cümle ve metin bilgisi

7/31/2019 Cmle ve Metin Bilgisi

1/19

ETM FAKLTELERN

CMLE VE METN BLGS

O K U M AA N L A M A

Y O R U M L A M A Z M L E M E

Sddk Akbayr

5. Bask


2/19

ii

Sddk Akbayr

CMLE VE METN BLGS

ISBN 9944-919-03-9

2007, Pegem A Yaynclk

Bu kitabn basm, yayn ve sat haklar,Pegem A Yaynclk Eitim Danmanlk Hizmetleri Tic. Ltd. ti.ne ait-tir. Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri, ka-pak tasarm mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayt ya da ba-

ka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz. Bu kitap T.C.Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr. Okuyucularmzn bandrololmayan kitaplar hakknda yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz

yaynlar satn almamasn diliyoruz.

1. Bask: ubat 20035. Bask: Ocak 2007

Kapak Tasarm: zulfin.euaYayn Ynetmeni: Grsel Avc

Bask: Baran Ofset

Pegem A YaynclkEitim Danmanlk Hizmetleri Tic. Ltd. ti.

Adakale Sokak 4/1 Yeniehir ANKARATel: (312) 430 67 50 430 67 51

Belge: (312) 431 37 38

nternet: www.pegema.com.tre-posta: [email protected]


3/19

iii

Sddk Akbayr

1966 Erzurum doumlu. Uluda niversitesi Balkesir Necatibey Eitim Fakl-tesi Trk Dili ve Edebiyat Eitimi blmn bitirdi. Yksek lisansn, OndokuzMays niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trke Eitimi Anabilim Dalndayapt.

Bir kamu niversitesinde grevlidir.

eitli kitaplara blmler yazan, ilkretim Trke ders kitaplarnn hazrlan-

mas

nda grev alan yazar

n; Milliyet Sanat, Hece, Hece yk, Yom Sanat, Dzyaz

Defteri, Kafda, Ada, Yolcu, iir Gz gibi dergilerde yaymlanm eletiri-zmleme yazlarnn yan sra Trke retimi ile ilgili kitaplar vardr.

Kitaplar:

Trke-Edebiyat, Doruk Yaynlar, Ankara 1996. (Tkendi)

Eitim Faklteleri in Cmle ve Metin Bilgisi / Okuma Anlama Yorumlamazmleme, Pegem A Yaynlar, 5. Basm, Ankara 2007.

Dil ve Diksiyon / Yazl ve Szl Anlatm Bozukluklar, 4. Basm, Aka Ya-ynlar, Ankara 2006.

Edebiyat Karn Doyurmaz ay irir 32 Ksm Tekmili Birden Portreler,Yolcu Yaynlar, Samsun 2006.


4/19

v

SUNU

Yedi blm biiminde oluturulan bu kitapta arlkl olarak metin zmlemesineyer verildi. Metin kavramyla ilgili genel bilgiler, yaln ve pratik bir yntemle aktarl-maya alld.Konuyla ilgilenenlerin sknts, konunun kendisiyle deil, konunun anla-tm biimiyledir. Kuramsal arlkl birok kitapta bulunabilecek ayrntlardan ok, bubilgilerin zn ve nasl retileceine ynelik ipularn aktarmaya ncelik tannd.

Metin Bilgisiyle ilgili kitaplarn birou, yabanc diller blmne zg bir bakasyla ve evirinin glgesinde hazrlandndan zaman zaman blm dndaki okurlar-ca almlanmasnda skntlar yaanmaktadr. zellikle dilbilim eitiminden gemeyen /geemeyen okurlar, bu tr kitaplara uzak kalmaktadr. Amacmz, bu sknty ve uzakl

k

smen azaltmakt

r.Cmle ve Metin Bilgisinin, bir yanyla kuramsal kitap olmasna, dier yanyla da

YKn belirledii kur tanmndan yola klarak kaynak kitap nitelii tamasna gayretedildi. Kuramsal bilgilerin, aklayc rnek alntlarla ve uygulama metinleriyle destek-lenmesine zen gsterildi. Blmler, Eitim fakltelerinin Trke Eitimi blmndeokutulan Metin Bilgisi, Yaz Yazma Teknikleri ilkretim blmlerinin Snf retmen-lii anabilim dallarnda okutulan Cmle ve Metin Bilgisi derslerinin kur tanmlar dik-kate alarak belirlendi.

retmen adaylarnn retim aamasnda karlatklar skntlarn banda, dilbil-gisi, cmle yorumu ve paragrafn nemli bir yer tuttuuna retmenlik uygulamalarndatank olduk.

