztt olduu

biimindeki ikinci varsaymn yanll da kantlanm olur.

Milliyetiliin ne olduunu anlayamamak milliyetiliin bir grnm olduuna gre,

Marksizm de milliyetilii anlayamamsa Marksizm de milliyetidir ve de milliyeti olduuiin milliyetiliin ne olduunun anlayamamaktadr. Dolaysyla milliyetiliin de zdd

deildir.

O halde, balnkendisini konu eden bir yaz, baln dayand gizli varsaymlarn

yanlln gsterdii an, baln dayand gizli varsaymlar doru hale gelir.

nk o andan itibarenmilliyetiliin ve milletin ne olduu biliniyor ve sosyalizm artk

milliyeti deil demektir. Bylece bilgi ve nesnesi arasndaki bir arada bulunmazlk ilikisine

burada tekrar baka bir yoldan ulalm bulunmaktadr ve zaten milliyetilerin milliyetiliin

ne olduunu bilemeyecekleri ve milliyetilerin milliyetilik tanmlarndan milliyetiliin neolduunun anlalamayaca, bizzat bu bir arada bulunmazlk ilikisinin bir grnmdr.

Bu nedenle bu yaznn birhedefi; Sosyalizmin Milliyetilikle mtihan balnn

dayand varsaymlarn yanlln kantlamaktr. Varsaymlarn yanll kantlad

an o varsaymlar doru hale gelecektir.

Eer bu yaz bunu kantlayamazsa, yani milliyetiliin ne olduu biliniyorsa ve sosyalizm de

ona zt ise, balk zaten dorudur. O zaman bu yaznn iindeki her ey yanltr. Bu yazy bir

milliyeti yazmtr ve milliyetilik savunulmaktadr. Ama bu yaz ve yazar hibir zaman

bunu anlayamayacaktr. nk milliyeti olarak milliyetiliin ne olduun bilemeyeceinden

baln doru olduunu bilemeyecektir.

zetle milliyetilikle mcadele ve milliyetiliin ne olduu bilgisi arasnda kopmaz bir iliki

vardr. Ancak milliyetiliin ne olduu bilindiinde, milliyetilikle mcadele edilebilir ve

imtihan kazanlabilir. O halde milliyetiliin ne olduunu ele alan bu yaz bizzat bu imtihann

ta kendisidir.

3) Sosyolojik ve Politik Milliyetilik Kavramlar

A) Milliyetiliin ve Milletin Ne Olduunu Aratrmann Metodolojisi

Peki, milliyetilik nedir?

Bu ok basit bir soru gibi grnebilir. Ama byle basit sorular aslnda en zor sorulardr.

rnein k nedir diye hepimiz biliriz. Ama bilimsel olarak n ne olduu tanmlanmaya

kalkldnda, onun ne olduunu anlamann ok zor olduu ortaya kmtr. Bunu zebilmek

iin btn fizik kkten deimek; ktle, hz, konum gibi en temel kavramlarn yeniden

tanmlamak zorunda kalmtr. Ikhznn sabitliizel Rlativite, dalga ve parackzellii de Kuantumteorilerinin ortaya kna, yepyeni bir fizie ve evren kavrayna yol


20/87

20

amtr.

te sosyolojide milletlerin ve milliyetiliin ne olduu sorunu da, fizikte n ne olduu

sorunu gibidir. leride analiz ilerledike grlecektir ki, tm sosyoloji yani Marksizm, tpk

geen yz yln banda fizikte olduu gibi, yeni batan kurulmak zorundadr. Uluslar ve

ulusuluk teorisi de yepyeni bir Marksizme, tarihin ve toplumun yepyeni bir kavranna yolaabilir.

Bu blmde milliyetilik ve milletler zerine teorilerin tarihi, tarihsel sapmalardan arnm

mantki bir sre olarak, metodolojikyanllardzeyinde ele alnacaktr. Yani esas konu

milliyetilik ve millet aratrmalarndaki metodolojik yanllardr.

Ama daha buraya kadar uzun bir yol var. Burada en anlalr ve basit gibi grnen

tanmlardan yola kp, onlarn aslnda sorunu aklamak bir yana ne kadar anlalmaz

kldklarn gstererek ie balanabilir.

Matematik veya geometride bazen nce bir tanm doruymu gibi alnp sonra onun doruolamayaca kantlanarak, yani yanllar elenerek, olmayana ergi metodu izlenerek ze

ilikin bantlar bulunmaya allr.

Ulusuluun ne olduunun aratrlmasna da byle balanabilir. nce Ulusuluun kimsenin

itiraz olmayacak bir tanmlaryla ie balanabilir.

B) Ulusuluk bir Politika veya Strateji deildir

Ulusuluk gnlk politik kullanmda, yaylmac, baskc, inkrc ulusu politika ve stratejileritanmlamak iin kullanlan bir kavramdr. Bu anlamda ulusuluk ulusular tarafndan

kullanlan politik bir kavramdr. Bu kavram sosyolojik bir kavram olarak ele almak ve

ulusuluun sosyolojik olarak ne olduunu bu kavramdan giderek aklamaya almak

batan yanl olur.

Bu ulusuluk tanmna gre, baka uluslarn haklarn inkr etmeyen, yaylmac ve baskc

olmayan politikalarn ulusu olmad var saylmaktadr.

rnein Trkiyede, Krtlerin haklarn ve varln kabul etmemenin milliyetilik olduu;

onlarn varln ve haklarn kabul etmenin milliyetilik olmad var saylmaktadr.

Bu tamamen yanl bir varsaym ve kullanmdr.

Pek ala bir ulusun kar inkarc, baskc ve yaylmac olmayan politikalarla daha iyi

savunulabilir. Yani Krtlerin haklarn ve varln kabul etmek milliyetilikle elimez, hatta

aksine en gerici ama aklc bir milliyetilikle bile uyuabilir. Bu milliyeti olunmad

anlamna gelmez, ulusun karnn baka politikalarla daha iyi savunulabilecei baka bir

politika ve strateji anlamna gelir.

Bu kullanmda, aslnda ulusuluun sosyolojik olarak ne olduu sz konusu deildir, burada

farkl ulusu politikalariinde saldrgan, inkarc ve yaylmac politikalar sosyolojik olarak

ulusuluk olduu sylenmi olur.

Ama ulusuluun byle tanmlan, bizzat ulusularn bir ulusuluk tanmndan baka bir ey


21/87

21

deildir.

Marks ve Engelslerin, bakalarn ezen bir ulusun kendisinin zgr olamayaca eklinde

ifade ettii ilke, aslnda bizzat ulusuluun bir ilkesidir. Bu ilke de bir stratejinin dayand

bir ilkeyi tanmlar ama ulusuluun ve ulusun kendisinin ne olduunu aklam olmaz.

