borivoj Čović - rezultati sondiranja na preistoriskom naselju u gornjoj tuzli

8/11/2019 Borivoj ovi - Rezultati sondiranja na preistoriskom naselju u Gornjoj Tuzli

1/93

BORIVOJ

ezultati sondiranja na preistoris om naselju

ornjoj Tuzli

RESULT TE DER SONDIERUNGEN UF DER PRXHISTORISCHEN SIEDLUNG

IN

GORNJ

TUZL

Preistorisko naselje u Gornjoj Tuzli smj e

teno je na krajnjim

obroncima

pla-

nine

Majevice,

koja tuzlanski

bazen

odvaja

od

Bosanske

Posavine

.

Naselje

se

pr u

a

uz

gornji

dio

tok

a

Jale,

od njene

desne

obale do

obronaka

brda

Huma.

po

povr

inskim nalazima

fragmenata , ukupna povrin9. ovog

preistoriskog

na-

selja iznosi

12-15 ha. Znatan

dio

ove povr

ine nalazi se danas ispod relativno

gusto

centralnog

dijela Gornj

e Tuzie, a ostala

povr

ina

pod

ba

ta

ma i sa razmjetenim grupama zgrada, sokacima imahalama

va

ro

ic

e.

Usljed takve

situacije

bili su, kroz dosta dugo

vrijeme, kulturni

slojevi prei-

storiskog naselja izlagani destrukcijama i

Najvi

e

je pritom

stradao sloj, su gornji nivoi potpuno

intenzivnom

obradom ze-

mlj e itd.

Kopanjem

bunara

uz gotovo svaku koje

se od 16 v.

na dobrom dijelu povr

ine preistoriskog

naselja moralo p

onavljati,

bili

su mjesti-

i stariji sed imenti , sve do

zdravic

e. Najzad\ ru enje i obnavljanje

zg

rada

, u centru

varo

ice, uz

stalnu

postepenu naplavinu

od

Huma

prema

desnoj

obali

Jale , dovelo

je

do

formiranja recentnog sloja

(debljine

do

1 m), koj i

je

p

ot

puno

pokrivao

preisto-riski sloj

ovog naselja. Interesantno

je da

su u ovom

recentnom sloju

veoma a

ponekad

i u

znatnoj zastu-

pljeni fragmenti grube

k

eramike,

koja

je po oblicim

a i

fakturi starija od

preistoriskog sloja . Ovaj zanimljivi nastao je

zbog

toga to

su

kopanjem

bu

nara l dubljih

t e

melja bi l

e na

povrinu izbacivane znatnije

grube keramike iz dubljih slojeva. Osim

to

ga,

pr

eistoriski sloj sigurno nije

bio

formiran tako da pokriva

ranije

naseljavani

prostor,

pa su

stariji

sedimenti

izbijali na

povr

in u

.

Oranjem,

k )panj em i

napla

vima

bili

su fragmenti ove

starije keramike po povr

ini i infiltrirali ovaj recentni sloj,

ponekad

i do

znatne mj

e

re

.

Postojanje

preistoriskog lokaliteta

na ovom mjestu

konstatovao

je prvi

Basler 1949 godine, u vezi s nalazom jednog groba st.arijeg eljeznog doba l . 1954 godine

bili su u toku pripremni

radovi

na

podizanju

nove zgrade Osmogodi

nje kole u

Gornjoj

Tuzl i . Tom prilikom

bila

je, iz

dubljih

kopova za

temelje

, pre-

istoriske

ke

ramike,

pa je

prilikom

obilaska te rena, upravnik muzeja u

Tuzli Milica Baum

ko nstatovala postojanje

preistor iskog naselja

sa

debljim

sedimen-

tima . Nakon to

ga

ob ila je

lokalitet ekipa

koju su M. Baum, dr A. Benac i

B.

Utvr

de

no je da

se

radi

o

na s

e

lju

starijih preistoriskih kultura, na kome

bi

trebalo

izvr

iti

sondiranj

e up. plan prostora na kome je

vr

eno

sondiranje - Prilog I).

Ujesen

1955

godine obi

ao

je autor ponovo ovaj lokalitet

i

tom prilikom izvr-

eno je i prvo

sondiranje.

Cilj sondiranja je

bio

prvenstveno

da

se

kontroli

e

da li

up

. GZM

NS

sv. XII -

1957,

Arheologija ,st r.

252-253.


2/93

S

BORIVOJ

COVIe

eventualno

postoje jo

neki

grobovi starijeg eljeznog

doba.

S to

ga

j prva

sonda

po-

stavljena neposredno uz Mustafe (ranije N. Zbog veoma

skromnog raspolo

ivog prostora

u

dvori

tu,

sonda je bila

ve

oma malih dimenzija

(lx4

m). Novi preistoriski

grobovi

nisu bili ali je

konstatovan

, ispod

recentnih

na -

slaga

debljine

0,60 m, kulturni sloj naselja, koji se na

dubini

od 1,80 m jo

nije

zavra-

vao (probna

sonda

B-1955).

Istom

prilikom

su

pregledani,

u

neposre

dnoj

blizini,

profili

jedne 2 m

duboke

ja me, iskopane za svrhe prilikom

kole (Kre-

U toj

jami

kons ta tovan je recentni sloj

debljine

0,90 m, a ispod

njega

kulturni slo.i

pr

eistoriskog naselja,

debljine

cca 1 m. Isp od ovog sloja, rela-

tivno

tamnog

rastresitog, mogla . e biti

zapa

ena povr

ina

jednog novog sloja sa veli-

kom grube crvenkaste keramike. Tom prilikom

je iz

profila

jame, iz

najmla-

preistoriskog sloja,

sa

dub

ine

1,50-1,70

m,

jedna

posudica (T. XIV,

4) i par fragmenata (T. XV, 11).

1956 godine otvorena je u n e

posrednoj

blizini nove zgr

ade

Osmogodi

nje kole

jo

jedna

probna

sonda (probna

sonda C-1956), 3x4 m. N ak on

skidanja, na

ovom

mjestu

izuzetno d .b log

1,

20 m), i

sa mnogo recentnih objekata

infiltriranog nanosa, je i uzrok ovog

dio

povr

in e ove sonde za-

uzimao je neki stari, prije du

eg vremena zasuti bunar, Kada su, povr

ine

na

1,20 m,

fiksirane

ivice ovog

bunara,

dalje

iskopavanje

moralo je biti

na

juni dio

sonde,

dimenzija

4x2

m. Ovaj dio sonde iskopan je

do

dubine 3,50 m, pri

su se

stalno pojavljivali

no

vi,

stratigrafski

dobro izdvojeni

se

dimenti. Po

to je

otko-

pna

povr

ina bila

suvie

mala

za

njihovo precizno

a

raspolo

iva sredstva

i

vrijeme za ovo sondiranje

nisu

dozvoljavali otvaranje novih povrin a ,

dalje

iskopavanje

je

bilo obustavljeno.

1957 godine otkopana je prva sonda (sonda 1-1957), povr

in e 30 m (7,5x4

m). U ovoj

sondi

bio je,

prvi put

na

ovom naselju,

iskopan

kompl

e tan k u

lt

urni sloj

do

zdravice

i -

pored

bronzanodopskog i neolitskog 510 a -

po -

stojanje i najstarijeg , kulturnog nivoa. ni ovom sondom

nije

bila u dovoljnoj mjeri

fiksirana

komple t

na

stratigrafi ja ovog

na s

elja. Ovo

prvenstveno zbog toga to

je

sonda

bila

postavljena bl i

e

junoj

perife

r iji naselja, pa

je ukupna debljina sloja iznosila svega 2,70 m. Zbog toga su - kao re zult at isklinjavanj a

- pojedini kulturni horizonti bili

pr

edstavljeni

relativno

tankim i

siroma

nim

sedi-

mentima. Osim toga, bile su na

otkopnom

prostoru, u toku ivota n aselj a , sa

horizonata ukopavan e jame

za kolce

do t zdravicu, su probijeni i po-

svi

stariji

slojevi.

Ovakva situacija dikt irala je potreb u da

se

preduzme jo

jedan

sonda

ni

zahvat.

1958 godine bila je

otvorena

jo jedna sonda

(sonda II -

1958),

povr

ina

88 m

2

.

Na ovoj povrini bio

.ie skinut relativno tanki

(0,40 m)

recentni

na

nos

i otkopan

preistoriski

sloj

naselja. Iskopavanje

starijih slojeva

nastav

l je no

je zatim

samo

II

sjevernoj

polovini sonde (II II), povrine 40 m

2

.

Zdravica je dostignuta na

dubini od 5,40-5,50 m . Ovog puta bio je, centralni dio

naselja

i

svi

va

niji sedimenti koji su se u

toku

dugog postojanja preistoriskog naselja

na

ovom mjestu formir

ali.

Recentnih

sloja

nije

bilo, a

na

s tala ukopavanjem elemenata

sa preistoriskih

ho r i

zonata

u sta-

rije

slojeve

bila su relativno rijetka, na manjim povr

i.nama, i mogla su se u toku

iskopavanja fiksirati i izolovati (up. profil D-F u sondi II (1958) - Pri log II),

Ovakva situacija je

da

se, na osnovu stratigrafskih podataka i ana-

lize

kulturnog

inventara

brojnih sedimenata, izdvoji nekoliko

s t r a t u m a

koji ozna-

osnovne faze u kulturnom

razvoju ovog preistoriskog

nas ljao K ao stratigrafska

baza uzeta

je

razumljivo Sonda

II-1958, dok je materijal

sa

ranijih sondiranja

u

onoj

mjeri

u

kojoj

on

dopunjava op

tu sliku kulturnog razvoja

l

pr u

a neke

nove

elemente.

Pri

tom je pouzdana stratigrafska situacija u Sondi II posluila kao

korektiv.

S obzirom

da

su

sedimenti

u sondi II bili formirani horizontalno, bez

znatnijeg povijanja ili pada, ovdje granice

stratuma

prema dubinama na


3/93


4/93


5/93

REZULTATI SONDIRANJA NA PREISTORISKOM NASELJU U

GORNJOJ

TUZLI si

mjernoj koti

:rf

koja nam

daje najbolji

prosjek i stoga

najpribli

nije

nu debljinu sedimenta

pojedinih

s tratuma:

Stratum I

(0,00)-0,40-0,90

m.

Stratum

0,90-2,90

m.

Stratum

III 2,90-3,75

m.

Stratum IV

3,75-4,25

m .

Stratum

V

4,25-4,90 m.

Stratum VIa 4,90-5,15 m.

Stratum Vlb 5,15-5,45

m .

