Çevre yÖnetĠm sĠstemĠ -...
TRANSCRIPT
ISO 14001
ÇEVRE
YÖNETĠM
SĠSTEMĠ
SAÜ-2012
ISO 14001 ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ
Bir kuruluşun çevreye verdikleri veya verebilecekleri çevresel etkilerinin azaltılması ve mümkün ise ortadan kaldırılabilmesi için geliştirilen yönetim sistemine Çevre Yönetim Sistemi adı verilir.
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi, doğal kaynak kullanımının azaltılması, toprağa, suya, havaya verilen zararların minimum düzeye indirilmesini amaçlayan, risk analizleri tabanında kurulan bir yönetim sistemidir.
Ürünün, hammaddeden başlayıp bitmiş ürün
haline getirilerek müşterilere sunulmasına kadar
geçen sürecin her aşamasında çevresel
faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin gerekli
aşamalar ve önlemler ile kontrol altına alınarak
çevreye verilen zararın en aza indirilmesini
sağlayan bir sistemin kurulmasını tarif eden ve
Uluslararası Standartlar Organizasyonu
tarafından yayınlanmış olan standartlar serisidir.
ISO 14001'in Tarihçesi
ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemi Standardının hazırlanması ilk olarak 1992 yılının haziran ayında Rio'da yapılan dünya zirvesinde alınan kararlara ve Rio Sözleşmesi'nde yer alan prensiplere dayanmaktadır.
Rio'da yapılan dünya zirvesinden yaklaşık 1 yıl sonra, 1993 yılında ISO tarafından, uluslararası çevre yönetim standartlarını hazırlamak üzere, yaklaşık 50 farklı ülkenin temsilcilerinden oluşan bir teknik komite kuruldu.
Bu komitenin çalıĢmaları sonucunda, 1996
yılı eylül ayında ISO 14001 Çevre Yönetim
Sistemi standardı yayınlanarak hayata
geçirildi. Halen ISO 14000 standardının
uygulaması gönüllülük esasına dayanmakla
birlikte, yakın bir gelecekte gerek toplumun,
gerek uluslararası kuruluĢların ve gerekse
devletlerin zorlaması ile standardın zorunlu
bir uygulamaya dönüĢeceği tahmin
edilmektedir.
STANDARDIN YAKLAŞIMI
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standardının asıl amacı önleyici olmasıdır.
Sistem her ne kadar önleyicilik üzerine kurulmuĢsa da, gerekli kontrol mekanizmalarını, düzeltici faaiyetleri ve geri besleme (feedback) mekanizmalarını da içermektedir.
Önleyici sistem yaklaĢımı
Hatalar ortaya çıkmadan önlenmeye çalıĢıldığından çevre yönetim sisteminde geliĢme ve iyileĢme sağlanmakta ve sonuçta pazara girme süreci daha hızlı olmaktadır
ÖNLEYĠCĠ SĠSTEM YAKLAġIMI
•Ġlgili tarafların isteklerinin tespiti (pazar araĢtırması)
•Tasarım ve geliĢtirme faaliyetleri
•Proses kontrol
•Pazarlama, satıĢ ve ilgili tarafların beklentilerinin karĢılanması
1
2
Proses
Kontrol
İlgili Tarafların İsteklerinin
Tespiti Tasarım ve
Geliştirme Faaliyeti
Pazarlama, Satış ve
ilg.tarf. bekl.
Karşılanması 3
4
DÜZELTĠCĠ SĠSTEM YAKLAġIMI Uygunsuzlukları ortadan kaldırmak için ilgili
tarafların Ģikayetlerinin analizi veya hatanın
yakalanması beklendiğinden daha yavaĢ tepki
verir.
1
2
Proses Kontrol
İlgili Tarafların
Şikayetleri Analizi Düzeltici
Faaliyet
Pazarlama, Satış
ve ilg. Tarf. Bekl.
giderilmesi
3
4
TS-EN-ISO 14000 Serisi Standartlar
• TS-EN-ISO 14001 Çevre Yönetimi -Çevre Yönetim
Sistemleri –Özellikler ve Kullanım Kılavuzu
• TS-ISO 14004 Çevre Yönetimi -Çevre Yönetim
Sistemleri –Prensipler, Sistemler ve Destekleyici
Teknikler Ġçin Genel Kılavuz
• TS-ISO 14010 Çevre Yönetimi -Çevre Denetim
Kılavuzu- Çevre Ġle Ġlgili Denetimin Genel Prensipleri
• TS-ISO 14011 Çevre Yönetimi -Çevre Denetim
Kılavuzu- Denetim Kılavuzu Denetim Usulü-Kısım 1 –
Çevre Yönetim Sistemlerinin Denetimi
• TS-ISO 14012 Çevre Yönetimi -Çevre Denetçilerinin
Haiz olması Gereken Özellikler
TS-EN-ISO 14000 Serisi Standartlar
• TS-ISO 14020 Çevre Etiketleri ve Beyanları Genel l Prensipler
• TS-ISO 14021 Çevre Yönetim-Çevreyle Ġlgili Etiketleme-Özbeyan Çevreyle Ġlgili Ġddialar-Terimler ve Tarifler
• TS-ISO 14024 Çevre Etiketleri ve Beyanları - Tip 1: Çevre Etiketlemesi - Prensipler ve Yöntemler
• TS-ISO 14031 Çevre Yönetimi- Çevre Performans Değerlendirilmesi- Kılavuz
• TS-ISO 14040 Çevre Yönetimi-Hayat Boyu Değerlendirme Genel Prensipler ve Uygulamalar
• TS-ISO/DIS 14050 Çevre Yönetimi- Terimler, Tarifler
TERĠMLER VE TANIMLAR
ÇEVRE
Ekolojik açıdan çevre; doğada bulunan canlı ve cansız unsurların bulunduğu ve karĢılıklı iliĢkilerinin gerçekleĢtiği ortamdır.
ISO 14000 standardı açısından ise çevre, bir kuruluĢun faaliyetlerini, içinde yürüttüğü; hava, su toprak, doğal kaynaklar, belirli bir ortamdaki bitki ve hayvan topluluğu (flora ve fauna), insan ve bunların birbirleri arasındaki iliĢkileri içine alan ortamdır. Bu çerçevede çevre, kuruluĢtan baĢlar ve tüm dünyayı içine alır. Bu çerçevede ortam, kuruluĢtan baĢlayarak bütün arzı içine alacak Ģekilde geniĢletilebilir.
Bir fabrika çalıĢanı için ise çevre; makinalardan,
fabrikadan, fabrika etrafından ve onu çevreleyen
havadan oluĢmaktadır. Ancak bu çevre onu
çevreleyen daha büyük çevreyi de
etkilemektedir. Üretim sırasında çeĢitli atıklar ve
ürünler oluĢmaktadır. Atıklar doğrudan o çevreyi,
ürünler ise dolaylı olarak diğer çevreleri
etkileyecektir. Bu nedenle çevre dünyadır, ve
çevre sorunları da bu nedenle küresel boyutta ele
alınmalıdır.
ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ
• Genel yönetim sisteminin; çevre politikasının
geliĢtirilmesi, uygulanması, baĢarıya
ulaĢtırılması, gözden geçirilmesi ve idamesi
amacını güden, kuruluĢ yapısı, planlama
faaliyetleri, sorumluluklar, uygulamalar, usuller,
iĢlemleri de içine alan parçasıdır.
KURULUġ
• Kendine has görevleri ve yönetimi olan, kamu
sektörüne veya özel sektöre ait bulunan her çeĢit
Ģirket, firma, teĢebbüs, otorite veya müessese,
bunların parçası veya resmen birleĢmiĢ olan
veya olmayan üst oluĢumlarıdır.
SÜREKLĠ ĠYĠLEġTĠRME
• KuruluĢun, çevre politikasına uygun olarak,
genel çevre icraatında geliĢmeler sağlamak için
kuruluĢ çevre yönetim sisteminin- sürekli olarak-
iyileĢtirilmesidir.
NOT - ĠyileĢtirmenin bütün faaliyet alanlarında aynı
zamanda gerçekleĢtirilmesi zorunlu değildir.
NOT - Birden çok iĢletme birimleri olan kuruluĢların,
bir iĢletme birimi, bir kuruluĢ olarak kabul edilebilir.
ĠLGĠLĠ TARAF
Bir kuruluĢun çevreyle ilgili icraat ve baĢarı derecesiyle ilgilenen veya bu icraat ve baĢarı derecesinden etkilenen kiĢi veya gruptur.
KĠRLENMENĠN ÖNLENMESĠ
• Kirlenmeyi önlemek, azaltmak veya kontrol altında tutmak
amacıyla yeniden devreye sokmayı, baĢka bir iĢleme tabi
tutmayı, iĢlemde değiĢiklik yapmayı, kontrol
mekanizmalarını, kaynakların etkin kullanımını ve malzeme ikamesini içine alabilen her türlü iĢlem ve
uygulamaya baĢvurulması; malzeme veya ürünlerin
kullanılmasıdır.
NOT - Kirlenmenin önlemesinin muhtemel yararları, olumsuz
çevre etkilerinin azaltılması, etkinliğin geliĢtirilmesini ve
maliyetin azaltılmasını içine alır.
ÇEVRE POLĠTĠKASI
• KuruluĢun, genel çevre icraatı ile ilgili niyet ve
prensiplerini açıklamak; faaliyet, çevre amaç
ve hedeflerine çerçeve teĢkil etmek üzere
yaptığı beyandır.
ÇEVRE AMACI
• Bir kuruluĢun, gerçekleĢtirmek amacıyla kendisi için
tespit ettiği, çevre politikasından kaynaklanan ve
mümkün olan her durumda sayılarla ifade edilen
genel maksadıdır.
ÇEVRE HEDEFĠ
• KuruluĢun çevre amaçlarından kaynaklanan, bu
amaçlara ulaĢmak için; kuruluĢca veya onun bir
bölümünce gerçekleĢtirilmek üzere belirlenen,
mümkün olduğunda sayılarla ifade edilen icraat
basamaklarıdır.
ÇEVRE BOYUTU
• KuruluĢun, faaliyetlerinin, ürünlerinin veya
hizmetlerinin çevre ile etkileĢime giren unsurlarıdır.
NOT - Önemli çevre boyutu, kuruluĢun, faaliyet, ürün ve
hizmetlerinin önemli çevre etkisine sahip olan veya
olabilecek olan boyutudur.
ÇEVRE ETKĠSĠ
• Çevrede, kısmen veya tamamen kuruluĢun faaliyet,
ürün ve hizmetleri dolayısıyla ortaya çıkan, olumlu
veya olumsuz her türlü değiĢikliktir.
ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ DENETĠMĠ
• KuruluĢun ÇYS’nin; ÇYS denetim kıstaslarına uyup
uymadığını belirlemek ve sonuçları müĢteriye
bildirmek amacıyla, gerekli delillerin tarafsız ve değer
yargılarına yer vermeyecek tarzda toplanması ve
değerlendirilmesinden ibaret bir değerlendirme ve
belgeye bağlama iĢlemidir.
ÇEVRE ĠCRAATI/BAġARISI
• KuruluĢun çevre yönetim sisteminin - kendi çevre
politikasına, amaç ve hedeflerine bağlı bir Ģekilde
- faaliyet, mal ve hizmetlerinin çevre boyutlarını
kontrol konusunda sağladığı ölçülebilir
sonuçlardır.
ISO 14001 ÇYS DÖNGÜSÜ
ISO 14001:2004 PUKÖ döngüsü üzerine kurulmuĢtur.
Planla: KuruluĢun çevre politikasına uygun sonuçlar
elde etmek için gerekli olan hedefleri ve sonuçları
elde etmek için gerekli olan hedefleri ve süreçleri
oluĢturmak.
Uygula: Süreçleri uygulamak
Kontrol et: Çevre politikası, amaçlar, hedefler, yasal
ve diğer yükümlülüklere karĢı gelen süreçleri izlemek,
ölçmek ve sonuçları raporlamak.
