DAVRANI BLMLER

DAVRANI BLMLERYrd.Do.Dr. Nilfer YRK KARAKILInilyoruk@aku.edu.trDavran ve ekilleriDavran, organizmann bir uyarm karsnda ilgili btn organlaryla verdii cevaptr. Baka bir tanmla davran, organizmann belirli uyarclara kar gsterdii tepki olarak tanmlanr.Davran olgusunu uyarc, organizma ve tepki arasndaki karlkl ilikilerin bir sonucu olarak deerlendirmek mmkndr. 1. Uyarcnsan organizmasndaki gzlenebilen, kaydedilebilen ve llebilen deiikliklere neden olan her etken bir uyaran olarak kabul edilebilir. nsann kendi i alemi ile d evrenin den kaynaklanan saysz uyarclar, duyu hcrelerinden oluan eitli duyu alclar tarafndan beyne ulatrld zaman, organizmada bir takm deiiklikler ve tepkiler zinciri ortaya kmaktadr.Mesela, k dalgalarn gz, ses dalgalarn kulak, dokunma duyularn deri, tat duyularn dil, koku duyularn burun, beden pozisyonuyla ilgili verileri kas, kiri ve eklemlerde yer alan kinetik alclar, beden dengesinin salanmasyla ilgili duyular i kulaktaki yarm daire kanallar toplamaktadr. Bu anlamda duyu organlar ya da dier alc hcreler tarafndan derlenen veriler, sinir sistemince sinirsel enerjiye evrilmesiyle zihinde bir takm psikolojik ilemlerden sonra algsal rnler haline dnrler. nsan beyninin alc hcrelerin toplad verileri, bireyin iinde bulunduu ihtiyalar, amalar, beklentileri, gemi yaantlar ve dier sosyo-kltrel etkenleri de hesaba katarak seme ve rgtleme ilemlerine alglama ad verilmektedir. 2. Tepkilernsan organizmasnn d uyaranlardan kaynaklanan bedensel ya da ruhsal deiim yaamas olarak tanmlanr. Ak ve kapal olarak iki ksmda ele alnabilir. Ak tepkiler, konuma, yrme, oturma vs. gibi bir takm deiikliklere yol aan eylemlerden oluur. Kapal tepkiler ise, uyaran karsnda yzn kzarmas, kalarn atlmas, sevinme, kskanma, ar ekme gibi belirli eylem ve hareketi gerektirmeyen ancak baz belirtileri da vuran davranlardr. Davran BilimleriDavran etkiye kar tepki ve canllarn gzlenebilen faaliyetleridir. Bu anlamda davranlarn eitli ynlerini inceleyen bilimlere davran bilimleri denir. Bu bilimler davranlar bilimsel adan yani sebep-sonu ilikisi ierisinde inceler.