Na sondiranjima u G. Tuzli v.ali su,

po:red

autom i A.

preparator

Zemaljskog muzeja


6/93

8

BORIVOJ

COVIC

nije jer

bi to, zbog nacma ornamentisanja,

po

tpuno suvi

no. Ipak

nisu

rijetki fragmenti je gornji dio rame i vrat l

samo

vrat) bio

dok ostala

povr

ina,

zbog

ornamentacije, nije

je veoma

ali je

kod prete

nog broja

primjeraka

d06ta slabo.

Treba da se, kod znatnog dijela posuda ove grupe, ne samo

zidovi,

i jezgro u

prelomu

otiru pri

dodiru u obliku v e

oma

fine

pr a

ine.

BOJa vanjske

povrine

varira.

Zastupljeni

su tonovi :

mrko,

ciglastocrveno i ugasito

mrko-crveno

. Unutra

nj a

povrina

je,

kod bolje

primjeraka, ne

to

t a mnija, a

kod onih sa

dobro glai::anom

ide pri

obodu do

crne.

Sl.

1

Najzad, treba da je kod nekol i

ko

fragmenata ove grupe pos.uda deb-

ljih zidova

sa

barbatine

ornamentom),

postignuta, vjerova tno intenzite

tom

( a

mo

da

i drugim postupcima) izrazito bihromna poVI sma

+

tamn{)sivo ili ciglastocrveno sivo), to je mo da trebalo da ima izvjes

tan

dek ora tivni efekat.

r

-

..

\ _

Sl.

2

U pogledu oblik ove grupe mo

e

se da ona

ne pokazuje neku veli-

ku

raznovrsnost.

U grupi dominira jedna osnovna forrna: jednost vn

i

lopt sti

lonac.

Njegov najjednostavniji oblik predstavljao bi

primjerak

na Sl. la. Mnogo su

primjerci sa ili bla

e obadom (Sl. lb) kojima pripada

prete

a

n dio pos uda

ove grupe.

Kod

nekih od

njih

moe Is jasno zapaziti prelaz od oboda ka

cilin-

vratu

(Sl. lc). Najzad, kod manjeg brOja posuda ovog tipa

sa

ba rbotine

ornamentikom)

Postoji jasno

formiran,

nizak, po pravilu

pr

ema gore ne

to p rOi ren,

n. vrat (Sl. 2a).

Druga,

mnogo manje

zastupljena,

ali za ovu

grupu

ipak karakteri-

forma

je

polulopt sti sud (SI. 2b), po pravilu dimenzija.

Posude

ove

grupe su

u b

ez

drki.

U

malom broju primjer

a

ka

zastupljene ..,u dr ke (T. II, 4), ma le tunelaste i masivne trakaste

dr

ke (T. II, 9).

Sva tri ova oblika dr

ki

vezana

su

Za

barbotine-posude.

dio

fragmenata grube keramike prip ada p

os

udam a sred

nje 15-W cm

u Dosta su brojni i fragmenti rnasivnih

po

suda dimen

zija

(do i

pr

eko

50

cm

u dok su fragmenti malih

p0

3

U1ia

vrlo rijetki.


7/93

REZULTATI SONDIRANJA NA

PREI8ToruaKOU:

NASELJU U GORNJOJ TUZLI

83

Do.k

su

[ k

tura

i o.blici, i

pored

iz Llzetaka,

uglavnom za

grupu kera-

mike, ona

se

po

ukraavanda

vanjske

povrine izdvaja

jasno. u

tri osnovne

vrste:

ba.rbotine-,

impreso- i

urezana keramika. Pri tome treba

da

prvoj (barbo

tine)

vrsti

pripada neto preko

90%

svih fragmenata ove grupe. Ostatak otpada

na

impr&-

sso, dok

je

keramika \Sa urezanim omamentom zastupljena

sa

svega

nekoliko

fragmenata .

Po.d ba.rbotine-vrstom po.drazumijeva se ovdje keramika kod koje je, nakon modeli-

ranja

suda,

na vanjsku povr

inu sloj zemlje, koji je zatim, prije

tretiran.

su, prstiju,

formirana manje-vi

e paralelna rebra,

vertikalno.' o

oboda

nanie, ponekad kosa l izlomljena (cik-cak), rijetko.

(samo. na l vratu posude) ho.rizontalna (T. II, l, 3

i

4) .

Ne

to je rjedi barbotine sa le

erno moojim l grudicama

ili nepravilnim naslagama

zemlje

(T. II,

7)

. Po.nekad su oba o.Y,l manira ko.mbino-

vana

na istoj

posudi, pri

je

barbotine

redovno

na

donji dio, dok

su

ukra

eni rame i vrat.

Dosta

rijetko

se

pojavljuju izdu

eni

naljepci,

ukra-

eni

nizom uboda izvedenih prstom (T. II, 5), i l i niska, iroka Neto

su

pravilnije

formirani naljepci, koji su

mogli zamjenjivati dr

ku .

Najzad,

kod izvjesnog broja

posuda

ove

vrste,

je prije

samo

tanak sloj

zemlje koji

je dao

relatiV1 1o.

' hrapavu

povrinu.

Naziv impresso-keramika upotrebljen

je

ovdje za onu

vrstu

grube

keramike

koja se u

okviru grupe kao. keramika ukra

ena

tipanjem

(o.dnosno. uti-

skivanjem prsta

l

no.kta). Mis lim da je termin impresso.. o.vdje o.pravdan iz dva

razloga:

prvo., to. je ovakav ukraavanja (kao jedna o.d

mnogih

varijanti)

veoma

do.bro.

Po.znat u

skali

o.rnamentike mediteransko.g im pre sso. ko.mpleksa i drugo, to. o.va

keramika

u

keramo.grafiji predstavlja procentualno. malo.brojnu vrstu i stoga -

i

Po.red sve

svoje - ipak sekundarnu i do.nekle

stranu

pojavu

2

primjerci impresso.-o.rnamentike iz ove faze u Go.rnjo.j Tuzli dati su

na

T. III, 1 3. Treba da o.vakav ukra

avanja

nije ko.nstatovan ni

u je

dnom

na m asivnim posudama velikih dimenzija.

Urezana.

keramik a zastupljena

je

u o.voj

fazi

samo fragmento.m

jedne male

lo.pta-

ste

posude,

kod

koje su

o.d o.bo.da nani

e

parovi

otro.

urezanih

linija (T. II,

8) i

dijelo.m dna i

zida

neto.

posude grube

v anjske Po.lvr

in

e,

na

ko.jo.j \su snano.

iro.ki urezi tvo.rili, izgleda ,

mr easti

o.rnamenat (T. III,

4).

Za grupu grube keramike iz OVo.g stra.tuma ukraavanja

je

utiskivanje

prsto.m

niza udubljenja na

o.bo.du. NalazimO'

ga

veo.ma kakO'

na

malim,

takO' i na

velikim

grubim Po.sudama, nezavisno.

od

ukraavanja vanjske Po.vrine

(T.

II,

8;

T.

III,

l,

2)

.

Izuzetnu

poj

.a

vu

u ornamentici gwbe keramike preds

tavlja

nje

no. utiskivanje

vrha

no.kta u vl a

nu povr

inu -ud a (Nagelverzierung), ko.je je mo.glo. biti ko.nstatovano samo. u

jedno.m na Po.vrini, na v eliko.m

poluloptastom

barbotine sudu (Sl. 2 b).

Dosta

rijetko. javlja se i ukra

avanje

dna

grubih Po.suda, nepravilnim

mre-

astim

ornamentom (T. III, 5). Neki drugi, po.sve

nepravilni, otisci

na dnu

grubih

Po.suda

su

porijekla.

B M o n o h r o m n a k e r a m i k a

Ova grupa o.buhvata,

ustvari,

neko.liko. vn'lta keramik e, je osno.vna karakteristika

manje ili

vi

e

vanjska povr

ina i

ton

Prito.m, razumije se,

ima

zlj,atnih variranja, o.so.bito u

pogledu koje ide

o.d Po.vrno Po.lugrube ro.be

do.

posuda

sa sjajno. pON'rino.m. Usedimentima o.ve (Vlb) fa

ze

u so.ndi II (1958)

o.Vo.j grupi pripadalo je blizu 30% od ukupne fragmenata.

Faktura.. I ko.d o.ve grupe upotrebljena je, kao vezivni materijal,

pljeva,

do.k doda-

vanje pijeska

ni

u jednom nije ko.ns tatovano . Manj e posude

su

ponekad

samo

Mada o to.me nisu ob j

avljeni precizniji

podaci,

pregledom

materijala iz

u depo.u Narodno.g muzeja u Beogradu uvjerio. ,sam se da ni tama o.va vrsta

ne

vi

e

o.d 10% ukupne grube keramike. - Za o.do.bre nje i u pregledu

obilJnog, dijelo.m nepublikovanog materijala i Bubnja u N. M. Beo.grad

dugujem zahvalnost ko.legama D. Gara

anin, B. Stalio., R i D.

6*


8/93

BORIVOJ COVIe

od dobro gline

,

bez ikakve primjese. Debljina zidova se od

0,4

do

1

cm,

a sasvim i;mzetno dosti

e 2 cm. Na obje povr

ine

bio

je tanji premaz

fino zemlje, preko kojeg je vr eno Ovaj premaz, koji

se u

prelomu uvi-

jek

jasno odvaja,

je

ispucan i odljuskuje

se.

PCGude

ove

grupe uglavnom su

dobro U pogledu boje

vanjske

povrine

mora

se da dominira jedan veoma ton, koj

i -

zbog boje jezgra

posude

- dobija:

uga

s

itocrvenka:st

l'efleks.

Nisu rijetki ni

fragmenti

mrkog

ponekad skoro crnog)

tona,

kao ni Svjetliji, Postoji, najzad, u okviru ove

grupe i znatan bro-j fragmenata

posuda svjetlosivog

ili

ciglastocrv

e

nog tona,

sa

ravnim povr

inama bez

prevlake,

koje se pri dodiru otiru u

obliku fine praine.

Kao

i

kod

primjeraka u

gruboj fakturi, radi se ovdje

o

nekom nedostatku

.

Sl

3

U pogledu

oblika

pokazuje monohromna

keramika

ne

to

raznavr

sn0i5

t

nego

gruba.

Naalost, fragmenti ove grupe bili su dijelom nedovoljn

i

za izvo-

pouzdanih

rekonstrukcija. Ipak

se mo

e da

jedan

od osnovnih oblika

ave grupe

poluloptaste posude

na

upljoj nozi

(Sl. 3 b.)

Ova noga

mO .

e

biti lagana, zvonolika

(Sl.

4b), ili ma s ivnija, (Sl. 4a), ponekad gotovo

puna

(Sl. 3b),

katkad

niska,

prstenasta

Sl.

4c).

. /

.

.

,

...