Önlem al: Çevre yönetim sisteminin çevresel
performansını sürekli iyileĢtirmek için tedbirler
ÇYS MODELĠ
Yönetim gözden geçirmesi Çevre Politikası
Planlama
•Çevre Boyutları
•Yasal ve diğer
yükümlülükler
•Amaçlar,hedefler ve
Programlar
•Çevre yönetim
• programı
•Uygulama ve işlem
Kaynaklar, görevler,
Sorumluluklar ve yetkiler
•Yetkinlik, eğitim ve bilinçlendirme
•İletişim
•Dokümantasyon
•Dokümantasyon kontrolü
•İşlem kontrolü
•Acil duruma hazırlık ve tepki
Kontrol
İzleme ve ölçme
Uygunluğun değerlendirilmesi
Uygunsuzluklar
Düzeltici ve önleyici faaliyet
Kaynakların kontrolü
İç tetkik
Sürekli gelişme
Standardın PUKO’ ya Uygulanması
• Yönetimin
gözden geçirmesi
Sürekli
Ġyileştirme
Gözden
geçirme
Kontrol
Uygulama
Planlama
•Çevre politikası
• İç tetkik
• Kayıtların
kontrolü
• Uygunsuzluk,
düzeltici faaliyet
ve önleyici faaliyet
• İzleme ve ölçme
• Çevre boyutları
• Kanuni ve diğer şartlar
• Amaçlar, hedefler ve
program/programlar
• Kaynaklar, görevler,
sorumluluk ve yetki
• Yetkinlik, eğitim ve farkındalılık
• İletişim
• Dokümantasyon
• Dokümanların kontrolü
• Operasyon kontrolü
• Acil durum hazırlığı ve müdahale • Uygunluğun
değerlendirilmesi
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi'nin sağladığı yararlar Ģunlardır:
Çevre etkilerinden kaynaklanan maliyetler düşer.
Ulusal ve/veya uluslararası mevzuatlara uyumun artırılmasını sağlar.
Acil durumlarda meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılır.
Yasal kurumlara karşı, mevzuat ve yönetmeliklere uyulduğu dokümante edilmiş çevre yönetim sistemi ve ISO 14001 Belgesi ile gösterilebilir.
İşletme itibar ve Pazar payının artırılmasını sağlar
Şirket personeline verilen eğitimler sayesinde çalışanlarda çevre bilinci artar.
Çevreye zarar vermeyen bir işletmede çalışmak, çalışanları motive eder.
Tüketicinin çevre ile ilgili beklentilerine cevap verilir ve bilinçli tüketicilere erişebilme ve onları kazanma sansı artar.
Kaynaklar etkin kullanılır (enerji, su, vb. tasarrufu sağlanır).
Çevreye bırakılan atıklar azalır.
Çevresel performansın artırılmasını sağlamak
Uluslararası rekabette avantaj sağlamak
Acil durumlarda meydana gelebilecek çevre etkileri azaltılır veya tamamıyla ortadan kaldırılmasını sağlamak.
ISO 14001 ĠN DEZAVANTAJLARI
Yönetmeliklere uyum
Belgeye dayanıklı kanıt
Zaman ve Kaynaklar
ISO 14001 Standardı Madde BaĢlıkları
KAPSAM
ATIF YAPILAN STANDARTLAR
TARĠFLER
ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠNĠN ġARTLARI VE
BAġLICA UNSURLARI
GENEL ġARTLAR ÇEVRE POLĠTĠKASI PLANLAMA
ÇEVRE BOYUTLARI YASAL VE DĠĞER ġARTLAR
AMAÇ, HEDEFLER ve PROGRAM/ PROGRAMLAR UYGULAMA VE FAALĠYETLER
KAYNAKLAR, GÖREVLER, SORUMLULUK VE YETKĠ UZMANLIK, EĞĠTĠM VE FARKINDA OLMA ĠLETĠġĠM DOKÜMANTE ETME
DOKÜMANLARIN KONTROLÜ ĠġLEM KONTROLÜ ACĠL DURUM HAZIRLIĞI MÜDAHALE
KONTROL ETME ĠZLEME VE ÖLÇME UYGUNLUĞUN DEĞERLENDĠRMESĠ
UYGUNSUZLUK, DÜZELTĠCĠ-ÖNLEYĠCĠ FAALĠYET KAYITLARIN KONTROLÜ ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ ġARTLARI TETKĠKKĠ (ĠÇ TETKĠK)
YÖNETĠMĠN GÖZDEN GEÇĠRMESĠ
Çevre ?
Toprak Su Hava
ĠNSANIN FAALĠYETLERĠNĠ
SÜRDÜRDÜĞÜ ORTAMDIR.
Bitki Topluluğu Hayvan Topluluğu
ÇEVRE PROBLEMLERĠ Hızlı nüfus artıĢı ve sanayileĢme dünyamızı tehdit etmektedir.
Bu tehditler:
•Doğal kaynakların tükenmesi,
•Atıkların artması, Zehirli atıkların oluĢması
•Ozon tabakasının incelmesi,
•Sera etkisi nedeniyle küresel ısınma,iklim dengesizliği,
•Doğal ortamın yok olması,(çölleĢme)
•Milyonlarca hayvan ve bitki türünün yok olması,
•Ġnsan sağlığına olan etkiler
ÇEVRE YÖNETĠM SĠSTEMĠ
Çevrenin Korunmasını sağlayacak en etkin
sistemdir.
Neden çevre yönetim sistemi
Kaynakların verimli kullanımının
sağlanması
Proses verimliliğinin artması
Atıkların azalması
Bertaraf maliyetlerinin azalması
Geri dönüĢümler sağlanması
ÇEVREYE DUYARLILIK ĠġLETMELERE NE
KAZANDIRIR?
Rekabet gücünü artırır
Maliyetleri düĢürür
Yasal engellerin aĢılmasını sağlar
Ekonomik fırsatlar sağlar
Çevre Yönetim Sistemi nedir?
KuruluĢların çevreyle etkileĢen yönlerini
kontrol altında tutarak, çevresel
performansın iyileĢmesi ve fırsatların
değerlendirilebilmesi için yönetim aracıdır.
Çevre Yönetiminin Ana Elemanları
Kaynak yönetimi
Atık yönetimi
Kaynakların Yönetimi Yenilenebilir kaynaklar
Yenilenemez kaynaklar
Yenilenebilir(Doğal)Kaynak-Renewable resource
Kendini doğal biçimde yenileyen yada insan müdahalesi ile
yenilenebilen, ağaç, hava yada su gibi doğal kaynaklar.
Yenilenebilir Enerji Kaynakları-Renewable energy resource
GüneĢ ,rüzgar, jeotermal, su, gelgit enerjisi ve üretici nükleer
enerji reaktörleri gibi kendiliğinden yenilenebilir, kullanmakla
eksilmeyen enerji kaynakları.
Yenilenemez Kaynak-Nonrenewable resource
Sınırlı olarak bulunan mineral gibi doğal, kural olarak cansız
kaynak.
Bugün, insanlığın belki en öncelikli sorunu
ÇEVRE.
Dünyanın her köĢesindeki çevre felaketleri,
doğal kaynakların her geçen gün daha büyük
bir hızla kaybolmasına neden oluyor.
• Bilim adamları, gelecek yüzyılda savaĢların,
suyun, toprağın, kısacası doğal kaynakların
paylaĢımı üstüne olacağını söylüyor.
• Önlem alınmadığı takdirde ekolojik denge,
geri dönüĢsüz bir biçimde bozulacak.
Atıkların Yönetimi
Sıvı atıklar
Gaz atıklar
Katı atıklar
ATIK YÖNETĠM PĠRAMĠDĠ
ÖRNEK= Makinalardan yağ sızıntısı
1-Kaynağında önleme:Bakımın yapılması
2-Tekrar kullanabilme:Sızan yağı toplama
3-Geri Kazanım:Lisanslı geri kazanım firmasına
gönderme
4-Bertaraf:ĠzaydaĢ’a gönderme
Bu bir kaynağında kirliliğin önlenmesi
çalıĢmasıdır.
Sürekli ĠyileĢtirme:
Küçük küçük yapılan iyileĢtirmelerdir. KuruluĢun çevre
politikası ile uyumlu, tüm çevresel performansta
iyileĢtirme sağlamak amacıyla tekrar eden ÇYS
geliĢme sürecidir.
Sürekli GeliĢtirme:
Sıçramalı iyileĢtirmelerde kullanılır. Teknolojik
imkanlardan yararlanılarak yapılan iyileĢtirmelerdir.
ÇYS Prensipleri
Kirliliği önleme
Sürekli iyileĢme
Yasal ve diğer gerekliliklere uyum sağlama
ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi
Özellikleri
GENEL bir standarttır, her tip ve büyüklükte organizasyonlar için imalat, ticaret veya hizmet sektörlerinde uygulanabilir,
ÖNLEYĠCĠ’ dir, çevreye verilen zararların oluĢmadan önlenmesini hedefler,
GELĠġĠMCĠ’ dir, performansı iyileĢtirmeye yöneliktir.
GÖNÜLLÜLÜK esasına dayanır. Ancak bir kez sistem kurulursa standartın gereklerine uymak zorunludur.
SĠSTEM BAZLI’ dır. Kurulan sistem, dökümante edilmiĢ prosedürlerle desteklenmelidir.
Sürdürülebilir Kalkınma
* Çevre ve GeliĢim Dünya Komisyonu,
1987
Gelecek nesillerin gereksinimlerini karĢılama
yeteneğinin engellenmeden bugünün
gereksinimlerini karĢılayabilen geliĢme
Sürdürülebilir Kalkınma (S.K.)
1- Doğal sermayeyi tüketmeyen
2- Gelecek kuĢakların imkanlarını ellerinden almayan
3- Ekonomi ile Eko-Sistem arasındaki doğal dengeyi koruyan
4- Ekolojik açıdan sürdürülebilir nitelikte olan
bir ekonomik kalkınmadır.
Sürdürülebilir Kalkınmanın baĢarılı olabilmesi için
1-Toplumun bütün sektörlerinin katılımı teĢvik edilmelidir.
2-Kirleten Öder Prensibi ile piyasaya gerekli sinyaller verilmelidir
3-Uluslar arası kuruluĢlar borçlu ülkelere sermaye ve teknoloji akıĢını kolaylaĢtıracak çevresel projeksiyon çabalarını desteklemelidir
Sürdürülebilir kalkınmada sanayicinin görev ve
sorumlulukları
1- Sürdürülebilir Kalkınma Prensipleri çerçevesinde işlerine
devam etmek
2- Arıtma tesisleri kurarak çevreye az zarar verici hale getirmek
3- Çevreye dost teknolojileri bulmak için araştırma yapan kişi ve
kuruluşları desteklemek
4- Tekrar kullanılabilir hammaddeleri seçmek
5- Kağıt, torba ve kağıt ambalaj sanayi teşvik edilmeli
6- Otomobil sanayiinde katalitik dönüştürücüler kullanılmalıdır
7- Yeni projelerde ÇED göz önünde bulundurulmalıdır
8- Eski teknolojiler kullanılmamalıdır.
ÇYS ve TS-EN-ISO 14001
ISO 14000 serisi standartlarından sadece biridir.
Uluslararası Standardizasyon teĢkilatı tarafından yayınlanmıĢtır.
•ISO tarafından ilk standart 1996 yılında yayınlandı.
•TSE tarafından TS-EN-ISO 14001:1997 olarak 1997
yılında bire bir çevrilerek yayınlandı
•2004 yılında gözden geçirilerek revize edilmiĢ, ISO
14001:2004 olarak yayınlanmıĢtır.