Cmle Yorumu, Dilbilgisi Asndan Cmle ve Paragraf Bilgisi blmn hazr-

larken OKS, SS, LES sorularnn biim ve ierik zelliklerini aratrdk. Yeni TrkeProgramyla kur tanmlarn ve snav sistemini karlatrdk.

Trke Dilbilgisi konularn akademik yaklamlardan ok, retmen adaylarnnbeklentilerini ve Trkiyedeki snav gereini dikkate alarak aktarmaya altk.

Cmle ve Metin Bilgisinin muhatab olarak Trke-edebiyat retmenlerini, snfretmenlerini, sz konusu dersi okutan retim elemanlarn ve Trke, Trk Dili veEdebiyat, ve snf retmenlii blmlerinde okuyan retmen adaylarn grmeyi a-maladk.

Sddk AkbayrOcak 2007 Samsun


5/19

vii

N D E K L E R

BRNC BLM

OKUMA ANLAMA YORUMLAMA....................... ............................................ 1

1. OKUMA ................................................... ........................................................... . 1

1.1. Okuma Edimi .............................................................. .................................. 1

1.2. Okumann Yeniden retime Katks............................................................ .. 4

1.3. Okurluk Donanm ....................................................... .................................. 5

1.4. Okuma Sorunlar .......................................................... .................................. 6

1.4.1. Ekonomik Boyut........................................ ......................................... 6

1.4.2. Toplumsal Boyut ............................................................. ................... 7

1.4.3. Bireysel Boyut .......................................................... .......................... 7

1.4.4. Siyasal Boyut.................... .................................................................. 7

1.4. 5.Psikolojik Boyut ............................................................... .................. 8

2. ANLAMA YORUMLAMA .................................................................................. 9

2.1. Okuma Biimlerinin Anlam ve Yorumlama likisi ...................................... 9

2.2. Anlama ve Yorumlama ........................................................... ..................... 10

KNC BLM

CMLENN ANLAMI VE YORUMU .................................................. .............. 13

1. CMLE - METN LKS ...................................................... .......................... 13

2. CMLE YORUMUNUN TEMEL ZELLKLER ....................................... ....14

3. ZET .............................................................. ..................................................... 28

NC BLM

DLBLGS AISINDAN CMLE ...................................................... .............. 31

1. BM BLGS ......................................................... .......................................... 31

1.1. Kk-Gvde.................................................................... ............................... 31

1.2. Ekler..................... ................................................................ ........................ 34

1.2.1. Yapm Ekleri .......................................................... .......................... 34


6/19

viii

1.2.2. ekim Ekleri.............................. ....................................................... 40

1.3. Bileik Szckler .............................................................. ........................... 48

1.4. Deiken Grevli Ekler.......................................... ...................................... 55

1.5. Sorunlu Kkler.......................... ............................................................... .... 58

2. SZCK TRLER ............................................................ ................................ 61

2.1. Szck Trlerine Genel Bir Bak ............................................................... 61

2.2. Szck Trlerinin Temel zellikleri ........................................................ ...69

3. SZCK BEKLER ........................................................ ................................ 94

3.1. Giri ....................................................... ..................................................... 94

3.2. Eylemsiler ................................................................................................... 99

3.3. Tamlamalar ....................................................... ......................................... 108

3.3.1. Ad Tamlamalar........................................................... ................... 108

3.3.2. Sfat Tamlamalar ........................................................ ................... 115

4. CMLE BLGS........................................................... .................................... 118

4.1. Cmlenin elerine Genel Bir Bak ....................................................... 118

4.2. Cmlenin eleri ................................................................ ...................... 120

4.2.1.Yklem .......................................................... ................................. 120

4.2.2. zne ........................................................... .................................... 123

4.2.3. Tmleler ......................................................... .............................. 125

4.3. Cmle Trleri ............................................................................................ 128

4.3.1. Yklemin Trne Gre Cmleler................................................... 130

4.3.2. Anlamlarna Gre Cmleler ...................... .................................... 131

4.3.3. elerinin Dizililerine Gre Cmleler ......................................... 133

4.3.4. Yaplarna Gre Cmleler ..... ........................................................ 135

5. EYLEM ATILARI .......................................................................................... 1415.1. zne-Yklem, Nesne-Yklem likisi ...................................................... 141