)

Sl. 4

po nekim fragmentima, bile

su u

ovoj

fazi zal5tupljene i

poluloptaste

monohromne posude sa ravnim dnom kao i vi e, loptaste,

sa

profilisanim

obodom

koji

pre-

lazi u

posve kratak

vrat

(Sl. 4f).

Pored

ovih, zastupljene su

u okviru

monohromne

robe

i posude sa relativno viso-

kim,

prema

gore neto pr oirenim vratom

(Sl. 4e, g, h).

Najvjerovatnije

je da

su

i tu u pi tanju loptaste posude

sa

vratom,

kakve

su

u ovoj fazi poznate

i u

grupi grube

i

slikanom kerami

kom

.

Najzad,

u

sondi

I

(1957), na zdravici, je

i 1 fr :1gment

dublje, kon posude sa

zaravnjenim

obodom,

mrke (gotovo crne)

dobro

povrine

-

vjerovatno


9/93

REZULTATI SONDIRANJA NA PREISTORISKOM NASELJU U GORNJOJ TUZLI 85

dio fragmenata

ove

grupe pripada posudama srednje (15---30 cm

manje

posude

su

ne

to

dok su

posude dimenzija

(iznad

3D

cm vrlo rijetke. Dimenzije izrazito velikih grubih posuclia (kao Sl. 2a, b) keramika

ove grupe ne dosti

e .

Drke

su

u okviru monohrornne kera mike rijetke. na posudama

loptastog oblika zastupljene

su (po

svoj

pril ici po 4, ravnomjerno po perife-

riji)

grbaste vertikalno bu

ene uice

za uzice

(T. III, 10). Dosta rijetko, opet

na loptastim pmudama

ove grupe,

poja:Vljuju se kao ukrasi mala ovalna na najve-

periferiji

suda.

Po tehnici

izrade, grupi monohromne keramike pripadaju i tzv.

rtvenici

,

od

kojih

;u u

slojevima ove faze

tri noge

od

tr i primjerka (Sl. 5, a--.:...c).

:

' . ::

.

.. .

,

. e

V

l. Ii

C. S l i k a n a k e r a ID i k a

Ovoj

grupi pripadalo

je,

u

slojevima ove

(Vlb)

faze, cca

20 /0

od

ukup-

nog broja fragmena ta . Taj procenat

je,

relativno, vjerovatno neto manji, jer

s

u,

zbog zidova, i male slikane posude mogle

da daju

broj fragmenata .

Faktura slika

ne

keramike ne razlikuje se u su

tini od fakture

pr

ethodnih dvaju grupa.

I

ovdje se

kao o.:;novno mora dodavanja pijeska ili kamene pra

ine nema

i da je osnovnu primjesu glini predstavljala pljeva , koja

je,

kod pojedinih primjeraka.

dodavana i ovdje u velikoj Najfinija slikana roba - posudice tankih zidova -

je samo od dobro gline.

Debljina zidova - u zavisnosti od oblika i dimenzija

posude

- veoma varira. U

prosjeku se

od

0,8 do 1,2 cm, ali ne

rij

etka dosti

e i do 2 cm

(kod sudova velikih

dimenzija). S druge strane, konstatovana

je

i manja fragmenata finijih slikanih

posudica

sa debljinom zida od 0,4-0,5

cm.

Posude ove grupe imaj,u redovno,

na

vanjskoj i unutranjoj povrin i ,

gl

a

tku

prevlaku.

Detaljnom

analizom moglo

se

utvrditi da

postoje, ustvari, dvije

vrste

prevlake:

l)

deblja

(i

do 2

mm)

crvenkasta,

.ili

sivo

prevlaka

od

dobro zemlje

na

kojoj

je

vreno,

ponekad intenzivno, povrsme prije slikanj

a

ornamenta;

ova

pl evlaka, usljed slabe vezanosti

za

podlogu, veom a

se

kruni i odljuskuje,

zajedno sa slikanim

ornamentom (T. IV, 9; T. V, 1 i 2) tanka, prevlaka

3

, ka j a je nano

ena na

povrinu

i

preko koje

je jo

jednom vr

eno

ova

prevlaka

vrlo rijetko dostie debljinu

od

l mm i tada

daje

8ivi ton i ljuska se; u

ni lnesena

je

kao tanka skrama (ispod 0,1

mm)

i - u zavisnosti od

boje

podloge - daje meke

bljedocrvenkaste, utosive ili tonove;

ova

v\ sta

prevlak

e je ili

gotovo

potpuno

ot pa la

l

je izlizana, a s njom je ili

propao

i slikani ornamena t

(T. IV , 2, 5;

T.

V, 3).

Slikanje je vr

eno tamnom bojom bez s ja ja . Boja je na

no

ena,

po

pravilu, veoma

tanko (izuzetno, kod

nekoliko

fragmenata pos uda konsta tovane su deblje

naslage

boje)

i

dobro

je vez a

na

za povr

inu

suda.

Ne skida

se

pri dodiru

niti

pod utica

jem vode. Ton

boje,

u osno

vi

mr k ,

varira. Ponekad

ide prelT

.a boji

a

na

iz

vjesnom

manjem

broju

rrimjeraka

slikanje je izvedeno izrazito

crnom bojom

, koj a mo e

im

ati i s jaj (T. V, l) .

U posledu

oblika

slikana keramika se ni

po

ne izdvaja od druge dvije kera-

gru.pe ove faze . su poluloptaste posudice (Sl. 3a) i po sudice sa slabijom

pro-

fila

ci.jom

oboda

i

ravnim

dnom. Nisu

rijetk

e

ni

loptaste posude sa

ili

du

im

vratom (Sl. 6; T. IV, 10; T. V, 2) koj e su di menzija. tlO svega

jednom fragmentu,

u ovoj

grupi

bile su

relativno rijetke

posude na upljoj nozi.

Hemiska analiza nije iZVr

ena.


10/93

BORIVOJ COVIe

86

Dr

ke i

uice

na

slikanoj keramici rusu ni

u

jednom konstatovane

.

Njih

su

donekle m og

li

da zamijene je dnostavni de

ko r

a tivni detalji -

blago

svedena ovalna

zadebljanja

(T. IV,

7)

na manjim, ili iroka, niska, (T. IV, 2)

na

posudama.

Prete

an dip fragmenata slikane keramike pripada manj im (ispod 15

cm

u procniku)

i

sr

ednjim (15-30 cm posudama . Nisu, rijetke ni sli ka

ne

posude velikih

dimenzi

ja.

Jedna ovakv

a

velika

posuda

je, u

fragm

e

ntima,

na jednom ognji

tu koje

pripada ovoj fazi ognji

te 0-5) i

mogla

je

biti potpuno

r e

ko n

struisana (Sl.

6).

po nekim

fragmentima (T.

IV

, 2), postoj a

le

su i slikane posude ko j e po dimenzijama

ne

zaostaju

ni

za

primj e

rcima

grube k eramike.

S ikani

orn men t ove

faze

j e strogo geometriski i

pravoliniski. Njegova

dv a osnov

na

elementa su

traka

i trouga o. Trouglovi, po pravilu puni, iSU uvLjek

na

Sl. 6

dio posude gdje se pojavljuju

u

nizu ispod

oboda t r- uugl ov i - T. IV,

3) l na

korjenu vrata

posude

trouglovi - T.

IV

, 10). Pored je dnostavnih,

vertikalnih,

kosih

ili

izlomlj

enih traka (T. IV i V), pojavljuju se, i ne

to komplikovaniji trakast i orna-

menti

:

cik-cak

tr a

ke

(T. IV,

l l)

i

meandrasti motivi

(T. IV, 10, Sl. 6). Do

sta rijetko su

zastupljene

trake i spunjene mre

om tankih

linija,

po st avljene bilo uz obod,

horizontalno

(T.

IV, 12), bilo du

po

sude, vertikalno (T. IV, 13) .

Or nam e

ntom je

, po

pravilu,

ukraavana vanjska

povrina

posude, pa i

gornja

trana oboda, a po neka d , u obliku

usko

g

obruba,

obod

posude iznutra. Kod

posuda

sa

vratom , vrat je

uk r

aen pa rale

lnim

horizo

ntalnim

trak ama (T. V. 2, Sl. 6).

Ve

oma

ri j etko, javlja se

kombinovanje bm

'

botine

i s

likanog

or namenta na is to j posudi,

pri je sli kanje na gornji, dio,

dok

je donji dio posude barbotiniran.


11/93

REZULTATI SONDIRANJA NA PREISTORISKOM

NASELJU U

GORNJOJ TUZLI

8

2. O r u e

Artefakti od

kamena i

kosti

su u

otkapanim

slo

jev

ima

ove

f

aze veoma

m a

lom broju.

Od

ka

menog za

s

tupljene su kalup

a

ste

i sjekire (T. VI,

1-2),

a

od ko

ta

no

g

i

m a

nja dobro

ila

(T. VI,

3-4),

kr

esa n Lm m at e

rijalom

za -

stupljeni s u: r e tu

ir

ani

samo

s

jedne,

du

e,

strane,

l potpuno

bez

retua (T.

VI

,

5-6 , irok

e polukru

ne str

ug

alice (T. VI, 7) i

fino

retuirana trapezasta malih dimen-

zija (T. VI, 8 -9

;

primjerak na T.

VI, 9

od

op

sidijana

). Moda

su

kao upotreblj

avani i

- do sta zastupljen i - posve n epravilni, ne re tuirani odbici

4

. (T.

VI

, 10-11).

Ugljenisan

e itarice ili

drugi biljni ostaci nisu

bili

sedimentima ove

faze.

I zvj esne podatke u

tom:

pravcu prua nam velika pljeve upotrebljene pri

izradi

ke ra

mike.

3. O

s t a e i

h

r a n e

Zivotinjske

kosti bile

su u ne

to vecoJ Zastupljeni su:

bovidi (9

fragmenata),

cervidi

(4

i

suidi l fragm

ent).

4. A r h

i

t e k

t

u r

a.

Arhite

ktonsk

i

ostaci

iz

slo

j

ev

a

ov

e

faze

i SUVl

se su

s

kromni da bi se na osnovu njih

mogli donositi

sigurniji

o

obliku i st

a

na

. U

sondi

I

(1957) otkriveni su tragovi

jedne izgore.ne,

mo

da

rp

ravoug

aone sa m a-s

ivnim ugaonim

stubom

juna

polovica

sond

e). U s jevernom

di j

elu t e Sonde je

mali dio

neke duguljaste, do 0,40 m

zd

ra vicu ukopane

jame.

Zidovi

jame sastoje

se

od

izgorene, lij

.

epu zemlje; dno

j ame

je

pokriv

eno, izgor enim, kamenj em, a unutranjost ispunjena slojevima

ugljenisanog

drve

ta

i me ke tamn e

ze

mlje sa m as

om

fra gmenata .

