Centra integracji społecznej jako instrument

przeciwdziałania bezrobociu w województwie

zachodniopomorskim

Bartosz Jerzy Pilecki

Centra integracji społecznej jako instrument

przeciwdziałania bezrobociu w województwie

zachodniopomorskim

SZCZECIN 2010

Maciej Kowalewski Anna Nowak Regina Thurow

Czy kultura może wzmacniać spójność

społeczną?

Studium przypadku: szczecińskie podmioty kultury wobec problemów społecznych

Szczecin 2011

Recenzenci:dr inż. Małgorzata Cieciuraprof. nadzw. dr hab. Beata Filipiak

Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. US dr hab. Beaty Filipiak

SZCZECIN 2011

Publikacja została wydana w ramach projektu systemowego „Profesjonalne kadry – lepsze jutro”, realizowanego przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego.

Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskie-go Funduszu Społecznego.

Publikacja przeznaczona jest do bezpłatnej dystrybucji.

Skład i druk:Przedsiębiorstwo Produkcyjno-HandloweZAPOL Dmochowski, Sobczyk Sp. j.al. Piastów 42, 71-062 Szczecintel. +48 91 435 19 00, www.zapol.com.pl

Nakład: 500 egz.

Spis treści

Wstęp ...............................................................................................................................7

1. Bezrobocie i jego skutki w regionach ......................................................................91.1. Pojęcie i rodzaje bezrobocia ..................................................................................91.2. Determinanty bezrobocia w regionach .................................................................121.3. Struktura bezrobocia w polskich regionach ..........................................................141.4. Społeczne i ekonomiczne skutki bezrobocia ........................................................20

2. Przeciwdziałanie bezrobociu ...................................................................................272.1. Usługi oraz instrumenty rynku pracy na rzecz przeciwdziałania bezrobociu ........272.2. Programy przeciwdziałania bezrobociu w województwie zachodniopomorskim ..382.3. Finansowanie z budżetu programów przeciwdziałania bezrobociu ......................432.4. Finansowanie ze środków Unii Europejskiej programów

przeciwdziałania bezrobociu ................................................................................. 502.5. Instytucje rynku pracy realizujące programy przeciwdziałania bezrobociu ..........59

3. Centrum integracji społecznej ................................................................................653.1. Charakterystyka centrum integracji społecznej ....................................................653.2. Zasady funkcjonowania i zadania centrum integracji społecznej

na rzecz przeciwdziałania bezrobociu ................................................................... 693.3. Rozwój centrów integracji społecznej

w województwie zachodniopomorskim .................................................................. 753.4. Sieć centrów integracji społecznej i zakres ich działalności w województwie

zachodniopomorskim ........................................................................................80

4. Analiza funkcjonowania centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim ..................................................................854.1. Ekonomiczna analiza funkcjonowania centrów integracji społecznej ...................854.2. Społeczna analiza funkcjonowania centrów integracji społecznej .....................1074.3. Kierunki zmian w funkcjonowaniu centrów integracji społecznej .......................124

Zakończenie .................................................................................................................127

Bibliografia ....................................................................................................................132Spis tabel ......................................................................................................................136Spis wykresów ..............................................................................................................139

7

Wstęp

Temat bezrobocia, jego skali, skutków ekonomicznych i społecznych jest stale i nie-zmiennie aktualny. Podobnie aktualna i istotna jest sprawa poszukiwania sposobów na zmniejszenie rozmiarów i skutków bezrobocia. Zagadnienie jest szczególnie interesujące dla ludzi młodych, kończących studia, stojących u progu kariery zawodowej i znajdują-cych się w momencie konieczności i chęci znalezienia i podjęcia zatrudnienia. Autora niniejszej pracy zainteresowały zwłaszcza istniejące i podejmowane w naszym państwie sposoby walki z bezrobociem. Ze względu na miejsce zamieszkania autora pracy obsza-rem zainteresowania i badania stało się województwo zachodniopomorskie. Podczas ustalania tematu i zakresu pracy warte dokładnej analizy okazały się centra integracji społecznej. W obecnych czasach, bowiem problem bezrobocia postrzegany jest nie tylko jako sensu stricte brak zatrudnienia, ale także w szerszym ujęciu jako zagadnienie implikujące procesy społeczne takie jak ograniczenie dostępu osób bezrobotnych do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, które w konsekwencji prowadzi do margi-nalizacji czy też wykluczenia społecznego takich osób. Centra integracji społecznej są to tworzone przez gminę lub organizację pozarządową jednostki organizacyjne, która realizują reintegrację zawodową i społeczną przez prowadzenie usług przeznaczonych dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Ostatecznie więc w niniejszej pracy udało się połączyć ważny ekonomicznie temat bezrobocia ze znajdującym się w kręgu zainteresowań autora problemem marginalizacji społecznej.

Celem niniejszej pracy jest analiza działania oraz skuteczności centrów integracji społecznej, działających na terenie województwa zachodniopomorskiego. Centra są stosunkowo nowym rozwiązaniem w zakresie prowadzenia polityki społecznej, prze-ciwdziałania bezrobociu i tworzenia fundamentów ekonomii społecznej. Autor niniejszej pracy ma ambicje poszukać i wskazać sposoby na podniesienie wartości i efektywności działania centrów integracji społecznej – instytucji, które uważa za niezwykle cenną inicjatywę.

Praca składa się z czterech rozdziałów, wstępu oraz wniosków zawartych w zakoń-czeniu. Praca zawiera szeroką i szczegółową część teoretyczną, na którą składają się trzy rozdziały. Rozdział pierwszy, zatytułowany „Bezrobocie i jego skutki w regionach” omawia definicje i rodzaje bezrobocia, zawiera analizę przyczyn występowania, struktury

8

i skali bezrobocia w poszczególnych regionach, w tym w województwie zachodniopomor-skim. W rozdziale tym omówione zostały także ekonomiczne i społeczne skutki bezrobo-cia, ze szczególnym uwzględnieniem tych ostatnich, które mają szczególne znaczenie dla tematu pracy.

Rozdział drugi „Przeciwdziałanie bezrobociu” poświęcony jest istniejącym na rynku pracy instrumentom i usługom na rzecz przeciwdziałania bezrobociu oraz prowadzonej w tym zakresie polityce państwa, również odnośnie finansowania programów przeciw-działania bezrobociu, w tym także ze środków Unii Europejskiej. Jest też mowa o insty-tucjach rynku pracy realizującym programy przeciwdziałającym bezrobociu. W rozdziale znalazło się także miejsce na analizę programów przeciwdziałania bezrobociu funkcjo-nujących w województwie zachodniopomorskim.

Rozdział trzeci, będący połączeniem części teoretycznej i empirycznej, omawia cen-tra integracji społecznej i zawiera ich definicję, charakterystykę, zadania, zasady funkcjo-nowania, finansowanie, strukturę organizacyjną, uczestników. W rozdziale poświęcono szczególną uwagę centrom integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim. Omówiono ich powstawanie, zbadano rozwój oraz zakres działalności.

Ostatni – czwarty – rozdział, zatytułowany „Analiza funkcjonowania centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim” jest rozdziałem w całości empirycz-nym, opartym na szczegółowych badaniach. Zawiera dokładną analizę funkcjonowania centrów pod względem ekonomicznym oraz społecznym. Ten rozdział pozwolił na wypra-cowanie wniosków zasadniczych z punktu widzenia tematu pracy.

W niniejszej pracy wykorzystano w części teoretycznej dostępną literaturę poświęco-ną problematyce bezrobocia oraz jego przeciwdziałaniu. Część badawczą oparto przede wszystkim o materiały udostępnione przez Wydział Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego.

Pracę wykonano metodą opisową z elementami analizy porównawczej.

9

1. Bezrobocie i jego skutki w regionach

1.1. Pojęcie i rodzaje bezrobociaPojęcie bezrobocia zostało wprowadzone w połowie lat 90. XIX wieku w rozumieniu przymusowej bezczynności zawodowej, od tego czasu jest ono zasadniczym problemem ekonomicznym, społecznym oraz politycznym; nie oznacza to jednak, że problem bez-robocia nie istniał wcześniej – w okresie ekonomii klasycznej stosowane było określenie „nadmiar ludności”.

W literaturze istnieje wiele różnych definicji bezrobocia, a co za tym idzie jeszcze więcej interpretacji i wątpliwości, dlatego wydaje się, że najwłaściwiej będzie przyjąć bardzo ogólną definicję, która nie budzi wiele kontrowersji.

Bezrobocie – zjawisko polegające na tym, że pewna liczba osób zdolnych do pracy oraz gotowych do jej podjęcia nie znajduje zatrudnienia. Najogólniej mówiąc, bezrobocie oznacza brak równowagi między podażą a popytem na rynku pracy. Brak ten wyraża nadwyżka realnych zasobów pracy nad efektywnym popytem na pracę. Wielkość bez-robocia zależy od aktywności zawodowej i liczby ludności w wieku produkcyjnym oraz od liczby pracujących (w tym zwłaszcza zatrudnionych). Bezrobocie przedstawiane jest procentowo w postaci stopy bezrobocia.1

E. Kwiatkowski zauważył, że we współczesnej literaturze ekonomicznej najczęściej wskazuje się 3 cechy osób bezrobotnych, są to2:

1. pozostawanie bez pracy,2. poszukiwanie pracy,3. gotowość do pracy.Cechy te pozostawiają jednak wiele wątpliwości takich jak: Czy osoby zatrudnione

w niepełnym wymiarze czasu pracy nie powinny zostać uznane jako częściowo bezro-botne? Poszukiwanie pracy nie jest również jednoznaczne: Czy jako przejaw poszu-kiwania zatrudnienia można traktować tylko rejestrację w urzędzie pracy, czy też np.

1 Z. Sadowski, T. Wach, Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społecznego. Biblioteczka Pracow-nicza, Warszawa 2003, s.215.

2 E. Kwiatkowski, Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. PWN, Warszawa 2002, s.13.

10

szukanie pracy wśród znajomych, ogłoszeń internetowych, itp. Poza tym intensywność poszukiwań może być różna. Podobnie gotowość do pracy jest zbyt ogólnym pojęciem, chodzi tu o czas, w jakim dana osoba może podjąć pracę – np. niektórzy jutro, inne osoby za pół roku itp.

Innym kluczowym, zwłaszcza dla badań statystycznych, pojęciem jest bezrobocie rejestrowane, czyli liczba osób bezrobotnych, spełniających określone w ustawie kry-teria i zarejestrowanych w urzędach pracy. Kryteria te nie są takie same we wszystkich krajach i mogą zmieniać się w czasie. Obecnie w Polsce bezrobotny wg ustawy o pro-mocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy to osoba zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy, niezatrud-niona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, która m.in.3:

• ukończyła 18 lat;• nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet lub 65 lat w przypadku mężczyzn;• nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy;• nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości

rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2. hektarów przeliczeniowych;• nie posiada wpisu do ewidencji działalności gospodarczej albo nie podlega, na

podstawie odrębnych przepisów, obowiązkowi ubezpieczenia społecznego;• nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wol-

ności, z wyjątkiem kary pozbawienia wolności odbywanej poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego.

Rzeczywisty poziom bezrobocia może różnić się od poziomu bezrobocia rejestro-wanego; może być wyższy, gdy szanse na znalezienie pracy za pomocą urzędu pracy są małe, bezrobotni mogą nie wykazywać chęci rejestracji albo niższy, gdy rejestracja w urzędzie pracy jest niezbędnym warunkiem, aby uzyskać zasiłek dla bezrobotnych lub zostać beneficjentem aktywnych programów rynku pracy, a niepracujący nie zamierza podjąć pracy.

Poziom bezrobocia ukrytego wyznaczany jest natomiast przez liczbę osób, które nie spełniają warunków ustawy koniecznych do rejestracji jako bezrobotni, nie są zatrud-nione albo wykonywana przez nich praca jest zbędna w opinii zatrudniającego. Należy wskazać także inną ważną definicję osoby bezrobotnej, wykorzystywaną w badaniach statystycznych prowadzonych w krajach Europy w ramach systemu Eurostat, według Międzynarodowej Organizacji Pracy: osoba bezrobotna to ta, która w tygodniu, w którym

3 Art.2. ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U. 2004 r., Nr 99, poz. 1001.

11

przeprowadzono badanie, nie wykonywała pracy zarobkowej dłużej niż przez godzinę. Stąd też wynikają różnice w wynikach badań poziomu bezrobocia rejestrowanego po-wszechnie wykorzystywanego w Polsce, a poziomem bezrobocia obliczonym na podsta-wie badań reprezentatywnych zgodnie z definicją Międzynarodowej Organizacji Pracy. Dlatego należy odróżniać od siebie oba te sposoby szacowania bezrobocia, ponieważ wskaźniki używane w obu metodach są różne i nie pozwalają na zagregowanie danych do jednego porównywalnego ze sobą poziomu.

Do tradycyjnych rodzajów bezrobocia zalicza się4:• bezrobocie frykcyjne,• bezrobocie strukturalne,• bezrobocie cykliczne (koniunkturalne).Bezrobocie frykcyjne związane jest z naturalną dynamiką rynku pracy w gospodarce

rynkowej. Dynamiczne procesy zachodzą na rynku pracy po stronie zarówno popytowej, jak i podażowej. Stale zachodzą procesy powstawania nowych oraz likwidacji niektórych istniejących miejsc pracy, które implikują zwolnienia z pracy oraz poszukiwanie nowego zatrudnienia przez tych, którzy pracę utracili. Na rynek pracy wchodzą nieustannie nowe roczniki siły roboczej oraz ci, którzy z wyboru pozostawali w zasobie biernych zawodowo; inni zaś odchodzą od rynku5. Bezrobocie frykcyjne stanowi nieredukowalne minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce6. W związku z tym poziom bezrobocia na pozio-mie frykcyjnym w praktyce określa występowanie stanu równowagi na rynku pracy.

Bezrobocie strukturalne wg E. Kwiatkowskiego związane jest ze zmianami popytu na pracę i strukturze podaży pracy, jednak znacznie częstsze i bardziej znaczące są zmiany strukturalne dokonujące się w popycie na pracę. Uwarunkowane są one przede wszystkim7:

• zmianami w strukturze popytu na produkty, występującymi w rozwijającej się gospodarce;

• wdrażaniem postępu technicznego oraz związanym z tym spadkiem zapotrze-bowania na pracowników w przestarzałych zawodach i z przestarzałymi kwa-lifikacjami, przy wzroście zapotrzebowania na pracowników o nowoczesnych zawodach i kwalifikacjach;

• zmianami lokalizacji geograficznej przedsiębiorstw i nierównomiernym rozmiesz-czeniem geograficznym nowego kapitału;

4 E. Kwiatkowski, Bezrobocie..., s.46.5 Ibidem, s.47.6 A. Grzelak, Makroekonomia w procesie integracji z Unią Europejską. WSIE, Szczecin 2005, s.175.7 E. Kwiatkowski, Bezrobocie..., s.49.

12

• zmianami w strukturze towarowej handlu zagranicznego w warunkach gospo-darki otwartej, implikującymi zmiany w zawodowej, gałęziowej, kwalifikacyjnej i geograficznej strukturze popytu na pracę.

Bezrobocie to może mieć dość trwały charakter, gdyż jego likwidacja wymaga zazwy-czaj zmiany zawodu, kwalifikacji albo miejsca zamieszkania8.

Bezrobocie cykliczne (koniunkturalne) jest związane z ogólną sytuacją gospo-darczą. Gospodarka w szczytowej fazie cyklu koniunkturalnego zapewnia zatrudnienie olbrzymiej liczby pracowników. W recesji sporo z nich musi odejść i zasilić szeregi bezrobotnych9. Osłabienie koniunktury gospodarczej, znajduje wyraz w ogólnym spadku lub spowolnionym wzroście produkcji, pociąga za sobą zmniejszenie popytu na pracę i wzrost bezrobocia10. Jednak w opinii J. Hudsona zakłócenia zdolności produkcyjnych, które mogą pojawić się w gospodarce, prowadzą do wystąpienia zjawiska bezrobocia; w recesji czynniki produkcji ulegają najczęściej zredukowaniu, natomiast po ustaniu recesji spadek bezrobocia nie jest oczywisty, jeżeli zasoby czynników produkcji są nie-wystarczające11. E. Kwiatkowski uważa, że w tej sytuacji redukcja bezrobocia powinna polegać na zwiększeniu zasobów odpowiednich czynników produkcji, a nie na zwiększa-niu łącznego popytu na towary12.

1.2. Determinanty bezrobocia w regionachBezrobocie w Polsce jest zróżnicowane pod względem geograficznym. Do występowa-nia różnic w poziomie bezrobocia w poszczególnych regionach Polski przyczyniają się głównie takie czynniki jak:

• poziom kumulacji Państwowych Gospodarstw Rolnych przed rokiem 1990,• stopień uprzemysłowienia, zróżnicowania struktury zatrudnienia,• dostęp do infrastruktury,• poziom wykształcenia i kwalifikacji siły roboczej.Najwyższy poziom bezrobocia odnotowywany jest w województwach o rolniczym

charakterze, w których dominowały Państwowe Gospodarstwa Rolne. Proces likwidacji tych gospodarstw w okresie transformacji na początku lat 90. znacząco oddziałuje na poziom bezrobocia również współcześnie, szczególnie w zachodnich i północnych regio-

8 A. Grzelak, Makroekonomia..., s.175.9 Ibidem, s.175.10 E. Kwiatkowski, Bezrobocie..., s.58.11 J. Hudson, Unemployment after Keynes. Towards a New General Theory. Harvester, Wheatsheaf, St.

Martin’s Press, New York 1988, s.53.12 Porównaj E. Kwiatkowski, Bezrobocie..., s.59.

13

nach kraju, gdzie w rolnictwie przeważał sektor państwowy13. Dzieje się tak, dlatego że są to jednocześnie regiony słabo uprzemysłowione, o słabej infrastrukturze i niekorzystnym systemie gospodarczym, a ponadto należy wskazać na niskie kwalifikacje zawodowe siły roboczej, którą stanowią w większości byli pracownicy PGR. Te wszystkie czynniki znie-chęcają potencjalnych inwestorów do umiejscawiania przedsiębiorstw na tych terenach.

Najniższy poziom bezrobocia występuje w regionach silnie zurbanizowanych, uprze-mysłowionych, skupionych wokół dużych aglomeracji miejskich, ze zróżnicowanymi strukturami gospodarczymi, rozwiniętą infrastrukturą komunikacyjną, do których chętnie napływa kapitał14. Nie można pominąć jednak kwestii związanych z lepszym wykształ-ceniem i większymi kwalifikacjami potencjalnych pracobiorców, sprawniejszym systemie gospodarczym, większej liczbie funkcjonujących przedsiębiorstw i podniesieniu atrakcyj-ności z punktu widzenia nowych inwestorów. Z tych powodów sytuacja na rynku pracy jest zdecydowanie lepsza w województwach: wielkopolskim, śląskim, mazowieckim czy małopolskim.

Bezrobocie w regionach ulega ciągłym zmianom podyktowanym specyficznymi czynnikami w poszczególnych województwach, jednak należy wskazać głównie na 3 wnioski15:

1. Wzrost popytu na pracę w województwach o najwyższym poziomie bezrobocia, gdzie w rolnictwie dominował sektor państwowy, był mniejszy niż przeciętnie w kraju, co w konsekwencji doprowadziło do stałego pogarszania się ich pozycji i utrwalenia bezrobocia w tych regionach. Należy zauważyć, że województwa, w których przeważa prywatne rolnictwo, początkowo charakteryzowały się najniższymi poziomami bezrobocia w kraju, jednak właśnie w tych regionach poziom bezrobocia silnie związany jest z brakiem elastyczności w dopasowaniu do rynku pracy i w późniejszym okresie może prowadzić do wzrostu liczby osób poszukujących pracy.

2. Największa poprawa sytuacji nastąpiła w województwach przemysłowych oraz w województwach o zróżnicowanej strukturze zatrudnienia, zarówno wysoko jak i słabiej rozwiniętych. Najniższe stopy bezrobocia utrzymywały się w regionach rozwiniętych ze zróżnicowaną strukturą gospodarczą. Bezrobocie długookreso-we również utrzymywało się na niskim poziomie, co wskazuje, że zróżnicowana struktura gospodarcza ze znacznym udziałem usług, pozwala ograniczyć trwa-łość bezrobocia. Ponadto w słabiej rozwiniętych województwach o zróżnicowanej

13 A. Organiściak-Krzykowska, Regionalne uwarunkowania bezrobocia. Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2005, s.128.

14 S. Korenik, Dysproporcje w rozwoju regionów Polski – wybrane aspekty. Wyd. AE, Wrocław 2003, s.110.15 M. Socha, U. Sztanderska, Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce. PWN, Warszawa 2000,

s.226-228.

14

strukturze zatrudnienia następowało obniżanie się stóp bezrobocia długookreso-wego, które było szybsze niż całkowitego; tam też dopasowanie popytu i podaży pracy okazało się bodźcem korzystnego wpływu na rynek pracy.

3. We wszystkich województwach, nawet tych wysoko rozwiniętych o zróżnico-wanej strukturze zatrudnienia, udział bezrobocia długookresowego pozostawał na niemalże stałym poziomie, co wskazuje, że nawet na tzw. dobrych rynkach, charakteryzujących się niskim bezrobociem ogółem, występuje element stałego niedopasowania do rynku pracy.

Podsumowując, można zauważyć, że bezrobocie w polskich regionach uwarunkowa-ne jest przede wszystkim charakterem gospodarki, która przewarza w poszczególnych częściach kraju. Duże znaczenie przypisywane jest czynnikowi związanemu z przeszło-ścią – ilość nieistniejących Państwowych Gospodarstw Rolnych, które funkcjonowały do 1990 r. Nie bez znaczenia jest także ilość i wielkość przedsiębiorstw, które zapewniają miejsca pracy, a także warunki do ich tworzenia i rozwoju istniejących oraz podniesienia atrakcyjności dla potencjalnych inwestorów, co z kolei wiąże się z dostępem do infra-struktury. Jak widać przyczyny bezrobocia w regionach są zróżnicowane i aby skutecznie ograniczać jego wielkość, ważne jest dopasowanie instrumentów przeciwdziałania bez-robociu do rzeczywistych, niejednolitych we wszystkich regionach warunków.

1.3. Struktura bezrobocia w polskich regionachBezrobocie mierzone jest za pomocą stopy bezrobocia, którą najogólniej można scha-rakteryzować jako udział osób bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo ogółem oraz danej grupy. Inna definicja podawana przez Główny Urząd Statystyczny definiuje stopę bezrobocia rejestrowanego (wskaźnik bezrobocia) jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych, prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. Stopę bezrobocia podaje się z uwzględnieniem pracujących w gospodarstwach indywi-dualnych w rolnictwie (będących składową cywilnej ludności aktywnej zawodowo) osza-cowanych na podstawie spisów. Dla bezrobotnych — miejscem lokalizacji jest ich miejsce zamieszkania lub pobytu, zaś dla pracujących lokalizacja miejsca pracy.16 W Tabeli 1.1. przedstawiono liczbę osób bezrobotnych oraz stopę bezrobocia w poszczególnych wo-jewództwach w latach 2005 – 2008, na Wykresie 1.1. natomiast zostało zaprezentowane graficzne ujęcie stopy bezrobocia w tym okresie.

16 Informacje i opracowania statystyczne, Bezrobocie rejestrowane I-III kwartał 2008 r. Główny Urząd Statystyczny, ZWS, Warszawa 2008, s.7.

15

Tabela 1.1. Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w latach 2005 – 2008 – stan w końcu roku

Województwo

2005 2006 2007 2008

Ogółem [×103]

Stopa bezro-bocia [%]

Ogółem [×103]

Stopa bezro-bocia [%]

Ogółem [×103]

Stopa bezro-bocia [%]

Ogółem [×103]

Stopa bezro-bocia [%]

dolnośląskie 233,4 20,6 185,4 16,6 127,5 11,4 113,9 10,2kujawsko-pomorskie 188,0 22,3 160,1 19,2 123,2 14,9 110,3 13,4

lubelskie 156,8 17,0 141,8 15,5 118,1 13,0 101,6 11,3lubuskie 89,2 23,0 72,8 19,0 52,3 14,0 46,3 12,4łódzkie 198,4 17,9 160,7 14,7 123,1 11,2 99,2 9,2

małopolskie 178,1 13,8 145,3 11,3 112,6 8,7 97,8 7,6mazowieckie 332,5 13,8 285,6 11,8 219,9 9,0 178,0 7,3

opolskie 69,4 18,7 60,1 16,2 43,3 11,9 35,7 9,9podkarpackie 164,0 18,5 145,2 16,4 126,4 14,2 115,6 13,1

podlaskie 73,2 15,6 61,8 13,3 48,8 10,4 45,8 9,8pomorskie 159,9 19,2 126,0 15,3 86,9 10,7 67,8 8,4

śląskie 281,3 15,5 229,8 12,7 166,0 9,2 122,7 6,9świętokrzyskie 117,8 20,6 99,4 17,7 83,3 14,9 77,7 13,9

warmińsko-mazurskie 150,9 27,2 127,6 23,6 99,0 18,7 87,4 16,8wielkopolskie 211,4 14,6 169,1 11,7 112,8 7,8 91,4 6,4

zachodniopomorskie 168,8 25,6 138,9 21,5 103,2 16,4 82,5 13,4POLSKA 2773,0 17,6 2309,4 14,8 1746,6 11,2 1473,8 9,5

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego17

Wykres 1.1. Stopa bezrobocia w poszczególnych województwach w latach 2005 – 2008

18

Wykres 1.1. Stopa bezrobocia w poszczególnych województwach w latach 2005 – 2008

źródło: opracowanie własne

Powyższe zestawienia (Tabela 1.1. oraz Wykres 1.1.) ukazują ogólną tendencję

spadkową poziomu bezrobocia rejestrowanego, która w dużej mierze spowodowana jest

podejmowaniem pracy przez bezrobotnych. Istnieją jednak inne powody rezygnacji ze statusu

bezrobotnego: część osób zarejestrowanych w urzędach pracy została wyłączona z ewidencji

na skutek braku gotowości do podjęcia pracy, osoby te często nie są zainteresowane

znalezieniem pracy przy pomocy urzędu, a jedynie osiągnięciem korzyści z tytułu uzyskania

praw do uposażenia dla bezrobotnego.

Główny Urząd Statystyczny określił stopę bezrobocia w Polsce na koniec grudnia

2008 r. na poziomie 9,5%, co oznacza, że liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych

w urzędach pracy w tym czasie wynosiła 1 473 800 osób. Od początku 2008 r. do jego końca

liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 272,8 tys. osób, co stanowi 15,6%. W poprzednim roku

odnotowano wyraźnie wyższy spadek bezrobocia o 562,8 tys. osób (24,4%). Stopa bezrobocia

w roku 2008 obniżyła się o 1,7 punktu procentowego natomiast w roku 2007 obniżenie stopy

bezrobocia wyniosło 3,6 punktów procentowego i był to największy spadek bezrobocia

w trakcie badanego okresu.

Najwyższą stopą bezrobocia w badanym okresie w Polsce charakteryzują się północne

regiony i są to województwa: warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie, kujawsko-

pomorskie oraz do 2006 roku województwo lubuskie a od 2007 roku województwo

świętokrzyskie - jedyny region leżący na południu. Według Raportu: Bezrobocie

0,0%

5,0%

10,0%

15,0%

20,0%

25,0%

30,0%

2005

2006

2007

2008

17 www.stat.gov.pl z dnia 23.02.2009.

16

Źródło: opracowanie własne

Powyższe zestawienia (Tabela 1.1. oraz Wykres 1.1.) ukazują ogólną tendencję spadkową poziomu bezrobocia rejestrowanego, która w dużej mierze spowodowana jest podejmowaniem pracy przez bezrobotnych. Istnieją jednak inne powody rezygna-cji ze statusu bezrobotnego: część osób zarejestrowanych w urzędach pracy została wyłączona z ewidencji na skutek braku gotowości do podjęcia pracy, osoby te często nie są zainteresowane znalezieniem pracy przy pomocy urzędu, a jedynie osiągnięciem korzyści z tytułu uzyskania praw do uposażenia dla bezrobotnego.

Główny Urząd Statystyczny określił stopę bezrobocia w Polsce na koniec grudnia 2008 r. na poziomie 9,5%, co oznacza, że liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w tym czasie wynosiła 1 473 800 osób. Od początku 2008 r. do jego końca liczba bezrobotnych zmniejszyła się o 272,8 tys. osób, co stanowi 15,6%. W poprzednim roku odnotowano wyraźnie wyższy spadek bezrobocia o 562,8 tys. osób (24,4%). Stopa bezrobocia w roku 2008 obniżyła się o 1,7 punktu procentowego nato-miast w roku 2007 obniżenie stopy bezrobocia wyniosło 3,6 punktów procentowego i był to największy spadek bezrobocia w trakcie badanego okresu.

Najwyższą stopą bezrobocia w badanym okresie w Polsce charakteryzują się pół-nocne regiony i są to województwa: warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie, kujaw-sko-pomorskie oraz do 2006 roku województwo lubuskie a od 2007 roku województwo świętokrzyskie – jedyny region leżący na południu. Według Raportu: Bezrobocie w Regionach głównymi determinantami wysokiego poziomu bezrobocia w północnych regionach Polski są18:

• duża ilość upadłych popegeerowskich gospodarstw, w miejsce których nie po-wstają nowe przedsiębiorstwa,

• znaczne oddalenie od aglomeracji;• brak zakładów produkcyjnych i usługowych;• niskie kwalifikacje, niska mobilność, brak pomysłów i pieniędzy na rozwiązanie

problemu.Najniższą stopę bezrobocia spośród regionów Polski w badanym okresie odnotowa-

no w województwach: małopolskim, mazowieckim, wielkopolskim oraz śląskim. Raport: Bezrobocie w Regionach tłumaczy niski poziom bezrobocia w tych województwach poprzez19:

• w województwie wielkopolskim – aktywnym działaniem Wojewódzkiego Urzędu Pracy oraz dużą liczbą szkoleń;

18 Raport: Bezrobocie w regionach, www.jobpilot.pl z dnia 03.02.2009.19 Ibidem.

17

• w województwie mazowieckim – znaczącym skupiskiem przedsiębiorstw w War-szawie i okolicach;

• w województwie małopolskim – wzrostem atrakcyjności turystycznej regionu, a także zwiększonym zainteresowaniem nowych inwestorów.

W kolejnych tabelach przedstawiono liczbę (Tabela 1.2.) oraz odsetek (Tabela 1.3.) bezrobotnych w poszczególnych województwach, z uwzględnieniem podziału na wybra-ne kategorie.

18

Tabela 1.2. Wybrane kategorie bezrobotnych według województw – stan w końcu grudnia 2008 r.

Województwo

O - ogółemK - kobiety

Bezrobotni zarejestrowani

ogółem

Z tego:

zamieszkali na wsi

osoby do roku od dnia ukoń-czenia nauki

osoby pozosta-jące bez pracy powyżej 2.lat

dolnośląskieO 113 890 40 577 4 695 20 502K 63 378 22 852 3 054 12 614

kujawsko-pomorskieO 110 256 50 590 5 433 24 704K 65 964 30 692 3 643 18 432

lubelskieO 101 561 55 468 6 685 27 388K 53 968 29 250 4 226 16 854

lubuskieO 46 311 20 271 2 094 7 159K 25 938 11 642 1 380 4 855

łódzkieO 99 191 34 993 4 824 20 991K 52 589 18 409 3 168 12 158

małopolskieO 97 813 54 302 7 853 21 424K 57 697 32 474 5 225 15 004

mazowieckieO 178 028 82 511 7 776 48 875K 93 650 42 634 4 681 30 111

opolskieO 35 698 15 790 1 760 5 668K 20 837 9 397 1 191 3 931

podkarpackieO 115 567 72 544 7 097 31 281K 64 122 39 869 4 435 20 642

podlaskieO 45 821 16 203 2 889 9 797K 23 095 7 916 1 816 5 548

pomorskieO 67 771 32 398 3 382 10 934K 42 304 20 755 2 320 8 205

śląskieO 122 748 26 194 6 028 23 877K 73 071 14 979 3 981 15 644

świętokrzyskieO 77 716 43 725 4 213 22 080K 42 663 24 186 2 651 13 768

warmińsko-mazurskieO 87 420 44 059 3 843 16 830K 49 707 25 498 2 464 12 533

wielkopolskieO 91 441 43 586 6 352 14 762K 56 564 27 692 4 362 11 205

zachodniopomorskieO 82 520 37 223 2 967 14 411K 47 888 22 355 1 971 9 815

POLSKAO 1 473 752 670 434 77 891 320 683K 833 435 380 600 50 568 211 319

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej20

20 www.psz.praca.gov.pl z dnia 23.02.2009.

19

Tabela 1.3. Wybrane kategorie bezrobotnych według województw – stan w końcu grudnia 2008 r.

Województwo

O - ogółemK - kobiety

Bezrobotni zarejestrowani

ogółem / odsetek kobiet

z ogółem

Z tego:

zamieszkali na wsi [%]

osoby do roku od dnia ukończenia nauki [%]

osoby pozosta-jące bez pracy powyżej 2.lat

[%]

dolnośląskieO 113 890 35,6 4,1 18,0K 55,6% 36,1 4,8 19,9

kujawsko-pomorskieO 110 256 45,9 4,9 22,4K 59,8% 46,5 5,5 27,9

lubelskieO 101 561 54,6 6,6 27,0K 53,1% 54,2 7,8 31,2

lubuskieO 46 311 43,8 4,5 15,5K 56,0% 44,9 5,3 18,7

łódzkieO 99 191 35,3 4,9 21,2K 53,0% 35,0 6,0 23,1

małopolskieO 97 813 55,5 8,0 21,9K 59,0% 56,3 9,1 26,0

mazowieckieO 178 028 46,3 4,4 27,5K 52,6% 45,5 5,0 32,2

opolskieO 35 698 44,2 4,9 15,9K 58,4% 45,1 5,7 18,9

podkarpackieO 115 567 62,8 6,1 27,1K 55,5% 62,2 6,9 32,2

podlaskieO 45 821 35,4 6,3 21,4K 50,4% 34,3 7,9 24,0

pomorskieO 67 771 47,8 5,0 16,1K 62,4% 49,1 5,5 19,4

śląskieO 122 748 21,3 4,9 19,5K 59,5% 20,5 5,4 21,4

świętokrzyskieO 77 716 56,3 5,4 28,4K 54,9% 56,7 6,2 32,3

warmińsko-mazurskieO 87 420 50,4 4,4 19,3K 56,9% 51,3 5,0 25,2

wielkopolskieO 91 441 47,7 6,9 16,1K 61,9% 49,0 7,7 19,8

zachodniopomorskieO 82 520 45,1 3,6 17,5K 58,0% 46,7 4,1 20,5

POLSKAO 1 473 752 45,5 5,3 21,8K 56,6% 45,7 6,1 25,4

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej21

21 Ibidem.

20

Z danych zawartych w Tabeli 1.2. i Tabeli 1.3. wynika, że większość osób bezrobot-nych we wszystkich regionach stanowią kobiety. W Polsce odsetek bezrobotnych kobiet w stosunku do bezrobotnych ogółem wynosi 56,6%. Fakt ten spowodowany jest tym, że kobiety mające ubezpieczenie i jednocześnie nieposiadające prawa do zasiłku często, po kilku daremnych wizytach w urzędzie pracy, rezygnują z rejestracji i zaczynają zajmować się obowiązkami domowymi. W niektórych regionach bezrobocie wśród kobiet determi-nowane jest przemysłowym charakterem aglomeracji np. w województwie śląskim, które ma jedną z najniższych wartości stopy bezrobocia w Polsce, wiele kobiet pozostaje bez pracy, ponieważ w kopalniach i innych zakładach przemysłu ciężkiego pracę znajdują głównie mężczyźni.

Wysokim wskaźnikiem osób bezrobotnych powyżej 2. lat charakteryzują się woje-wództwa: świętokrzyskie, mazowieckie, podkarpackie i lubuskie. Do grupy tych woje-wództw zaliczają się te, które mają wysoką stopę bezrobocia (świętokrzyskie – 13,9%) jak i te, w których stopa bezrobocia jest na niższym poziomie (mazowieckie 7,3%). Na-tomiast regiony o najniższym odsetku bezrobotnych powyżej dwóch lat to województwa: lubuskie, mazowieckie, pomorskie i wielkopolskie.

Województwa o najwyższym odsetku osób bezrobotnych mieszkających na wsi to: podkarpackie, świętokrzyskie, małopolskie oraz lubelskie. Najmniej bezrobotnych mieszkających na wsi spośród ogólnej liczby osób poszukujących pracy znajduje się na terenach województw: śląskiego, łódzkiego, podlaskiego i dolnośląskiego, gdzie spowo-dowane jest to przemysłowym charakterem regionu i skupiskami aglomeracji miejskich.

Odsetek osób bezrobotnych w okresie do 12. miesięcy od dnia ukończenia nauki najwyższy jest w województwach: małopolskim, wielkopolskim i lubelskim; najniższy natomiast w województwach: zachodniopomorskim, dolnośląskim, mazowieckim i war-mińsko-mazurskim. Wynika to z tego, że młodzi ludzie kończący naukę, nabywają wy-kształcenia nieprzydatnego w gospodarce i tym samym stają się bezrobotnymi.

Należy jednak zwrócić uwagę na to, że nadal duża liczba zatrudnionych poszukuje lepszej pracy, co w połączeniu z dużą liczbą osób pracujących w niepełnym wymiarze czasu pracy, daje blisko 1,5-milionową grupę czekającą na możliwość jej zmiany. Gdy dodamy do tego jeszcze absolwentów i zarejestrowanych bezrobotnych, to okazuje się, że na rynku jest co najmniej 3,5 mln osób skłonnych podjąć zatrudnienie.22

1.4. Społeczne i ekonomiczne skutki bezrobociaNajpoważniejszym, zarówno bliskim i odległym, społecznym skutkiem bezrobocia jest po-gorszenie statusu ekonomicznego bezrobotnych i ich rodzin, co wiąże się z obniżeniem

22 Dane Konfederacji Pracodawców Polskich, www.kpp.org.pl. z dnia 17.02. 2009.

21

ich dochodów oraz obniżeniem ich standardu konsumpcyjnego i stopnia zaspokojenia potrzeb. Poszerza się wówczas obszar ubóstwa, które jest pochodną bezrobocia.23

Bezrobocie to zjawisko negatywne nie tylko dla osób nim dotkniętych, ale też przede wszystkim stanowi poważne obciążenie dla całej krajowej gospodarki. Ważnym czyn-nikiem produkcji jest świadczenie pracy; masowe bezrobocie identyfikuje natomiast niepełne wykorzystanie tego czynnika. Należy zwrócić także uwagę, że coraz mocniej zaznacza się w aspekcie społecznym proces emigracji zarobkowej wśród młodych, wy-kształconych osób, które nie mogą znaleźć pracy na rynku krajowym.