5.2. Nesnelerine Gre Eylemler.............................................................. .......... 143

5.3. Eylemlerde at Deiimleriyle lgili rnekler ........................................ 146

5.4. Dilbilgisi Evinin ats .......................................................... ................... 147


7/19

ix

6. ZET.......................................... ................................................................ ........ 152

6.1. D ve zml Cmle rnekleri ......................................................... 152

6. 2. Bir Cmlenin Kuruluu.......................................................... ................... 158

DRDNC BLM

PARAGRAF BLGS ........................................................... .............................. 161

1. PARAGRAFIN YAPISI VE YORUMU ...................................................... ..... 161

1.1. Paragraf Okuma Anlama Yorumlama....................................................... 161

1.2. Kavramsal Adan Paragraf .............................................................. ......... 163

1.3. Paragrafn Yaps ve Paragraf Sorularnn zm................................... 163

1.4. Paragraf ve Balk ........................................................ .............................. 166

1.5. Paragrafta Konu ve zlek.................................................................... ........ 168

2. ANLATIM BMLER ...................................................... .............................. 172

2.1. Giri ........................................................... .............................................. 172

2.2. Anlatm Biimlerinin ve Dnceyi Gelitirme

Tekniklerinin Yazma Becerisi Edinimindeki levleri ............................ 174

2.3. Anlatm Biimlerinin ve Dnceyi Gelitirme

Tekniklerinin Anadnce ile likisi ...................................................... 218

BENC BLM

METNN KURAMSAL BALAMI................ ................................................... 219

1. METN NEDR?............. ............................................................... ................... 219

1.1. Metnin Tanm .............................................................. ............................. 219

1.2. Dile Dayalletiimin Temel Birimi: Metin .............................................. 220

2. METN KURMANIN (RETMENN) EVRELER ........................................ 221

2.1. Ama Tespiti.. ..................................................................... ....................... 2222.2. Konuyu Seme ve Snrlandrma ............................................................... 222

2.3. letiyi Belirleme ......................................................... ................................ 223

2.4. Dnceleri Oluturma Dzenleme ........................................................... 224

2.5. Sylem Tasarm .......................................................... .............................. 224

2.6. Kavram An Kurma ........................................................... ..................... 225


8/19

x

2.7. Dilsel Gsterenleri Seme.................................................... ...................... 226

2.8. Metin Dzeyinde Dilsel Kodlamaya Gei ................................................ 227

2.9. Yazma ............................................................... ......................................... 229

2.10. Yazlanlar Denetleme ................................................................. ............ 229

3. METN KURMA RNE ........................................................... ................... 230

4. RNEK METN / DZSEL VE DZMSEL LKLER VE

ERETLEMEL ANLATIM ..................................................................... ..... 232

1. Giri............................................................ ................................................... 232

1.1 Sorun ................................................................ .................................. 232

1.2. Ama ............................................................... .................................. 234

1.3. nem ................................................................ ................................. 235

1.4. Snrllk..................... ............................................................... ......... 235

2. Kuramsal Temeller .................................................................. ...................... 235

2.1. iir Dili ................................................................ .............................. 235

2.2. Saussuren Dil Gstergesi ............................................................... 235

2.3. Bhler Modeli (Organon Modeli)...................................................... 237

2.4. Jakobson ve Dilsel letiim............. ................................................... 2382.5. Dizisel ve Dizimsel likiler .............................................................. 240

3. Eretilemenin Oluumu..................... ............................................................ 245

3.1 Benzetme-Eretileme likisi ............................................................. 245

3.2. Eretileme ..................................................................... .................... 246

3.3. Allmam Badatrma-Eretileme likisi.................................... 253

4. Sonu.............. ................................................................ ............................... 257

4.1. zet ................................................................ ................................... 257

4.2. Yarg.......................................................... ........................................ 257

4.3. neri........ ..................................................................... ..................... 258

5. METN TRLER .............................................................. .............................. 259

5.1. Yazl Amalar Asndan Metinler......................................................... 259

5.1.1. retici Metinler .................................................................... ........ 259

5.1.2. Yaznsal Metinler ................................................................... ........ 260


9/19

xi

5.2. letiim Asndan Metinler .................................................................... ... 261

5.2.1. Yaln Anlaml Metinler .................................................................. 261

5.2.2. Yabanclatran Metinler ................................................................ 261

5.2.3. rtk Anlaml Metinler .................................................................. 262

5.3. levleri Asndan Metinler ....................................................... .............. 262