Bir ulusun baka bir ulusu ezmesine kar olmak, ulusu olmamak anlamna gelmez, sadece

baskc, yaylmac, inkrc bir ulusu olunmad, byle politikalara ve stratejilere kar

olunduu anlamna gelir.

Ulusulukla ilgili bu ok yaygn ve yanl tanmn aslnda bir ulusu politikann tanm

olduunu grdkten sonra imdi ulusuluun ne olduunu ilikin, daha sosyolojik grnen

tanmlara geilebilir.

4) Olmayana Ergi

A) Gerici Ulusuluun Ulusuluk Tanm

Sosyalistler ve milliyetiler tarafndan da ak veya zmnen kabul edilen ulusuluk tanm

udur: Ulusuluk bir ulusun karn veya iyiliini ne almaktr.

Her halde buna sosyalistlerin de milliyetilerin de bir itiraz olmaz. nk Sosyalistler veya

Enternasyonalistler kendilerinin ulusun deil de snfn karnne aldklarn; ulusularn

snf karnn nne ulus karngeirdiklerini veya ulusun karn ne alanlarn ulusu

olduklarn sylerler.

Tersinden ulusular da sosyalistleri hainlikle sularlarken onlarn ulusun deil de snfn

karn ne aldklarn, ulusu bldklerini sylerlerken, bilerek veya bilmeyerek byle bir

tanm yapm olurlar6. Yani Milliyetilerin ve Enternasyonalistlerin anlat bir tanmdr

bu.

B) Sosyalistlerin ve Milliyetilerin Ayn Tanmda Anlamasnn Sorunlar

Ama daha bu ifade bile, daha nce ulalan sonular nda, bu tanmn yanl bir tanm

olduun gsterir. nk daha nce milliyetilerin milliyetiliin ne olduunuanlayamayacaklar sonucuna ulalmt. Bu tanm milliyetilerin de milliyetilik tanm

olduuna gre, bu tanmn yanl olmas gerekir.

Sosyalistler de milliyetilerin bu milliyetilik tanmn benimsediine gre, yani rnein

Mslmanlarn slamiyet tanmn kabul etmek gibi, fiilen milliyetilerin tanmn kabul etmi

6Biraz dikkatli dnlnce bu tanmn aslnda bir tanm bile olmad grlr. Bir eyi kendisiyle

tanmlamaktr bu tanm aslnda. Dolaysyla tanmdan ziyade totolojidir. Bu tanm, Mslman Allahn

birliine ve Muhammetin onun elisi olduuna inanandr gibi bir tanmdr. Mslmanlar Mslmanl

byle tanmlarlar. Bu sosyolojik olarak Mslmanln ne olduu konusunda bize hibir aklama

getirmez. Ulusuluk ulusun karn ne almaktr tanm da byledir. Mslmanlarn Mslmanlktanm gibi milliyetilerin milliyetilik tanmdr. Ama imdilik btn bu sorunlar bir kenara braklabilir

ve Tarihsel olarak konunun izledii yolu ok ana hatlaryla izlenebilir.


22/87

22

olurlar. Buradan nceki sonular nda bir karma yaplrsa, sosyalistler de milliyetilerin

milliyetilik tanmn kabul ettiklerinden milliyetidirler ve milliyetiliin ne olduunu

bilmiyorlar ve onu yanl tanmlyorlar sonucuna hemen ulalabilir.

Ama byle bir matematiki gibi, tmden gelim yoluyla, kategorik ilikilerle ve ksa yoldan

gidip bu sonucu karma yoluna girmeden, bu karsama akl edilememive balantgrlememi gibi davranlabilir ve baka bir yol izlenebilir. Bakalm baka yoldan da ayn

sonuca ulalacak m?

Yukarda nceden ulalan o nermeler olmasa bile yine de Sosyalistler ve Milliyetilerin

ayn tanmda anlamasnn kendisinden hareket edilebilir7.

Nasl olur da Sosyalistler (Enternasyonalistler) ve Milliyetiler, bu her bakmdan birbirine zt

olan anlaytakiler, ayn milliyetilik tanmnda anlarlar? Ya milliyetilerde bir yanllk

olmal ya da sosyalistlerde.

rnein toplumlarn hareket yasalar sz konusu olduunda milliyetiler hi de sosyalistlerin

kavram ve tanmlarn, yani retici glerin deimesine bal olarak retim ilikilerinin ve

styapnn deitii gibi grleri kabul etmezler. Veya ekonomi politik sz konusu

olduunda, bir maln deerinin onun iindeki emek miktarna bal olduunu; art deeri

denmemi emein oluturduunu vs. kabul etmezler. Sosyolojinin btn dier kavramlarnda

bylesine derin bir uzlamazlk sz konusuyken, nasl oluyor da MilliyetilerMarksistlerin

milliyetilik kavramn kabul ediyorlar? Yoksa durum tersi mi? Milliyetiliin tanmnda

Marksistler mi Milliyetilerin Milliyetilik kavramn kabul ediyorlar?

Gerekten de durum byledir, milliyetilerin milletin karn ne alanlar olduu nermesiveya tanm milliyetilerin milliyetilik tanmdr. Tpk Mslmann Mslman Allahn

birliine ve Muhammedin onun elisi olduuna inanandr demesi gibidir bu tanm. Bir

Marksist bu Mslman tanmndan nasl Mslmanln ne olduunu anlayamazsa, bu

milliyetilik tanmndan da milliyetiliin ne olduunu anlayamaz. Eer bir Marksist

Mslmann slamiyet tanmn kabul ederek slamiyetin ne olduun anlamaya alrsa

kendine ne derse desin Mslman gibi davranm olur. Benzer ekilde, Marksistler

Milliyetilerin Milliyetilik tanmn alarak fiilen Milliyeti bir tanm benimsemi olurlar.

C) Millet Nedir?

Ama belki de ok pein hkml davranlm oluyor. Marksist ve milliyeti Millet derken

farkl eyleri anlyor dolaysyla milletinkarn ne almaktan farkl eyleri kastediyor

7Bu milliyetilerle sosyalistlerin anlamas gariplii sadece milliyetilik tanmnda deil, bu millet ve

milliyetilikle ilgili konularda hep var. rnein milliyetiler hibir noktada sosyalistlerin programyla

uyumazlar. Ama Uluslarn kaderini tayin hakkprogramna dnyadaki btn milliyetiler de imza

atar. Lenin de Wilson da bunu savunur. Elbette kimin bir ulus olduu ayr birkonudur. Ama her

milliyeti, ilke olarak, bu program savunur. Ayn durum Ulusun tanmlarnda da ortaya kar.

Marksistlerin ulus tanmlar aslnda hep ulusularn ulus tanmlaryla akr. Bu bizzat yukarda szedilen, milliyetiliin ne olduunu anlamamann milliyeti olmak anlamna geldiiyle ilgilidir. Ama

imdilik bu konu bir kenara koyulabilir.


23/87

23

olabilirler.