14000 Serisi Standartları
Çevre Yönetim Sistemi
Belgelendirme ile ilgili
Standardları14000
Çevre Yönetim Sistemi
Tetkik Standartları 19011
Çevre Performans
Değerlendirmesi
Standartları 14030
ISO 14001:2004
Çevre Yönetim
Sistemleri Özellikler ve
Kullanım Kılavuzu
ISO 14004:2004
Çevre Yönetim Sistemleri
Genel Kılavuz Prensipler
Sistemler ve Destekleyici
teknikler
ISO 14031:1999
Çevre Performans
Değerlendirmesi Kılavuzu
ISO 14032:1999
Çevre Performans
Değerlendirmesi Örnekleri
4.1 Genel Gereklilikler
o ISO 14001:2004 standardına uygun bir çevre yönetim
sisteminin kurulması
o KuruluĢ, Çevre Yönetim Sisteminin kapsamını
tanımlamalıdır.(Saha tanımlanmalı) Kapsamın
belirlenmesinde süreç yaklaĢımı öneriliyor ancak zorunlu
değildir.
o Bu sistemin içinde sistemin uygulandığını gösterecek
dokümanların ve kayıtların oluĢturulması
o Kurulan sistemin uygulanması, sürdürülmesi ve sürekli
iyileĢtirilmesi o Atık yönetim,enerji yönetimi,atıksu yönetim ve kaynak yönetim
süreçleri..v.b)
Planla 4.3
Uygula
4.4 Gözden Geçir
4.6
Kontrol Et
4.5
Politika 4.2
ISO 14001
ÇYS
Yapısı
• Amaçlar,hedefler ve
program/programlar
• Çevre Boyutları
• Yasal ve Diğer
ġartlar
• Yönetimin Gözden
geçirilmesi
• Ġzleme ve Ölçüm
• Uygunluğun
değerlendirilmesi
•Uygunsuzluk, Düzeltici
ve Önleyici Faaliyet
• Kayıtların kontrolu
• Ġç Tetkik
•Kaynaklar,görevler,soru
mluluk ve yetki
•Uzmanlık,eğitim ve
farkında olma
• ĠletiĢim
• Dökümante etme
• Dökümanların Kontrolü
• Faaliyetlerin kontrolu
• Acil Durum hazırlığı ve
müdahale 29
4.2. ÇEVRE POLĠTĠKASI
Üst yönetimce belirlenmesi
Faaliyet, ürün ve hizmetlerin özellik, büyüklük ve çevre etkilerine uygunluğu
Sürekli iyileĢtirme ve kirliliğin önlenmesi için taahhüt içermesi
Çevre mevzuat, düzenleme ve diğer Ģartlara uygunluğun taahhüdü
Amaç ve hedefler için çerçeve görevi görmesi
Dokümante edilmesi, uygulanması, devam ettirilmesi
KuruluĢ için ve kuruluĢ adına çalıĢanlara duyurulması
Halka açık olması
KuruluĢ, kendi çevre politikasını geliĢtirirken aĢağıdaki hususları dikkate almalıdır:
KuruluĢun misyonu, vizyonu, temel değerleri ve inançları,
Diğer kurumsal politikalar ile koordinasyon (örneğin, kalite, mesleki sağlık ve güvenlik)
Ġlgili tarafların istekleri ve bunlarla iletiĢim ,
Kılavuz prensipler,
Yerel ve bölgesel özel Ģartlar,
PRATĠK ÇALIġMA
ÇEVRE &ISG POLĠTĠKASI
•Ürün ve hizmetlerimizin tasarım ve üretim aĢamalarında çevre
üzerindeki olumsuz etkileri, iĢ kazası risklerini engellemek Çevre,
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği standartlarına uygun, sağlıklı ve ergonomik
çalıĢma ortamı yaratmak, kuruluĢun ve en üst düzey yöneticiden
baĢlayarak tüm ......... A.ġ. çalıĢanlarının ortak sorumluluğudur.
•Bu doğrultuda ......... A.ġ. çalıĢanları ve kendi adına çalıĢanları Çevre,
ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği konularında bilinçlendirilmiĢ olup, müĢteri
beklentilerini de dikkate alarak Çevre boyutları ve ĠĢ Sağlığı Güvenliği
konuları ile ilgili tüm ulusal ve yerel yasal gerekliliklere uymaktadırlar.
•............. A.ġ.’de Çevre, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği yönetim sistemleri
sürekli geliĢime açık olarak yapılandırılmıĢ olup, öncelikle iliĢkide
bulunulan tüm kiĢi ve kuruluĢlarla açık iletiĢime önem verilmektedir.
ÇEVRE POLĠTĠKAMIZ
………..sektöründe,………..faaliyet/ürün/hizmetlerini bölgesel/ulusal/uluslar arası ölçekte (alanda)
gerçekleĢtirirken, çocuklarımıza yaĢanılabilir bir çevre
ve kullanılabilir doğal kaynaklar bırakabilmek için;
-Yasal ve kanuni Ģartlara uymak,
-Atıkları azaltıp ve geri dönüĢümünü sağlayarak çevresel kirlenmeyi önlemek,
-Tükenebilir doğal kaynakları uygun kullanmak,
-ÇalıĢanlarımızın çevre bilincini geliĢtirmek,
-Çevresel performansımızdan etkilenen ilgili taraflarla sürekli istiĢare ve iletiĢim halinde olmak,
-Çevre Standart ġartlarına uymak ve etkinliğini sürekli iyileĢtirmek,
çevre politikamızdır.
Üst yönetim (Tarih,İmza)
•Tüm ........ A.ġ. çalıĢanları olarak üretim ve destek
faaliyetlerinden kaynaklanan baĢta sac/kauçuk atığı olmak
üzere atık miktarlarını kontrol altında tutmak ve
iyileĢtirmek, çevre kirliliğini kaynağında önlemek ,
doğal kaynakları koruyarak verimli kullanmak,
uygulanabilir teknolojileri seçerek tesis ve proses
tasarımında çevresel ve iĢ güvenliği etkilerini dikkate
almak, güvenli ve sağlıklı iĢ ortamı sağlamak baĢta olmak
üzere tüm Çevre, ĠĢ Sağlığı ve Güvenliği kurallarına uymayı
ve sürekli geliĢtirmeyi taahhüt ederiz.
ÇEVRE &ISG POLĠTĠKASI
• Çevresel boyutların belirlenmesi
• Belirlenen tüm çevre boyutları
değerlendirilerek içinden önemli
boyutların seçilmesi,
• Önemli çevre boyutları dikkate alınarak
bu kapsamda kontrolün ve
performansın iyileĢtirilmesinin
sağlanması için gerekli amaç ve
hedeflerin belirlenmesi.
• Amaçlara ulaĢılması ve çevre yönetim
sisteminin devamı için programların
geliĢtirilmesi.
4.3. PLANLAMA
4.3.1 Çevre Boyutları
KuruluĢun,
Çevre Yönetim Sisteminin tanımlanmıĢ kapsamı içinde, planlanan veya yeni geliĢmeleri, veya yeni veya değiĢikliğe tabi olmuĢ faaliyetleri, ürünleri ve hizmetleri dikkate alarak faaliyetlerinin, ürünlerinin ve hizmetlerinin kendisi tarafından kontrol edilebilen ve etkilenebilen çevre boyutlarını belirlemek
Çevre üzerinde önemli etkiye/etkilere sahip olan veya olabilecek çevre boyutlarını (önemli çevre boyutları) belirlemek için prosedürü/prosedürler oluĢturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir.
Bu bilgileri dokümante edilmeli ve sürekli olarak güncellemelidir.
Çevre Yönetim Sisteminin oluĢturulmasında, uygulanmasında, sürdürülmesinde önemli çevre boyutlarının dikkate alınması sağlanmalıdır.
Planlama kriterleri
Kriterler 1. Basamak 2.Basamak 3.Basamak
Önemli çevre
boyutlarının
belirlenmesi
Amaç ve
hedeflerin
belirlenmesi
Çevre programı
oluşturulması
Politika + + +
Çevre mevzuatı/yasal
şartlar/diğer şartlar
+ + +
Finansal Operasyonel ve
işle ilgili şartlar
+ + +
Kendisinin teknolojik
seçim imkanlarını
+ +
Önemli çevre boyutları +
İlgili tarafların görüşleri +
• ÇYS Standardı, KuruluĢu neyin önemli olduğunu
saptaması konusunda serbest bırakmıĢtır.
• Bu, bir kuruluĢtan diğerine ve endüstri sektörlerine göre
değiĢebilir.
•Yasaların ele aldığı, MüĢterinin talep ettiği konular
Ġlgili tarafların Ģikayetleri her zaman önemli kabul edilir.
ÖNEMLĠ ETKĠLER NELERDĠR?
TANIMLAR
Çevre Boyutu (Çevresel Unsurlar) :
KuruluĢun,karĢılıklı olarak,çevreyle
etkileĢen faaliyet,ürün ve hizmetleridir.
Çevre Etkisi : Bir kuruluĢun aktivitelerinden,
ürünlerinden ve servislerinden tamamen
veya kısmen kaynaklanan, çevre
üzerinde olumlu veya olumsuz her türlü
değiĢikliktir.
Faaliyet, ürün ve hizmet örnekleri; Doğal kaynak kullanımı (su, kömür,
maden v.b.),
Üretimin her aĢaması,
Depolama (hammadde, yarı ürün, ürün, kimyasal, atık, yakıt v.b.),
Ürün geliĢtirme(ar-ge)
Laboratuar faaliyetleri,
Satın alma,
Hammadde, ara ürün, ürün (üretimi, kullanımı, taĢıması, sevkiyatı, muhafazası v.b.),
Hizmetin hazırlanması ve sunumuna yönelik her aĢama,
Tamir ve bakım faaliyetleri (elektrik, mekanik v.b.)
Revir
Yemekhane
Arıtma,kazan dairesi
Çevre boyutları için örnekler
Emisyon,
Gürültü,
Katı atıklar
Tehlikeli atıklar
Ofis atıkları
Koku oluşumu,
Titreşim oluşumu,
Şebeke suyu tüketimi,
Kuyu suyu tüketimi,
Atık sular,
Atık yağlar
Önemli etkilere sahip çevre boyutlarını belirlemek
Birinci Safha Bir faaliyet, ürün veya hizmetin seçimi
Seçilen faaliyet ürün veya hizmet bir anlam ifade edecek kadar büyük, yeterli derecede anlaĢılmasına imkan verecek kadar küçük olmalıdır.
Ġkinci Safha Faaliyet, ürün veya hizmetin çevre boyutunun tespiti
Seçilen faaliyet, ürün veya hizmetle ilgili olarak, mümkün olduğu kadar çok sayıda çevre boyutu tespit edilir.
Üçüncü Safha Çevre Etkilerinin
Tespiti
BelirlenmiĢ her çevre boyutuyla
ilgili olarak, mümkün olduğu
kadar çok sayıda, fiili veya
muhtemel, olumlu veya olumsuz
çevre etkisi tespit edilir.
Dördüncü safha Önemli Etkilerin
Değerlendirilmesi
Tespit edilmiĢ her çevre etkisinin
önemi, her kuruluĢ için farklı
olabilir. Bu etkilerin sayılarla
ifadesi hüküm vermeyi
kolaylaĢtırır.
Çevre etkileri için alıcı ortamlar
Ġnsan
Hayvan(fauna)
Bitki(flora)
Hava,
Toprak,
Su,
Doğal kaynak
Kullanımı
Çevresel Etkiler ???
ATIK KATEGORĠSĠ TANIM ve ÖRNEKLER
ENFEKTE ATIK Patojen içerdiğinden kuşku duyulan atık
laboratuar kültürleri; karantina koğuşlarından çıkan atıklar; enfekte
hastalarla temas eden araç-gereçler; dokular
PATOLOJĠK ATIK Vücut dokuları veya sıvıları
Vücut parçaları; kan ve diğer vücut sıvıları; fetüsler
KESĠCĠLER Kesici atık,Ġğneler; infüzyon setleri; bistüriler; bıçaklar; kırık camlar
FARMASÖTĠK
ATIK Ġlaç içeren atık,Miyadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar, ilaç içeren veya
ilaçla kontamine maddeler
GENOTOKSĠK
ATIK Genotoksik özellikli maddeleri içeren atık,Sitotoksik ilaç içeren atıklar
(sıklıkla kanser tedavisinde kullanılan), genotoksik kimyasallar
KĠMYASAL ATIK Kimyasal madde içeren atıklar,Laboratuar ayıraçları, film banyo
kimyasalları, miyadı dolmuş veya kullanılmayan dezenfektanlar, solventler
YÜKSEK ORANDA
AĞIR METAL ĠÇEREN
ATIKLAR
Piller, kırık termometreler, kan basıncı ölçüm cihazları
BASINÇLI KAPLAR Gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosol kutuları
RADYOAKTĠF
ATIK Radyoaktif madde içeren atık
Radyoterapi veya laboratuar araştırmalarından artan sıvılar;
kontamine olmuş ambalajlar; radyonükleidler ile muayene veya tedavi
edilen hastaların dışkı ve idrarı, kapalı kaynaklar.