Wśród osób długotrwale bezrobotnych może w większym stopniu występować pogor-szenie stanu zdrowia fizycznego, jak i psychicznego, obserwuje się również wzrost liczby samobójstw i prób samobójczych, a także rozpoznaje się wzrost wskaźnika przestęp-czości. Upośledzenie właściwego pełnienia funkcji społecznych, tworzenia modelowych więzi wewnątrz rodziny może wynikać z obniżenia statusu socjoekonomicznego, który powiązany jest z bezrobociem.

Najbardziej zagrożoną negatywnymi następstwami dezaktywacji zawodowej grupą społeczną są osoby młode, które stają się bezrobotne, pomimo woli podjęcia aktywno-ści zawodowej i społecznej. Wśród młodych osób bezrobocie pociąga za sobą groźne społecznie i trwałe zmiany w psychice. Zaburzona samoocena spowodowana niskim poczuciem własnej wartości, obojętność, frustracja, lęk o przyszłość, obniżenie aspiracji edukacyjnych w efekcie prowadzą do alkoholizmu, narkomanii i przestępczości. Bez-robocie uważane jest, przez większość dotkniętych nim osób, za katastrofę życiową; brak pracy może być dla wielu osób niełatwym przeżyciem psychicznym. Bezrobocie staje się czynnikiem implikującym wzrost patologii społecznych. Spośród nasilających się zachowań patologicznych, uwarunkowanych bezrobociem, najczęściej pojawiają się: alkoholizm, przestępczość, prostytucja.

Działania naprawcze, nastawione na reintegrację zawodową i społeczną są drogie, a koszty te pokrywane są z budżetu państwa oraz samorządów lokalnych: wzmożona działalność służby zdrowia (szczególnie szpitali ogólnych, psychiatrycznych i odwy-kowych), koszty sądownictwa, więziennictwa, domów poprawczych i domów dziecka. Do kosztów tych dodać należy jeszcze te niewymierne nakłady wynikające z zaburzeń w funkcjonowaniu jednostek i rodzin dotkniętych bezrobociem.

Każdy rodzaj bezrobocia pociąga za sobą określone skutki nie tylko finansowe. Wymaga wypłacenia zasiłków, powoduje utracenie możliwości zwiększenia wartości nowo wytworzonej, stopniową utratę kwalifikacji siły roboczej, szkody płynące z poczucia nieprzydatności bezrobotnych, co z kolei może być powodem rozpadu rodzin, wzrostu

23 Pomoc społeczna wobec zjawiska bezrobocia. Raport z badań. Red. M. Szylko-Skoczny, Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 1993, s.54.

22

alkoholizmu, przestępczości, narkomanii, prostytucji, pogorszenia stanu zdrowotnego społeczeństwa. Bezrobociu przypisuje się też pewne pozytywne skutki, takie jak dbałość o solidne wykonywanie pracy, wysoka wydajność pracy i dyscyplina.24

Z bezrobociem wiąże się inflacja. Do II wojny światowej inflacja i bezrobocie były zjawiskiem substytucyjnym, tj. wzrost bezrobocia ograniczał inflację, a jego spadek zwiększał ją. Od połowy lat pięćdziesiątych bezrobociu towarzyszyły inflacja i stagnacja gospodarcza, co stanowi stagflację, albo też z bezrobociem i inflacją występuje recesja, co stanowi slumpflację. Bezrobocie i inflacja łącznie wywołują redystrybucję dochodu na-rodowego na rzecz warstw lepiej sytuowanych, spadek oszczędności i inwestycji, wzrost różnych form tezauryzacji, a także spadek wydajności pracy wywołany zmniejszeniem się poziomu płac realnych.25

Długotrwale bezrobocie przyzwyczaja do życia poza rynkiem pracy, a taki model życia staje się dziedziczny. W bogatych krajach z rozwiniętym systemem pomocy społecznej żyje już trzecie pokolenie na koszt podatnika oraz ewentualnie, z dorywczej pracy, tym bardziej, że niski stopień wykształcenia i morale pracy w tej grupie społecznej nie zapewniają autonomicznej poprawy stylu życia w zamian za podjęcie pracy. Problem dziedzicznego bezrobocia jest więc równocześnie problemem w wymiarze sprawiedliwo-ści społecznej: konserwuje i pogłębia nierówności społeczne, a także socjologicznym: grupy te są najbardziej podatne na patologie społeczne, jak i ekonomicznym: część siły roboczej jest nieprodukcyjna, a zatem jest obciążeniem dla pracującej części spo-łeczeństwa. Bezrobocie jest przyczyną takich zjawisk jak przestępczość, narkomania, alkoholizm, przemoc w rodzinie, a także leży u podstaw wielu poważnych chorób, m.in. natury psychicznej26.

Podsumowując, zmiany społeczne, zapoczątkowane w Polsce w latach 90. XX wieku, objęły tak pokaźne obszary życia społecznego, że został naruszony ład społeczny, który był utrwalony przez dziesięciolecia, chociaż stale kwestionowany. Powstające w jego miejsce nowe reguły, nie stają się jednak powszechne „z dnia na dzień” ze względu na czas potrzebny do obycia się z nimi i przyzwyczajenia do ich obowiązywania. Nowa formuła ładu społecznego przez jakiś czas współistnieje ze starą, co prowadzi do roz-maitych napięć strukturalnych, często określanych jako patologia społeczna. Jednostki i grupy, które nie potrafią, bądź nie chcą z jakichś przyczyn funkcjonować w ramach nowych norm i wartości, spychane są na margines życia społecznego; ich zachowania okazują się społecznie dysfunkcyjne i często uznawane są jako patologiczne. To jeden

24 Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy. Red. S. Marciniak, PWN Warszawa 2001, s.229.25 Ibidem, s.230.26 Bezrobocie w Polsce – Diagnoza sytuacji, pożądane kierunki w ograniczaniu bezrobocia. Red. J. Osta-

szewski, SGH – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006, s.424-425.

23

z mechanizmów powodujących, że część tych, którzy źle adaptują się do nowego ładu społecznego, ulega procesowi marginalizacji społecznej. Brak pracy (bezrobocie) to dla wielu osób problem, z którym nie potrafią się uporać mentalnie ani praktycznie.

Z tą sytuacją wiąże się najczęściej obniżenie standardu życia, powodujące koniecz-ność zrezygnowania z tego, co nie jest niezbędne do życia, a więc najczęściej z uczestni-czenia w kulturze. W dalszej kolejności rezygnuje się z własnych aspiracji edukacyjnych oraz aspiracji wobec dzieci. Przyczynia się to do tzw. „dziedziczenia bezrobocia”. Wynika z tego, że dla członków rodzin dotkniętych bezrobociem zamykają się drogi awansu społecznego, a wyznaczniki sukcesu życiowego stają się nieosiągalne. Bezrobotni czują się niepotrzebni, oszukani, wykorzystani i odrzuceni zarówno przez społeczeństwo, jak i przez najbliższych, którym nie potrafią zapewnić dobrobytu. Marginalizujące funkcje bezrobocia stają się szczególnie silne wtedy, gdy dotyczą absolwentów – osób, którym w ogóle nie udało się wejść na rynek pracy. Wśród bezrobotnych wzrasta również nadużywanie alkoholu, a to z kolei wpływa na jakość życia rodzinnego, obniża poziom materialny rodziny, narusza poczucie bezpieczeństwa domowników. Nierzadko więc osoby pochodzące z rodzin ekonomicznie, społecznie, kulturowo upośledzonych, chcąc zrekompensować doświadczone przez nich braki, popadają w konflikt z prawem lub nor-mami powszechnie obowiązującymi w społeczeństwie. Przedstawiony kontekst rodzinny dowodzi, że generalnie w rodzinach prostytutek występuje więcej zjawisk świadczących o ich dysfunkcyjności. Bezpośrednią przyczyną takiego stanu rzeczy jest brak stabilizacji ekonomicznej z powodu bezrobocia. Środowiska te wytwarzają specyficzną kulturę, negującą wiele podstawowych norm i wartości współczesnego społeczeństwa, a przede wszystkim wartości pracy, konieczność zarobienia na siebie i swoje rodziny. Powoduje to, że środowisko wykazuje tendencję do samoreprodukcji i do umacniania tym samym barier oddzielających je od reszty społeczeństwa.27

Podsumowując, do gospodarczych skutków bezrobocia zalicza się28:1. utratę produkcji na skutek niepełnego wykorzystania siły roboczej, co w dalszej

perspektywie czasu prowadzi do zmniejszenia dynamiki wzrostu produkcji, po-średnio bezrobocie, jako okres dezaktywizacji zawodowej siły roboczej, wpływa na obniżenie przeciętnej wydajności pracy w okresie ponownego zatrudnienia;

2. straty produkcyjne w gospodarce, które wskazują na powiązania bezrobocia z produktem krajowym brutto,

3. obciążenia finansowe państwa z powodu istnienia bezrobocia:• koszty bezpośrednie dotyczące działań na rzecz łagodzenia następstw bez-

robocia, programy ograniczania bezrobocia, a przede wszystkim wydatki na

27 T. Borkowski, A. Marcinkowski, Socjologia bezrobocia. Wyd. Śląsk, Katowice 1999, s.123-130.28 E. Kwiatkowski, Bezrobocie..., s.80-82.

24

zasiłki dla bezrobotnych i aktywne programy rynku pracy; koszty te wiążą się też z wydatkami na funkcjonowanie instytucji obsługujących bezrobotnych, szczególnie urzędów pracy, nie można pominąć zwiększonych wydatków na rzecz pomocy społecznej, policji, służby zdrowia i szkolnictwa;

• koszty pośrednie, stanowiące pewien rodzaj kosztów alternatywnych, ponie-waż związane są ze zmniejszeniem przychodów budżetowych oraz funduszy celowych z tytułu istnienia bezrobocia, mniejsze przychody spowodowane są spadkiem wpływów podatkowych zwłaszcza z podatków bezpośrednich, także na skutek zatrudnienia części bezrobotnych w szarej strefie.

Zjawisko bezrobocia powszechnie kojarzone jest z jego negatywnymi następstwami zarówno społecznymi, jak i ekonomicznymi, które odczuwane są nie tylko przez samych bezrobotnych, ale i przez całe społeczeństwo. Jednak istnieją także pozytywne efekty w wymiarze ekonomicznym, warunkiem jest by bezrobocie nie przekraczało ogólnie przyjętych norm społecznych. Do pozytywnych skutków bezrobocia zalicza się29:

• występowanie większej konkurencyjności na rynku pracy, a co za tym idzie wzrost motywacji do kształcenia i zwiększenie nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, w rezultacie dających podniesienie poziomu kwalifikacji zawodowych wśród siły roboczej i pozytywne oddziaływanie na długookresowy wzrost gospodarczy;

• wymuszanie przekształceń strukturalnych gospodarki – bezrobotni tworzą swego rodzaju zapas siły roboczej, co odgrywa istotną rolę w trakcie procesów związa-nych z przekształceniami strukturalnymi gospodarki na skutek nierównomiernego postępu technicznego w różnych gałęziach gospodarki, a także zmieniającej się struktury popytu na towary i na pracę, sprzyja to realokacji siły roboczej;

• zwiększenie skuteczności prowadzenia polityki antyinflacyjnej na skutek osłabie-nia pozycji związków zawodowych i pracowników, przekładające się na spowol-nienie dynamiki wzrostu płac, a także zmniejszenie popytu na towary;

• bardziej efektywne gospodarowanie w skali mikroekonomicznej, na skutek zwiększenia wydajności, dyscypliny i motywacji pracowników, a także racjonali-zacja wielkości zatrudnienia.

Niewątpliwie jednak należy podkreślić, że bezrobocie powoduje stratę PKB, wywo-łuje obciążenia dla budżetu państwa, obniża standard życiowy osób bezrobotnych oraz przynosi negatywne skutki społeczne. Bezrobocie jest problemem nie tylko indywidual-nego bezrobotnego i jego rodziny, ale poważnym problemem społecznym i ekonomicz-nym30, a przedstawiony powyżej obraz pozwala wnioskować, że ogólnoekonomiczne i ogólnospołeczne skutki bezrobocia dotyczą nie tylko samych bezrobotnych. W odległej

29 Ibidem, s.78-79.30 Z. Sadowski, T. Wach, Leksykon pracy..., s.216.

25

perspektywie odbijają się one na funkcjonowaniu oraz kosztach utrzymania całego społeczeństwa.

26

27

2. Przeciwdziałanie bezrobociu

2.1. Usługi oraz instrumenty rynku pracy na rzecz przeciwdziałania bezrobociuPrzeciwdziałanie bezrobociu wymaga kompleksowego prowadzenia przez państwo aktywnej polityki społecznej i polityki zatrudnienia. Przyjęcie i realizacja określonego jej systemu polega na rozwiązywaniu m.in. takich kwestii jak gwarantowana płaca minimal-na, minimum socjalne, wymiar rent i emerytur, zasiłków rodzinnych i zasiłków dla bezro-botnych, zasiłków chorobowych, określenie wymiaru czasu pracy, zakresu i odpłatności opieki zdrowotnej, dostępność systemu edukacji, tworzenie miejsc pracy w sektorze publicznym, wspomaganie zatrudnienia w sektorze prywatnym31.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy32 stworzyła szereg poten-cjalnych możliwości rzeczywistej pomocy bezrobotnym. W dzisiejszych czasach nie jest to jedynie pomoc bierna, polegająca na rejestracji w urzędzie pracy i wypłacie świadcze-nia i zasiłków. Oprócz wielu działań, jakie przewidział ustawodawca, państwo wspiera bezrobotnych i poszukujących pracy także finansowo.

Usługi rynku pracy realizowane są przez publiczne służby zatrudnienia, a szczegó-łowe warunki wykonywania tych usług, dotyczące ujednolicenia procedur oraz zgodności i dopuszczalności udzielania pomocy publicznej dla przedsiębiorców, określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw pracy. Usługi te mogą być zlecane m.in. organizacjom pozarządowym w trybie określonym w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Zgodnie z klasyfikacją przyjętą w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy podstawowymi usługami rynku pracy są:33

1. pośrednictwo pracy,2. usługi EURES,3. poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa,

31 Makro- i mikroekonomia..., s.229-230.32 Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Dz.U. 2004 r. Nr 99,

poz. 1001.33 Art.35, ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

28

4. pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy,5. organizacja szkoleń.Pośrednictwo pracy prowadzone jest przez powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy,

agencje pośrednictwa pracy i Ochotnicze Hufce Pracy, jego istotą jest34:1. udzielanie pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowied-

niego zatrudnienia oraz pracodawcom w pozyskaniu pracowników o poszukiwa-nych kwalifikacjach zawodowych;

2. pozyskiwanie ofert pracy;a) upowszechnianie ofert pracy, w tym przez przekazywanie ofert pracy do in-

ternetowej bazy danych udostępnianej przez ministra właściwego do spraw pracy;

2. udzielanie pracodawcom informacji o kandydatach do pracy, w związku ze zgło-szoną ofertą pracy;

3. informowanie bezrobotnych i poszukujących pracy oraz pracodawców o aktual-nej sytuacji i przewidywanych zmianach na lokalnym rynku pracy;

4. inicjowanie i organizowanie kontaktów bezrobotnych i poszukujących pracy z pracodawcami;

5. współdziałanie powiatowych urzędów pracy w zakresie wymiany informacji o możliwościach uzyskania zatrudnienia i szkolenia na terenie ich działania;

6. informowanie bezrobotnych o przysługujących im prawach i obowiązkach.Pośrednictwo pracy realizowane przez powiatowe i wojewódzkie urzędy pracy dla

bezrobotnych i poszukujących pracy jest nieodpłatne i prowadzone z zachowaniem zasad35:

1. Dostępności usług pośrednictwa pracy dla poszukujących pracy oraz dla pracodawców.

2. Dobrowolności – oznaczającej brak konieczności korzystania z usług pośrednic-twa pracy przez osoby poszukujące pracy.

3. Równości – zgodnie z którą zachodzi powinność udzielania pomocy w znale-zieniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej wszystkim poszukującym pracy bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne lub przynależność związkową.

34 Art.36, ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...35 P. Ziółkowski, Promocja zatrudnienia i instytucje rynku pracy. Ustawa z omówieniem. Dom wydawniczy

ABC, Warszawa 2004, s.20.

29

4. Jawności – oznaczającej, że informacja o każdym wolnym miejscu pracy zgło-szona do urzędu pracy jest podawana do wiadomości bezrobotnym i poszuku-jącym pracy.

Usługi EURES – nazwa EURES jest skrótem i powstała z angielskiej nazwy EURo-pean Employment Services, czyli Europejskie Służby Zatrudnienia, jednak w praktyce stosuje się ujednolicony w całej Europie angielski skrót zamiast nazwy przetłumaczonej na poszczególne języki krajów członkowskich. EURES został powołany przez Komisję Europejską w 1993 r. i stanowi sieć współpracy Komisji Europejskiej, publicznych służb zatrudnienia państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego (kraje na-leżące do Unii Europejskiej oraz Norwegia, Islandia i Liechtenstein) i ich partnerów na rynku pracy. W EURES uczestniczy także Szwajcaria, która posiada status obserwatora EOG. W praktyce sieć EURES tworzą przedstawiciele ministerstw właściwych ds. pracy, centralnych, regionalnych i lokalnych urzędów pracy oraz związków zawodowych i orga-nizacji pracodawców36.

Celem sieci EURES jest ułatwienie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii Europejskiej, usługi EURES są ogólnodostępne, bezpłatne i skierowane do bezro-botnych i poszukujących pracy, zainteresowanych wyjazdem do innego kraju w celu pod-jęcia pracy oraz do pracodawców, którzy wybierają przeprowadzenie rekrutacji spośród zagranicznych pracowników37. Wspólne zasoby organizacji członkowskich i partnerskich EURES stanowią niebagatelną bazę dla sieci EURES i pozwalają proponować wysokiej jakości usługi dla pracowników i pracodawców. Usługi te polegają w szczególności na38:

1. udzielaniu bezrobotnym i poszukującym pracy pomocy w uzyskaniu odpowied-niego zatrudnienia zgodnie z prawem swobodnego przepływu pracowników w Unii Europejskiej;

2. udzielaniu pracodawcom pomocy w pozyskaniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach zawodowych;

3. inicjowaniu i organizowaniu kontaktów bezrobotnych i poszukujących pracy z pracodawcami;

4. informowaniu o warunkach życia i pracy oraz sytuacji na rynkach pracy, z uwzględnieniem występujących tam zawodów deficytowych i nadwyżkowych;

5. przeciwdziałaniu i zwalczaniu pojawiających się przeszkód w mobilności w dzie-dzinie zatrudnienia;

6. informowaniu pracowników publicznych służb zatrudnienia oraz związków zawo-dowych i organizacji pracodawców o usługach EURES;

36 www.ec.europa.eu z dnia 11. 06. 2009r.37 www.eures.praca.gov.pl z dnia 11. 06. 2009r.38 Art. 37, ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

30

7. inicjowaniu projektów o zasięgu międzynarodowym i zarządzaniu nimi.Poradnictwo zawodowe w literaturze przedmiotu nie jest jednoznacznie zdefinio-

wane, jednak najczęściej przyjmuje się następującą definicję: poradnictwo zawodowe jest procesem, w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie samego w odniesieniu do środowiska pracy, aby umożliwić realny wybór lub zmianę zatrudnienia albo też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodo-wego39. Jest to bardzo ogólna definicja, jednak ustawodawca dokonuje swego rodzaju jej uszczegółowienia przejawiającego się w sformułowaniu określonych działań związa-nych z poradnictwem zawodowym.

Informację zawodową można określić, jako zakres wiedzy wymaganej do podej-mowania decyzji zawodowych, związanych z przygotowaniem do podjęcia pracy i za-trudnienia, a także prawami i obowiązkami osób bezrobotnych i poszukujących pracy40. Charakterystyczne dla informacji zawodowej jest to, że zbiór wiadomości dotyczących zawodów, edukacji i rynku pracy jest wykorzystywany w procesie podejmowania decyzji zawodowych, ponadto wiadomości te gromadzone są w różnych formach oraz upo-wszechniane przez różne instytucje oraz środki masowego przekazu41. Poradnictwo zawodowe i informacja zawodowa są świadczone w formie grupowej lub w formie porady indywidualnej. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy po-radnictwo zawodowe i informacja zawodowa polega na udzielaniu42:

1. bezrobotnym i poszukującym pracy pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia, w szczególności na:a) udzielaniu informacji o zawodach, rynku pracy oraz możliwościach szkolenia

i kształcenia,b) udzielaniu porad z wykorzystaniem standaryzowanych metod ułatwiających

wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę zatrudnienia, w tym badaniu zainteresowań i uzdolnień zawodowych,

c) kierowaniu na specjalistyczne badania psychologiczne i lekarskie umożli-wiające wydawanie opinii o przydatności zawodowej do pracy i zawodu albo kierunku szkolenia,

d) inicjowaniu, organizowaniu i prowadzeniu grupowych porad zawodowych dla bezrobotnych i poszukujących pracy;

39 Por. R. Parzęcki, Podstawy wiedzy o edukacji i poradnictwie zawodowym, WSHE, Włocławek 1999, s.78.; R. Lamb, Poradnictwo zawodowe w zarysie, KUP, Warszawa 1998, s.9.

40 Leksykon rynku pracy, KUP, Warszawa 1997, s.67-68.41 Zeszyt Informacyjno-Metodyczny Doradcy Zawodowego. w: Zeszyt nr 31. Informacja zawodowa, War-

szawa 2005, s.12.42 Art.38, ust. 1, ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

31

5. pracodawcom pomocy w doborze kandydatów do pracy, w szczególności na udzielaniu informacji i doradztwie w tym zakresie.

Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy udzielana jest w zakresie klubów pracy, działających w powiatowych urzędach pracy (dopuszczalne jest także funkcjonowanie klubów pracy przy instytucjach i organizacjach współpracujących z powiatowymi urzęda-mi pracy) oraz centrów informacji i planowania kariery zawodowej wojewódzkich urzę-dów pracy. Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy przeznaczona jest dla bezrobotnych i poszukujących pracy, celem tej pomocy jest przygotowanie ich do bardziej efektywnego poszukiwania i podejmowania zatrudnienia. Cel ten realizowany jest w szczególności przez43:

• uczestnictwo w szkoleniu z zakresu umiejętności poszukiwania pracy;• uczestnictwo w zajęciach aktywizacyjnych;• dostęp do informacji i elektronicznych baz danych służących uzyskaniu umie-

jętności poszukiwania pracy i samozatrudnienia (przy czym z tej formy pomocy mogą korzystać wszyscy zainteresowani).

Uczestnicy klubów pracy w ramach szkoleń i działań aktywizacyjnych nabywają umiejętności z zakresu m.in. technik aktywnego poszukiwania pracy, autoprezentacji, przygotowania dokumentów aplikacyjnych itp. Ponadto mogą poznać swoje mocne stro-ny, umiejętności, predyspozycje zawodowe i dokonać oceny ich przydatności na rynku pracy.

Organizacja szkoleń, jako usługa rynku pracy realizowana jest poprzez inicjowanie, organizowanie i finansowanie z Funduszu Pracy szkoleń. Według ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy szkolenie oznacza pozaszkolne zajęcia mające na celu uzyskanie, uzupełnienie lub doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania za-trudnienia44. Organizacją szkoleń, jako usługą rynku pracy w procesie przeciwdziałania bezrobociu mogą być objęci bezrobotni, osoby pobierające rentę szkoleniową i żołnie-rze rezerwy. Celem szkoleń jest zwiększenie przez beneficjentów szans na uzyskanie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, podwyższenia kwalifikacji zawodowych lub zwiększenia aktywności zawodowej, w szczególności w przypadku45:

1. braku kwalifikacji zawodowych;2. konieczności zmiany lub uzupełnienia kwalifikacji w związku z brakiem propozy-

cji odpowiedniej pracy;

43 P. Ziółkowski, Promocja zatrudnienia i instytucje rynku pracy..., s.22.44 Art. 2, ust. 1, pkt. 37, ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy...45 Art.40, ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

32

3. utraty zdolności do wykonywania pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie;4. braku umiejętności aktywnego poszukiwania pracy.Ważną rolę w organizacji szkoleń odgrywają plany szkoleń, które sporządzane są

na podstawie listy zawodów i specjalności oraz informacji dotyczących potrzeb szko-leniowych osób uprawnionych do szkolenia przez powiatowe urzędy pracy. Plany te uwzględniają środki finansowe przeznaczone na ten cel, a także szkolenia zlecone innym instytucjom. W planie szkoleń określa się m.in. nazwę, charakterystykę, zakres, czas trwania, termin realizacji szkoleń, a także grupy docelowe, do których skierowane są poszczególne szkolenia. Następnie plany te, po zatwierdzeniu, zamieszczane są w siedzibach powiatowych urzędów pracy oraz na stronach internetowych tych urzę-dów; fakultatywnie upowszechnia się je w innych instytucjach np. w centrach integracji społecznej, ośrodkach pomocy społecznej, organizacjach świadczących usługi na rzecz bezrobotnych i poszukujących pracy, itp.

Poza głównymi usługami rynku pracy, które skupiają się na przeciwdziałaniu bez-robociu poprzez aktywne formy poszukiwania pracy istnieją instrumenty rynku pracy, które oparte są na refundacjach kosztów ponoszonych w związku z podjęciem pracy, stażu lub szkolenia, a także pożyczka z przeznaczeniem na uruchomienie działalności gospodarczej. Instrumentami rynku pracy wspierającymi podstawowe usługi są46:

1. finansowanie kosztów przejazdu do pracodawcy zgłaszającego ofertę pracy lub do miejsca pracy, odbywania stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szkolenia lub odbywania zajęć w zakresie poradnictwa zawodowego poza miejscem stałego zamieszkania w związku ze skierowaniem przez powiatowy urząd pracy;

2. finansowanie kosztów zakwaterowania w miejscu pracy osobie, która podjęła zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, staż, przygotowanie zawodowe w miej-scu pracy lub szkolenie poza miejscem stałego zamieszkania, w przypadku skierowania przez powiatowy urząd pracy;

3. dofinansowanie wyposażenia miejsca pracy, podjęcia działalności gospodarczej, kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa;

4. refundowanie kosztów poniesionych z tytułu opłaconych składek na ubezpiecze-nia społeczne w związku z zatrudnieniem skierowanego bezrobotnego;

5. finansowanie dodatków aktywizacyjnych.Przez okres 12. miesięcy starosta (ze środków Funduszu pracy) może dokonywać

zwrotu kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania do miejsca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, odbywania stażu, przygotowania zawodowego w miejscu pracy, szko-lenia lub zajęć z zakresu poradnictwa zawodowego poza miejscem zamieszkania oraz

46 Art. 44. ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

33

kosztów powrotu. Beneficjentami tej pomocy mogą być osoby, które podjęły zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy, szkolenie, staż lub zostały skierowane na zajęcia z zakresu poradnictwa zawodowego poza miejscem zamieszkania na podstawie skierowania powiatowego urzędu pracy i jednocześnie uzyskują wynagrodzenie w wysokości nie przekraczającej 200% minimalnego wynagro-dzenia za pracę.

Poza refundacją kosztów przejazdu istnieje możliwość zwrotu kosztów zakwatero-wania, którego może dokonywać starosta (z Funduszu Pracy) przez okres do 12. miesię-cy. Podstawą rozliczenia jest wniosek rozliczeniowy dotyczący faktycznie poniesionych kosztów zakwaterowania. Ustawa wskazuje następujące warunki, jakie musi spełnić łącznie osoba ubiegająca się o taki zwrot47:

1. na podstawie skierowania powiatowego urzędu pracy podjęła zatrudnienie lub inną pracę zarobkową, staż, przygotowanie zawodowe w miejscu pracy lub szkolenie poza miejscem zamieszkania w miejscowości, do której czas dojazdu i powrotu do miejsca stałego zamieszkania wynosi łącznie ponad 3 godziny dziennie;

2. mieszka w hotelu lub wynajętym mieszkaniu w miejscowości lub w pobliżu miej-scowości, w której jest zatrudniona, wykonuje inną pracę zarobkową, odbywa staż lub przygotowanie zawodowe w miejscu pracy;

3. uzyskuje wynagrodzenie w wysokości nie przekraczającej 200% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w miesiącu, za który jest dokonywany zwrot kosztów zakwaterowania.

Kolejnymi instrumentami wspierającym usługi rynku pracy skierowanymi do bezro-botnych z inicjatywą, nie czekających na oferty pracy, a rozpoczynających prowadzenie własnej działalności gospodarczej są: jednorazowe dofinansowanie na podjęcie działalności gospodarczej oraz refundacja kosztów pomocy prawnej, konsultacji i doradztwa w zakresie związanym z rozpoczęciem prowadzenia działalności gospo-darczej. Poza tym starosta może także refundować pracodawcy koszty wyposażenia i doposażenia stanowiska pracy dla skierowanego bezrobotnego, jednak wysokość tych środków nie może przekraczać kwoty stanowiącej więcej niż 300% przeciętnego wyna-grodzenia, a bezrobotny musi być zatrudniony, przez co najmniej 12. miesięcy w pełnym wymiarze czasu pracy.

Jednorazowa refundacja kosztów z tytułu opłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, poniesionych przez pracodawcę w związku z zatrudnieniem skierowanego bezrobotnego, odbywa się na podstawie umowy, którą starosta może zawrzeć z praco-dawcą. Refundacja nie może przekraczać 300% wysokości minimalnego wynagrodzenia

47 Art.45, ust. 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

34

za pracę obowiązującego w dniu, w którym pracodawca zatrudniał skierowanego bez-robotnego; ponadto bezrobotny musi być zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres co najmniej jednego roku, a także po upływie tego czasu bezrobotny pozo-staje w dalszym ciągu zatrudniony.

Dodatek aktywizacyjny może być przyznany bezrobotnemu w jednym z dwóch poniższych wariantów48:

1. W wysokości równej różnicy pomiędzy minimalnym wynagrodzeniem za pracę a otrzymywanym wynagrodzeniem (różnica ta nie może jednak przekraczać 50% zasiłku dla bezrobotnych) w przypadku bezrobotnych skierowanych przez po-wiatowy urząd pracy, podejmujących zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym w danym zawodzie lub służbie i otrzymujących wynagro-dzenie niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę.

2. W wysokości do 50% zasiłku dla bezrobotnych przez połowę okresu, w jakim przysługiwałby bezrobotnemu zasiłek w przypadku bezrobotnych podejmujących zatrudnienie z własnej inicjatywy lub podejmujących inną pracę zarobkową.

Pozostałe instrumenty rynku pracy nie polegające na refundacji czy też dofinan-sowaniu służą pomocy osobom bezrobotnym, będącym w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zalicza do osób bezro-botnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy49:

1. bezrobotnych do 25. roku życia,2. bezrobotnych długotrwale lub kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu

dziecka,3. bezrobotnych powyżej 50. roku życia,4. bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub

bez wykształcenia średniego,5. bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18. roku

życia,6. bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli

zatrudnienia,7. bezrobotnych niepełnosprawnych.Wśród form przeciwdziałania bezrobociu wobec tych osób można wyróżnić m.in:• prace interwencyjne,• staże,• stypendia,

48 P. Ziółkowski, Promocja zatrudnienia i instytucje rynku pracy..., s.27.49 Art.49. ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

35

• roboty publiczne,• prace społecznie użyteczne.Prace interwencyjne to forma zatrudnienia, która ma na celu wspieranie osób bez-

robotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, polegająca na tworzeniu nowych miejsc pracy przez pracodawców. Zatrudnienie odbywa się na mocy umowy zawartej pomiędzy pracodawcą a starostą. Prace interwencyjne trwają do 6. miesięcy. Pracodawca zatrudnia skierowaną osobę, w co najmniej połowie wymiaru czasu pracy, albo w pełnym wymiarze czasu pracy, a urząd pracy refunduje część kosztów poniesio-nych na wynagrodzenia, nagrody i składki na ubezpieczenia społeczne. Wysokość refun-dacji jest uzgodniona w umowie i nie może przekroczyć kwoty zasiłku dla bezrobotnych od każdej skierowanej i zatrudnionej osoby.

Staże skierowane są do osób młodych poszukujących pracy, nie posiadających doświadczenia zawodowego. Pomoc ta jest dobrym instrumentem nabywania umiejęt-ności praktycznych, uzupełnienia wiedzy, nabywania doświadczenia. Na staże mogą być kierowane osoby bezrobotne50:

• do 25. roku życia,• do 27. roku życia w przypadku absolwentów szkół wyższych, które w okresie do

12. miesięcy (od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumen-cie potwierdzającym ukończenie szkoły wyższej) zarejestrowały się w powiato-wym urzędzie pracy.

W obu przypadkach czas odbywania stażu nie może przekraczać 12. miesięcy. Jed-nak nowelizacja ustawy z 1 lutego 2009 r. dała możliwość kierowania przez starostę na staż wszystkich pozostałych bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy – okres trwania stażu w tym przypadku nie może przekraczać 6. miesięcy. Ponadto osoba odbywająca staż otrzymuje stypendium wynoszące 140% kwoty zasiłku dla bezro-botnych i pozostaje w ewidencji bezrobotnych.

Roboty publiczne polegają na zatrudnieniu osób bezrobotnych, skierowanych przez urząd pracy, przy pracach organizowanych przez gminy, a także organizacje pozarzą-dowe zajmujące się ochroną środowiska, kulturą, oświatą, kulturą fizyczną i turystyką, opieką zdrowotną, bezrobociem i pomocą społeczną, a także: spółki wodne i ich związki. Okres zatrudnienia bezrobotnego przy wykonywaniu tych robót nie może przekraczać 12. miesięcy, przy czym bezrobotny wykonuje prace w pełnym wymiarze czasu pracy. Starosta może refundować pracodawcy część kosztów poniesionych na wynagrodzenia i składki na ubezpieczenia społeczne w wysokości nie przekraczającej 50% przeciętnego wynagrodzenia i składek na ubezpieczenia społeczne od refundowanego wynagrodzenia.

50 P. Ziółkowski, Promocja zatrudnienia i instytucje rynku pracy..., s.31-32.

36

Prace społecznie użyteczne są skierowane do bezrobotnych bez prawa do zasiłku, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej; są organizowane przez gmi-nę w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, organizacjach lub instytucjach statutowo zajmujących się pomocą charytatywną lub działalnością na rzecz społecz-ności lokalnej. Starosta (na wniosek gminy) może skierować takiego bezrobotnego do wykonywania prac społecznie użytecznych w wymiarze nie przekraczającym 10. godzin tygodniowo. Starosta refunduje gminie ze środków Funduszu Pracy do 60% minimalnej kwoty świadczenia przysługującego bezrobotnemu, jemu zaś przysługuje świadczenie w wysokości co najmniej 6 zł za każdą godzinę wykonywania tych prac.

Tabela 2.1. przedstawia liczbę i strukturę osób korzystających z aktywnych pro-gramów przeciwdziałania bezrobociu w Polce w latach 2005-2007, poniższe dane nie obejmują niektórych form aktywizacji finansowanych z Funduszu Pracy. Ogólna liczba bezrobotnych korzystających z usług rynku pracy oraz instrumentów wspomagających te usługi z roku na rok wzrastała (ze 559 705 w 2005.r. do 672 788 w roku 2007). Najwięk-sza liczba osób w analizowanym okresie skorzystała ze szkoleń oraz staży.

Tabela 2.1. Liczba osób oraz struktura korzystających z najważniejszych form aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach 2005 – 2007

Forma aktywizacji2005 2006 2007

Liczba osób Udział Liczba

osób Udział Liczba osób Udział

Szkolenia 150 724 26,93% 146 907 24,72% 178 089 26,47%

Prace interwencyjne 70 878 12,66% 69 049 11,62% 59 096 8,78%

Roboty publiczne 69 180 12,36% 32 672 5,50% 40 900 6,08%

Prace społecznie użyteczne x x 61 488 10,35% 73 400 10,91%Przygotowanie zawodowe

w miejscu pracy 66 962 11,96% 58 300 9,81% 65 777 9,78%

Staże 162 729 29,07% 169 105 28,46% 173 017 25,72%Środki na utworzenie stano-

wisk pracy z tego: 39 232 7,01% 56 741 9,55% 82 509 12,26%

- na podjęcie działalności gospodarczej 24 907 4,45% 34 939 5,88% 45 086 6,70%

- wyposażenie i doposażenie stanowiska pracy 14 325 2,56% 21 802 3,67% 37 423 5,56%

Ogółem 559 705 100,00% 594 262 100,00% 672 788 100,00%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

37

Wykres 2.1. Liczba osób korzystających z najważniejszych form aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach 2005 – 2007

39

Tabela 2.1. Liczba osób oraz struktura korzystających z najważniejszych form aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach 2005 - 2007

Forma aktywizacji 2005 2006 2007

Liczba osób Udział Liczba

osób Udział Liczba osób Udział

Szkolenia 150 724 26,93% 146 907 24,72% 178 089 26,47%Prace interwencyjne 70 878 12,66% 69 049 11,62% 59 096 8,78%Roboty publiczne 69 180 12,36% 32 672 5,50% 40 900 6,08%Prace społecznie użyteczne x x 61 488 10,35% 73 400 10,91%Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy 66 962 11,96% 58 300 9,81% 65 777 9,78%

Staże 162 729 29,07% 169 105 28,46% 173 017 25,72%Środki na utworzenie stanowisk pracy z tego: 39 232 7,01% 56 741 9,55% 82 509 12,26%

- na podjęcie działalności gospodarczej 24 907 4,45% 34 939 5,88% 45 086 6,70%

- wyposażenie i doposażenie stanowiska pracy 14 325 2,56% 21 802 3,67% 37 423 5,56%

Ogółem 559 705 100,00% 594 262 100,00% 672 788 100,00%źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

Wykres 2.1. Liczba osób korzystających z najważniejszych form aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach 2005 – 2007

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

W danych przedstawionych na Wykresie 2.1. oraz zawartych w Tabeli 2.1. wyraźnie

widoczna jest dysproporcja pomiędzy ilością osób korzystających ze szkoleń oraz staży,

a liczbą osób wykorzystujących inne formy aktywizacji.