5.4. Ya Gruplarna Gre Metinler ................................................................. 263

5.4.1. Giri ...................................................... ........................................ 263

5.4.2. Yalara Gre Okuma Eitimleri .................................................... 264

5.4.3. Masal ............................................................................................. 267

5.4.4. iir .................................................................... .............................. 272

5.4.5. yk ............................................................... ................................ 278

5.4.6. Roman .................................................................. .......................... 282

5.4.7. Fantastik Metinler..................................................... ...................... 284

5.4.8. Tiyatro .......................................................................... .................. 285

5.4.9. Sonu................................................................. ............................. 287

ALTINCI BLM

ROMAN - YK....................................................... .......................................... 291

1. ROMAN ZMLEME YNTEM ...................................................... ........ 291

1.1. Metnind Nesnel eler ................................................................ .......... 291

1.2. Roman Trleri ......................................................... ................................... 292

1.3. yk-Olay rgs-zet.................................................................. .......... 295

1.4. Anlatc............................................................... ........................................ 298

1.5. Bak As ......................................................... ........................................ 298

1.6. Kiiler ............................................................. ........................................... 3011.7. Zaman ............................................................... ......................................... 302

1.8. Mekan (Uzam) ................................................................ ........................... 304

1.9. Tematik Yap ................................................................ ............................. 305

1.10. Kurgu ve Anlat Dzeyi ................................................................... ........ 306


10/19

xii

1.11. Anlatm Teknikleri.................................................................... ............... 308

1.12. Dil ve slup............................................................ ................................. 310

2. ROMAN-YK AYRIMI ................................................................................ 312

3. YK ZMLEMESNE GENEL BR BAKI

ZMLEMELER........................................... ............................................... 314

1. HUZUR Ahmet Hamdi Tanpnar ............................................................. ......... 315

2.GLBK etin ner ........................................................................................ 332

3. BOYACIKYDE KANLI BR AK CNAYET Murathan Mungan ............ 346

YEDNC BLM

R ............................................................... ................................................... 361

1. R ZMLEMESNE GR ............................................................. ........ 361

1.1. Bilim-Sanat Ayrm ve iir zmlemesi ................................................ 361

1.2. Gelenein Dnyas ve iir zmlemesi ................................................. 362

2. KZ ANLAM VE OUL OKUMA .............................................................. 365

3. RN OLUUMU ........................................................... ............................... 369

4. R-YK LKS ....................................................... .............................. 371

4.1. Giri ...................................................... ................................................... 371

4.2. yknn iirdeki Serveni ............................ .......................................... 373

4.3. Sonu ............................................................. ......................................... 374

5. R ZMLEME YNTEM.............................................................. ......... 375

5.1. iirsel Metnin Anlam Yaps ............................................................ ......... 375

5.2. Sorularn Klavuzluundan Yararlanma .................................................... 376

5.3. iir zmleme Aamalar ................................................................ ........ 379

6. ZMLEME SRECNDE METNN LETM BOYUTU ...................... 3827. R DL ...................................................... ................................................... 385

7.1. iir Dilinde Alanlar.................... ................................................................ 385

7.2. iirsel Dilbilim ................................................. ........................................ 387

7.3. Sapmalar ve Badatrmalar ............................................................ .......... 389


11/19

xiii

7.3.1. Sapmalar ........................................................... ............................. 389

7.3.2. Badatrmalar ...................................................................... ........ 394

7.4. iir ve Szck Trleri ................................................................ ............. 395

8. R VE ESTETK ............................................................... ............................. 397

9. R VE MGE ........................................................... ....................................... 400

10. BMSEL ZELLKLER ........................................................ ..................... 403

10.1. ll ve Uyakl Anlatm .............................................................. ......... 403

10.2.Uyan ve Redifin iir Yorumuna Etkisi ................................................ 404

ZMLEMELER............................................................................................. 405

METNLERN ANLATISAL VE SYLEMSEL KMLKLERNE

YAKLAIMLAR .......................................................... ....................................... 405

1. SAKARYA TRKS Necip Fazl Ksakrek ................................................ 405

2. BEN SANA MECBURUM Attila lhan........................................ ..................... 428

3. FAHRYE ABLA Ahmet Muhip Dranas.......................................................... 436

4. HKAYE Cahit Klebi ................................................................. ...................... 447

KAYNAKA ....................................................... ................................................. 457


12/19

Okuma Anlama Yorumlama 1

Bir metnin okur tarafndanalglanmas ya da ayrntlolarak okunmas, kat ilkelerleaklanabilecek g bir olgu

deil, aksine devingen biriletiim srecidir denilebilir.Metni okumak, olaylarzincirini birbiriyleilikilendirmek ve deiimleridnmleri izleyebilmek bellibirdevingenlik iinde olabi-lecektir.