O halde bu ihtimali gz nne alarak nce Milletin tanmna baklabilir. Milletin ne

olduunu anlalrsa belki milliyetiliin ne olduu daha iyi kavranabilir.

Peki, millet (ulus) nedir?

Evvelki yzyln bandan beri milletin ne olduu zerine sosyalist hareketin iinde ve dnda

hala devam edem bir tartma ve bir sr tanmlama denemeleri oldu.

Bunlarn kimi milleti dil, toprak, tarih ve ortak yaant birliiyle, kimi ama birliiyle, kimi

dil birliiyle, kimi kader birliiyle, kimi bunlarn veya bakalarnn baka kombinasyonlaryla

tanmladlar.

Yaplan iin z, metodolojisiuydu: milletlerin hangi kriterlere gre olutuuna

baklyor ve bunlardan genel olarak millet tanm iin genel geer, hepsinde ortakolan bir

kriter karlmaya allyordu.

lk bakta ok bilimsel ve sosyolojik bir yntemmi gibi grlyor.

Bilim demiyor mu olgulardanhareket edeceksin. Bata Marksistler btn ulus ve ulusuluk

konusuna kafa yoranlar hep ulus ve ulusuluk olgularna baktlar. Bilim nedir? Birbiriyle

ilgisiz ve farkl grnen olgular arasndaki ortak olan bulmaktrbir bakma. Eh toplumsal

olarak ulus diye bir olgu varsa bu uluslara bakp onlarn zellikleri karlr oradan da

hepsinde ortak olan bir zellik bulundu mu o btn uluslarn ve ulusuluun z, ayrc

kriteri olarak ortaya km olur. Yntem son derece bilimsel ve doru grnyordu. Ama

sonu hi de beklendii gibi olmuyordu.

Bu ulus denen ey garip bir olguydu. Btn uluslar iingeerli bir kriter bulunmaya

alldnda byle bir kriter olmad ortaya kyordu.

Dil dense, svire gibi be dilli uluslar vard. Ya da ayn dili kullanan farkl uluslar

bulunuyordu (Almanya, Avusturya veya Srp, Hrvat, Bonak veya ngiltere ve Amerika).

Tarih dense dnyann ilk ulusu Amerika tarihsiz bir ulustu. lk birlii dense ulusun iindeki

ezilen snflarn baka lkleri vard. Kader birlii dense, rnein Krtler gibi farkl devletler

iinde farkl kaderler yaam ama ayn ulustan olduunu syleyen uluslar bulunuyordu.

Hsl ulusun ne olduu bir trl bulunamyor, herkesin zerinde anlat ve anlaabilecei

bir tanma ulalamyordu. Uluslar zerine btn aratrmalar, abalar bu noktada

tkanyordu8. in kts, uluslar ve ulusuluk konusundaki son gelimeleri izlemeyen

biroklar hala byle yapmaya da devam ediyor.

Neredeyse iki yzyldr yaplan bu giriimler-ki ulus zerine yz elli yllk Marksist yaznn

neredeyse tm bu kmeye girer- ulusun ne olduuna dair hi bir doyurucu teori gelitirmeyi

baaramad.

8Bu tanmlar iinde en bilineni Stalinin tanmdr. O eitli uluslar iinde ortak olan da aramam,

neredeyse eitli ulus kriterlerini bir tek tanm iinde toplamtr. Bu tanmn en kabaday Marksist vehatta Trokist eletirmenleri bile, bu tanm mant ve metodolojisi asndan deil, sayd kriterlerin

doruluu veya geerlilii ya da mutlaklatrlmas asndan eletirmilerdir.


24/87

24

Neden?

D) Bu Metodun Temel Yanlgs

ok basit ve sradan bir nedenden dolay btn bu abalar baarszlkla sonuland. nkbtn uluslar ulusular tarafndan kurulmulardr.

Uluslarn ulus olma kriterleri aslnda farkl ulusuluklarn ve farkl ulusularn ulus olma

tanmlarndan baka bir ey deildirler. Uluslar oluturan kriterlere bakp bir ulus tanmna

ulama abas, aslnda ulusularn eitli ulus tanmlarndan hareketle bir ulus tanmna

ulama abasndan baka bir ey deildi. Bylece uluslara bakarak ulusun bir tanm

yaplmaya allrken, ulusun ne olduu deil, farkl ulusuluklarn ulus tanmlarndan yola

klm oluyordu. Din analojisine dnersek, bir ulus tanm zerine yaplan btn almalar,

eitli dinlerin din tanmlarndan hareketle ortak bir zellik bulup buradan bir din tanmna

ulama, dinin zn anlama abasna benzer. Halbuki byle yaplarak ancak eitli dinlerindin tanmlar anlalabilir ama dinin ne olduu anlalamaz. te ulusuluk zerine yazanlarn

yapt temel metodolojik yanl buydu. Dolaysyla farkl uluslardan hareketle ulus tanmna

ulamaya alrlarken, aslnda farkl ulusuluklarn ulusu nasl tanmladklarn ele alm

oluyorlard ama ulusun ne olduunu deil. Ayn zamanda ulusular ulusun ne olduunu

anlayamayacaklarndan ulusularn ulus tanmlarndan yola km oluyorlar ve dolaysyla

ulusun ne olduunu anlayamyorlard.

Ama bu metodolojik yanl gremezdiler. nk olgunun kendisive bilgi nesnesi olarakanlalmas arasndaki birlikte var olmazlk nedeniyle. Yani dier ifadeyle o fasit daire

burada da hkmn icra ediyordu. Metodolojik olarak ok temel bir hata yapyorlard nk

ulusularn ulus tanmlarndan yola kyorlard ve ulusuluk varsa ulusuluun ve ulusun

bilgisi var olamazd. Ve fiilen ulusu olduklar iin de metodolojik olarak byle bir temel hata

yaptklarn gremezlerdi.

E) Millet Nasl Bir Topluluktur?

Ulusun ne olduunu anlamak iin, ulusu kapsayan bir eyle ayrm iinde ele almak gerekirki, ulusuluun dna klabilsin. Bylece ulus ve ulusuluk denen eyin btn ulus ve

ulusuluklarda ortak olan yan bulunabilsin. Yani uluslarn arasnda, btn ulus ve

ulusuluklarda ortak olan zellik veya z, ancak onun iinde bulunduu ayn trden geni

bir kme iindeki ayrlbalamnda bulunabilir. Uluslardaki ortakl bulmak iin,

ulusla ayn kmede bulunan ama ulus olmayan eylerden ayran zellii bulmak

gerekir. Yani ulusun ne olduunu anlamak iin uluslara deil, ulusun da iinde bulunduu ve

uluslardan olumayan daha byk kmeye bakmak gerekir.