Reasumując, zakres i formy polityki społecznej i polityki zatrudnienia zależą m.in. od

tradycji danego społeczeństwa, osiągniętego poziomu rozwoju, dynamiki wzrostu

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Staże Szkolenia Prace interwencyjne

Prace społecznie użyteczne

Przygotowanie zawodowe w miejscu pracy

Środki na utworzenie stanowisk

pracy

Roboty publiczne

w ty

siąc

ach

osób

2005

2006

2007

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

W danych przedstawionych na Wykresie 2.1. oraz zawartych w Tabeli 2.1. wyraźnie widoczna jest dysproporcja pomiędzy ilością osób korzystających ze szkoleń oraz staży, a liczbą osób wykorzystujących inne formy aktywizacji.

Reasumując, zakres i formy polityki społecznej i polityki zatrudnienia zależą m.in. od tradycji danego społeczeństwa, osiągniętego poziomu rozwoju, dynamiki wzrostu gospo-darczego, stopnia zróżnicowania podziału dochodu narodowego między pracodawców a pracowników, siły i aktywności związków zawodowych oraz związków pracodawców, a także władzy państwowej51. Ponadto ważne jest założenie z praktycznego punktu widzenia, że bezrobocie nigdy nie może zostać całkowicie wyeliminowane. Naturalna stopa bezrobocia zawsze przyjmuje wartości większe od zera. Naturalną stopę bez-robocia można określić, jako minimalny procent siły roboczej, którego wartość wprost wynika z braku zatrudnienia części osób z powodów strukturalnych problemów gospo-darki i przechodzenia między poszczególnymi miejscami pracy. Zadania aktywnej polityki państwa dotyczące rynku pracy powinny być związane z usprawnianiem funkcjonowania tego rynku oraz tworzeniem tymczasowych miejsc pracy, zwłaszcza dla marginalnych grup siły roboczej i obszarów dotkniętych recesją strukturalną.

51 Makro- i mikroekonomia..., s.229-230.

38

2.2. Programy przeciwdziałania bezrobociu w województwie zachodniopomorskim

Regionalne programy przeciwdziałania bezrobociu realizowane przez Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie można sklasyfikować ze względu na źródło ich finansowania na:

• finansowane ze środków nie pochodzących z Unii Europejskiej,• finansowane lub współfinansowane ze środków unijnych.Do przykładów programów regionalnych realizowanych przez WUP w Szczecinie

finansowanych ze środków nie pochodzących z UE należą:• pilotażowy program regionalny aktywizacji zawodowej młodzieży do 25. roku życia

oraz absolwentów szkół wyższych do 27. roku życia „Paszport do zatrudnienia”;• regionalny program wspierający samozatrudnienie dla osób chcących założyć

własną działalność gospodarczą, realizowany na terenie województwa zachod-niopomorskiego „Akcja Dotacja 2008”;

• regionalny program wsparcia dla osób bezrobotnych województwa zachodniopo-morskiego poprzez uczestnictwo w wybranym szkoleniu „Szkolenie na życzenie”.

Pilotażowy program regionalny aktywizacji zawodowej młodzieży do 25. roku życia oraz absolwentów szkół wyższych do 27. roku życia „Paszport do zatrudnienia”.52

Celem programu jest aktywizacja zawodowa i wzrost zatrudnienia wśród bezrobotnej młodzieży, w szczególności poprzez wyposażenie beneficjentów w niezbędną do zatrud-nienia wiedzę merytoryczną poprzez udział w szkoleniu, a także umożliwienie beneficjen-tom zdobycia doświadczenia zawodowego poprzez organizację stażu. Beneficjentami programu są osoby bezrobotne, zarejestrowane w PUP, w wieku nie przekraczającym 25. lat oraz bezrobotni, którzy w okresie 12. miesięcy od dnia określonego w dyplomie, świadectwie lub innym dokumencie poświadczającym ukończenie szkoły wyższej, nie ukończyli 27. roku życia. Program terytorialnie obejmuje wszystkie powiaty województwa zachodniopomorskiego. Jest to program pilotażowy, dlatego od oceny jego efektywności uzależniona jest decyzja, czy będzie on realizowany cyklicznie. Koordynatorem Progra-mu jest Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie, w ramach obowiązków związanych z tą funkcją znajdują się m.in. takie czynności jak:

• promocja programu wśród Powiatowych Urzędów Pracy;• zebranie z PUP zapotrzebowania na środki finansowe na realizację programu;• opracowanie programu na poziomie wojewódzkim;• koordynacja działań w zakresie zabezpieczenia środków Funduszu Pracy na

realizację programu;

52 Opracowano na podstawie: Paszport do zatrudnienia. Pilotażowy program regionalny. WUP w Szczeci-nie, Szczecin 2008, s.3-9.

39

• przeprowadzenie czynności formalnych niezbędnych do wdrożenia Programu;• monitoring przebiegu realizacji programu, sporządzanie półrocznych oraz

rocznych sprawozdań z realizacji programu na podstawie informacji zebranych z PUP.

Realizatorami programu są powiatowe urzędy pracy, które podczas realizacji Progra-mu odpowiedzialne są za:

• dobór i rekrutację uczestników Programu;• promocję programu;• przekazywanie do WUP w wyznaczonym terminie zapotrzebowania na środki

finansowe;• pomoc merytoryczną udzielaną bezrobotnym przystępującym do Programu

(doradcy zawodowi, specjaliści ds. rozwoju zawodowego) oraz opiekę do-radcy zawodowego nad uczestnikami programu, a także za udostępnianie zainteresowanym wykazu zawodów uznanych za deficytowe w województwie zachodniopomorskim;

• przekazanie środków pieniężnych na realizację szkoleń do wybranej przez uczestnika instytucji szkoleniowej wyłonionej i odpowiedzialnej za przeprowa-dzenie szkolenia;

• monitorowanie prawidłowej realizacji programu, wyznaczenie osoby bądź zespo-łu odpowiedzialnego za koordynację i realizację Programu na poziomie powiatu oraz przekazanie do WUP sprawozdań z realizacji programu.

Regionalny program wspierający samozatrudnienie, dla osób chcących założyć własną działalność gospodarczą, realizowany na terenie województwa zachodniopomorskiego „Akcja Dotacja 2008”.53

Celem Programu jest wspieranie samozatrudnienia poprzez kompleksową pomoc przy zakładaniu własnej działalności gospodarczej przez osoby bezrobotne oraz promo-wanie wśród nich idei przedsiębiorczości, w szczególności poprzez:

1. Szkolenia specjalistyczne.2. Szkolenie „ABC Przedsiębiorczości”.3. Dotacje zgodne z ustawą.4. Pomoc w trakcie pierwszego roku prowadzenia działalności.Uczestnikami programu są osoby bezrobotne, często osoby przedsiębiorcze,

wywodzące się z różnych grup społecznych, które bez pomocy finansowej urzędu nie zrealizują swoich planów związanych z uruchomieniem działalności gospodarczej. Pro-gram terytorialnie obejmuje województwo zachodniopomorskie. Program „Akcja Dotacja”

53 Opracowano na podstawie: Akcja Dotacja 2008. Regionalny program wspierający samozatrudnienie, dla osób chcących założyć własną działalność gospodarczą, realizowany na terenie województwa zachod-niopomorskiego. WUP w Szczecinie, Szczecin 2008, s.2-7.

40

sfinansowany został z rezerwy środków Funduszu Pracy będących w dyspozycji Samo-rządu Województwa. Środki te mogły być wydatkowane najpóźniej do końca roku 2008.

Regionalny program wsparcia dla osób bezrobotnych województwa zachod-niopomorskiego poprzez uczestnictwo w wybranym szkoleniu „Szkolenie na życzenie”. 54

Główne cele Program to:• zmotywowanie, zaktywizowanie osób bezrobotnych do dokonania wyboru szko-

lenia, pozwalającego zwiększyć szanse powrotu na rynek pracy;• uzyskanie, uzupełnienie, doskonalenie umiejętności i kwalifikacji zawodowych

osób bezrobotnych;• zwiększenie atrakcyjności na rynku pracy beneficjentów szkoleń;• zwiększenie możliwości uzyskania pracy, szczególnie w zawodach uznanych za

deficytowe w województwie zachodniopomorskim.Program skierowany jest do osób pozostających bez pracy, zdecydowanych podjąć

szkolenie, dla których problemem jest koszt odbycia szkolenia, a co za tym idzie, powrót na rynek pracy. W Programie bezrobotny zgłasza się do właściwego PUP, wyrażając chęć odbycia szkolenia w wybranym przez siebie zakresie. Urząd wyszukuje odpowied-nie firmy przeprowadzające szkolenia i uzgadnia ich termin. Bezrobotny zgłaszający się do programu zostaje objęty opieką doradcy zawodowego, który wyda mu opinię o za-sadności skierowania go na wybrane szkolenie. Inicjatywa sfinansowana jest ze środków Funduszu Pracy będących w gestii Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego. Przedsięwzięcie wpisuje się w obszary działań Priorytetu VII Rynek pracy otwarty dla wszystkich oraz promocja integracji społecznej Programu operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007 – 2013, ponadto Program jest spójny z treściami zawartymi w Strategii Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2020.

Europejski Fundusz Społeczny (EFS – European Social Fund) jest instrumentem wdrażania wytycznych i realizacji celów wynikających z Europejskiej Strategii Zatrud-nienia. EFS wspiera rozwój zasobów ludzkich poprzez szeroko pojętą edukację, w tym szkolenia zawodowe, kursy doszkalające, przekwalifikowania, praktyki zawodowe, przy-dziela subwencje dla pracodawców tworzących nowe miejsca pracy, prowadzi doradztwo i orientowanie zawodowe oraz pośrednictwo rynku pracy.55

W ramach finansowania z EFS Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie w ostat-nich latach zrealizował szereg własnych projektów. Pomiędzy 2004 a 2006 rokiem projekty te wykonywane były w zakresie Zintegrowanego Programu Operacyjnego

54 Opracowano na podstawie Szkolenie na życzenie. Regionalny program wsparcia dla osób bezrobotnych województwa zachodniopomorskiego poprzez uczestnictwo w wybranym szkoleniu. WUP w Szczecinie, Szczecin 2008, s.2-8.

55 Przewodnik po Europejskim Funduszu Społecznym. Biblioteka Rynku Pracy LECHAA, Lublin 2006. s.5.

41

Rozwoju Regionalnego, Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich, a także z Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Po 2007 roku na skutek nowego okresu programowania (2007 – 2013) i wprowadzonych zmian w finansowaniu, a także ograniczeniem liczby funduszy strukturalnych, WUP rozpoczął realizację projektów w ra-mach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Wśród wielu zrealizowanych projektów własnych znalazły się takie jak np.:

• „Administracja przyszłości” (projekt realizowany w ramach działania 2.1. ZPORR: Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możli-wości kształcenia ustawicznego w regionie);

• „Zachodniopomorskie Partnerstwo na rzecz Pracy” (projekt realizowany w ra-mach Działania 1.1 SPO RZL Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy);

• „Rolnik w Europie” (projekt realizowany w ramach Działania 2.3 ZPORR: Re-orientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa).

„Administracja przyszłości” (projekt realizowany w ramach działania 2.1. ZPORR: Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie).56 Celem projektu było podniesie-nie kwalifikacji zawodowych w zakresie tematyki prawnej, ekonomicznej oraz ogólnej, w efekcie czego beneficjenci mogli podnieść swoją samoocenę, kształtować ewentualne relacje z mediami, a co za tym idzie usprawnić działanie administracji na poszczególnych płaszczyznach jej funkcjonowania. Projekt skierowany był do pracowników administracji samorządowej: Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie i Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego. Ostateczna rekrutacja odbywała się w Woje-wódzkim Urzędzie Pracy w Szczecinie. W projekcie przewidziano dwie roczne edycje pakietów szkoleniowych dostępne dla każdego uczestnika.

Podsumowanie projektu:• łączna liczba osób biorących udział w szkoleniach wyniosła 120, w tym 86 kobiet;• 100 uczestników ukończyło pełny cykl modułowy i uzyskało tym samym zaświad-

czenia i certyfikaty;• 19 osób skorzystało z indywidualnego szkolenia językowego.„Zachodniopomorskie Partnerstwo na rzecz Pracy” (projekt realizowany

w ramach Działania 1.1 SPO RZL Rozwój i modernizacja instrumentów i instytucji rynku pracy).57 Celem projektu było wzmocnienie potencjału instytucji rynku pracy w wo-jewództwie zachodniopomorskim oraz podwyższenie poziomu jakości świadczonych przez nie usług. Zrealizowano cykl 10. szkoleń o tematyce dotyczącej m.in. zarządzania

56 Opracowano na podstawie: Projekty własne WUP w Szczecinie, www.wup.pl z 05.06. 2009.r.57 Ibidem.

42

projektami, budowy partnerstw lokalnych, zamówień publicznych, danych statystycznych obrazujących procesy zachodzące na rynku pracy oraz zarządzania finansami w ramach projektów prozatrudnieniowych. Poza szkoleniami przeprowadzono także 20 spotkań w powiatach objętych wsparciem projektu, 100 godzin konsultacji doradczo-instrukta-żowych oraz seminarium, na którym przedstawione zostały dobre praktyki współpracy. Zaproponowane w projekcie wsparcie miało charakter kompleksowy i innowacyjny.

Podsumowanie projektu:• zainicjowano współdziałanie pomiędzy kluczowymi partnerami rynku pracy w ca-

łym województwie zachodniopomorskim;• powstało wiele inicjatyw partnerskich na rzecz rozwoju lokalnego;• utworzono 21 sieci lokalnej współpracy;• nastąpił wzrost jakości i liczby usług świadczonych przez instytucje rynku pracy;• 350 uczestników podniosło swoje kwalifikacje zawodowe.„Rolnik w Europie” (projekt realizowany w ramach Działania 2.3 ZPORR:

Reorientacja zawodowa osób odchodzących z rolnictwa).58 Celem projektu było ułatwienie rolnikom, domownikom oraz osobom zatrudnionym w gospodarstwach rol-nych podjęcie zatrudnienia poza rolnictwem. Projekt miał przyczynić się do rozwiązania problemu braku ofert kształcenia ustawicznego na terenach wiejskich województwa zachodniopomorskiego, a także umożliwić zdobycie nowych kwalifikacji zawodowych lub podniesienie kompetencji społecznych poprzez odbycie szkoleń, uzupełnionych wspar-ciem doradczym, które spowodowałoby utrzymanie się małych, rodzinnych gospodarstw rolnych. Projekt prowadzony był na zasadzie partnerstwa przez Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie oraz Zachodniopomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Barzkowicach, na podstawie umowy zawartej pomiędzy dyrekcjami tych instytucji.

Podsumowanie projektu:• przeprowadzono 39 edycji szkoleń i kursów;• 874 godzin zajęć interpersonalnych;• 1711 godzin zajęć teoretycznych;• 4491 godzin zajęć praktycznych;• 7076 godzin szkoleniowych;• projekt ukończyło 638 osób.Projekty własne nakierowane są na podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracow-

ników, osób bezrobotnych lub tracących pracę, a także rolników. Poza nimi realizowane są również projekty badawcze mające na celu wypracowanie lub wdrażanie nowych rozwiązań. W rezultacie projekty WUP w Szczecinie przyczyniają się nie tylko do wspar-cia zawodowego beneficjentów, ale także pozwalają dostarczyć rzetelnych i aktualnych

58 Ibidem.

43

danych związanych z regionalnym rynkiem pracy i wypracować innowacyjne rozwiązania w tym zakresie. Bezpośrednio w ramach tych projektów łącznie przeszkolonych zostało kilka tysięcy osób, co nie pozostaje bez wpływu na regionalny rynek pracy. W ramach swych działań na rzecz rozwoju zasobów ludzkich EFS kładzie duży nacisk na grupy wy-kluczenia społecznego i kobiety. Intensywnie wspiera osoby niepełnosprawne, imigran-tów, uchodźców, byłych więźniów, narkomanów, alkoholików, bezdomnych, samotnych rodziców oraz mniejszości kulturowe i etniczne59.

2.3. Finansowanie z budżetu programów przeciwdziałania bezrobociuUstawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy zobowiązuje ministra właści-wego do spraw pracy do współpracy z ministrem właściwym do spraw gospodarki, mi-nistrem właściwym do spraw oświaty i wychowania oraz ministrem właściwym do spraw szkolnictwa wyższego w zakresie przygotowania Krajowego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia. Plan ten określa zadania państwa dotyczące promocji zatrudnienia, łago-dzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej oraz zawiera zasady realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia; a także stanowi podstawę do przygotowania przez samorząd województwa Regionalnego Planu Działań na rzecz Zatrudnienia.60

Zadania zawarte w Krajowym Planie Działań na rzecz Zatrudnienia finansowane są z następujących źródeł61:

• budżet państwa;• budżety jednostek samorządu terytorialnego;• fundusze celowe, w tym w szczególności: Fundusz Pracy oraz Państwowy Fun-

dusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych;• kapitał prywatny;• partnerstwo publiczno-prywatne;• budżet Unii Europejskiej;• międzynarodowe instytucje finansowe;• kapitał prywatny.Duże spektrum źródeł finansowania zadań ujętych w Planie wynika z prowadzonej

przez państwo szeroko rozumianej polityki w dziedzinie zatrudnienia (związanej także z polityką gospodarczą czy edukacyjną), zgodnej z celami, priorytetami i zadaniami wy-nikającymi z wielu innych dokumentów rządowych, jak również unijnych. Plan w swoich zadaniach nie ogranicza się tylko do bezpośredniego przeciwdziałania bezrobociu.

59 Przewodnik po Europejskim Funduszu Społecznym..., s.5.60 Art.3, ust. 1-4, ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...61 Krajowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na 2008 rok. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,

Warszawa 2008. s. 75.

44

Usługi rynku pracy świadczone przez publiczne służby zatrudnienia oraz realizowane przez nie instrumenty są natomiast finansowane z następujących źródeł62:

• z budżetu państwa;• z budżetów samorządów terytorialnych;• z Funduszu Pracy;• ze środków UE w ramach dofinansowania z Europejskiego Funduszu

Społecznego.Znaczna część działań w zakresie polityki rynku pracy finansowana jest z Funduszu

Pracy, który jest funduszem celowym, nie ma osobowości prawnej, jego dysponentem jest prezes Krajowego Urzędu Pracy (minister właściwy do spraw pracy), nadzór spra-wuje Naczelna Rada Zatrudnienia. Podstawowym zadaniem FP jest łagodzenie skutków bezrobocia oraz aktywizacja zawodowa osób poszukujących pracy.63

Publiczne fundusze celowe tworzone na mocy aktów prawnych są formą organiza-cyjną, która ma na celu gromadzenie środków pieniężnych ze szczegółowo określonych źródeł oraz przeznaczenie ich na ściśle określone cele64. Podstawę gospodarki finan-sowej funduszy celowych (parabudżetowych) stanowi roczny plan finansowy; wydatki natomiast realizowane są tylko w ramach zgromadzonych środków finansowych, które obejmują przychody bieżące (w tym transfery z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz środki pozostałe z poprzednich okresów)65.

Fundusz Pracy został powołany na mocy ustawy, która weszła w życie 1 stycznia 1990 r., natomiast w obecnej formie funkcjonuje na mocy ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Podstawowym celem Funduszu Pracy jest łagodzenie skutków pozostawania bez pracy (wypłata bezrobotnym zasiłków i świadczeń) oraz finansowanie programów na rzecz promocji zatrudnienia, łagodzenia skutków bezrobocia i aktywizacji zawodowej.

Przychodami Funduszu Pracy są66:1. obowiązkowe składki na Fundusz Pracy;2. dotacje budżetu państwa;3. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej na współfinansowanie projektów

finansowanych z Funduszu Pracy;

62 Informacja o aktywnych formach przeciwdziałania bezrobociu i wykorzystaniu środków finansowych. Ministerstwo pracy i polityki społecznej, Warszawa 2006. s. 1.

63 System finansowy w Polsce. Red. B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak, PWN, Warszawa 2003, s.605.64 S. Owsiak Finanse Publiczne. Teoria i praktyka. PWN, Warszawa 2002, s.130.65 M. Dylewski, B. Filipiak, A. Szewczuk Finanse publiczne. Instrumenty, struktury, procesy. FNUS, Szcze-

cin 2004, s.136.66 Art.106, ust. 1 ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

45

4. odsetki od środków Funduszu Pracy pozostających na rachunkach bankowych dysponenta Funduszu Pracy oraz samorządów województw, powiatów, Ochotni-czych Hufców Pracy i wojewodów;

5. spłaty rat i odsetki od pożyczek udzielonych z Funduszu Pracy;6. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, przeznaczone na współfinanso-

wanie działań z zakresu udziału publicznych służb zatrudnienia w EURES;7. inne wpływy.Wysokości przychodów Funduszu Pracy i ich struktura w latach 2005 – 2007 ujęte

zostały w Tabeli 2.2. oraz na Wykresie 2.2.

Tabela 2.2. Wysokość i struktura przychodów Funduszu Pracy w latach 2005 – 2007

Wyszczególnienie

2005 2006 2007

mln zł Udział mln zł Udział mln zł Udział

Obowiązkowa składka 6 328,90 92,61% 6 711,60 89,33% 7 669,40 91,35%

Środki z Unii Europejskiej 273,5 4,00% 661,6 8,81% 615,9 7,34%

Pozostałe przychody* 231,5 3,39% 140,1 1,86% 110,5 1,32%

Ogółem 6 833,90 100,00% 7 513,30 100,00% 8 395,80 100,00%

*Pozostałe przychody FP to głównie odsetki od udzielonych pożyczek, oprocentowanie depozytów oraz wpłaty obywateli polskich podejmujących pracę za granicą67.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

67 System finansowy w Polsce..., s.606.

46

Wykres 2.2. Wysokość w mln zł i struktura przychodów Funduszu Pracy w latach 2005–2007

49

Wykres 2.2. Wysokość w mln zł i struktura przychodów Funduszu Pracy w latach 2005–2007

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

Na podstawie danych zawartych w Tabeli 2.2. oraz Wykresu 2.2. można stwierdzić, że

największą część przychodów ogółem stanowiły w analizowanym okresie składki na FP,

których wysokość określa ustawa budżetowa (od 1999 r. niezmiennie 2,45% podstawy

wymiaru wynagrodzeń brutto opłacanych przez pracodawców i kwot stanowiących podstawę

wymiaru składek na zaopatrzenie emerytalne osób fizycznych); na drugim miejscu znalazły

się wpływy za współfinansowane projekty pochodzące z Unii Europejskiej. Brak jest

przychodów pochodzących z dotacji z budżetu państwa. Przychody ogółem mają tendencję

wzrostową, z uwagi na przeważające wpływy ze składek na FP i niezmienną od 1999 r.

stawkę oprocentowania. Można przyjąć, że wystąpiły następujące okoliczności:

1) spadek ogólnej stopy bezrobocia w latach analizowanych wpłynął na wzrost zatrudnienia,

co z kolei spowodowało większą sumę wypłat i potrącanych od nich składek na FP;

2) ogólny wzrost płac, od których obliczane są składki na FP przy jednoczesnym spadku

stopy bezrobocia, utrzymującym się stałym poziomem bezrobocia lub nawet przy jego

wzroście powodującym spadek zatrudnionych jednak kompensowanym przez wzrost płac

zatrudnionych osób. Z danych dotyczących bezrobocia wynika jednak, że jego poziom

miał tendencję malejącą w badanym okresie.

Przychody pochodzące ze środków unijnych w stosunku do początkowego okresu

podwoiły się, co może świadczyć o lepszym przygotowaniu do ich absorpcji lub

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

7 000

8 000

9 000

2005 2006 2007

pozostałe przychody

środki z Unii Europejskiej

obowiązkowa składka

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

Na podstawie danych zawartych w Tabeli 2.2. oraz Wykresu 2.2. można stwierdzić, że największą część przychodów ogółem stanowiły w analizowanym okresie składki na FP, których wysokość określa ustawa budżetowa (od 1999 r. niezmiennie 2,45% podstawy wymiaru wynagrodzeń brutto opłacanych przez pracodawców i kwot stanowiących pod-stawę wymiaru składek na zaopatrzenie emerytalne osób fizycznych); na drugim miejscu znalazły się wpływy za współfinansowane projekty pochodzące z Unii Europejskiej. Brak jest przychodów pochodzących z dotacji z budżetu państwa. Przychody ogółem mają tendencję wzrostową, z uwagi na przeważające wpływy ze składek na FP i niezmienną od 1999 r. stawkę oprocentowania. Można przyjąć, że wystąpiły następujące okoliczności:

1. spadek ogólnej stopy bezrobocia w latach analizowanych wpłynął na wzrost zatrudnienia, co z kolei spowodowało większą sumę wypłat i potrącanych od nich składek na FP;

2. ogólny wzrost płac, od których obliczane są składki na FP przy jednoczesnym spadku stopy bezrobocia, utrzymującym się stałym poziomem bezrobocia lub nawet przy jego wzroście powodującym spadek zatrudnionych jednak kompen-sowanym przez wzrost płac zatrudnionych osób. Z danych dotyczących bezrobo-cia wynika jednak, że jego poziom miał tendencję malejącą w badanym okresie.

Przychody pochodzące ze środków unijnych w stosunku do początkowego okre-su podwoiły się, co może świadczyć o lepszym przygotowaniu do ich absorpcji lub

47

o zmianach formalno-prawnych ułatwiających osiągnięcie dofinansowania środkami z Unii Europejskiej. Najmniejszy udział w przychodach ogółem mają pozostałe przycho-dy, ich tendencja jest malejąca, co może obrazować ich postępującą marginalizację.

Środki FP wykorzystywane są głównie na finansowanie68:1. zasiłków dla bezrobotnych oraz składek na ubezpieczenie społeczne od tych

zasiłków,2. zasiłków i świadczeń przedemerytalnych,3. świadczeń specjalnych dla rolników,4. aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu, takich jak:

• szkolenie i aktywizacja zawodowa absolwentów,• prace interwencyjne, roboty publiczne,• przygotowanie zawodowe młodocianych,• refundacja wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne młodocia-

nych pracowników,• umorzenia pożyczek udzielonych bezrobotnym i pracodawcom,• programy specjalne.

Wysokości wydatków Funduszu Pracy i ich struktura w latach 2005 – 2007 ujęte zostały w Tabeli 2.3. oraz na Wykresie 2.3.

Tabela 2.3. Wysokość i struktura wydatków Funduszu Pracy w latach 2005 – 2007

Wyszczególnienie2005 2006 2007

mln zł Udział mln zł Udział mln zł Udział

Zasiłki i świadczenia 2 997,7 54,00% 2 805,3 51,00% 2 267,8 42,25%Środki przeznaczone na

aktywne formy aktywizacji bezrobotnych

2 051,7 36,96% 2 218,7 40,34% 2 709,6 50,48%

Pozostałe wydatki 501,4 9,03% 476,4 8,66% 389,8 7,26%

Ogółem 5 550,8 100,00% 5 500,4 100,00% 5 367,2 100,00%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu funduszy MPiPS

68 Ibidem.

48

Wykres 2.3. Wysokość w mln zł i struktura wydatków Funduszu Pracy w latach 2005–2007

51

Wykres 2.3. Wysokość w mln zł i struktura wydatków Funduszu Pracy w latach 2005–2007

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

Z danych zawartych w Tabeli 2.3. oraz z Wykresu 2.3. wynika, że najwięcej

wydatków zostało zrealizowanych w 2005 r., następnie poziom wydatków ogółem uległ

niewielkiemu zmniejszeniu. Stopniowo maleją wydatki przeznaczane na pasywne formy

przeciwdziałania bezrobociu (zasiłki i świadczenia). Zmiany te mogą wynikać łącznie lub

rozdzielnie:

1) z niższej z roku na rok stopy bezrobocia, a co za tym idzie zmniejszającej się liczby

beneficjentów świadczeń i zasiłków,

2) ze zmiany polityki przyznawania świadczeń i zasiłków, polegającej na dążeniu do

obniżenia wydatków z nimi związanych, jak również bardziej rzetelnej weryfikacji

świadczeniobiorców.

Na szczególną uwagę zasługuje znaczny wzrost wydatków przeznaczanych na

aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, a także zmiana na ich korzyść ogólnej struktury

wydatków FP (wzrost o 13,52 punktów procentowych w ciągu analizowanego okresu

w wydatkach ogółem); przyczyn można dopatrywać się w wielu czynnikach począwszy od

zmiany polityki rynku pracy, lepsze dopasowanie tych usług, większy nacisk na ich promocję,

aż do czynników społecznych, takich jak wzrost świadomości społecznej w tej dziedzinie,

zmiany w postrzeganiu osób bezrobotnych przez ogół społeczeństwa itp. Jest to z pewnością

korzystna zmiana nie tylko przekładająca się na poszczególne jednostki, ale też na wyższą

jakość kapitału ludzkiego dla całej gospodarki.

0

1 000

2 000

3 000

4 000

5 000

6 000

2005 2006 2007

Pozostałe wydatki

Programy przeciwdziałania bezrobociu

Zasiłki i świadczenia

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

Z danych zawartych w Tabeli 2.3. oraz z Wykresu 2.3. wynika, że najwięcej wy-datków zostało zrealizowanych w 2005 r., następnie poziom wydatków ogółem uległ niewielkiemu zmniejszeniu. Stopniowo maleją wydatki przeznaczane na pasywne formy przeciwdziałania bezrobociu (zasiłki i świadczenia). Zmiany te mogą wynikać łącznie lub rozdzielnie:

1. z niższej z roku na rok stopy bezrobocia, a co za tym idzie zmniejszającej się liczby beneficjentów świadczeń i zasiłków,

2. ze zmiany polityki przyznawania świadczeń i zasiłków, polegającej na dążeniu do obniżenia wydatków z nimi związanych, jak również bardziej rzetelnej weryfikacji świadczeniobiorców.

Na szczególną uwagę zasługuje znaczny wzrost wydatków przeznaczanych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu, a także zmiana na ich korzyść ogólnej struk-tury wydatków FP (wzrost o 13,52 punktów procentowych w ciągu analizowanego okresu w wydatkach ogółem); przyczyn można dopatrywać się w wielu czynnikach począwszy od zmiany polityki rynku pracy, lepsze dopasowanie tych usług, większy nacisk na ich promocję, aż do czynników społecznych, takich jak wzrost świadomości społecznej w tej dziedzinie, zmiany w postrzeganiu osób bezrobotnych przez ogół społeczeństwa itp. Jest to z pewnością korzystna zmiana nie tylko przekładająca się na poszczególne jednostki, ale też na wyższą jakość kapitału ludzkiego dla całej gospodarki.

Wysokości wydatków Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobo-ciu i ich struktura w latach 2005 – 2007 ujęte zostały w Tabeli 2.4. oraz na Wykresie 2.4.

49

Tabela 2.4. Wysokość i struktura wydatków Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w latach 2005 – 2007

Wyszczególnienie2005 2006 2007

mln zł Udział mln zł Udział mln zł Udział

Szkolenia 181,8 8,86% 186,7 8,41% 266,4 9,83%

Prace interwencyjne 193,9 9,45% 220,0 9,92% 214,7 7,92%

Roboty publiczne 294,3 14,34% 145,6 6,56% 178,0 6,57%Aktywizacja absolwen-tów, staże, przygoto-

wanie w miejscu pracy794,3 38,71% 881,0 39,71% 911,9 33,65%

Środki na utworzenie stanowisk pracy 405,7 19,77% 576,1 25,97% 898,0 33,14%

Wynagrodzenia i składki na ubez-

pieczenie społeczne młodocianych

146,6 7,15% 151,6 6,83% 165,0 6,09%

Pozostałe formy 35,1 1,71% 57,7 2,60% 75,6 2,79%

Ogółem 2 051,7 100,00% 2 218,7 100,00% 2 709,6 100,00%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

Wykres 2.4. Wysokość w mln zł i struktura wydatków Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w latach 2005 – 2007

W

i ich stru

Tabela

źródło: o

Wykres

źródło: o

Wy

SzkolenPrace inRoboty Aktywizstaże, pmiejscuŚrodki nstanowiWynagrubezpiemłodociPozostaOgółem

Wysokości

uktura w lat

2.4. Wysprze

opracowani

s 2.4. Wysprze

opracowani

yszczególn

nia nterwencyjnpubliczne

zacja absolwprzygotowan pracy

na utworzensk pracy

rodzenia i seczenie spoianych ałe formy m

wydatków

tach 2005 –

sokość i strueciwdziałani

ie własne na

sokość w meciwdziałani

ie własne na

nienie

ne

wentów, nie w

nie

kładki na ołeczne

Funduszu P

– 2007 ujęte

uktura wydaia bezroboc

a podstawie

mln zł i strukia bezroboc

a podstawie

200mln zł

181,8193,9294,3

794,3

405,7

146,6

35,12 051,7

52

Pracy na akt

e zostały w T

atków Fundciu w latach

e danych De

ktura wydatkciu w latach

e danych De

05 Udział

8,86%9,45%

14,34%

38,71%

19,77%

7,15%

1,71%100,00%

tywne form

Tabeli 2.4.

duszu Pracy2005 – 200

epartamentu

ków Fundus2005 – 200

epartamentu

200mln zł

186,7220,0145,6

881,0

576,1

151,6

57,72 218,7

my przeciwd

oraz na Wy

na aktywne07

u Funduszy

szu Pracy n07

u Funduszy

6 Udział

8,41%9,92%6,56%

39,71%

25,97%

6,83%

2,60%100,00%

działania bez

ykresie 2.4.

e formy

MPiPS

na aktywne f

MPiPS

2007mln zł

266,4 214,7 178,0

911,9

898,0

165,0

75,6 2 709,6 1

zrobociu

formy

7 Udział

9,83%7,92%6,57%

33,65%

33,14%

6,09%

2,79%100,00%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

50

Wśród aktywnych form przeciwdziałania bezrobociu finansowanych z Funduszu Pracy najwięcej środków finansowych w latach 2005 – 2007, na podstawie danych za-wartych w Tabeli 2.4. oraz na podstawie Wykresu 2.4., przeznaczono na aktywizację absolwentów, staże, przygotowanie w miejscu pracy oraz na utworzenie stanowisk pracy. Są to formy skierowane do osób zaczynających karierę zawodową lub też zmieniają-cych swoje kwalifikacje zawodowe. Znaczną tendencją wzrostową charakteryzują się wydatki przeznaczone na utworzenie stanowisk pracy (w tym na podjęcie działalności gospodarczej oraz wyposażenia i doposażenia miejsc pracy). Ta forma przeciwdziałania bezrobociu skierowana jest szczególnie do osób z własną inicjatywą, odznaczających się samodzielnością, chcących rozpocząć pracę na własny rachunek. Wydatki na ro-boty publiczne wykazują tendencję spadkową, od początku analizowanego okresu do jego końca obniżyły się blisko o połowę. Niewielkie wahania w wysokości i strukturze wydatków dotyczą szkoleń, robót publicznych, wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne młodocianych świadczą o stałej kwocie oraz stałym udziale tych wydatków w wydatkach ogółem. Pozostałe formy aktywnego przeciwdziałania bezrobociu zawierają w sobie działania, na które przeznaczono niewielką kwotę w wydatkach ogółem, ponadto porównywanie tej pozycji w poszczególnych latach nie jest miarodajne z powodu nie występowania w każdym roku w badanym okresie tych samych działań.

Reasumując, podstawowy wpływ na skalę i strukturę wydatków z Funduszu Pracy ma sytuacja na rynku pracy, a w szczególności poziom bezrobocia, liczba osób upraw-nionych do zasiłków i świadczeń finansowanych z tego Funduszu oraz przewidziane w planie finansowym Funduszu Pracy środki na finansowanie programów aktywnego przeciwdziałania bezrobociu.

2.4. Finansowanie ze środków Unii Europejskiej programów przeciwdziałania bezrobociu

Zasoby własne Unii Europejskiej to środki finansowe, które są przekazywane przez państwa członkowskie do budżetu UE. Dochody budżetu UE, stanowiące zasoby własne UE, pochodzą głównie z takich źródeł jak69:

• opłaty rolne (nakładane w celu regulacji rynku);• cła (od towarów importowanych do UE z krajów do niej nie należących);• podatek VAT;• wpłaty państw członkowskich (ich wysokość uzależniona jest od PKB danego

państwa; jest to największe źródło dochodów budżetu UE).

69 Finanse Unii Europejskiej. Red. C. Bernis, WAE, Wrocław 2005, s. 149.

51

Poza głównymi źródłami dochodów istnieją także inne, mniej relewantne, są to m.in: podatki od wynagrodzeń pracowników instytucji UE, składki wpłacane przez państwa nie należące do UE w związku z realizacją niektórych programów unijnych, kary finansowe nakładane na przedsiębiorstwa w wyniku łamania prawa konkurencji i inne. W latach 2007 – 2013 znaczna część wydatków budżetu UE zostanie przeznaczona na70:

• rolnictwo,• fundusze strukturalne,• wzrost konkurencyjności europejskiej gospodarki,• działania zewnętrzne wobec państw trzecich,• administrację.Fundusze strukturalne UE są instrumentami Polityki strukturalnej UE, które powstały

w celu wspierania, restrukturyzacji i modernizacji gospodarek poszczególnych krajów członkowskich. Skierowane są do sektorów gospodarki i regionów odznaczających się opóźnionym rozwojem w stosunku do średniej unijnej71. Fundusze strukturalne mają charakter zregionalizowany, służą niwelowaniu różnic pomiędzy poszczególnymi re-gionami (w opozycji do Funduszu Spójności, który funkcjonuje w płaszczyźnie całego państwa w celu znoszenia różnic pomiędzy poszczególnymi krajami UE). Finansowanie programów w ramach funduszy strukturalnych odbywa w oparciu o procedury konkur-sowe, które są poprzedzone opracowaniem wielu dokumentów (z Funduszu Spójności finansowane są wyłącznie ściśle określone projekty).72

Sformułowanie zasad funkcjonowania funduszy strukturalnych odbyło się na pod-stawie wieloletnich doświadczeń Komisji Europejskiej, a ich celem jest wspieranie i ko-ordynacja polityk państw wchodzących w skład UE. Do podstawowych zasad funduszy europejskich należą73:

• Zasada subsydiarności (pomocniczości) – stanowi jedną z fundamentalnych zasad ustrojowych UE, polega na tym, że Wspólnota podejmuje działania je-dynie wtedy, kiedy cele zamierzonego działania nie mogą zostać zrealizowane w sposób wystarczający przez państwa członkowskie w obszarach, które nie podlegają jej wyłącznej właściwości, mogą natomiast, z racji zakresu lub impli-kacji, zostać lepiej wykonane na poziomie wspólnotowym. Ingerencja Wspólnoty nie wykracza poza zakres tego, co jest niezbędne do osiągnięcia zakładanych celów.

70 M. Czernielewska–Rutkowska, Budżet ogólny Unii Europejskiej. Stan obecny i perspektywy. Difin, Warszawa 2007, s.85–86.

71 Przewodnik po Europejskim Funduszu Społecznym..., s.7.72 J. Uryga, W. Magielski, I. Bienias, Środki unijne. Klasyfikacja, funkcjonowanie, ewidencja i rozliczanie.

