БНбД 44-01-08

1

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДЇРЭМ

ТӨВ ДАМЖУУЛАХ (МАГИСТРАЛ) ХООЛОЙ MAGISTRAL PIPELINE

2008 оны … дугаар сарын …-ны єдрєєс эхлэн мєрдєнє.

Энэхїї нормыг 1400 мм (илїїгїй) нэрлэсэн голчтой 1,2 МПа (12кгс/см 2 )-аас багагїй 10 МПа (100кгс/см 2 ) хїртэл орчны илїїдэл даралттай нєхцєлд (дан болон техникийн хонгилд угсрах їед) доорх зїйлийг тээвэрлэхэд зориулагдсан шинээр тєв дамжуулах хоолой барих, ашиглагдаж буй тєв дамжуулах хоолой болон тэдгээрийн салбар дамжуулах хоолойг шинэчлэх зураг тєсєл боловсруулах їед мєрдєнє. Їїнд:

а). Нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн, (тогтонги конденсатын ба тогтонги бензины бїтээгдэхїїнїїд орно.) байгалийн, нефтийн ба зохиомол нїїрс устєрєгчийн хийг, олборлох, їйлдвэрлэх болон хадгалах газраас хэрэглэгчийн байр (нефть бааз, дамжуулах бааз, савлагааны цэгїїд, хот болон суурин газрууд, їйлдвэрлэлийн ба хєдєє аж ахуйн газрууд болон боомтын хий хувиарлах станц) хїртэл;

б). С 3 ба С 4 бїлгийн шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий, тэдгээрийн хольцууд, тогтонги бус бензин, тогтонги бус нефтийн хийн конденсат ба нэмэх 40°С температурын їед 1,6 МПа (16 кгс/см 2 )-аас ихгїй ханасан уурын харимхай чанартай бусад шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хийг олборлож буй газар буюу їйлдвэрлэгчээс (шахах станц) хэрэглэгч хїртэл;

в). Компрессор (шахуургын)-ын станц, нефть хєєргєх станц, хий хадгалах газар доорх станц, компрессорын ємнєх станц, хий хуваарилах станц, хий зарцуулалтыг хэмжих зангилаануудын хїрээний бїтээгдэхїїн;

г). Компрессорын станц, хий хадгалах газар доорх станц, компрессорын ємнєх станц, хий хуваарилах станц, хийн зарцуулалт хэмжих зангилаа болон хийн даралт бууруулах тєвїїдэд зориулсан импульсийн, тїлшний ба асаалтын хийнїїд;

Тєв дамжуулах хоолойн бїтцэд доорх зїйлїїд орно.Їїнд: ­ Салаа болон томруулж салаалсан, хаалт арматур, байгалийн болон зохиомол

саадыг гатлуулсан шилжїїлэг, НПС, компрессорын станц, хийн зарцуулалт хэмжих зангилаа, хийн даралт бууруулах тєвд холбосон зангилаа, цэвэрлэх тєхєєрємжийг асаах болон хїлээн авах зангилаа, конденсатын цуглуулагч, намгийн хий оруулах тєхєєрємж бїхий (їйлдвэрээс алс тээвэрлэхэд бэлтгэгдсэн бїтээгдхїїнийг гаргах байрнаас эхэлсэн) дамжуулах хоолой;

­ дамжуулах хоолойг зэврэлтээс хамгаалсан цахилгаан химийн ба технологийн холбооны шугам болон байгууламжийн тєхєєрєг, дамжуулах хоолойн телемеханикийн хэрэгслїїд;

­ дамжуулах хоолойн їйлчилгээ, цахилгаан хангамжийн тєхєєрємж, хаалт арматур болон цахилгаан химийн хамгаалалтын тєхєєрємжїїдийн алсын удирдлагад зориулсан цахилгаан дамжуулах шугамууд;

­ гал тїймрийн эсрэг хэрэгслїїд, дамжуулах хоолойн элэгдлийн эсрэг болон хамгаалах байгууламжууд;

­ Конденсатыг хадгалах болон хийгїйжїїлэх савууд ослын їед нефть, нефть бїтээгдхїїн, конденсат болон шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийг гаргах газар доорх байр;

­ дамжуулах хоолойн ашиглалтын албаны барилга,байгууламжууд;

БНбД 44-01-08

2

­ дамжуулах хоолойн шугамын дагуух байнгын зам ба нисэх тэрэгний буух талбай, тэдгээрт нийлж буй зам ба дамжуулах хоолойн байрлалыг заасан таних болон анхааруулах тэмдэгїїд;

­ гол болон завсрын шахах, савлах насосны станцууд, резервуарууд, компрессорын станц ба хий хуваарилах станц;

­ хий хадгалах газар доорх станцууд; ­ нефть болон нефтийн бїтээгдхїїнийг бїлээсгэх тєвїїд; ­ заах болон анхааруулах тэмдгїїд;

Энэхїї норм нь хот, суурин газар, тэнгисийн ус, їйлдвэрлэлд тавих, мєн металл хоолойд зэврэлтийн їйлчлэл їзїїлэх болон хасах 40°С температураас доош хєргєж шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий болон хий, нефть, нефтийн бїтээгдхїїнийг тээвэрлэхэд зориулсан дамжуулах хоолойн зураг тєсєл зохиоход хамаарахгїй.

Тогтонги конденсат, тогтонги бензиныг тээвэрлэхэд зориулсан дамжуулах хоолойн зураг тєсєл боловсруулахад энэ нормын нефть дамжуулахад тавигдах шаардлагуудыг мєрдєнє.

Тогтонги конденсат, тогтонги бензин гэдэгт нэмэх 20°С температурын їед ханасан уурын харимхай чанар нь 0,2 МПа (2кгс/см 2 )-аас бага, нїїрс-устєрєгч болон тэдгээрийн хольцийг хамааруулна.

Нэмэх 20°С температуртай їед ханасан уурын харимхай чанар нь 0,2 МПа (2кгс/см 2 )-аас дээш байх шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий, тогтонги бус конденсат, тогтонги бус бензин бусад шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийг дамжуулах хоолойг энэхїї нормын 12 дугаар бїлгийн шаардлагуудтай зохицуулан тєлєвлєнє.

Барилга байгууламж, болон компрессорын станц, НПС, хий хуваарилах станц, хий хадгалах газар доорх станц болон ДХС-ийн талбайд байрлах инженерийн сїлжээг энэхїї нормын шаардлагыг тухайн барилга, байгууламжуудын зураг тєсєл зохиох норматив баримт бичгїїдийг мєрдєнє.

Суурин газрууд болон тусдаа їйлдвэрийн газруудын нутаг дэвсгэрт байрлуулахаар урьдчилан тєлєвлєсєн 1,2 МПа (12 кгс/см 2 ) болон тїїнээс бага даралттай хий дамжуулах хоолой, 2,5 МПа (25 кгс/см 2 ) хїртэл даралттай нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнуудыг БНбД 42-01-04, БНбД 21-03-04, СНиП 2.05.13-90 (хот, суурин газрын нутаг дэвсгэрт байрлуулсан нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой)-уудын шаардлагуудтай зохицуулан тєлєвлєнє.

1. НИЙТЛЭГ ЇНДЭСЛЭЛ

1.1. Тєв дамжуулах хоолой (хий, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах) 1 нь газар доор (газар доор тавих) тавигдана.

Энэхїї нормын 7.1 зїйлд дурдсан їндэслэлд зохицуулсан тусгайлан авч їзсэн нєхцєлд дамжуулах хоолойг газрын гадрага дээр шороон овоолготой (газраар тавих), эсвэл тулгуур дээр (газар дээр тавих) угсарч болно. Энэ їед дамжуулах хоолойн найдвартай, аюулгїй ашиглалтыг хангасан тусгайлсан арга хэмжээг заавал авах ёстой. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1 Нормын бичлэгт тусгайлан єгїїлэх шаардлагагїй їед ”тєв дамжуулах хоолой” гэдэг їгийн оронд цаашид “дамжуулах хоолой” гэдэг їгийг хэрэглэнэ.

БНбД 44-01-08

3

1.2. Дамжуулах хоолойг дангаар нь эсвэл ашиглалтад байгаа болон тєлєвлєж буй тєв дамжуулах хоолойнуудтай зэрэгцээ (техникийн хонгилд) угсарч болно.

1.3. Тєв дамжуулах хоолойн техникийн хонгилд гэдэг нь нефть (нефтийн бїтээгдхїїн, шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий) болон хий (хийн конденсат) тээвэрлэхэд зориулсан нэг чиг трасст зэрэгцээ байршуулсан дамжуулах хоолойнуудын системийг ойлгоно.

Дамжуулах хоолойн ажлын найдваржилтыг хангасан нєхцєлд техник-эдийн засгийн їндэслэлээр ашигтай гэж їзвэл нэг техникийн хонгилд нефть (нефтийн бїтээгдхїїн) болон хий дамжуулах хоолойг хамтад нь байрлуулж болно.

1.4. Нэг техникийн хонгилоор тээвэрлэх бїтээгдхїїний зєвшєєрєгдєх (нийлбэр) дээд хэмжээ ба эдгээр хонгилуудын хоорондох зайг зохих журмаар батлагдсан барилгын норм, нормативын баримт бичгээр тодорхойлогдоно.

1.5. Суурин газар, їйлдвэр, хєдєє аж ахуйн газрууд, нисэх буудал, тємєр замын станц, тэнгисийн ба гол мєрний зогсоол, боомт болон тэдгээртэй тєсєєтєй объектын нутаг дэвсгэрт тєв дамжуулах хоолой угсрахыг хориглоно.

1.6. Тєв дамжуулах хоолой болон тїїний хэсгїїдийн ашиглалтын хэвийн нєхцєл бїрдїїлэх, болзошгїй эвдэрлээс хамгаалах зорилгоор тэдгээрийн эргэн тойрон хамгаалалтын бїс тогтооно. Бїсийн хэмжээ, тухайн бїс дэх хєдєє аж ахуйн їйлдвэрлэл болон бусад ажлуудын дэг журмыг тєв дамжуулах хоолойн хамгаалалтын дїрмээр тогтооно.

1.7. Бїтээгдэхїїнийг тээвэрлэх боломж болон дамжуулах хоолойн хамгаалах бїрхїїлийн бїрэн бїтэн байдал, бат бэх, тогтворжилт, найдваржилтад тавигдсан шаардлагуудаас хамааруулан дамжуулах хоолойд орж ирэх хий болон нефть (нефтийн бїтээгдхїїн)-ийн температурыг тодорхойлно.

Тээвэрлэж буй бїтээгдэхїїний хєргєлтийн зэрэглэл ба зайлшгїй шаардлагыг тєлєвлєлтийн шатанд шийднэ.

1.8. Дамжуулах хоолой, тэдгээрийн байгууламжид їйлдвэрийн тусгаарлагчтай хоолой болон чанартай хийгдэх нєхцлийг хангасан суурин байдалд буюу їйлдвэрт бэлтгэгдсэн стандартын нэг тєрлийн элемент, деталиар иж бїрдэл бїхий блоклон гїйцэтгэсэн угсармал бїтээцїїдийг хэрэглэж барилга угсралтын ажлыг дээд зэргээр їйлдвэржїїлсэн байхаар тєлєвлєвєл зохино. Їїнд хэрэгжїїлэх тєслийн шийдэл нь дамжуулах хоолойн саадгїй, аюулгїй ашиглалтыг хангасан байх ёстой.

2. ТЄВ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН АНГИЛАЛ БА ЗЭРЭГЛЭЛ

2.1. Хий дамжуулах тєв хоолой нь дамжуулах хоолой дахь ажлын даралтаас хамааруулан хоёр ангид хуваана. Їїнд:

I анги - Ажлын даралт 2.5 МПа (25 кгс/см 2 )-аас 10 МПа (100 кгс/см 2 ) хїртэл; II анги - Ажлын даралт 1.2 МПа (12 кгс/см 2 )-аас 2.5 МПа (25 кгс/см 2 ) хїртэл.

2.2. Нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах тєв хоолойг тїїний голчоос хамааруулан дєрвєн ангид хуваана. Їїнд:

I анги – Нэрлэсэн голч нь 1000 мм-ээс 1200 мм хїртэл; II анги – 500 мм-ээс1000 мм хїртэл; III анги – 300 мм-ээс 500 мм хїртэл; IV анги – 300 мм ба тїїнээс бага.