Çevre Boyutları Yönetimi Süreç Sınırları
Periyodik Güncelleme:
Çevre boyutları değiĢen amaç-hedefler ve yıllık
iyileĢtirmeler dikkate alınarak her yıl baĢında gözden
geçirilir.
Canlı bir dokümandır, yaĢatılması bölüm amirlerinin
sorumluluğundadır.
Bunun dıĢında ;
Yeni yatırım yapılması, tezgah alınması durumunda
Mevcut üretim araçlarının devre dıĢına çıkarılması,
-Mevcuttan farklı yapıda malzeme kullanılması,
(aynı bileĢime haiz malzemelerde yapılmaz)
-Yasal yükümlülüklerde değiĢiklik olması durumunda,
Çevre boyutları değiĢikliklere paralel
olarak güncellenir.
OlağandıĢı güncelleme:
Kaza, yangın, deprem v.s gibi acil durumlar sonrası çevre
boyutları gözden geçirilir.
ÇEVRESEL BOYUTLARIN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Her bir aĢamada GĠRDĠ/ ÇIKTILARIN
tanımlanması ve aĢağıdaki her bir durumun
dikkate alınması gerekir.
NORMAL=N
ANORMAL=AN
ACĠL DRUMLAR=A
GEÇMĠġTE GERÇEKLEġTĠRĠLEN VE PLANLANAN
FAALĠYETLER
Çevre Boyutlarında Proses Oluşturulması
GĠRDĠLER ÇIKTILAR
Kaynak Kullanımı Ürün/yan ürünler
Hammade Kullanımı FAALĠYET Emisyonlar,deĢarjlar
TaĢeron Hizmetleri vb. Kontamine atıklar , katı atık
Rahatsızlıklar,diğer
Çevresel Etkiler değerlendirilirken
Ġnsan
Flora ve Fauna
Toprak / Su /Hava
YerleĢim üzerine etkiler ve bunlar arasındaki
etkileĢimler
Kültürel Miraslar,
DĠKKATE ALINMALIDIR!
ÇEVRESEL BOYUT
GĠRDĠ – ÇIKTI PROSESĠ
YĠYECEK ORGANĠK ATIK
YEMEKLĠK YAĞ KIZARMIġ YAĞ
ATIĞI
ENERJĠ
YEMEKHANE ISI
SU
ATIKSU
TEMĠZLĠK
MALZEMESĠ KARIġIK KATI
ATIK
HAVA EMĠSYONU
ÇEVRE BOYUT ANALĠZĠ
Bir birim içerisindeki acil, normal ve anormal
durumlar için
Ayrı ayrı Yapılabilir
Birlikte yapılabilir
RĠSK ANALĠZĠ
Çevresel etkilerin değerlendirilmesi için kullanılan yöntemlerden
biri RĠSK ANALĠZĠ’dir.
Risk analizi yapılırken aĢağıdaki baĢlıklar sorgulanmalıdır.
GeçmiĢteki kaza / sorunlar
Toplum üzerindeki olumsuz etki
Doğal kaynak kullanımı ve yönetimine etkisi
Bilgi eksikliği
Yasal ve diğer yükümlülükler
Çevreye verilebilecek risk(riskin oluĢma olasılığı, büyüklüğü,
oluĢma durumundaki sonuçlar)
Risk Puanı=Olasılık Puanı * Etki Puanı
Risk = O * E
O:OLASILIK
E:ETKĠ
ETKĠ
O
L
A
S
I
L
I
K
RĠSK
RİSK:
Tehlikelerden
kaynaklanan
Bir olayın
,meydana gelme
İhtimali ile zarar
verme
derecelerinin
bileşkesidir.
Risk Puan Tablosu Belirlenmesi
Risk analizi yapmak için öncelikle bir Risk Puan
Tablosu mevcut olmalıdır.
Puan tablosunun belirlenmesi iĢletmeden
iĢletmeye göre farklılık gösterebilir.
Puan tablosu belirlenirken ÇYS yöneticisi
birimlerdeki faaliyetleri göz önüne alınmalı ve
derecelendirmeyi ona göre yapmalıdır.
Puanlamanın Ģekli, Risk değerlendirme metodu
ve Risk değerlendirme sonuçlarının açıklamaları
mutlaka olmalıdır.
ÖRNEK-RĠSK PUANLAMA TABLOSU RİSK PUANLAMA TABLOSU
FREKANS
PUANI
(OLASILIK
PUANI)
FREKANS
TANIMLAMAETKĠ PUANI ETKĠ TANIMLAMA
1 ASLA / ÇOK NADĠR 1 ETKĠSĠ YOK
2 BELKĠ/BAZEN /NADĠR 2 AZ ÖNEMLĠ
3 ARA SIRA 3 ÖNEMLĠ
4 GENELLĠKLE 4 ÇOK ÖNEMLĠ
5 HERZAMAN 5 ÇEVREYE BÜYÜK BOYUTTA ZARAR
Frekans Tanımlama : GerçekleĢen faaliyetten kaynaklı çevrede meydana gelebilecek olayın olma olasılığı
Frekans Puanı:Frekans Tanımlamanın Sayısal Olarak KarĢılığı
Etki Tanımlama:GerçekleĢen Faaliyetin Çevrede Yaratabileceği Etki Düzeyi
Etki Puanı:Etki Tanımlamanın Sayısal KarĢılığı
Risk Değerlendirme Methodu = Frekans Puanı * Etki Puanı
Risk Değerlendirme Sonuçları:
0-8 Arasında ise AZ ÖNEMLĠ tekrarlanan eğitimler verilmeli Çıkan risk puanı sonuçlarına göre
9-12 Arasında ise ÖNEMLĠ Talimat hazırlanmalı ve önlem alınmalı önem sırası sonradan belirlene bilir
15 ve üzeri ise ÇOK ÖNEMLĠ,Yönetim kapsamında önlemler alınmalı
ÇEVRE BOYUTLARI ( Örnek)
Faaliyet
Tehlikeli Kimyasal
Maddelerin
Nakledilmesi
Boyut
Saçılma ,dökülme
potansiyeli
Etki
Su ve/veya Toprak
Kirliliği
Servis
Araç Bakım
Boyut
Egzost gazları
Etki
Hava Kirliliğinin
azaltılması
Faaliyet / Çevresel Boyut / Çevresel Etki
Boyut ve Etkileri arasındaki iliĢki
Faaliyet
Ürün
Hizmet
Çevre Boyutu Çevre Etkisi
Kaynak Yol/Mekanizma Hedef
Neden Yol/Mekanizma Sonuç
Örnek çevre boyutları tablosu
Ürün/Faaliyet/Hizmet Çevre Boyutu Basamak Çevre
Boyutunun
Oluşma Şartı
Yol/Mekanizma Çevre Etkisi
Araç Bakımı Tehlikeli atıklar (yağ,
akü..)
Depolama Normal Sızma T, S
Taşıma Kaza Dökülme T, S
Bertaraf Normal Toprak/Toprağa
karışma
T, S
Yakıt tüketimi Bakım
esnası
kullanım
Normal Doğrudan tüketim KA
Katı Atıklar (geri
dönüşümsüz)
Bertaraf Normal Toprak/Toprağa
karışma
T, S
Elektrik tüketimi Bakım
esnası
kullanım
Normal Doğrudan tüketim KA
Gürültü Bakım
esnası
Normal Doğrudan İ
Atık su Bertaraf Normal Su S, T
Kimyasal buharlar Bakım
esnası
Normal Hava HK
Yakıtın yanması Bakım
esnası
Kaza Doğrudan İ, HK
Ofis faaliyetleri Elektrik tüketimi Kullanım Normal Doğrudan
tüketim
KA
Klima gazlarının
kullanımı
Kullanım Normal Doğrudan
tüketim
KA
Atık su Bertaraf Normal Su S
Su tüketimi Bertaraf Normal Doğrudan
tüketim
KA
Tehlikeli Atıklar
(Bilgisayarlar
dan ağır
metal
atıkların
çıkması…)
Depolama Normal Sızma T, S
Taşıma Kaza Dökülme T, S
Bertaraf Normal Toprak/Toprağa
karışma
T, S
Kağıt kullanımı Kullanım Normal Doğrudan
tüketim
Katı atıklar (geri
dönüşümsüz)
Bertaraf Normal Toprak/Toprağa
karışma
T, S
Katı atıklar (kağıt) Geridönüşüm Normal Geri dönüşüm T, S
ĠĢçi sağlığı ve güvenliğinde alınan
önlemler gibi çevreyi koruyucu
malzeme giydirmek mümkün
olmayacağı için çevreyi korumak
ancak çevre yönlerini kontrol altına
alarak ve çevre etkilerini azaltarak
yapılabilir.
4.3.2 YASAL ve DĠĞER ġARTLAR
•Kuruluşa uygulanabilir yasal ve diğer şartların belirlenmesi
ve (çevre boyutlarını etkileyen tüm yasal gereklilikler
dikkate alınmalı) ÇYS’ni oluştururken,uygularken ve
sürdürürken dikkate alınmasını temin etmelidir.
Örnek: kimyasallar taşınırken uyulması gereken
uluslararası yasal gereklilik, ithalat ihracat mevzuatı,
karayolları mevzuatı, basınçlı kaplardaki CE gerekliliği,
yemek taşeronu için bitkisel yağ kontrolu, inşaat harfiyat
atığı v.b.
•İlgili yasalara kuruluş tarafından ulaşılabilirliğinin
sağlanması ve değişikliklerin duyurulması tanımlanmalıdır.
YASAL ġARTLAR
Anayasa ve yasalar dâhil mevzuat,
Tüzükler ve yönetmelikler,
Ruhsatlar, lisanslar veya diğer yetki belgeleri,
Düzenleyici kuruluĢların yayımladığı tebliğler,
Mahkeme veya idari yargı kararları,
Gelenekler ve yerel yasalar,
AnlaĢmalar, konvansiyonlar ve protokoller.
Diğer Ģartlara örnekler
• Ürünün ihraç edildiği ülkenin çevre standartları,
• Kimya Sanayicileri Derneği’nin üçlü sorumluluğu
• Organize sanayi bölgelerinde olan kuruluşlara organize
sanayi bölgesinin yönetimin şartları,
• Genelgeler....
• IMDS Gereklilikleri
• Müşteri istekleri • Kamu otoriteleri ile yapılan anlaşmalar, • Gönüllü prensipler ve uygulama kodları, • Gönüllü çevre etiketi bulundurma ve ürün yönetimi
taahhütleri, • Toplum grupları ve sivil toplum kuruluşları ile anlaşmalar, • Kuruluşun veya onun üst kuruluşunun kamuya karşı
taahhütleri, • Ortaklık/şirket şartları.
4.3.3. Amaçlar, Hedefler ve Program/Programlar
Ölçülebilir, uygulanabilir ve izlenebilir olmalı
Kirliliğin önlenmesi,
Yasal ve diğer Ģartlar,
(minimum gerekliliklerin üzeri...minimum gereklilik hedef olamaz.)
Sürekli iyileĢme taahhütlerini
içeren politika ile uyumlu olmalıdır.
Amaç ve hedefler çevre performansının ölçümü için temel oluĢturur.
Not: Mevcut durumun korunması hedef olamaz.
KuruluĢ, kendisinin ilgili fonksiyon ve seviyelerinde
dokümante edilmiĢ çevre amaç ve hedeflerini
oluĢturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir.
Amaç ve hedefler, uygulanabilir olduğunda
[uygun olduğunda/ uygulanabilir olduğu
yerlerde], ölçülebilir olmalı
Kirliliğin önlenmesine,
Uygulanabilir yasal Ģartlara ve-kuruluĢun
kendiliğinden uymayı taahhüt ettiği diğer Ģartlara
uymaya ve
Sürekli iyileĢtirmeye
dair taahhütlerin de içine alacak Ģekilde çevre
politikasıyla tutarlı olmalıdır.