Na

osnovu

tri

fr a

gmenta,

koji

s u pripadali je

dnoj

istoj

slikanoj

posudi (T. IV, l), utvrdeno je da je ova j sloj jami

isto-

vremen sa slojem na zdravici

u

junom

di j elu sonde, dakle

slojem sa izgorenom nadzem-

nom

U s

ondi

II (1958) su, u zdravici,

samo

dvije jam e malih

dimenzija.

Jedna

od

njih

, 0,70

1

m,

a

prema dnu lj

e

vkasto suena, bil

a

je ukopana do

0',74 m u

z

dravicu, dok

druga

pr

edstavlja

samo

udubljiva n.i e.

Nikakvih sigurnijih

tragova

nije na ovom mj es tu U ne

to

viem sloju

(0,10 - 0, 30

iznad

zdravice)

fiksirani

su osta ci ognj ita 0-5) sa trostrukim

tri

pu ta

obn

a

vljanim)

nabojem od

gline. Ognjite

je

bilo

n ajpr ije pos

tavljeno

u

minimalnom

ali je nabijanjem novih

slojeva

gli

ne dobilo

poste

peno bl

ag o

konveksnu

povr

in u

. Ispod ni

ajgorn.ieg sloja naboja ovog ognjita

je, u

fr

a

gmentim

a, ve

li k

a

slikana posuda

sa

vr

a

tom

(Sl.

6).

Drugih

ni

jih nal

aza na

ognji

tu j oko njega

ni.ie

bilo

.

S

obzirom

na nedost

a tak

bilo

ka

kvih

ostataka u

blizini

,

izgleda vj

e

rovatnije da

se

radi

o

ognji

tu postavljenom van

na otvore

nom prostoru.

Faza

VI a

5,15-4,90)

ove i

pr

e

thodne L ze ne postoji

ni

st r

a t i

grafski

ni kulturno

nikakav

pre

kid

.

I

dalj

e se

nal

aze u

upotrebi isti

oblici u s

ve t

ri

grupe

-

gruboj, monohromno

j i

sli kanoj. Pritom tr eba da gruboj barbotine-ker amici pripada, u

slojevima

ove fa ze , neto

pr

e

ko 60

fr a

gmen

a

ta, monohrom

noj stari.ieg

tip

a

uglavnom mrkoj)

pr

e

ko

20 ,

impre

sso je za

stuplj

,ena

sv

e

ga

sa

nekoliko fragmenata, dok ost

alo

otpada na druge

vr s te o

kojim

a da lje

biti

Od pr et h

odn

e faze

on

a

se

ipak Lzdvaja nekim pojed inO:s

tim

a :

1. Slikana keramika sada je u

na

glom opadanju i u sedimentima ove faze

prema

s

itu

a

ciji

u s

ondi II-1958) jedv

a l

od

ukupnog materijala. Pored

r a

nije poznatih

slik

a

nj

a (T. V, 2),

poj

a

vl

j

uje

se

sada

,

tl

jednom primj

e

rku,

i

slikanje

cr

ve

nom bojom upravo pol

ihr

om

i

ja cr v

e

no mrko

- T. V, 4) i,

opet

na

jednom

po

luba

rboti-

ni ra

nom sudu, krivoIiniski, mo

da

spira

lni, ornamenat, izved

en

bojom

(T. V, 3).

2. U gr

upi grube keramike por

e

i

dalje

pr

e

domi.nantn

e ba

rbotine

manje

nego

ranije z S

tuplj

ene

impresso-rob

e, javlja se, u

malom

br oju fr a gm e

nata,

jedna

nova

vrsta,


12/93

BORIVOJ COVIe

88

grube robe, sa. znatnom primjesom sitnog

kva rcnog

pijeska ili kamen

e

prasme To

su,

po

pravilu, fragmenti jednostavnih zaobljenih

ili polul

optastih posuda,

sa

zadebljanim

ili zaravnjenim obodom, vanjske povrine, ponekad

sa

prstima

ukra

e

nim, horizontalnim

trakama

ispod oboda ili nekim drugim ornamentom (T.

111 7-.:....9 . Ova nova vrsta grube keramike

po

pravilu je dobro

pr

et e

no mrkac rnog ili

rijetko sivocrvenkastog

tona.

Po

fakturi,

ovoj

grupi je

don

ekle srodan

i

b agme-

nat

manje, mrkocrne posude

sa

istanjenim, neto obodom, ukra

en ho 'rizonnalnom

trakom sa tri reda utisnutih nepravilnih t rouglova (T.

I I I

6).

Najzad, u ovoj fazi sc,

jo

saGvim pojavljuju i prvi primjerci grube

crvenkastosmede keramike s

izrazito neravnim povrinama, nastal im zbog

velike primjese.

sitni,ieg i krupnijeg

pijeska

.

3.

Najznatnije razlike

mogu

se zapaziti

u grup i

monobromne

robe

Oblici

i vrste kaje smo

analizirali

u materijalu prethodne faze os taju u

upotrebi

i s ada.

Kod zaoblje-

nih loptastih p03uda (uglavnom onih mrko povrine) ja vl ja se tendencija ka

otrijem profil isa

nju

i

stvaranj

u formi.

Mnogo je pojava jedne nove

vrste monobromne

ke ramike Radi se iSklju-

o posudama

manjih dimenzija,

veoma

tankih (i

ispod

0,3 cm)

zidova , od d{)bro

zemlje,

bez

primjese

ili

sa primjesom

fine ka m e

ne

pr aine.

Osnovnu

karakteristiku

ovoj vrsti daje fina prevlaka sa primjesom crvene boje,

koja

je redovno

dobro

ponekad do intenzivnog sjaja.

Ton

Varil"a od

sv

ijetIocrvenog

do

ugasi-

tocrvenog.

Treba

da

se

u

sedimentima ove faze

ova nova vr s ta javlja u

broju primjeraka.

Tek

u fazi

ona dolazi

do

punog razv

oja,

pa

tamo

biti vie o njoj .

2. O

r u

d

e

#

to

se kamenih artefakata kOji pr ipadaju ov0.i fazi, moe se da se

oni

ug lavnom

svode

na '

standardne

oblike;

to

su: m an,ii pone kad nepravilnog ob lika,

stru-

ga lice (T. VI, 14-16) i odbici od kr e m ena, kalupaste sjekire i nek

oliko

komada

pje-

sa

tragovima

upotrebe

(vjerovatno

brusevi za ob radu kamena ili kosti - T. VI , 12).

Ovaj faz i pripa

da

i mala, probuen a (T.

VI

, 13).

3. O s t a e i h r a n e

U

pogledu itarica pru

a nam podatke

pljeva

upotrebljena pri izr a di keramike. Ana-

liza

Zivotinjs

ke

kosti

su

u

Zastupljene

su

vr

ste:

bovidi

(1 4 frag.), oervidi (4 frag.) i 'sujdi (l frag.).

4.

A r h

i

t e k t o n s k

i

o s t a e

i

Sedi mell.lima ove faze

pripadaju,

veom

)

slabo os taci Wda je

dne

od slo

enih m .mjih ka m enih Pod. i leao fo rmi

ranim

starijim

sedi-

m e

ntima,

1

0,45 m iznad zdravice. Ovom pod l odgo ar a , na 6:: m i7nad zdrav ic

sloj

ugljenisanog drveta i lij epa, koji je pokriv a o

pr

ibl ino istu povl

inu. Radi se, prema tome,

o ost.acima ne

ke

izgorene nadze

mne

_. od lu:.je ] e ovom

so

ndom, izgled a,

jedan ugao.

STRATUM V (4,90-4,25)

Deblj Ln::t

ovog

"

tr a

tuma iznosi (u sondi

II

- l

95

3) u prosjeku ne

to isp cl

0,70

m. Po

boji

se

ne

odvaja znatnije

od

prethodnih

sloj

eva.

N

e

to i

oboj

e-

n

j ,

u

daje

mu

prisut.nost

zn a

tnijih

ke

ramike

. to sitno izmrvlj ene.

Nikaka

v

st

eriln i 5: 0 j , ni t i bilo l,akav pr e

kid ivota

izm c1u ovog i pl'e

thodnog st ratum

a ne

postoji.

U

ku

lturnom

pogle

du,

ovaj

stl atum

se ipak u mn go odva.ia

od

prethodn

og

i

po ka z

u je;

jedan novi r:lZvoj, to se, naravno,

odraava

p :

ven.

3tveno na keramici.


13/93

89

EZULTATI

SONDlRANJA

NA PREISTORISKOM NASELJU U

GORNJOJ TUZLI

J.

e r am i k a

Keramika

ovog stratuma pokazuje

veoma jasno

pr e

ivljavanje i postepeno

s ta rijih uz

istovremeno

pojavljivanje i

novih

el emenata, to se moe pratiti iz

sl

oja

u sloj.

Slikana keramika ovom stratumu vi

e ne postoji.

Ba

rbo

tine-keramika

sada

gotovo po tpuno izlazi iz upotrebe.

Pojedini

fragmenti

ove

vrste nala

eni

su u

svim

o og :; tr at um a, ali sve

mu oni

vaju cca

11 od ukupne

Impresso-keramika zustup

ljena

je

samo

j ednim fragmentom u najniem nivou ovog

Monohromna roba

st

a rijeg

:

')

tipa od r

ava se kao i barbotine do

kraja

ovog s tratuma, ali se i tu

radi

o

lzoiovanim,

fragmentima

(zastupljenost

cca 1 ).

J edino

je u na jnil.im

nivoima ovog

s

tratum

a

starija mo n

ohromna k

eram

ika 'zastupljena sa

nc

to vi

e fr

gm

en:lta. U ovoj fakturi (sa malom pr

im

je3 0m pljeve) je i l noga

rtve

nika , ko

ja je na p

roti ,

sa

svim pri v

rhu stratu

ma V (T. VII, 1).

Ov

'oj

fakturi

pr

ipada i fragmenat neke

po

sude sa vi e niskih, pastih neg u (T. VII, 8),

to

je ovdje

sasv

im

izolovana pOja va.

PO

fakturi i boji vanjske povriiine starijoj mo n

ohromnoj

keramici je srodan niz

fragmenata koji su

samo

na ni

e nivoe st ra

uma

V, a

zanimljivi su

T

SJ. 7

zbog svojih oblika. Radi : ;t: o

posudama

n a

upljim

nogama, koje se pojavljuju

u ne

koliko varijanata:

kao vitke,

up lj

e noge tank

ih

zidova (Sl. 7b), jo u

e, stu-

baste noge sa veoma uskom rupom u sredini, koje -u moda slu ile

za

nat ieanje na

vertikalno u ze

mlju

(Sl. 7c),

pune, vi

o

ke noge kod

kojih

je

upljina

svedena na nezn

am

o udubljenje pridnu (Sl. 7d) i 'zvj

bi

skl rdni ili,

bolj

e,

pr

e lazni oblici,

koji

po ;: a

zuju

p

oje

dinih od ovih tipova, komb inovane na istom primjerku (Sl. 7e, f l.