Doan Gnay

birinci blm

1. OKUMA

1. 1. Okuma Edimi

Okuma, ses organlar ve gz yoluyla alglanan iaret ve sembollerin beyintarafndan yorumlanarak deerlendirilmesi ve anlamlandrlmas srecidir. Okumabecerisi, rencinin farkl kaynaklara ulaarak yeni bilgi, olay, durum ve

deneyimlerle karlamasn salar. Dolaysyla bu beceri; renme, aratrma,yorumlama, tartma, eletirel dnmeyi salayan bir sreci de iine alr. 1

Farkl kaynaklarda birok tanmla ele alnan okuma edimi, temel aamadagerekleir:Alglama, bellee kaydetme, yaplandrma (yeniden oluturma).

AlglamaAlglama, gz ile beyin arasndaki ilikiye

dayal bir etkinliktir. Gz, yazl gstergeleri ardardna tek tek hisseder; ancak hissedilen bualglama, bir paket durumundadr. Bir szckalglanrken iindeki sesbirimler ya da bir cmle

alglanrken iindeki szckler ilk anda farkedilmez. Yani, tek tek alglama beyin tarafndanok hzl yaplr. Bunun iin, okur, gstergeleripaketler durumunda algladn dnr.Szgelimi, tmevarm yntemi ile, nce harfleri,sonra szckleri renmeye alan bir rencininharfleri birbiri ile ilikilendirerek okumayaalmasnda bu paket durumundaki alglamannhenz olumad grlebilir.

1lkretim Trke Dersi retim Program, (6-8), MEB, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, Ankara2005.


13/19

13

ikinci blm

1. CMLE METN LKS

Metin, onu oluturan cmleler toplamndan farkl, kendine zg bir btndr.Cmlelerden oluan deil, cmlelerle gerekleen anlaml bir yapdr. Cmle, biim-sel bir dilbilgisinin temel ta olarak kullanlabilecek kuramsal bir tabandr. Metinise dil d elerle kavranabilen bir birimdir. Yani cmle, dilbilgisinin bir birimiolarak ele alnabilirken; metin, bildiriim ilevinin gz nne alnmasn gerektirendevingen bir sre olarak dnlr. Metin, dilin duraan bir birimi deil devingenbir srecidir. Bir baka deyile metin, hem (yazarn oluturduu) rn hem de (oku-

yucunun okuma srasnda anlamlandrmas bakmndan) sre olma zelliini birarada tar. Cmle yalnz dilsel bir dzenleme ierir ve cmlenin dilsel bir amacvardr; halbuki metin, balama dnk bir dzenleme ierir.1

Metinle ilgili hereyi kapsad dnlen metinsellik kavram temel olarak tu-tarllk ile aklanabilir. Metnin doruluu (ya da anlamsal tutarll) iin kullanla-bilecek bant ve tutarllk kavram, dilsel adan cmlenin dilbilgisellik esinebenzer. Bir cmlenin doru ya da yanl olmas dilbilgisellik lsnde deerlendiri-lir. Bir cmleler grubunun da metin olup olmad ya da metinsel zellik tayptamad tutarllk esine gre deerlendirilebilir

Metin be adan cmleye benzetilebilir:

1. Cmle nasl konuann dncesini dile getirirse metin de yazarn dnce-sini dile getirir. Metnin tm iinde yer alan cmlelerin dile getirdiindendaha youn, karmak bir anlam tar. Bu nedenle metni oluturan cmlele-rin tek tek anlalmas, metnin tm olarak anlalmas demek deildir.

2. Cmle nasl szcklerden oluan bir bileimse, metin de bir yk olutur-

1 Gney, Doan, Metin Bilgisi, Multlngual Yaynlar, stanbul 2001, s.34


14/19

31

nc blm

1. BM BLGSSzcn yaps ve cmle ilikisi:

Tmleleri belirleme, durum ekleriyle dorudan ilgilidir. Yan cmlelerin belirlenmesi eylemsi ekleriyle balantldr. Ad soylu szcklerin yklem olabilmesi ekeylemle mmkndr.

1. 1. Kk-Gvde

KK: Szcn anlaml en kk birimdir.