Amaç ve hedefleri oluĢturur ve gözden geçirirken,
KuruluĢ yasal Ģartları ve kendiliğinden uymayı taahhüt ettiği diğer Ģartları ve
Kendisinin önemli çevre boyutlarını dikkate almalıdır.
KuruluĢ, aynı zamanda, kendisinin teknolojik seçim imkanlarını,
Finansal, operasyonel ve iĢle ilgili Ģartlarını ve
Ġlgili tarafların görüĢlerini de göz önünde bulundurmalıdır.
KuruluĢ, kendi amaç ve hedeflerine ulaĢmak için programı/programları oluĢturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir.
Program/programlar
a-) amaç ve hedeflere ulaĢmak için kuruluĢun ilgili fonksiyon ve seviyelerinde sorumlulukların atanmasını ve
b-) ulaĢılma yöntemlerini ve zaman aralığını
içermelidir.
Çevresel Etki
Önemli Çevresel
Unsur/Etkiler
Çevre
Politikası
Amaç ve
Hedef
Prosedür /
Talimat
YÖNETĠM PROGRAMI
Ne ?
Ne zaman ?
Kim ?
Bir sonraki aĢama ne ?
Bilgilerini içermeli
Çevre Yönetim Programı
KuruluĢ amaç ve hedeflerine ulaĢmak için
program(lar) oluĢturulmalı ve sürekliliği
sağlanmalıdır.
Bu Programda;
a)KuruluĢun ilgili her fonksiyon ve seviyesinde,
amaç ve hedeflerine ulaĢmak için sorumluluklar
belirlenmeli
b) Yöntem ve zaman içermelidir.
(ISO 14001 4.3.4)
Çevre Yönetim Programı
KuruluĢun kendi çevre amaç ve hedeflerine ulaĢmak
için politika taahhütlerini somut faaliyetlere nasıl
çevrileceğini gösteren eylem planıdır.
Çevre Yönetim Programı:
UlaĢılacak hedefleri ne,(Ne?)
Hedeflere ulaĢmak için kullanılan araçları (Nasıl?)
Hedefleri gerçekleĢtirme süresini (Ne Zaman?)
Programı gerçekleĢtirecek kiĢilerin sorumlulukları
(Kim?)
Ġçermelidir.
3 N 1K
Çevre Yönetim Programının Amaçları;
1. Zamana bağlı olarak çevresel değiĢimleri
izlemek
2. Çevre harcamaları konusunda tahminde
bulunmak
3. Yetki ve sorumlulukları açık olarak tanımlayarak,
etkin kaynak kullanımını sağlamak
4. Programdaki dönüm noktalarındaki kontroller
sayesinde geliĢmelere ivme kazandırmak
5. GeçmiĢ programlardan öğrenme ve geliĢtirme
fırsatları yaratmak
Çevre Yönetim Programı hazırlama
adımları 1. Çevre Yönetim Programının oluĢturulması
Her amaç ve hedef için çalıĢma programının
hazırlanması
Amaç ve hedeflerin gerçekleĢmesi için mevcut
imkanlar ve gerekli kaynaklar belirlenmeli. Örneğin;
teknoloji, insan gücü….vb (Nasıl?)
GerçekleĢtirilecek faaliyetlerin saptanması (Ne?)
Faaliyetlerin gerçekleĢme sürelerinin belirlenmesi
(Ne Zaman?)
Faaliyetleri gerçekleĢtirmeden sorumlu kiĢiler
belirlenmeli (KĠM?)
DİKKAT!
DüĢük maliyet gerektiren çevre programları ile
baĢlanmalı
Yatırım gerektiren programlar için maliyetler ve
amortismanlar hesaplanmalı. Fayda,maliyet ve
değeri en yüksek olan program seçilmelidir.
Program kuruluĢun üst yönetimi tarafından
onaylanmalıdır.
2.Çevre Yönetim sisteminin uygulanması
Programda görev alan kiĢilerin görev yetkileri açık biçimde
tanımlanmalı ve dokümante edilmelidir.
Planlanan faaliyetler uygulanmalı
Programın baĢarılı bir Ģekilde uygulanması için kritik olan
faaliyetler ile ilgili aĢağıdaki konular desteklenmelidir.
Faaliyeti gerçekleĢtirenlerin görevlerini ehliyetli bir biçimde
yerine getirebilmelerini güvence altına almak için
bilinçlendirme ve teknik eğitimler verilmelidir.
ÇalıĢanların uyumlu ve güvenilir bir Ģekilde çalıĢma
talimatları ve prosedürler geliĢtirilmelidir.
BaĢarılar ve geliĢmeler çalıĢanlara duyurulmalıdır.
3.GeliĢmelerin Ġzlenmesi
BelirlenmiĢ periyotlarla çevre yönetim programının
izlenmesi,
Amaç;
ÇalıĢma planına uyumun kontrol edilmesi
Elde edilen sonuçların değerlendirilmesi
Amaç ve hedeflerin gerçekleĢtirilmesinde çevre
yönetim programlarının gözden geçirilmesi
Amaç ve Hedefler gerçekleĢtirilmemiĢ ise düzeltici
faaliyetler veya alternatif eylem planları
geliĢtirilmeli,
Gerekirse hedefler revize edilmemelidir.
Çevre Programının uygulanmasının sistematik
olarak gözden geçirilmesi ve sonuçlarının
kayda alınıp yönetime bilgi sunulması
gereklidir.
Çevre Programı beklenen sonuçlara ulaĢtı mı ?
Amaç, hedef ve uygulamalarda değiĢiklik gerekli mi ?
GerçekleĢen amaç ve hedefin devreye alınması mutlaka döküman sisteminde tariflenmeli.
Not: Hedefler için aksiyon planları oluşturulmalı ve uygulaması takip edilmelidir.
Çevre Amacı:
KuruluĢun baĢarmak için kendi kendine koyduğu çevre politikasıyla tutarlı genel çevre amacıdır.
Çevre Hedefi:
Çevre amaçlarından doğan ve baĢarılmaları için ortaya konması ve ulaĢılması gereken, kuruluĢa veya bölümlerine uygulanabilir detaylı performans Ģartıdır.
Amaç ve hedeflerin belirlenmesi
Spesifik
Ölçülebilir
BaĢarılabilir
Gerçekçi
Zamanlama
Bir amaca doğru ilerlemeler genellikle aĢağıda belirtilenler gibi çevre performans göstergeleri kullanılarak ölçülebilir.
-Kullanılan ham madde veya enerji miktarı,
- CO2 gibi emisyonların miktarı,
- Nihai ürün miktarı baĢına üretilen atık,
- Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği,
- Çevresel olay (sınır değerlerin aĢılması gibi) sayısı,
- Çevre kazası sayısı,
- Geri dönüĢtürülen atık yüzdesi,
- Atmosfere salınan belirli kirleticilerin miktarı
- Çevrenin korunması için yapılan yatırım,
Amaç ve Hedef Kapsamında Ele Alınabilecek Örnekler
PRATĠK ÇALIġMA
Politika Amaçlar Hedefler
Kaynakların tüm faaliyetlerde
verimli kullanimini sağlamak
Enerji kullanımını
azaltmak
Üretim hattinda,
2008 yılında
elektrik kullanimini
%5 azaltmak
Ç.Politikası Ç.Amacı Ç.Hedefi Ç.Programları
Doğal Kaynak
Tüketimini
Azaltmak
3 yıl içinde
ihtiyacımız olan
elektriği üretmek
için güneş
enerisini
kullanmak
1 yıl içinde güneş
enerji panelleri
projesini pilot tesis
için tamamlamak
1.Adım:Projenin maliyetinin
çıkarılması,Sorumlu=Finans ve proje
müh.(3 ay)
2.Adım:Projenin ihale edilmesi,
Sorumlu=Satınalma(3 ay)
3.Adım:Projenin tesis edilmesi,Sorumlu
Proje müh./Tedarikçi Kuruluş(6 ay)
Kirlenmenin
Önlenmesi
5 yıl içinde
doğalgaza
geçmek
1 yıl içinde doğal
gaz projesinin yasal
şartlarını
tamamlamak
1 yıl içinde 4
numaralı fuil-oil
kullanımına geçmek
1.Adım:Yasal şartların tesbit edilmesi,
Sorumlu=Hukuk müşv.(2 ay)
2.Adım Müracaatların yapılması
Sorumlu=Hukuk müşv.(4 ay)
3.Adım:Onayların alınması
Sorumlu=Hukuk müşv.(6 ay)
4.Adım:Dört numaralı fuil-oil tedarikçileri
ile görüşme Sorumlu=Satınalma(3 ay
5.adım:Tedarikçilerle sözleşme yapma
6. Adım: Satıalma Sorumlu=Satınalma(6
ay
NOT:Kaynak ihtiyaçlarıda
belirlenmelidir.
Örnek Amaç ve Hedefler Politika Amaçlar Hedefler
Enerji kullanımını tüm
faaliyetlerde mümkün
olduğunca azaltmak,
kirliliğin önlenmesi
(veya faaliyetlerimizde
enerji tüketimini göz
önünde bulundururuz.)
Enerji kullanımını azaltmak Üretim hattında, 2000
yılında elektrik
kullanımını %5
azaltmak
LPG tüketimini
Temmuz 2000’e kadar
%10 azaltmak
Çevre Kanununa ve diğer
şartlara uyma taahhüdü,
Sürekli iyileşme,
kirliliğin önlenmesi
taahhütleri
Atık su deşarjında limit
değerlere uygunluğun
iyileştirilmesi
2000 yılı sonuna kadar
izin verilen değerlerden
sapmanın sıfırlanması
Tehlikeli kimyasalların
kullanımının mümkün
olduğunca azaltılması
Tehlikeli kimyasalların tüm
kuruluşta kullanımını
2005 yılına kadar
ortalama %30 azaltmak
CFC kullanımını
2000’de durdurmak
Boyahanede çözücü
bazlı boyaların
kullanımını 2001’e
kadar %25 azaltmak
4.4.1 Kaynaklar,Görev,Sorumluluk ve Yetki
Üst Yönetim; •ÇYS Standardına uygun olarak bir sistem kurulmasından
sorumlu olan bir yönetim temsilcisi belirlemelidir.
•ÇYS’nin oluĢturulması,uygulanması, sürdürülmesi ve
geliĢtirilmesi için gerekli kaynakların bulunabilirliğini
sağlamalıdır.
Kaynaklar;
Ġnsan Kaynağı,
Uzmanlık becerisi,
KuruluĢ altyapısı
Teknoloji
Finans kaynaklarını kapsar.
4.4. UYGULAMA ve ĠġLETME
Çevre yönetim sisteminin etkin bir Ģekilde oluĢturulması ve uygulanmasını garanti etmek için aĢağıda belirtilen sorumlulukların uygun kiĢilere verilmesi gereklidir.
AĢağıda çevre ile ilgili sorumluluklara örnek olarak aĢağıdakiler verilmiĢtir.
Çevre ile ilgili sorumluluklara örnek Genellikle sorumlu kiĢi/kiĢiler
Genel yönlendirmenin oluĢturulması: BaĢkan, Ġcra kurulu BaĢkanı, Yönetim Kurulu,
Çevre politikasının geliĢtirilmesi: BaĢkan Ġcra kurulu BaĢkanı uygun olan diğerleri
Çevre amaçlarının hedeflerin ve programların belirlenmesi: Ġlgili müdürler.
Çevre yönetim sisteminin genel performansının izlenmesi: Yetkili/kıdemli çevre mühendisi, Bütün müdürler
Yürürlükteki yasal Ģartlara ve kuruluĢun uymakla yükümlü olduğu diğer Ģartlara uygunluğunun Sağlanması: Bütün müdürler
-Çevre yönetim sisteminin Ģartlarına uyulması: KuruluĢta veya kuruluĢ adına çalıĢan tüm personel
-Çevre yönetim sisteminin uygulanmasının gözden
geçirilmesi: Üst yönetim.