ODDK, Gdańsk 2007, s.14.73 Przewodnik po Europejskim Funduszu Społecznym..., s.7-8.

52

• Zasada koncentracji – polega na koncentracji środków finansowych funduszy europejskich w celu realizacji priorytetowych celów, które mają zasadnicze zna-czenie dla spójności społeczno – gospodarczej całej Wspólnoty.

• Zasada wieloletniego programowania – wskazuje na konieczność wypracowania wieloletnich programów rozwoju, które następnie są zatwierdzane przez Komisję Europejską i realizowane zgodnie z partnerskim procesem decyzyjnym (pod kie-runkiem państw beneficjentów, wedle rozporządzeń wspólnotowych z zakresu funduszy unijnych).

• Zasada partnerstwa – oznacza obowiązek uzgadniania wszystkich konwencji na poziomie regionalnym w trakcie przechodzenia przez poszczególne etapy procedury programowania; zasada ta odnosi się m.in. do przedstawicieli władz publicznych, organizacji i środowisk społeczno-gospodarczych, inwestorów, instytucji finansowych, organizacji zawodowych, wyższych uczelni itp.

• Zasada dodatkowości – stanowi o uzupełniającym charakterze środków unijnych; oznacza to, że pomoc udzielana przez EU jest uzupełnieniem środków własnych zgromadzonych z przeznaczeniem na realizację danego projektu przez władze lokalne, regionalne lub krajowe w celu osiągnięcia realnego oddziaływania na gospodarkę danego regionu i kraju.Fundusze unijne dostępne dla Polski w latach 2007 – 201374:

1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) – związany jest z realizacją Strategii Lizbońskiej, obejmuje takie obszary jak: inwestycje produkcyjne, infra-strukturę, inne inicjatywy rozwojowe, wymianę doświadczeń.

2. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) – związany z realizacją Europejskiej Strategii Zatrudnienia, obejmuje takie obszary jak: przeciwdziałanie bezrobociu, integracja społeczna, edukacja.

3. Fundusz Spójności (FS) – związany z Traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską, obejmuje takie obszary jak: ochrona środowiska naturalnego, infra-struktura transportowa sieci transeuropejskich.

Programy Operacyjne zostały stworzone w oparciu o Strategiczne Wytyczne Wspól-noty dla spójności na lata 2007-2013 (SWW), zgodnej z SWW Narodową Strategią Spój-ności (NSS) zwaną też Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia 2007-2013 (NSRO). W NSRO określone są instrumenty strukturalne (Programy Operacyjne), przy pomocy których będą realizowane jej cele. Są to75:

• Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (PO IiŚ);

74 J. Śliwa, Fundusze unijne bez tajemnic. WNWZ, Warszawa 2008, s.24.75 Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające wzrost gospodarcze i zatrud-

nienie. Narodowa Strategia Spójności. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007, s.95.

53

• Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka (PO IG);• Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL);• 16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO);• Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej (PO RPW);• Program Operacyjny Pomoc Techniczna (PO PT);• Programy Operacyjne Europejskiej Współpracy Terytorialnej (PO EWT).Absorpcja środków pochodzących z wymienionych powyżej funduszy europejskich,

dostępnych dla Polski w latach 2007 – 2013 odbywa się poprzez programy, które stały się narzędziem porządkującym przeznaczenie poszczególnych dotacji oraz podmioty, które mogą je otrzymać; powiązania funduszy unijnych z odpowiednimi Programami Operacyjnymi przedstawione zostały za pomocą schematu – Wykres 2.5.

Wykres 2.5. Powiązania funduszy unijnych z poszczególnymi Programami Operacyjnymi

57

Wykres 2.5. Powiązania funduszy unijnych z poszczególnymi Programami Operacyjnymi

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

Z Wykresu 2.5. wynika, że środki finansowe pochodzące z poszczególnych funduszy

przyporządkowane są odpowiednim Programom Operacyjnym, tylko PO IiŚ, ze względu na

swoją specyfikę, finansowany jest z dwóch różnych funduszy.

Na sytuacje na rynku pracy w sposób pośredni, jak i bezpośredni, oddziałują wszystkie

fundusze unijne, jednak funduszem powołanym specjalnie do bezpośredniego oddziaływania

na rynek pracy jest Europejski Fundusz Społeczny; jego głównymi celami są: walka

z bezrobociem, promocja zatrudnienia, a także rozwój zasobów ludzkich76. Z EFS

finansowane są projekty usługowe skierowane głównie do osób bezrobotnych, osób

zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz do młodzieży. Projekty te skupiają się

w następujących obszarach77:

• rozwijanie i promowanie aktywnej polityki rynku pracy poprzez aktywne formy

przeciwdziałania bezrobociu;

• promowanie integracji społecznej polegające na zapewnieniu równości szans

w dostępie do rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem osób narażonych na

wykluczenie społeczne;

76 Z. Puślecki, Polska w warunkach członkowstwa w Unii Europejskiej i globalizacji. Wyd. Forum Naukowe, Poznań 2007, s.116. 77 Środki unijne..., s.16-17.

Fundusze unijne

Programy Operacyjne

Fundusz Spójności

Infrastruktura i Środowisko

Europejski Fundusz Rozwoju

Regionalnego

Innowacyjna Gospodarka

16 Regionalnych Programów Operacyjnych

Rozwój Polski Wschodniej

Pomoc Techniczna

Europejska Współpraca Terytorialna

Europejski Fundusz Społeczny

Kapitał Ludzki

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Funduszy MPiPS

54

Z Wykresu 2.5. wynika, że środki finansowe pochodzące z poszczególnych funduszy przyporządkowane są odpowiednim Programom Operacyjnym, tylko PO IiŚ, ze względu na swoją specyfikę, finansowany jest z dwóch różnych funduszy.

Na sytuacje na rynku pracy w sposób pośredni, jak i bezpośredni, oddziałują wszyst-kie fundusze unijne, jednak funduszem powołanym specjalnie do bezpośredniego od-działywania na rynek pracy jest Europejski Fundusz Społeczny; jego głównymi celami są: walka z bezrobociem, promocja zatrudnienia, a także rozwój zasobów ludzkich76. Z EFS finansowane są projekty usługowe skierowane głównie do osób bezrobotnych, osób zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz do młodzieży. Projekty te skupiają się w następujących obszarach77:

• rozwijanie i promowanie aktywnej polityki rynku pracy poprzez aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu;

• promowanie integracji społecznej polegające na zapewnieniu równości szans w dostępie do rynku pracy, ze szczególnym uwzględnieniem osób narażonych na wykluczenie społeczne;

• zwiększenie dostępu kobiet do rynku pracy za pomocą programów promocyjnych i edukacyjnych;

• promowanie kształcenia ustawicznego, a także podnoszenie jakości usług edukacyjnych;

• wspieranie i rozwijanie zdolności adaptacyjnych pracowników i pracodawców do zmieniających się warunków wewnętrznych oraz zewnętrznych.

W ramach finansowania z EFS realizowany jest Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Strategicznym celem Programu jest pełne wykorzystanie potencjału zasobów ludzkich poprzez: wzrost zatrudnienia i spójności społecznej, wzrost poziomu adaptacji zasobów pracy do zmieniających się warunków na rynku pracy, podniesienie poziomu wykształ-cenia społeczeństwa, budowę sprawnej administracji publicznej78. Wszystkie inicjatywy podejmowane w ramach PO KL mają implikować ogólne zwiększenie konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości. Wdrażanie PO KL odbywa się poprzez realizację działań według priorytetów, które wymienione są w Tabeli 2.5. równolegle na szczeblu centralnym oraz regionalnym.

76 Z. Puślecki, Polska w warunkach członkowstwa w Unii Europejskiej i globalizacji. Wyd. Forum Naukowe, Poznań 2007, s.116.

77 Środki unijne..., s.16-17.78 J. Śliwa, Fundusze unijne.., s.133.

55

Tabela 2.5. Priorytety Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 z uwzględnieniem komponentów

Komponent centralny: Komponent regionalny:

I. Zatrudnienie i integracja społeczna VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich

II. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyj-nego przedsiębiorstw oraz poprawa stanu zdrowia osób pracujących

VII. Promocja integracji społecznej

III. Wysoka jakość systemu oświaty VIII. Regionalne kadry gospodarki

IV. Szkolnictwo wyższe i nauka

IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach

V. Dobre rządzenie

X. Pomoc techniczna (pomoc instytucjom w sprawnym zarządzaniu i wdrażaniu POKL)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: oficjalnego portalu Departamentu Zarządzania Europejskim Fun-duszem Społecznym MRR79

Z podziału priorytetów na komponenty centralny i regionalny, przedstawionego w Ta-beli 2.5. można wnioskować, że priorytety w komponencie centralnym są właściwe ze względu na kompetencje władz centralnych, natomiast priorytety regionalne umożliwiają władzom samorządowym na dobór odpowiednich środków do ich realizacji ze względu na właściwości danego regionu.

W ramach komponentu centralnego funkcję instytucji pośredniczącej pełni odpowied-nie ministerstwo, natomiast w przypadku komponentu regionalnego projekty realizowane są wyłącznie w ramach jednego województwa, tym samym funkcja instytucji pośredni-czącej spoczywa na samorządach tych województw.

Projekty w ramach PO KL mogą być realizowane w dwóch głównych trybach: systemowym i konkursowym. W trybie systemowym projekty są wykonywane przez beneficjentów wskazanych imiennie w danym Programie lub dodatkowych dokumentach uszczegóławiających. Natomiast w trybie konkursowym projekty będą mogły realizować wszystkie podmioty.

79 www.efs.gov.pl z dnia 30.08.2009.

56

W ramach PO KL projekty mogą być realizowane przez80:• instytucje rynku pracy,• instytucje szkoleniowe,• jednostki administracji rządowej i samorządowej,• przedsiębiorców,• instytucje otoczenia biznesu,• organizacje pozarządowe,• instytucje systemu oświaty i szkolnictwa wyższego,• inne podmioty.Łączna wysokość środków finansowych zaangażowanych w realizację PO KL

w latach 2007–2013 wyniesie ok. 14,4% całości środków przeznaczonych na realizację programów operacyjnych (tj. prawie 11,5 mld euro). Szacuje się, że w ramach tej kwoty wielkość finansowania z EFS wyniesie ok. 9,7 mld euro, a wkład własny (krajowy) sta-nowić będzie ok. 1,7 mld euro. Około 60% środków Programu zostanie przeznaczonych na wsparcie realizowane w ramach komponentu regionalnego, zaś pozostała kwota (ok. 40%) będzie wdrażana sektorowo, przez odpowiednie resorty (komponent centralny).81 Szczegółowy podział, ze względu na priorytety, środków dostępnych dla Polski w ramach PO KL w latach programowania 2007 – 2013 oraz ich struktura przedstawione zostały w Tabeli 2.6. oraz na Wykresie 2.6.

80 Fundusze UE dla jednostek samorządu terytorialnego w latach 2007 – 2013. Część I Przewodnik po funduszach UE dla JST. Red. M. Szczepański. Twigger, Warszawa 2007, s.139.

81 Polska 2008. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym. MPiPS, Warszawa 2008, s.72.

57

Tabela 2.6. Wysokość oraz struktura środków POKL w latach 2007-2013 dostępnych dla Polski

PriorytetWkład

wspólnotowy(mln €)

Wkład krajowy(mln €)

Ogółem(mln €) Udział

I. Zatrudnienie i integracja społeczna 430,26 75,93 506,19 4,43%

II. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz po-prawa stanu zdrowia osób pracujących

661,31 116,70 778,01 6,81%

III. Wysoka jakość systemu oświaty 855,30 150,94 1 006,24 8,81%

IV. Szkolnictwo wyższe i nauka 816,31 144,06 960,37 8,41%

V. Dobre rządzenie 519,23 91,63 610,85 5,35%Ogółem komponent centralny 3 282,41 579,25 3 861,66 33,81%

VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich 1 918,39 338,54 2 256,93 19,76%

VII. Promocja integracji społecznej 1 319,97 232,94 1 552,91 13,60%

VIII. Regionalne kadry gospodarki 1 350,21 238,27 1 588,48 13,91%

IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach 1 447,91 255,51 1 703,43 14,92%

Ogółem komponent regionalny 6 036,48 1 065,26 7 101,74 62,19%

X. Pomoc techniczna 388,29 68,52 456,81 4,00%

OGÓŁEM POKL: 9 707,18 1 713,03 11 420,21 100%

Źródło: opracowanie własne na podstawie: oficjalnego portalu Departamentu Zarządzania Europejskim Fun-duszem Społecznym MRR82

82 www.efs.gov.pl z dnia 30.08.2009.

58

Wykres 2.6. Struktura środków PO KL w latach 2007-2013 dostępnych dla Polski

61

Wykres 2.6. Struktura środków PO KL w latach 2007-2013 dostępnych dla Polski

źródło: opracowanie własne na podstawie: oficjalnego portalu Departamentu Zarządzania

Europejskim Funduszem Społecznym MRR83

Na podstawie danych zawartych w Tabeli 2.6. jednoznacznie można stwierdzić, że

kwota wkładu krajowego jest stała dla każdego priorytetu i wynosi 15% wartości ogółem.

Z tej samej tabeli oraz z Wykresu 2.6. obrazującego strukturę finansową PO KL wynika, że

ponad 62% finansowania ogółem przeznaczonych jest na wsparcie realizowane przez

poszczególne regiony, natomiast pozostała kwota (ok. 34%) wdrażana jest sektorowo, przez

odpowiednie resorty. Spośród komponentu krajowego najwięcej środków przeznaczono na

priorytety: III. Wysoka jakość systemu oświaty oraz IV. Szkolnictwo wyższe i nauka (po

około 8% z finansowania ogółem); najmniej na priorytety: I. Zatrudnienie i integracja

społeczna (ok. 4,5%) i V. Dobre rządzenie (ok. 5,5%). W komponencie regionalnym

dominują środki przeznaczone na priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich (ponad

19%), następnie na IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach (ok. 15%); ponadto

w części priorytetów na poziomie regionalnym nie występują tak znaczne dysproporcje jak

w części resortowej.

83 Ibidem.

I. Zatrudnienie i integracja

społeczna 4,43%

II. Rozwój zasobów ludzkich i potencjału

adaptacyjnego przedsiębiorstw oraz

poprawa stanu zdrowia osób

pracujących 6,81%

III. Wysoka jakość systemu oświaty 8,81%

IV. Szkolnictwo wyższe i nauka 8,41%

V. Dobre rządzenie 5,35%

VI. Rynek pracy otwarty dla wszystkich

19,76%

VII. Promocja integracji społecznej

13,60%

VIII. Regionalne kadry gospodarki 13,91%

IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w

regionach 14,92%

X. Pomoc techniczna 4,00%

Źródło: opracowanie własne na podstawie: oficjalnego portalu Departamentu Zarządzania Europejskim Fun-duszem Społecznym MRR83

Na podstawie danych zawartych w Tabeli 2.6. jednoznacznie można stwierdzić, że kwota wkładu krajowego jest stała dla każdego priorytetu i wynosi 15% wartości ogółem. Z tej samej tabeli oraz z Wykresu 2.6. obrazującego strukturę finansową PO KL wynika, że ponad 62% finansowania ogółem przeznaczonych jest na wsparcie realizowane przez poszczególne regiony, natomiast pozostała kwota (ok. 34%) wdrażana jest sektorowo, przez odpowiednie resorty. Spośród komponentu krajowego najwięcej środków przezna-czono na priorytety: III. Wysoka jakość systemu oświaty oraz IV. Szkolnictwo wyższe i nauka (po około 8% z finansowania ogółem); najmniej na priorytety: I. Zatrudnienie i integracja społeczna (ok. 4,5%) i V. Dobre rządzenie (ok. 5,5%). W komponencie regio-nalnym dominują środki przeznaczone na priorytet VI. Rynek pracy otwarty dla wszyst-kich (ponad 19%), następnie na IX. Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach (ok. 15%); ponadto w części priorytetów na poziomie regionalnym nie występują tak znaczne dysproporcje jak w części resortowej.

83 Ibidem.

59

Należy także wspomnieć, że w ramach krajowego współfinansowania PO KL środki pochodzą z następujących źródeł:

• budżet państwa,• budżety jednostek samorządu terytorialnego,• inne środki publiczne (Fundusz Pracy, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób

Niepełnosprawnych).Podsumowując, należy stwierdzić, że środki pochodzące z Unii Europejskiej mają

znaczny wpływ na przeciwdziałanie bezrobociu, poprzez przeznaczanie ich na realizację programów, które mają na celu ograniczanie tego zjawiska. Dodatkowo należy wskazać, że sposób ich pozyskiwania zapewnia lepszą efektywność realizacji programów.

2.5. Instytucje rynku pracy realizujące programy przeciwdziałania bezrobociuInstytucjami rynku pracy realizującymi zadania w zakresie przeciwdziałania bezrobociu, określonymi w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, są:84

1. Publiczne służby zatrudnienia – stanowią organy zatrudnienia wraz z powiatowy-mi i wojewódzkimi urzędami pracy, urzędem obsługującym ministra właściwego do spraw pracy oraz urzędami wojewódzkimi.

2. Ochotnicze Hufce Pracy – są państwową jednostką skupiającą się na działaniach na rzecz młodzieży, zwłaszcza młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym, oraz bezrobotnych do 25. roku życia.

3. Agencje zatrudnienia – są niepublicznymi jednostkami organizacyjnymi, które świadczą usługi w ramach pośrednictwa pracy, pośrednictwa do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych, poradnictwa zawodowego, doradztwa personal-nego i pracy tymczasowej.

4. Instytucje szkoleniowe – są to publiczne i niepubliczne podmioty prowadzące na podstawie odrębnych przepisów edukację pozaszkolną.

5. Instytucje dialogu społecznego – są to organizacje i instytucje zajmujące się problematyką rynku pracy: organizacje związków zawodowych, pracodawców i bezrobotnych oraz organizacje pozarządowe współpracujące z publicznymi służbami zatrudnienia i Ochotniczymi Hufcami Pracy.

6. Instytucje partnerstwa lokalnego – to instytucje realizujące inicjatywy partnerów rynku pracy, tworzone na rzecz realizacji zadań określonych ustawą i wspierane przez organy samorządu terytorialnego.

Publiczne służby zatrudnienia w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wymienione są na pierwszym miejscu wśród

84 Art. art. 6, ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

60

instytucji realizujących zadania określone w ustawie. Stanowią je organy zatrudnienia wraz z powiatowymi i wojewódzkimi urzędami pracy, urzędem obsługującym ministra wła-ściwego do spraw pracy oraz urzędami wojewódzkimi, wykonującymi zadania określone ustawą. Definicja ta jest bardzo szeroka, co za tym idzie zakres wszystkich kompetencji publicznych służb zatrudnienia jest również bardzo obszerny. Ogólnie można stwierdzić, że obejmuje on wszystko, co dotyczy osób bezrobotnych.85

Do zadań samorządu województwa w zakresie polityki rynku pracy należy86:1. określanie i koordynowanie regionalnej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów

ludzkich w odniesieniu do krajowej polityki rynku pracy przez przygotowanie i realizację regionalnego planu działań na rzecz zatrudnienia;

2. podział posiadanych środków Funduszu Pracy, z uwzględnieniem kierunków i priorytetów określonych w regionalnym planie działań na rzecz zatrudnienia, na działania na rzecz promocji zatrudnienia, rozwoju zasobów ludzkich i aktywizacji bezrobotnych;

3. opracowywanie analiz rynku pracy i badanie popytu na pracę, w tym prowadze-nie monitoringu zawodów deficytowych i nadwyżkowych;

4. współdziałanie z wojewódzką radą zatrudnienia w określaniu i realizacji regional-nej polityki rynku pracy i rozwoju zasobów ludzkich;

5. badanie efektywności projektów lokalnych;6. programowanie i wykonywanie zadań realizowanych przy współfinansowaniu

EFS;7. inicjowanie i realizowanie przedsięwzięć mających na celu rozwiązanie lub złago-

dzenie problemów związanych z planowanymi zwolnieniami grup pracowników z przyczyn dotyczących zakładu pracy;

8. realizowanie zadań wynikających z koordynacji systemów zabezpieczenia spo-łecznego państw w zakresie świadczeń dla bezrobotnych

9. inicjowanie i realizowanie projektów pilotażowych;10. realizowanie zadań związanych z międzynarodowym przepływem pracowników,

wynikających z odrębnych przepisów, umów międzynarodowych i innych porozu-mień zawartych z partnerami zagranicznymi;

11. organizowanie i koordynowanie oraz świadczenie usług poradnictwa zawodowe-go i informacji zawodowej, a także ich rozwijanie na terenie województwa;

12. opracowywanie, gromadzenie, aktualizowanie i upowszechnianie informacji zawodowych na terenie województwa;

85 I. Kukulak-Dolata, J. Pichla. Rola publicznych służb zatrudnienia i agencji pracy na rynku pracy. IPISS, Warszawa 2007, s.32-39.

86 Art. 8, ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

61

13. koordynowanie działań w zakresie kształcenia ustawicznego oraz szkolenia bezrobotnych i poszukujących pracy

14. organizowanie, prowadzenie i finansowanie szkoleń pracowników wojewódzkich i powiatowych urzędów pracy;

15. określanie, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiej rady zatrudnienia, na podstawie klasyfikacji zawodów i specjalności wykazu zawodów, w których za przygotowa-nie zawodowe młodocianych pracowników może być dokonywana refundacja;

16. współdziałanie z właściwymi organami oświatowymi w harmonizowaniu usta-wicznego kształcenia zawodowego z potrzebami rynku pracy;

17. prowadzenie rejestru agencji zatrudnienia oraz wydawanie certyfikatów wstęp-nych i certyfikatów o dokonaniu wpisu do rejestru agencji zatrudnienia.

Samorząd powiatu w zakresie polityki rynku pracy wykonuje bardzo podobne za-dania, z tym że wykonuje je na szczeblu powiatowym, a co za tym idzie ma lepsze rozpoznanie rynku. Wyodrębnienie pod względem formalnym i organizacyjnym organów samorządowych i rządowych jest podstawowym założeniem modelu zdecentralizowane-go. System organów zatrudnienia ma charakter rządowo-samorządowy, a jego istotną cechą jest niezależność poszczególnych jednostek organizacyjnych. Ogólna polityka rynku pracy ustalana jest na szczeblu centralnym, natomiast urzędy pracy zarówno powiatowe, jak i wojewódzkie mają duże możliwości uzupełniania jej w taki sposób, by zaspokajać lokalne potrzeby.

Ochotnicze Hufce Pracy są – na mocy Ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy – instytucją rynku pracy. OHP to państwowa jednostka budżetowa nadzo-rowana przez ministra właściwego do spraw pracy, która wykonuje zadania państwa na rzecz młodzieży powyżej 15. roku życia i bezrobotnych do 25. roku życia w zakresie zatrudnienia oraz przeciwdziałania marginalizacji i wykluczeniu społecznemu młodzieży, a także zadania w zakresie jej kształcenia i wychowania. Głównym celem działalności OHP jest stwarzanie młodzieży warunków prawidłowego rozwoju społecznego i zawo-dowego poprzez aktywne budowanie systemu pomocy dla grup najsłabszych, organizo-wanie i wspieranie form wychodzenia z ubóstwa, bezrobocia i patologii społecznych.87

Agencje zatrudnienia – niepubliczne jednostki organizacyjne świadczące usługi w zakresie pośrednictwa pracy, pośrednictwa do pracy za granicą u pracodawców za-granicznych, poradnictwa zawodowego, doradztwa personalnego i pracy tymczasowej.88

Wszystkie legalnie działające agencje zatrudnienia powinny posiadać certyfikat mar-szałka województwa właściwego dla siedziby agencji, potwierdzający wpis do rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia. Podmiotowi ubiegającemu się po raz

87 I. Kukulak-Dolata, J. Pichla. Rola publicznych służb zatrudnienia... s.39-40.88 Ibidem, s.45.

62

pierwszy o wpis do rejestru certyfikat wydaje się na okres 1 roku (tzw. certyfikat wstępny). Certyfikat bezterminowy wydawany jest podmiotowi posiadającemu certyfikat wstępny pod warunkiem89:

• wystąpienia z wnioskiem o wydanie certyfikatu w terminie nie późniejszym niż 7 dni przed upływem ważności certyfikatu wstępnego;

• złożenia oświadczenia o prowadzonej działalności agencji zatrudnienia w okre-sie posiadania certyfikatu wstępnego;

• złożenia oświadczenia o prowadzeniu działalności zgodnie z warunkami prowa-dzenia agencji zatrudnienia określonymi w ustawie.

• Agencje pośrednictwa pracy świadczące usługi w zakresie90:• pośrednictwa pracy na terenie Rzeczypospolitej Polskiej,• pośrednictwa do pracy za granicą u pracodawców zagranicznych,• udzielają pomocy poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnie-

nia, a pracodawcom w znalezieniu pracowników o odpowiednich kwalifikacjach.Instytucje szkoleniowe prowadzą szkolenia dla osób bezrobotnych oraz poszukują-

cych pracy. Instytucja szkoleniowa oferująca szkolenia dla bezrobotnych i poszukujących pracy może uzyskać zlecenie finansowane ze środków publicznych na prowadzenie tych szkoleń po wpisie do rejestru instytucji szkoleniowych, prowadzonego przez wojewódzki urząd pracy właściwy ze względu na siedzibę instytucji szkoleniowej. Wpis do rejestru jest bardzo ważny, bez niego instytucja nie będzie mogła prowadzić szkoleń. Rejestr instytucji szkoleniowych jest jawny i może być prowadzony w formie elektronicznej. Instytucja szkoleniowa może ubiegać się o wpis do rejestru po złożeniu wniosku o wpis wraz z informacją o91:

• tematyce prowadzonych szkoleń,• kadrze prowadzącej szkolenia,• bazie lokalowej, jej wyposażeniu i środkach dydaktycznych,• metodach oceny jakości szkoleń,• liczbie bezrobotnych i poszukujących pracy objętych szkoleniami w okresie

ostatniego roku,• udzielonej nieodpłatnie pomocy uczestnikom i absolwentom szkolenia lub przy-

gotowania zawodowego dorosłych polegającej na informowaniu o sytuacji na rynku pracy i zapotrzebowaniu na kwalifikacje.

89 Ibidem, s.46.90 Art. 18. ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...91 Art. 20. ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

63

Wojewódzki urząd pracy zawiadamia pisemnie instytucję szkoleniową o dokonanym wpisie do rejestru instytucji szkoleniowych oraz przekazuje tę informację ministrowi wła-ściwemu do spraw pracy.

Instytucje Dialogu Społecznego. Dialog społeczny to całokształt relacji pomiędzy partnerami społecznymi tj. związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców oraz ich stosunki (dwustronne lub trójstronne) z organami państwowymi tj. rządem i jego agendami, a także władzami komunalnymi, samorządem lokalnym itp. Dialog społeczny może mieć dwojaki charakter92:

• dialog zinstytucjonalizowany – prowadzony jest przez specjalnie powołane do tego celu instytucje, rady, czy komisje, działające na podstawie aktów prawnych lub porozumień; uczestniczą w nim tylko najbardziej reprezentatywne organiza-cje związkowe i pracodawców;

• dialog pozainstytucjonalny – realizowany jest poprzez układy zbiorowe pracy, konsultacje i opiniowanie, do których mają prawo partnerzy społeczny zgodnie z obowiązującymi ustawami; prowadzony również między organizacjami poza-rządowymi (NGOs) a także, zwłaszcza w razie zagrożenia konfliktami społecz-nymi, poprzez kontakty nawiązywane doraźnie.

• Instytucjami dialogu społecznego są93:• organizacje związków zawodowych,• organizacje pracodawców,• organizacje bezrobotnych,• organizacje pozarządowe współpracujące z publicznymi służbami zatrudnienia

i OHP.Przedstawiciele tych instytucji mają zapewniony udział w realizacji polityki rynku

pracy poprzez członkostwo w radach zatrudnienia (społecznych organach opiniodaw-czo-doradczych w sprawach zatrudnienia). Rady stanowią forum dialogu społecznego w odniesieniu do spraw polityki rynku pracy i działają na trzech poziomach zarządzania94:

• Naczelna Rada Zatrudnienia,• Wojewódzkie Rady Zatrudnienia,• Powiatowe Rady Zatrudnienia.Instytucje partnerstwa lokalnego to instytucje realizujące inicjatywy partnerów ryn-

ku pracy, tworzone na rzecz realizacji zadań określonych ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy i wspierane przez organy samorządu terytorialnego. Podejście

92 A. Sienicka, J. Tyrowicz, Publiczne służby zatrudnienia a organizacje pozarządowe w realizacji usług rynku pracy – uwarunkowania prawne. FISE, Warszawa 2006, s.5-7.

93 Art. 24. ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...94 Art. 22. ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy...

64

partnerskie ma istotne znaczenie dla przeciwdziałania różnym formom patologii spo-łecznej, ponieważ zakłada budowanie kompetencji społecznych jednostek, podnoszenie jakości życia ludzi i aktywizowanie ich do działania na rzecz własnej społeczności. Po-nadto w formule partnerskiej dochodzi do wytworzenia systemowych rozwiązań, z jakimi mamy dziś do czynienia na przykład w przypadku instytucji współpracujących podczas interwencji kryzysowej oraz pomocy ofiarom, a także sprawcom przemocy w rodzinie.95

Formy partnerstwa lokalnego96:• lokalne ożywienie gospodarcze;• szybkie reagowanie i wsparcie koleżeńskie;• wzmocnienie konkurencyjności istniejących przedsiębiorstw.Kierunki działań partnerstwa97:• stymulacja i promowanie działań zgodne z priorytetami lokalnymi;• praca z potencjalnymi odbiorcami publicznych lub rządowych programów;• pomoc mieszkańcom lokalnych społeczności w korzystaniu z programów;• wspomaganie lokalnych grup w ubieganiu się granty;• pomoc w doborze i wyborze działań pasujących do lokalnych potrzeb i celów;• źródło informacji o programach;• stanowienie połączenia pomiędzy programami i inicjatywami lokalnymi, a w kon-

sekwencji optymalizacja wzajemnych możliwości i wpływów;• wzmacnianie efektów publicznych programów oraz lokalnych inicjatyw.Reasumując, instytucje rynku pracy, odgrywają dużą rolę w przeciwdziałaniu bezrobo-

ciu, ponieważ odznaczają się różnorodnością form i metod działania, instytucje te wiążą organy samorządu terytorialnego z procesami kreowania i realizacji polityki rynku pracy. Istnienie w obecnej formie tych instytucji powoduje, że podmiotami odpowiedzialnymi za realizację zadań z zakresu polityki przeciwdziałania bezrobociu obok władz centralnych są także marszałkowie województw, starostowie, a także wojewodowie. Pozwala to na większe dopasowanie form przeciwdziałania do potrzeb regionalnych i lokalnych.

95 I. Kukulak-Dolata, J. Pichla. Rola publicznych służb zatrudnienia..., s.53-55.96 Ibidem.97 Ibidem.

65

3. Centrum integracji społecznej

3.1. Charakterystyka centrum integracji społecznejW obecnych czasach w krajach Unii Europejskiej problem bezrobocia postrzegany jest nie tylko, jako sensu stricte brak zatrudnienia, ale także w szerszym ujęciu, jako zagad-nienie implikujące procesy społeczne takie jak ograniczenie dostępu osób (szczególnie długotrwale) bezrobotnych do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, które w kon-sekwencji prowadzi do marginalizacji czy też wykluczenia społecznego takich osób98. Jednocześnie należy zwrócić uwagę na promowanie w krajach UE aktywnych form prze-ciwdziałania bezrobociu w tym działań, opartych na koncepcji „praca zamiast zasiłku”99.

W Polsce podmiotami zajmującymi się problematyką przedsiębiorczości społecznej poza instytucjami sektora publicznego, są:

• stowarzyszenia,• fundacje,• spółdzielnie socjalne.Podmioty te tworzą tzw. „trzeci sektor” określany też, jako sektor organizacji pozarzą-

dowych, Non-governamental Organisations (NGOs) lub sektor gospodarki społecznej. W przeciwieństwie do sektora prywatnego (który nakierowany jest na produkcję, handel, usługi, czyli działalność dla zysku) i sektora publicznego (który podejmuje decyzje i ad-ministruje na poziomie rządowym i samorządowym tzw. obszar działalności publicznej) trzeci sektor zajmuje się działalnością na rzecz innych, dla siebie i dla wszystkich, celem nie jest osiągnięcie zysku w rozumieniu ekonomicznym, zyskiem natomiast jest satysfakcja100.

Gospodarka społeczna w Polsce rozwija się od niedawna, dowodem na to są roz-wiązania legislacyjne dotyczące tego sektora, a obowiązujące od zaledwie kilku lat, takie jak: ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o organizacjach pożytku publicznego i o

98 Szerzej o marginalizacji w rozdziale 1.4.99 Szerzej o wzroście nakładów finansowych na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w rozdziałach

2.3. i 2.4.100 K. Olek, Rola organizacji pozarządowych w wykorzystaniu funduszy europejskich. w: Fundusze Unii

Europejskiej doświadczenia i perspektywy. Red. H. Skarżyńska. Studio EMKA, Warszawa 2006, s.107.

66

wolontariacie, ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, ustawa z dnia 2 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 r. o spółdzielniach socjalnych. We Włoszech pierwsze rozwiązania le-gislacyjne regulujące inicjatywy prywatne w sektorze usług społecznych datuje się na 1988 r., a kolejne ważne akty prawne powstały w 1991 r101. Kilka państw członkowskich Unii Europejskiej w ostatnim czasie podjęło wiele działań mających na celu promowanie i unormowanie trzeciego sektora; inicjatywy te podejmowane przez samą UE były nie-jednokrotnie bardziej nowatorskie niż działania poszczególnych krajów członkowskich i rzutowały na powstanie nowych organizacji NGO w państwach charakteryzujących się zachowawczą postawą102. Warto jednak podkreślić, że trzeci sektor, ze względu na swoją specyfikę, daje wiele możliwości podejmowania nowych inicjatyw, czy też udoskonalania już istniejących.

Jednym z przejawów gospodarki społecznej są centra integracji społecznej, w litera-turze przedmiotu nie obowiązuje jednoznaczna definicja centrum, jednak działalność tej instytucji uregulowana jest ustawą z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym, na podstawie tego aktu prawnego można określić centrum integracji społecznej, jako tworzoną przez gminę lub organizację pozarządową jednostkę organizacyjną, która realizuje reintegrację zawodową i społeczną przez realizację usług przeznaczonych dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, w zakresie m.in. nabywania umiejętności niezbędnych do codziennego życia, nabywania przygotowania do pracy oraz przekwa-lifikowania lub podwyższania kwalifikacji zawodowych itp. Uczestnikami centrum są te same grupy osób, które mogą utworzyć spółdzielnię socjalną. Centrum działa w formie prawnej, która adresowana jest do instytucji oraz organizacji pozarządowych pracują-cych z osobami zagrożonymi lub dotkniętymi wykluczeniem społecznym, centrum nie stanowi samodzielnego podmiotu prawnego. Zapisy ustawy o zatrudnieniu socjalnym wskazują na centra integracji społecznej jako kardynalną część systemu, którego zada-niem jest włączenie w życie społeczne osób nie mogących do tej pory wypełniać funkcji społecznych, wśród których wyróżnia się:103

1. bezdomnych, którzy realizują indywidualny program wychodzenia z bezdomności;2. uzależnionych od alkoholu, uzależnionych od narkotyków lub innych środków

odurzających, którzy ukończyli program psychoterapii w zakładzie lecznictwa od-wykowego – w przypadku uzależnionych od alkoholu; po ukończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej – w pozostałych przypadkach;

101 C. B. A. Santuari, Przedsiębiorstwo społeczne we Włoszech. Doświadczenia spółdzielni społecznych. MPiPS, Warszawa 2005, s.11-12.

102 Ibidem, s.22.103 Art. 1., ust. 2. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Dz.U. 2003, Nr 122, poz. 1143

ze zm.

67

3. chorych psychicznie;4. długotrwale bezrobotnych;5. zwalnianych z zakładów karnych, którzy wykazują trudność w integracji ze

środowiskiem;6. uchodźców, którzy realizują indywidualny program integracji;7. osoby niepełnosprawne.Uczestnictwo w zajęciach CIS reprezentantów wszystkich wyżej wymienionych grup

uzależnione jest od pozytywnie zaopiniowanego wniosku, złożonego przez potencjalne-go beneficjenta działalności CIS. Taki wniosek opiniowany jest przez pracownika socjal-nego. Problemem jednak może okazać się brak centrum w okolicy miejsca zamieszkania tych osób – na koniec 2006. r. w Polsce zarejestrowanych było tylko 50 CIS, w tym 16 nie prowadzących jeszcze działalności104.

Zgodnie z art. 3. ustawy o zatrudnieniu socjalnym centrum integracji społecznej może być tworzone przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta (czyli administrację sa-morządową na szczeblu gminy) i organizację pozarządową. Jeżeli organizacją tworzącą centrum jest organizacja pozarządowa, to działa ono w formie jednostki wyodrębnionej finansowo i organizacyjnie, w sposób zapewniający należytą identyfikację pod względem organizacyjnym i finansowym, w stopniu umożliwiającym określenie przychodów, kosz-tów i wyników, z uwzględnieniem przepisów o rachunkowości.105

Procedura tworzenia centrum integracji społecznej jest następująca106:1. Instytucja tworząca (wójt, burmistrz, prezydent miasta albo organizacja poza-

rządowa) składa wniosek do wojewody właściwego ze względu na siedzibę centrum. Wniosek powinien zawierać:• nazwę instytucji tworzącej Centrum;• informację o miejscu funkcjonowania Centrum i przewidywanym terminie

rozpoczęcia działalności;• przewidywaną liczbę uczestników oraz wskazanie, dla jakiej grupy uczestni-

ków Centrum będzie świadczyć usługi;• planowany rodzaj działalności wytwórczej, handlowej lub usługowej;• program prac prowadzonych z uczestnikami w ramach reintegracji zawodo-

wej i społecznej;• przewidywaną liczbę pracowników Centrum oraz ich kwalifikacje;

104 M. Gumkowska, Centra Integracji Społecznej. w: Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości społecznej – wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce. Red. J. Dąbrowska. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warsza-wa 2008, s.73.

105 Art. 3, ust.2-3 ustawy z dnia 13. czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...106 Art. 4. ustawy z dnia 13. czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...