БНбД 44-01-08

4

2.3. Тєв дамжуулах хоолой, тїїний хэсгийн ажлын нєхцєл, гагнаасан холбоосын їл эвдэх шалгалтын хэмжээ, туршилтын даралтын хэмжээнээс хамааруулж зэрэглэлд хувааж тадигдах шаардлагуудыг 1 дїгээр хїснэгтэд харуулав.

1 дїгээр хїснэгт

Дамжуулах хоолой,тїїний салаа

хэсгийн зэрэглэл.

Дамжуулах хоолойг бат бэх, тогтвор, хэв гажих чанарт тооцох

їеийн ажлын нєхцлийн итгэлцїїр

Физик аргуудаар шалгасан угсралтын гагнаасан хобоосын

тоо. Ерєнхий тооноос хувиар авна.

Дамжуулах хоолойг турших їеийн

даралтын хэмжээ, туршилтын їргэлжлэх

хугацаа В I II IIIIV

0,60 0,75 0,75 0,90 0,90

БНбД 44-02-08 зааснаар авна.

Тайлбар: Дамжуулах хоолойг турших їед тїїний шулуун хэсэгт хоолойн металл ханын нимгэрэлтийг бодолцсон урсалтын хязгаар дахь хїчдэл їїсгэх хэмжээнд хїртэл даралтыг нэмэгдїїлэхийг зєвшєєрнє.

2.4. Тєв дамжуулах хоолойн зэрэглэлийг 2 дугаар хїснэгтээс авна. 2 дугаар хїснэгт

Дамжуулах хоолойн зориулалт

Дамжуулах хоолойн зэрэглэл

Газар доор угсрах Газраар болон газар дээр угсрах

Байгалийн хий тээвэрлэх: а) 1200 мм-ээс бага голчтой б) 1200 мм ба тїїнээс их голчтой в) Умардын барилга-цаг уурын бїсэд

IV

III

III

III

III

III Нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн тээвэрлэх: а) 700 мм-ээс бага голчтой б) 700 мм ба тїїнээс их голчтой в) Умардын барилга-цаг уурын бїсэд

IV

III

III

III

III

III

2.5. Тєв дамжуулах хоолойн хэсгїїдийн зэрэглэлийг 3 дугаар хїснэгтээр авна. 3 дугаар хїснэгт

Дамжуулах хоолойн хэсгїїдийн зориулалт

Хэсгїїдийн зэрэглэл

Хий дамжуулах

Нефть болон нефтийн

бїтээгдэхїїн дамжуулах

Газа

р д

оор

Газр

аар

Газа

р д

ээр

Газа

р д

оор

Газр

аар

Газа

р д

ээр

1 2 3 4 5 6 7 Усан саадыг гаталгасан шилжїїлэгїїд:

а). Голдрилоор нь усан онгоц явах, эрэг бїртээ 25 м-ээс багагїй урттай (усны дундаж зааг тївшингээс хэмжих) эрэг орчмын хэсэг бїхий: -дамжуулах хоолойн голч 1000 мм ба тїїнээс их -дамжуулах хоолойн голч 1000 мм-ээс бага

I I

- -

I I

B I

- -

B I

БНбД 44-01-08

5

б). Голдрилоор нь усан онгоц явдаггїй, усны толионы єргєн нь 25 м ба тїїнээс их байх эрэг бїртээ 25 м-ээс багагїй урттай (усны дундаж зааг тївшингээс хэмжих) эрэг орчмын хэсэг бїхий : -дамжуулах хоолойн голч 1000 мм ба тїїнээс их -дамжуулах хоолойн голч 1000 мм-ээс бага

в). Усны толионы єргєн нь заагтаа 25 м хїрсэн голдрилоор нь усан онгоц явдаггїй, усжуулах болон деривацийн сувгууд

г). Уулын усны урсгал (голууд)

д). Хамгийн их єндєр усны 10%-ийн дїїрэлтийн тївшингээр тооцсон голын татам - дамжуулах хоолойн голч 700 мм ба тїїнээс их - дамжуулах хоолойн голч 700 мм-ээс бага

е). Хамгийн их єндєр усыг 10%-иар дїїргэлтийн тївшингийн хилээс 1000 м їргэлжилсэн хэсэг

I I

I

I

I II

-

- -

-

-

- -

-

I I

II

II

II II

-

B I

I

I

I I

I

- -

-

-

- -

-

I I

I

I

I I

II Намаг давуулсан шилжїїлгїїд:

а). I тєрлийн намаг б). II тєрлийн намаг в). III тєрлийн намаг

III II I

III III II

III III II

II,III 1

II B

II,III 1

II B

II,III 1

III I

Тємєр зам, авто зам давуулсан шилжїїлгїїд : а). Ерєнхий сїлжээний тємєр замууд хэсгийн уртууд нь хоёр талдаа тухайн захын замын тэнхлэгээс 40 м урттай, харин замын шороон далангийн улнаас 25 м-ээс багагїй зайг оруулсан

б). Їйлдвэрийн газруудын салбар тємєр замууд хоёр талдаа захын замын тэнхлэгээс 25 м урттай хэсгїїдийг оруулсан

в). I ба II зэрэглэлийн авто зам, хоёр талдаа захын замын тэнхлэгээс 25 м урттай хэсгийг оруулсан

г). II, III-п, IV ,IV-п зэрэглэлийн авто зам, замын хоёр талаар замын шороон далангийн асгаасан улнаас эсвэл ухмалын ирмэгээс 25 м урттай хэсгийг оруулсан

д). V зэрэглэлийн авто замууд,замын хоёр талаар замын шороон далангийн улнаас эсвэл ухмалын ирмэгээс 15 м урттай хэсгийг оруулсан

е). 4-р хїснэгтэд заагдсан зайн хїрээнд дэх шилжїїлгїїдэд нийлж байгаа дамжуулах хоолойн хэсгїїд: - бїх тєрлийн тємєр зам болон I ба II зэрэглэлийн авто замыг давуулсан - III, III-n, IV, IV-n, V зэрэглэлийн авто замыг давуулсан

I

I

I

I

III

II

III

-

-

-

-

-

II

III

I

II

I

I

III

II

III

I

III

I

III

III

III

III

-

-

-

-

-

II

-

I

II

I

I

III

II

III

4. Уулын бїсэд тавьсан дамжуулах хоолойнууд: а)Тавиурт (полка)байрлуулсан б)Нїхэн хонгилд байрлуулсан

III -

III I

- I

II -

II I

- I

5. Говь, цєлийн нєхцєлд сул холбоостой III III III III III III

БНбД 44-01-08

6

манхан элсэнд тавьсан дамжуулах хоолойнууд 6. Усалгаатай газраар тавьсан дамжуулах хоолойнууд:

а)хєвєн, цагаан будааны тариалангийн талбай б)бусад хєдєє аж ахуйн ургамалын тариалангийн талбай

II III

- -

- -

II III

- -

- -

7. Гэсэх їеийн харьцангуй суулт нь 0,1-ээс их байх олон жилийн цэвдэг хєрс тархсан дэвсгэр нутагт байрлуулсан дамжуулах хоолойнууд II II II II II II

8. Хужир, шїїтэй хєрс, уруйн татмыг давуулсан шилжїїлгїїд II - II II - II

9. *Шугаман арматурын тєхєєрємжийн зангилаанууд (В ба I зэрэглэлийн хэсгїїд хамаарахгїй)

II II II III - -

10. Шугаман хаах арматураас болон усан доогуурх шилжїїлгїїдийн нуруунаас дээш орших 250 м уртай хий дамжуулах хоолойнууд (В ба I зэрэглэлийн хэсгїїд хамаарахгїй)

II II II - - -

11. Хїснэгтийн 3е-д заасан II зэрэглэлийн нийлж буй хэсгїїдийн хилээс 100 м урт дахь дамжуулах хоолойнууд

III III III III III III

12. Хий хадгалах газар доорх станц, хийн цэвэрлэгээний ба хатаах тєхєєрємж, коллектор болон дамжуулах хоолойнуудаас 4-р хїснэгтийн 5- д заасан зайны хїрээнд дэх толгойн байгууламжуудад нийлж буй дамжуулах хоолой

I - I II - I

13. Олборлох їйлдвэр хоорондын цуглуулах хоолой II II II - - -

14. Цэвэрлэх тєхєєрємжийн оруулах, хїлээн авах зангилаанууд, мєн эдгээрт нийлж буй 100 м урттай дамжуулах хоолойн хэсгїїд

I I I I I I

15. Хий дамжуулах шулуун хэсгийн хийн даралт бууруулах тєвийн дэвсгэр дэх дамжуулах хоолой В В В - - -

16. Барилгын дотор болон тїлшний ба асаалтын хийн дамжуулах хоолойг оруулсан компрессорын станц, хийн даралт бууруулах тєв, хий хадгалах газар доорх станц, компрессорын ємнєх станц, хий хуваарилах станц, НПС, хийн зарцуулалт хэмжих зангилааны дэвсгэр дэх дамжуулах хоолой

В В В I I I

17. Хий дамжуулах хоолойд холбогдсон, хамгаалах хаалтуудын хоорондох хэсгїїдийн, компрессорын станц, хий хадгалах газар доорх станц, УКПГ, УППГ, компрессорын ємнєх станцын болон толгойн байгууламжуудын сорох ба шахах хийн дамжуулах хоолойнууд, мєн тїїнчлэн холбох зангилаанаас дээр заасан байгууламжуудын дэвсгэрийн хориг хїртэл єєрийн хэрэгцээний хий дамжуулах хоолой

I I I - - -

18. 4-р хїснэгтийн 8-д заасан зайны хїрээнд хий хуваарилах станцад нийлж буй хий дамжуулах хоолойнууд, мєн тїїнчлэн хамгаалах хаалтаас цааших 250 м урттай хэсгїїд

II II II - - -

19. Хийн зарцуулалт хэмжих зангилаа ба хийн даралт бууруулах тєвийн огтлогч хаалтанд нийлж буй хоёр талдаа 250 м урттай дамжуулах хоолой

I I I - - -

20. Газар доорх инженерийн сїлжээнїїд (ариутгах татуургын коллектор, нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой, хий дамжуулах хоолой, хїчний кабель, холбооны

II - - II - -

БНбД 44-01-08

7

кабель, газар доорхи, газраар, газар дээрх услалтын г.м)-тэй огтолцсон уулзварууд (огтолж буй сїлжээнїїдээс хоёр тийшээ 20 м хїрээнд)

21. Энэхїї хїснэгтийн 20-д дурдсан сїлжээтэй болон 1000 мм-ээс дээш голчтой 7,5 МПА (75кг\см2) ба тїїнээс дээш даралттай олон хоолойт хий дамжуулах тєв хоолойнууд, 700 мм- ээс дээш голчтой нефть дамжуулах хоолой єєр хоорондоо огтолцсон уулзварууд (огтолж буй сїлжээнїїдээс хоёр тийш 100 м-ийн хїрээнд)

I _ - II - -

22. 4-р хїснэгтийн 12-д заасан зайн хязгаар дах цахилгаан дамжуулах агаарын шугамтай (хїчдэл кВ-аар) огтолцсон уулзварууд (хоёр талруугаа):

а). 500 кВ ба тїїнээс дээш б). 330 кВ-аас 500 кВ хїртэл в). 330 кВ хїртэл

I II III

I II III

I II III

I II III

I II III

- - -

23. Боловсруулагдаж буй дэвсгэр газарт болон хєндийлжих їзэгдэлд єртсєн нутаг дэвсгэрт тависан дамжуулах хоолой

II II II II II II

24. Гуу жалга, дам нуруу, ширгэж буй горхийг давуулсан шилжїїлгїїд III III III III III III

25. Усан толионы хилийн заагийн єргєн 25 м ба тїїнээс их байх гол, суваг, нуур болон загасны аж ахуйн ач холбогдол бїхий усан сангуудын дагуу суурин газар буюу їйлдвэр аж ахуйн газаруудаас дээш 300 м хїртэлх зайд тавигдсан 700 мм ба тїїнээс бага голчтой хоолой, 500 м хїртлэх зайд тавигдсан 1000 мм голчтой хоолой, 1000 м хїртлэх зайд тавигдсан 1000 мм-ээс дээш голчтой хоолойтой нефть болон нефть бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолойнууд.