Kod ne

kih

od

ovih no

gu mo

e e kons

ta

tovati istovr meno primjesa

pljeve

i

sitnijeg pijesk

a ,

kod drug ih salno pijesak.

Vanjska

po v

r

ina

je dobro a bOja varira od .sVijet-

do mrke. Vj er

ovatno

se radi o ob

li k

u zdjele na iso

koj

nozi, s ob zirom

da

su,

sa

mo u na jn i

im nivoima

ovog

st ratuma , frag m e

nti takvih recipijenata,

koji po fakturi, obrndi i tonu

povr

ina

odgovaraju ovim no gama posuda (Sl. 7a) .

Fr a gme n ti grublje keramike ,

rnden

l uz

prim

je su

kam

ene prasme ili sitnog

kvare nog pijes'ka , ili istanjenih oboda, sa ornamentima ispod oboda,

-mo pojavu kon t a tovali u stratumu VI a, javljaju se jo sa mo t l ni

im sedimentima

stra-

tuma

V, u

veoma

m a

lom

br

oju

.

Ova

VI

ta

je,

u s

tratigrafi.i

i

Gornje

Tuzle,

i kr a tkotrajna

pO

'java.

OS:1ov

na

m a sa ovog slI'


14/93

90

BORIVOJ COVI(;

barbotin e-k er amike naglo d a opada. Za fa k tu r u ove v rste ka r ak -

je primjesa

sitnijeg

i krupnijeg

pijeska.

Va

no je da

se, kod

primj

era ka iz na.ini eg n iv oa

ovog

stratum ;1 mo

e kons tatovati p ris ustvo veoma ra -

znolikog i po

svojim

osobinama za keramiku nepodecnog pijeskia (glineni

kr-iljevac), dok

se

ka snije ugla

vn

om upotrebl j a

va

j e d n a vr sta , mekog

pijeska,

dio fr agmenata ov e vrs te ima

iz r

azi to ne ravne povr

ine,

na

koj-ima

svuda

proviruje

primj esa . je uglavnom dobro. Debl j ina zidova krece se u

prosjeku od G6-1,5 cm , a kod ma n j ih posud a oko 0,5 cm . Ton

povr

ina

je cr

venkas t,

utosmed

ili r

ij e

tko ta mni.ii , Is

iv

ili mr k .

I

pored

znatne (uglav nom si tni.iih) fr

ag

m e na

ta

ov e ke ramike,

sigurne

re-

stauracij e ni su

se

mogle izvr iti Ip ak

se

mo

e

kons t

at

ovati da u pogledu ob l ika ne

po

s toji

velika

raznovrsno st, to

je

za keramiku svakako normalna po j av:a .

clio fr agm en a ta p r

ip

ada jednos ta vnim ,

i l i posu-

dama sa

jasno izdvojenim

,

relativno

uskim

dnom.

v e p

os

ud e

redovno

imaju n

eto

istanjen obod, ukra

en gus to po s ta vl je

nim

udublj enjima izvedenim prstom. Isp od oboda re-

dovno

imaj

u gruba (T,

VII

, 2 , R a

di se

prele.

no o

po

sudama, 6a ot\

or

a 4 50 c

m.

(v.

PQlku

.a

j

re

kon s

truk

cije na Sl. 8b). M.nogo su

rjede ta k ve

po

sude malih dimen i

ja

(Sl. 8a)

.. . . -. ---.- ... . ..

-

. . .. -.- .. . .

l

Sl. B

Drugi

tip grub

e ker am i ke posu de s o

bodom

.

uk r

aene

r 2dovno

nizom

udublj

e

nj

a

izv

e

de n

ih

pr st

om,

Obod

je ne

to

za

de

bl

jan (up.

primjerak iz

stratuma

IV

na T. VII, 9).

Nije

se moglo ut v rditi kojem obl ik u ovi fragmenti

odgovaraju. Vjerovatno

se ra di o

relativno pl

i

tkim

, z

djel

ama. Tr

eb

a

da

ovaj

tip pos

ud a

nije

uop

te za

stupljen

u n a

jn i

im nivoim

a o

vog

str a

tu m

a, a i u

gdj

e se

poj a

vljuj

e, je u manjem broju

primj

er akia .

Posve novu pojavu,

u

ok

v

iru ov

e v

rs

te, pr

ed

sta vl j aju pune , grube

noge

posuda,

od

kojih se

mogu razlikov

ati

tri

osnovna tipa : a) s tu b

as

te noge

sa

pr oirenom bazom

(Sl. 8c), b) stubaste mas ,iv ne noge, ko je se na do

njem

dijelu za vr

ava ju je dnim

konkavnim zad ebl janjem, a

pr

ema gore se rro

iruju i

bl

ago prelaze Ll recipije nt je

dno ilj ato) - (Sl. Be) i e) prema do le su

ene noge , sa ravno odl ezanim vr hom, koje

pr ela ze u re

cip

ij ent na Q

sti kao

kod

ti p

a b) (SI. 8d. Nij e

se

moglo p sve s

igurno

ut

vrditi kojim oblicima posuda pripadaju ov ak

ve

noge. Tip a) manj im , mo da

po sud a

ma

(zdjela

na

noz i , koje su mogle samo

st a

lno staja i.

Ti

p b) i c)

po

s

ud

ama

koj

e nisu mogle sa m05talno st a j

at

i nu po du, su

mo r

ale

bi t

i

oo

lsl

on

jene u ug lu

zgrade ili

je

noga

bila

pobodena

u zemlju po r ecipij en la, ra diio bi se

o dosta vi

sokim

oblicima , v jemvatno

di m

enz

ija.

Tr eba da

su

sv

tri

ov

oblika

no

gu,

us

ed

im

e

ntim

a

st r

at

um

u V u

malom

broju primjeraka.

Dr

ke su, u okviru grube keramike, v eoma rij etk e. je izvj es tan

br

oj ma

lih,

horiz011talno pO5 ta vl j eni h , u

ica na fragmentim a nekih vi ih, zaoblj enih po sud a. Ovi elementi

bi mogli indicirati na butu , to se, ne mCY.Gc uz eti kao sigur n o,


15/93

REZULTATI SONDIRANJA NA P R EISTORISKOM NASELJU U GORNJOJ TUZLI 91

Kao izuzetke treba u okviru ove keramike

pomenuti

jednu m alu, izrazito

posudicu (Sl. 9a), tipa, kao i jednu nogu pehara na

nozi (T.

VII,

4), u

ovoj

tehnici.

Fina

monohromna

keramika

sa bojenom prevlakom , koja sc,

kao

to

sm

o vidjeli,

pojavljuje u stratumu

VI

(a), dosti

e sada svo j puni r azvoj i do

8%

(u ni

im

sedimentima

ovog

'

stratu

,

na

i

do

15% ), ulmpne produkata. Pored

gore

an alizimne grube keramike sa velikom primj C om pijeska, ova vrsta drugu

osnovnu k

arakteristiku stra

tu m a

V

Gornje Tuzle.

U pogledu fakture

ove

vrste

treba da su najfiniji primjerci

od vanredno zemlje, be

z

primje

se

pije

ska.

Kod manje

f'

inih primjeraka dodavana

je

kamena praina ili sitn iji pi jesak. I zgleda da ' e u gornjim

nivoima

ovog stra-

tuma ova

vrsta degenerie, primjesa pijeska je

sv

e a obrada povrina i

Sl.

9

s

ve slabije. dio fragmenata ima

de

bljinu zidova od 0,3-0,4 cm, ali

:nisu

rijetki f ragmenti sa

debljinom zid

a

od 0,2 cm.

su i frag-

menti posuda debljih

zidova i

slabijeg

koji po bojcnoj

pr ev

laci pripadaju

ovoj

grupi.

Osnovnu

ovoj

vrsti

da j e fin a prevlaka sa zn a tnim dodatkom boje.

U

ova prevlaka ni j e najizdrlljivija : ondje gdje j e samo kao tanka

sk r

ama,

je

izliza

na

(T. V, 8; T.

VII,

7), a gdje je

ne

to deblja, ljuska

se i

opada

(T. V, 5).

l

i

\

I

'-.

\,

\.

.

.

,

-9

\

\,

'\

',

.

Kod na

jfinijih

primj

eraka,

Sjajno poliranih, prevlaka dob ro dri.

Povr

in

e

su

uglavnom

mat,

sa mo

kod nekih

pr

imjeraka do va nrednog s jaja (T. V,

10).

Sk ala

boja

,

koj

e su p 03 tignute dodavanj em

boj

a u prevlaku a svakako

donekle

uglavnom j e

skromna: dominiraju

razne nijanse crvene (T. V, 5 6, 8-10 , ali

po

s

toji

i iz

razito

vrsta pr e

v

la k

e (T.

V, 7),

koj

a

je

ponekad samo

na

unutra

nju

povr

inu (T. V, 9a).

dio

fragmenata

ove

vrst pripa

da jedno

s t

avnim poluloptastim

(ili

ne

to dubljim posudicama malih dimenzija, bez

nagla

enog dn 'J. su primjerci sa

nekom

vrutom

nedovol

j no izdvojenog

vr

a

ta

. Obodi

su

ili

posve jednostavni, istanjeni,

SL

10

i


16/93

BORIVOJ COVIe

92

ili malo

po n

e

kad i

na

gla

eni n e

znatnim

za de

bl j

anjem Sl.

9,

e

).

Posude ove

vrs

te nem

a ju dr

ki.

Dosta su

mala

i l i dugme

tasta z

adeblj

a nja,

postavljen

3,

po pravilu, na periferiji suda T. VII, 7) .

Po s t rukturi dobr o

malo porozn

o) i

z.id

ov a , ovoj grupi

se

ja ko

pr ibli uju i m a lobrojni fragm enti

veoma finih

posuda sv je tlij e sive ili izra zito crne,

ponek

a d

crno

+

fino povr

ine, bez p r evl ak e.

Posebnu

grupu u se dimen :ima ovog

straturn

a

re l

a

tivno malobro

j ni

cca

6 )

fr a

gm

enti

tamnosiv

e, ili cr ne, do

bro

kanelura

rna

ukra

en

e

vr

ste, u ko j

Oj

nije te

ko pozn ati robu. Ona se poje-

ja vl ja u ovo g

st r

a turna ali je

tek

u gomjoj polovici

ne

to

brojnije

zas tupljena.

U

pogledu fakture sv je tlij e, si vo jez

gro

i t a

mnije

povr

ine, fino precIseena

zemlj a, bez

primj

e

se

,

dobro dobro

fine

kanelure)

ova keramika sa -

svim odg

ov

ara sivoj ili

crnoj

robi.