68

• planowane rodzaje umów o pracę pracowników Centrum i ich wymiar czasu pracy;

• dane o organizacji i systemie zajęć w Centrum;• dane o zakładanych efektach działania Centrum, w tym planowaną liczbę

osób do przyuczenia do zawodu, przekwalifikowania lub podwyższenia kwalifikacji, planowaną liczbę osób, którym uczestniczenie w zajęciach w Centrum i wspierane zatrudnienie socjalne pomogą w uzyskaniu zatrud-nienia na zasadach przewidzianych w przepisach prawa pracy lub w podję-ciu działalności gospodarczej, planowaną liczbę osób usamodzielnionych ekonomicznie;

• dane o szacunkowym rocznym preliminarzu ogólnych kosztów działalności Centrum, w tym kosztów realizacji reintegracji zawodowej i społecznej;

• dane o wysokości zasobów własnych instytucji tworzącej poniesionych na utworzenie Centrum oraz o formach tych zasobów, a także o przewidywa-nym udziale własnym w finansowaniu działalności Centrum;

• dane o innych źródłach finansowania działalności Centrum, w tym ze środ-ków określonych w gminnym programie profilaktyki i rozwiązywania proble-mów uzależnień oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu;

• projekt regulaminu Centrum.2. Status Centrum nadaje wojewoda w drodze decyzji administracyjnej na podsta-

wie wniosku, składanego w terminie od 1 do 30 kwietnia lub od 1 do 30 września danego roku. Status nadaje się na okres 5 lat. Wojewoda pełni też funkcje nad-zorcze i kontrolne w stosunku do CIS.

Podsumowując, centra to wysoko wyspecjalizowany instrument przeciwdziałania bezrobociu, nakierowany na pomoc w readaptacji zawodowej i społecznej grup osób obarczonych najpoważniejszymi cechami marginalizacji społecznej; to stosunkowo nowe rozwiązanie w zakresie prowadzenia polityki społecznej, przeciwdziałania bezro-bociu i tworzenia fundamentów ekonomii społecznej. Z uwagi na powyższe powinno ono zasługiwać na szczególne traktowanie, uwzględniające złożoną charakterystykę grup osób, dla których jest przeznaczone. W związku z tym, istotnym jest, nie do końca jesz-cze z uwagi na wynikające z uwarunkowań finansowania, kwalifikowanie uczestników CIS, to znaczy przesunięcie środka ciężkości z osób tylko długotrwale bezrobotnych na pozostałe, wymienione przez ustawodawcę grupy odbiorców, generujących swym

69

niedostosowaniem większe problemy społeczne i ekonomiczne. Z założenia centra po-winny służyć pomocą osobom zmotywowanym do podjęcia konstruktywnych zachowań, zmieniających swoje dotychczas niesatysfakcjonujące życie, stąd ważna rola, jaką odgry-wają służby zatrudnienia i pomocy społecznej, które powinny ze sobą ściśle współdziałać na etapie kwalifikowania i motywowania beneficjenta do uczestnictwa w innowacyjnej formie zatrudnienia wspieranego, zgodnej z zasadą „płaca za pracę”.

3.2. Zasady funkcjonowania i zadania centrum integracji społecznej na rzecz przeciwdziałania bezrobociu

Zasadniczym zadaniem centrum jest kompleksowa realizacja działań z zakresu pro-gramu zatrudnienia socjalnego, który predestynuje walkę z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, w szczególności poprzez107:

• reintegrację zawodową,• reintegrację społeczną,• umożliwienie zatrudnienia wspieranego.Według definicji zawartych w ustawie108 reintegracja zawodowa oznacza działania

mające na celu odbudowanie i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w cen-trum integracji społecznej i klubie integracji społecznej zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy; reintegracja społeczna identyfikuje działania, w tym również o charakterze samopomocowym, mające na celu odbudowanie i podtrzymanie u osoby uczestniczącej w zajęciach w centrum integracji społecznej, klubie integracji społecznej lub zatrudnionej u pracodawcy, umiejętności uczestniczenia w życiu społecz-ności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu; natomiast zatrudnienie wspierane to udzielanie wsparcia o charakterze doradczym i finansowym osobie uczestniczącej w zajęciach w centrum w utrzymaniu aktywności zawodowej umożliwiającej podjęcie zatrudnienia, prac społecznie użytecznych, zało-żenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej lub podjęcie działalności gospodarczej. Realizacja programu zatrudnienia socjalnego powinna zapewnić109:

• usamodzielnienie osób zagrożonych lub podlegających wykluczeniu społeczne-mu, poprzez edukację społeczną i zawodową w celu osiągnięcia samodzielności ekonomicznej,

• prowadzenie profilaktyki społecznej,

107 Opracowano na podstawie materiałów wewnętrznych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszał-kowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie.

108 Art. 2. ust.4, 5 i 8. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...109 Zatrudnienie socjalne. Informacja o regulacjach prawnych oraz standardy usług świadczonych przez

Centra Integracji Społecznej. MPiPS, Warszawa 2005, s.45.

70

• stworzenie mechanizmów instytucjonalnych, umożliwiających reintegrację zawo-dową i reintegrację społeczną poprzez zatrudnienie osób, niebędących w stanie dowieść pożądanej produktywności, co stanowi barierę w znalezieniu zatrudnie-nia na otwartym rynku pracy.

Centrum integracji społecznej jest jednostką organizacyjną realizującą reintegrację zawodową i społeczną przez następujące usługi110:

1. kształcenie umiejętności pozwalających na pełnienie funkcji społecznych i osią-ganie pozycji społecznych dostępnych osobom niepodlegającym wykluczeniu społecznemu;

2. nabywanie umiejętności zawodowych oraz przyuczenie do zawodu, przekwalifi-kowanie lub podwyższanie kwalifikacji zawodowych;

3. naukę planowania życia i zaspokajania potrzeb własnym staraniem, zwłaszcza w wyniku zdobycia możliwości osiągnięcia własnych dochodów poprzez zatrud-nienie lub działalność gospodarczą;

4. uczenie umiejętności racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi.

Beneficjentami usług centrum są osoby, które podlegają wykluczeniu społecznemu i ze względu na okoliczności życiowe nie są w stanie we własnym zakresie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb egzystencjonalnych, pozostają w sytuacji determinującej ubóstwo i uniemożliwiającej lub ograniczającej ich udział w życiu zawodowym, społecz-nym oraz rodzinnym.

Poza reintegracją społeczną i zawodową centrum integracji społecznej pełni także inne funkcje, wśród nich można wyróżnić najważniejsze111:

• społeczno – wychowawcze (aktywność w obszarze reintegracji społecznej, so-cjalizacji i resocjalizacji);

• ochronne (zapewnienie odpowiednich warunków i czasu pracy, wyżywienia czy też ekwiwalentu wynagrodzenia tzw. świadczenia integracyjnego);

• ekonomiczne (działalność statutowa centrum o charakterze produkcyjnym, usłu-gowym albo handlowym);

• edukacyjne (praktyka działania w zakresie doskonalenia zawodowego i reorien-tacji zawodowej);

• terapeutyczne (neutralizowanie i eliminowanie źródeł, objawów, skutków dys-funkcji psychologiczno-społecznych).

Rodzaj działalności oraz zasady finansowania określa instytucja tworząca cen-trum we wniosku o przyznanie statusu CIS. Dla zagwarantowania właściwego procesu

110 Art. 3. ust. 1. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...111 Zatrudnienie socjalne..., s.46.

71

reintegracji społecznej i zawodowej, zarazem w fazie projektowania, powołania, jak i w trakcie działalności CIS, niezbędne jest określenie wszelkich potencjalnych źródeł pozyskania środków finansowych we właściwym horyzoncie czasowym oraz określe-nie ich wysokości z podziałem na zasoby własne i obce. Niezbędne na tym etapie jest również określenie kosztów z podziałem na koszty utworzenia CIS i koszty działalności CIS. Podział ten konieczny jest ze względu na odrębne zasady przyznawania środków finansowych ze źródeł zewnętrznych przeznaczonych na utworzenie oraz na bieżącą działalność centrum.

Zgodnie z art. 7. ustawy o zatrudnieniu socjalnym został wprowadzony podział, szczególnie istotny przy określeniu sposobów finansowania w procesie tworzenia CIS na112:

1. centra tworzone przez administrację samorządową na szczeblu gminy, których zasady finansowania i utworzenia określają przepisy o finansach publicznych,

2. centra tworzone przez organizacje pozarządowe, które finansowane mogą być z:a) zasobów instytucji tworzącej,b) dotacji na pierwsze wyposażenie, pochodzącej z dochodów własnych gminy

(przeznaczonych na realizację gminnego programu profilaktyki i rozwiązy-wania problemów alkoholowych),

c) innych dochodów własnych gminy.Ponadto ustawodawca dopuszcza możliwość finansowania utworzenia CIS z dota-

cji na pierwsze wyposażenie pochodzącej z dochodów własnych samorządu wojewódz-twa (przeznaczonych na realizację wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych), na zasadach porozumienia.113

Natomiast środki przeznaczone na finansowanie działalności CIS pochodzą z114:1. dotacji pochodzącej z dochodów własnych gminy (w tym przeznaczonych

na realizację gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych),

2. dochodów uzyskiwanych przez CIS z prowadzonej działalności wytwórczej, handlowej lub usługowej,

3. Unii Europejskiej,4. w przypadku CIS, które zostało utworzone przez organizację pozarządową –

także z zasobów tej organizacji (instytucji tworzącej).Należy zwrócić uwagę, że dofinansowanie utworzenia centrum oraz jego działalności

na niskim poziomie ze strony samorządów może być bodźcem do bardziej efektywnego

112 Art. 7. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...113 Ibidem. 114 Art. 10. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...

72

prowadzenia działalności ekonomicznej centrum lub samej instytucji tworzącej; ponadto może przekładać się to na większą absorpcję środków unijnych, np. pochodzących z Eu-ropejskiego Funduszu Społecznego.

Zgodnie z ustawą o zatrudnieniu socjalnym CIS, w ramach reintegracji zawodowej, może prowadzić działalność wytwórczą, handlową lub usługową oraz działalność wy-twórczą w rolnictwie, z wyłączeniem działalności polegającej na wytwarzaniu i handlu wyrobami przemysłu paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowar-skiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali. Działalność ta nie jest działalnością gospodarczą w świetle przepisów o działalności gospodarczej115. Ustawodawca nie wykluczył jednak prowadze-nia działalności gospodarczej, czy też działalności odpłatnej, nie dla zysku przez podmiot tworzący centrum. Centra mogą preferować działalność o charakterze usługowym lub handlowym ze względu na zapotrzebowanie zleceniodawców (w przypadku samorządów są to najczęściej zadania własne związane z działalnością publiczną – najczęściej o cha-rakterze usługowym) lub też ze względu na brak wystarczających środków na inwestycje (najczęściej konieczne przy działalności wytwórczej). Prowadzenie przez CIS działal-ności odpłatnej nie dla zysku może być podyktowane np. realizacją zadań określonych ustawą w zakresie reintegracji zawodowej (tworzenie miejsc pracy dla uczestników oraz wzmaganie ich aktywności zawodowej), zwrotem kosztów prowadzonej działalności, pozyskiwaniem środków na prowadzenie swojej działalności itp.

Z zaleceń nie mających mocy prawnej, jednak często pojawiających się w różnego rodzaju opracowaniach wewnętrznych, wynikają zasady obowiązujące pracowników CIS116:

1. jednoosobowego kierownictwa,2. poszanowania godności osobistej,3. odpowiedzialności,4. kompetencji,5. zachowania tajemnicy służbowej,6. zaufania,7. współdziałania,8. zabezpieczenia dobra klienta.Poza zasadami, określone zostały także zalecenia dotyczące kwalifikacji kadry117:

osoby posiadające co najmniej średnie wykształcenie, preferowane wyższe kierunkowe z odpowiednimi uprawnieniami np. w zakresie księgowości budżetowej, pedagogicz-

115 Art. 9. ustawy z dnia 13. czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...116 Opracowano na podstawie materiałów wewnętrznych Wydziału Współpracy Społecznej...117 Ibidem.

73

nymi, prowadzenia terapii itp.; a także wymagana liczba pracowników, którą określa wnioskodawca (instytucja tworząca) w zależności od możliwości finansowych oraz za-kresu reintegracji społecznej i zawodowej.

W strukturze organizacyjnej centrum powinni znaleźć się118:• kierownik CIS, który zatrudniany jest przez instytucję tworzącą,• pracownicy odpowiedzialni za dany rodzaj działalności centrum oraz za obsługę

finansową CIS,• pracownicy prowadzący zajęcia reintegracji społecznej i zawodowej (na jednego

pracownika nie powinno przypadać więcej niż 5. uczestników),• pracownik socjalny,• instruktorzy zawodu,• uczestnicy skierowani do pracy w CIS przez powiatowy urząd pracy.Do uczestnictwa w CIS kierowane mogą być osoby podlegające wykluczeniu spo-

łecznemu na podstawie119:• swojego własnego wniosku lub też za pośrednictwem wniosku ustawowego

przedstawiciela;• wniosku zakładu lecznictwa odwykowego, powiatowego centrum pomocy ro-

dzinie, powiatowego urzędu pracy, ośrodka pomocy społecznej, klubu integracji społecznej lub organizacji pozarządowej, za zgodą danej osoby albo jej ustawo-wego przedstawiciela.

Na podstawie powyżej omówionego wniosku, właściwy dla miejsca zamieszkania lub pobytu osoby ośrodek pomocy społecznej, po przeprowadzeniu wywiadu środowi-skowego i zaopiniowaniu tego wniosku przez pracownika socjalnego, kieruje osobę do uczestnictwa w zajęciach prowadzonych przez centrum. Następnie osoba skierowana do CIS podpisuje indywidualny program zatrudnienia socjalnego, w uzgodnieniu z kierow-nikiem ośrodka pomocy społecznej (właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu danej osoby) i dopiero po spełnieniu tego wymogu, kierownik CIS przyjmuje daną osobę do uczestnictwa w centrum.120

Osobą odpowiedzialną za opracowanie indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego jest pracownik socjalny CIS, przy ciągłej współpracy z terapeutą CIS, dorad-cą zawodowym oraz instruktorem zawodu CIS. Szczegółowe role poszczególnych osób (oraz kolejność rozmów diagnostycznych) w tym procesie są następujące121:

118 Art. 11. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...119 Opracowano na podstawie materiałów wewnętrznych Wydziału Współpracy Społecznej...120 Art. 12. ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...121 Zatrudnienie socjalne..., s.77.

74

1. Terapeuta – sporządza opinię (stanowiącą załącznik do indywidualnego pro-gramu zatrudnienia) na podstawie badania psychometrycznego oraz rozmowy diagnostycznej.

2. Pracownik socjalny CIS – określa sytuację socjalną uczestnika na podstawie rozmowy diagnostycznej, współpracuje z terapeutą i instruktorem zawodu w za-kresie ustalenia indywidualnego programu zatrudnienia socjalnego.

3. Doradca zawodowy i instruktor zawodu CIS – we współpracy ze sobą – spo-rządzają opinię (stanowiącą załącznik do indywidualnego programu zatrudnie-nia), w której klasyfikują uczestnika do konkretnego szkolenia w centrum, przy uwzględnieniu zakresu programowego szkoleń zawodowych dostępnych w cen-trum; opina opracowywana jest na podstawie rozmowy diagnostycznej.

Indywidualny program zatrudnienia socjalnego w szczególności określa122:• zakres i formy reintegracji społecznej i zawodowej;• rodzaje predyspozycji psychofizycznych, które niezbędne są do podjęcia pracy,

a także metody ich ćwiczenia;• osoby, które odpowiedzialne są za realizację programu.Obowiązki względem uczestników CIS123:• kierownik CIS zobowiązany jest do zapewnienia uczestnikom bezpiecznych,

higienicznych warunków uczestnictwa, w tym: środków ochrony indywidualnej, szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przeprowadzenia odpowiednich badań lekarskich;

• uczestnikom zajęć w CIS w trakcie pobytu przysługuje nieodpłatnie jeden posiłek dziennie;

• w trakcie pobytu w centrum uczestnikom zajęć w CIS przysługuje zaopatrzenie z tytułu wypadku.

Zasady dotyczące uczestników124:• minimalny czas pobytu uczestnika w CIS wynosi 6 godzin dziennie;• uczestnik w okresie próbnym, który trwa miesiąc, otrzymuje świadczenie integra-

cyjne w wysokości stanowiącej 50% zasiłku dla bezrobotnych;• maksymalny okres uczestnictwa wynosi 11 miesięcy, jednak w uzasadnionych

przypadkach może on zostać przedłużony przez kierownika CIS jeszcze o 6 mie-sięcy; w okresie uczestnictwa kierownik CIS przyznaje świadczenie integracyjne w wysokości stanowiącej 100% zasiłku dla bezrobotnych na wniosek uczestnika, wypłacane co miesiąc od dołu;

122 Opracowano na podstawie materiałów wewnętrznych Wydziału Współpracy Społecznej...123 Ibidem.124 Ibidem.

75

• kierownik CIS w okresie uczestnictwa może przyznać tzw. motywacyjną premię integracyjną w wysokości do 20% świadczenia integracyjnego, premia ta przy-znawana może być ze względu na postępy w reintegracji zawodowej i społecznej oraz na aktywną postawę danego uczestnika zajęć CIS.

Ponadto należy dodać, że starosta, właściwy ze względu na siedzibę CIS, na wniosek kierownika CIS ma obowiązek refundacji kwoty w wysokości wypłaconych przez centrum w poprzednim miesiącu świadczeń integracyjnych (wraz ze składkami na ubezpieczenie społeczne) ze środków Funduszu Pracy125.

Podsumowując, sprawne i efektywne funkcjonowanie CIS na rzecz przeciwdziałania bezrobociu silnie uzależnione jest od współpracy pomiędzy instytucją tworzącą centrum z innymi instytucjami, takimi jak: powiatowy urząd pracy, miejski ośrodek pomocy spo-łecznej, a także z samorządem lokalnym oraz otoczeniem biznesowym. Współpraca z samorządem lokalnym ważna jest ze względu na partycypację w wydatkach CIS związanych z pierwszym wyposażeniem i z bieżącym funkcjonowaniem oraz ze względu na przekazywanie zadań własnych do realizacji przez centra. Pracodawcy z kolei będą bardziej skłonni zatrudniać uczestników CIS, w formie zatrudnienia wspieranego, po zakończeniu programu, jeżeli będą znali i cenili działania centrum.

3.3. Rozwój centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomorskimW województwie zachodniopomorskim funkcjonuje obecnie 7 centrów integracji społecz-nej126. Ustawodawca w ustawie o zatrudnieniu socjalnym nie zdefiniował jednoznacznie obszaru terytorialnego, na którym mogą działać CIS, jednak można przyjąć, że teryto-rium działalności CIS w większości przypadków pokrywa się z obszarem gminy czy też powiatu z przyczyn takich jak:

• sposób finansowania,• osiągalność centrum dla uczestników.Powstawanie CIS determinowane jest takimi czynnikami jak: poziom i struktura

bezrobocia w danej gminie lub powiecie, ogólna sytuacja ekonomiczną oraz wielkość i ilość podmiotów gospodarczych w danej jednostce samorządu terytorialnego, aktyw-ność instytucji tworzących centrum – w szczególności organizacji trzeciego sektora oraz czynnikami politycznymi w samorządzie lokalnym predysponującymi do podejmowania bezkompromisowych decyzji przyczyniających się do rozwoju sieci ekonomii społecznej, itp.

125 Art 15, ust. 8 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym...126 Rejestr Centrów Integracji Społecznej. Oddział Rynku Pracy, Wydział Polityki Społecznej Zachodniopo-

morskiego Urzędu Wojewódzkiego, stan na dzień 16. 11. 2009.r.

76

W przypadku lokalizacji CIS w regionie zachodniopomorskim należy zwrócić uwagę na poziom stopy bezrobocia w poszczególnych powiatach województwa w latach, w któ-rych zaczynały funkcjonować poszczególne centra. W Tabeli 3.1. oraz na Wykresie 3.1. zostały zaprezentowane dane dotyczące stopy bezrobocia w województwie zachodnio-pomorskim ze względu na powiaty.

Tabela 3.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach województwa zachodniopomorskiego w latach 2005 – 2008 [%]

Powiat 2005 2006 2007 2008

białogardzki 34,6 35,2 31,2 28,2

choszczeński 35,3 29,8 26,1 22,1

drawski 37,0 32,7 27,7 23,2

goleniowski 28,0 21,2 15,8 15,0

gryficki 36,1 33,2 26,2 22,6

gryfiński 30,5 25,3 20,8 17,1

kamieński 33,3 29,9 24,2 22,3

kołobrzeski 18,7 15,0 11,9 9,1

m. Koszalin 18,8 15,3 11,2 7,8

koszaliński 36,4 31,4 25,3 20,8

łobeski 41,8 35,2 29,0 23,9

myśliborski 28,3 20,0 15,8 13,2

policki 22,0 18,3 14,1 13,5

pyrzycki 32,9 28,7 23,9 21,0

sławieński 33,1 28,8 20,4 15,5

stargardzki 31,2 26,2 22,0 14,4

m. Szczecin 14,1 18,8 6,5 4,3

szczecinecki 35,1 30,9 25,3 22,4

świdwiński 38,3 34,0 28,7 23,1

m. Świnoujście 19,2 16,1 11,2 8,1

wałecki 31,3 23,7 18,4 15,5

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego127

127 www.stat.gov.pl z dnia 16.12.2009.r.

77

Wykres 3.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach województwa zachodniopomorskiego w latach 2005 – 2008 [%]

81

Tabela 3.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach województwa zachodniopomorskiego w latach 2005 – 2008 [%]

Powiat 2005 2006 2007 2008 białogardzki 34,6 35,2 31,2 28,2choszczeński 35,3 29,8 26,1 22,1drawski 37,0 32,7 27,7 23,2goleniowski 28,0 21,2 15,8 15,0gryficki 36,1 33,2 26,2 22,6gryfiński 30,5 25,3 20,8 17,1kamieński 33,3 29,9 24,2 22,3kołobrzeski 18,7 15,0 11,9 9,1m. Koszalin 18,8 15,3 11,2 7,8koszaliński 36,4 31,4 25,3 20,8łobeski 41,8 35,2 29,0 23,9myśliborski 28,3 20,0 15,8 13,2policki 22,0 18,3 14,1 13,5pyrzycki 32,9 28,7 23,9 21,0sławieński 33,1 28,8 20,4 15,5stargardzki 31,2 26,2 22,0 14,4m. Szczecin 14,1 18,8 6,5 4,3szczecinecki 35,1 30,9 25,3 22,4świdwiński 38,3 34,0 28,7 23,1m. Świnoujście 19,2 16,1 11,2 8,1wałecki 31,3 23,7 18,4 15,5źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego127

Wykres 3.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach województwa zachodniopomorskiego w latach 2005 – 2008 [%]

źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego128

127 www.stat.gov.pl z dnia 16.12.2009.r. 128 Ibidem.

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

2005

2006

2007

2008

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego128

Z danych zawartych w Tabeli 3.1. oraz na Wykresie 3.1. wynika, że najwyższa stopa bezrobocia w 2005 r. utrzymywała się w powiecie łobeskim (41,8%), w 2006 r. – najwyższa stopa bezrobocia wynosiła 35,2% w powiatach białogardzkim i łobeskim (spadek o 6,6 punktów procentowych w stosunku do roku poprzedniego), w kolejnych latach najwięk-sze bezrobocie występowało nadal w powiecie białogardzkim (31,2% w roku 2007 oraz 28,2% w 2008). Ogólnie dla całego województwa widoczna jest tendencja spadkowa, nie oznacza to jednak niwelowania dysproporcji pomiędzy poszczególnymi powiatami. Stopa bezrobocia znacznie wyższa jest w powiatach słabo uprzemysłowionych, o charakterze rolniczym, w których funkcjonowały Państwowe Gospodarstwa Rolne.

Tabela 3.2. przedstawia wszystkie istniejące w województwie zachodniopomorskim centra z uwzględnieniem ich instytucji tworzących, planowanej, podanej we wniosku o nadanie statusu, działalności oraz daty nadania statusu CIS przez Wojewodę Za-chodniopomorskiego (a przed nowelizacją ustawy przez Marszałka Województwa Zachodniopomorskiego).

128 Ibidem.

78

Tabela 3.2. Centra integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim

Nazwa CIS Instytucja tworząca Rodzaj działalności Data powstaniaCentrum Integracji

Społecznej „Od Nowa” w Łobzie

Stowarzyszenie „Współistnienie”

w Resku

usługi drogowo-remontowo-porządkowe,usługi krawieckie,

usługi rękodzielników.15.07.2005r.

Centrum Integracji Społecznej „Przy-stań” w Barlinku

Szczecińska Funda-cja Talent – Promocja

– Postęp

usługi remontowo-budowlane,usługi leśne oraz pielęgnacji i utrzymania

terenów zielonych,usługi pralnicze.

31.03.2006r.

Centrum Integracji Społecznej

w Szczecinie

Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Rozwoju Gospo-

darczego – Szcze-cińskie Centrum

Przedsiębiorczości

prowadzenie tanich stołówek,prowadzenie pralni i prac porządkowych,prowadzenie prostych prac remontowych.

15.05.2006r.

Centrum Integracji Społecznej

w Białogardzie

Stowarzyszenie Pomocy „Przytulisko”

w Białogardzie

usługi remontowo-budowlane,usługi drogowo-porządkowe. 01.10.2006r.

Centrum Integracji Społecznej

w Stargardzie Szczecińskim

Caritas Archidiecezji Szczecińsko-Kamień-

skiej

usługi opiekuńcze,usługi budowlano-porządkowe. 01.01.2007r.

Centrum Integracji Społecznej „SOS”

w Szczecinie

Stowarzyszenie „SOS dla Rodziny”

w Szczecinie

usługi ogólnobudowlano-porządkowe,usługi ogrodniczo-porządkowe,

usługi gastronomiczno-hotelarskie,usługi opiekuńcze skierowane do osób

starszych i niepełnosprawnych.

27.05.2009r.

Centrum Integracji Społecznej w Rogozinie

Fundacja „Roz-wój-Integracja”

w Gryficach

usługi porządkowania pasów przydrogo-wych i terenów zielonych,

usługi budowlano-remontowo-porządkowe,

usługi sprzątania pomieszczeń,usługi krawieckie,usługi stolarskie,

usługi poligraficzne,usługi wykończeniowe opakowań

kartonowych.

01.10.2009r.

Źródło:opracowanie własne na podstawie dokumentów Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkow-skiego Województwa Zachodniopomorskiego oraz Rejestru Centrów Integracji Społecznej Oddziału Rynku Pracy w Wydziale Polityki Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego

Z Tabeli 3.1. wynika, że w przypadku wszystkich CIS w województwie zachodniopo-morskim instytucjami tworzącymi są stowarzyszenia i fundacje, czyli są to organizacje trzeciego sektora mimo tego, że ustawodawca dopuszcza tworzenie centów przez admi-nistrację samorządową na szczeblu gminy (przez wójta, burmistrza i prezydenta miasta). Należy zauważyć, że województwo zachodniopomorskie jest w szczególnej sytuacji w skali całego kraju z dwóch powodów:

79

1. Największej liczby funkcjonujących centrów spośród wszystkich polskich regio-nów, np. w województwach podkarpackim czy też podlaskim istnieje tylko jedno centrum129.

2. Wszystkie centra zostały utworzone przez instytucje trzeciego sektora, np. w województwie kujawsko-pomorskim 3 na 4 centra utworzone zostały przez administrację publiczną, w dolnośląskim – wszystkie (2)130.

Wynika z tego, że aktywność organizacji trzeciego sektora przejawiająca się tworze-niem CIS w regionie zachodniopomorskim jest najwyższa w kraju oraz dowodzi to spraw-nej i dojrzalej działalności administracji samorządowej, potrafiącej zlecać coraz większy katalog zadań własnych do realizacji przez trzeci sektor, wciąż jednak partycypującej w kosztach związanych z pierwszym wyposażeniem i bieżącym funkcjonowaniem CIS.

Zestawiając ze sobą dane z Tabeli 3.1. oraz 3.2. należy zauważyć, że pierwszy CIS w województwie zachodniopomorskim powstał w 2005 r. w powiecie łobeskim, który charakteryzował się w tamtym okresie najwyższym poziomem stopy bezrobocia w województwie (41,8%); kolejne centra, które uzyskały status w 2006 r. znajdują się w Barlinku (powiat myśliborski), Szczecinie oraz w Białogardzie. O ile lokalizacja w Bia-łogardzie jest uzasadniona stopą bezrobocia (35,2% w 2006 r.), to w Szczecinie może być ona zasadna ze względu na czynnik ilościowy osób bezrobotnych i wykluczonych społecznie, przypadający na niewielki obszar terytorialny, co predysponuje do powstania niekorzystnych zjawisk patologii społecznej ze względu na duże zagęszczenie osób za-grożonych wykluczeniem społecznym i zmarginalizowanych. W 2007 r. statut uzyskało CIS w Stargardzie Szczecińskim (trzecie pod względem liczby mieszkańców miasto w województwie zachodniopomorskim131). Ze względu na gęstość zaludnienia i liczbę mieszkańców uzasadnienie jego powołania może być analogiczne, jak w przypadku Szczecina. Kolejne centra powstały w roku 2009 w powiecie gryfickim (wysoka stopa bezrobocia wynosząca 22,6% w 2008 r.) oraz kolejne w Szczecnie.

Reasumując, należy wskazać na ciągle rosnącą liczbę CIS w województwie zachod-niopomorskim. Od czasu wejścia ustawy umożliwiającej tworzenie centrów do chwili obecnej powstało ich 7, żadne centrum nie przestało funkcjonować, a wręcz wszystkie planują rozwinięcie swojej działalności. Fakt, że w przypadku wszystkich centrów na te-renie województwa, instytucjami tworzącymi są organizacje trzeciego sektora, wskazuje

129 Rejestry Centrów Integracji Społecznej prowadzone przez: Podkarpacki Urząd Wojewódzki w Rzeszo-wie, www.uw.rzeszow.pl; Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku, www.bialystok.uw.gov.pl z dnia 08.12.2009.r.

130 Rejestry Centrów Integracji Społecznej prowadzone przez: Kujawsko-Pomorski Urząd Wojewódzki w Bydgoszczy, www.uwoj.bydgoszcz.pl; Dolnośląski Urząd Wojewódzki we Wrocławiu, www.duw.pl z dnia 08.12.2009.r.

131 www.stat.gov.pl z 08.12.2009.r.

80

na właściwe prowadzenie racjonalnej polityki społecznej przez lokalne samorządy, które to stają się usługobiorcami dla centrów – a to warunkuje najczęściej sens ich funkcjono-wania i wpływa na ich dalszy rozwój.

3.4. Sieć centrów integracji społecznej i zakres ich działalności w województwie zachodniopomorskim

Centra Integracji Społecznej realizują swoje ustawowe zadania podejmując dwa rodzaje działań:

• reintegrację zawodową,• reintegrację społeczną.Centrum Integracji Społecznej „Od Nowa” w Łobzie w ramach reintegracji

zawodowej, której celem jest poprawa oraz potrzymanie zdolności autonomicznego świadczenia pracy u uczestników, prowadzi działalność w grupach zawodowych132:

1. Budowlano – remontowo – drogowej – uczestnicy pracują pod opieką kadry instruktorskiej, która nie tylko nadzoruje jakość wykonywanej pracy z zakresu budowlano – remontowego, ale także naucza technik pracy, ogólnych zasad pracy w grupie, pożądanych wzorców zachowań.

2. Konserwacji zieleni – zadaniem grupy jest pielęgnowanie zieleni miejskiej, jej uczestnicy uczą się m.in. kształtowania zieleni, dzięki któremu nabywają wła-snych umiejętności, ponadto dokonują niewielkich napraw, wzmacniając przy tym poszanowanie dóbr publicznych.

3. Rękodzieła – uczestnicy uczą się technik koronczarstwa oraz ceramiki, rozwijają uzdolnienia manualne oraz twórcze; ma to szczególne znaczenie dla wzmocnie-nia własnej wartości, zwłaszcza, gdy prace tej grupy prezentowane są na wielu wystawach, działania tej grupy pełnią także funkcję szeroko rozumianej terapii poprzez sztukę.

4. Krawiectwa – uczestnicy szkolą się w szerokim zakresie technik krawiectwa, a po ukończeniu edycji, stają się całkowicie wykwalifikowanymi pracownikami, którzy nie mają problemów ze znalezieniem zatrudnienia w zakładach krawieckich oraz szwalniach.

Celem reintegracji społecznej jest odbudowa oraz podtrzymanie umiejętności życia społecznego oraz pełnienia funkcji społecznych w pracy, życiu rodzinnym i społeczności lokalnej, skutkiem czego ma być możliwość zaspokajania potrzeb życiowych w indywidu-alnym zakresie poprzez osiąganie dochodów oraz racjonalne gospodarowanie środkami

132 Na podstawie dokumentacji CIS w Łozie.

81

pieniężnymi. CIS w Łobzie w ramach reintegracji społecznej prowadzi działalność dla uczestników w formie133:

• wykładów,• ćwiczeń praktycznych,• testów,• pracy w grupie (wspólne rozwiązywanie problemów, wymiana doświadczeń,

dyskusja),• projekcji filmów edukacyjnych.Ważnym elementem reintegracji społecznej są warsztaty terapeutyczne. W CIS

w Łobzie są to warsztaty motywacyjne, które obejmują swoim zakresem m.in. zasady komunikacji społecznej, radzenie sobie ze stresem, wzmacnianie motywacji działalności zawodowej itp. oraz warsztaty nauki planowania życia, które dotyczą takich zagadnień jak: umiejętność racjonalnego gospodarowania środkami finansowymi, definiowanie celów życiowych i metod ich realizacji.

Poza wymienionymi formami reintegracji społecznej dla uczestników organizowane są wspólne spotkania rekreacyjne, kulturalne i okolicznościowe oraz zajęcia fakultatyw-ne jak np. kursy komputerowe, kursy języka angielskiego, kursy pierwszej pomocy itp. Warto dodać, że uczestnicy CIS zrzeszają się i tworzą grupy samopomocowe.

Centrum Integracji Społecznej „Przystań” w Barlinku, którego instytucją tworzą-cą jest Szczecińska Fundacja Talent – Promocja – Postęp, uzyskało statut w 2006 r. Działania w ramach reintegracji zawodowej są dostępne w dziedzinach odpowiadają-cych predyspozycjom oraz oczekiwaniom uczestników CIS „Przystań” i prowadzone są w następujących grupach134:

1. remontowo – budowlanej;2. krawieckiej;3. gastronomicznej;4. profesjonalnego sprzątania i usług pralniczych.Ponadto uczestnicy mają możliwość podjęcia aktywności zawodowej w celowo

otwartych punktach działalności gospodarczej, generujących przychody Centrum. Traf-ność doboru zakresu świadczonych usług przez CIS do potrzeb lokalnego rynku została potwierdzona przez przyjęcie uczestników programu na szkolenia zawodowe przez następujące podmioty135:

• Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Szpital Powiatowy w Barlinku,• Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej w Barlinku,

133 Ibidem.134 www.fundacjatpp.pl z dnia 18.12.2009.r.135 Ibidem.

82

• Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Myśliborzu,• Przedsiębiorstwo Budowlane JPG,• Krawiectwo Konfekcyjne W. Matyja,• Loret sp. z o.o.W ramach reintegracji społecznej (odbudowa i podtrzymywanie umiejętności

uczestnictwa w życiu społecznym, pełnienia funkcji społecznych) odbywają się zajęcia m.in. z zakresu136:

• metod aktywnego poszukiwania pracy,• podstaw przedsiębiorczości,• etyki pracy,• warsztatów motywacyjnych,• warsztatów nauki planowania życia.Centrum Integracji Społecznej Zachodniopomorskiego Stowarzyszenia Rozwo-

ju Gospodarczego w Szczecinie uzyskało statut w 2006 r. W ramach realizacji projektu CIS, reintegracja zawodowa, prowadzi szkolenia i kursy zawodowe w 3. podstawowych grupach zawodowych137:

1. Budowlano-porządkowej – osoby przypisane do tej grupy brały udział w zajęciach z zakresu elektryki, zakończonych egzaminem dającym dodatkowe uprawnienia; w ramach tej grupy uczestnicy mogli skorzystać także ze szkolenia zawodowego „Kierowca wózków jezdniowych z napędem silnikowym w transporcie wewnątrz zakładowym Magazynier”.

2. Gastronomicznej – szkolenie zawodowe dostępne dla wybranych uczestników tej grupy to „Kucharz HACCAP”.

3. Opiekuńczej – „Opiekun osoby starszej i dziecka” to szkolenie zawodowe skiero-wane do uczestników CIS w grupie opiekuńczej.

Ukończenie szkoleń zawodowych jest szczególnie ważne ze względu na umożliwie-nie zdobycia odpowiednich kwalifikacji, potrzebnych do sprostania konkurencji na rynku pracy po zakończeniu edycji; pozwala też na dowartościowanie uczestników i związane z tym aspekty motywacyjne.

Reintegracja społeczna w CIS ZSRG w Szczecnie oparta jest o warsztaty tera-peutyczne, zajęcia z doradcą zawodowym oraz z psychologiem; nie bez znaczenia w dziedzinie uczestnictwa w życiu społecznym jest udział w spotkaniach integracyjnych uczestników, wspólne wyjazdy rekreacyjne oraz wyjścia do obiektów kulturalnych.

136 Sprawozdanie z realizacji projektu CIS „Przystań” za II półrocze 2008 r.137 www.zsrg.szczecin.pl z dnia 18.12.2009.r.

83

Poza działaniami związanymi z reintegracją zawodową i społeczną w ramach pro-jektu CIS odbywają się szkolenia ogólne dotyczące przedsiębiorczości oraz obsługi komputera.

Centrum Integracji Społecznej w Białogardzie założone zostało przez Sto-warzyszenie Pomocy „Przytulisko”, statut otrzymało w 2006 r. W Centrum, zgodnie z ustawowymi wytycznymi, realizowana jest reintegracja społeczna i zawodowa. Reinte-gracja zawodowa obecnie opiera się na funkcjonowaniu następujących czterech grup zawodowych138:

1. porządkowo – drogowej;2. opieki nad osobą starszą i niepełnosprawną;3. pomocy kuchennej;4. gońców.Innowacyjnym rozwiązaniem jest fakt, że dla grupy opiekunów nad osobą zależną

pracodawcą jest Dom Pomocy Społecznej, prowadzony przez instytucję tworzącą CIS.Reintegracja społeczna w CIS w Białogardzie polega przede wszystkim na działa-

niach w formie zajęć o charakterze indywidualnym oraz grupowym. Zajęcia te prowadzo-ne są przez doradcę zawodowego, terapeutę uzależnień, psychologa oraz pracownika socjalnego.