- - - I I I

26. 9,10,14,15,17 ба 19-р зүйлд заасан зайн хүрээнд болон компрессорын станцын дамжуулах хоолойд холбогдсон зангилаануудын 2 талаас 250 м-ийн хүрээндэх УЗРГ, ПРГ, цэвэрлэх төхөөрөмжийн гаргах ба хүлээн авах шугамын хаах арматурын зангилаанууд, компрессорын станц, хийн даралт бууруулах тєв, хий хадгалах газар доорх станц, компрессорын ємнєх станц, хий хуваарилах станц ГС-үүдийн дамжуулах хоолойд холбосон зангилаануудын байрласан нэг техникийн хонгилд тавигдсан хий дамжуулах,нефть ба нефть бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолойнууд

II II II II II II

(хэрвээ эдгээрүүд нь байршуулах хэлбэр болон бусад параметрээрээ арай өндөр

зэрэглэлд хамаарахгүй тохиолдолд)

Тайлбар : 1. Хот болон чухал ач холбогдол бүхий бусад том хэрэглэгчдэд түгээж байгаа хий, нефть ба нефть бүтээгдэхүүнийг дамжуулахад доголдол үүсгэж болох ослын гэмтэл, мөн түүнчлэн хүрээлэн байгаа орчныг бохирдуулах зарим дамжуулах хоолойн зэрэглэлийг дээрх үндэслэлээр нэг зэрэглэлээр дээшлүүлж болно. 2. Намгийн төрлүүдийг БНбД 44-02-08-ын шаардлагатай зохицуулан авна. 3. Төрөл бүрийн намгуудыг огтлуулж тавьсан дамжуулах хоолойг зохих үндэслэлээр тогтоосон намгуудаас хамгийн өндөр зэрэглэлтэйг авна. 4. Усан толионы хилийн өргөн нь 10 м-ээс бага усан саадыг давуулан тавьсан дамжуулах хоолойн хэсгийн туршилтыг нэг шаттай угсарсан дамжуулах хоолойн бүрэлдүүнд оруулж гїйцэтгэнэ. 5. Хангалттай техникийн төлөв (барьж байгаа байгууламжийн захиалагчийн төлөөлөгч, ашиглагч байгууллагын болон улсын хяналтын зохих байгууллагын дүгнэлтээр) байдалтай ашиглагдаж байгаа дамжуулах хоолойг төлөвлөж буй дамжуулах хоолой, цахилгаан дамжуулах шугам

БНбД 44-01-08

8

түүнчлэн 20 ба 21-р зүйлд заасан газар доорх сүлжээтэй огтолцуулах болон 26-р зүйлтэй зохицуулсон зэрэгцээ байрлуулах үед тїїнийг өндөр зэрэглэлийн дамжуулах хоолойгоор солихийг хориглоно. 6. Барьж байгаа төмөр зам болон авто замыг хөндлөн гарах ашиглагдаж байгаа дамжуулах хоолойг хїснэгтийн 3-р зїйлтэй зохицуулан тїїнд шинэчлэл хийх хэрэгтэй. 7. Усан сангийн үерт орж болох голын гольдролд тавьсан дамжуулах хоолойн хэсгийн зэрэглэлийг усан онгоц явдаг саадыг давуулсан шилжүүлэгтэй адилаар авна. 8. Их биш хугацааны үерт (20-н өдрөөс бага) усны зузаан бага үед гэмтэлтэй дамжуулах хоолойг тухайн байрлалд шуурхай сэргээн засварлахад хїснэгтийн 1-р зүйлийн шаардлага хий дамжуулах хоолойн хувьд зайлшгүй биш. 9. Усан сан, нуу,р цөөрмийг давуулсан шилжүүлэгт дамжуулах хоолойн хэсгийн зэрэглэлийг дараах байдлаар авна. Үүнд : Хөлөг онгоц явдаг – 1а зүйлээр Хөлөг онгоц явдаггүй – 1б ба 1в зүйлүүдээр 10. Хүснэгтэд << - >> ийм тэмдэгтэй бол зэрэглэл тогтоогдоогүй.

1 II – 700 мм ба түүнээс дээш голчтой, III – 700 мм хүртэл голчтой.

3. ТЄВ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТРАССТ ТАВИХ ҮНДСЭН ШААРДЛАГА

3.1. Дамжуулах хоолойн трассын сонголт нь үр ашигтай байх шалгуураар заавал тогтоогдоно. Энэ шалгуурт барих, техник үйлчилгээ, ашиглалтын үеийн дамжуулах хоолойн засварын зардлууд болон хүрээлэн байгаа орчныг хэвээр хадгалах арга хэмжээний зардлыг оролцуулан бүх шилжүүлсэн зардлууд, түүнчлэн металл багтаамж байрлуулах бүтээцийн схем, аюулгүй байдал зам ба бусад барилгын ажлын өгөгдсөн хугацаа зэрэг зүйлс орно.

3.2. Дамжуулах хоолойн барилгын зурвас газрыг хүчин төгөлдөр үйлчилж буй хуульд заасан шаардлагуудтай зохицуулж сонгоно. Трассыг сонгохдоо барилга угсралтын ажлыг үр ашигтай, арвилан хэмнэлттэй өндөр бїтээмжтэй гүйцэтгэж үйлдвэрлэлийн аргыг хэрэглэх нөхцлийг бодолцоно.

3.3. Эхний болон төгсгөлийн цэгийн хоорондын трассын сонгохдоо трассын эхний болон эцсийн цэг нь фокусын цэг дээр байрлах эллипсээр тодорхойлогдох хайлтын бүсийн хүрээнд хийвэл зохино.

Эллипсын бага тэнхлэг в (км)-г доорх томъёогоор тодорхойлно. Үүнд: 1 2 − = p K l â (1)

Энд: l -геодезийн шулуунаар тодорхойлсон эхний ба эцсийн цэгүүдийн хоорондох зай,км,

p K -дамжуулах хоолойн шугамын хөгжлийн итгэлцїїр. Доорхи нөхцлөөс

тодорхойлно. Үүнд:

, 0

h cp

cp p W

W K

⋅

⋅ = (2)

Энд: 0 ⋅ cp W - саадыг давуулах шилжүїлэгчийг бодолцсон геодезийн шулуунаар

тодорхойлсон эхний ба төгсгөлийн цэгүүдийн хоорондын 1 км уртай дамжуулах хоолойн шилжүүлсэн зардал;

h cp W ⋅ – байгалийн болон хиймэл саадыг давуулах шилжүїлэгт ноогдох зарлагыг

бодолцоогүй геодезийн шулуунаар тодорхойлогдсон эхний ба төгсгөлийн цэгүїдийн хоорондын 1 км урттай дамжуулах хоолойн шилжүїлсэн зарлага;

БНбД 44-01-08

9

3.4. Дамжуулах хоолой барих газар олгоход газар эзэмшигчийн хохирлын нөхөн төлбөр, хєдєє аж ахуйн үйлдвэрлэлийн алдагдал, загасны аж ахуйн гарз хохирлыг зохиох журмын дагуу тодорхойлно.

3.5. Дамжуулах хоолойд хийх замын гарцыг ерөнхий сүлжээний ашиглаж буй замыг аль болох өргөн хэрэглэхээр төлөвлөнє.

Нийтийн хэрэгцээний замаар саадыг тойрч хїрэх ямар ч боломжгїй гэсэн хангалттай їндэслэлээр шинэ зам, тїїний байгууламжуудыг барихаар тєлєвлєх хэрэгтэй.

3.6. Дамжуулах хоолойн трассыг сонгохдоо хот, суурин газар, үйлдвэр, хєдєє аж ахуйн газар, төмөр зам ба авто зам болон бусад объектуудын ирээдїйн хєгжил мєн ойрын 20 жилд төлөвлөж буй дамжуулах хоолойн алс ирээдүйн хөгжил, тїүнчлэн дамжуулах хоолойн барилгын болон ашиглалтын үеийн үйлчилгээний нөхцөл (одоо байгаа, барьж буй ба төлөвлөж байгаа болон шинэчилж буй барилга, байгууламж, намагтай газрыг сайжруулах, цөлийн болон талын бїс нутгийг усжуулах ажлууд, усан обьектуудыг ашиглах гэх мэт) зэргийг зайлшгїй бодолцох хэрэгтэй.

Тїїнчлэн төв дамжуулах хоолойг барих болон ашиглалтын үед байгалийн нөхцлийн өөрчлөлтийн урьдчилсан дүгнэлтийг заавал хийх хэрэгтэй.

3.7. Төв дамжуулах хоолойг төмөр зам ба авто замын хонгилд тїїнчлэн нїхэн хонгилд цахилгааны болон холбооны кабельтай, эсвэл бусад байгууламжуудыг өөр зориулалтын дамжуулах хоолойтай хамт байрлуулахаар төлөвлөхийг хориглоно.

3.8. Дамжуулах хоолойг бүх зэрэглэлийн төмөр замын болон авто замын гүүрээр угсрахыг хориглоно. Мөн доорх тохиолдолоос бусад нөхцөлд цахилгааны болон холбооны кабель бусад дамжуулах хоолойтой нэг шуудуунд угсрахын хориглоно. Үүнд:

• тухайн дамжуулах хоолойн технологийн холбооны кабелийг усан доорхи шилжүүлгийн нэг шуудуунд, мөн төмөр зам болон авто замыг давуулсан шилжүүлэгт кабелийг нэг хатуу гэр хоолойд; • 1000 мм хүртэл голчтой, 2,5 МПа (25кгс/см 2 ) хүртэл даралттай хий дамжуулах хоолойнууд, III, III- II , IV- II , IV, V зэрэглэлийн авто замын шатдаггүй гүүрээр тавигдах 500 мм болон түүнээс бага голчтой нефть болон нефть бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолойнууд. Энэ үед гүүрээр тавих болон 4-р хүснэгтэд заасан зайд хамаарагдах хэсэг дэх дамжуулах хоолойн хэсгийг I зэрэглэлд хамруулна.

3.9. Дамжуулах хоолойг гүүрээр (3.8 зїйлдт заасан тохиолдолд) угсрах үед тухайн гүүрэнд олон улсын холбооны кабель байрласан бол харъяалах дээд байгууллагатай зөвшөлцсөн байвал зохино.

3.10. Гулсам хєрстэй хэсэгт дамжуулах хоолойг тїїнээс доош эсвэл гулсалтгай гялтанаас доош, гїнзгий суулгаж шилжилт үүсэх боломжгїй болгосон тулгуур дээгїїр газар дээр угсарна.

3.11. Урсгалтай хэсгийг дайруулан татсан дамжуулах хоолойн трассыг урсгалын динамик цохилтын бүсийн гадна байхаар сонгох хэрэгтэй.

3.12. Олон жилийн цэвдэг хөрсөнд газар доор угсрах дамжуулах хоолойн трассыг газар доорх мөс, тошин, овоолтын довцогтой, дулааны хөндийлж үүссэн хэсгүүдээс, мөн мөсөөр ханасан, шаварлаг, хэт чийглэгдсэн тоосонцор хөрстэй хэц газраас аль

БНбД 44-01-08

10

болохоор зайлуулан сонгох хэрэгтэй. Овоолтын довцогийн бэлээр тойруулан дамжуулах хоолой угсрах хэрэгтэй.

3.13. Дамжуулах хоолой болон тэдгээрийн байгууламжийн буйранд олон жилийн цэвдэг хөрсийг ашиглах үндсэн зарчим нь БНбД 2.02.01-94-д заасан I зарчим юм. Энэ нь олон жилийн цэвдэг хөрсийг барилгын ажлын явцад болон дамжуулах хоолойн ашиглалтын хугацаанд хөлдүү төлөв байдлаар ашиглахыг хэлнэ.

3.14. Бага мөсжилттэй олон жилийн цэвдэг хөрстэй хэсэгт хий дамжуулах хоолойг угсрахад барилгын ажлын болон ашиглатын явцад гэсэлт явагдахыг зөвшөөрнө. Гэссэн хэсэгт хий дамжуулах хоолойн буйрын хөрсийг гэсэглэн төлөвт нь ашиглана. Хасах температуртай хийг тээвэрлэх хий дамжуулах хоолойг угсрахад гэссэн ч овойдоггүй хөрсийг дахин хөлдөөхийг зөвшөөрнө.