Sadece nsanlara bakarak insan tanmlanamaz. nsan baka canl trleriyle iliki iinde

tanmlanabilir. rnein insan sosyal hayvandr tanmnda, insan ok daha genel bir kme

iinde (hayvanlar kmesi) ayrc niteliine gre tanmlam olur. Yani insan ancak, hayvan,


25/87

25

gibi daha geni ve kapsayc bir kmeye gre tanmlanabilir. Bunu yapabilmek iin de insan

iinde bulunduu bir kmeyle kyaslamak, insan o geni kme iinde zgl klan, ayr b ir alt

kme yapan kriteri bulmak gerekir.

Bunu ulusa aktarrsak, ulusun da iinde bulunduu daha geni bir kme ile ayrl

noktasndan ulusun tanmna ulalabilir, uluslarda ortak olan, ulusun z ancak bylebulunabilir. O halde ulusun tanmna ulamakiin uluslara deil, uluslarn dnda baka bir

eye bakmak gerekir.

Neredeyse 1980lere kadar ulus konusundaki btn tartmalarn ve incelemelerin yapmad

tam da buydu: ulusun nasl bir toplumsal kategoriye dahil olduu sorusu sorulmuyordu?

F) Ulus Hangi Byk Kme indedir?

Sorunun bu tarz sorulmas bile muazzam bir ilerlemeydi.

te Seksenlerin banda tam da bu yaplmaya, Ulus kendi dndaki baka toplumsal gruplarla

iliki iinde ele alnmaya baland. Bu basit gibi grnen ama ok temel deiiklik, Ulus

zerine almalarda bu bir trKopernik Devrimisaylabilirdi.

Bu ulus denen ey nasl bir eydir, ne trden bir topluluktur ?sorusu soruldu. Toplumda

rnein aileler var, airetler var, dinler var, snflar var, partiler var vs.. Ulus bunlardan

hangine benzer veya hangisiyle ayn kmededir?

rnein ulus snflar gibi, snflarla ayn kategoriden bir topluluk mudur?

Biraz dikkatli dnnce Ulusun snf trnden bir kmeye girmedii hemen ortaya kar.Ondan temelden farkldr. Her eyden nce biri analitik bir kavramdr, dieri bir olgudur.

Biri aklama aracdrdieri aklanacak eydir. Ama bu soyut ifadelerin yerine yle bir

kyaslama daha aklayc olur.

Snf aidiyeti insanlarn kendilerini u veya bu snftan kabul etmeleriyle ilgili deildir. Bir

kapitalist sosyalist olmakla bir kapitalist olmaktan kmaz. Eer o ii altryorsa ve bir kar

elde ediyorsa, inanc ne olursa olsun bir kapitalisttir. Tersine bir ii veya milyonlarca ii,

eer cretli olarak i gcn satarak yayorsa, kendisi kendisini ne kabul ederse etsin bir ii

olmaya devam eder.

Yani bilin ve kabul ile bir snftan olup olmama arasnda bir iliki yoktur. Bilin varsa ve

gelirse bu o snftan olup olmamay etkilemez. O halde insanlarn kabullerinden ve

bilinlerinden bamsz olarak var olan bir kmedir, bir topluluktur snflar.

Ulus ise byle deildir. Bir ulusu oluturan insanlar o ulustan olmadklarn dnseler veya

karar deitirseler o ulus var olmaya devam edebilir mi? Edemez. Yok olur. Ya da tersine,

insanlar u veya bu ulustan olduklarn kabul ederlerse o ulus ortaya kar. Uluslar aslnda u

veya bu ekilde insanlarn kendilerini bir ulustan kabul etmeleriyle oluurlar9.

9Ancak ulusuluk konusunda kafa yoranlarn daha balangta bile ifade ettikleri ve ulus tanmlar

zerine yazanlarn znel kriterler dedikleri bir baka tanm daha vardr. Bu tanma gre bir takm

insanlar kendilerinin bir ulus olduunu dnyorlarsa ulusturlar. Bu insanlarn kendilerinin kendilerini


26/87

26

Demek ki ulus snf gibi bir kategoriye, bir kmeye dahil deildir. Bu da Ernest Gellnerin de

belirttii gibi yle ifade edilebilir: ulusuluk ulustan nce gelir. Uluslar olduu iin

ulusular deil; ulusular olduu iin uluslar vardr10.

G) Marksistlerin Temel Yanlgs ve Kavrayamad

Ama bu sonu vulgar (baya) Marksistlerin kabul edebilecei bir sonu deildir. Marksizm

demiyor muydu, varlk dnceden nce gelir, dnce varlktan nce deil. Marks bu

nermeyle kafas zerinde duran diyalektii ayaklar zerine dikmemi miydi?

imdi bir takm Ernest Gellner gibi burjuva, B. Anderson gibi veya Hobsbawm gibi,

Marksizmle ilikileri pheli ve kark bir takm sosyolog ve tarihiler kp, Marksn

ayaklar zerine koyduu retiyi emdi tekrar kafas zerine dikiyorlard. Bu dinden

kmayd. Bu grlere iltifat edilemezdi. Ne demek milliyetilik olduu iin milletler var,

milletler olduu iin milliyetilik deil? Bu dncenin varl belirlediini sylemekten

baka bir anlama gelmez. Bu idealizmdir, Marksizmin inkardr ve bir kenara atlmasdr.

Aa yukar Marksistlerin byk bir blm dorudan ifade etmese de bu tr bir yaklam ve

soukluk gsterdi ulus ve ulusuluk konusunun ele alnndaki yeni yaklama. Ve bylece

Marksistlerin ok byk bir blm modern ulus ve ulusuluk tartma ve aratrmalarnn

tamamen dna dtler.

Aslnda Marks-Engels dahil btn Marksistlerin ulus tanmlamalarnn temel metodolojik

yanlgs buydu. Onlar uluslar, tpk snflar gibi, insanlarn kabul ve bilinlerinden bamsz

olarak var olan, var oluun bilinten nce geldii bir grup iinde ele almlard ve kaba birgzlemle bu ok materyalist veya ayaklar zerine dikilmi bir diyalektik gibi grnyordu.

Bu nedenle bu yaklamdan kukulanmak ve ulus nasl bir topluluktur diye sormak

Marksistlerin aklna bile gelmiyordu11.

ulus olarak kabul etmelerinden yola kar.

Her ne kadar bu tr bir tanm veya yaklam ulusu dier ulus tanmlarna gre sadece baka bir kritere

gre tanmlyor gibi grnrse de, dier ulus tanmlarndan ok temel bir fark vardr. Ulusuluun

ulustan nce olduu dncesi. Yani ulusuluk olmadan ulus olamayaca.

Dier tanmlarn hepsi, insanlarn kabulleri dnda ulus diye bir ey olduu gizli varsaymndanhareket ederler. Bu tanmda ise, ulusular yoksa ulus da olmaz.Ulusuluk ulustan nce gelmektedir.

Dier tanmlarda ise ulus ulusuluktan nce gelir ve ulus olduu iin ulusuluk vardr.