Centrum Integracji Społecznej w Stargardzie Szczecińskim funkcjonuje od 2007 r. Instytucją tworzącą jest Caritas Archidiecezji Szczecińsko-Kamieńskiej. W obec-nym czasie zajęcia z reintegracji zawodowej prowadzone są w dwóch grupach:

1. Porządkowej, która zajmuje się utrzymaniem czystości na terenie miasta oraz sprzątaniem klatek schodowych.

2. Opiekunek osób zależnych, które mają za zadanie opiekę nad osobami chorymi, niepełnosprawnymi oraz starymi. Uczestnicy tej grupy mają możliwość odbycia szkolenia, dającego odpowiednie uprawnienia i właściwe przygotowanie, ponie-waż opieką zajmują się wykwalifikowane opiekunki.

Poza grupami zawodowymi, zajęcia w CIS w Stargardzie Szczecińskim prowadzone są także w formie warsztatów mających na celu dokształcanie, przekwalifikowanie, przy-uczenie do pracy w grupach zawodowych; możliwe jest także zatrudnienie u pracodawcy, czy przyuczenie do zawodu.

Reintegracja społeczna przebiega w postaci zajęć i spotkań prowadzonych przez psychologa, doradcę zawodowego, doradcę społecznego, terapeutę oraz pracownika socjalnego. Częściowo z usług Centrum (głównie jest to pomoc psychologa, doradcy zawodowego i terapeuty) korzysta dwa razy więcej osób niż uczestników programu.

138 Opracowano na podstawie: dokumentów Wydziału Współpracy Społecznej...

Pozostałe dwa CIS (Centrum Integracji Społecznej „SOS” w Szczecinie i Centrum Integracji Społecznej w Rogozinie) z powodu uzyskania statutu w 2009 r. obecnie są w fazie organizacji. Ich działalność z zakresu reintegracji zawodowej pozostaje w formie statutowych założeń i może ulec zmianie pod wpływem zmieniających się potrzeb poten-cjalnych uczestników, jak i zewnętrznego otoczenia Centrów – przyszłych usługobiorców.

Podsumowując, należy zauważyć, że sieć centrów integracji społecznej w woje-wództwie zachodniopomorskim oferuje szeroki zakres usług, dopasowanych do benefi-cjentów. Usługi te są odpowiednio dobrane w ujęciu lokalnego otoczenia zewnętrznego, zwłaszcza do sytuacji na rynku usług i rynku pracy. Ponadto, stwarza to możliwość prze-kazywania zadań przez lokalne samorządy centrom, co prowadzi do tańszej realizacji zadań własnych niż w przypadku ich wykonania przez komercyjnych usługodawców.

85

4. Analiza funkcjonowania centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim

4.1. Ekonomiczna analiza funkcjonowania centrów integracji społecznejAnalizę funkcjonowania oraz skutki oddziaływania centrów integracji społecznej należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach: ekonomicznej oraz społecznej. Celem ekono-micznej oceny funkcjonowania centrów w województwie zachodniopomorskim jest ustalenie rzeczywistego poziomu przychodów oraz wydatków i ich struktury (w ujęciu pionowym i poziomym), jednak zasadnicze znaczenie ma ustalenie wpływu i znaczenia poniesionych wydatków na przeciwdziałanie bezrobociu oraz efektywność ekonomiczną oddziaływania CIS na walkę z bezrobociem. Struktura przychodów natomiast stanowi źródło informacji o stopniu samodzielności finansowej tych instytucji.

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 paździer-nika 2007 r.139, każde centrum integracji społecznej zobowiązane jest do przedstawienia sprawozdania ze swojej działalności. Częścią V. tego sprawozdania jest część dotycząca finansów, w której znajduje się zestawienie przychodów i wydatków. Sprawozdania fi-nansowe stanowią podstawowe źródło analiz140. Należy zwrócić uwagę, że ze względu na specyfikę, w sprawozdawczości CIS, w odróżnieniu od jednostek samorządu teryto-rialnego, nie występują pozycje dochodów oraz rozchodów. Możliwa jest, więc analiza strukturalna przychodów, analiza strukturalna wydatków oraz analiza relacji pomiędzy przychodami a wydatkami.

Centrum Integracji Społecznej „Od Nowa” w Łobzie prowadzi swoją działalność od 2005 r. Analizę przychodów dotyczących tego Centrum należy rozpocząć od wstęp-nego zapoznania się z wielkością przychodów ogółem oraz z podziałem na źródło ich pochodzenia, co zostało zaprezentowane w Tabeli 4.1.

139 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 października 2007 r. w sprawie określenia wzoru sprawozdania przedstawianego przez centrum integracji społecznej, Dz.U. 2007 nr 196 poz. 142.

140 M. Dylewski, B. Filipiak, M. Gorzałczyńska-Koczkodaj, Podstawy analizy finansowej w jednostkach samorządu terytorialnego. FNUS, Szczecin 2003, s.69.

86

Tabela 4.1. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [zł]

Przychody CIS Oznaczenie 2005 2006 2007 2008

Przychody ogółem, w tym: P 484 300,00 1 161 892,82 1 990 374,93 1 722 983,97

środki z Funduszu Pracy Pfp 51 300,00 758 229,70 1 044 457,68 558 982,07

środki z PFRON Pfr 0,00 0,00 0,00 0,00środki z budżetów gminy

i powiatu Pgp 426 500,00 269 400,00 282 980,28 180 700,00

środki z EFS Pefs 0,00 0,00 497 943,72 834 422,04środki z własnej

działalności Pwł 0,00 130 847,52 162 580,02 135 776,04

pozostałe Pp 6 500,00 3 415,60 2 413,23 13 103,22

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z Tabeli 4.1. wynika, że Centrum w Łobzie w roku 2005 osiągnęło przychody ogó-łem w wysokości 480 300 zł, w kolejnym roku działalności przychody wzrosły ponad dwukrotnie, w 2007 roku ich suma wynosiła 1 990 374 zł, co oznacza ich dalszy wzrost o 828 482 zł w stosunku do roku poprzedniego; w ostatnim roku wielkość przychodów zmniejszyła się o 267 391 zł w porównaniu do roku 2007; do 2007 włącznie przychody CIS charakteryzowały się pozytywną tendencją rosnącą, świadczącą o większej sku-teczności pozyskiwania środków na finansowanie Centrum lub też zwiększeniem udziału środków z własnej działalności. Przychody pochodzące z Funduszu Pracy przezna-czane są na świadczenia integracyjne dla uczestników CIS, ich wysokość uzależniona jest ściśle od liczby uczestników, dlatego zmiany ich wartości tłumaczone są zmianami liczby uczestników w poszczególnych latach analizowanego okresu. Brak środków po-chodzących z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych świadczy o braku osób niepełnosprawnych wśród uczestników zajęć prowadzonych w Centrum, jak i wśród pracowników Centrum. Widoczny trend malejący przychodów pochodzących z budżetów gminy i powiatu oznacza coraz większą niezależność od tych jednostek sa-morządu terytorialnego. Od początku badanego okresu do jego końca ilość tych środków zmniejszyła się w sumie o 409 800 zł. Przychody z Europejskiego Funduszu Społecz-nego nie występowały w dwóch pierwszych latach działalności, w roku 2007 wyniosły 497 944 zł, a w kolejnym roku zwiększyły się prawie dwukrotnie. Oznacza to wzrost finansowania ze środków EFS głównie szkoleń dla uczestników. Z własnej działalności CIS w Łobzie w pierwszym roku swojego istnienia nie wykazało żadnych przychodów, co związane może być z nie prowadzeniem działalności ze względu na obowiązek przy-gotowania uczestników do zajęć, w kolejnych latach przychody z działalności wynosiły: w 2006 r. – 130 848 zł, w 2007 r. – 162 580 zł, i w 2008 r. – 135 776 zł – oznacza to dość

87

stałą wielkość tych środków w badanym okresie, a zwiększona ich wysokość w 2007 r. mogła być spowodowana większą liczbą uczestników. Dane zawarte w Tabeli 4.2. oraz na Wykresie 4.1. dotyczą struktury przychodów, w Tabeli 4.2. zawarte są najważniejsze wskaźniki niezbędne do badania struktury przychodów, Wykres 4.1. natomiast obrazuje udział przychodów pochodzących z poszczególnych źródeł.

Tabela 4.2. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2005 2006 2007 2008Wskaźnik udziału przychodów

z własnej działalności w przycho-dach ogółem

Wwł = PwłP 0,00 11,26 8,17 7,88

Wskaźnik udziału przychodów z Funduszu Pracy w przychodach

ogółemWfp =

PfpP 10,59 65,26 52,48 32,44

Wskaźnik udziału przychodów z budżetu gminy i powiatu w przy-

chodach ogółemWgp =

PgpP 88,07 23,19 14,22 10,49

Źródło: opracowanie własne

Wykres 4.1. Struktura przychodów w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008

93

względu na obowiązek przygotowania uczestników do zajęć, w kolejnych latach przychody

z działalności wynosiły: w 2006 r. – 130 848 zł, w 2007 r. – 162 580 zł, i w 2008 r. – 135 776

zł - oznacza to dość stałą wielkość tych środków w badanym okresie, a zwiększona ich

wysokość w 2007 r. mogła być spowodowana większą liczbą uczestników. Dane zawarte

w Tabeli 4.2. oraz na Wykresie 4.1. dotyczą struktury przychodów, w Tabeli 4.2. zawarte są

najważniejsze wskaźniki niezbędne do badania struktury przychodów, Wykres 4.1. natomiast

obrazuje udział przychodów pochodzących z poszczególnych źródeł.

Tabela 4.2. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2005 2006 2007 2008Wskaźnik udziału przychodów z własnej działalności w przychodach ogółem Wwł=

PwłP

0,00 11,26 8,17 7,88

Wskaźnik udziału przychodów z Funduszu Pracy w przychodach ogółem Wfp=

PfpP

10,59 65,26 52,48 32,44

Wskaźnik udziału przychodów z budżetu gminy i powiatu w przychodach ogółem Wgp=

PgpP

88,07 23,19 14,22 10,49

źródło: opracowanie własne

Wykres 4.1. Struktura przychodów w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008

źródło: opracowanie własne

Z Tabeli 4.2. oraz Wykresu 4.1. wynika, że w 2005 r. największy udział

w przychodach ogółem miały środki pochodzące z budżetu gminy i powiatu – 88,07%, nie

miały natomiast udziału środki z PEFRON, EFS oraz z własnej działalności. Wskazuje to na

duże zaangażowanie administracji samorządowej szczebla gminnego i powiatowego

w tworzenie CIS w Łobzie. W roku 2006 największy udział w przychodach ogółem stanowiły

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008

pozostałe

środki z własnej działalności

środki z EFS

środki z budżetów gminy i powiatu

środki z PFRON

środki z Funduszu Pracy

Źródło: opracowanie własne

Z Tabeli 4.2. oraz Wykresu 4.1. wynika, że w 2005 r. największy udział w przychodach ogółem miały środki pochodzące z budżetu gminy i powiatu – 88,07%, nie miały nato-miast udziału środki z PEFRON, EFS oraz z własnej działalności. Wskazuje to na duże zaangażowanie administracji samorządowej szczebla gminnego i powiatowego w two-rzenie CIS w Łobzie. W roku 2006 największy udział w przychodach ogółem stanowiły

88

środki z Funduszu Pracy – 65,26%, zmniejszył się udział przychodów pochodzących z budżetu gminy i powiatu aż o 66,88 punktów procentowych, swój udział w przychodach ogółem zaczęły mieć środki z własnej działalności na poziomie 11,26% przychodów ogółem. W 2008 r. w nadal najwyższą wartością charakteryzował się wskaźnik udziału przychodów z Funduszu Pracy w przychodach ogółem (52,58%), jednak jego wartość była niższa niż w roku poprzednim, pojawiły się natomiast środki z EFS. Ostatni rok ana-lizowanego okresu charakteryzuje wzrostem udziału środków z EFS, spadkiem udziału środków z FP, budżetów gminy i powiatu, a także nieznacznym obniżeniem udziału środ-ków z własnej działalności. Ogólnie można stwierdzić, że niewątpliwie udział środków z działalności własnej jest na niskim poziomie, co nie zapewnia właściwej samodzielno-ści tej instytucji, jednak korzystny jest wzrost udziałów innych kategorii środków, co daje większe uniezależnienie od małej ilości źródeł finansowania.

Analiza wydatków CIS „Od Nowa” w Łobzie obejmuje okres 4 lat od 2005 do 2008. w Tabeli 4.3. przedstawione są dane dotyczące wysokości wydatków i ich rodzaj w tym okresie.

Tabela 4.3. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [zł]

Wydatki CIS Oznaczenie 2005 2006 2007 2008

Wydatki ogółem, w tym: W 479 700,00 1 142 663,91 1 989 141,02 1 647 598,55na wynagrodzenia

i świadczenia Wws 72 900,00 869 600,00 1 677 473,67 1 464 898,55

wydatki rzeczowo-administracyjne Wra 135 800,00 254 163,91 287 067,35 151 500,00

wydatki na inwestycje Wi 271 000,00 18 900,00 24 600,00 31 200,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z danych zawartych w Tabeli 4.3. wynika, że poziom wydatków ogółem w pierwszym roku działalności centrum był najniższy i wynosił 479 700 zł, w kolejnych latach wydatki były zdecydowanie wyższe (w 2007 r. nawet czterokrotnie), związane jest to z faktem, iż w pierwszym roku działalności Centrum znajdowało się w fazie organizacyjnej, co spowodowało niższe niż w kolejnych latach wydatki na wynagrodzenia i świadczenia, ale i najwyższe wydatki na inwestycje w całym badanym okresie. W Tabeli 4.4. oraz na Wykresie 4.2 zaprezentowane zostały dane odnoszące się do struktury wydatków. Wskaźniki zawarte w Tabeli 4.4. określają udział poszczególnych rodzajów wydatków w wydatkach ogółem, natomiast Wykres 4.2. stanowi graficzne odzwierciedlenie tych wskaźników.

89

Tabela 4.4. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2005 2006 2007 2008Wskaźnik udziału wydatków na wynagrodzenia i świadczenia

w wydatkach ogółemUws =

WwsW 15,20 76,10 84,33 88,91

Wskaźnik udziału wydatków rzeczowo – administracyjnych

w wydatkach ogółemUra =

WraW 28,31 22,24 14,43 9,20

Wskaźnik udziału wydatków na inwestycje w wydatkach ogółem Ui =

WiW 56,49 1,65 1,24 1,89

Źródło: opracowanie własne

Wykres 4.2. Struktura wydatków w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2005 2006 2007 2008

wydatki na inwestycje

wydatki rzeczowo-administracyjne

na wynagrodzenia i świadczenia

Źródło: opracowanie własne

Z Tabeli 4.4. oraz z Wykresu 4.2. wynika, że największy udział w wydatkach w 2005 r. miały wydatki inwestycyjne – stanowiły ponad połowę wszystkich wydatków, natomiast najniższy udział przypisany został wydatkom na wynagrodzenia i świadczenia, co związane było z pierwszym rokiem funkcjonowania Centrum, czyli fazą wyposażania i organizacji. W kolejnych latach wydatki na inwestycje nie przekraczały 2% ogółu wy-datków, co może świadczyć o doraźnym tylko inwestowaniu Centrum, a także niskim poziomie rozwoju oraz nie przygotowaniu do zwiększenia ilości uczestników. W latach 2006 – 2008 widoczna jest dominacja wydatków na wynagrodzenia i świadczenia nad pozostałymi wydatkami oraz ciągły ich wzrost w ogólnej strukturze, co nie jest korzystne dla rozwoju Centrum.

90

Kolejnym elementem badania ekonomicznych skutków funkcjonowania CIS jest analiza relacji pomiędzy wydatkami a przychodami, a także analiza relacji pomiędzy wydatkami a liczbą uczestników programu reintegracji zawodowej i społecznej reali-zowanych przez Centrum. Tabela 4.5. przedstawia relacje między nimi w wielkościach wskaźnikowych oraz pokazuje wydatki na jednego uczestnika centrum.

Tabela 4.5. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008

Nazwa Wzór 2005 2006 2007 2008

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami ogółem Wwp =

PW 100,96% 101,68% 100,06% 104,58%

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami z własnej

działalnościWwpwł =

PwłW 0,00% 11,45% 8,17% 8,24%

Wydatki jednostkowe na uczestnika programu Wj =

WU 9 789,80zł 23 319,67zł 21 858,69zł 11 208,15zł

Źródło: opracowanie własne

Z danych zawartych w Tabeli 4.5. wynika, że we wszystkich latach w badanym okre-sie CIS w Łobzie pokrywało w pełni swoje wydatki z przychodami. Na niskim poziomie jest jednak wskaźnik pokrycia wydatków przychodami pochodzącymi z własnej działal-ności centrum, co oznacza, że tylko około 10% wszystkich wydatków pokrywane było ze środków pochodzących z własnej działalności, co z kolei świadczy to o znacznym uzależnieniu funkcjonowania Centrum od zewnętrznych środków finansowych. Wydatki w przeliczeniu na uczestnika zajęć w centrum są bardzo wysokie, w porównaniu z wy-sokością kwoty podstawowej zasiłku dla bezrobotnych obowiązującą w 2009 r., która wynosiła 575 zł miesięcznie141, co daje rocznie kwotę w wysokości 6 900 zł.

Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia charakterystyczne dla Centrum Integracji Społecznej „Przystań” w Barlinku została przedstawiona w Tabeli 4.6.

141 Kwota zasiłku wskazana w obwieszczeniu ministra pracy i polityki społecznej ogłoszonego w Monitorze Polskim nr 33, poz. 494.

91

Tabela 4.6. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [zł]

Przychody CIS Oznaczenie 2006 2007 2008

Przychody ogółem, w tym: P 143 180,29 165 500,00 183 100,00

środki z Funduszu Pracy Pfp 73 140,29 118 100,00 122 800,00

środki z PFRON Pfr 0,00 0,00 0,00środki z budżetów gminy

i powiatu Pgp 28 560,00 41 000,00 55 000,00

środki z EFS Pefs 23 480,00 0,00 0,00

środki z własnej działalności Pwł 0,00 6 400,00 5 300,00

pozostałe Pp 18 000,00 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Tabela 4.6. przedstawia wysokość przychodów CIS w Barlinku. Przychody ogółem w analizowanym okresie charakteryzują się stałym tempem wzrostu (około 20 000zł rocznie). Środki z FP kształtowały się na poziomie 73 140 zł w 2006 r., następnie wartość ta wzrosła o 44 960 zł w 2007 r. a w kolejnym roku środki pochodzące z tego źródła wynosiły 122 800 zł. Co roku widoczny jest przyrost przychodów z budżetów gminy i powiatu. W pierwszym roku działalności nie zostały wykazane przychody z działalności własnej, natomiast tylko w tym roku pojawiły się środki z EFS. W latach 2007 – 2008 zauważalny jest spadek i tak niewielkich przychodów z działalności własnej, co może informować o pogorszeniu jakości w dziedzinie działalności usługowej centrum. Tabela 4.7. oraz Wykres 4.3. ukazują wielkości stosunkowe, które oddają strukturę przychodów, co umożliwia analizę funkcjonowania CIS w ujęciu ekonomicznym.

Tabela 4.7. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik udziału przychodów z własnej działalności w przychodach ogółem Wwł =

PwłP 0,00 3,87 2,89

Wskaźnik udziału przychodów z Funduszu Pracy w przychodach ogółem Wfp =

PfpP 51,08 71,36 67,07

Wskaźnik udziału przychodów z budżetu gminy i powiatu w przychodach ogółem Wgp =

PgpP 19,95 24,77 30,04

Źródło: opracowanie własne

92

Wykres 4.3. Struktura przychodów w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 2007 2008

pozostałe

środki z własnej działalności

środki z EFS

środki z budżetów gminy i powiatu

środki z PFRON

środki z Funduszu Pracy

Źródło: opracowanie własne

Z Tabeli 4.7. oraz Wykresu 4.3. wynika, że największy udział w przychodach ogó-łem w całym analizowanym okresie miały przychody pochodzące z Funduszu Pracy. Ich wielkość uzależniona jest od liczby uczestników. Mniejsze znaczenie w strukturze przychodów miały środki z budżetów gminy i powiatu, jednak ich udział wzrastał, co może powodować większe uzależnienie tej instytucji od środków samorządu. Tylko w pierwszym roku Centrum wykazało środki pochodzące z EFS, a ich brak w kolejnych latach świadczy o niskiej aktywności działania Centrum w celu ich pozyskania. Udział przychodów z własnej działalności centrum jest na bardzo niskim poziomie, co infor-muje o bardzo dużym uzależnieniu tej instytucji od środków zewnętrznych oraz mało efektywną działalność usługową. Ogólnie wyraźnie widoczna jest negatywna tendencja pozyskiwania środków finansowych przez centrum z coraz mniejszej ilości źródeł.

Dane dotyczące wysokości wydatków oraz ich rodzaju ponoszonych przez CIS w Barlinku przedstawione zostały w Tabeli 4.8.

Tabela 4.8. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [zł]

Wydatki CIS Oznaczenie 2006 2007 2008

Wydatki ogółem, w tym: W 243 780,55 381 600,00 500 500,00

na wynagrodzenia i świadczenia Wws 174 214,84 205 100,00 434 500,00

wydatki rzeczowo-administracyjne Wra 69 565,71 150 800,00 66 000,00

wydatki na inwestycje Wi 0,00 25 700,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

93

Z Tabeli 4.8. wynika, że w badanym okresie najwięcej środków zostało przeznaczo-nych na wynagrodzenia i świadczenia, ponadto w tym czasie zauważalny jest ich wzrost z roku na rok (nawet ponad dwukrotny w roku 2008 w porównaniu do roku poprzedniego). W roku 2007 dwukrotnie wyższe od pozostałych lat były wydatki rzeczowo – administra-cyjne, które służą właściwej obsłudze administracyjnej centrum – uczestnicy nie są więc ich bezpośrednimi beneficjentami. W Tabeli 4.9. oraz na Wykresie 4.4. znajdują się war-tości dotyczące struktury wydatków, które umożliwiają analizę udziału poszczególnych rodzajów wydatków w wydatkach ogółem ponoszonych przez CIS „Przystań” w latach 2006 – 2008.

Tabela 4.9. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik udziału wydatków na wynagrodzenia i świadczenia w wydatkach ogółem Uws =

WwsW 71,46 53,75 86,81

Wskaźnik udziału wydatków rzeczowo – admi-nistracyjnych w wydatkach ogółem Ura =

WraW 28,54 39,52 13,19

Wskaźnik udziału wydatków na inwestycje w wydatkach ogółem Ui =

WiW 0,00 6,73 0,00

Źródło: opracowanie własne

Wykres 4.4. Struktura wydatków w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 2007 2008

wydatki na inwestycje

wydatki rzeczowo-administracyjne

na wynagrodzenia i świadczenia

Źródło: opracowanie własne

Z danych wskaźnikowych zawartych w Tabeli 4.9. oraz z ich odwzorowania graficz-nego przedstawionego na Wykresie 4.4. wnioskuje się, że największą część wydatków

94

w całym badanym okresie stanowią środki finansowe przeznaczone na wynagrodze-nia i świadczenia. Wydatki inwestycyjne występują tylko w 2007 r. i stanowią 6,73% udziału w wydatkach ogółem. Wskaźnik udziału wydatków rzeczowo – administracyjnych w pierwszych dwóch latach funkcjonowania Centrum był na stosunkowo wysokim pozio-mie. W porównaniu tych wartości z wartościami dotyczącymi CIS w Łobzie, w następnym – 2008 r. wskaźnik ten obniżył się o 26,33 punktów procentowych, co oznacza, że wydatki rzeczowo – administracyjne stanowią już tylko 13,19% ogółu wydatków.

Dane zawarte w Tabeli 4.10. stanowią podstawę do analizy relacji pomiędzy przychodami i wydatkami oraz wydatkami, a liczbą osób uczestniczących w zajęciach realizowanych przez CIS.

Tabela 4.10. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami ogółem Wwp =

PW 58,73% 43,37% 36,58%

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami z własnej działalności Wwpwł =

PwłW 0,00% 1,68% 1,06%

Wydatki jednostkowe na uczestnika programu Wj =

WU 8 126,02zł 7 200,00zł 10 648,94zł

Źródło: opracowanie własne

Na podstawie Tabeli 4.10. można zaobserwować, że pokrycie wydatków ogółem przychodami ogółem kształtuje się na poziomie od około 36% do około 60%. Taka sytu-acja może wskazywać na nierzetelność danych przekazanych przez Centrum. Pokrycie wydatków ogółem przychodami pochodzącymi z własnej działalności w pierwszym roku funkcjonowania centrum nie występuje, co zrozumiałe jest ze względu na pierwszy etap organizacyjny centrum. W kolejnych latach jednak nie pokrywają one nawet 2% wydatków ogółem. Sytuacja ta jest niezgodna z fundamentalnymi zasadami powołania do życia takiej instytucji, która też wyraźnie powinna pełnić funkcję edukacji w zakresie elementarnych umiejętności życiowych, w tym gospodarności, pozwalających na powrót do życia społecznego. Wydatki jednostkowe na uczestnika zajęć w CIS w Barlinku są bardziej zbliżone do kwoty podstawowej zasiłku dla bezrobotnych w ujęciu rocznym142 niż w przypadku CIS w Łobzie, jednak i tak ją przekraczają.

142 Kwota podstawowa zasiłku dla bezrobotnych obowiązująca w 2009 r., wynosiła 575 zł miesięcznie, co daje rocznie kwotę w wysokości 6 900 zł.

95

Centrum Integracji Społecznej Zachodniopomorskiego Stowarzyszenia Roz-woju Gospodarczego w Szczecinie statut uzyskało w 2006 r. Od tego czasu prowadzi swoją działalność, a wielkość przychodów ze względu na źródło ich uzyskania zawiera Tabela 4.11.

Tabela 4.11. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [zł]

Przychody CIS Oznaczenie 2006 2007 2008

Przychody ogółem, w tym: P 541 400,00 2 085 000,00 586 000,00

środki z Funduszu Pracy Pfp 0,00 163 500,00 32 000,00

środki z PFRON Pfr 49 400,00 0,00 0,00

środki z budżetów gminy i powiatu Pgp 236 300,00 250 000,00 55 000,00

środki z EFS Pefs 255 700,00 1 671 500,00 499 000,00

środki z własnej działalności Pwł 0,00 0,00 0,00

pozostałe Pp 0,00 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z wartości przedstawionych w Tabeli 4.11. wynika, że przychody ogółem w CIS ZSRG w Szczecinie w roku uzyskania statutu wynosiły 541 400 zł. W kolejnym roku funkcjo-nowania wzrosły niemal czterokrotnie, a w ostatnim analizowanym okresie były zbliżone do wartości z 2006 r.; sytuacja ta może być tłumaczona ponad 6 – krotnym wzrostem środków finansowych z EFS w 2007 r. w stosunku do roku poprzedniego, a później ich spadkiem w 2008 r. o 1 172 500 zł. Przychody pochodzące z budżetów gminy i powiatu przez dwa pierwsze lata kształtowały się na zbliżonym poziomie, natomiast w kolejnym roku zmniejszyły się około 5 razy. Tylko w 2006 r. wykazane zostały przychody z PE-FRON w wysokości 49 400 zł. Strukturę powyższych przychodów przedstawia Tabela 4.12. oraz Wykres 4.5.

96

Tabela 4.12. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008Wskaźnik udziału przychodów

z własnej działalności w przycho-dach ogółem

Wwł = PwłP 0,00 0,00 0,00

Wskaźnik udziału przychodów z Funduszu Pracy w przychodach

ogółemWfp =

PfpP 0,00 7,84 5,46

Wskaźnik udziału przychodów z budżetu gminy i powiatu w przy-

chodach ogółemWgp =

PgpP 43,65 11,99 9,39

Źródło: opracowanie własne

Wykres 4.5. Struktura przychodów w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 2007 2008

pozostałe

środki z własnej działalności

środki z EFS

środki z budżetów gminy i powiatu

środki z PFRON

środki z Funduszu Pracy

Źródło: opracowanie własne

Ze struktury przychodów przedstawionej w ujęciu wskaźnikowym w Tabeli 4.12. oraz na Wykresie 4.5. wynika, że Centrum nie osiągnęło żadnych przychodów z własnej działalności w latach 2006 – 2008. Taka sytuacja sprzeczna jest z podstawową ideą działalności CIS oraz z zasadami ekonomii społecznej. Udział środków pochodzących z FP w przychodach ogółem widoczny jest od 2007 r., jednak jest on niewielki. W pierw-szym okresie działalności Centrum prawie połowę udziału w przychodach stanowiły środki pochodzące z budżetów gminy i powiatów, w następnych latach udział ten spadł i wynosił tylko około 10%. Dużą część przychodów tworzą wpływy z EFS, co świadczy o skuteczności pozyskiwania środków przez to Centrum z Funduszu Unijnego.

97

Analiza ekonomicznego funkcjonowania Centrum Integracji Społecznej w Szczecinie dotyczy także wydatków. Ich wysokość wraz z podziałem ze względu na przeznaczenie przedstawia Tabela 4.13.

Tabela 4.13. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [zł]

Wydatki CIS Oznaczenie 2006 2007 2008

Wydatki ogółem, w tym: W 701 800,00 1 158 400,00 555 000,00

na wynagrodzenia i świadczenia Wws 311 000,00 613 200,00 379 000,00

wydatki rzeczowo-administracyjne Wra 390 800,00 545 200,00 176 000,00

wydatki na inwestycje Wi 0,00 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Analizując dane z Tabeli 4.13. zauważyć należy, że wydatki ogółem w 2006 r. wyno-siły 701 800 zł, w następnym roku wzrosły o 456 600 zł, czyli o 65%, w roku 2008 poziom wydatków ogółem obniżył się o 603 400 zł, czyli o 52% w odniesieniu do poprzedniego roku. Wydatki na wynagrodzenia i świadczenia początkowo wzrosły niemal dwukrotnie, a następnie ich wysokość zmalała do poziomu 379 000 zł. Ogólnie wszystkie rodzaje wydatków zwiększyły się w 2007 r. a w roku 2008 uległy obniżeniu, co może obrazować tempo rozwoju Centrum, w którym w drugim roku działalności w zajęciach uczestniczyło najwięcej osób, największa była też efektywność społeczna w całym badanym okresie. Strukturę tych wydatków określają wskaźniki w Tabeli 4.14. oraz ich graficzne ujęcie na Wykresie 4.6.

Tabela 4.14. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008Wskaźnik udziału wydatków na wyna-grodzenia i świadczenia w wydatkach

ogółemUws =

WwsW 44,31 52,94 68,29

Wskaźnik udziału wydatków rzeczowo – administracyjnych w wydatkach ogółem Ura =

WraW 55,69 47,06 31,71

Wskaźnik udziału wydatków na inwesty-cje w wydatkach ogółem Ui =

WiW 0,00 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne

98

Wykres 4.6. Struktura wydatków w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 2007 2008

wydatki na inwestycje

wydatki rzeczowo-administracyjne

na wynagrodzenia i świadczenia

Źródło: opracowanie własne

Struktura wydatków w kolejnych latach funkcjonowania CIS na podstawie Tabeli 4.14. oraz Wykresu 4.6. informuje o wzroście udziału wydatków na wynagrodzenia i świadcze-nia ogółem w trakcie badanego okresu z poziomu 44,31% w 2006 r. do 68% w 2008 r., tym samym struktura udziału wydatków rzeczowo – administracyjnych w wydatkach ogółem jest dokładnie proporcjonalnie odwrotna, ponieważ nie występują wydatki na inwestycje, co nie zniekształca tych relacji.

Tabela 4.15. ukazuje najważniejsze mierniki relacji pomiędzy przychodami i wydat-kami, a także określa wydatki jednostkowe na uczestnika programu w poszczególnych latach analizowanego okresu.

Tabela 4.15. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami ogółem Wwp =

PW 77,14% 179,99% 105,59%

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami z własnej

działalnościWwpwł =

PwłW 0,00% 0,00% 0,00%

Wydatki jednostkowe na uczestni-ka programu Wj =

WU 12 532,14zł 18 683,87zł 22 200,00zł

Źródło: opracowanie własne

Relacje określone dla CIS w Szczecinie na podstawie Tabeli 4.15. wskazują na to, że roku 2006 wydatki były pokrywane przychodami tylko w 77,14%, w następnym roku

99

przychody przewyższyły wydatki aż o prawie 80%, natomiast w kolejnym roku przychody pokrywały wydatki w 105,59%. Wskaźnik pokrycia wydatków przychodami pochodzą-cymi z własnej działalności w całym okresie wynosi 0%, co spowodowane jest brakiem pozyskiwania środków finansowych z działalności własnej. Wydatki jednostkowe na uczestnika zajęć są wyższe niż w przypadku CIS w Barlinku, niekorzystna jest także ich rosnąca tendencja, zwłaszcza przy braku przychodów pozyskiwanych z działalności własnej.

Ocenę ekonomiczną funkcjonowania Centrum Integracji Społecznej w Białogar-dzie, które funkcjonuje od 2006 r. należy rozpocząć od przedstawienia wielkości przy-chodów ze względu na źródło ich pochodzenia, co zostało zaprezentowane w Tabeli 4.16.

Tabela 4.16. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [zł]

Przychody CIS Oznaczenie 2006 2007 2008

Przychody ogółem, w tym: P 46 570,00 211 245,00 224 595,00

środki z Funduszu Pracy Pfp 17 970,00 116 171,00 124 155,00

środki z PFRON Pfr 0,00 0,00 0,00

środki z budżetów gminy i powiatu Pgp 28 600,00 95 074,00 100 440,00

środki z EFS Pefs 0,00 0,00 0,00

środki z własnej działalności Pwł 0,00 0,00 0,00

pozostałe Pp 0,00 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Na podstawie Tabeli 4.16. można stwierdzić, że podczas analizowanego okresu przychody ogółem w latach 2007 i 2008 były na zbliżonym poziomie, mniejsze natomiast były charakterystyczne dla pierwszego roku funkcjonowania Centrum, co zrozumiałe jest ze względu na to, że CIS w Białogardzie uzyskał statut w październiku 2006 r. Sytuacja ta jest analogiczna w odniesieniu do środków pochodzących z Funduszu Pracy oraz środków z budżetów gminy i powiatu. W latach 2006 – 2008 nie pojawiły się przychody pochodzące z PEFRON, EFS oraz z własnej działalności, widoczne jest zatem uzależnie-nie finansowe Centrum od tylko dwóch źródeł. Struktura tych przychodów oraz związane z nią najważniejsze wskaźniki zawarte zostały w Tabeli 4.17. oraz na Wykresie 4.7.

100

Tabela 4.17. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008Wskaźnik udziału przychodów

z własnej działalności w przychodach ogółem

Wwł = PwłP 0,00 0,00 0,00

Wskaźnik udziału przychodów z Fundu-szu Pracy w przychodach ogółem Wfp =

PfpP 38,59 54,99 55,28

Wskaźnik udziału przychodów z bu-dżetu gminy i powiatu w przychodach

ogółemWgp =

PpgP 61,41 45,01 44,72

Źródło: opracowanie własne

Wykres 4.7. Struktura przychodów w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 2007 2008

środki z własnej działalności

środki z EFS

środki z budżetów gminy i powiatu

środki z PFRON

środki z Funduszu Pracy

Źródło: opracowanie własne

Ze struktury przychodów zaprezentowanej na Wykresie 4.7. oraz wielkości najważ-niejszych wskaźników w Tabeli 4.17. wynika, że CIS w Białogardzie środki finansowe w analizowanym okresie pozyskiwało tylko z dwóch źródeł. W strukturze przychodów w pierwszym roku działalności dominowały środki pochodzące z budżetów gminy i po-wiatu – stanowiły one 61,41% wszystkich przychodów, tym samym środki z Funduszu Pracy stanowiły 38,59%. W kolejnym roku działalności udział przychodów z FP uległ zwiększeniu (do 55%), jednocześnie obniżył się udział przychodów z budżetu gminy i powiatu (45%); proporcje te nie zmieniły się także w roku 2008. Ogólnie uzależnie-nie przychodów tylko od dwóch źródeł ich pochodzenia nie jest korzystne, ponieważ

101

w przypadku utraty możliwości pozyskania środków z jednego źródła, przychody ogółem Centrum spadną o około połowę w porównaniu do poprzednich lat.

Kolejnym etapem oceny ekonomicznego funkcjonowania CIS w Białogardzie jest analiza wysokości wydatków ze względu na ich przeznaczenie, których wielkości zosta-ły przedstawione w Tabeli 4.18.

Tabela 4.18. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [zł]

Wydatki CIS Oznaczenie 2006 2007 2008Wydatki ogółem, w tym: W 46 570,00 211 245,00 224 595,00

na wynagrodzenia i świadczenia Wws 30 700,00 183 100,00 195 100,00

wydatki rzeczowo-administracyjne Wra 15 870,00 28 145,00 29 495,00

wydatki na inwestycje Wi 0,00 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z wysokość wydatków przedstawionych w Tabeli 4.18. wynika, że w pierwszym roku funkcjonowania Centrum jego wydatki były 4,5 razy mniejsze niż w kolejnych latach ba-danego okresu. Dynamika wzrostu wydatków na wynagrodzenia i świadczenia pomiędzy 2006 a 2007 r. była wielokrotnie wyższa (wynosiła około 600%) niż dynamika wzrostu wy-datków rzeczowo administracyjnych w tym samym okresie (która wynosiła około 200%). Brak wydatków inwestycyjnych może świadczyć o braku postępu w rozwoju działalności tego Centrum. Struktura tych wydatków została zaprezentowana za pomocą wskaźników w Tabeli 4.19. oraz Wykresu 4.8.

Tabela 4.19. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008Wskaźnik udziału wydatków na wynagrodzenia i świadczenia

w wydatkach ogółemUws =

WwsW 65,92 86,68 86,87

Wskaźnik udziału wydatków rzeczowo – administracyjnych

w wydatkach ogółemUra =

WraW 34,08 13,32 13,13

Wskaźnik udziału wydatków na inwestycje w wydatkach ogółem Ui =

WiW 0,00 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne

102

Wykres 4.8. Struktura wydatków w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2006 2007 2008

wydatki na inwestycje

wydatki rzeczowo-administracyjne

na wynagrodzenia i świadczenia

Źródło: opracowanie własne

Struktura wydatków na podstawie Tabeli 4.19. oraz Wykresu 4.8. informuje o braku udziału wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem w całym analizowanym okresie. W 2006 r. udział środków przeznaczanych na wynagrodzenia i świadczenia w wydat-kach ogółem kształtował się na poziomie prawie 66%, w następnych latach udział ten zwiększył się do poziomu ponad 86%, odwrotnie proporcjonalny był natomiast udział wydatków rzeczowo- administracyjnych. Odmienne wartości dla 2006 r. w stosunku do kolejnych lat spowodowane są początkową fazą organizacyjną w funkcjonowaniu tego Centrum.