3.15. 0°С-ээс доош температуртай хийг тээвэрлэх хий дамжуулах хоолойг гэсэлт овоолт хавсарсан хөрсєнд угсрахдаа БНбД 2.02.01-94-д заасан тусгай арга хэмжээг заавал авах хэрэгтэй. Энэ нь дамжуулах хоолойн доорх буйрын хїлцэх хэмжээнээс их хэв гажилт үүсэх нөхцлийг арилгана.

3.16. Газар доорх болон газрын (далан дээр) дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс суурин газар, алслагдсан үйлдвэр, хєдєє аж ахуйн газар болон барилга, байгууламжууд хүртлэх зайг дамжуулах хоолойн ангилал, голч, объектын хариуцлагын зэрэглэл, тэдгээрийн аюулгүй байдлын хангах шаардлагууд зэргээс хамааруулан 4-р хүснэгтэд зааснаас багагүй хэмжээтэй авна.

4 дїгээр хүснэгт

Объект, барилга, байгууламж

Тэнхлэгээс хамгийн бага зай,м

Хий дамжуулах хоолой Нефть,нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой

Ангилал I II IV III II I

Нэрлэсэн голч, мм

300

ба

доо

ш

300-

с д

ээш

60

0 хү

ртэл

600-

с д

ээш

80

0 хү

ртэл

800-

с д

ээш

10

00 хүр

тэл

1000

-с д

ээш

12

00 хүр

тэл

1200

-с д

ээш

14

00 хүр

тэл

300

ба

доо

ш

300-

с д

ээш

300

ба

доо

ш

300-

с д

ээш

50

0 хү

ртэл

500-

с д

ээш

10

00 хүр

тэл

1000

-с д

ээш

14

00 хүр

тэл

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

1. Хот, суурин газар; цэцэрлэгтэй сууцнууд, зуслангын хотхон, үйлдвэр, ХАА-н газар; хүлэмжи ба аж ахуй; шувуун фабрик; сүүний їйлдвэр; ашигт малтмал боловсруулах уурхай; 20-иос дээш хувийн авто машин ил зогсоол; олон хүмүүс цуглардаг тусдаа баригдсан барил- гууд (сургууль, эмнэлэг, клуб, хүүхдийн цэцэрлэг, ясли, вокзал г.м ); 3 ба түүнээс олон давхар орон сууцны барилга; төмөр замын єртєє; аэропорт; тэнгис, голын зогсоолууд ба буудал; усан цахилгаан станц; тэнгисийн болон голын I-IV ангилалын

100 150 200 250 300 350 75 125 75 100 150 200

БНбД 44-01-08

11

тээврийн гидротехник-ийн байгууламж; цэвэрлэх байгууламж ба төв дамжуулах хоолойд хамаарахгүй ус дамжуулах насосын станц; ерөнхий шүлжээний төмөр замын болон 20 м-с дээш алслалтай I ,II зэрэглэлийн авто замын гүүр (урсгалын дагуу гүүрнээс доош тавигдсан нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой) ; амархан асдаг болон шатдаг шингэний агуулах (1000 м 3 -ээс дээш хадгалах эзлэхүүнтэй); машин цэнэглэх станц; цамхаг ба дамжуулах хоолойн техниологийн холбооны олон сувагт радиорелейны байгууламж ба цамхаг; улсын хэмжээний болон бусад тєв байгууллагуудын холбооны олон сувагт радиорелейны байгууламж; телевизийн цамхаг; 2. Ерөнхий сүлжээний төмөр зам, чиглэлийн дагууд нь дамжуулах хоолой тавигдсан I–III зэрэглэлийн автозам; тусдаа баригдсан 1-2 давхар орон сууц; зуслангийн барилгууд; шугамын эргүүлийн байр; оршуулгын газар; ХАА-н ферм, малын бэлчээрзориулж хашисан газар; усалгаатай талбай.

75 125 150 200 225 250 75 100 50 50 75 100

3. Тусдаа баригдсан сууцны бус ба туслах аж ахуйн барилга; өрөмдөж буй болон ашиглаж байгаа нефти, хийн болон гүний усны цооногуудын амсар; гараж, 20 ба түүнээс цөөн хувийн автомашины ил зогсоол; ариутгах татуургын байгууламж; үйлдвэрийн газруудын дотоодын төмөр зам; чиглэлийн дагууд нь дамжуулах хоолой байрлуулсан III- II , IV, IV- II , V зэрэглэлийн автозам

30 50 100 150 175 200 30 50 30 30 30 50

4. Үйлдвэрийн газруудын төмөр зам, III- II , IV, IV- II зэрэглэлийн 20 м-ээс дээш алслалтай автозамын гүүр (урсгалын дагуу гүүрнээс доош тавигдсан нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой)

75 125 150 200 225 250 75 125 75 100 150 200

5. НПС,компрессорын станц, нефть ба хийг иж

75 125 150 200 225 250 75 125 30 30 50 50

БНбД 44-01-08

12

бүрэн бэлтгэх төхөөрөг, СПХГ, олборлосон хий хувиарлах станц, олборлол-тын бүлэглэх болон хураах цэг, хийг цэвэрлэх болон хатаах төхөөрөгийн дэвсгэр нутаг 6. Нисдэг тэрэгний буудал, нисдэг тэрэг байрлахгүй тїр буух талбай

50 50 100 150 175 200 50 50 50 50 50 50

7. Усны урсгалын чиглэлд дараах байгууламжуудаас дээш тавигдсан усан доорхи нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой: Төмөр замын болон автомашины гүүр, үйлдвэрийн газар ба гидротехникийн барилгаас Голын вокзал болон буудлаас Усан хаалтаас

-

- -

-

- -

-

- -

-

- -

-

- -

-

- -

-

- -

-

- -

300

1000 3000

300

1000 3000

300

1000 3000

500

1500 3000

8. ГРС, автоматжуулсан хий хувиарлах станц (АГРС), тохируулах станцын нутаг дэвсгэр: а / хот ;суурин газар; албан байгууллага; салангад барилга байгууламж; бусад хэрэглэгчид б/ хий дамжуулах объект (хийн зарцуулалтыг хэмжих цэг, дулаан цахилгааны генератор г.м )

50

25

75

25

100

25

125

25

150

25

175

25

50

25

75

25

-

-

-

-

-

-

-

- 9. Дулаан цахилгааны генератортой автомат- жуулсан цахилгаан станц; холбооны, телемеханик, автоматикийн аппарат

Захын утаснаас 15-с багагүй

10. Дагууд нь дамжуулах хоолой байрлуулсан услалтын суваг ба коллектор болон гол мєрєн усан цєєрєм; ус хаших байгууламж; услалтын системийн станц

25 25 25 25 25 25 25 25 75 100 150 200

11. Тэсэрэмгий болон тэсрэх аюултай бодисын агуулах, тэсэлгээний ажил хийж олборлолт явуулдаг ашигт малтмалын уурхай, шингэрүүлсэн шатах хийн агуулах зэргийн хамгаа- лалтын зурвас, талбай, тусгай зориулалтын їйлдвэр байгууламжууд

Тогтсон журмаар батлагдсан тусгай нормын баримт бичгүүдийн шаардлагын дагуу эдгээр обеъктын хариуцдаг улсын хяналтын байгууллага яам газруудын зөвшөөрлөөр тогтооно.

12. Дагууд нь дамжуулах хоолой тавигдсан өндөр хүчдэлийн цахилгаан дам- жуулах агаарын шугам; дагууд нь трассын давчуу нөхцөлд тавигдсан дамжуулах хоолой байр- ласан өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах агаарын шугам; дамжуулах хоолой огтолж гарсан өндөр хүчдэлийн цахил-

“Цахилгаан байгууламжийн дїрэм” /БД 43-101-03/-ийн дагуу авна.

БНбД 44-01-08

13

гаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуур; ил ба хаалттай трансформатор- ын дэд станц; 35 кв ба түүнээс дээш хүчдэлийн хаалттай хуваарилах төхөөрөмж 13. Нефть болон дамжуулах хоолойн кондинсатын ослын гаргалтад зориулсан шороонд булсан пин

50 75 75 75 100 100 50 50 30 30 50 50

14. хот хоорондын холбооны кабель ба хүчний цахилгааны кабель

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

15. Цамхаг, дамжуулах хоолойн ашиглагдахгүй байгаа цөөн сувгийн радиорелейны холбооны байгууламж ; дулаан цахилгааны генератор

15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15

16. Газар доорхи термо камер дахь кабелийн холбооны үйлчилгээгүй байгаа хүчитгэх цэг

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

17. Зөвхөн дамжуулах хоолойн үйлчилгээнд зориулсан трассын байнгын зам

10-аас багагүй

Тайлбар : 1. Хүснэгтэд заасан зайг авахдаа дараах байдлаар авна. Үүнд: • Хот, бусад суурин газарт 20-иос 25 жилээр тооцсон хотын төлөвлөлтийн хїрээнээс; • Тусдаа үйлдвэрийн газар, төмөр замын станц, аэродром, тэнгис ба голын зогсоол, буудал, гидротехникийн

байгууламж, шахах болон амархан шатдаг материалын агуулах, гүний усны цооног зэрэгт тэдгээрийн цаашдын хөгжлийг бодолцож олгосон нутаг дэвсгэрийн хилээс;

• Төмөр замд – дамжуулах хоолойн талаас овоолгын улнаас буюу ухмалын ирмэгээс авна. Гэхдээ замын зурвасан хилээс 10 м-ээс багагүй авна;

• Автомашины замд – шороон далангын улны ирмэгээс; • Бүх гүүрт – конусын улнаас; • Тусдаа баригдсан барилга, байгууламжид – барилгаасаа цухуйсан хэсгийн хамгийн ойр зайгаар; 2. Тусдаа баригдсан барилга, байгуулалт гэдэгт суурин газрын гадна байрлах, түүнд ойрхон барилга, байгууламжаас 50 м-ээс багагүй зайд байрлах барилга, байгууламжийг хэлнэ. 3. Төмөр замын 20 м ба түүнээс бага алслалтай авто замын гүүрнээс хамгийн бага зайг харгалзах замынхтай адилаар авна. 4. Хүснэгтийн 3-аас 9-р зїйлийн (5, 8, 10, 13-аас 16-р заалтаас бусад)-ын, мөн 2-р зїйлийн зөвхөн 1-ээс 6-р заалтын зайнуудыг угсралтын гагнаасан холбоосыг рентген болон гамма туяагаар 100%-ын шалгасан їед зохиох їндэслэлээр дамжуулах хоолойн хэсгийг II зэрэглэлд шилжүүлсэн бол 30%-иас ихгүйгээр, В зэрэглэлд шилжүүлсэн тохиолдолд 50%-иас ихгүйгээр тус тус багасгаж болох ба энэ үед 3-р заалтад заасан зайг дамжуулах хоолойн хэсгийг В зэрэглэлд шилжүүлсэн тохиолдолд 30%-иас ихгүйгээр багасгаж болно. Нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолойн хувьд 1, 4, 10-р заалтад заасан зайг хоолойн ханын номинал (тооцооны) зузааныг хїснэгтэд заасан зайг хорогдуулсантай тэнцїї процентоор өсгөсөн үед 30%-иас ихгүйгээр багасгаж болно. 5. Хүснэгтийн 1-р заалтад харгалзах барилга, байгууламжийн хувьд газар дээр тавьсан хий дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс хамгийн бага зайг 2 дахин, харин 2-оос 6, 8-аас 10, 13-рт заасныг 1,5 дахин ихэсгэж тус тус авна. Энэ шаардлага нь 150 м-аас дээш урттай газар дээр тавигдсан хэсэгт хамаарна. 6. Өгөгдсөн хүснэгтэд заагдаагүй объект хүртлэх зайг Улсын хяналтын болон холбогдол бүхий байгууллагуудтай зөвшилцөн тогтооно. 7. Нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолойн түвшнээс дээш байрласан барилга, байгууламжид 1, 2, 4, 10-р заалтад заасан зайг тухайн заасан зай 50 м–ээс багагүй байх нөхцлийг хангахаар 25% хүртэл багасгаж болно. 8. Нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолойг газар дээр тавихад суурин газар, үйлдвэрийн газар, барилга, байгууламжаас дамжуулах хоолойн тэнхлэг хүртэлх хамгийн бага зайг 4-р хүснэгтийн газар доор

БНбД 44-01-08

14

тавьсан нефть дамжуулах хоолойн адилаар авах ба 50 м-ээс багагүй байна. 9. Ойн бїсэд тавьсан хий дамжуулах хоолойн төмөр зам, автомашины замаас хамгийн бага зайг 30%-иар багасгахыг зөвшөөрнө. 10. 7-р заалтын усан доорхи нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуулах хоолой хїртэлх хамгийн бага зайг эдгээр дамжуулах хоолойнууд ган гэр хоолойд тавигдсан бол 50% хүртэл багасгаж болно. 12. Хэрэв хий дамжуулах хоолой болон бусад объектоос агаарт хий хаях шаардлагатай буюу алдагдаж мэдэх бол тэдгээрийг аэродром ба нисдэг тэргэний буудалд хамаарах агаарын зурвасын гадна байрлуулах ёстой. 13. Хүснэгт дэх <<- >> тэмдэглэгээ нь тухайн зай дүрмээр тогтоогдоогүйг заана.