Burada btn o dier tanmlarn aa kmam gizli varsaymn buluyoruz. Ulus diye bir eyin

insanlarn bilinleri ve kabulleri dnda var olduu ve ulusulun ulus diye bir ey var olduu iin

olduu. Ne var ki bu znel tanm ok uzun yllar Marksistlerin dikkatlerinin ve ulus tanmlarnn dnda

kald.

10Milliyetilik uluslarn kendi z-bilinlerine uyanma sreci deildir; uluslarn var olmad yerde

onlar icat eder Ernest Gellner, zikreden: P. Anderson, age.s. 20

11Elbette bunun Marksizmin gerici, kendini tarihe ve dile gre tanmlam bir ulusulukla birlikte

domu olmasyla balants vardr. Ama imdilik sosyal nedenlerle deil, metodolojik nedenlerleilgilenildii; gerek tarihteki arplmalarndan soyutlanm olarak dncenin hareketi olarak sorunun

zl ele alnd iin buna girilmiyor.


27/87

27

Aslnda baya olmayan Marksizm iin ulusuluun uluslardan nce geldii nermesinde

hibir sorun bulunmamaktadr. Maddi retim koullarndaki deimelerin, insanlarn

dncesinde bir ulusuluun olumasna ve bu ulusuluun da toplumsal yaam zerinde

karetkide bulunmasna Marksist diyalektik kapal olmad gibi, diyalektik tam da bu

karlkl etkinin incelenmesini gerektirirdi. Bir yandan baya bir Marksizm ortalkaplamt. Dier yandan Marksist teorinin ustalarnn hepsinin bu hatay ilemi olmas ve

onlarn manevi otoritesi de byle yaklamay engelleyen ek bir faktrd.

H) Marksizmin En Gerici Ulusularla Ayn Varsaym Paylamas

Ama bu sonutan kacak baka sonular da vardr.

Uluslarn ulusulardan nce geldii ve uluslar olduu iin ulusular olduu; ulusun snf gibi

bir grup iinde bulunduu dncesi tam da ulusularn, hem de en gerici ulusularn, ulus

tanmlarnn ardndaki gizli varsaymdr.

nk ulusularn ou, uluslar olduu iin ulusular olduunu dnr ve ifade ederler.

Uluslar tpk snf gibi ele alrlar. Nasl snf kendi kendine varsa ve ancak snf kendi

bilincine vardnda kendisi iin bir snf haline gelirse, sosyalistler nasl iilerin kendilerinin

ayr bir snf olduklarn onlara anlatmaya alrlarsa, ulusular da uluslarn var olduunu

ama bu bilincin ou duruda olmadn, bu bilincin veya duygunun uyarlmas, yaratlmas

gerektiini dnrler.

Bir bakma ulusular ve snflar arasnda yle bir al veri olmu gibidir. Ulusular

snflardan (Marksistlerden) varln dnceden nce geldii fikrini ele alp bunu ulusauygulamlardr. Marksistler de ulusulardan bu ulusulua uygulanm bu dnceyi alp onu

grnne bakarak kendilerine ait bir dnce gibi benimsemilerdir. Benimsedikleri ise,

varln dncen nce geldii deil, ulusularn ulus anlayyd: Ulusun ulustan nce

geldii.

Bylece Marksistler farkna varmadan, ulusularn, uluslarn da snflar gibi bilinten nce

geldii eklindeki gizli varsaymn, ulusuluk tanmn kabullenmi oluyorlard. Yani

ulusularn ulus tanmn kabul ederek ulusun ne olduunu anlamaya alyordu btn

Marksist yazn. Kendisinin kendisi hakkndaki fikri ne olursa olsun, ulusularn ulus tanmn

kabul ettii iin, ulusuydu Marksizm.

nk nasl tanryainananlarn tanr tanmlarndan hareketle tanrnn ne olduu

anlalamazsa, ulusularn ulus tanmlarndan da ulusun ne olduu anlalamazd. Bylece

birok Marksist tarihi, sosyolog ve teorisyenin deindii, ulus ve ulusuluk sz konusu

olduunda Marksizmin sefil bir durumda bulunmas olgusunun metodolojik nedenine de

ulalm ve bir aklama getirilmi oluyor.

Marksizm ulusularn ulus tanmn ve gizil varsaymn kabul ettii iin nesnel olarak

ulusuydu. Ve elbette ulusular uslun ne olduunu anlayamadklar iin de ulus ve ulusuluu

aklama konusunda koca bir baarszlk iindeydi.

Ulus ve ulusuluk konusunun Marksizmin muazzam bir baarszln gstermesi hi de


28/87

28

artc deildi ve ortada bir paradoks yoktu. Aslnda ulusularn ulusun ne olduklarn

anlayamayacaklar nermesinin parlak bir dorulanmas sz konusuydu.

Keza, ulus ve ulusuluk arasndaki bir arada bulunmazlk veya ters orant ilkesi burada da

geerliydi ve parlak bir biimde dorulanm oluyordu.

Marksizm ulusuluun ne olduunu anlayamad iin ulusu olduundan o paradoks gibi

grlen, Marksizmin yerini her yerde ulusuluun almas, Marksistlerin ulusular olarak

ortaya kmas; Marksizmin genellikle ulusal hareketlerin bayra olmas veya ulusal

hareketlerin bayrayla baar kazanmas da son derece anlalr olmaktadr.

Olan Marksizmin iindeki ulusuluk kurdunun orada reyip, geliip, onu ii bo bir kabua

dndrmesi ve en sonunda Marksist kabuundan kurtulmas, onu krp atmasdr.

Ama aslnda bu kabuun iinde bir baka Marksizm vardr. Ve o da ulusuluk kabuunu

atmaktadr ve atacaktr. Zaten bu satrlarda yaplmaya ve gsterilmeye allan da budur.

Marksizm tpk Hegelin sistemi ve Metodu arasndaki eliki gibi bir elikiyi iinde

tamtr. Nasl Hegelcilerin onun sistemini benimseyenleri en gericiler haline geldilerse ve

sonunda o devrimci diyalektik zn inkar ettilerse, Marksizmin bu gerici ulusulua teslim

olmu yann benimseyenler en gerici ulusular haline dntler.

Ama Marksizmin bir de Hegelin yntemi gibi, devrimci yntemi vardr, z vardr. Bu z

izleyenler de, tpk Hegelin yntemini sahiplenen; onu eletiren ve gelitiren Marks gibi,

Marksizmi gelitirmek ve onu ulusuluun kalntlarndan arndrmakla ykmldrler ve

bunu yapacaklardr. Zaten bu satrlarda yaplmaya allan da budur.

) Gerici Ulusuluk Tanmnn (Marksistlerin) Vard Nokta: Totoloji

imdi ulusuluun ulustan nce geldii sonucu nda ulusuluun ne olduu sorusuna geri

dnlebilir.