Ostatnim etapem oceny ekonomicznego funkcjonowania CIS w Białogardzie jest analiza dotycząca relacji pomiędzy przychodami a wydatkami oraz wydatkami a liczbą uczestników. Dane dotyczące relacji zostały zaprezentowane w Tabeli 4.20.

Tabela 4.20. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami ogółem Wwp =

PW 100,00% 100,00% 100,00%

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami z własnej działalności Wwpwł =

PwłW 0,00% 0,00% 0,00%

Wydatki jednostkowe na uczestnika programu Wj =

WU 1 258,65zł 4 694,33zł 4 991,00zł

Źródło: opracowanie własne

103

Z Tabeli 4.20. wynika, że wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami ogółem w całym analizowanym okresie był na poziomie 100%, co oznacza, że przychody ogółem były równe wydatkom ogółem. Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami z wła-snej działalności wynosił 0% dla wszystkich lat badanego okresu, spowodowane jest to brakiem przychodów z działalności własnej Centrum, co sprzeczne jest z podstawową ideą CIS. Wielkości charakterystyczne dla wydatków ogółem na jednego uczestnika Centrum w 2006 r. były niemal czterokrotnie niższe niż w pozostałych latach, co zwią-zane jest z krótkim okresem działania CIS, które uzyskało statut w październiku 2006 r. i nie mogło w tym czasie w pełni prowadzić swojej działalności, która poprzedzona musi być szkoleniami i kursami dla uczestników. W kolejnych latach wydatki jednostkowe są dużo niższe niż w poprzednio analizowanych centrach, a także niższe od kwoty przyjętej do porównania wynoszącej 6 900 zł143.

Centrum Integracji Społecznej w Stargardzie Szczecińskim charakteryzuje się dość krótkim okresem funkcjonowania, ponieważ statut otrzymało na początku 2007 r. Z tego powodu ekonomiczna analiza funkcjonowania Centrum jest dość ograniczona. Przychody osiągnięte przez CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 pre-zentuje Tabela 4.21.

Tabela 4.21. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [zł]

Przychody CIS Oznaczenie 2007 2008

Przychody ogółem, w tym: P 225 953,72 226 174,31

środki z Funduszu Pracy Pfp 0,00 0,00

środki z PFRON Pfr 0,00 0,00

środki z budżetów gminy i powiatu Pgp 184 330,00 178 095,00

środki z EFS Pefs 0,00 0,00

środki z własnej działalności Pwł 39 327,00 48 077,50

pozostałe Pp 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z danych zawartych w Tabeli 4.21. wynika, że przychody ogółem dla lat 2007 i 2008 były stałe i wynosiły około 226 000 zł. Spowodowane było to dość stałą wielkością środ-

143 Kwota podstawowa zasiłku dla bezrobotnych obowiązująca w 2009.r., wynosiła 575 zł miesięcznie, co daje rocznie kwotę w wysokości 6 900 zł.

104

ków pochodzących z budżetów gminy i powiatu oraz z własnej działalności. Strukturę tych przychodów określają wskaźniki w Tabeli 4.22. oraz Wykres 4.9.

Tabela 4.22. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2007 2008

Wskaźnik udziału przychodów z własnej działalności w przychodach ogółem Wwł =

PwłP 17,40 21,26

Wskaźnik udziału przychodów z Fundu-szu Pracy w przychodach ogółem Wfp =

PfpP 0,00 0,00

Wskaźnik udziału przychodów z budżetu gminy i powiatu w przychodach ogółem Wgp =

PgpP 81,58 78,74

Źródło: opracowanie własne

Wykres 4.9. Struktura przychodów w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008

pozostałe

środki z własnej działalności

środki z EFS

środki z budżetów gminy i powiatu

środki z PFRON

środki z Funduszu Pracy

Źródło: opracowanie własne

Wskaźniki zawarte w Tabeli 4.22. oraz struktura przedstawiona na Wykresie 4.9. wskazują na dość stały udział środków z własnej działalności w latach 2007 – 2008 w przychodach ogółem na poziomie około 20%, natomiast środki finansowe pochodzą-ce z budżetów gminy i powiatu stanowią około 80% wszystkich przychodów w całym analizowanym okresie. Taka sytuacja świadczy o dość dużym uzależnieniu finansowym Centrum od administracji samorządowej, przy jednoczesnym braku przychodów pocho-dzących z FP, PEFRON, czy też EFS.

105

Wysokość wydatków ze względu na rodzaj ich przeznaczenia w CIS w Stargardzie Szczecińskim przedstawia Tabela 4.23.

Tabela 4.23. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [zł]

Wydatki CIS Oznaczenie 2007 2008

Wydatki ogółem, w tym: W 224 129,59 195 563,39

na wynagrodzenia i świadczenia Wws 117 645,76 145 611,60

wydatki rzeczowo-administracyjne Wra 106 483,83 49 951,79

wydatki na inwestycje Wi 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Wydatki ogółem w CIS w Stargardzie Szczecińskim na podstawie Tabeli 4.23. w roku 2007 kształtowały się na poziomie 224 130 zł, następnie uległy obniżeniu o 28 560 zł. Spowodowane było to spadkiem o około połowę wydatków rzeczowo – administracyj-nych (z 106 484 zł na 49 952 zł) oraz mniejszym wzrostem wydatków poniesionych na wynagrodzenia i świadczenia (z 117 646 zł na 145 612 zł). Struktura tych wydatków została przedstawiona w ujęciu wskaźnikowym w Tabeli 4.24. oraz za pomocą Wykresu 4.10.

Tabela 4.24. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2007 2008

Wskaźnik udziału wydatków na wynagrodzenia i świadcze-nia w wydatkach ogółem Uws =

WwsW 52,49 74,46

Wskaźnik udziału wydatków rzeczowo – administracyjnych w wydatkach ogółem Ura =

WraW 47,51 25,54

Wskaźnik udziału wydatków na inwestycje w wydatkach ogółem Ui =

WiW 0,00 0,00

Źródło: opracowanie własne

106

Wykres 4.10. Struktura wydatków CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

2007 2008

wydatki na inwestycje

wydatki rzeczowo-administracyjne

na wynagrodzenia i świadczenia

Źródło: opracowanie własne

Dane dotyczące struktury wydatków w CIS w Stargardzie Szczecińskim przedstawio-ne w Tabeli 4.24 oraz na Wykresie 4.10 informują o występowaniu tylko dwóch rodzajów wydatków, tym samym wzrost udziału wydatków na wynagrodzenia w wydatkach ogółem w latach 2007 – 2008 wiązał się ze spadkiem udziału wydatków rzeczowo – administra-cyjnych we wszystkich wydatkach.

Wskaźniki relacji przedstawione w Tabeli 4.25. wykorzystywane są do określenia stopnia pokrycia wydatków przychodami ogółem oraz wydatków przychodami z własnej działalności; określone ponadto zostały wydatki jednostkowe na uczestnika programu realizowanego przez Centrum.

Tabela 4.25. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008

Nazwa Wzór 2007 2008

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami ogółem Wwp =

PW 100,81% 115,65%

Wskaźnik pokrycia wydatków ogółem przychodami z własnej

działalnościWwpwł =

PwłW 17,55% 24,58%

Wydatki jednostkowe na uczestni-ka programu Wj =

WU 4 228,86zł 2 642,75zł

Źródło: opracowanie własne

107

Informacje w Tabeli 4.20. wskazują na pełne pokrycie wydatków ogółem przychodami ogółem. Ponadto obserwuje się wzrost pokrycia wydatków przychodami pochodzącymi z własnej działalności, co jest pozytywną tendencją, która powoduje zwiększenie samo-dzielności finansowej Centrum. Malejące wydatki jednostkowe w przeliczeniu na uczest-nika CIS także świadczą o pozytywnych zmianach zachodzących w funkcjonowaniu tej instytucji, prowadzących do zwiększenia efektywności ekonomicznej.

Centrum Integracji Społecznej „SOS” w Szczecinie oraz Centrum Integracji Społecznej w Rogozinie otrzymały statut centrum w 2009 r. Ze względu na krótki czas działania nie podlegały one jeszcze obowiązkowi sprawozdawczości, dlatego nie ujęto ich w ekonomicznej analizie funkcjonowania centrów integracji społecznej w wojewódz-twie zachodniopomorskim.

Reasumując, należy stwierdzić, że funkcjonowanie centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim charakteryzuje się niskim poziomem przychodów pochodzących z własnej działalności, bądź nawet ich brakiem, co przekłada się na duże ich uzależnienie finansowe od pozostałych zewnętrznych źródeł przychodów, potęgo-wane dodatkowo mało zróżnicowaną ich strukturą. Poziom wydatków przeznaczanych na inwestycje jest w większości przypadków zbyt niski (lub nie występują one wcale), aby mógł on przyczynić się do dalszego rozwoju poszczególnych centrów. W większości przypadków wydatki jednostkowe na uczestnika przekraczają wysokość podstawowej kwoty, którą rocznie otrzymywałaby osoba bezrobotna.

4.2. Społeczna analiza funkcjonowania centrów integracji społecznejCelem analizy oddziaływania centrów integracji społecznej w województwie zachodnio-pomorskim na płaszczyźnie społecznej jest określenie wpływu ich działalności na poziom bezrobocia. W związku z tym dokonano analizy liczby uczestników CIS oraz analizy struktury absolwentów programów realizowanych przez poszczególne centra, a także w ujęciu całego regionu zachodniopomorskiego. Należy podkreślić, że analiza funkcjo-nowania centrów ważna jest także ze względu na ocenę skuteczności programów reali-zowanych przez poszczególne centra, czyli stanowi miernik jakości usług oferowanych przez CIS; oparta jest na badaniu danych w wyrażeniu osobowym.

Centrum Integracji Społecznej „Od Nowa” w Łobzie funkcjonuje od 2005 roku. Jest pierwszym centrum utworzonym w województwie zachodniopomorskim. Swoją działalność opiera na grupach144: budowlano – remontowo – drogowej, konserwacji zieleni, krawieckiej oraz rękodzielników. Tabela 4.26. zawiera dane dotyczące liczby

144 Na podstawie dokumentacji CIS w Łobzie

108

uczestników programów realizowanych przez Centrum z uwzględnieniem podziału na poszczególne kategorie w latach 2005 – 2008.

Tabela 4.26. Liczba uczestników CIS „Od Nowa” w Łobzie z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2005 – 2008

Uczestnicy CIS Oznaczenie 2005 2006 2007 2008

liczba osób, które rozpoczęły zajęcia Up 49 49 73 98

liczba osób uczestniczących w zajęciach U 49 49 91 147

liczba osób, które ukończyły zajęcia Uk 44 42 64 39liczba uczestników, którzy zostali przy-

uczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje

Uz 44 42 64 39

liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie (podjęli zatrudnienie, samo-zatrudnienie lub usamodzielnili się w inny

sposób)

Uu • • 57 29

liczba uczestników ponownie wykluczo-nych po zakończeniu programu Uw • • • •

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z danych zawartych w Tabeli 4.26. wynika, że liczba osób rozpoczynających zajęcia oraz liczba osób uczestniczących w zajęciach w CIS w Łobzie w pierwszym oraz drugim roku działalności wynosiła 49, w kolejnych latach rosła, aż do 2008 r., w którym liczba nowych uczestników była dwa razy większa, natomiast liczba uczestników ogółem była trzy razy większa, niż na początku badanego okresu. Świadczy to o wzroście zaintere-sowania tą formą zabezpieczenia społecznego, jak również o aktywności Centrum w za-kresie rozwoju oferty, co do ilości miejsc. Liczba osób, które ukończyły zajęcia oraz liczba uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje na początku badanego okresu wynosiła 44, w roku 2006 – 42, w kolejnym roku – 64, natomiast na koniec badanego okresu tylko 39 osób ukończyło zajęcia, zostało przy-uczonych do zawodu bądź zmieniło lub podwyższyło kwalifikacje; spadek liczby osób w tej kategorii może być spowodowany brakiem lub niewystarczającym informowaniem uczestników podczas naboru o zasadach uczestnictwa, brakiem motywacji do realizacji programu wśród uczestników, a także ogólnym spadkiem jakości oddziaływania CIS. Liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie w latach 2005 i 2006 nie jest znana, świadczy to o braku monitoringu, ponad-to uniemożliwia rzetelną ewaluację wyników programu. W kolejnych latach w badanym okresie widoczna jest tendencja spadkowa (57 w roku 2007, 29 w roku 2008), co wskazuje

109

na obniżenie skuteczności oddziaływania CIS w zakresie realizacji fundamentalnego celu istnienia tej instytucji. Liczba uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu w Centrum w Łobzie nie podlegała monitorowaniu w analizowanym okresie. Przy ocenie społecznych skutków działania Centrum, jak i przy wewnętrznej ocenie ja-kości usług, miałaby ona wręcz kluczowe znaczenie; brak danych w tym zakresie można tłumaczyć niewystarczającą współpracą z Powiatowym Urzędem Pracy.

Tabela 4.27. oraz Wykres 4.11. dotyczą wskaźników, które stanowią miernik sku-teczności funkcjonowania, ponieważ wyrażone są w ujęciu stosunkowym. W Tabeli 4.27. ujęte zostały wskaźniki oraz ich wartości w poszczególnych latach, ułatwiające ocenę społecznych skutków działalności Centrum w Łobzie; Wykres 4.11. obrazuje wartości tych wskaźników w latach 2005 – 2008.

Tabela 4.27. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2005 2006 2007 2008

Wskaźnik kwalifikowalności do programu Wp =

UpU 100,00 100,00 80,22 66,67

Wskaźnik ogólny ukończenia programu Wko = UkU 89,80 85,71 70,33 26,53

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu Wks =

UkU 89,80 85,71 87,67 39,80

Wskaźnik przyrostu kwalifikacji zawodowych Wz =

UzU 89,80 85,71 70,33 26,53

Wskaźnik usamodzielnienia ekonomicz-no – społecznego Wu =

UuU • • 62,64 19,73

Wskaźnik ponownego wykluczenia społecznego Ww =

UwU • • • •

Źródło: opracowanie własne

110

Wykres 4.11. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

120,00%

Wskażnik kwalifikalifikowalności

do programu

Wskaźnik ogólny ukończenia programu

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu

Wskaźnik przyrostu kwalifikacji

zawodowych

Wskaźnik usamodzielnienienia

ekonomiczno -społecznego

2005

2006

2007

2008

Źródło: opracowanie własne

Z danych zawartych w Tabeli 4.27. oraz na Wykresie 4.11. wynika, że wskaźnik kwa-lifikowalności do programu w latach 2005 oraz 2006 był na poziomie 100%, co oznacza, że liczba osób rozpoczynających zajęcia w tych latach była równa liczbie uczestników ogółem, natomiast w roku 2007 wskaźnik ten wynosił 88,22% a w 2008 – 66,67%, co obrazuje spadek liczby nowych uczestników oraz wzrost liczby uczestników, którym przedłużono podstawowy okres trwania programu, wynoszący 12 miesięcy. Wartości wskaźnika ogólnego ukończenia programu oraz wartości wskaźnika przyrostu kwalifikacji zawodowych w badanym okresie pokrywają się ze sobą, widoczna jest jednak wyraźna tendencja malejąca od 89,80% w 2005 r. do 26,56% w 2008 r. Te same wartości wskaź-ników oznaczają, że liczba wszystkich uczestników, którzy ukończyli program była równa liczbie osób, które zostały przyuczone do zawodu, zmieniły lub podwyższyły kwalifikacje zawodowe. Jednocześnie widoczny spadek wartości informuje o coraz niższej skutecz-ności działania CIS w Łobzie w zakresie przyuczania do zawodu, podwyższania lub zmiany kwalifikacji zawodowych uczestników w stosunku do ogólnej ich liczby. Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu informuje o relacjach pomiędzy liczbą uczestników, którzy ukończyli program realizowany przez Centrum a liczbą uczestników, którzy roz-poczęli zajęcia; malejące wartości szczegółowego wskaźnika ukończenia programu (od 89,80% w 2005 r. do 39,80% w 2008 r.) wskazują na to, że coraz mniej nowych beneficjentów Centrum kończy swój udział w podstawowym okresie trwania programu reintegracji zawodowej i społecznej, a jest on przedłużany na kolejny – 13. miesiąc.

Jedną z najważniejszych miar oddziaływania społecznego CIS jest wskaźnik usamo-dzielnienia ekonomiczno – społecznego, który dostarcza informacji o relacji pomiędzy liczbą

111

uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecz-nie, w tym podjęli zatrudnienie lub samozatrudnienie, a liczbą uczestników ogółem. W CIS w Łobzie w latach 2005 i 2006 liczba tych osób nie była monitorowana, natomiast w kolej-nych latach wartości wskaźnika kształtowały się na poziomie 62,64% w 2007 r. oraz 19,73% w 2008 r., co uwydatnia pogarszającą się jakość usług Centrum, a co za tym idzie obniżenie skuteczności oddziaływania społecznego. Z wytycznych Ministerstwa Polityki Społecznej wynika, że oczekiwany rezultat realizacji programu reintegracji społecznej i zawodowej wy-rażony stosunkiem liczby tylko osób ponownie zatrudnionych do liczby uczestników ogółem, powinien wynosić co najmniej 20%145. Na skutek braku danych spowodowanego nie prowa-dzeniem monitoringu liczby uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu, nie można oszacować wartości wskaźnika ponownego wykluczenia społecznego.

Centrum Integracji Społecznej „Przystań” w Barlinku istnieje od 2006 r. dlate-go okres analizy danych obejmuje 3 lata. Tabela 4.3. zawiera dane dotyczące liczby uczestników programów realizowanych przez Centrum z uwzględnieniem podziału na poszczególne kategorie w latach 2006 – 2008.

Tabela 4.28. Liczba uczestników CIS „Przystań” w Barlinku z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2006 – 2008

Uczestnicy CIS Oznaczenie 2006 2007 2008liczba osób, które rozpoczęły zajęcia Up 30 53 47

liczba osób uczestniczących w zajęciach U 30 53 47

liczba osób, które ukończyły zajęcia Uk 0 24 12

liczba uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawo-du, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje Uz 0 24 12

liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie (podjęli zatrudnienie, samozatrudnienie lub usamodzielnili się

w inny sposób)

Uu 0 13 12

liczba uczestników ponownie wykluczonych po zakoń-czeniu programu Uw 0 11 35*

* brak wiarygodności danych – liczba ta jest większa od liczby osób, które ukończyły program

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z danych zawartych w Tabeli 4.28. wynika, że liczba osób rozpoczynających zaję-cia oraz liczba osób uczestniczących w zajęciach w CIS w Barlinku w pierwszym roku

145 Zatrudnienie socjalne..., s.42.

112

działalności wynosiła 30, w kolejnym roku – 2007 liczba ta wzrosła do 53, a w 2008 r. wynosiła 47. Liczba nowych uczestników jest równa liczbie uczestników ogółem, co oznacza, że żadnemu z uczestników CIS program reintegracji zawodowej i społecznej nie został przedłużony; ponadto wzrost liczby uczestników w stosunku do pierwszego roku działalności o 13 osób w 2007 r. i o 17 w roku 2008 świadczy o wzroście zain-teresowania tą formą zabezpieczenia społecznego, jak również o aktywności Centrum w zakresie rozwoju oferty co do ilości miejsc. Liczba osób, które ukończyły zajęcia oraz liczba uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwali-fikacje wynosiła 24 w roku 2007 oraz 12 w roku 2008; spadek liczby osób w tej kategorii może być spowodowany brakiem lub niewystarczającym informowaniem uczestników podczas naboru o zasadach uczestnictwa, brakiem motywacji do realizacji programu wśród uczestników, a także ogólnym spadkiem jakości oddziaływania CIS. Spośród uczestników, którzy ukończyli zajęcia w CIS, usamodzielniło się ekonomicznie i społecz-nie 13 osób w 2007 r. oraz 12 osób w 2008 r., co oznacza, że tylko połowa absolwentów programu w 2007 r. usamodzielniła się, natomiast w 2008 r. usamodzielnili się wszyscy, którzy ukończyli program. Wskazuje to na wzrost skuteczności oddziaływania Centrum w realizacji podstawowego celu. Liczba uczestników ponownie wykluczonych po ukoń-czeniu programu w 2007 r. wynosiła 11, natomiast według danych w 2008 r. – 35, co wskazuje na brak wiarygodności danych za rok 2008, ponieważ liczba ta jest większa od liczby absolwentów programu. Skutkuje to brakiem możliwości właściwej interpretacji.

Tabela 4.29. oraz Wykres 4.12. odnoszą się do wskaźników, które przedstawiają miernik skuteczności funkcjonowania, jako że wyrażone są w ujęciu stosunkowym.

Tabela 4.29. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik kwalifikowalności do programu Wp = UpU 100,00 100,00 100,00

Wskaźnik ogólny ukończenia programu Wko = UkU 0,00 45,28 25,53

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu Wks = UkUp

0,00 45,28 25,53

Wskaźnik przyrostu kwalifikacji zawodowych Wz = UzU 0,00 45,28 25,53

Wskaźnik usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego Wu =

UuU 0,00 24,53 25,53

Wskaźnik ponownego wykluczenia społecznego Ww =

UwU 0,00 20,75 74,47*

113

* brak wiarygodności danych na skutek błędnej liczby uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu z Tab. 4.28.

Źródło: opracowanie własne

Wykres 4.12. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

120,00%

Wskażnik kwalifikalifikowalności

do programu

Wskaźnik ogólny ukończenia programu

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu

Wskaźnik kwalifikacji zawodowych

Wskaźnik usamodzielnienienia

ekonomiczno -społecznego

Wskaźnik ponownego wykluczenia społecznego

2006

2007

2008

Źródło: opracowanie własne

Z danych zawartych w Tabeli 4.29. oraz na Wykresie 4.12. wynika, że wskaźnik kwalifikowalności do programu we wszystkich latach analizowanego okresu był na poziomie 100%, co oznacza, że liczba osób rozpoczynających zajęcia była równa licz-bie uczestników ogółem, świadczy to o nieprzedłużaniu podstawowego okres trwania programu (12 miesięcy). Wartości wskaźnika ogólnego ukończenia programu, wartości wskaźnika przyrostu kwalifikacji zawodowych oraz wartości wskaźnika przyrostu kwalifi-kacji zawodowych w latach 2006 – 2008 pokrywają się ze sobą. W roku 2006 wynoszą 0 z powodu rozpoczęcia działalności Centrum w czasie trwania tego roku (statut centrum został nadany w marcu, natomiast program reintegracji zawodowej i społecznej trwa 12 miesięcy). W roku 2007 wskaźniki kształtują się na poziomie 45,28%, co oznacza, że spośród uczestników ogółem mniej niż połowa ukończyła program, została przyuczona do zawodu lub też zmieniła lub podwyższyła kwalifikacje zawodowe, natomiast w roku 2008 tylko 25,53% osób spośród ogólnej liczby uczestników należało do powyższej kategorii. Zmniejszająca się wartość tych wskaźników informuje o niższej skuteczności działania CIS w 2008 r. w stosunku do roku poprzedniego. Wskaźnik usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego na poziomie około 25% w latach 2007 i 2008 wskazuje na to, że tylko 1/4 uczestników zajęć prowadzonych przez CIS w Barlinku podjęła zatrudnie-nie, samozatrudnienie lub w inny sposób usamodzielniła się ekonomicznie i społecznie. Z miary wskaźnika ponownego wykluczenia społecznego w 2007 roku wynika, że około 20% spośród uczestników ogółem po zakończeniu programu zostało ponownie wykluczo-nych społecznie. Jest to wartość nieznacznie mniejsza od wskaźnika usamodzielnienia

114

ekonomiczno – społecznego w tym okresie, co wskazuje na ograniczoną skuteczność oddziaływania społecznego tego Centrum; wskaźnik wykluczenia społecznego w 2008 roku jest niewiarygodny z powodu błędnych danych przekazanych przez CIS „Przystań”, dotyczących liczby uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu.

Centrum Integracji Społecznej w Szczecinie Zachodniopomorskiego Stowarzy-szenia Rozwoju Gospodarczego uzyskało statut w maju 2006 r. W Tabeli 4.30. zawarte zostały dane dotyczące liczby uczestników programów realizowanych przez to Centrum z uwzględnieniem podziału na poszczególne kategorie w latach 2006 – 2008.

Tabela 4.30. Liczba uczestników CIS ZSRG w Szczecinie z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2006 – 2008

Uczestnicy CIS Oznaczenie 2006 2007 2008liczba osób, które rozpoczęły zajęcia Up 56 17 20

liczba osób uczestniczących w zajęciach U 56 62 25

liczba osób, które ukończyły zajęcia Uk 0 57 10

liczba uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje Uz 33 40 13

liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie (podjęli zatrudnienie, samozatrudnienie lub usamodzielnili się

w inny sposób)

Uu 0 21 2

liczba uczestników ponownie wykluczonych po zakończe-niu programu Uw • • •

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z informacji przedstawionych w Tabeli 4.30. wynika, że największa liczba osób roz-poczynających zajęcia dotyczyła pierwszego roku działalności i wynosiła 56, w kolejnych latach funkcjonowania centrum liczba ta zmniejszyła się o ponad połowę (17 w roku 2007 i 20 osób w 2008.r.). Liczba uczestników CIS w 2006 r. była równa liczbie nowych uczestników, co spowodowane było rozpoczęciem w tym roku działalności Centrum. W kolejnych latach liczba ta przewyższała liczbę nowych uczestników, co świadczy o przedłużeniu podstawowego czasu trwania programu wobec niektórych beneficjen-tów. W 2006 r. żaden uczestnik nie ukończył programu realizowanego przez Centrum. Związane jest to z datą otrzymana statutu (maj 2006 r.) i okresem trwania programu (12 miesięcy). W kolejnych latach liczba ta wynosiła odpowiednio 57 i 10. Widoczny spadek tej wartości spowodowany może być zmniejszającą się liczbą osób uczestniczących w zajęciach, a także przedłużaniem czasu trwania programu o kolejny miesiąc wobec

115

niektórych uczestników. Liczba osób, które zostały przyuczone do zawodu, zmieniły lub podwyższyły kwalifikacje kształtowała się na poziomie 33 w 2006, co świadczy o skutecz-ności działania Centrum. Mimo tego, że żaden uczestnik nie ukończył programu w tym roku, 33 osoby spośród wszystkich 56 zdołało podwyższyć, zmienić kwalifikacje, lub też zostać przyuczonym do zawodu. W kolejnym roku badanego okresu liczba ta wyniosła 40 osób, a w roku 2008 – 13 osób. Widoczny spadek tej liczby informuje o pogorsze-niu skuteczności tego typu oddziaływania przez CIS w roku 2008. Liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie w latach 2007 – 2008 ukazuje duży spadek, aż o 19 jednostek (z 21. w 2007 r. do 2. w 2008 r.), co świadczy o obniżeniu jakości usług Centrum w zakresie realizacji nadrzędnego celu jakim jest reintegracja społeczna i zawodowa. Brak danych o liczbie uczestników ponownie wykluczonych społecznie po zakończeniu programu oznacza brak kontroli skuteczności realizacji programu, a także może wskazywać na brak lub niewłaściwą współpracę z Powiatowym Urzędem Pracy.

Tabela 4.31. oraz Wykres 4.13. prezentują wartości wskaźników, które ułatwiają pomiar skuteczności funkcjonowania Centrum w Szczecinie w ujęciu oddziaływania społecznego.

Tabela 4.31. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik kwalifikowalności do programu Wp = UpU 100,00 27,42 80,00

Wskaźnik ogólny ukończenia programu Wko = UkU 0,00 91,94 40,00

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu Wks = UkUp

0,00 335,29 50,00

Wskaźnik przyrostu kwalifikacji zawodowych Wz = UzU 58,93 64,52 52,00

Wskaźnik usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego Wu =

UuU 0,00 33,87 8,00

Wskaźnik ponownego wykluczenia społecznego Ww = UwU • • •

Źródło: opracowanie własne

116

Wykres 4.13. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008

0,00%

50,00%

100,00%

150,00%

200,00%

250,00%

300,00%

350,00%

400,00%

Wskażnik kwalifikalifikowalności

do programu

Wskaźnik ogólny ukończenia programu

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu

Wskaźnik kwalifikacji zawodowych

Wskaźnik usamodzielnienienia

ekonomiczno -społecznego

2006

2007

2008

Źródło: opracowanie własne

Dane zawarte w Tabeli 4.31. oraz na Wykresie 4.13. pokazują, że w pierwszym – 2006 – roku funkcjonowania Centrum w Szczecinie kwalifikowalność do programu wynosiła 100%, następnie wartość ta znacząco obniżyła się w 2007 r. do 27,42%, a w kolejnym roku wzrosła do 80%. Oznacza to, że stosunek liczby osób rozpoczynających zajęcia do liczby uczestników ogółem w pierwszym roku był stały, co jest zrozumiałe ze względu na pierwszy nabór uczestników, w kolejnym – 2007 liczba osób nowoprzyję-tych do CIS była ponad trzykrotnie niższa niż liczba uczestników ogółem, co mogło być spowodowane kumulacją uczestników przyjętych do CIS w poprzednim roku, których podstawowy okres trwania programu kończył się w 2007 r. W roku 2008 liczba nowych uczestników stanowiła 80% uczestników ogółem, co zapewnia rotację beneficjentów na właściwym poziomie. Wskaźnik ogólny ukończenia programu w 2006 r. wynosił 0 ze względu na wyżej opisane powody. W 2007 r. wskaźnik ten był na wysokim poziomie – prawie 92%, co pozwala stwierdzić, że 92% uczestników ogółem ukończyło program reintegracji zawodowej i społecznej. W roku 2008 tych osób było tylko 40%, co może to świadczyć o braku motywacji wśród uczestników do ukończenia programu, ale też o niedoinformowaniu osób uczestniczących o zasadach realizacji programu. Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu w 2007 r. był na poziomie 335%, co oznacza, że liczba uczestników, którzy ukończyli program realizowany przez Centrum była ponad 3 razy wyższa niż liczba nowoprzyjętych uczestników. Nie jest to korzystna sytuacja, gdyż wskazuje na mniejsze zainteresowanie potencjalnych beneficjentów tą formą zabezpie-czenia społecznego w stosunku do roku poprzedniego i spadek możliwości Centrum. W roku 2008 stosunek ten wyniósł już tylko 50%, co oznacza, że liczba osób kończących zajęcia była 2 razy mniejsza niż osób rozpoczynających uczestnictwo w CIS. Stosunkowo

117

niewielkim wahaniom podlegał wskaźnik przyrostu kwalifikacji zawodowych, jego warto-ści w badanym okresie znajdowały się w przedziale od 52% do 64,52%, co oznacza, że ponad połowa uczestników ogółem podwyższyła lub zmieniła swoje kwalifikacje zawodowe albo została przyuczona do zawodu. Wskaźnik usamodzielnienia ekonomicz-no-społecznego w roku 2007 wskazuje, że prawie 34%, a w kolejnym roku działalności Centrum już tylko 8% spośród wszystkich uczestników usamodzielniło się ekonomicznie i społecznie. Charakteryzuje to pogarszającą się jakość usług CIS i wskazuje na trudną sytuację osób po ukończeniu programu, którym uczestnictwo w Centrum nie pozwoliło na zdobycie kwalifikacji pożądanych na rynku pracy, czy też na reintegrację społeczną.

Centrum Integracji Społecznej w Białogardzie swoją działalność prowadzi od paź-dziernika 2006 r. W Tabeli 4.32. przedstawione zostały dane o uczestnikach programów reintegracji społecznej i zawodowej, które realizowane są przez to Centrum, z podziałem na poszczególne kategorie w latach 2006 – 2008.

Tabela 4.32. Liczba uczestników CIS w Białogardzie z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2006 – 2008

Uczestnicy CIS Oznaczenie 2006 2007 2008

liczba osób, które rozpoczęły zajęcia Up 37 45 45

liczba osób uczestniczących w zajęciach U 37 45 45

liczba osób, które ukończyły zajęcia Uk 0 4 16

liczba uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje Uz 0 4 12

liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu usamo-dzielnili się ekonomicznie i społecznie (podjęli zatrudnienie,

samozatrudnienie lub usamodzielnili się w inny sposób)Uu 0 4 12

liczba uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu Uw • • •

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z danych przedstawionych w Tabeli 4.32. wynika, że liczba osób, które rozpoczęły zajęcia pokrywa się z liczbą uczestników w zajęciach ogółem, tak więc w analizowanym okresie żadnemu z uczestników nie został przedłużony program reintegracji społecz-nej i zawodowej. Liczba osób, które ukończyły zajęcia w 2006 r. wynosi 0 z powodu rozpoczęcia działalności CIS w październiku 2006 r. W kolejnym roku – 2007 – zajęcia ukończyły tylko 4 osoby, a w roku 2008 było tych osób 4 razy więcej w stosunku do roku poprzedniego. Liczba ta jest niska w stosunku do ogółu uczestników, jednak jej wzrost

118

może informować o wzmocnieniu motywacji wśród uczestników do ukończenia programu. Dane odnoszące się do liczby uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje oraz liczby uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie pokrywają się ze sobą w latach badanego okresu i wynoszą w roku 2007 – 4 oraz w 2008 – 12. Widoczny jest zatem trzykrotny wzrost tej liczby, który może oznaczać wzrost jakości usług oferowanych przez Centrum, a także zwiększenie efektywności zajęć odbywających się w CIS. Liczba uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu w Centrum w Białogardzie nie jest monitorowana, co uniemożliwia pogłębioną analizę oddziaływania społecznego tej instytucji.

Tabela 4.33. oraz Wykres 4.14. przedstawiają wartości wskaźników, które ułatwiają badanie społecznej skuteczności funkcjonowania.

Tabela 4.33. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2006 2007 2008

Wskaźnik kwalifikowalności do programu Wp = UpU 100,00 100,00 100,00

Wskaźnik ogólny ukończenia programu Wko = UkU 0,00 8,89 35,56

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu Wks = UkUp

0,00 8,89 35,56

Wskaźnik przyrostu kwalifikacji zawodowych Wz = UzU 0,00 8,89 26,67

Wskaźnik usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego Wu =

UuU 0,00 8,89 26,67

Wskaźnik ponownego wykluczenia społecznego Ww = UwU • • •

Źródło: opracowanie własne

119

Wykres 4.14. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

120,00%

Wskażnik kwalifikalifikowalności

do programu

Wskaźnik ogólny ukończenia programu

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu

Wskaźnik kwalifikacji zawodowych

Wskaźnik usamodzielnienienia

ekonomiczno -społecznego

2006

2007

2008

Źródło: opracowanie własne

Z danych znajdujących się w Tabeli 4.33. oraz ich graficznego odzwierciedlenia na Wykresie 4.14. wynika, że wskaźnik kwalifikowalności do programu w całym badanym okresie wynosił 100%, oznacza to, że wszyscy uczestnicy ogółem były to osoby, które rozpoczynały zajęcia w Centrum w danym roku – żadnemu z uczestników nie został przedłużony program reintegracji o dodatkowy miesiąc. Wartości wskaźnika ogólnego ukończenia programu są tożsame z wartościami wskaźnika szczegółowego ukończenia programu, dlatego że liczba osób, które rozpoczęły zajęcia jest taka sama, jak liczba uczestników ogółem w poszczególnych latach. Wartości tych wskaźników w roku 2007 wynosiły 8,89%, w roku 2008 – 35,56%, co oznacza, że tylko taki odsetek osób spośród uczestników ogółem ukończył program realizowany przez CIS. Widoczna jest tendencja wzrostowa tych wskaźników, co ma pozytywne znaczenie, jednak ze względu na krótki okres obserwacji trudno wnioskować, czy tendencja ta się utrzyma. Wartości wskaźnika przyrostu kwalifikacji zawodowych oraz wskaźnika usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego pokrywają się ze sobą i wynoszą dla roku 2007 – 8,89% oraz dla roku 2008 – 26,67%. Wartości dla roku 2007 są zdecydowanie zbyt niskie, aby można było mówić o wystarczającej efektywności oddziaływania społecznego CIS w Białogardzie. W 2008 r. odsetek osób, które podwyższyły, zmieniły lub zostały przyuczone do zawo-du, a także odsetek osób usamodzielnionych ekonomiczno–społecznie, w stosunku do liczby uczestników ogółem, był już trzykrotnie wyższy niż w poprzednim roku. Widoczna jest pozytywna tendencja wzrostowa. Wartości wskaźnika ponownego wykluczenia spo-łecznego są niemożliwe do określenia z powodu braku monitorowania przez Centrum w Białogardzie osób ponownie wykluczonych po zakończeniu programu.

120

Centrum Integracji Społecznej w Stargardzie Szczecińskim statut otrzymało w styczniu 2007 r. i od tego czasu prowadzi swoją działalność. W Tabeli 4.34. zawarte zostały dane o liczbie uczestników zajęć realizowanych przez to Centrum z podziałem na poszczególne kategorie osób uczestniczących w programach w latach 2007 – 2008.

Tabela 4.34. Liczba uczestników CIS w Stargardzie Szczecińskim z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2007 – 2008

Uczestnicy CIS Oznaczenie 2007 2008

liczba osób, które rozpoczęły zajęcia Up 53 74

liczba osób uczestniczących w zajęciach U 53 74

liczba osób, które ukończyły zajęcia Uk 4 16

liczba uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje Uz 16 26

liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie (podjęli zatrudnienie, samozatrudnienie lub

usamodzielnili się w inny sposób)Uu 3 15

liczba uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu Uw • •

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie

Z danych zawartych w Tabeli 4.34. wynika, że liczba osób, które rozpoczęły zajęcia wynosiła w 2007r. 53, a w roku 2008r. 74. Widoczny jest zatem wzrost o 21 uczestników, który ukazuje rozwój Centrum w zakresie nowych miejsc dla uczestników oraz wzrost zainteresowania tą formą pomocy wśród osób wykluczonych społecznie. Liczby te są tożsame z liczbą osób uczestniczących w zajęciach, co oznacza, że żadnemu uczestni-kowi nie został przedłużony program reintegracji społecznej i zawodowej. Liczba osób, które ukończyły zajęcia w Centrum wynosiła 4 w roku 2007., natomiast w roku 2008 zwiększyła się czterokrotnie. Oznacza to wzrost motywacji uczestników do ukończenia programu, a jednocześnie należy zaznaczyć, że wartości te są niewielkie w stosunku do ogólnej ilości uczestników. Liczba uczestników, którzy zostali przyuczeni do zawodu, zmienili lub podwyższyli kwalifikacje w pierwszym roku działalności CIS wynosiła 16, natomiast w kolejnym roku 26. Ponadto na uwagę zasługuje fakt, że liczby te są większe od liczb definiujących liczbę osób, które ukończyły zajęcia, co oznacza, że już w trakcie trwania zajęć uczestnicy zyskują nowe kwalifikacje zawodowe. Nadal na niezadowala-jącym poziomie, pomimo znaczącego pięciokrotnego wzrostu w roku 2008 w stosunku do roku poprzedniego, znajduje się liczba uczestników, którzy po zakończeniu programu

121

usamodzielnili się ekonomicznie i społecznie (3 osoby w 2007 r., 15 osób w 2008 r.). Może być to spowodowane faktem niedostosowania oferty zawodowej CIS do potrzeb lokalnego rynku pracy lub brakiem odpowiedniej skuteczności zajęć związanych z re-integracją społeczną. Liczba uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu w Centrum w Stargardzie Szczecińskim nie jest znana. Wynika to z nie prowa-dzenia monitoringu, które może być związane z brakiem lub bezskuteczną współpracą z Powiatowym Urzędem Pracy.