3.17. Компрессорын станц, ГРС, НПС, хий дамжуулах, нефть болон нефть бүтээгдэхүүн дамжуулах, конденсат дамжуулах хоолойнуудаас суурин газар, үйлдвэрийн газар, барилга байгууламж хүртлэх зайг хий дамжуулах хоолойн ангилал, голч, нефть шахах насос станцын зэрэглэл, тэдгээрийн аюулгүй байдлыг хангах шаардлага зэргээс хамааруулан тогтоох бєгєєд 5 дугаар хүснэгтэд заасан хэмжээнээс багагүй байна.

5 дугаар хүснэгт

Объект, барилга, байгууламж

Хамгийн бага зай, м Компрессорын станц, ГРС - ээс НПС- ээс

Хий дамжуулах хоолойн ангилал НПС-ын зэрэглэл I II

III II I

Хий дамжуулах хоолойн нэрлэсэн голч, мм

300

ба

түүн

ээс

бага

300-

с д

ээш

600

хүртэ

л

600-

с д

ээш

800

хүртэ

л

800-

с д

ээш

1000

хүр

тэл

1000

-с д

ээш

1200

хүр

тэл

1200

-с д

ээш

1400

хүр

тэл

300

ба

түүн

ээс

бага

300-

с д

ээш

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1.Хот, суурин газар; цэцэрлэгтэй сууц, хамтын цэцэрлэг, зуслангийн хотхон; үйлдвэр, ХАА-н газрууд; хүлэмжийн аж ахуйнууд; шувуун фабрик; сүүний їйлдвэр; ашигт малтмал боловсруулах уурхай; 20-иос дээш хувийн авто машин бүхий ил зогсоол; нефть болон хий бэлтгэх иж бүрэн төхөөрөмжүүд ба тэдгээрийн бүлэглэсэн болон угсармал тєвїїд; олон хүмүүс цуглардаг тусдаа барилгууд (сургууль, эмнэлэг, клуб, хүүхдийн цэцэрлэг, ясли, вокзал г.м ) ; 3 ба түүнээс олон давхар орон сууцны барилга; төмөр замын єртєє; аэропорт; тэнгис,голын зогсоол, буудал; усан цахилгаан станц ; тэнгисийн болон голын I- IV ангилалын тээврийн гидротехникийн байгууламж; дамжуулах хоолойн технологийн холбооны олон сувагт радиорелейны шугамын цамхаг ба байгууламж; улсын холбооны хэрэг эрхлэх төрийн төв байгууллагууд ба бусад газруудын олон сувагт радио реленйы холбооны цамхаг ба байгууламжууд; телевизийн

500 150

500 175

700 200

700 250

700 300

700 350

500 100

500 125

100 150 200

БНбД 44-01-08

15

цамхаг 2. Ерөнхий сүлжээний төмөр замын болон 20 м-ээс дээш алслалтай I, II зэрэглэлийн автозамын гүүрүүд( нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүн дамжуу- лах хоолойнуудыг урсгалын дагуу гүүрээс доош тавьсан үед); амархан шатдаг болон шатдаг шингэн болон хийн агуулахууд (хадгалах хэмжээ нь 1000 м 3 -ээс дээш); автомашин цэнэглэх станц; төв дамжуулах хоолойд хамаарахгүй ус дамжуулах байгууламж

250 150

300 175

350 200

400 225

450 250

500 300

250 100

300 125

100 150 200

3. Ерөнхий сүлжээний төмөр зам ба I – III зэрэглэлийн автозамууд; тусдаа байрлах 1-2 давхар орон сууцны барилгууд; шугамын эргүүлийн байшин ; оршуулгын газар; ХАА-н ферм ба мал

бэлчээхэд зориулж хашсан хэсэг; усалгаатай талбай

100 75

150 125

200 150

250 200

300 225

350 250

75 75

150 100

50 75 100

4. Үйлдвэрийн газруудын төмөр зам, III- II , IV- II зэрэглэлийн 20 м-с дээш алслалтай автозамын гүүр

125 100

150 125

200 150

250 200

300 225

350 250

100 75

150 125

100 150 200

5. Үйлдвэрийн газрын төмөр зам 75 50

100 75

150 100

175 150

200 175

250 200

50 50

100 75

50 75 100

6. III- II , IV, IV- II , V зэрэглэлийн авто замын гүүр

75 50

100 75

150 100

175 150

200 175

250 200

50 50

100 75

20 20 50

7. Тусдаа баригдсан сууцны биш туслах аж ахуйн барилга; өрөмдөж буй буюу ашиглаж байгаа нефтийн ба хийн болон гүний усны цооногуудын ам; 20 ба түүнээс цөөн хувийн автомашины ил зогсоол; цэвэрлэх байгууламж ба ариутгах татуургын насосын станц

50 50

75 75

160 100

200 150

225 175

250 200

50 30

75 50

30 50 75

8. Төв дамжуулах хоолой болон бусад хэрэглэгчдийн компрес- сорын станц ба НПС-ийг тэжээж байгаа 35, 110, 220 Кв-ын цахилгаан дэд станцын ил хуваарьлах тєхєєрємж

100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100

9. Төв дамжуулах хоолойн компрессорын станц ба НПС-ийг тэжээж байгаа 35, 100, 220 кВ-ын цахилгаан дэд станцын ил хувиарлах байгууламж

Барилга байгууламжаас тэсрэх болон галын аюултай зайг бодолцон КС, НПС- ийн дэвсгэрт

10. Ойн бїс : а/ шилмүүст модот

б/ навчит модот 50 20

50 20

50 20

75 30

75 30

75 30

50 20

50 20

50 20

50 20

50 20

11. Нисдэг тэрэгний буудал ба нисдэг тэрэг байрлахгүй тїр буух талбайнууд : Хүнд маягийн МИ-6, МИ-10 Дунд маягийн МИ-4, МИ-8 Хөнгөн мяагийнМИ-2, КА-26 (нисдэг тэрэгний агаарын хєєрєх зурваст байрлах барилга болон дамжуулах хоолойн байгуулам- жийн өндөр нь зохих журмаар

100 75 60

100 75 75

150 150 150

200 200 200

225 225 225

250 250 250

100 75 60

100 75 60

100 75 60

100 75 60

100 75 75

БНбД 44-01-08

16

батлагдсан иргэний агаарын агентлагийн нормчлогдсон баримт бичгийн шаардлагуудын зохицсон саадын өндрийн хязгаарлалтын хавтгайн хэмжээнээс хэтрэхгүй байна) 12. Тэсрэмтгий болон тэсрэх аюултай бодисын агуулах, тэсэлгээ хийж олборлолт явуулдаг ашигт малтмалын уурхай, шингэрүүлсэн шатах хийн агуулах зэргийн хамгаалалтын зурвас, талбай, тусгай зориулалтын їйлдвэр байгууламжууд

Тогтсон журмын дагуу батлагдсан тусгай нормын баримт бичгүүдийн шаардлагатай зохицуулан тэдгээрийг хариуцдаг улсын хяналтын байгууллага яам газруудын зөвшөөрлөөр тогтооно.

13. Өндөр хүчдэлийн цахилгаан дамжуулах агаарын шугам

“Цахилгаан байгууламжийн дїрэм” /БД 43-101-03/-ийн дагуу авна.

14. Хий асаахад зориулсан бамбар

100 100 100 100 100 100 100 100 - - -

Тайлбар : 1.Зураасны дээр байгаа зай нь компрессорын станцид, доор байгаа зай нь ГРС-д хамаарна. 2. 4 -р хүснэгтийн 1-3-р тайлбарууд тухайн хүснэгтэд хамаарна. 3. НПС-ийн зэрэглэлийг доорх байдлаар авна. Үүнд :

• I – резервуарын паркийн эзлэхүүн 100000 м 3 –ээс дээш; • II - резервуарын паркийн эзлэхүүн 20000 м 3 – ээс дээш 100000 м 3 хүртэл • III - резервуарын паркийн эзлэхүүн 20000 м 3 хүртэл ба резервуаргүй НПС.

4. Зайг дараах байдлаар авна. Үүнд : 1-р заалтын барилга байгууламжийн хувьд компрессорын цехийн барилгаас ; 1-ээс 14-р заалтын барилга байгууламж ба НПС, ГРС, 2-14-р заалтын компрессорын станцид станцын

хашаанаас, 5. Дамжуулах хоолойн холбооны радио релейны шугамын цамхагыг компрессорын станц, НПС-ын нутаг дэвсгэрт байрлуулахыг зөвшөөрөх боловч цамхагыг байрлуулсан байрнаас технологийн тоног төхөөрөмж хүртлэх зай нь цамхагийн өндрөөс багагүй байна. 6. Цєєн сувгийн үйлчлэхгүй байгаа радиорелейны холбооны цамхагийг ГРС-ийн нутаг дэвсгэрт байрлуулахыг зөвшөөрөх боловч цамхагийг байрлуулсан байрнаас хий хувиарлах станцын технологийн тоног төхөөрөмж хүртлэх зай нь цамхагийн өндрөөс багагүй байна. 7. НПС нь дүрмийн дагуу суурин газар болон бусад объектуудын түвшингээс доор байрлах ёстой. Ослын үед нефть болон нефтийн бүтээгдэхүүний асгарахгїй байлгах авсан їед станцуудыг суурин газар болон үйлдвэрийн газруудтай адил түвшинд болон түүнээс дээш байрлуулахыг зөвшөөрнө. 8. Хүснэгт дэх <<- >> тэмдэглэгээ нь тухайн зай дүрмээр тогтоогдоогүйг заана.

3.18. Нэг техникийн хонгилд параллель байрласан дамжуулах хоолойнуудын хоорондох хамгийн бага зайг 3.21-р зїйлд зааснаас бусад тохиолдолд доорх байдлаар авна. Їїнд:

• Хий, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойг газар доор угсрах їед тєв дамжуулах хоолойн газар олголтын шаардлагад зохицуулах;

• 7.1-р заалт /уулархаг орон нутгаас бусад/-д дурдсан бїсэд газар дээр, газраар болон хослуулан тавьсан хий дамжуулах хоолойг 6-р хїснэгтээр;

• Газар дээр, газраар болон хослуулан тавьсан нефть,нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойг угсрах нєхцєлєєс хамааруулна.

3.19. Ашиглалтад байгаа дамжуулах хоолойтой нэг техникийн хонгилд /3.21-р зїйлд зааснаас бусад бїсэд/-д зэрэгцээ тавих дамжуулах хоолойн хоорондох зайг барилгыг цуврал аргаар барих технологи, їйлдвэрлэлийн аюулгїй байдлыг хангах, ашиглалтын процесс дахь найдваржилт зэрэг нєхцєлїїдээс хамааруулан авах бєгєєд хий дамжуулах хоолойг газар дээр, газраар болон хосолсон хэлбэрээр угсрахад 6 дугаар хїснэгтэд заасан, дамжуулах хоолойг газар доор угсрах їед 7 дугаар хїснэгтэд заасан хэмжээнээс тус тус багагїй байхаар авна.

БНбД 44-01-08

17

3.20. Хий дамжуулах, нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах параллель хоолойнуудын хоорондох зайг /3.21-р заалтаас бусад тохиолдолд/ хий дамжуулах хоолойн адилаар авна.

Тєрєл бїрийн голчтой дамжуулах хоолойнуудыг зэрэгцээ угсрах їед тэдгээрийн хоорондох зайг авахдаа том голчтой дамжуулах хоолой адилаар тооцно.