Hareket noktasnda, ulusuluun ne olduunu anlamak iin ulusun ne olduunu anlamak ie

yarayabilir denmi ve ulusun ne olduu sorusunun cevabna ynelinmiti. O zaman da ulusun

snf gibi deil, bilincin varlktan nce geldii bir cemaat tr olduu sonucuna ulalmt.

Yani ulusuluk ulustan nce gelmektedir. O halde ulusuluk ulustan nce geliyorsa ulus

anlamak iin ulusuluu anlamak gerekmektedir.

Ama ilk hareket noktasnda da, ulusuluk bir ulusun karlarn ne almak olarak

tanmlam ve bunun ne anlama geldii, yani ulusuluun ne olduunu anlamak iin

ulusun ne olduunuanlamak gerektiinden yola klmt.

Ulusun ne olduu aratrlrken de imdi ulusuluu anlamadan ulusu anlamakmmkn

deil, nk ulusuluk ulustan nce geliyor sonucu ortaya kt.

O zaman birtotolojiortaya kyor. Ulusuluu anlamak iin ulusu; ulusu anlamak iin

ulusuluu anlamak gerekiyor. Ulus: ulusunun ulus dediidir. Peki ulusu nedir? Ulusun

karn ne alandr? Gene balanlan noktaya geri dnld.

Demek ki ulusuluu, bir ulusun karlarn ne almak olarak tanmlamak, iinden klmaz


29/87

29

bir sonuca yol amakta hibir eyi aklamamakta ve hibir ipucu vermemektedir ve

totolojiyle sonulanmaktadr12.

Dikkat edilirse, bunca sonuca ramen, buraya kadar o kadar uralmasna ramen

ulusuluunne olduu hala tanmlanabilmi deildir. Ulus konusunda da ulalan sonu,

ulusuluun ulustan nce olduuydu; ulus snflar gibi bilinten ve kabulden bamsz olarakvar olabilen bir ey deildi. Ulusun sadece bu zellii tespit edilebilmiti.

Bu kmaz aslnda ulus ve ulusuluun ne olduu bilgisi arasndaki ilikinin yeni bir

dorulanmasn da gsteriyor. Ulusuluun ulusular tarafndan (ki Marksistler da ayn tanm

kabul ediyorlard ve dolaysyla ulusuydular) tanmlanmasnn ulusuluun ne olduun

gsteremeyecei, nk ulusularn ulusun ve ulusuluun ne olduunu anlayamayaca

nermesinin de tekrar bir dorulanmasdr bu totolojiyle sonulanma. nk eer

ulusuluun bir ulusun karn ne almak olduu nermesi ulusuluu aklayan doru bir

tanm olsayd, bunu ulusular (ve Marksistler) kabul etmezlerdi.

5) Gellnerin Ulusuluk Tanm

A) Uluslar ve Dinsel Cemaatler

Uluslarn var oluunda nce ulusuluk var ise, bu onlarn dinsel cemaatlere benzediini

gsterir.

Gerekten de dinler de o dine inanan insanlar olmasa olmaz. En azndan inananlar olmadan

dinsel cemaat olamayaca gibi, ulusular olmadan da uluslar olamayacandan, ulusu dingibi cemaatlerle ayn kategoriden saymak; o din gibi cemaatlerle ayrc zelliini aratrmak

belki bir k yolu salayabilirdi13.

Byle bir aba o zamana kadarki ulus ve ulusuluk teorilerine gre bir tr kk bir Kopernik

devrimi saylabilirdi14.

12Aslnda bu tanmn yanll kategoriktir ve Marksistler (ve de ulusular) mantksal kategoriler

bakmndan bir yanl yapmaktadrlar. Ulusun karn ne almakda, birsosyolojik deil, politik

tanmdr. nk bir ulusun karn ne almayan bir ulusuluk da mmkndr. rnein teorik olarak

enternasyonalizm bu kategoriye girer. Ama burada yaplmaya allan sosyolojik bir olgu olarak

ulusun ve ulusuluun ne olduunuanlamaktr. Bu tanmda, Sosyolojik bir soruna politik

kavramlarla cevap verilmekte politik kavramlar sosyolojik kavramlar dzeyine ykseltilmektedir. Bu

nermenin ulusuluk hakknda hibir eyi aklayamayp tam bir kmazla sonulanmasnn nedeni de

mantksal kategoriler dzeyinde yaplan bu yanl ve kartrmadr.

13Buradaki gln bir ksm bilinsizce de olsa, szgelimi byk -Y- ile Yaa benzer byk M-

ile Milliyetilik diye bir nesne yaratp sonra bunu bir ideoloji diye snflandrmaktan kaynaklanyor.

(Herkesin bir ya varsa, o zaman Ya yalnzca analitik bir terim halini alr.) milliyetilik, liberalizm,

faizm gibi olgularla deil de akrabalk, din gibi olgularla bir arada dnlrse, her ey daha

kolay olabilir. (age., s.20)

14Bu kitabn amac milliyetilik denen anomalinin daha doyurucu bir aklamasna ulaabilmek iin

nihai olmayan baz neriler sunmaktr. Benim izlenimim hem Marksist hem de liberal teorilerin bu

alanda grn kurtarmak iin giriilmi gecikmi bir Batlamyusu abayla dumura uram


30/87

30

Bu yaklam biroklarnn yan sra, Benedict Anderson mehur Hayali Cemaatler

(majiner Topluluklar) adl kitabnda gelitirdi ve ulusu hayal edilmi bir siyasal topluluk

olarak tanmlad15.

Ne var ki, B. Andersonun kitab, millet denen topluluun siyasal karakterini veri kabul

ederek siyasal karakteri zerinde deil de, hayal edilmi olmakarakteri zerinde duruyor ve

bu hayal ediin aralar ve biimleri zerinde younlayordu.

Aslnda btn cemaatler, ama zellikle dinsel cemaatler de hayal edilmilerdir. O halde hayal

edilmi olmak aslnda onun dine gre ayrc niteliini vermez, rnein snfa gre ayrc

niteliini verir. Dolaysyla kitabn ad olduka yanltcdr. Zaten yazar da ulus ile baka

cemaatler arasndaki ayrmn hayal edilmi olmak deil, hayal edili biimi ve aralar

noktasnda olduunu ifade eder ve bir anlamda kitabn adnn ve yapttanmn, yetersizliini

veya yanlln da itiraf eder16.

Yani kitap asnda dinsel cemaat ile ulus arasndaki ayrlk noktasnda deil de bu cemaatlerinhayal edili tarzlarnda younlat iin, hayal edilmek her ikisinde de ortak olduu iin,

dinsel cemaatle ulus arasndaki gerek ayrm zerinde younlamaz. Ulusuluk zerine bir

kitap olmaktan ziyade, hayal etme biimleri ve aralar zerine bir kitaptr ve bunu ulus ve

ulusuluk balamnda ele almaktadr.

Ne var ki, bu kitap btn zaaflarna ramen, ulusuluun ulustan nce geldii dncesiyle

birlikte ulusuluk ve ulus zerindeki almalarn belli bir atlm ve canllk kazanmasnda

etkili olmutur.