Davran bilimleri canllarn hareketlerini, davran biimlerini incelerken bu davranlarn meydana geli eklini, deiimini, sebeplerini ve devamn aklamaya alrlar. Davranlar esas olarak insanla ilgili btn bilimlerin alanna girdii halde (ekonomi, tarih, hukuk, biyoloji, beeri corafya, siyaset vs.) en ok sosyoloji, psikoloji ve antropoloji bilimleri tarafndan konu edinilmitir. Bu disiplinlerden her biri insan davranlarn kendilerine gre ele almakta ve zme ulamaya almaktadr. Yani bu bilimlerin dierlerinden fark davranlar dorudan ele alm olmalardr. Davranlarn bir ksm objektif yani llebilir zelliktedir. Jest ve mimikler kan dolam gibi. Bazlar ise dorudan llemez yani sbjektiftirler. Ar, ac, zdrap, ak, kin, nefret vs. gibi. Davranlar doru, yanl, normal, anormal, iyi , kt olarak toplumdan topluma farkllk gsterirler. nsan davranlar iki ekilde kazanlr ve gelitirilirler. Bunlar;1. Doum ncesi davranlar2. Doum sonras davranlar1. Doum ncesi davranlarBunlar primer tipte davranlardr. Mesela anne adaylarnn doum ncesi bebein kprtlarn hissetmesi gibi. Buradan anlalmaktadr ki insanda bir ksm davranlar potansiyel olarak mevcuttur. Emme, yeme, solunum gibi davranlar bu trdendir. 2. Doum sonras davranlarBu davranlar evreden kazanlan davranlar olduu iin bunlara sonradan kazanlan davranlar denir. rnein, paylama duygusu, rf, adet, sosyalleme ve arkada edinme gibi. Buradan u anlalyor ki insan gelitike ve olgunlatka psiko-sosyal davranlar, biyolojik davranlar karsnda bir stnlk gstermektedir. Davran denilince temelde organizma anlalmaktadr. Organizma ise canllk tayan varlk veya organlarla sistemlerin bir btnlk gstermesi demektir. Bu davrann balayabilmesi iin iten gelen bir uyarmn olmas gerekir. Yani i itici g olmadka davrann balamas mmkn deildir. Davran Bilimlerinin Birbiriyle likisiDavran bilimlerinden her biri insann faaliyetlerini farkl adan ele aldklar iin, aralarnda kesin bir snr izilemez. Bunun nedeni insan davranlarnn kompleks olmasdr. 1. Sosyoloji2. Psikoloji3. Antropoloji1. SosyolojiSosyal ilikilerle, bunlarn tekilatlanma eklini inceler. nsan davranlarn topluma ynelik modele uygun ve rneklemi tavr ve hareketler olarak deerlendirir. 2. PsikolojiBir tek insann davranlarn ve ruhsal olaylarn inceleyen bilim daldr. Bu adan bakldnda psikolojinin konular arasnda, motivasyonlar, heyecanlar, renme, dnme, alglama ,zeka, tavrlar, kanaatler vs gibi davran konular yer almaktadr. 3. Antropolojinsan ve ona yakn canl trlerini ele alarak inceleyen ve karlatran bilim daldr. Antropoloji insanlarn biyolojik yaplarn ve dier canllar arasndaki yerini, nemini, farkn inceler. Ayrca antropoloji, gnmze kadar gelmi gemi btn kltr ve medeniyet kalntlarn ve teknoloji biimlerini eitli ynlerden deerlendirmektedir. Bu bilim dal insan incelerken yeryznde halen yaamakta olan toplumlarn evre zerine etkileri ve ilikilerine de deinmekte, corafi ve sosyal evrenin insan iin nemini vurgulamaktadr. Davran Bilimlerinin TarihiDavran bilimlerinin tarihi insan tarihine eittir. nsan tabiatta grndkten sonra her olayn meydana geli sebebini merak etmi, olaylarn karsnda pasif kalmamtr. Bylece eitli bilimler domutur. nsanlarn yeryznde saylar arttka ilikileri de artm ve o gne kadar kullanlmayan kaynaklar deerlendirilmeye balanmtr. Buna bal olarak eitli medeniyetler meydana gelmitir. lk medeniyetlerin su kenarlarnda meydana gelmesi, tarma uygun alanlarn insan hayatnn kolaylamasnda nemini ortaya koymaktadr. Daha nce avclk ve toplayclkla geinen insan artk evresine hakim olmaya balam bylece sosyal ilikiler ortaya kmtr. nsann faaliyetlerini tutum ve davranlarn anlama amacn gden eitli bilim dallar, insanla balam ve zellikle 19. yzyln ikinci yarsndan sonra gelime gstermilerdir. Davran bilimlerinin temeli olan sosyoloji, psikoloji ve antropoloji alannda almalar da bu dnemde balamtr. Davran Bilimlerinin MetotlarMetot, bilimlerin doruya ulamak iin kullandklar kurallardr. A. Gzlem ve deneyOlaylarn meydana geli ekline karmadan olduu gibi deerlendirmektir. Mesela ocuklarn paylama zelliini anlamak iin onlar oyun oynarken seyretmek gerekir. Ayrca tabiat olaylarn laboratuarda tekrar etmeye deney denir. B. GrmeDavranlarn zmlenmesi iin, uzmanlarn fertlerle konuma yapmas ve problemlerini zmlemesidir. C. TestBireylerin belli zelliklerini( yetenek, zeka, baar,vs.) lmek iin dzenlenen bir l tekniidir. D. TmevarmZihnin zelden genele, prensiplerden kanunlara varmak iin gsterdii abadr. E. TmdengelimBir olay hakknda elde edilen genel prensibi zel olaylara uygulamaktr. Davran Bilimlerinin Temel Kavramlar1. Davran nsan davranlar ok eitlilik gsterir. Davran bilimlerinin en bata gelen konusu insan davranlardr. nsan davran hakknda baz varsaymlar oluturulmutur. Bunlar, nsan davran nedenlidir. nsan davran gdldr.nsan davran hedefe yneliktir.