Kkler nceden var olan dil birlikleridir.

Kkler, tr asndan ikiye ayrlr: Ad kkleri, eylem kkleri.

AD KKLER

Varlklarn, kavramlarn ad olan kklere denir. sim, zamir, sfat, zarf, edat,bala ve nlem olan szckler, szck tretmede ad kk biiminde deer-lendirilir.

AD (isim) kalem ad kk

ADIL (zamir) ben ad kk

NAD (sfat) iyi insan ad kk

BELRTE (zarf) Derslerine iyi alyor. ad kkLGE (edat) gibi ad kk

BALA fakat ad kk

NLEM vah ad kk

Yukardaki szck trlerinden hibiri -mak, mek ekiyle okunamaz.

Yansmalar, ad kkdr.


15/19

161

retenlerinrencilerin paragrafnyorumu konusundaki nyarg-lar, ikayetleri genellikleunlar olacaktr:

drdnc blm

1. PARAGRAFIN YAPISI VE YORUMU

1. 1. Paragraf Okuma Anlama ve Yorumlama

Paragraf sorular ok uzun, paragrafn sonuna gelin-ce paragrafn ban unutuyorum.Seenekler birbirine ok yakn, doru yant ayrtedemiyorum.Paragraf sorular ok fazla... Bunlar nasl okuyaca-m, canm sklyor.

retici, bu aamada renenlere u ayrntlar, nerileri aktarmak durumunda-dr: yi bir gzlemci olun! Nesnelere, olaylara ayrntlar karmadan bakmay bi-

lin! Unutmayn ki, grdklerini, yaadklarn doru yorumlayanlar, okuduk-

larn da doru yorumlar. Okuduunuz herhangi bir eyi (gazete, dergi, kitap..) anlayarak okuyun; o-

kuduklarnz kendi eletiri szgecinden geirerek deerlendirin. ok saydaparagraf sorusu zn. Paragraflarda anlamn bilmediiniz bir kavram ge-erse mutlaka szl an ve o szcn, kavramn anlamn renin.

Eer baarabilirseniz paragraf sorularn kendiniz hazrlayn, hazrladnzsorular arkadalarnzla zp tartn.

Paragraf sorularn dikkatli okuyun! nce soru cmlesini, sonra paragrafokumak size zaman kazandracaktr.

Karar verirken aceleci olmayn! A' dan E' ye tm seenekleri inceleyin. Paragraf sorularnn bir de psikolojik yn vardr. Sorular iin zordur der-

seniz sorular gerekten zorlar, ilkin, kendinizi sorularn kolay olduuna ha-zrlayn.

Paragraf sorularndan bazlar olduka uzundur. Ancak, yantlarn kolaycabulunabildii sorularn da bunlar olduunu unutmayn. Kimi sorularda seenekler birbirine ok yakndr, zellikle iki seenee in-

dirdiiniz sorularda aklnza ilk gelen seenein doru olma olasl dahayksektir.

Sorularn zmnde kesinlikle nesnel olun! Snavlarda hibir zaman Aca-ba, bu konuda siz nednyorsunuz? biiminde bir soru mant yoktur.Yorumlarnz, verilen paragrafn snrlarn amasn.


16/19

Cmle ve Metin Bilgisi 219

beinci blm

1. METN NEDR?

1. 1. Metnin Tanm

Franszca texte, ngilizce text szcklerinin kkenlerine bakldnda,bu szcklerin, Latincede kuma anlamndaki textus szcnden gel-diini grlebilir. Kuma nasl ipliklerden dokunarak bir btn olutu-ruyorsa, metin de kendisini oluturan elerin birbirlerine aama aamaeklemlenmesiyle, bir dokuma sreci sonunda ortaya kar.

rg, dokumacln sz daarndan alntlanp metin, anlat, sylem, ya-z konusunda sklkla yinelenen bir szcktr. rg ve deikenleri(doku, dokuma, kuma, iplik, u, rme, dm, a vs.) kimi zaman bir

benzeim kimi zaman da ereti bir anlamda kullanlmtr. Bir benzeimilikisi kurmak ya da ereti bir anlam yannda rg, dokuma szcnesimgesel anlamlar yklenmi, kimi metinlerde ise bir izlek olarak yeralm, sylensel bir deerle donatlmtr.1

Metin, bildiriim deeri tayan, eyleme ynelik devingen bir btndr;ba ve sonu ile kapal bir yap oluturan dilsel gstergelerin art arda gel-dii anlaml yapdr.