Bylece ulusular uluslar yaratrken tarihin nasl alt st edildii, uydurulduu, yenidenyazld, neredeyse btn uluslarda, zengin rneklerle kantlanmtr.

Ama daha sonra grlecei gibi aslnda bunlara gerici ulusuluun ihtiyac vardr. Yoksa bir

tarih yaratmak ulusuluun zorunlu bir koulu deildir, bu gerici ulusuluun bir zelliidir.

Bu nedenle bu almalar nispeten daha demokratik, tarihe dayanma gerei duymayan bir

ulusuluun gerici ulusulua kar bir mcadelesi ve onu tanmlay olarak da grlebilir.

Ama bu tanmn sosyolojik anlam zerine daha sonra gelinebilir. imdilik mantkve

metodoloji alannda kalmaya devam edelim.

B) Ulus ve Dinin Fark

Evet, ulus din gibi bir hayali cemaat ve ondan tasavvur edili biim ve aralaryla ayrlyor.

olduklar ve gerekenin, tabiri caizse, Koperniki bir ruh hali iinde yeniden bir perspektif dzenlemesi

olduu. B. Anderson, Hayali Cemaatler, s.18

15O halde, antropolojik bir ruhla, ulus hakknda u tanm neriyorum: Ulus hayal edilmi bir siyasal

toplulukturkendisine ayn zamanda hem egemenlik hem de snrllk ikin olacak ekilde hayal

edilmi bir cemaattir. (Age., s. 20)16Aslnda yz yze temasn geerli olduu ilkel kyler dndaki btn cemaatler (ve hatta belki onlar

da) hayal edilmitir. (age., s.21)


31/87

31

Ama din ile ulus arasnda tek fark bu mu?

Bu gn din denildiinde politik olmayan, zele ilikinbir cemaat anlalmaktadr ya da

ancak byle cemaatler din olarak tanmlanmaktadr.

te yandan ulusun B. Andersonun veri kabul edip de zerinde durmad temel zellii

Politik bir Cemaat olmasyd.

O zaman yava yava bir noktaya geliniyor. Ulus ve din ikisi de, nceden insanlar tarafndan

kabul temelinde var olan topluluklardr. Byle genel bir kme iinde yer almaktadrlar. Ve

imdi bu kme iinde yer alan ulus ve dinin ayrm u noktada ortaya kyor: Uluslarpolitik

cemaatlerdir, dinlerpolitika d. Veya ancak politika dysalar din olarak tanmlanabilirler.

Bu noktadan gidilirse en azndan ulusun tanm yaplamasa bile ulusuluun bir tanmna

ulalabilir. Gerekten de byle bir tanm Ernest Gellner yapmtr.

Ulusuluun ulustan nce geldiini, ulusular olduu iin uluslar olduun syleyen Ernest

Gellner, ie ulusun tanmyla deil de ulusuluun tanmyla balar. Ve ulusuluu

ulusuluun dndaki baka iki ilkeye gre yle tanmlar: Ulusuluk temelde siyasal birim

ile ulusal birimin akmasn ngren temel ilkedir

lk bakta ok nemli grnmeyen ok zararsz gibi bir tanmdr bu. Ama zerine

dnlnce, ulusuluun ne olduu zerine ok temel bir ayrm yapt grlr.

Hem ulusuluu rnein, politik birim ayrmyla, politikolmayan bir cemaatin

oluumundan (rnein bir futbol kulb taraftarl, bir tarikat, bir din veya bir dernekten)

ayrr; hem de onun siyasetle ilikisini dier ilikilerden ayrr. Yani siyasal olan, ulusla deil

de baka eye gre tanmlayanlardan da ayrr. rnein dinsel birim ile siyasal biriminakmasn ngrd sylenen teokrasi anlayndan ayrr. Irksal birim ile siyasal birimin

akmasn ngren rklktan ayrr.

Bu gerekten devasa bir admdr.

Bu tanm, ulusal birimin veya ulusun nasl tanmlanacan veya tanmlandn bir kenara

brakr ve birok ulus tanmlar olabileceini de zmnen ifade eder. Ulusuluun ayrc

nitelii, ulusal birimi nasl tanmlad deil, (nk birok farkl ulusuluk ulusal birimi

farkl olarak tanmlayabilir ve tanmlamaktadr ve de Marksistlerin ulus tanmna ulama

abalarnn neden boa kt da burada daha ak olarak grlmektedir, bu tanmlar ulusuntanmnn kayna olarak almlardr), u veya bu kritere gre ulus olarak tanmlanann,

siyasal olanla akmasdr. Bu gerekten de ulus ve ulusuluklarn hepsinin istisnasz,

onlar o yapan, ortakzelliidir.

Bu tanm, ayn zamanda ulusun son derece yeni ve modern olan zelliini de gstermektedir.

Eskiden de bu gnk ulusularn ulus dedikleriyle benzer isimlere sahip kendini yle

tanmlayan insan gruplar, rnein Araplar, Krtler vs., vard. Ama Arap ya da Krt olmann

toplumsal hayat dzenlemeye ynelik hibir anlam olmad gibi hibir politik anlam da

yoktu. nsanlarn hibir davranlarn belirlemiyordu Trk, Arap veya Krt olmalar. Yani

Trk, Arap veya Krt cemaat yoktu eskiden. Arap veya Krt olmak bir dinde olduu gibi

bir cemaat olma anlamna gelmiyordu. Daha ziyade linguistik veya etnolojik bir anlama


32/87

32

sahipti bu terimler, sosyolojik deildiler. Bu gnk Trkln, Krtln ve Arapln, o

eski, hibir politik veya toplumsal hayat dzenlemeye ynelik bir anlam olmayan Trklk,

Krtlk ve Arapln devam olduu iddias ulusularn, hem de ulusularn en gericilerinin

bir yalan veya iddiasdr.

Zaten ulusular da ulusal bilinci uyandrmaktansz ederlerken, bu gnk Krt ve Arapuluslaryla tarihteki Krtlk ve Araplk arasnda hibir iliki bulunmadn farkna varmadan

itiraf etmi olurlar. Burada Trklk, Krtlk ve Araplktan rnek olarak sz edildi, yoksa bu

durum, Almanlar, Franszlar ve hatta imdi yaratlmaya allan Avrupallar gibi, tarihi

olduunu iddia eden btn uluslara da aktarlabilir.

Kimi ulusular ulusu dille, kimi dinle, kimi soyla, kimi toprak parasyla,kimi rkla, kimi

bunlarn veya baka tanmlarn eitli bileimleriyle tanmlayabilir ve tanmlamaktadr da.

Ama bir ulus, tarihle, dinle, etniyle tanmlanmasna kar da tanmlanabilir. Bu da ulus ve

ulusuluk olmaktan kmaz. Sadece bu demokratik bir ulusuluk ve ulus olur.