Bu varsaymlar dikkate aldmzda davrann rast gele olmad ayrca herhangi bir neden olmadan davrann olumayaca dncesi dorulanmaktadr. nk insann davranta bulunmas iin dsal ve isel bir uyar gerekmektedir. Davran bilimcilere gre, insann davranta bulunmas iin bir uyarann olmas gerekir. Uyarc geldiinde insan davranta bulunur. Uyaran Organizma Tepki Davran 2. Motivasyonnsanlarn, toplumun, gruplarn veya kurumlarn amalar dorultusunda almalar iin onlarn motive edilmesi gerekir. nk motive edilen birey zevkle iini yapar ve bu da hem kendisinin hem de kurumun verimliliini olumlu ynde etkiler. Motivasyon iin yaplmas konusunda bireyin davranlarn tanmlar. Her insan davrannn arkasnda bir istek ve nnde bir ama vardr. Amaca ulamak iin insann isteklerinin doyurulmas gerekir. stekleri karlanan birey kurumun amalarn gerekletirmek iin daha ok aba gsterir.3. KiilikKiilik, bir bireyin btn ilgilerinin, yeteneklerinin, konuma biiminin, tutumlarnn, d grnmnn ve iinde bulunduu ortama uyum eklinin tm zelliklerini kapsayan bir kavramdr. Bireyin kiilii, hem evrenin hem de kaltsal zelliklerinin etkisiyle oluur. Toplum, bireyin doutan getirdii zellikleri bir kuyumcu ustalyla ileyerek onun kiiliinin tamamlanmasna yardmc olur. 4. Sosyal GrupSosyal gruplarn davran bilimleri asndan ok nemli olmasnn nedeni, insan davranlarnn daha kolay anlalmasna yardmc olmasdr. nk insanlar bakalar tarafndan etkilenerek bir ok davran gerekletirirler. Ortak bir ama, ihtiya, inan ve dnce sistemi etrafnda iki yada daha ok insann karlkl iliki iine girmeleri sosyal grubun olumasna zemin hazrlar. 5. RolRol kavram farkl dzeylerdeki sosyal olaylar birbirine balayan nemli kavramlardan biridir. Rol, belirli statlere sahip bireylerden istenen ve beklenen davranlar btndr.6. YetkiOrganizasyonlarda yetki, bireylerin davranlarn ve kaynaklarn kullanmn kontrol edici ve etkileyici yasal bir gtr. Davran bilimleri uzmanlar yetki konusunda birok aratrma yapmlardr. Neticede, insanlarn farkl kiilik yaplarndan dolay yetki sahibi olma ve yetkili karsnda farkl davranlar sergiledikleri bulunmutur. 7. YnetimYnetim, baka insanlar vastasyla i grmektir. Ynetim, retim faktrlerini verimli bir ekilde bir araya getirme faaliyetidir. 8. LiderlikLider, grubun amacn belirleyen, grup ii iletiimi salayan, yaratc, rgtleyici ve dzenleyici kimsedir. Liderlik ise, insanlar belirlenen amalar dorultusunda harekete geirme yeteneidir.

9. atmaatma, iki yada daha fazla kii veya grup arasnda eitli kaynaklardan doan anlamazlklar btndr. 10. GG, bakalarn etkileyebilme kapasitesidir. Daha geni bir tanmla, bir insann kendi emirlerini veya istedii bir kural uygulamas iin bakasn etkileme yeteneidir. Eer bir insan kendi istekleri dorultusunda bakalarnn hareketlerini etkileyebiliyorsa bu kiinin g sahibi olduunu sylemek mmkndr. G alan, bir kiinin etkileyebilecei insanlarn toplamGcn konusu, kiinin bakalarn hangi konularda etkilediini aklar.Gcn kaynaklar, insann bakalarn etkileyebilmek iin hangi kaynaklardan istifade ettiini ifade eder.

11. OtoriteMax Webere gre otorite, organizasyon ve grup yelerinin artsz ve istekli olarak ynetici veya liderlerin emirlerine uymalardr. Otorite, organizasyon ve grubun yneticiye verdii emir verme ve emrin gereklerini yerine getirmeyi bekleme hakkdr. Otorite gcn kurumlatrlm halidir. G bir eyi yapabilme yeteneiyken, otorite bir eyi yapabilme hakkdr. 12. NormSosyal normlar, toplumsal yaam iindeki bireylerin nasl hareket edeceini belirleyen yazl ve yazl olmayan kurallar topluluudur. Sosyal normlar, rfler, adetler, gelenekler, grg, ahlak ve hukuk kurallar oluturmaktadr. 13. StatBir kiinin sosyal sistem iindeki mevkii ve bu mevkiinin belirledii hak ve grevleri ifade eder. Stat biimsel ve biimsel olmayan ekillerde grlebilir. Biimsel stat, bir rgtn otorite yapsnn belirledii sralamaya gre oluturulur. Biimsel olmayan stat ise, bireylere kendilerine duyulan sevgi ve sempati nedeniyle yaktrlan sosyal dereceyi ve pozisyonu belirler.