Her metin, anlam btnl oluturan metin paracklarnn (cmle vecmle deerindeki birliklerin) toplamdr. te bu metin paracklarnn

birlii metnin ieriini oluturur. 2

Okumaya konu olan, basl ve yazl, anlam ve anlatm btnl bulu-nan herey geni anlamda bir metindir. Biriirden bir romana, bir cm-leden bir paragrafa dein basl ve yazl dil rnlerinin tmn metin te-rimiyle adlandrabiliriz. 3

1Aktulum, Kubilay, Parallk Metinleraraslk, teki Yaynevi, Ankara 2004, s.119.2Gnay, Doan, Metin Bilgisi, Multlngual Yaynlar, stanbul 2001, s. 33.3zdemir, Emin, Eletirel Okuma, mit Yaynlar, Ankara 1995, s. 29.


17/19

291

MATERYAL ELER

Ne anlat

l

yor?1. Metind Nesnel eler2. Roman Tr3. Olay / Olay rgs / zet4. Anlatc ve Bak As5. Kiiler6. Zaman7. Mekan (Uzam)

TEMATK (ZLEKSEL) ELER

Niin anlatlyor?

8. Tematik (zleksel) Yap

ESTETK ELER

Nasl anlatlyor?

9. Kurgu ve Anlat Dzeyi10. Anlatm Teknikleri11. Dil ve slup ( Biem )

altnc blm

1. ROMAN ZMLEME YNTEM

A. Materyal eler

1. 1. Metind Nesnel eler

Yazarla lgili Metind eler

Yazarn ad, kitabn ad ve alt bal,epigraf, nsz, ithaf (sunu), dipnot, yaamyk-s gibi eler yazar tarafndan metnin daha iyi

alglanmas iin yaplan metind bilgilendir-melerdir.

Bir romann ad, yani bal, metinle ilgilisnrl bir bilgilendirme olarak tanmlanabilir.Baln, okunacak metni dierlerinden ayrtetmeyi salayan, okurun bir kitabevinde, dier-leri arasndan bu kitaba ynelmesini salayannemli bir ilevi vardr. Okurun kitapla ilkkarlamasnda izlekle ilgili en zl bilgileri

verebilir.

Roman balklar yalnzca szdizimsel bir

aklama deildir. Dikkatli bir okur iin kahra-man, olay ya da anlatda geen bir durumlailgili nemli ipular da verebilir. Birok roma-nn sadece adyla okurun dikkatini ektii bili-nen bir durumdur.


18/19

361

yedinci blm

1. R ZMLEMESNE GR

Bir yazy yavaa nmde skyorlar

Behet Necatigil

1. 1. Bilim-Sanat Ayrm ve iir zmleme

Bugn iirsel dil ya da iir dili dediimiz ve tanmlanmasnda byk glkler-le karlatmz karmak kavram, eskiden basit ve ok belirgin niteliklere sahipti.nk u ya da bu klasik ltn bir metinde bulunmas ya da bulunmamas bukonuda bir karara varmamz iin bize yardmc oluyordu.1 Oysa gnmzde lselzorunluluklardan kurtulmu ve biimsel adan dzyazdan pek farkl olmayan biriir anlay yerlemitir. Artk, nitelikli bir okuru iirlerin lsel zellikleri deil,yaratt imgeler etkilemektedir. Bu deiim sreci, iir zmleme yntemini deetkilemitir.

Sanatta bireysellik ve duygusallk, bilimde aklclk ve evrensellik daha basknbir rol oynar. Metin zmleme aamasnda bireyselliie ve duygululua yer yoktur.Edebiyat; zmleme eyleminde bir bilim olarak deerlendirilir. Edebiyat bilimi,znel bir yaklamla retilen rn nesnel ltlerle ele alr.

Bilim, zihinsel bir yaklamdr. nceleyecei nesneyi deneysel bir biimde -nnde grmek ister. Biim ve ierik asndan son derece deiken bir grnmortaya koyan iirin bilimle aklanamayan kimi zellikleri de vardr. Bata gelen

ilkeleri zgrlk ve zgnlk olduundan kimin, ne zaman, nas

l biriir oluturaca- nceden kestirilemez. Kimi zaman belirli akmlar iin belirli ortak yanlar szkonusu olabilir. Ancak hibirgerekiirin, ayn konuyu ileseler de, bir baka iirinyinelemesi olmad bir gerektir. Bylesine znel, deiken ve soyut nesneleriincelemek emek isteyen olduka g bir uratr; nk her yorum denemesi bi-linmeyene bir yolculuktur. Ayrca, bu yolculuktan okurun alaca haz yaznsal m,

1nce, zdemir; Yaznsal Sylem zerine, Can Yaynlar, stanbul 1993, s.15.