3.21. Олон жилийн цэвдэгтэй хєрс гэсэлтийн явцад тїїний даах чадвар алдагддаг учир техникийн нэг хонгилд дамжуулах хоолойнуудыг параллель тавихад хоорондын зайг барилгын цуваагаар барих технологи, бїс нутгийн гидрогеологи, ажил гїйцэтгэх аюулгїй байдал, ашиглалтын процесс дахь дамжуулах хоолойн найдваржилтыг хангах зэрэг нєхцєлїїдээс хамааруулан тогтоох бєгєєд дараах утгаас бага байж болохгїй. Їїнд:

• Хий дамжуулах хоолойнуудын хоорондох зайг 8 дугаар хїснэгтэд заасан утгаар;

• нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнуудын хоорондох зайг 3.18, 3.19-р зїйлд зааснаар;

• нефть ба хийн дамжуулах хоолойнуудын хоорондох зайг 1000 м-ээр авна . 6 дугаар хїснэгт

Хийн хоолойг параллель угсрах арга

Хийн параллель хоолойн хоорондын хамгийн бага зай, м Задгай талбай эсвэл хийн

хоолойнуудйн хооронд 10 м-ээс илїїгїй ойн зурвастай нєхцєлд

Хийн хоолойнуудын хооронд 10 м-ээс илїї єргєн ойн зурвастай

нєхцєлд Хийн хоолойн голч, мм-ээр

Нэгдїгээр Хоёрдугаар 700 хїртэл

700- 1000

1000- 1400

700 хїртэл

700 1000

1000 1400

Газар дээр Газар дээр Газраас дээш Газраас дээш Газраас дээш

Газар дээр Газар доор Газар доор Газраас дээш Газар дээр

2020204040

3030305050

4545457575

1515152525

2020203535

3030305050

Тайлбар: Газар доорх хийн хоолойд зарим газар дээрх болон газар доорх 100 м хїртэл хэсгїїд /жалга,гуу гатлах г.м/ байгаа нєхцєлд энэ хэсгїїдэд хоолой хоорондын хамгийн бага зайг 25 м хїртэл багасгахыг зєвшєєрєх ба хэрэв эдгээр хэсгїїдийг 2-р зэрэгт оруулбал хоорондын зайг газар доорх хоолойн тавилттай адил їзнэ. / 7.10-р зїйлд заасны дагуу /

7 дугаар хїснэгт

Тєлєвлєж байгаа хоолойны голч мм-ээр

Ажиллаж буй болон тєлєвлєж байгаа дамжуулах хоолойн тэнхлэг хоорондын зай,газар дээр, метрээр

Хєдєє аж ахуйн бус ба хєдєє аж ахуйд тохиромжгїй,

дэвсгэр газар, улсын ойн сан хємрєг

Хєдєє аж ахуйн зориулалтын /їржил шимт давхаргыг хуулах

ба сэргээх їед/ газарт

400 хїртэл 400-700 багтаан 700-1000 багтаан 1000-1200 багтаан

1200-1400 багтаан

11141516

20232830

/ хийн хоолойны / 32 32

/ нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах 1200мм-ийн хоолойны /

18 32/хийн хоолойны/

Тайлбар : Уулархаг газар болон байгалийн ба хиймэл саадыг гатлах їед хїснэгтэд заасан зайг багасгаж болно.

БНбД 44-01-08

18

8 дугаар хїснэгт

Хийн хоолойг параллель угсрах арга Хоолой хоорондын хамгийн бага зай, м хийн хоолойн голч, мм

Нэг дэх Хоёр дахь 700 хїртэл 700-1000 хїртэл 1000-1400 хїртэл

Газар доор Газар дээр Газар доор Газар доор Газраас дээш Газар дээр

Газар доор Газар дээр Газар дээр Газраас дээш Газраас дээш Газраас дээш

605050504040

756060605050

100 8080807575

3.22. Тєлєвлєж буй дамжуулах хоолой нь урьд барьигдсан хоолойнуудтай зэрэгцээ баригдаж буй бол нийт уртын дагуу тэдгээрийн зєвхєн нэг талд байрлана.

3.23. Тєлєвлєж буй ба ажиллаж байгаа дамжуулах хоолойнуудыг огтлолцуулахыг зєвхєн гол дамжуулах хоолойны тэнхлэгээс суурин газар, аж їйлдвэрийн барилга байгууламж хїртэлх хамгийн бага зайг баримтлах боломжгїй нєхцєлд зєвшєєрнє.

3.24. Суурин болон їйлдвэрийн газруудын ойролцоо нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойг байрлуулахдаа хоолойн голч 700 мм ба тїїнээс бага бол 500 м- ээс багагїй, хоолойн голч 700 мм-ээс их бол 1000 м зай тутамд дамжуулах хоолойн доод талд ослын їед асгарсан бїтээгдэхїїнийг зайлуулах суваг тєлєвлєх хэрэгтэй. Сувгийн гаргалгааг суурин газарт аюулгїй байрлалд гаргах ёстой.

Гадаргуугын ус зайлуулах болон уулын сувгийн трассыг орчны газрын гадаргын байдалд тохируулан татах хэрэгтэй. Сувгаас гарсан шороог нэмэлт хамгаалалт маягаар сувгийн доод талд призм хэлбэртэй овоолно. Хоолойн дээд хэсэгт ус хуримтлах талбай их байгаа бол їерийн усыг зайлуулах суваг тєлєвлєх хэрэгтэй.

3.25. Тєв дамжуулах хоолой 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах шугамтай огтлолцох тохиолдолд хоолойг 60 градусаас доошгїй єнцгєєр зєвхєн газар доор байрлуулна. Тїїнчлэн умардын хязгаарын бїс нутагт тавих байгаа дамжуулах хоолойг огтлолцолоос хоёр тийш 1000 метрийн зайнд 2-р зэрэгт хамааруулна.

3.26. 1000 мм, тїїнээс их голчтой хамгийн ойр орших нэгдїгээр ангилалын хий гол дамжуулах хоолойноос болон дамжуулах хоолойн техникийн хонгилийн захаас умардын хязгаарын бїс нутгын хотын ба бусад суурин газруудын барилгажилтын хил хїртлэх хамгийн бага зайг 700 м-ээс багагїйгээр авна. Энэ зайг барих боломжгїй хязгаарлагдмал нєхцєлд дамжуулах хоолойн ашиглалтын аюулгїй байдлыг хангах нэмэлт арга хэмжээ авсан тохиолдолд дээрх зайг 350 м хїртэл, эсвэл энэ хэсгийн зэрэглэлийг дээшлїїлэн 1-р зэрэгт оруулах, уг бїсэд олон жилийн цэвдэг хєрсгїй бол 4 дїгээр хїснэгтэд заасан хэмжээнд хїртэл багасгаж болно.

3.27. Улсын ойн сан нєєц газраар 6 ба 10 кВ-ын цахилгаан дамжуулах шугамтай зэрэгцээ угсрах дамжуулах хоолойд зориулсан гудамын єргєнийг трассын хавчигдмал хэсгийн адилаар улсын барилга, хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн тєрийн тєв байгууллагын баталсан цахилгаан тєхєєрємж байрлуулах дїрмийн шаардлагын дагуу тогтооно.

4. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН БЇТЭЭЦИЙН ШААРДЛАГА

4.1. Дамжуулах хоолойн голчийг технологийн тєлєвлєлтийн нормын дагуу тооцоогоор тодорхойлно.

БНбД 44-01-08

19

4.2. Бїтээгдэхїїнийг буцаан тээвэрлэх шаардлагагїй нєхцєлд дамжуулах хоолойн уртын дагуух ажлын даралтын уналт, ашиглалтын нєхцлєєс хамааруулан тїїнийг єєр єєр зузаан ханатай хоолойгоор хийхээр тєлєвлєнє.

4.3. Хавчуурган холбоос (фланц)-т хаалт арматурын тєхєєрємжийг худаг, газар дээрх мухлаг болон хашлаганд хийхээр тєлєвлєнє. Худаг, мухлаг, хашлагыг шатдаггїй материалаар хийнэ.

4.4. Дамжуулах хоолойн хэвтээ ба босоо хавтгай дахь муруйлтын зєвшєєрєгдєх радиусыг хоолойн бат бэх, ханын орчны тогтворжилт, байрлалын тогтворжилтын нєхцлїїдээс хамааруулан тооцоогоор тодорхойлно. Дамжуулах хоолойн муруйн хамгийн бага радиус нь цэвэрлэх тєхєєрємжийн нэвтрэх нєхцєлєєс хамаарч тїїний таван голчоос багагїй байна.

4.5. Дамжуулах хоолойд гагнаж байгаа шууд оруулгын урт нь 250 мм-ээс багагїй байна. Компрессорын станц, хий хуваарилах станц, НПС-ийн холбоос хоолойнд, тэдгээрийн голч 530 мм-ээс ихгїй тохиолдолд 100 мм-ээс багагїй урттай шууд оруулга байж болно.

4.6. Дамжуулах хоолой дээр цэвэрлэх ба хуваарьлах тєхєєрємжийг ажиллуулах, хїлээн авах зангилаа байхаар тєлєвлєх ба тэдгээрийн бїтээцийг ажлын зургаар тодорхойлно.

Нэг цэвэрлэх хэсгийн хязгаарт дамжуулах хоолойн дотоод голч нь тогтмол бєгєєд хоолой нь дотогш цухуйсан зангилаа ба детальгїй жигд нэвтрэх шугаман арматуртай байх ёстой.

4.7. Їндсэн дамжуулах хоолойноос адилхан дамжуулагч салааны болон їндсэн дамжуулах хоолойн голчийн 0,3-аас их голч бїхий адил биш дамжуулагч салаанд цэвэрлэх тєхєєрємж унах боломжийг зайлуулсан зангилааны тєслийн шийдлийг тусгах хэрэгтэй.

4.8. Їндсэн дамжуулах хоолойны голчоос єєр голч бїхий байгалийн болон хиймэл саадтай хэсгээр єнгєрч байгаа дамжуулах хоолойн шилжвэрийн хэсэгт цэвэрлэх тєхєєрємжийг ажиллуулах, хїлээн авах бие даасан зангилаа тєлєвлєж болно.

4.9. Дамжуулах хоолой ба цэвэрлэх тєхєєрємжийг хїлээн авах, ажиллуулах зангилаанууд нь цэвэрлэх тєхєєрємжийн явалтыг бїртгэх дохиоллын багажаар тоноглогдсон байх ёстой.

4.10. Шахуургын ба хєєргийн станцуудын холбох хоолой, цэвэрлэх тєхєєрємжийн ажиллуулах ба хїлээн авах зангилаа, хоёр буюу тїїнээс олон салаануудын усан саадыг давуулсан шилжїїлэг, дамжуулах хоолойн ялуут холбоос болон зангилаанд тєв дамжуулах хоолой нийлж буй газарт дотоод даралтын їйлчлэл болон металл хоолойн температурын єєрчлєлтєєс їїсэх дамжуулах хоолойнуудын нийлж байгаа хэсгїїдийн дагуугийн шилжилтийн хэмжээг заавал тодорхойлно. Дамжуулах хоолойд холбогдож буй дээр дурьдсан элементїїдийн тооцоонд энэхїї дагуугийн шилжилтийг заавал бодолцох хэрэгтэй. Дамжуулах хоолойн дагуугийн шилжилтийг багасгах зорилгоор тусгай арга хэмжээ авах ба тухайлбал, П-хэлбэрийн /хєрсєєр чигжээгїй/ задгай компенсатор, Z-хэлбэрийн болон бусад хэлбэрийн эсвэл мєн тийм хэлбэртэй газар доорх компенсатор, мєн тийм хэлбэртэй тулгууруудыг байгуулвал зохино.

1000 мм болон тїїнээс дээш голчтой дамжуулах хоолойг чигжих чадвар багатай хєрстэй газар доор угсрахдаа тїїний тогтвортой байдлыг хангах тусгай шийдлийг тєсєлд тусгах хэрэгтэй.