Tabela 4.35. i Wykres 4.15. przedstawiają wartości wskaźników, które predestynują skuteczność oddziaływania społecznego Centrum w Stargardzie Szczecińskim.

Tabela 4.35. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [%]

Nazwa Wzór 2007 2008

Wskaźnik kwalifikowalności do programu Wp = UpU 100,00 100,00

Wskaźnik ogólny ukończenia programu Wko = UkU 7,55 21,62

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu Wks = UkUp

7,55 21,62

Wskaźnik przyrostu kwalifikacji zawodowych Wz = UzU 30,19 35,14

Wskaźnik usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego Wu = UuU 5,66 20,27

Wskaźnik ponownego wykluczenia społecznego Ww = UwU • •

Źródło: opracowanie własne

122

Wykres 4.15. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

120,00%

Wskażnik kwalifikalifikowalności

do programu

Wskaźnik ogólny ukończenia programu

Wskaźnik szczegółowy ukończenia programu

Wskaźnik kwalifikacji zawodowych

Wskaźnik usamodzielnienienia

ekonomiczno -społecznego

2007

2008

Źródło: opracowanie własne

Analizując dane zawarte w Tabeli 4.35. oraz na Wykresie 4.15. można stwierdzić, że wskaźnik kwalifikowalności do programu w całym badanym okresie wynosi 100%, co oznacza, że wszyscy uczestnicy Centrum są nowymi uczestnikami, nikomu nie został przedłużony program reintegracji, ponadto implikuje to te same wartości dla wskaźnika ogólnego ukończenia programu, jak i wskaźnika szczegółowego ukończenia programu, które wynoszą dla roku 2007 – 7,55%, natomiast dla roku 2008 – 21,62%, co oznacza, że tylko taki odsetek uczestników ogółem ukończył program w tych latach. Tendencja rosnąca świadczyć może o wzroście motywacji wśród uczestników. Wskaźnik przyrostu kwalifikacji zawodowych kształtuje się na poziomie 30,19% w roku 2007 oraz 35,14 w roku 2008. Tu również zauważalna jest tendencja wzrostowa, jednak na uwagę za-sługuje fakt, że poziom tego wskaźnika jest wyższy od poziomu wskaźnika ukończenia programu, co oznacza, że więcej osób zwiększyło swoje kwalifikacje niż ukończyło program. Wskaźnik usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego oznacza, że tylko 5,66% uczestników ogółem usamodzielniło się w 2007, a 20,27% w 2008 r. Wskaźnik ten powinien być jednak wyższy niż 20%146. Wartości wskaźnika ponownego wykluczenia społecznego, z powodu braku danych o liczbie uczestników ponownie wykluczonych po zakończeniu programu nie są możliwe do ustalenia. Jednocześnie brak tych danych uniemożliwia szerszą ocenę skuteczności reintegracji społecznej i zawodowej, nawet dla potrzeb własnych CIS w Stargardzie Szczecińskim.

Centrum Integracji Społecznej „SOS” w Szczecinie oraz Centrum Integracji Społecznej w Rogozinie otrzymały statut centrum w 2009 r. Ze względu na krótki czas

146 Zatrudnienie socjalne..., s.42.

123

działania, nie podlegały one w tym czasie obowiązkowi sprawozdawczości, ponadto dane te nie byłyby kompleksowe, dlatego nie ujęto ich w analizie społecznych skutków działania centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim.

W ujęciu regionalnym do oceny społecznych skutków funkcjonowania centrów in-tegracji społecznej posłużą dane zawarte w Tabeli 4.36., w której przedstawiona jest liczba bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy w województwie zachodnio-pomorskim, suma liczby uczestników wszystkich powyżej analizowanych CIS, a także stosunek tej liczby do liczby bezrobotnych.

Tabela 4.36. Liczba bezrobotnych oraz liczba uczestników CIS w województwie zachodniopomorskim w latach 2005 – 2008

Województwo zachodniopomorskie 2005 2006 2007 2008

Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy [×103] 168,8 138,9 103,2 82,5

Uczestnicy CIS 49 105 206 246

Stosunek liczby uczestników CIS do liczby bezrobotnych [%] 0,029% 0,076% 0,200% 0,298%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie oraz Głównego Urzędu Statystycznego: www.stat.gov.pl

Ze stosunku sumy uczestników CIS (dla całego województwa zachodniopomor-skiego) do liczby bezrobotnych w województwie (Tabela 4.36.) wynika, że społeczne skutki oddziaływania CIS w ujęciu całego regionu zachodniopomorskiego są znikome, fakt ten tłumaczony jest tym, że oferta CIS skierowana jest do bezrobotnych będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Należy zwrócić uwagę, że liczba uczestników centrów wzrasta z roku na rok, co świadczy o zwiększającej się popularności tej for-my zabezpieczenia społecznego wśród organizacji trzeciego sektora w województwie zachodniopomorskim.

Reasumując, dla wszystkich analizowanych centrów integracji społecznej charakte-rystyczna jest niska liczba uczestników, którzy po ukończeniu programu usamodzielnili się społecznie i ekonomicznie. W kilku centrach liczba ta nie jest monitorowana, a jest ona podstawową wielkością świadczącą o skuteczności centrów w zakresie realizacji ich podstawowego celu, czyli reintegracji zawodowej i społecznej. Należy zwrócić uwa-gę na w większości przypadków niesatysfakcjonującą wielkość wskaźnika ukończenia programu, która świadczy o niskiej motywacji beneficjentów do ukończenia programu reintegracji zawodowej i społecznej.

124

4.3. Kierunki zmian w funkcjonowaniu centrów integracji społecznejKierunki zmian w funkcjonowaniu centrów integracji społecznej możliwe są do wy-znaczenia po przeanalizowaniu charakterystycznych zasad działania oraz sposobu realizowania zadań przez te instytucje. Jednak najsolidniejsze podstawy do ustalenia pożądanych zmian stanowi analiza funkcjonowania centrów w ujęciu ekonomicznym, a także społecznym, ze względu na powiązanie tych płaszczyzn, wynikające z przesła-nek określających podstawowe cele CIS.

Zmianą, która powinna rozwiązać problemem, związany z kwestą organizacyjno – administracyjną centrów, jest likwidacja podziału kompetencji nadawania statutu, nad-zoru i kontroli, a także przyznawania dotacji przez różne organy administracji publicznej. Wyznaczenie jednego organu, do którego właściwości należałaby kompleksowa obsługa centrów, począwszy od nadania statutu, poprzez nadzór i kontrolę, aż do przyznawania dotacji, wpłynęłaby na przejrzystość zasad związanych z monitoringiem działalności i uzależnieniem przyznawania dotacji od rzeczywistych potrzeb oraz przede wszystkim od efektów działalności danego centrum, co przełożyłoby się na podniesienie efektywno-ści ekonomicznej oraz na poziom gospodarności.

Analizując funkcjonowanie CIS pod względem ekonomicznym, można zauważyć, że centra w województwie zachodniopomorskim w bardzo małym stopniu (albo wcale) opierają swoją działalność o środki pochodzące z własnej działalności. Odwrócenie proporcji pomiędzy przychodami uzyskiwanymi ze źródeł zewnętrznych, a przychoda-mi z działalności własnej z pewnością przyczyniłoby się do zwiększenia efektywności ekonomicznej. Prowadzenie działalności wytwórczej, handlowej lub usługowej powinno stanowić dużą część przychodów centrum, a prowadzenie działalności w dziedzinach atrakcyjnych dla uczestników zwiększyłoby także ich motywację do uczestnictwa w pro-gramach. Działalność centrów mogłaby w większym stopniu opierać się na zasadach „banku czasu”, a także być prowadzona w grupach, które zapewniałyby w większym wymiarze samowystarczalność CIS, co przyczyniłoby się do zmniejszenia wydatków.

Analiza centrów funkcjonujących w województwie zachodniopomorskim pod wzglę-dem społecznym dostarczyła informacji o generalnie niskiej liczbie uczestników, którzy ukończyli zajęcia w stosunku do liczby osób, które je rozpoczęły lub w nich uczestni-czyły. Świadczy to o niskiej motywacji wśród beneficjentów do udziału w programach reintegracji zawodowej i społecznej. Aby zwiększyć motywację uczestnicy poza wypłatą świadczenia integracyjnego mogliby dostawać wynagrodzenie w naturze, pochodzące z działalności własnej centrów, poza tym zwiększyłoby to zainteresowanie beneficjentów uczestnictwem w grupach zajmujących się właśnie taką działalnością, z której bezpo-średnio mogą oni sami korzystać. Na motywację uczestników mogłaby mieć także wpływ lepsza selekcja podczas naboru, nowymi uczestnikami byłyby osoby, które naprawdę chcą reintegrować się zawodowo i społecznie, co dodatkowo wpłynęłoby na społeczne

125

oddziaływania wewnątrz grup w centrum, które już same w sobie stawałyby się na-rzędziem motywacji oraz społecznej reintegracji uczestników. Niski poziom wskaźnika usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego uczestników po ukończeniu programu wykazany w analizie społecznej funkcjonowania CIS wskazuje na brak pomocy dla osób, które zakończyły swój udział w centrum tzw. after-care w postaci grup samopomocowych, czy też spółdzielni socjalnych, które mogłyby być kolejnym etapem reintegracji zawodo-wej i społecznej, a mogłyby powstawać przy centrach lub przy instytucjach tworzących CIS.

Lepsza współpraca centrów ze społecznością lokalną przyczyniłaby się do reintegra-cji społecznej uczestników w ich środowisku. Z kolei współpraca z lokalnym otoczeniem przedsiębiorców mogłaby przyczynić się do zdobycia odbiorców działalności usługowej i wytwórczej, ale też do dostosowania dziedziny szkoleń i kursów podnoszących kwalifi-kacje do potrzeb lokalnego rynku pracy; lokalni przedsiębiorcy mogliby pozyskiwać od-powiednio wykwalifikowaną kadrę rekrutującą się spośród byłych uczestników centrum.

Wzorzec wyuczonej bezradności, tym samym pokoleniowego bezrobocia dowodzi, że najczęściej bezrobotni pochodzą ze środowisk, gdzie problemem dotknięta jest cała rodzina, a nie tylko jedna osoba, stąd oferta CIS powinna swoim zasięgiem obejmować całe rodziny.

Reasumując, wprowadzanie zmian powinno posłużyć zwiększeniu rezultatu, przy zachowaniu dotychczasowych nakładów, albo też zachowaniu obecnego rezultatu przy zmniejszeniu nakładów. Przy rozpatrywaniu kierunków zmian w odniesieniu do CIS, nakładem są środki finansowe, a więc przedmiot ekonomicznej analizy funkcjonowania tej instytucji, a rezultatem jest efektywność centrów, jako instrumentu przeciwdziałania bezrobociu.

126

127

Zakończenie

Wnioski z części teoretycznej:1. Bezrobocie w Polsce jest zróżnicowane pod względem geograficznym.2. Bezrobocie w regionach ulega ciągłym zmianom podyktowanym specyficznymi

czynnikami w poszczególnych województwach.3. Bezrobocie w polskich regionach uwarunkowane jest przede wszystkim cha-

rakterem gospodarki, która przeważa w poszczególnych częściach kraju. Duże znaczenie przypisywane jest czynnikowi związanemu z przeszłością – ilość nieistniejących Państwowych Gospodarstw Rolnych, które funkcjonowały do 1990 r. Nie bez znaczenia jest także ilość i wielkość przedsiębiorstw, które za-pewniają miejsca pracy, a także warunki do ich tworzenia i rozwoju istniejących oraz podniesienia atrakcyjności dla potencjalnych inwestorów, co z kolei wiąże się z dostępem do infrastruktury.

4. Przyczyny bezrobocia w regionach są zróżnicowane i aby skutecznie ograniczać jego wielkość, ważne jest dopasowanie instrumentów przeciwdziałania bezrobo-ciu do rzeczywistych, niejednolitych we wszystkich regionach warunków.

5. Najwyższą stopą bezrobocia w badanym okresie w Polsce charakteryzują się północne regiony i są to województwa: warmińsko-mazurskie, zachodniopomor-skie, kujawsko-pomorskie oraz do 2006 roku województwo lubuskie a od 2007 roku województwo świętokrzyskie – jedyny region leżący na południu.

6. Najpoważniejszym społecznym skutkiem bezrobocia jest pogorszenie statusu ekonomicznego bezrobotnych i ich rodzin, co wiąże się z obniżeniem ich do-chodów oraz obniżeniem ich standardu konsumpcyjnego i stopnia zaspokojenia potrzeb. Poszerza się wówczas obszar ubóstwa, które jest pochodną bezrobocia.

7. Do gospodarczych skutków bezrobocia zalicza się: utratę produkcji na skutek niepełnego wykorzystania siły roboczej, co w dalszej perspektywie czasu pro-wadzi do zmniejszenia dynamiki wzrostu produkcji, straty produkcyjne w gospo-darce, które wskazują na powiązania bezrobocia z produktem krajowym brutto, obciążenia finansowe państwa z powodu istnienia bezrobocia.

128

8. Do pozytywnych skutków bezrobocia zalicza się występowanie większej konku-rencyjności na rynku pracy, a co za tym idzie wzrost motywacji do kształcenia i zwiększenie nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, wymuszanie przekształceń strukturalnych gospodarki, zwiększenie skuteczności prowadzenia polityki anty-inflacyjnej na skutek osłabienia pozycji związków zawodowych i pracowników, przekładające się na spowolnienie dynamiki wzrostu płac, a także zmniejszenie popytu na towary, bardziej efektywne gospodarowanie w skali mikroekonomicz-nej, na skutek zwiększenia wydajności, dyscypliny i motywacji pracowników, a także racjonalizacja wielkości zatrudnienia.

9. Bezrobocie powoduje stratę PKB, wywołuje obciążenia dla budżetu państwa, obniża standard życiowy osób bezrobotnych oraz przynosi negatywne skutki społeczne. Bezrobocie jest problemem nie tylko indywidualnego bezrobotnego i jego rodziny, ale poważnym problemem społecznym i ekonomicznym.

10. W województwie zachodniopomorskim regionalne programy przeciwdziałania bezrobociu realizowane są przez Wojewódzki Urząd Pracy w Szczecinie. Ze względu na źródło finansowania można je sklasyfikować na: finansowane ze środków nie pochodzących z Unii Europejskiej, finansowane lub współfinanso-wane ze środków unijnych.

11. Projekty Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie przyczyniają się nie tylko do wsparcia zawodowego beneficjentów, ale także pozwalają dostarczyć rzetelnych i aktualnych danych związanych z regionalnym rynkiem pracy i wypracować innowacyjne rozwiązania w tym zakresie.

12. Nakłady państwowe na przeciwdziałanie bezrobociu, zgodnie z polityką państwa, pochodzą z Funduszu Pracy. Podstawowy wpływ na skalę i strukturę wydatków z Funduszu Pracy ma sytuacja na rynku pracy, a w szczególności poziom bezro-bocia, liczba osób uprawnionych do zasiłków i świadczeń finansowanych z tego Funduszu oraz przewidziane w planie finansowym Funduszu Pracy środki na finansowanie programów aktywnego przeciwdziałania bezrobociu.

13. Dużą rolę w przeciwdziałaniu bezrobociu odgrywają instytucje rynku pracy, po-nieważ odznaczają się różnorodnością form i metod działania. Instytucje te wiążą organy samorządu terytorialnego z procesami kreowania i realizacji polityki rynku pracy. Istnienie w obecnej formie tych instytucji powoduje, że podmiotami odpo-wiedzialnymi za realizację zadań z zakresu polityki przeciwdziałania bezrobociu obok władz centralnych są także marszałkowie województw, starostowie, a także wojewodowie. Pozwala to na większe dopasowanie form przeciwdziałania do potrzeb regionalnych i lokalnych.

14. Wysoko wyspecjalizowanym instrumentem przeciwdziałania bezrobociu są cen-tra integracji społecznej. Są one nakierowane na pomoc w readaptacji zawodowej

129

i społecznej grup osób obarczonych najpoważniejszymi cechami marginalizacji społecznej.

15. Centra integracji społecznej są stosunkowo nowym rozwiązaniem w zakresie prowadzenia polityki społecznej, przeciwdziałania bezrobociu i tworzenia funda-mentów ekonomii społecznej. Z uwagi na powyższe powinny one zasługiwać na szczególne traktowanie, uwzględniające złożoną charakterystykę grup osób, dla których są przeznaczone.

16. Z założenia centra powinny służyć pomocą osobom zmotywowanym do podjęcia konstruktywnych zachowań, zmieniających swoje dotychczas niesatysfakcjo-nujące życie, stąd ważna rola jaką odgrywają służby zatrudnienia i pomocy społecznej, które powinny ze sobą ściśle współdziałać na etapie kwalifikowania i motywowania beneficjenta do uczestnictwa w innowacyjnej formie zatrudnienia.

17. Sprawne i efektywne funkcjonowanie CIS na rzecz przeciwdziałania bezrobociu silnie uzależnione jest od współpracy pomiędzy instytucją tworzącą centrum z innymi instytucjami, takimi jak: powiatowy urząd pracy, miejski ośrodek pomocy społecznej, a także z samorządem lokalnym oraz otoczeniem biznesowym.

18. W województwie zachodniopomorskim obserwujemy ciągle rosnącą liczbę CIS. Od czasu wejścia ustawy umożliwiającej tworzenie centrów do chwili obecnej powstało ich 7, żadne centrum nie przestało funkcjonować, a wręcz wszystkie planują rozwinięcie swojej działalności.

19. Fakt, że w przypadku wszystkich centrów na terenie województwa zachodniopo-morskiego, instytucjami tworzącymi są organizacje trzeciego sektora, wskazuje na właściwe prowadzenie racjonalnej polityki społecznej przez lokalne samorzą-dy, które to stają się usługobiorcami dla centrów – a to warunkuje najczęściej sens ich funkcjonowania i wpływa na ich dalszy rozwój.

20. Sieć centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim oferuje szeroki zakres usług, dopasowanych do beneficjentów. Usługi te są odpowiednio dobrane w ujęciu lokalnego otoczenia zewnętrznego, zwłaszcza do sytuacji na rynku usług i rynku pracy. Ponadto, stwarza to możliwość przekazywania zadań przez lokalne samorządy centrom, co prowadzi do tańszej realizacji zadań wła-snych niż w przypadku ich wykonania przez komercyjnych usługodawców.

Wnioski z części empirycznej:1. Funkcjonowanie centrów integracji społecznej w województwie zachodniopomor-

skim charakteryzuje się niskim poziomem przychodów pochodzących z własnej działalności, bądź nawet ich brakiem, co przekłada się na duże ich uzależnie-nie finansowe od pozostałych zewnętrznych źródeł przychodów, potęgowane

130

dodatkowo mało zróżnicowaną ich strukturą. Poziom wydatków przeznaczanych na inwestycje jest w większości przypadków zbyt niski, aby mógł on przyczynić się do dalszego rozwoju poszczególnych centrów. W większości przypadków wydatki jednostkowe na uczestnika przekraczają wysokość podstawowej kwoty, którą rocznie otrzymywałaby osoba bezrobotna.

2. Ze stosunku sumy uczestników CIS (dla całego województwa zachodniopomor-skiego) do liczby bezrobotnych w województwie wynika, że społeczne skutki oddziaływania CIS w ujęciu całego regionu zachodniopomorskiego są znikome, fakt ten tłumaczony jest tym, że oferta CIS skierowana jest do bezrobotnych bę-dących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Należy zwrócić uwagę, że liczba uczestników centrów wzrasta z roku na rok, co świadczy o zwiększającej się popularności tej formy zabezpieczenia społecznego wśród organizacji trzeciego sektora w województwie zachodniopomorskim.

3. Dla wszystkich analizowanych centrów integracji społecznej charakterystyczna jest niska liczba uczestników, którzy po ukończeniu programu usamodzielnili się społecznie i ekonomicznie. W kilku centrach liczba ta nie jest monitorowana, a jest ona podstawową wielkością świadczącą o skuteczności centrów w zakre-sie realizacji ich podstawowego celu, czyli reintegracji zawodowej i społecznej. Należy zwrócić uwagę na w większości przypadków niesatysfakcjonującą wielkość wskaźnika ukończenia programu, która świadczy o niskiej motywacji beneficjentów do ukończenia programu reintegracji zawodowej i społecznej.

4. Kierunki zmian w funkcjonowaniu centrów integracji społecznej możliwe są do wyznaczenia po przeanalizowaniu charakterystycznych zasad działania oraz sposobu realizowania zadań przez te instytucje. Jednak najsolidniejsze pod-stawy do ustalenia pożądanych zmian stanowi analiza funkcjonowania centrów w ujęciu ekonomicznym, a także społecznym. W wyniku przeprowadzonej anali-zy konieczne wydaja się następujące zmiany:a) likwidacja podziału kompetencji nadawania statutu, nadzoru i kontroli, a tak-

że przyznawania dotacji przez różne organy administracji publicznej;b) wyznaczenie jednego organu, do którego właściwości należałaby kom-

pleksowa obsługa centrów, począwszy od nadania statutu, poprzez nadzór i kontrolę, aż do przyznawania dotacji, co wpłynęłoby na przejrzystość zasad związanych z monitoringiem działalności i uzależnieniem przyznawania dotacji od rzeczywistych potrzeb oraz przede wszystkim od efektów działal-ności danego centrum;

c) odwrócenie proporcji pomiędzy przychodami uzyskiwanymi ze źródeł ze-wnętrznych, a przychodami z działalności własnej, co z pewnością przyczy-niłoby się do zwiększenia efektywności ekonomicznej;

131

d) dużą część przychodów centrum powinno stanowić prowadzenie działalno-ści wytwórczej, handlowej lub usługowej;

e) prowadzenie działalności w dziedzinach atrakcyjnych dla uczestników zwiększyłoby ich motywację do uczestnictwa w programach;

f) działalność centrów mogłaby w większym stopniu opierać się na zasadach „banku czasu”, a także być prowadzona w grupach, które zapewniałyby w większym wymiarze samowystarczalność CIS, co przyczyniłoby się do zmniejszenia wydatków.

7. Analiza centrów funkcjonujących w województwie zachodniopomorskim pod względem społecznym dostarczyła informacji o generalnie niskiej liczbie uczest-ników, którzy ukończyli zajęcia w stosunku do liczby osób, które je rozpoczęły lub w nich uczestniczyły. Świadczy to o niskiej motywacji wśród beneficjentów do udziału w programach reintegracji zawodowej i społecznej. Aby zwiększyć mo-tywację uczestnicy poza wypłatą świadczenia integracyjnego mogliby dostawać wynagrodzenie w naturze, pochodzące z działalności własnej centrów.

8. Na motywację uczestników CIS mogłaby mieć wpływ lepsza selekcja podczas naboru, nowymi uczestnikami byłyby osoby, które naprawdę chcą reintegrować się zawodowo i społecznie, co dodatkowo wpłynęłoby na społeczne oddziaływa-nia wewnątrz grup w centrum, które już same w sobie stawałyby się narzędziem motywacji oraz społecznej reintegracji uczestników.

9. Niski poziom wskaźnika usamodzielnienia ekonomiczno – społecznego uczest-ników po ukończeniu programu wykazany w analizie społecznej funkcjonowania CIS wskazuje na brak pomocy dla osób, które zakończyły swój udział w centrum tzw. after-care w postaci grup samopomocowych, czy też spółdzielni socjalnych, które mogłyby być kolejnym etapem reintegracji zawodowej i społecznej, a mo-głyby powstawać przy centrach lub przy instytucjach tworzących CIS.

10. Lepsza współpraca centrów ze społecznością lokalną przyczyniłaby się do rein-tegracji społecznej uczestników w ich środowisku. Z kolei współpraca z lokalnym otoczeniem przedsiębiorców mogłaby przyczynić się do zdobycia odbiorców działalności usługowej i wytwórczej, ale też do dostosowania dziedziny szkoleń i kursów podnoszących kwalifikacje do potrzeb lokalnego rynku pracy; lokalni przedsiębiorcy mogliby pozyskiwać odpowiednio wykwalifikowaną kadrę rekru-tującą się spośród byłych uczestników centrum.

132

Bibliografia

Wydawnictwa zwarte:1. Akcja Dotacja 2008. Regionalny program wspierający samozatrudnienie, dla

osób chcących założyć własną działalność gospodarczą, realizowany na terenie województwa zachodniopomorskiego. WUP w Szczecinie, Szczecin 2008.

2. Bezrobocie w Polsce – Diagnoza sytuacji, pożądane kierunki w ograniczaniu bezrobocia. Red. J. Ostaszewski. SGH – Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006.

3. Borkowski T., Marcinkowski A., Socjologia bezrobocia. Wyd. Śląsk, Katowice 1999.

4. Czernielewska–Rutkowska M., Budżet ogólny Unii Europejskiej. Stan obecny i perspektywy. Difin, Warszawa 2007.

5. Od trzeciego sektora do przedsiębiorczości społecznej – wyniki badań ekonomii społecznej w Polsce. Red. J. Dąbrowska. Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warsza-wa 2008.

6. Dylewski M., Filipiak B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M., Podstawy analizy finan-sowej w jednostkach samorządu terytorialnego. FNUS, Szczecin 2003.

7. Dylewski M., Filipiak B., Szewczuk A. Finanse publiczne. Instrumenty, struktury, procesy. FNUS, Szczecin 2004.

8. Finanse Unii Europejskiej. Red. C. Bernis. WAE, Wrocław 2005.9. Fundusze UE dla jednostek samorządu terytorialnego w latach 2007 – 2013.

Część I Przewodnik po funduszach UE dla JST. Red. M. Szczepański. Twigger, Warszawa 2007.

10. Fundusze Unii Europejskiej doświadczenia i perspektywy. Red. H. Skarżyńska. Studio EMKA, Warszawa 2006.

11. Grzelak A., Makroekonomia w procesie integracji z Unią Europejską. WSIE, Szczecin 2005.

12. Hudson J., Unemployment after Keynes. Towards a New General Theory. Harve-Harve-ster, Wheatsheaf, St. Martin’s Press, New York 1988.

13. Informacja o aktywnych formach przeciwdziałania bezrobociu i wykorzystaniu środków finansowych. Ministerstwo pracy i polityki społecznej. Warszawa 2006.

14. Informacje i opracowania statystyczne, Bezrobocie rejestrowane I-III kwartał 2008 r. Główny Urząd Statystyczny, ZWS, Warszawa 2008.

15. Korenik S., Dysproporcje w rozwoju regionów Polski – wybrane aspekty. WAE, Wrocław 2003.

133

16. Krajowy Plan Działań na Rzecz Zatrudnienia na 2008 rok. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2008.

17. Kukulak-Dolata I., Pichla J. Rola publicznych służb zatrudnienia i agencji pracy na rynku pracy. IPISS, Warszawa 2007.

18. Kwiatkowski E., Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. PWN, Warszawa 2002.19. Lamb R., Poradnictwo zawodowe w zarysie. KUP, Warszawa 1998.20. Leksykon rynku pracy, KUP, Warszawa 1997.21. Makro- i mikroekonomia. Podstawowe problemy. Red. S. Marciniak. PWN, War-

szawa 2001.22. Organiściak-Krzykowska A., Regionalne uwarunkowania bezrobocia. Wyd. Uni-

wersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2005.23. Owsiak S. Finanse Publiczne. Teoria i praktyka. PWN, Warszawa 2002.24. Paszport do zatrudnienia – pilotażowy program regionalny. WUP w Szczecinie,

Szczecin 2008.25. Parzęcki R., Podstawy wiedzy o edukacji i poradnictwie zawodowym. WSHE,

Włocławek 1999.26. Polska. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierające

wzrost gospodarcze i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spójności. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2007.

27. Polska 2008. Raport o rynku pracy oraz zabezpieczeniu społecznym. MPiPS, Warszawa 2008.

28. Pomoc społeczna wobec zjawiska bezrobocia. Raport z badań. Red. M. Szylko-Skoczny. Fundacja im. F. Eberta, Warszawa 1993.

29. Przewodnik po Europejskim Funduszu Społecznym. Biblioteka Rynku Pracy LECHAA, Lublin 2006.

30. Puślecki Z., Polska w warunkach członkowstwa w Unii Europejskiej i globalizacji. Wyd. Forum Naukowe, Poznań 2007.

31. Sadowski Z., Wach T., Leksykon pracy, bezrobocia i zabezpieczenia społeczne-go. Biblioteczka Pracownicza, Warszawa 2003.

32. Santuari C. B. A., Przedsiębiorstwo społeczne we Włoszech. Doświadczenia spółdzielni społecznych. MPiPS, Warszawa 2005.

33. Sienicka A., Tyrowicz J., Publiczne służby zatrudnienia a organizacje pozarzą-dowe w realizacji usług rynku pracy – uwarunkowania prawne. FISE, Warszawa 2006.

34. Socha M., Sztanderska U., Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce. PWN, Warszawa 2000.

35. System finansowy w Polsce. Red. B. Pietrzak, Z. Polański, B. Woźniak. PWN, Warszawa 2003.

134

36. Szkolenie na życzenie. Regionalny program wsparcia dla osób bezrobotnych województwa zachodniopomorskiego poprzez uczestnictwo w wybranym szko-leniu. WUP w Szczecinie, Szczecin 2008.

37. Śliwa J., Fundusze unijne bez tajemnic. WNWZ, Warszawa 2008.38. Uryga J., Magielski W., Bienias I., Środki unijne. Klasyfikacja, funkcjonowanie,

ewidencja i rozliczanie. ODDK, Gdańsk 2007.39. Zatrudnienie socjalne. Informacja o regulacjach prawnych oraz standardy usług

świadczonych przez Centra Integracji Społecznej. MPiPS, Warszawa 2005.40. Ziółkowski P., Promocja zatrudnienia i instytucje rynku pracy. Ustawa z omówie-

niem. Dom wydawniczy ABC, Warszawa 2004.

Artykuły:41. Raport: Bezrobocie w regionach, www.jobpilot.pl42. Zeszyt Informacyjno-Metodyczny Doradcy Zawodowego. w: Zeszyt nr 31. Infor-

macja zawodowa, Warszawa 2005.

Inne:43. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym. Dz.U. 2003 Nr 122,

poz. 1143 ze zm.44. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy Dz.U. 2004 r., Nr 99, poz. 1001.45. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 października 2007 r.

w sprawie określenia wzoru sprawozdania przedstawianego przez centrum inte-gracji społecznej, Dz.U. 2007 nr 196 poz. 142

46. Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie wysokości zasiłku dla bezrobotnych, Monitor Polski nr 33, poz. 494.

47. Materiały wewnętrzne Wydziału Współpracy Społecznej Urzędu Marszałkow-skiego Województwa Zachodniopomorskiego w Szczecinie.

48. Materiały wewnętrzne Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Szczecinie.49. Rejestr Centrów Integracji Społecznej. Oddział Rynku Pracy, Wydział Polityki

Społecznej Zachodniopomorskiego Urzędu Wojewódzkiego.50. www.bialystok.uw.gov.pl51. www.duw.pl52. www.ec.europa.eu53. www.efs.gov.pl54. www.eures.praca.gov.pl

135

55. www.fundacjatpp.pl56. www.kpp.org.pl.57. www.psz.praca.gov.pl.58. www.stat.gov.pl59. www.uw.rzeszow.pl60. www.uwoj.bydgoszcz.pl61. www.wup.pl62. www.zsrg.szczecin.pl

136

Spis tabel

Tabela 1.1. Bezrobotni zarejestrowani w urzędach pracy w latach 2005 – 2008 – stan w końcu roku ____________________ 15

Tabela 1.2. Wybrane kategorie bezrobotnych według województw – stan w końcu grudnia 2008 r. _____________________________ 18

Tabela 1.3. Wybrane kategorie bezrobotnych według województw – stan w końcu grudnia 2008 r. _____________________________ 19

Tabela 2.1. Liczba osób oraz struktura korzystających z najważniejszych form aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach 2005 – 2007 _____________________________________ 36

Tabela 2.2. Wysokość i struktura przychodów Funduszu Pracy w latach 2005 – 2007 _____________________________________ 45

Tabela 2.3. Wysokość i struktura wydatków Funduszu Pracy w latach 2005 – 2007 _____________________________________ 47

Tabela 2.4. Wysokość i struktura wydatków Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w latach 2005 – 2007 ______________ 49

Tabela 2.5. Priorytety Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007-2013 z uwzględnieniem komponentów _____________ 55

Tabela 2.6. Wysokość oraz struktura środków POKL w latach 2007-2013 dostępnych dla Polski ____________________ 57

Tabela 3.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach województwa zachodniopomorskiego w latach 2005 – 2008 [%] _______________ 76

Tabela 3.2. Centra integracji społecznej w województwie zachodniopomorskim _______________________ 78

Tabela 4.1. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [zł] ____________ 86

Tabela 4.2. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [%] ___________ 87

Tabela 4.3. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [zł] ____________ 88

Tabela 4.4. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [%] ___________ 89

Tabela 4.5. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 _____________________________ 90

Tabela 4.6. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [zł] ___________ 91

137

Tabela 4.7. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [%] ___________ 91

Tabela 4.8. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [zł] ___________ 92

Tabela 4.9. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [%] ___________ 93

Tabela 4.10. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 _____________ 94

Tabela 4.11. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [zł] ____________ 95

Tabela 4.12. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [%] ____________ 96

Tabela 4.13. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [zł] ____________ 97

Tabela 4.14. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [%] _______________________ 97

Tabela 4.15. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 __________________________ 98

Tabela 4.16. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [zł] ________________ 99

Tabela 4.17. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [%] ____________________ 100

Tabela 4.18. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [zł] _______________ 101

Tabela 4.19. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [%] ____________________ 101

Tabela 4.20. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 _______________________ 102

Tabela 4.21. Wielkość przychodów ze względu na źródło ich pochodzenia w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [zł] _____ 103

Tabela 4.22. Najważniejsze wskaźniki struktury przychodów w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [%] __________ 104

Tabela 4.23. Wielkość wydatków ze względu na ich przeznaczenie w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [zł] _____ 105

Tabela 4.24. Najważniejsze wskaźniki struktury wydatków w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [%] __________ 105

Tabela 4.25. Najważniejsze wskaźniki relacji określone dla CIS Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 ________________________ 106

138

Tabela 4.26. Liczba uczestników CIS „Od Nowa” w Łobzie z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2005 – 2008 __________________ 108

Tabela 4.27. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 [%] _________________________ 109

Tabela 4.28. Liczba uczestników CIS „Przystań” w Barlinku z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2006 – 2008 ___ 111

Tabela 4.29. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 [%] ________________________ 112

Tabela 4.30. Liczba uczestników CIS ZSRG w Szczecinie z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2006 – 2008 __________________ 114

Tabela 4.31. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 [%] ______________________ 115

Tabela 4.32. Liczba uczestników CIS w Białogardzie z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2006 – 2008 __________________ 117

Tabela 4.33. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 [%] _________________________________ 118

Tabela 4.34. Liczba uczestników CIS w Stargardzie Szczecińskim z uwzględnieniem podziału na kategorie w latach 2007 – 2008 ___ 120

Tabela 4.35. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 [%] __________ 121

Tabela 4.36. Liczba bezrobotnych oraz liczba uczestników CIS w województwie zachodniopomorskim w latach 2005 – 2008 _____ 123

139

Spis wykresów

Wykres 1.1. Stopa bezrobocia w poszczególnych województwach w latach 2005 – 2008 _____________________________________ 15

Wykres 2.1. Liczba osób korzystających z najważniejszych form aktywnego przeciwdziałania bezrobociu w Polsce w latach 2005 – 2007 ______ 37

Wykres 2.2. Wysokość w mln zł i struktura przychodów Funduszu Pracy w latach 2005–2007 ______________________________________ 46

Wykres 2.3. Wysokość w mln zł i struktura wydatków Funduszu Pracy w latach 2005–2007 ______________________________________ 48

Wykres 2.4. Wysokość w mln zł i struktura wydatków Funduszu Pracy na aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu w latach 2005 – 2007 _____________________________________ 49

Wykres 2.5. Powiązania funduszy unijnych z poszczególnymi Programami Operacyjnymi ________________________________ 53

Wykres 2.6. Struktura środków PO KL w latach 2007-2013 dostępnych dla Polski ______________________________________________ 58

Wykres 3.1. Stopa bezrobocia rejestrowanego w powiatach województwa zachodniopomorskiego w latach 2005 – 2008 [%] _______________ 77

Wykres 4.1. Struktura przychodów w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 _____________________________________ 87

Wykres 4.2. Struktura wydatków w CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 _____________________________________ 89

Wykres 4.3. Struktura przychodów w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 _____________________________________ 92

Wykres 4.4. Struktura wydatków w CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 _____________________________________ 93

Wykres 4.5. Struktura przychodów w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 _____________________________________ 96

Wykres 4.6. Struktura wydatków w CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 _____________________________________ 98

Wykres 4.7. Struktura przychodów w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 ____________________________________ 100

Wykres 4.8. Struktura wydatków w CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 ____________________________________ 102

Wykres 4.9. Struktura przychodów w CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 ____________________________________ 104

140

Wykres 4.10. Struktura wydatków CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 ____________________________________ 106

Wykres 4.11. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Od Nowa” w Łobzie w latach 2005 – 2008 ____________________________ 110

Wykres 4.12. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS „Przystań” w Barlinku w latach 2006 – 2008 ___________________________ 113

Wykres 4.13. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS ZSRG w Szczecinie w latach 2006 – 2008 _________________________ 116

Wykres 4.14. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Białogardzie w latach 2006 – 2008 _______________________ 119

Wykres 4.15. Wskaźniki społecznych skutków działania CIS w Stargardzie Szczecińskim w latach 2007 – 2008 _____________ 122