Not: ġirketler ve kuruluĢlar farklı kurumsal yapılara sahiptir ve çevre yönetim sorumluluklarını kendi iĢ proseslerine bağlı olarak tanımlamaları gerekir.
Yönetim Temsilcisi ;
• ÇYS Sisteminin kurulması,uygulanması
• Bütün fonksiyon ve gruplar arasındaki çevre
yönetim faaliyetlerini koordine eder.
• Üst yönetime iyileĢme ile ilgili öneri götürür.
YGG’lerde kayıt alına alınmalıdır.
ÇYS Performansını riske sokabilecek tüm süreçleri yöneten, uygulayan,
doğrulayan personel için ilgili tüm sorumluluklar, yetki ve roller tanımlanmalı
(Departman yöneticileri,iç denetçiler,acil durum ekipleri,çevre grubu,atık
sorumlusu v.b.)
Tüm Çalışanlar
Prosedürleri uygulamalı ,Yöneticilere geri besleme yapmalıdır.
Yöneticiler tüm çalışanların çevreyle ilgili sorumluluklarını yerine
getirebilmeleri için gerekli bilgi ve eğitime sahip olmalarını sağlamalıdır.
ÇÜNKÜ ÇEVRE ANCAK TÜM ÇALIŞANLARIN ÇABASI İLE
KORUNABİLECEKTİR.
Örnek Yetki ve Sorumluluk Tablosu
Birim Görevler
Satınalma Kimyasalların ve diğer malzemelerin alınmasında
kontrollerin geliĢtirilmesi ve uygulanması
.Geçici ve sürekli personel ile taĢeronların
eğitim planlarının yapılması ve kayıtlarının tutulması
Ġnsan Kaynakları .ÇYS deki değiĢik görevler için yeterliliklerin belirlenmesi
.ÇYS'Ġ Ödül ve personel performans sistemleri bütünleĢmesinin
sağlanması
Bakım .Önleyici Bakım Planlarının uygulanması
.Çevresel etkilerin tanımlanmasına destek olunması
.ÇYS ile kalite sistemlerinin bütünleĢmesine destek verilmesi
Kalite .Döküman kontrolü ve kayıtların yönetim ile çalıĢanlara destek verilmesi
.ÇYS'nin öneminin tüm kuruluĢta yayılması
Üst Yönetim .Gerekli kaynakların sağlanması
.ÇYS performansının izlenmesi ve gözden geçirilmesi
4.4.2 UZMANLIK,EĞĠTĠM ve FARKINDA OLMA
Eğitimle neler baĢarılabilinir ?
BaĢarılı bir ÇYS tüm çalıĢanların
Tutum
DavranıĢ biçimleri ve
DüĢünme tarzlarını
DeğiĢtirmelerine bağlıdır.
1
DeğiĢikliği sağlayacak olan Bireysel Bilinçlenmedir.
ÇalıĢanlar, faaliyetlerinin çevre performansını nasıl
etkilediğinden haberdar olmalı.
Yöneticiler, sorumluluklarının, iyi bir çevre yönetimi
ve kontrolünün öneminin farkında olmalı.
Direktifler ve kanunlar, davranıĢ ve performansta
gerekli değiĢikliklerin oluĢmasını sağlamayacaktır.
Eğitim konuları aĢağıdaki konuları içermeli ve kuruluĢ kendi adına çalıĢan kiĢileri;
a-) Çevre politikasına ve prosedürlere ve çevre yönetim
sistemi Ģartlarına uygunluğun önemi b-) Yaptıkları iĢle ilgili önemli çevre boyutlarını ve ilgili
mevcut veya potansiyel etkiler ve iyileĢtirilmiĢ kiĢisel performansın çevresel faydaları
c-) Çevre yönetim sisteminin Ģartlarına uygunluğun
sağlanmasında kendi görev ve sorumlulukları
d-) BelirlenmiĢ prosedürlerden sapmanın potansiyel
sonuçları konularında bilinçlendirmek için prosedür
oluĢturmalı ve bunu uygulayıp sürdürmelidir
KuruluĢ öncelikle önemli çevre boyutları ile bağlantılı faaliyet
ve/veya proseslerini belirlemelidir. Bu faaliyetlerde çalıĢan
personelin eğitimler aracılığıyla yetkinlikleri sağlanmalıdır.
Bunun için ;
• Görev ve sorumluluklara göre eğitimler planlanmalıdır.
- Çevre Bilinçlendirme
- ISO 14001 Standart eğitimi
- Ġç Tetkikçi Eğitimi
- Çevre Politikası ve prosedürleri
- Mevzuat Eğitimi
- ÇalıĢanlara Yaptığı iĢ ile ilgili önemli çevresel etkiler,
- Bölüm amaç ve hedefleri
Operasyonel kontroller
Kullandıkları kimyasallar ile ilgili MSDS bilgileri
Çapraz kimyasal depolama, dökülme bilgisi.
Tehlike sembolleri
Rögarların tanıtılması
Acil durumlar v.b
KuruluĢlar kendi personeli dıĢında kendisi için çalıĢanları
da (Yemek, temizlik, güvenlik , taĢeronlar, müteahhitler v.b)
bilinçlendirmek ile yükümlüdür.
Tüm eğitim kayıtları (çalıĢan, taĢeron v.b) saklanmalıdır.
TaĢeronlar ile yapılan sözleĢmelerde çevre ile ilgili
yetkinlik tanımlı olmalı.
Çevre yönetim sistemine iliĢkin eğitim programları
ÇalıĢanların eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesi,
Belirlenen eğitim ihtiyaçlarını ele alacak bir
eğitim planı tasarımı ve geliĢtirilmesi,
Çevre yönetim sisteminin eğitim ihtiyaçlarıyla
uygunluğunun doğrulanması,
Hedeflenen çalıĢan gruplarının eğitilmesi,
Alınan eğitimin izlenmesi ve yazılı hale
getirilmesi,
Alınan eğitimin, tanımlanan eğitim ihtiyaçları ve
Ģartlarına göre değerlendirilmesi
konularını içermelidir.
Bir kuruluĢ Tarafından Sağlanabilecek eğitim tipleri
Örnek
4.3.3.ĠLETĠġĠM
Çevre boyutları, ve ÇYS ile bağlantılı
Farklı seviye ve fonksiyonlar arasındaki iletiĢim
Ġlgili taraflar ile ilgili dıĢ iletiĢim
Ġletinin alınması
Dokümante edilmesi (kayıt altına alınması)
Cevaplanması (cevaplama gerekiyorsa)
Prosedürün oluĢturulması, uygulanması ve sürdürülmesi
KuruluĢ, önemli çevresel boyutları
ile ilgili dıĢ iletiĢim yapıp yapmayacağına karar
vermeli.
Kararını yazmalı
Kararı paylaĢmak için kuruluĢ dıĢ iletiĢim
metotlar oluĢturmalı ve uygulamalıdır.
ĠletiĢim sorumluları belirlenmeli..
ĠÇ ĠLETĠġĠM ; Duyuru panoları, elektronik
haberleĢme, toplantılar, Ģirket gazetesi, broĢür ve
dergi v.b ile yapılabilir.
72
DIġ ĠLETĠġĠM:
Ġlgili taraflardan gelen bilgi ve taleplerin karĢılanması
(Atık beyan formları, müĢteri istekleri v.b),
ÇYS çalıĢmalarını mevcut durum ve iyileĢtirmelerin
komĢu kurum ve kuruluĢlarla paylaĢılması,
TaĢeron / Tedarikçi Eğitimleri,
Acil Durum Tatbikatlarının komĢu kuruluĢlar ve bölge
itfaiye grubu ile paylaĢılması,
Yıllık geliĢmelerin internet adresinde Çevre Raporu
olarak yayınlanması,
ġirket dergisinin resmi kurumlara verilmesi v.b gibi
yollarla ilgili taraflarla iletiĢim sağlanabilir.
Hem kuruluĢ içi hem de kuruluĢ dıĢı iletiĢimde
aĢağıda belirtilen hususların unutulmaması
önemlidir.
Bilgiler yeterince açık ve anlaĢılabilir
olmalıdır,
Bilgiler izlenebilir olmalıdır,
KuruluĢ performansının doğru bir fotoğrafını
ortaya koyabilmelidir,
Mümkünse bilgiler (benzer ölçü birimleri gibi)
karĢılaĢtırılabilir Ģekilde olmalıdır.
ĠLETĠġĠM METOTLARI
Eğitim
Doküman
Toplantı
Yazışma
İlan Panoları
Yüz yüze görüşme
Telefon
Faks
Intranet
Internet vb.
Burada önemli olan hangi durum
ortaya çıktığında hangi iletişim
metodunu tercih edeceğimizi
tanımlamaktır.
4.4.4 DOKÜMANTE ETME
Çevre Yönetim Sistemi dokümantasyonu
a)Çevre politikası, amaç ve hedefleri,
b)ÇYS’nin kapsamının tanımlanmasını,
c)ÇYS’nin ana elementlerinin ve bunlar arasındaki iliĢkinin
tanımı ile dokümanlara referansı
d)Önemli çevre boyutlarıyla ilgili proseslerin etkin
planlamasını, uygulanmasını ve kontrolünü sağlamak için
kuruluĢun ihtiyaç duyduğu kayıtlar da dahil dokümanları
kapsar.
NOT:ISO 14001:2004 revizyonu, doküman yoğunluğunu
azaltıyor; ancak.”işlem kontrolleri” ile yokluğunda sorun
olabilecekse kalmalıdır.
Bir kuruluĢ, çevre yönetim sisteminin anlaĢıldığını ve
etkin olarak çalıĢtırıldığını garanti etmek için yeterli
dokümantasyon geliĢtirmeli ve bunu sürdürmelidir.
Bu dokümantasyonun amacı çalıĢanlarına ve uygun
olduğu durumda ilgili diğer taraflara gerekli bilgilerin
sağlanmasıdır.
Dokümantasyon, kuruluĢun kültürünü ve ihtiyaçlarını
yansıtacak Ģekilde ve mevcut bilgi sistemine ilâve
olarak, onu da geliĢtirecek Ģekilde toplanmalıve
sürdürülmelidir
Dokümantasyonun boyutları kuruluĢtan kuruluĢa
değiĢebilmekle birlikte çevre yönetim sistemini
tanımlamalıdır
Dokümantasyon Örnekleri
Çevre dokümanlarına örnek olarak aĢağıdakiler verilebilir:
Politika, amaçlar ve hedeflere iliĢkin beyanlar,
Çevre yönetim sisteminin kapsamının tanımlanması,
Programların ve sorumlulukların tarifleri,
Önemli çevre boyutlarına iliĢkin bilgiler,
Prosedürler,
Süreçlerle iliĢkin bilgiler,
TeĢkilat Ģemaları,
Dâhili ve haricî standardlar,
Tesis acil durum planları,
Kayıtlar.
DOKÜMAN ĠHTĠYACI
STANDARD ġARTLARI(14001)
OLMAMASI DURUMUNDA,
POLĠTĠKADAN SAPMA OLABĠLECEKSE
MÜġTERĠ ġART VE TALEPLERĠ
MEVZUAT ġARTLARI
KURULUġ ĠHTĠYACI
YAġANAN ÇEVRESEL AKSAKLIKLAR VE TECRÜBELER, GÖZ ÖNÜNDE BULUNDURULARAK BELĠRLENĠR.
4.4.5 DÖKÜMAN KONTROLÜ
KuruluĢ;
a)Yayınlanmadan önce dokümanları yeterlilik açısından
onaylaması
b)Gerektiğinde dokümanları gözden geçirmek, güncellemek
ve yeniden onaylamak (periyodik değil)
c)DeğiĢiklik bilgilerinin görülebilirliğini sağlamak
d)Yürürlükteki dokümanların ilgili baskısının kullanım
noktalarında bulunabilir olmasının sağlanması
e)Dokümanların okunabilir kalmasını ve kolaylıkla
belirlenmesinin sağlanması
f)ÇYS’nin planlanması ve uygulanması için kuruluĢ
tarafından gerekli görülen dıĢ kaynaklı dokümanların
belirlenmesini ve bunların dağıtımının kontrolünün
sağlanması(izinler, mevzuat, standart, MSDS v.b)
g)Güncelliğini yitirmiĢ dokümanların, herhangi bir amaçla
saklanmaları durumunda, istenmeyen kullanımının
önlenmesi için uygun tanımlamanın uygulanması için
prosedür oluĢturmalı,uygulamalı ve sürdürmelidir.