БНбД 44-01-08

20

4.11. Дамжуулах хоолойн трасс дээр газрын тївшнээс дээш 1,5-аас 2 м єндєртэй тємєрбетон эсвэл модон зохих заалт бичиглэл бїхий тэмдэгтийг байрлуулна. Эдгээр тэмдэгтїїд нь 1 км-ээс багагїй зайд їзэгдэх орчинд байрлахаас гадна эргэлтийн буланд гэрэлтдэг нэмэлт тэмдэгтийг тавьж єгнє.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙ ДЭЭР ХААЛТ БОЛОН БУСАД АРМАТУРЫГ БАЙРЛУУЛАХ

4.12. Дамжуулах хоолой дээр угсрах хаалтын тєхєєрємжийг тооцоолсон зайд, гэхдээ 30 км-ээс холгїй байрлуулахаар тєлєвлєнє. Тїїнчлэн хаалтын тєхєєрємжийг угсрахдаа дараахь зїйлийг баримтална. Їїнд:

• усан саадыг хоёр ба тїїнээс дээш хоолойгоор гатлахад 6.15 зїйлд заасны дагуу;

• нэг шугамаар гатлахад В категорийн дагуу усан саадын хоёр эрэг дээр; • угсралтын зангилаа байрлуулах, тїїнийг засах, аюулгїй ажиллагааг хангахуйц

зайнд дамжуулах хоолойноос салбарлах хоолой тус бїрийн эхэнд; • хий хуваарилах станцаас 300-аас 500 м зайд 1000-аас дээш метр урттай

салааны хий хуваарилах станцад орох салаанд; • УКПГ, компрессорын станц, хий хадгалах газар доорх станц болон толгойн

байгууламжаас гарч буй хийн хоолойн гаралт, оролт бїр дээр: 1400 мм-ийн голчтой хийн хоолойд: 1000 м 1000 мм-ээс 1400 мм хїртэл голчтой хоолойд 750 м 1000 мм-ээс бага голчтой хоолойд 500 м /хамгаалах хаалтууд/ зайд;

• автозамын гїїрээр хий дамжуулах хоолой угсрах бол тїїний хоёр талд 250 м- ээс багагїй зайд;

• хот суурин, їйлдвэрийн газруудаас дээгїїр тївшинд єнгєрч буй нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойны нэг, эсвэл хоёр їзїїрт газрын гадаргуугийн байдлаас хамаарсан тєсєлд заасан зайд;

• нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой нэг шугамаар усан саад гатлах бол дамжин єнгєрєх хэсэгт нийлж буй газрын гадаргуугийн байдал болон бїтээгдэхїїнийг усан санд алдагдахаас урьдчилан сэргийлэх байдлаас хамааруулан тодорхойлно.

• гуравдугаар зэрэглэлийн 500 м-ээс урт їргэлжлэх намгийн хоёр эрэгт хаалтын тєхєєрємжийг суурилуулна.

Хий дамжуулах хоолой нэг шугамаар усан саадыг усан доогуур гатлах тохиолдолд хаалтын тєхєєрємжийг шаардлагатай гэж їзвэл угсарна.

Тайлбар: 1. Нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойны хаалтын тєхєєрємжийг угсрах цэг нь єєр єєр зузаан ханатай дамжуулах хоолойнуудын нийлэх цэгтэй тохирч байх ёстой. 2. Толгойн байгууламжуудад угсрах хамгаалах хаалтын байрлал нь тэдгээрийн дэвсгэр газрын хилээс, компрессорын станцад компрессорын станцын гол дамжуулах хоолойд холбогдох зангилааны хилээс хамаарна. /Сорох ба шахах хамгийн захад байрласан хий дамжуулах хоолойны огтлолын тэнхлэгээс/. Гол дамжуулах хоолойноос компрессорын станц нь 700 м-ээс дээш зайтай, гуу жалга мэтийн байгалийн саадтай нєхцєлд сорох ба шахах хийн компрессорын станц хоолой дээр компрессорын станцын хашаа хаалтаас 250 м-ийн зайд їлээх лаа /очлуур/ /компрессорын станцийг гол хий дамжуулах хоолойтой холбох зангилаа дээрх хаалттай адил КИП ба автомат/ бїхий хаалтын тєхєєрємж байрлуулахаар тооцно.

БНбД 44-01-08

21

4.13. Хоёр ба тїїнээс олон хоолойгоор хий дамжуулах хоолойг зэрэгцээ угсрахад хоолой тус бїр дээрх хаалтын тєхєєрємжийн зангилаануудыг радиусаар нь нэг нэгнээс нь 100 м-ээс доошгїй зайд байрлуулна. Уул, намаг, байгалийн болон хиймэл саадтай трасст дээрх зайг 50 м хїртэл багасгаж болно.

Нэг салаа хийн хоолойг хоёр буюу хэд хэдэн їндсэн хоолойд зэрэгцїїлэн холбох болон хэд хэдэн салаа хоолойг нэг хийн хоолойд холбох тохиолдолд шугаман хаалтын тєхєєрємжийн зангилаануудыг єєр хооронд нь 30 м-ээс доошгїй зайд байрлуулна.

Тайлбар: Энэ заалтын шаардлага нь холбох зангилаануудын шугаман хаалтын тєхєєрєгт хамаарахгїй.

4.14. 400 мм болон тїїнээс дээш голчтой хаалтын тєхєєрємжийг нягтруулсан буурьтай суурийн хавтан дээр угсарна.

4.15. Даралттай хий дамжуулах хоолой болон шулуун хаалтны холбоос тєхєєрємжїїд, байпас, їлээх хоолой, хаалтуудыг худаггїй тєхєєрємжийн адилаар єргїїрээр газар доор суулгаж гїйцэтгэнэ. Мэргэжлийн хїмїїсийг зєвхєн арматурлах ажилд оруулахаар ашиглавал зохино.

4.16. Хаалтын тєхєєрємжїїдийг хоорондын хий дамжуулах хоолойн хоёр їзїїрт болон компрессорын станцад залгагдах зангилаануудад, мєн цэвэрлэх тєхєєрєгийн хїлээн авах, гаргах зангилаануудад угсрах їлээх очлуурийг хий дамжуулах хоолой 1000 мм хїртэл голчтой бол хаалтын тєхєєргєєс15 метрээс доошгїй зайд, 1000 мм- ээс дээш голчтой хоолой бол 50 м-ээс доошгїй зайд тус тус байрлуулна.

Їлээх очлуурын голчийг хаалтын тєхєєрємж хооронд хийн хоолойны хэсэг 1.5-2 цагийн хугацаанд сулрах нєхцлєєр тодорхойлно. Хаалтын тєхєєрємж ба їлээх очлуурыг хийн хоолойд їл хамаарах барилга байгууламжаас 300 м-ээс багагїй зайд суурилуулна.

Тємєр зам, авто зам, холбооны болон цахилгаан дамжуулах шугамтай зэрэгцээ хий дамжуулах хоолойн їлээх очлуур бїхий хаалтын тєхєєрємжийг хоолойноос зам ба шугам хїртэлх зайтай адил хэмжээнд байрлуулж болно.

Хий дамжуулах хоолой нь авто ба тємєр зам, цахилгааны болон холбооны шугамтай огтлолцоход їлээх очлуураас дээрх байгууламжууд хїртэлх зайг параллель тавихад тооцсон зайнаас багагїй байхаар тооцно.

Дээр дурьдсан бїх тохиолдолд хаалтын тєхєєрємжийн їлээх очлуураас гол буюу хавцал дээгїїрх гїїр хїртэлх зайг 300 м-ээс багагїйгээр, цахилгаан дамжуулах шугамнаас БД 43-101-03-ын шаардлагын дагуу тогтооно.

Їлээх очлуур нь газрын тївшнээс дээш 3 м-ээс доошгїй єндєрт байрлана.

4.17. Хийн хоолойд конденсат тогтох, тїїнийг гаргалтыг хянах зорилгоор конденсат цуглуулагч байрлуулна. Тїїний байрлалыг зураг тєслєєр тогтооно.

4.18. Зэрэгцээ тавигдаж буй нэг зориулалтын дамжуулах хоолойнуудыг хєндлєн ялуут холбоосоор холбоно.

4.19. Хаалтын тєхєєрємжийн суурилуулах зангилаануудыг ижилтгэсэн бэлдцээр хийхээр тєлєвлєнє.

4.20. Нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн, шингэрїїлсэн хий дамжуулах хоолойнуудыг суурин газар болон їйлдвэрийн газраас 700 м-ээс бага зайд, тэдгээрээс дээш

БНбД 44-01-08

22

тївшинд угсрах буюу гол усаар гаталгах тохиолдолд хоолойд байрлуулах хаалтын тєхєєрємж нь алсын зайн удирдлагатай тєхєєрємжєєр тоноглогдсон байна.

4.21. 1000 мм ба тїїнээс их голчтой I ангилалын хий дамжуулах тїїнчлэн нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойн усан саадыг давуулж тавьсан шилжїїлгийн хэсэг дэх шугаман хаалтын тєхєєрємжийг автомат ажиллагаатай ослын хаалтаар тоноглоно.

4.22. Нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн, шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий дамжуулах хоолойнуудын усан доогуурх шилжїїлгэд нийлж буй хэсгїїдэд агаар, хий хуримтлагдахаас сэргийлэх нэмэлт тєхєєрємж суурилуулахаар тєлєвлєнє.

5. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ГАЗАР ДООР УГСРАХ

5.1. Дамжуулах хоолойн дээд ирмэг хїртэл хєрсний зузаан доорх хэмжээнээс багагїй байна. Їїнд:

1000 мм-ээс бага нєхцєлт голчтой 0.8 м 1000 мм-ээс дээш 1400 мм хїртэл нєхцєлт голчтой 1.0 м хатаах шаардлагатай намаг ба хїхэрлэг хєрсєнд 1.1 м элсэн манхан хоорондын доод бууриас тооцоолон элсэн манханд 1.0 м авто ба ХАА-н тээврийн хэрэгсэл явдаггїй намгархаг газрын хадан хєрс 0.6 м хагалах ба услах тариан талбайд 1.0 м услах болон хатаах сувгуудын огтлолцолд (сувгийн ёроолоос) 1.1 м

Нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойд дээрхээс гадна технологийн тєлєвлєлтєнд тусгасан нормын дагуу дамжуулж буй бїтээгдэхїїний тєлєв байдал, тїїнийг шахах хамгийн боломжтой горимыг тооцсон нэмэлт шаардлага тавигдана.

Тайлбар: Хїндрїїлэгч бїхий дамжуулах хоолойн суулгах гїнийг газрын тївшнээс хїндрїїлэгч тоног тєхєєрємжийн дээд тал хїртэлх зайгаар тодорхойлно.

5.2. Хоолойн металлын температурын эерэг уналттай халуун бїтээгдэхїїн тээвэрлэх дамжуулах хоолойг суулгах гїнийг 8 дугаар бїлэгт заасны дагуу температурын шахах нєлєєний доорх дамжуулах хоолойн дагуугийн тогтворжилт болон бат бэх чанарыг давхар шалгаж тодорхойлно.

5.3. Сувгийн ёроолын єргєнийг:

700 мм хїртэл голчтой хоолойд D+300 мм 700мм болон тїїнээс их голчтой хоолойд 1,5D байхаар тогтооно.

Хоолойны голч 1200 ба 1400 мм байх болон сувгийн хана 1:0,5-аас дээш хэвгийтэй бол тїїний ёроолын єргєнийг D+500 мм хїртэл нарийсгаж болно. /D-дамжуулах хоолойн нэрлэсэн голч/

Хїндрїїлэгч ачаатай дамжуулах хоолойны сувгийн єргєнийг ачаа ба сувгийн ханын хооронд 0,2 м-ээс багагїй зайтай байхаар тогтооно.

5.4. Огцом налуу болон намгархаг хєрсийг їечлэн нягтруулж шороогоор єнгєлж, тусгайлан босгосон шороон асгаасанд дамжуулах хоолойг суулгаж болно. Ус урсгууртай огтлолцвол асгаасанд ус єнгєрїїлэх нїх гаргана.

5.5. Дамжуулах хоолойнууд харилцан огтлолцох їед тэдний хоорондын зайг 350 мм байхаар тооцож, 60 градусаас багагїй єнцгєєр огтлолцуулж угсарна.

БНбД 44-01-08

23

Дамжуулах хоолойнууд бусад инженерийн сїлжээнїїд /ус хангамжийн хоолой, ариутгах татуурга, кабель шугам г.м /-тэй огтолцохыг СНиП II-89-80*-д заасан шаардлагын дагуу тєлєвлєнє.

5.6. Газрын гадаргуугийн байдлаас хамааруулан 1000 мм болон тїїнээс дээш голчтой дамжуулах хоолойн трассын єндєржилтийг урьдчилан тєлєвлєнє. Хєдєлгєєнтэй манхан элстэй газарт барилгын зурвасын нягт хєрсийг хєндєлгїй манхан хоорондын буурийн хєрсийг хусаж зайлуулна. Дамжуулах хоолойг угсарч булсны дараа тїїний тэнхлэгээс хоёр тийш 10 м-ээс багагїй зурвас дахь манхны элсэн асгаасан овоолгыг нейрозин, крекинг-битумын хаягдал г.м бодисоор бэхжїїлнэ.