Treba da

veom

a mali broj fragmena ta ove vrs te iz stratuma V

pripada po sud a

ma dimenzij

a,

se oblik

ni j e rnoga o

od r

editi.

dio fragm

e-

na

ta

pripad a manjim

posud

ama. U su tini, s

ve su to male

zd je le sa strmim

gornjim

konu

som, kod kOjih s e mo

e n ekoliko v a ri j a

nti:

a

ikonu s Sl. lOa), b) biko

zdje

la

sa vertika lnim obodom Sl. Wb), c) zd jela sa blago konk av

no

za oblj enim gornjim

konusom i kratkim vratom Sl. 10 d) i d)

zdjela sa

visokim

gornjim

konusarn,

koji

l5e

na rame i

vrat

Sl. 10 e).

Pored

ov ih , formi , u o

voj

fakturi

su

i ili

dublje posude

i

posudice

sa

bl

a

gim,

za

oblj

e

nim

pr

e

lazom

iz

tr buha

u

rame

Sl. Hlc i f .

Sve ove zdjele ukra

ene

su kaneliranim

ornamentom.

Po prav ilu

je

kaneluram a

ukr a

en gornji, ali

ponek

ad i donji ko nus. Kod varijante e) na vr ata na

laze se

i-

ra.ke horizonta

lne

k a

nelur

e. Kod va ri j a

nte

d) je sa

mo

izdvojeno rame

zdjel

e.

Ka n e

lu r

e su nje

ne, veoma uske,

po n

e

kad primjetne

samo

pod

posebnim osvjet l

je njem.

T.

VII, 5, Sl. 10c). Izu zetak pr edstavlja fr a

gmen

at jedne po sud e koja pripada ovoj grup i, a koja

je bUa

ukra

ena irim,

razmaknutim kanelur

ama T.

VII,

6).

2. Oru e

ovo .stratuma

- u malom broju primje ra k a - ne poka

zuje

nikakvu

evoluciju

.

Zastupljena

su manja

ko

tana

ila, nepravilnih

kr em e

nih odbitaka

.

Od

ka me

nog

su samo 2 fr


17/93

REZULTATI SONDIRANJA

NA

PREISTORISKOM NASELJU U GORNJOJ TUZLI

93

debelim slOjem zemlje, koji zbog veoma male

kulturnih

ostataka djeluju gotovo kao

s terilni sloj. Ovaj

kompaktni

tvrdi sloj, ko

ji se

u

povr

ini

sonde

rasprostirao

u pri-

blino

Jednakoj debljini,

stratigrafsku

granicu ovog i (III)

stra

tu ma.

Mora

se naglasiti da se

ovdje,

i.pak, ne radi ni o kakvom .sterilnom sloju, koji bi oznal:avao

neki potpuni prekid u ivotu

na s

elj a . Analiza

kulturnih ostataka

stratuma III ukazuje, n.a-

protiv,

na kontinuirano produ

enje

ivota

i kulturnog razvoja

u naselju.

stoga se i

za

pojavu

ovog slOja, kao i za op

te siromatv o slojeva koji stratum IV,

m ra potr

a-

iti drugo obja

njenje. Zasad mi se kao

najvjerovatnije

da su se

na

mjestu

na

om sondom, sedimenti ovog stratuma mOl'ali formirati na

nekoj

praznini

ili

grupa

u n

ase

lj u

. 'prilog takvoj pr etpostavci

govorilo bi

potpuno odsustvo fragmenata lijepa

u

ovim slojevima,

kao i gotovo potpuni nedostatak kamenog ili

ko

tanog pa

i

odbi-

taka kremen

a, od kojih je

na d

e

no

samo ne koliko

sitnijih primjeraka.

Najzad, mi se da bi

za ovu

pretpostavku

govorio i veoma

mali

procenat

finij

e keramike u stratumu IV.

vezi s tim mora se, razumljivo postaviti pitanje da l i je uop

te opravdano jedan

ovakav siroma

an,

i

relativno tanak fades kao

stratum u onom

smislu

u

kome je taj termin ovdje upotrebljen.

Mora

se, uzeti u obzir

da

sa stra-

tumom

III, koji

nastaje

iznad ovoga, u

naselju Gornja Tuzla jedan

p

er.i.od

koji

karakte

ri

e

niz

noV


18/93

BORIVOJ COVIe

njenim

,ili znobljenim nogama

koje predstavljaju

ustvalii zaVl'eta:k u konus svedene posude,

(T. VII, 10 s

druge

strane. One po svoj prilici,

pripadati

relativno visokim oblicima

grubih po

su da ,

vjerovatno

za

dr

a

nj

e zaliha hrane ili no e

nje

vode. Nekim posudama,

oblik

nije

bilo rekorutruisati, male,

vertik

a lne ili horizo

ntaln

e, traluste

dr

k

e

grube fakture, koje se pojavljuju

u

ovom

stratumu

(T,

VII,

11

.

Izuzetnu

pojavu

grubom ke ram ikom ovog stratuma

pred

tavlj a fragmenat

jedne posude, od balje zemlje, sa malom primjesom pijeska, sivo

i

sa

o

#

trim prelazom iz dna u zid

posude. Ovaj

fragmena t

potpuno

odudara od

ostale

grube

k

eramike

ovog stra tuma, a svoj im oblikom i

fakturom

moi

se

sigurno vezati za

grubu rabu .

Fina keramika

ovog

s tratuma zastup ljena je sa svega

nekoliko

m anjih fragmenata.

R

adi

se o crnoj ili sivoj

poliranoj

ro

ti ,

ukraenoj kanelu-

rama. Jedan od ovih

fr

agmenata, sa kanelul ama na vanjskoj ,i un utranj oj

povr

ini,

pred-

stavlja

pouzdano dio jedne

zdjel

e sa

iroko

izvijenim vratom kakv se u

broju

jav ljaju od stratuma

III

(up. Sl. l2e). je i fragm

enat

manje, veoma fino

pasude sn usk

im

vratom (amforica?), uk ra

ene na ramenu veoma #i rokim

kosim

ka -

ne lu rama.

Kao

novu poj

av

u treba

sva

kako konstatovati fr agmente s

ivih

ili

crni

h

posuda,

cIJe

je dno

ukra

eno

tzv. otiskom asu

re jedan

elemenat koji biti za

stratum

.

2. O r u e o r u j e

i or u je ovog stratuma je,

pr

ak tieno, ostalo nepozna nica. U s edimen t ima st ra-

tuma

IV, ovom ond

.

m nac1cll je samo

je

dan jednostrano re

tu

#

iran

k

remeni

i nekoliko

odbit

a

ka

. To samo

jo

# jednom

pr

e

tpostavk

u o

formiranja

sedi-

menata

ovog stratuma na ovom

mjestu,

o

je naprijed

bilo

3. N e z n a t n i o s t a c i iv ) t in j s k i h k o s t i j u

(zastupl

jeni: bovidi-6, c

ervidi-3

su -

idi-l fragmenat) ne mogu dati n priblinu sliku ivotinjskih vrsta koje GU gaj ili ili lovili

st a

novnici

G.

Tuzle

u

ovom periodu.

4. A r h

t

e k t o n s k h

ostataka

u slojevima ovog str

at

uma, kao to je istaknuto,

nije bilo.

Ipak

treba po men l ti da je na dub. 4,25, dak le na granici st ra tu ma

IV

i V, ot -

kriven niz

malih,

pravilnih jama dubin

e 0,

35

m, ispunjene zelenkastom, gotovo

st

e

ri

lnom zemljom

-

koj

e

su

za t

va rale prostor,

cca

3 m.

Mo

da

ove

jame predstavIjaju mjesta u koja su biH pobod

en

i ne ke

ma l

e d rven e konst

rukcije,

o

je namjen i

veoma

te

ko

donijeti

neki sigurniji

STRATUM

III II

U periodu u to'ku koga su se formirali sedimeneti 3,

75

0,90 m, odvijali su se,

na prostoru n'a

om sondom, u znatno m.i eri ivot i

.sv

akodnevna aktivnost

stanovnika ovog naselja, i To je svakako jedan od uz r

ok

a formi-

ranja ovako jakog sloja, de

bljin

e gotovo 3 m , kao ,i veoma boga tih i razno:vrsnih

kulturnih

ostataka

(ker

ami ke, nakita, troske,

li j

epa it d.) u njemu .

Nem

a sumnje,

ti m

, da je i debljina, a raznovrsnost i

bog

a ts tvo nala

za

ovog

slo

ja u is to vrijeme

r ez

ultat

sna nog

ekonomskog razvoja naselja u ovom pe riodu. po situaciji u ostalim

sondama (1956 l 1957

l

po povr

inskim nalazima na

prostoru,

mo ralo je naselje upravo

u

ovom

periodu zapremati povr

inu i do ivjeti

procvat.

Kao rezultat intenzivno

g

odvijanja

iv

ota, podi

zanja,

ru

#

enja obnavljanja

na ovom mj estu ili u neposrednoj formil ali su ovdje mnogobrojni sedimenti, koji

se veoma

razlikuju

sastavom, i debljinom (up.

Pr o

fil B-F) , i koji

su

mogli

biti

veoma dobro strat igrafski Nasuprot ovoj, u u

em

st

rat ig rafskom smislu

v

an r

edno dobroj di

fere

nCiranosti, analiza kulturnog inventara svih sedimenata pokaZUje

Jeda n u tolikoj mjeri kontinuiran ra zvoj , sa veoma laganim prelaz ima ,i \ pOlim za

mjenjiva-


19/93

RE

ZULTATI SONDIRANJA

NA

PREISTORISKOM NASELJU

U GORNJOJ

TUZLI 95

njem

jednih

oblika

drugim, da je

izvriti

takvu podjelu ovog

sloja

na

pojedine

stratume

ili faze, koja

bi

u

kulturnom

pogledu bila potpuno opravdana.

Ipak,

zbog

nekih razvojnih

tendencijja

,i nekih oblika

na donje

ili

gornje slojeve, a i zbog la k

eg analize i komplikac-ije sa drugim nalazi

tima, opre-

djelio

sam

se

ovdje

na

grubu

podj e

lu

sloja

3,75

i

0,90

m na dva osnovna

stra

tuma,

koji

ovdje biti

tretir

a

ni kao

stratumi III i II.

STRATUM III

3,75-2,90

m)

1 e r am i ka.

ovog

stratuma

mo

emo klasificirati u tri osnovne vrste: grubu

crvenkastu, grubu sivocrnu

i Dinu

pret

e-Lno sivomrku)

keramiku

.