Doküman Sisteminde Hiyerarşi
Yol gösteren doküman ÇYS elementleri ve bunlar arasındaki
iliĢkiler
Sistem Prosedürleri Alanların,departmanların vb.
günlük faaliyetlerinin tanımı
Operasyonel prosedürler Teknik operasyonların özel koĢul
ve teknik talimatlar larının tariflenmesi
Veri ve Ġzleme verileri vb.
kayıtlar
OLUġTURULMASI GEREKEN DOKÜMANLAR:
Katı Atıkların Yönetimi
Gazlar ve Yakıtların Yönetimi
Tehlikeli Atıkların Yönetimi
(Atık su deĢarj limitlerinin kontrolu v.b)
Tehlikeli Kimyasalların Yönetimi
Emisyon kontrolü, gürültü kontrolü
Bakım (Basınçlı kaplar, paratoner, topraklama tesisatı v.b.
kontrolü)
Operasyonel kontroller
Temizlik düzen değerlendirmeleri ,saha kontrolleri, iç
denetimler ile prosedürlerin uygulandığı kontrol edilir.
4.4.6 FAALĠYETLERĠN KONTROLU
Çevre Boyutları ile bağlantılı faaliyetler belirlenmelidir.
Bu alanların kontrolü için prosedürlerin oluşturulması
gereklidir.
Bu Operasyon kriterleri içeren prosedürlerin amacı;
Çevre Politikası ve
Amaç ve Hedeflerden sapmayı engellemektir.
Oluşturulan prosedürlerin uygulanması ve
sürdürülmesi gerekmektedir.
Belirlenen proseslerin önemli çevre boyutlarının
kontrol altına alınması için yöntem belirlenmesi
Sahaların güvenli hale getirilmesi ve sürdürülmesi
Saha uygulama kontrolleri
Ekipman tesisi bakımı ve kontrolleri
ĠĢletme kriterlerinin belirlenmesi için prosedür veya
prosedürler oluĢturulmalıdır.
Prosedürlerin amacı;
Çevre politikasından, amaç ve hedeflerden sapmayı
engellemektir.
Faaliyet Kontrolü ihtiyacının belirlenmesi
KuruluĢ aĢağıdaki amaçları gerçekleĢtirmek için
faaliyet kontrolleri kullanabilir:
BelirlenmiĢ önemli çevre boyutlarını yönetmek,
Yürürlükteki yasal Ģartlara ve kuruluĢun uymayı
kabul ettiği diğer Ģartlara uygunluğu sağlamak,
Amaçlara ve hedeflere ulaĢmak ve kirlenmenin
önlenmesi ve sürekli iyileĢtirme de dâhil olmak
üzere
Çevre politikasına uygunluğu sağlamak,
Çevre risklerini ortadan kaldırmak veya
azaltmak.
Faaliyet kontrollerinin oluĢturulması
Faaliyet kontrolleri oluĢturmada yaygın bir yaklaĢım
aĢağıda belirtilenleri ihtiva eder:
Bir kontrol yönetimi seçilmesi,
Kabul edilebilir bir iĢlem kriteri seçilmesi,
Belirlenen iĢlemin nasıl planlanacağı,
gerçekleĢtirileceği ve kontrol edileceğini
tanımlayan gerekli prosedürlerin oluĢturulması,
Bu prosedürlerin ihtiyaç duyuldukça, talimatlar,
iĢaretler, formlar, videolar, fotoğraflar vb. Ģeklinde
kayıtlı hale getirilmesi.
FAALĠYETLERE ÖRNEKLER
Üretim
Satın alma
Tasarım
Laboratuvar
Kazan dairesi
Bakım
Revir
Atık sahaları
Arıtma
Depo alanları
Sosyal alanlar
ĠĢlem Kontrolünden Geçecekler
Personel Malzeme Ekipman Bilgi
.TanımlanmıĢ .TanımlanmıĢ .TanımlanmıĢ .Ġçeriği yeterli
.Yetkin .Doğru Tip .Uygun Tip .Güncel
.Eğitimli .Doğru durumda .Yeterlilik .Uygun durumda
.Doğru DavranıĢ .Mevcut .Durum .ĠletilmiĢ Mevcut
.Mevcut .Mevcut .Çevre KoĢulları Uygun
.Tanımlı
4.4. UYGULAMA ve ĠġLETME
4.4.7 Acil Durumlar ve Tepki
KuruluĢ, gerçek acil durumlara ve
kazalara tepki vermeli, bu duruma
bağlı olarak ortaya çıkan negatif
çevre etkilerini önlemeli veya
azaltmalıdır.
ACĠL DURUM DÖNGÜSÜ
Acil Durum PlanıEğitim
Kaza ve ĠletiĢim
tadbikat Gözden Geçirme Uygula Önleyici
sonrası gözden tedbirler
geçirme ve Kontroller
güncelleme
Kontrol EtTatbikatler
BoĢaltma Tadbikatleri
Acil durum servisleri ve yasal otoritelerden
geri besleme
4.4.7 Acil Durum Hazırlığı ve Müdahale
Potansiyel (muhtemel) acil durum ve kazalara maruz kalma durumu
Bunlara nasıl müdahale edileceğinin belirlenmesi için prosedürün oluşturulması, uygulanması, sürdürülmesi
Meydana gelen acil durumlara ve kazalara müdahale edilmesi
Bunlarla bağlantılı çevre etkilerini önlemeli veya hafifletilmeli
Acil durum ve kazaların ortaya çıkmasından sonra; Acil durum hazırlığı, Acil durumu müdahale,
Prosedürleri periyodik olarak gözden geçirilmeli ve gerektiğinde güncellenmeli
Bu yöntemler (prosedürler) periyodik olarak test edilmelidir.
92
ACĠL DURUMLARA ÖRNEKLER
Yangın
Deprem,
Patlama
Sabotaj,
SavaĢ
Elektrik çarpması,
Yıldırım düĢmesi
Sel,
Su baskını
Heyelan,
ĠĢ kazaları
Kendi özel ihtiyaçlarına uygun bir acil duruma hazırlığı ve
müdahale prosesi/süreçleri oluĢturmak her kuruluĢa düĢen bir sorumluluktur. Bu süreçlerin oluĢturulmasında kuruluĢ, aĢağıda belirtilenleri dikkate almalıdır:
ĠĢletme sahasındaki tehlikelerin özellikleri (yanıcı sıvılar,
depolama tankları, sıkıĢtırılmıĢ gazlar ve sıçrama veya kazara boĢalma durumlarında alınacak tedbirler gibi),
En çok karĢılaĢılan acil durum veya kazanın tipi ve büyüklüğü,
Yakın bir tesisteki (fabrika, yol, demiryolu, hattı vb. gibi) muhtemel bir acil durum/durumlar veya kaza/kazalar
Bir kaza veya acil duruma en uygun müdahale yöntemi/yöntemleri,
Çevreye zararı en aza indirmek için gereken faaliyetler,
Acil duruma müdahale edecek personelin eğitilmesi,
Acil durum teĢkilatlanması ve sorumluluklar,
Tahliye yolları ve toplanma noktaları,
ĠletiĢim bilgileri de dâhil, anahtar personelin ve yardım kuruluĢlarının listesi (itfaiye, döküntü, kaçak temizleme hizmetleri gibi),
KomĢu kuruluĢlardan karĢılıklı yardım imkânları,
KuruluĢ içi ve dıĢı iletiĢim planları,
Farklı tiplerdeki kaza veya acil durum/durumlarda yapılması gereken müdahale ve etki azaltma faaliyetleri,
Önemli çevre etkisine sebep olabilecek faaliyetlerinin
baĢlıca karakteristiklerini düzenli aralıklarla izlemek ve
ölçmek için yöntem belirlemelidir.
KuruluĢ, kalibreli veya doğrulanmıĢ izleme ve ölçme
cihazlarının kullanılmasını, bakımının yapılmasını ve ilgili
kayıtların tutulmasını sağlamalıdır.
Not: Yasal düzenlemelere uyumun değerlendirilmesi 4.5.2
maddesinde ayrıca ele alınmış.
4.5.1 ĠZLEME ve ÖLÇME
4.5. KONTROL ETME
95
AMAÇ;
Amaç hedeflere ulaĢmadaki performans,
ĠĢlem kontrol etkinliği,
Çevre performansının izlenmesidir.
Çevresel performans ;
KuruluĢun Çevre boyutları yönetiminin
ölçülebilir sonuçlarıdır.
Performansın, ilgili operasyonel kontrollerin,
kuruluĢun çevre amaçları ve hedeflerine
uygunluğunun izlenmesi için bilgilerin
dokümante edilmesi
Kalibre edilmiĢ veya doğrulanmıĢ izleme ve
ölçme ekipmanları kullanılmalı ve bakımları
yapılmalı ve ilgili kayıtları saklanmalı
Ölçme ve izleme faaliyetleri nitel ve nicel olabilir. Bu faaliyetler bir çevre yönetim sisteminde aĢağıda belirtilenler gibi pek çok amaca hizmet edebilir:
Politika taahhütlerinin yerine getirilmesi, amaçlara ve hedeflere ulaĢılması ve sürekli iyileĢmede elde edilen geliĢmelerin izlenmesi,
Önemli çevre boyutlarının belirlenmesi için bilgi geliĢtirilmesi,
Yürürlükteki yasal Ģartların veya kuruluĢun uymayı kabul ettiği diğer Ģartlara uyulması için emisyonların ve boĢaltımların izlenmesi,
Amaç ve hedeflerin karĢılanması için su, enerji veya ham madde tüketiminin izlenmesi,
ĠĢlem kontrollerinin değerlendirilmesi veya desteklenmesi için veri sağlanması,
KuruluĢun çevre performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması,
Çevre yönetim sisteminin performansının değerlendirilmesi için veri sağlanması,
Performans Göstergelerine Örnekler
Kullanılan ham madde veya enerji miktarı,
CO2 gibi emisyonların miktarı,
Nihai ürün miktarı baĢına üretilen atık,
Kullanılan malzeme ve enerji verimliliği,
Çevresel olay (sınır değerlerin aĢılması gibi) sayısı,
Çevre kazası sayısı,
Geri dönüĢtürülen atık yüzdesi,
Atmosfere salınan belirli kirleticilerin miktarı
4.5.2.1; KuruluĢun uygulanabilir yasal Ģartlara uyumunun
izlemesi gerekliliği, önemini vurgulamak için alt
baĢlık altına taĢındı. KuruluĢların periyodik uyum
değerlendirme sonuçlarının kayıtlarını tutması
istenmektedir.
4.5.2.2; KuruluĢun kabul ettiği diğer Ģartlara uyumunu
periyodik değerlendirmesi ve sonuçlarını kayıt etmesi
istenmektedir.
4.5.2.Uygunluğun değerlendirilmesi
Gözden geçirme kapsamı;
- Ġzinler, ruhsatlar
- Raporlamalar
- Ölçüm gereklilikleri
- Ölçüm sonuçları
Periyodik gözden geçirme kayıtları
KuruluĢ çevre boyutları ile ilgili yasal gerekliliklere
uygunluğunu aksiyon planı dahilinde takip etmeli ve
uygunluğunun kontrolünü belirli periyotlarda yaparak
kayıt altına almalıdır.
Proses, teknoloji v.b. değiĢikliklerde atık su, hava
kalitesi ve gürültü kontrolleri güncellenir.
Ölçüm uygunsuzluklarında DÖF prosedürü uygulanır.
Uygunluk değerlendirmesinin kapsamı, tek
bir yasal Ģartı veya birkaç yasal Ģartı ihtiva
edebilir. Proseslerin ve uygunluğun
değerlendirilmesi için kullanılabilecek
çeĢitli yöntemler aĢağıdakileri ihtiva
edebilir:
Tetkikler,
Doküman ve/veya kayıtların gözden
geçirilmesi,
Tesis incelemeleri,
Mülâkatlar,
Proje veya iĢ gözden geçirmeleri,
Rutin numune analizleri veya deney
sonuçları ve/veya doğrulama
deneyleri/numune alımları,
Tesis gezilmesi veya doğrudan gözlem.