Ama ister gerici ister demokratik olsun, bunlarn hepsinde ortak olan, nasl tanmlanrsa

tanmlansnulus denen eyin politik olanla akmas gerektii, yani her ulusun bir devleti

olmas hakk, btn ulusularn kabul ettii ortak varsaymdr.

Bylece ulusuluk ilk kez, kendi dndaki baka bir eyle, yani politik olann hangi ilkeyle

tanmlanaca ve bundaki ayrc zellikleriyle tanmlanm oldu.

C) Ulusuluk Tanmnn Dier Sonularla Uyumu

Bu sonu ayn zamanda imdiye kadar karlalan btn paradokslar da aklar ve obantlarla uyum halindedir.

rnein yeryznde var olan uluslara bakarak bir ulus tanmna ulamann neden hep

baarszlkla sonuland bu yaklamdan hareketle de kolaylkla aklanabilir.

eitli uluslar ulusular tarafndan yaratldndan ve farkl ulusuluklarn farkl ulus

tanmlar olduundan, bu da ulusularn ulus tanmlarndan hareketle ulusun ne olduunu

anlamaya almak anlamna geldiinden, bu abann neden baarszla mahkm olduu

apakgrlmektedir.

Eh Marksistler de hep bunu yaptklarndan, kendilerinin ulusu olmad yolundakiiddialarna ramen, ulusu ulusularn tanmlarndan hareketle tanmladklar veya

tanmlamaya altklar iin, (Allah inananlarn tanmlamalaryla tanmlama hatrlansn)

kendileri hakkndaki iddialar ne olursa olsun, bizzat nesnel olarak yaptklaryla ulusu

olduklar ortaya kar.

Yine bununla tutarllk iinde, imdiye kadar Marksistlerce, ulusuluun ztt gibi ele alnan

veya yle olduu iddia edilen enternasyonalizmin de aslnda tam tamna ulusuluun

dayand ilkeye dayand ve onu yeniden rettii ortaya kar. Yani ulusal olanla politik

olann akmas ilkesi, enternasyonalizmin de ilkesidir. Enternasyonalizm de

nasyonalizm ile ayn ilkeyi paylamaktadr: ulusal birimle politik birimin akmas

Bu tanm asndan Marksistler ve Enternasyonalistler ayn, ulusal olann politik olanla


33/87

33

akmas ilkesine dayandklarndan ve ulusu olduklarndan, enternasyonalizmin snfn

karn ne alma ve ulusularn ulusun karn ne alma tanmlarnn, ulusuluu ve zddn

deil, ulusuluun farkl biimlerinitanmlad ortaya kar. nk ulusun karn ne

alma politikasn savunmayan bir ulusuluk da, tpk yaylmac ve baskc olmayan bir

ulusuluk gibi mmkndr, bizzat ulusular bunun ulusuluk olmadn sylerler ve buulusuluk tanmyla ve enternasyonalistler tam da byle ulusulardr.

Burada yine her zaman karlalan farkl kategorilerden kavramlarn birbirleriyle

iftletirilmesi sz konusudur. Enternasyonalizm, yani snfn karn ulusun karnn nne

almak veya uluslar arasnda bar ve kardelii savunmak birpolitikadr, ulusulukise

sosyolojikbir olgudur. Ulusuluu bir ulusun karn ne almak ve enternasyonalizmi buna

zt olarak koymak ve bunlar ulusuluun ve zddnn tanm olarak ele almak, farkl

politikalar sosyolojik kavramlarn yerine geirmek demektir.

Politik olarak gerek anlamyla tanmlanrsa: Ulusun karn ne almayan ulusular (ulusal

olanla politik olann akmas gerektiini kabul edenler) enternasyonalist, alanlar

ulusudurlar. Ulusuluk ve enternasyonalizm ztl ve tartmas ulusuluun kendi iindeki

bir ztlk ve tartmadr. ki farkl sosyal olgunun deil, iki farkl politikann ztl ve

tartmasdr. Ulusuluun zdd enternasyonalizm deil, baka bir ey, ulusal birimle

politik birimin akmas ilkesini reddetmek, rnein ulusal birimi zel olarak

tanmlamak, politik alann dna atmak olabilir.

Grld gibi bu tanm gerekten ok devrimci ve alt st edicidir. Allm ve bilinen her

ey tamamen ters anlamlar kazanmakta ve iin ilginci bu yeni anlamlaryla elikili gibi

grnen olgularn elikili olmad; aklanamaz gibi grnen olgularn aklanabildii deortaya kmaktadr.

rnein bu yaznn banda milliyetilikle sosyalizmin ilikisinde, sosyalizmin hep yenildii

veya ulusulua teslim olduu ve sadece pratikte deil teoride de ulusuluu aklayamad;

ulusuluun btn teorik ve entelektel sefaletine ramen Marksizmce anlalamad ve her

yerde ona galebe ald gibi olgular son derece anlalr olmaktadr.

Bu tanmla, Marksistlerin veya Enternasyonalistlerin de ulusularla ayn anlay

paylatklar ve onlarn ulus ve ulusuluk tanmlarn benimsedikleri ve bu nedenle

ulusuluun ve ulusun ne olduunu anlayamadklar net olarak grlmektedir

Bu tanm ayn zamanda ulusuluun niye birok yer ve durumda enternasyonalizm, Marksizm

ve sosyalizm bayraklarna brndn ve kendini yle ifade ettiini de kolayca aklar.

nk Marksizmin ulus ve ulusuluk sz konusu olduunda ulusuluun reddedecei hi bir

ulus ve ulusuluk anlay yoktur. Zaten fiiliyatta Marksistler ulusuluu saldrgan, baskc,

yaylmac bir ulusuluk anlamnda kullanmlardr. Yurtseverlik olarak tanmladklar ve yle

olmadn syledikleri ulusuluu hem olumlamlar hem de kendilerinin yle olduklarn

sylemilerdir. Ve bizzat bu da sosyalizmin de ulusu olduunun bir ifadesidir.

Yine niye Uluslarn Kaderini Tayin Hakknn ayn zamanda hem enternasyonalistlerin hem

ulusularn da savunduu bir talep olduu, Lenin ve Wilsonun ayn program veya ilkede

anlamasnn niye hi de elikili olmadn apak grlmektedir. nk Uluslarn kaderini


34/87

34

tayin hakk, her ulusa bir devlet kurma hakk, aslnda tam tamna, ulusal birim ile politik

birimin akmas demek olan ulusuluun ilkesinin ifadesinden baka bir ey deildir.

Keza bu sonu bizzat bu yaznn ele ayd baln dayand varsaymlarn yanlln da

gsteriyor. Yani ulusuluun ne olduu bilinmemektedir ve sosyalizm ulusulua kar veya

onunla eliik deildir.

Ama bunlar kantland an, ya

demir kucukaydin - sosyalizmin milliyetcilikle imtihani - v-4.pdf

Documents