A

Gruba

crv

en k

asta keramika

zastupljenost cca.

ustvari

je ona ista

vrsb grube keramik

e,

koja

od

stratuma

V

nadalje predstavlja

osnovnu

masu ovog

naselja. U pogledu

fakture te keramike u ovom (III) stratumu m oe se zapaz.iti izvjesan napreda.k: primjesa

pijeska

je

manja, a zrnca sit:nij.a, povrine nisu

vi

e

ta

ko

neravne, a kod nekih primjeraka

postoji s unutra

nje strane i prevlaka.

je dobro

. Ton povr

ina

se od

do

izrazito

oiglastocrvenog. Oblici postaju raznovrsniji: veoma grube p06ude sa

zadebljanim

obodom

uk ra

en i otiscima prsla, toli-ko za prethodni

(IV)

stratum,

nalaze se u

broju

jo samo u

najni

em

nivou stratuma

III;

uskoro, one

postaju sve tako da

se ovaj oblik

i

ne moe uz

eti

kao

bitnija

karakteri

stika stratuma

III.

U gruboj crvenkas toj

ke r

a

mici

ovog stratuma potpunO su dominantna dva

oblika

posuda:

1 Posuda sa ilJatim

dnom.

Radi se, ustvari, o obliku posude

dimenz

.

ija

otvora 5G---6Q1 cm) sa iljatim dnom koje se produ

uj e u punu,

zao-

bljenu, ili

zaravnjenu

nogu (Sl. 11a). ne ra di se o nozi na kojoj bi posuda

sta

ja l

a, o deta

lju

koji

je

davao stabilnost

ovoj posudi, je

donji dio

morao biti u pod. Obodi su zaoblj eni l ravno o

dr

e

zani, ljede

profilisani n;

poseban (T.

VIT

, 1).

2. Trbuaste posude sa

obodom,

koji ponek ad prelazi u kratak, konkavno

uv.ij en vr at (Sl. l1b,

e),

dimenzija.

Posude prvog tipa, izgleda, nisu imale nikakve

dr

ke.

Kod posuda drugog tipa

veoma

su

male

trakas

te

drke. One su postavljene dJi sasvim

vi

soko, tako

da

spajaju obod i

rame

posude grube amfore - Sl. l1b, T. VIII,

7

ili ni

e, na

trbuhu

suda, horizontalno ili

Sl. II

vertikalno. Ponekad su zamijenjene

i

grubim, Sasvim

pojavljuju 6e i

tzv.

u

tinute

, s

lijepe dr

ke. Oba ova tipa posuda

su bez ukrasa

l

imaju za grubu keramiku ornamente : nizove udubljenja prs tom ispod

oboda

.ili

grube

tr a

ke

na

Istom

mj

es tu

(T. VIII, 2 . P

ose

bn o su

za

nimljivi neki , pl1imije-

njeni,

ukrasi na

ovom

grubom

posudu.

Tu na prvom mjestu

tr

eba

pom

enuti jedan

novi

tip

barbotine

ornamenta

(T.

VIII,

3),

za tim

duguljaste naljepke,

ukra

ene

nizom

udubljenja

(T.


20/93

BORIVOJ COVIe

96

VIII,

4) i

orn

amenat izve

den noktom

(T.

VIII, 5). Sva tri ova dek

or

ativ

na

elementa

pred:stavL.iaju

ooito

O

ivljavanj

e stare tra

dicij

e ukra

avanja

grubog

u ovom pe

riodu ivota

naselja.

3.

Mnogo nego

p rva

dva oblika

p

ojavljuju se

u f

ak turi grub

e c

rv

e

nk

as te kera-

mike

i

zdjel

e s

obodom. One,

m e

du t im

, ne s

to j

e u vezi

sa oblikom

pret-

hodnog stratuma. PO

profilacij

i oboda i bflil jivije povr

inama, one

pr

edstavljaju

imitaciju finijih p

oliranih

zdj

ela takvog oblika

,

ko

je s u ovom

sh

'atumu pr vi put pojavljuju

(up. Sl. 12a).

U ovoJ t

eh njeli je

i

ma njih dimenzija

-

mali trbuasti

manjih


21/93

REZULTATI SONDIRANJA NA PREISTORISKOM

U

GORNJOJ TUZLI

97

Cetvrti, veoma tip

fine keramike

ovog

stratuma su iroke,

plitke

zdjele,

sa ramenom i

iroko izvijenim

vratom (Sl. 12e, T.

IX,

4),

obiono

neto

dimenzija

(cca 40

cm otvora).

Isto su tako

za

ovaj s t

tum

i

duboke

zdjele

sa vi

im

ili niim, prema

gore

sue

nim vratom (T. IX, 5);

ove zdjele imaju, po pravilu,

4 blago

svedena

na periieriji,

to

donekle

li

zaziva

utisak

reCipijenta. Ovaj,

peti,

tip

, veoma je

zastupljen

.

Ram se

uvijek o

posudama manjih dimenzija

(ispod 15

('m hbuha).

#esti v a

an

oblik fine keramike stratuma III su trbuaste amforice i

amfore sa

relativno

u

l kim

cilindrlt I1im vratom i

dr

kama

ili

uicama

za

uzice na

trbuhu

(Sl. 12 b). Na primjerku koji je

pouzdano

mogao

biti

rekonstruisan konstatovane su 3 ravno-

mjemo

uice. Ovaj, ne

est, oblik, se pojavljuje

fl

primjercima

sl ednje (oko

20

cm)

ahi

ima i fragmenata koji

moraju

pripadati posudama.

Kanelure i ili osnovni su ornamentaini elementi ove

keramike.

Kanelure

se

javljaju,

po

pravilu, kod naeg tipa, gusto vanjsku

i unutranju povrinu iroko izvij enog (razgranatog) vrata

(T.

IX,

4),

zatim kod petog tipa,

,' ''

. U i

rasporedu

ornamenata ona je,

daleko

bli

a nekim drugim

mediteranskim varijantama impressa,

nego

ornamentic:i

noktom i l i tipanjem, kakvi su

pr

ete

no zastupljeni i u Gornjoj Tuzli o u

U pogledu

monohromne

robe Hertly-ova

publikacija

daje nam

suvie malo

podataka

za

komparaciju.

Interesantno

je da se jedna

vrsta

barbotine keramike, sa

vertikalnim orna-

me-ntom

javlja

u

Serviji tek

u

slojull,

koji

sa

starijim

8 Ibid, str. 48 9

.

Tako, napr., u G. Tuzli potpuno nedootaju fme kotane spatule i neki drugi

oblici kotanih

instrumenata

str. 49-5 }). Moda je to ipak rezultat male otkopne

povrine u G. Tuzli, na kojoj nije ni jedno bolje gdje bi se ovakvi

abjekti

najprije

mogli

10

Tr

eba, mo

da, ipaik

da su

slikani fragmenti

sa osnovom u

Pavlovcu (Gumni

te) u sloju.

a W. A H eu

tl

e y, Prehistoric Macedonia, p. 136, Fig. 3; p. 137, N 9 10. (P. M.)

1>

Ibid, Fig. 2

3 -

N 7-10.

11

Ibid, p. 138, Fig. 5.

u Ibid, p.

145,

Fig.

12; 150,

N 89

90.


34/93

BORIVOJ

COVIe

110

neolitskim

sedimentima ovog nalazita ne stoji

ni u kulturnom

ni

u

konti-

nuitetul:'.

Slojevi sa starijom slikanom keramikom Servije odgovaraju starijem tesal-

skom

neolitu, upravo Sesklo-grupi Tesalije ll. premda njihovo

mjesto

u - novi-

jim nalazima

detaljno izdiferenciranoj

- kulturnoj stratigrafiji ove grupe jo nije pre-

cizno

Znatno sliku dobijamo komparacijom sa neolitskim nalazitima sa

slikanom keramikom Makedonije. Tu se na prvom mjestu

Olin t (na

Halkidiku)

sa svojom

slikanom

keramikom u kojoj potpuno tamni

ornamenat na crvenoj

osnovil

7

.

i ornamentaIni motivi (preteno krivoliniski)

i rada (leerno linija debljina neprestano varira) pokazuju

da

se

radi o vrsti slikane keramike s

kojom

pojave u G. Tuzli

stoje

u vezi samo na

jednom irem planu - u

pogledu

tendencije preovladavanja tamnog ornamenta

na

crvenoj osnovi.

U

oblicima, t a

razlika

je

jo

18. je situacija i sa drugim,

Olintu srodnim nalazi

tima

Makedonije,

napr.

Kritsana

19

.

Od znatmog je interesa i jedno nalazite u dolini Strurne (Akropotarnos) u

je gornjim

slojevima

zastupljena Dimini-roba sa

bogatim

krivoliniskim

ornamentima,

a u

donjem, stratigrafski odvojenom horizontu, keramika

s

pravoliniskim

motivima,

tamnom bojom na

ili svjetlou toj osnovi.:lo.

Ovaj donji horizont zavrnoj

fazi

Sesklo-razvoja

u Tesaliji.

Relativno

veoma

dobro ispitani nealit

Tesalije

daje nam svakako

i najpouzdanije podatke za komparaciju .

Na prvom

mjestu lako

je

da

se oblici keramike G.

Tuzle

veu posve za neke od osnovnih oblika

Sesklo-grupe,

kao to je

to

i

za

utvrdila

D. Gara#anin

21

. U pogledu G.

Tuzle potrebno

je

moda jo samo dodati da su

posude

sa jasno izdvojenim vratom, koji

se

prema gore ne

to

pr

oiruje,

veoma

oblik Sesklo-keramike

22

(nasuprot

.oblicima

sa

znatno duim i

prema

gore

suenim vratom Dimini-grupe).

Slikana keramika G. Tuzle se vee

prvenstveno za slikanu Sesklo-kera-

miku,

sa

njenim stro

ijim geometriskim ornamentom, u kome prave linije preovlada-

vaju. Ova grupa je, kako su najnovija ispitivanja pokazala, imala Tesaliji svoj veoma

dugi

prethodni razvoj23, a i u

svom

punom,

razvijenom obliku

(solyd-linear stil)

trajala

je relativno dugo, to

da se i u

tom okviru

poj

edine razvojne

faze.

je izdvojio tri takva perioda u razvoju Sesklo-stila.:l

4

Za objanjenje

na

eg

materijala veoma je vana da u posljednjem

(III)

periodu

dolazi

u

slikanoj

Sesklo-keramici

do

preloma: slikanje tamnom

bojom

na

svjetlijoj (crvenoj-B3b ili svjetlo

u

toj-B3 E osnovi n ag lo da preovla-

Pojedine vrs te keramike, na kojima se izraavaju

ove

nove tendencije

razvile

su se u okviru Sesklo-kulture znatno prije

ne

go to je nju

zamijenila

Dimini-kultura,

a doivjele su svoj puni rascvat upravo u vrijeme kada

je

irenje Dimini-kulture otpo-

Pri tome treba imati na

umll

da Dimini-kultura

nije

u Tesaliji bila

V

M

i lo j

i

Chronologie der ji.ingeren Steinzeit IVIittel- und Si.ideuropas,

S . 44.