19/19

Kaynaka 457

KAYNAKA

Abac, Tahir, Huzur Hangi Makamda Bestelendi?, Varlk, S. 1159, Nisan 2004.

Adal, Oya, Anlamak ve Anlatmak, Pan Yaynlar, Ankara 2003.

Adal, Oya, Trkiye Trkesinde Biimbirimler, 2. Basm, Papatya Yaynlar, stanbul2004.

Adal, Bilgin, ocuk Edebiyat ile retmenlerin likisi Nasl Olmal?, Lacivert, S. 11,Eyll-Ekim 2006.

Ahmet Oktay, Gelitirilmemi Biriir zerine Notlar,iir At, S: 5, 1989.

Akaln, L. Sami, Edebiyat TerimleriSzl, Varlk Yaynlar, 6. Basm, stanbul 1984.

Akatl, Fsun, Edebiyat Defteri, Afa Yaynlar, stanbul 1987.

Akbayr, Sddk, iir Notlar I- iir ve Estetik, Ada, S.6, Mays-Haziran 2005.Akbayr, Sddk, iir Notlar II-iir Kurgusu, Ada, S.7, Austos-Eyll 2005.

Akbayr, Sddk, Trke-Edebiyat, Doruk Yaynlar, Ankara, 1996.

Akbayr, Sddk, ada Trk ykclnde Masal eleri, Hece yk, S.9, Haziran-Temmuz 2005.

Akbayr, Sddk, Gl Mutusuna Dair Bir YorumDenemesi, Hece, S. 73, Ocak 2003.

Akbayr, Sddk, Sakarya Trksnn Anlatsal ve Sylemsel Kimliine Bir Yaklam,Yom Sanat, Kasm-Aralk 2004, S.21.

Akbayr, Sddk, Yaamla Sanat ocuklukta Buluturan Bir Yazar: etin ner, Heceocuk Edebiyat zel Says, S. 104-105, Austos-Eyll 2005.

Akbayr, Sddk, Yazl Anlatm Biimlerinin Yazma Becerisi Edinimindeki

levleri, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ondokuz Mays niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits Trke Eitimi Anabilim Dal, Samsun 2006.

Akbayr, Sddk- ahin, erife, Ya Gruplarna Gre ocuklar in Edebiyat, Hece, ocukEdebiyat zel Says, S. 104-105, Austos-Eyll 2005.

Akn, Sunay, Antik Aclar, Cem Yaynlar, 2. Basm, stanbul 1995.

Akn, Sunay, Makiler, Cem Yaynlar, 2.Basm, stanbul 1994.

Akova, Akgn, Elimi Tut Yeter, nar Yaynlar, stanbul 1998.

Aksan, Doan, (Editr), Szck Trleri, TDK Yaynlar, Ankara 1983.

Aksan, Doan, Anlambilim ve Trk Anlambilimi , 3. Basm, Ankara. 1987.

Aksan, Doan, Cumhuriyet Bugne rneklerle iir zmlemeleri, Bilgi Yaynlar,Ankara 2004.

Aksan, Doan, Her Ynyle Dil (Ana izgileriyle Dilbilim 3), TDK Yaynlar, Ankara 1982.

Aksan, Doan, iir Dili ve Trkiir Dili, BE-TA Yaynlar, Ankara 1993.

Aksan, Doan, Trkenin Gc, Bilgi Yaynlar, Ankara 1987.Aksan, Doan, Trkiye Trkesinin Dn, Bugn, Yarn, Bilgi Yaynevi, Ankara 2000.

Aksoy, mer Asm, Ataszleri ve Deyimler Szl l, Adam Yaynlar, stanbul 1978.

Akta, erif- Gndz, Osman, Yazl ve Szl Anlatm, Aka Yaynlar, Ankara 2000.

Akta, erif, Roman Sanat ve Roman ncelemesineGiri, Aka Yaynlar, Ankara 1991.

Aktulum, Kubilay, Metinleraraslikiler, teki Yaynlar, Ankara 1999.

Aktulum, Kubilay, Parallk Metinleraraslk, teki Yaynevi, Ankara 2004.

cümle ve metin bilgisi

Documents