4.5.3. Düzeltici ve önleyici faaliyet
Düzeltme
Uygunsuzluğu gidermek için yapılan faaliyet (acil olarak yapılan faaliyettir.)
Düzeltici faaliyet:
Uygunsuzluğun sebebini yok etmek için yapılan faaliyet (Olay oluşmuş tekrar yaşanmaması için yapılan faaliyettir.)
Önleyici faaliyet :
Potansiyel bir uygunsuzluğun sebebinin bertaraf edilmesi için yapılan faaliyet
Düzeltici faaliyetin olası vakalara yaygınlaĢtırılması önleyici faaliyettir.
Mevcut ve potansiyel uygunsuzluklar ve düzeltici ve önleyici faaliyetlerin baĢlatılması ile ilgili ana prosedür oluĢturulması ve uygulanması
Uygunsuzlukların belirlenmesi ve düzeltilmesi ve onların çevreye olan etkilerini azaltmak için faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi
Uygunsuzlukların araĢtırılması, sebeplerinin belirlenmesi ve onların tekrarının önlenmesi için faaliyetlerin gerçekleĢtirilmesi
Uygunsuzlukları önlemek için faaliyet gereksiniminin
değerlendirilmesi ve yeniden oluĢmasını önlemek
için tasarlanan uygun faaliyetlerin uygulanması
BaĢlatılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin
kayıtlarının tutulması
BaĢlatılan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin
etkinliğinin gözden geçirilmesi
BaĢlatılan faaliyetler problemin etkilerine uygun olmalıdır ve çevre etkilerini azaltmalıdır.
KuruluĢ ÇYS için yapılması gerekli değiĢiklikleri sağlamalıdır.
ÖRNEK UYGUNSUZLUKLAR
Böyle durumlara örnek olarak aĢağıdakiler verilebilir:
Sistem performansı;
1- Çevre amaç ve hedeflere ulaĢılmasında baĢarısızlık,
2- Çevre yönetim sistemi tarafından istenen amaçlara ve
hedeflere ulaĢılması için gerekli sorumluluklar veya acil
durum hazırlığı ve müdahale ile ilgili sorumluluklar gibi,
sorumlulukların yerine getirilmesinde baĢarısızlık,
3- Yasal Ģartlara uygunluğun periyodik olarak
değerlendirilmesinde baĢarısızlık.
Çevre performansı;
1- Enerji tasarrufu hedefine ulaĢılamaması,
2- Bakım Ģartlarının planlandığı Ģekilde yapılmaması,
3- ĠĢletme kriterlerinin (izin verilen sınır değerler gibi)
karĢılanmaması.
Prosedür;
a) Uygunsuzlukların tanımlanması ve düzeltilmesi ile
çevresel etkilerinin azaltılması için faaliyetlerde bulunmak
b) Uygunsuzlukları araĢtırmak, sebeplerini belirlemek ve
tekrarını önlemek için faaliyetlerde bulunmak,
c) Uygunsuzlukları önlemek için gereken faaliyetleri
değerlendirmek ve olmasını önlemek için belirlenmiĢ uygun
faaliyetleri gerçekleĢtirmek
d) Alınan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin sonuçlarını kayıt
etmek,
e) Alınan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin etkinliğini gözden
geçirmek için Ģartları tanımlamalıdır.
KuruluĢ:
Kendi ÇYS’nin standardın Ģartlarını karĢıladığını, ulaĢılan sonuçları göstermek için gerekli kayıtları oluĢturmalı ve sürdürmelidir.
Kayıtların tanımlanması ve elden çıkarılması için prosedür oluĢturmalı, uygulamalı ve sürdürmelidir.
4.5.4. KAYITLARIN KONTROLU
ÇYS
Madde No
ÇYS Kayıtları
4.4.2 Yetkinlik, eğitim
4.4.4/e Çevre boyutları kapsamındaki planlama, uygulama ve
kontrol kayıtları
4.5.1 İzleme ve ölçme kayıtları
4.5.2 Uygunluk değerlendirilmesi kayıtları (yasal
şartlar/kendiliğinden uygulamasını taahhüt ettiği
şartları)
4.5.3 Uygunsuzluk/düzeltici/önleyici
Faaliyet
4.5.5 İç tetkik
4.6 Yönetimin gözden geçirmesi
ÖRNEK
Kayıtların kontrol
prosedürü, kayıtların
Tanımlanmasını,
Muhafazasını,
Korunmasını,
Tekrar ulaĢılabilir
olmasını,
Elden çıkartılmasını
içermelidir.
Kayıt:
BaĢarılan sonuçları belirten ve gerçekleĢtirilen
faaliyetlerin kanıtlarını sağlayan doküman
Kayıtlar, izlenebilirliği döküman haline
getirmek için, doğrulamanın delilini
sağlamak için kullanılır.
Kayıtlar revizyon kontrolü altında olmak
zorunda değildir.
Çevre Sisteminin iĢlediğinin ispatıdır.
Çevre Yönetim Kayıtları:
Çevre kayıtları diğerleri dahil olmak üzere,aĢağıdakileri
içerebilir;
a)ġikayetler ile ilgili kayıtlar,
b)Eğitim kayıtları
c)Süreçleri izleme kayıtları
d)kontrol,bakım ve kalibrasyon kayıtları
e)Uygun taĢeron ve tedarikçi ile ilgili kayıtları,
f)Kaza kayıtları
g)Acil durum hazırlıkları ile ilgili deneme kayıtları,
h)Tetkik kayıtları
i)Yönetim gözden geçirme kayıtları
j)DıĢ iletiĢim kararı
k)Uygulanan yasal yükümlülükler ile ilgili kayıtları,
l)Belirgin çevre boyutları kayıtları
m)Çevre toplantı kayıtları,
n)Çevresel performans kayıtları,
o)Yasal uygunluk kayıtları
p)Ġlgili taraflar ile iletiĢim kayıtları
Gizli belgelere özel önem göstermelidir.
Not: Standarda olan uygunluğu
göstermek için, kayıtlar tek kaynak
değildir.
4.5.5 ĠÇ TETKĠK
Tetkikler
ÇYS Standarda uyuyor mu ?
ÇYS planlanan faaliyetlere uygun mu ?
ÇYS doğru uygulanıyor ve etkin bir Ģekilde
yönetiliyor mu ?
ÇYS’ de iyileĢtirmeye müsait alanlar var mı?
Yönetimin gözden geçirmesi faaliyetini ÇYS’nin
Ģartlarına uygun ve etkin olarak yapıldığını
saptamak için planlanır.
KuruluĢun çevre yönetim sisteminin
çevre yönetim sistem Ģartlarına uygun
olup olmadığının
KuruluĢun çevre yönetim isteminin
gerektiği Ģekilde uygulanıp
uygulanmadığının
KuruluĢun çevre yönetim sisteminde
iyileĢtirmeye müsait alanların var olup
olmadığının
KuruluĢun, yönetimin gözden geçirmesi
faaliyetini çevre yönetim sisteminin
Ģartlarına uygun ve etkin olarak yapıp
yapmadığının belirlenmesidir.
• KuruluĢ, tetkik kriterleri, kapsam, sıklık ve metodu
belirleyen bir tetkik prosedürü oluĢturmalı,
uygulamalı ve sürdürmelidir.
• Tetkikçilerin seçimi ve tetkikin yapılması, tetkik
prosesinin tarafsızlığını ve yansızlığını garantiye
almalıdır.
Etkin Bir Tetkik Ġçin Temel ġartlar
Yönetimin desteği
EğitilmiĢ tetkikçiler
Bağımsız tetkik fonksiyonu
Kaynaklara, belgelere ve personele
zamanında ulaĢılması
TETKĠK RAPORUNUN ĠÇERĠĞĠ
Tetkik edilecek birim
Tetkik Ekibi
Kapsam, amaçlar, kriterler ve referans
dokümanlar
Tetkik Planı
Dağıtım Listesi
Bulgulara Dayanan Tetkik Sonuçları
Denetlenecek konular
Çevre politikası
Çevre Programı
Organizasyonel Yapı
Prosedürler
Sorumluluklar ve Yetkiler
Ġç ve DıĢ HaberleĢme
Prosedürler, Talimatlar
Eğitim ve Yeterlilik
Ölçme ve Kayıt
Düzeltici Mekanizmalar
Çevre Tetkiki ve Y.G.G. iĢlemleri
Acil Hal Prosedürleri ve Planları
KuruluĢ üst yönetimi, çevre yönetim
sisteminin uygunluk,yeterlilik ve etkinliğini
sürdürebilmesi için sistemi belirlenmiĢ
aralıklarla gözden geçirmelidir.
4.6. YÖNETĠMĠN GÖZDEN GEÇĠRMESĠ
BURDASINIZ
PLANLA 4.3
GÖZDEN GEÇĠR POLĠTĠKA 4.2 UYGULA 4.4
4.6
KONTROL ET
4.5
4.6. YÖNETĠMĠN GÖZDEN GEÇĠRMESĠ
Uygunluğu, yeterliliği ve etkinliği garanti etmelidir
Ġlgili tüm bilgilere dayanmalıdır.
Dokümante edilmelidir.
Sürekli iyileĢme taahhüdü ile uyumlu olarak, olası
değiĢikliklerle ilgili herhangi bir kararı ve faaliyeti
içermelidir.
Not: ISO 9001:2000’e benzer yapıya getirilmiĢ.
4.6 YÖNETĠMĠN GÖZDEN GEÇĠRMESĠ
YGG GĠRDĠLERĠ
• Çevre politikası,
• Çevre Boyutlarındaki değiĢiklikler
• Amaç/Hedeflere ulaĢılabilirlik
• DıĢ ilgili taraflarla iletiĢim, gelen talep
ve öneriler
• Düzeltici Önleyici faaliyetler
• Ġç Tetkik sonuçları
• Yasal/Diğer gerekliliklere uyum,
• KuruluĢun çevresel performansı
• Önceki YGG sonucunda tespit edilen
faaliyetlerin izlenmesi
• ĠyileĢme için öneriler
YGG ÇIKTILARI
Sürekli iyileĢtirme kapsamında;
Çevre politikasında,
Amaçlarda,
Hedeflerde,
Çevre Yönetim Sisteminin diğer
elemanlarındaki muhtemel değiĢiklikler,
ĠyileĢtirmeye dönük kararlardan oluĢur.
ĠYĠLEġTĠRME ÖRNEKLERĠ ĠyileĢtirmeler, çevresel amaç ve hedeflerin
belirlenmesi ve gözden geçirilmesi süreçleri içinde veya dıĢında olabilir.
Bazı iyileĢtirme örnekleri aĢağıdakileri ihtiva edebilir:
Daha az zararlı malzemelerin kullanılmasını teĢvik etmek amacıyla yeni malzemelerin değerlendirilmesi için bir süreç oluĢturulması,
Yeni uygunluk Ģartlarının daha kısa zamanda belirlenmesi amacıyla, yürürlükteki yasal Ģartları belirleyebilmek için kuruluĢta bir süreç geliĢtirilmesi,
KuruluĢta atık oluĢumunu azaltmak için malzemeler ve bunlarla çalıĢma konusunda çalıĢanların eğitiminin iyileĢtirilmesi,
ĠYĠLEġTĠRME ÖRNEKLERĠ
Suyun yeniden kullanımını sağlamak amacıyla, atık su arıtma süreçlerinin kullanılmaya baĢlanması,
Baskı veya fotokopi merkezinde arkalı önlü kopyalama yapılması için baskı ve fotokopi cihazlarının baĢlangıç ayarlarında değiĢiklikler yapılması,
Nakliye Ģirketi/ Ģirketlerinin fosil yakıt tüketimini azaltmak amacıyla sevkiyat yollarının yeniden tasarımlanması,
Kazanlarda yakıt değiĢimine gidilmesi ve tanecik (kül, toz) emisyonunu azaltmak için amaçlar ve hedefler belirlenmesi.