Chronologie I).

18 Ibid.

7 P. M., p.

161,

N

147,

Fig. 32.

lO Ibid ,

p . 161-162.

,. Ibid,

p.

159-160.

,

.

IVI

i

lo j i Chl'onologie l, S.

45.

t

kultura,

str. 121.

'

V. IVI

i lo j i Zur Chronologie der Jungeren Stei.nzeit Griechenlands, Jahrbuch

des DAI, Bd.

65/ 66 - 195

01/

51,

S.

4

(Chronologie

II)

-

is

ti

Chronologie I, Tat.

6, 6,

8;

Ta

f

7, 4

. V.

IVI i lo j i Vorbericht i.iber die Ausgrabungen auf der Otzaki Magula

1954,

Arch. Anzeiger des DAI 1955, S. 158 f f - isti u A . A. 1956, S 142.

o. IVI

i loj i Chronologie II, S. 50 f .

..

Ibid,

S.

52, 58. .

,.

Ibid, S. 7 f


35/93

111EZ ULTATI SONDIRANJA NA PREISTOlt1SKOM NASELJU U GORNJOJ TuZLI

rasprostranjena

podjednako intenzivno

i

da

se u toku Dimini perioda u

Tesaliji

mogu

na poj e

dinim

nalazitima

konstatovati

slojevi koji predstavljaju kasni razvoj

Sesklo

kulture

sa

slabijim

ili

Dimini-uticajima

27

.

Ovaj

razvoj

svakako

paralelan

sa

starijom

fazom Dimini-kulture,

kao to to i

pokazuje situacija

na

pojedinim nalazi-

tima,

na

kojima, u

periodu

kada Dimini-kultura

preovladava, upravo one

Sesklo-vrst

e

slikane keramike,

sa

tamnim ornamentima

postoj

e i

dalje naporedo

sa

novim Dimini-proizvodima,

vrlo

spor02S.

Za na

e komparacije je

od

poseb-

nog to se

kod

ovih

kasnih Sesklo-vrsta

sa

tamnijim slikanjem gube

neki

stariji,

bogatiji, slikani motivi, a

jednostavniji, linearni.

Prema Dimini-stilu, sa nj egovim posebnim oblicima i bogato

njenom ornamentikom bihromne i polihromne robe , u kojoj dominiraju spiralni i mean-

drasti motivi, proizvodi G. Tuzle u cjelini

stoje

u

punoj

suprotnosti. To, s

druge

strane,

ne

da

ne postoje nikakvi

elementi

koji bi se mogli vezati za Dimini.

Ukraavanje vrata posude paralelnim horizontalnim trakama, kakvo postoji

u G. Tuzli, veoma je primjenjivano kod posuda sa visokim vratom Dimini

S druge

strane, ono

nije poznato u Sesklo-stilu. Ipak, treba

da

se ono javlja kod pomenute kasne (B31 1) Sesklo-keramike , kao to pokazuju

neki

pri-

mjerci ovako ukraenih posuda iz Canglija:Jo. Znatno vee se za Dimini mean-

droidna ornamentika slikane keramike iz G.

Tuzle.

Ona je ovdje procentualno malo-

brojna,

ali je predstavljena vazom sa

ognji

ta

0-5 (Sl. 6). Neprekinuti orna-

menat

povezanih

meandr astih traka, kojih ostaju negativni

\ / \

motivi

3 l

,

u

tehnici

tamnog na

svjetlom,

ima

direktnu

analogiju

slojevima Ocaki-Magule:

12

.

Prim

je

rak

iz Ocaki-Magule ubraja u lokalnu Dimini-varijantu Ocaki-stil),

koja je tamo stratigrafski

fiksirana

u sloju sa

Dimini-keramikom.

mi se da nije suvi

no zanimljivu okolnost da oba ova Dimini-

. ornamenta u G. Tuzli nalazimo upotrebljena na jednoj posudi Sesklo-oblika .

Ako bismo htjeli da

ukratko

rezimiramo rezultate ovih komparacija, mogli

bismo da ka

emo da

se stratum

VIb Gornje Tuzle svojim oblicima genetski vee

za

Sesklo-kulturu Tesalije,

a

ornamentikom svoje slikane keramike za njenu zavr

nu fazu

ili, upravo za onaj prelomni SesklolDimini period Tesalije, o kome je

gore

bilo

Hronoloko

mjesto

najstarijeg sloja u G.

Tuzli

koje

bi

iz

ove komparacije pro-

izlazilo, odgovara

pribli

no

datiranju

faza sa slikanom keramikom u po D.

Garaarnin

33

.

Dok s

mo prema

pojavama na istoku i jugoistoku mogli da ve-

emo

najsta

r

iji

per i

od na

eg

,

naselja

i u

kulturnom

i u

hronolo

kom pogledu,

znatno

je tee utvrditi odnos ovog s

tratuma

GornjeTuzle

prema nalazitima u zapadnim dijelo-

vima

Balkana.

Impre

sso-ornamentika

je ovdje sekundaran elemenat i

stoga

nedo-

voljno

pouzdan oslonac

za jedno

realnije

sa

Crvenom

Stijenom, Zelenom

i

lokalitetima sa impresso-keramikom na

Jadranu. Ostaje nam

da konstatu-

j emo

da

je sloj u G. Tuzli, u

svojoj prvoj

(VIb)

fazi zasada najstariji

poznati

neolit Bosne,

isto

onako

kao to niz nalazi

ta

sa

impresso-keramikom

na

Jadranu

i nj go vom neposrednom predstavljaju najstariji neolit tih krajeva.

Faza Via naselja Gornja Tuzla predstavlja, hronolo

ki kulturno, direktni

nastavak ranije razvoja,

sa

nekim novim tendencijama pojavama . Dalja

upot reba

grube barbotine-

i

impresso-)

i

monohromne keramike

i

poja-

vljivanje slikane keramike koja je u izumiranju jesu, ustvari, one iste tendencije koje

Ibid, S.

6.

os Ibid,

S. 7f , S. 18.

W a e

e-T

h o m

p

s o

n,

Prehistoric

Thessaly, Pl.

I H.

T .

o

tl V

t

ot.

At 1I'PO' OPlXOtt

&lJlWlOU :


36/93

112

BORIVOJ

se mogu konstatovati u okviru Karas-kompleksa kao jedna od njegovih bitnih odlika),

to i opravdava determinisanje

ovog

kompleksa kao

zavrne

faze

kulture u

irem smislu,

kako je

to

D. Garaanin

3 l

. Stoga smatram da faza VIa

gornjotuzlanskog naselja, hronoloki

i

kultuIlno, stoji

u

bliskoj vezi

sa

fazom

Karas

CrH- kompleksa

i Rumunije.

S

tim

u

vezi, veoma je

interesantno pitanje kakav je odnos nalazita u

Gor-

njoj Tuzli prema tzv . srednjem neolitu cen traine

Bosne,

koji reprezentuje nalazite u

Kaknju:

l

;; Dvije va#ne odlike keramike kakanjske grupe su, svakako, njena barboti-

ne-ornamentika na gruboj robi i visoke, uplje

noge

finijih monohromnih posuda,

koje ponekad mogu biti i jako vitke

36

. Oba ova elementa predstavljaju nesumnjivo

tradiciju u okviru kakanjsk2

keramike.

S druge strane,

Kaknju ne

postoji slikana keramika, a impresso je predstavlj en samo jednim

fragmentom.

Pored toga, faktura kakanjske keramike, i

grubu,

pokazuje znatnu

evoluciju,

koja se ogleda kako u tome

to

se

pljeva

vie ne upotrebljava

kao

primjesa,

je

zamijenjena

pijeskom ili

kamenom

pr ainom, tako i u boljem

i vezanosti prevlake sa

zidom

sudaH. Sve to

pokazuje

da je

nalazite u Kaknju

svakako

ne

to od naselja u G. Tuzl i, upravo od

njegove VIb faze. Vidjeli

smo da se u slojevima VIa faze i u najni#im

nivoima

V u

G. Tuzli pojavljuju fragmenti posuda posebne vrste, sa

primjesom

sitnog pijeska ili

kamene

pr aine. Ovi fragmenti i i po pro-

filacijama oboda

i

po

ornamentima

ispod oboda

imaju

dobre analogije

u

kakanjskom

materijalu

s

S obzirom na

ove

kao i na

hr ono

lok i

polo#aj

Kaknja, kakav je

na osnovu analize cjelokupnog materijala dao A. Benac.3 1, smatram

da

nase-

lja u Kaknju vremenski pribli#no

odgovarati

fazi VIa

naselja

u Gornjoj Tuzli. U

kul-

turnom pogledu, ova dva naselja ve#u se utoliko to se kasni elementi

pojavljuju kao

jedna

od komponenti u genezi kakanjske grupe.

Posve izuzetan je ornamenat na fragmentu T. III, 6, koji pripada fazi VIa.

On

se, stilski i

donekle pribli#ava

jednoj vrsti ornamentacije dobro poznatoj

iz

starijih neolitskih kultura Rumunije: Boian A

Bolintineanu-Giulesti)40

- ZanestiH.

Ne

mo#e

se, tvrditi da se tu radi o stvarnoj

vezi.

t ra tum

Veoma

znaca] an

prelom

nastupio

j e, odmah

sa ovog

stratuma, u

tehnici izrade keramike.

To

je

odbacivanje pljeve

kao primjese,

odn

osno nj eno

zamje-

njivanje

nekom

vrstom

pijeska. Ne mo

#

emo sa

utvrditi

da li

je

ovaj

napredak

nastao

kao

rezultat

uticaja sa

strane

ili

samostalnog

pronalaska

lon-

Za prvu pretpostavku govorila bi pojava - u

sedimentima

faze

VI

a - frag-

menata

polugrubih

posuda sa zadebljanim i l i stanjenim

obodom

(T. III, 7-9 koje su

sa

primjesom

sitnog pijeska

iH

kamene praine. Ova vrsta predstav-

lja,

kao to sm o naprijed istakli,

kratkotrajnu

i prolaznu pojavu u G. Tuzli i vezana

je za prelaz iz

s t r

aturn

a

VI u s tr a tum

V. Ona

je

veoma vjerovatno

rezultat dodira

sanovnitva G.

Tuzle

sa

nekom

stranom grupom koju

jo

n e

mo#emo

bl i#e

odrediti, dodira

koji

borivoj Čović - rezultati sondiranja na preistoriskom naselju u gornjoj tuzli

Documents