700 мм болон тїїнээс дээш голчтой дамжуулах хоолойн дагуугийн зїсэлтийн зураг дээр газрын болон дамжуулах хоолойны тєслийн тэмдэлтийн тївшинг зааж єгєх ёстой.

5.7. Хадархаг болон хайрга дайрган ба сайрган хєрсєнд дамжуулах хоолойг тавьж энэ хєрсєєр нь булах тохиолдолд 10 см-ээс багагїй зузаантай зєєлєн хєрсийг дэвсэх хэрэгтэй. Энэ тохиолдолд дамжуулах хоолойг 20 см зузаантай зєєлєн хєрсєєр хучах буюу тусгай тоноглол ашиглан асгаасаар хамгаалах давхаргыг гэмтэхээс сэргийлэх шаардлагатай.

5.8. II тєрлийн суумтгай хєрс тархсан бїс нутагт дамжуулах хоолойг газар доор угсрахдаа БНбД 2.02.01-94, СНиП 2.02.01-83-ийн шаардлагуудыг хангавал зохино.

I тєрлийн суумтгай хєрсєнд дамжуулах хоолойг суултгїй хєрстэй адил тооцно.

Тайлбар: Суумтгай хєрсний тєрєл, боломжит суултын хэмжээг БНбД 2.02.01-94 нормын шаардлагын дагуу тодорхойлно.

5.9. 20%-иас дээш налуутай гадаргуугийн дагууд дамжуулах хоолойг угсрахдаа хєрсний элэгдлийн хєшиг болон ердийн хєрс / жишээ нь, шаварлаг/ буюу хиймэл материалаар далан хаалт хийнэ.

5.10. Уулын хяр, хажуу газар дамжуулах хоолойг угсрахдаа гадаргын усыг зайлуулах суваг тєлєвлєнє.

5.11. Дамжуулах хоолойн доорх бууринд суулт їїсэхээс хамгаалах боломжгїй нєхцєлд дамжуулах хоолойн бат бэх ба тогтворжилтыг хєрсний суултаас їїсэх гулзайлтын нэмэгдэл хїчдэлд давхар тооцох хэрэгтэй.

5.12. Дамжуулах хоолойн ашиглалтын аюулгїй байдалд нєлєєлж болохуйц жалга, хавцал ойр байгаа тохиолдолд тэдгээрийг бэхжїїлэх арга хэмжээ авна.

5.13. Дамжуулах хоолойн трассд хоорондоо 5 км-ээс холгїй зайд байнгын репер байгуулна.

УУЛЫН БЇС НУТАГТ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ УГСРАХ

5.14. Уулын бїс болон их хэрчигдсэн гадаргуутай нутаг дэвсгэрт дамжуулах хоолойг угсрахдаа голын хєндийн їерийн усанд автагддаггїй хэсэгт болон усны хагалбар газарт эгц хажуу болон уруйн хатуу урсацаас зайлуулан угсарна.

5.15. Хєрсний гулсалтын зузаан багатай бїс нутагт дамжуулах хоолойг гулсалтын давхаргаас доош гїнд газар доор угсарна.

Их урт зайд їргэлжлэх гулсалттай хєрстэй бол дамжуулах хоолойг тїїнээс тойруулж угсарвал зохино.

БНбД 44-01-08

24

5.16. Уруйн татмын огтлолцолд дамжуулах хоолойг голчлон газраас дээш угсарна.

Уруйн урсац болон хаялтын конустай огтлолцуулан дамжуулах хоолой газар доор угсрахдаа гольдирлын 5%-ийн хангамжтай нєхцєлд болзошгїй идэгдлээс доош хоолойны дээд тал хїртэл 0,5 м байхаар тооцно. Хаялтын конусуудын огтлолцолд дамжуулах хоолойг конусын гадна єнгєн талыг тойруулан гольдирлуудын шилжилтийн хязгаарт болзошгїй идэгдлээс доогуур угсарна. Дамжуулах хоолойнуудын найдваржилтыг хангах болон техник-эдийн засгийн тооцоог їндэслэн дамжуулах хоолойг угсрах хэлбэр, уруйн урсацтай огтлолцоход тїїнээс хэрхэн хамгаалах тєслийн шийдлийг сонгосон байвал зохино.

Дээр дурдсан бїс нутагт угсрах дамжуулах хоолойг хамгаалахын тулд налуу хэцийг тэгшлэх, уснаас хамгаалах байгууламж барих, гїний усыг доошлуулах, тулгуур хана, контрфорс барих зэрэг арга хэмжээ авна.

5.17. 8°-аас 11°-ын хєндлєн хэвгийтэй эгц хажууд дамжуулах хоолой угсрахдаа хєрсний нэг хэсгийг хэрчиж зайлуулан нєгєєд нь дэвсэх замаар ажлын зурвасыг бий болгоно.

Энэ зурвас нь эгц хажуугийн хєрсєн дээр байрлах ёстой.

5.18. 12°-оос 18°-ын хєндлєн хэвгийтэй эгц хажуу газарт хєрс гулсахаас сэргийлж хєрсний онцлогийг харгалзан уулын догол, мєргєцєг гаргах шаардлагатай. Хэрэв 18°- аас дээш хэвгийтэй бол алсын зурвасыг зєвхєн хєрсийг зїсэж гаргахаар тєлєвлєнє.

Ямар ч їед овоолгын шороог барилга угсралтын ажлын болон дамжуулах хоолойн ашиглалтын явцад зам болгон хэрэглэхээр тооцоолж дараахв нєхцлийг хангах ёстой. Їїнд:

ó

ÃÐ ê n

tg tg ϕ α ≤ , (3)

Энд: ê α -газрын налуугийн єнцєг, градус

ÃÐ ϕ - овоолгын хєрсний дотоод їрэлтийн єнцєг, градус ó n - овоолгын хєрсний гулгалтын эсрэг тогтворшлын нєєцийн

итгэлцїїр, 1.4 гэж авна. 35°-аас их хєндлєн хэвгийтэй эгц хажуугаар єнгєрєх дамжуулах хоолойд тїшиц хана барихаар тєлєвлєнє.

5.19. Дамжуулах хоолойн суваг нь налуугийн улны ойролцоо їндсэн хєрсєн дээр тулж газар ухах машины хэвийн ажиллагааг хангахуйц зайд байвал зохино. Налуугийн улны ойролцоох хєрсний усыг зайлуулахын тулд 0.2%-иас багагїй дагуугийн налуутай замын шуудуу татна. Энэ тохиолдолд налуугийн дэвсэг нь сувгийн тэнхлэгээс хоёр тийш 0,2%-ийн хэвгийтэй хийгдэнэ. Хэрэв замын шуудуу хийхгїй бол дэвсэг нь ухаастай тал руугаа 0,2%-ийн хэвгийтэй байна.

Дэвсгийн єргєн нь суваг байгуулах ажил гїйцэтгэх нєхцєл, дамжуулах хоолойн уулын талаас холбооны шугамыг механизмаар угсрах боломж, тэрчлэн тухайн газар орны нєхцлєєс хамаарна.

5.20. Уулархаг газарт дамжуулах хоолойны 2 болон тїїнээс олон параллель хоолой угсрах тохиолдолд тус тусад нь дэвсэг байгуулах эсвэл нэг дэвсэг дээр шугамуудыг багцалж угсрахаар тооцно. Дэвсгїїд дээрх хий дамжуулах хоолойнуудын тэнхлэг хоорондын зайг Улсын хяналтын байгууллагатай зєвшєєрєлцсєн зураг тєслєєр тогтооно.

БНбД 44-01-08

25

Нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоёр ба тїїнээс олон хоолойг нэг дэвсэг дээр угсрахдаа зохих їндэслэлтэй бол дамжуулах хоолой хоорондын зайг 3 м хїртэл багасгаж болно. Энэ тохиолдолд бїх дамжуулах хоолойг II зэрэглэлтэй гэж їзнэ.

Нефть /нефтийн бїтээгдэхїїн/ дамжуулах IV ангилалын хоёр хоолойг нэг сувагт тавьж болно.

5.21. Усны хагалбарын хурц хяраар гарах дамжуулах хоолойг тєлєвлєхєд нэг буюу хоёр тал руу нь 2%-ийн хэвгийтэйгээр хєрсийг 8-12 м єргєн зїсэж тэгшлэхээр тооцно.

Дамжуулах хоолойн хажуугаар холбооны кабель угсрах бол хєрсний зїсэлтийн єргєнийг 15 м хїртэл нэмэгдїїлж болно.

5.22. Уулархаг газрын онцгой давчуу бїс нутагт дамжуулах хоолойг тусгайлан барьсан нїхэн хонгилд угсарч болно. Энэ тохиолдолд эдийн засгийн хувьд їр ашигтай гэдгийг баталсан байх хэрэгтэй.

Нїхэн хонгилын байгалийн агааржуулалттай байна. Зєвхєн зураг тєсєлд тусгайлсан їндэслэлээр зохиомол агааржуулалт хийж болно.

УУРХАЙН БЇС НУТАГТ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙ УГСРАХ

5.23. Уул, уурхайн гїйцэтгэж буй болон ирээдїйд тєлєвлєж байгаа нутаг дэвсгэрт угсрах дамжуулах хоолойны тєлєвлєлтийг СНиП 2.01.09-91 ба энэхїї нормын шаардлагатай зохицуулан боловсруулна.

Энэхїї нормын 8 дугаар бїлэгт заасан шаардлагын дагуу дамжуулах хоолойны бат бэхийг газрын гадаргын хэв гажилтын нєлєєллийг тооцох бодолцох хэрэгтэй.

5.24. Ямар ч уул ба геологийн нєхцєлтэй уулын малталтын нутагт дэвсгэр дээр дамжуулах хоолой барихыг зєвшєєрнє.

Уулын малталттай газар дахь дамжуулах хоолойн трасс нь уулын ажлын їйлдвэрлэлийн тєлєвлєгєєтэй уялсан байвал зохино. Гэхдээ ихэвчлэн газрын гадаргын хэв гажилт дууссан буюу уулын боловсруулалтыг нилээд хожид хийхээр тєлєвлєсєн газраар єнгєрєх нь тохиромжтой.

5.25. Уурхайн талбайг дамжуулах хоолойг огтлолцоход дараах зїйлийг бодолцох хэрэгтэй. Їїнд :

налуу уналттай давхрага дээр- суналтанд хєндлєн чигт, эгц уналттай давхрага дээр- суналтын дагуу байхаар

5.26. Газар доорх дамжуулах хоолойн бат бэхийн тооцооны їр дїнгээр уулын ажлын нєлєєллєєс хамгаалах хийцлэийн арга хэмжээ авна. Їїнд: дамжуулах хоолойнуудын дагуугийн чиглэл дэхь хэв гажилтын чадварыг дээшлїїлэхийн тулд хєрсний хавчилтаас хамгаалсан тусгай нїхэнд байрлуулсан компенсаторууд тавина. Компенсатор хоорондын зайг 8 дугаар бїлэгт заасны дагуу тогтооно.

5.27. Уулын чулуулгын давхаргын цар хэлбэрт тогтоц (Мульд)-ын суналтын бїсийг огтолж буй газар доорх дамжуулах хоолойнуудыг I зэрэглэлийн хэсгийнхтэй адилаар тєлєвлєнє.

5.28. Хэрэв тооцооны єгєгдлєєр газар доорх дамжуулах хоолойнуудын хїчдэл 8 дугаар бїлэгт заасан шаардлагыг хангахгїй бєгєєд дамжуулах хоолойнуудын хэв гажилтын чадварыг компенсатор ашиглан дээшлїїлэх нь ихээхэн зардалтай байвал

БНбД 44-01-08

26

7 дугаар бїлэгт заасан шаардлагын дагуу дамжуулах хоолойг газраас дээш угсрах нь тохиромжтой.

Уул-геологийн їндэслэлээр цємрєлт їїсч болзошгїй газар болон усан саад, гуу жалга, сэтэрхийгээр тавьсан тємєрзам болон автозам дээгїїрх трассын хэсэг зэрэгт дамжуулах хоолойг газраас дээш угсрахаар шийдвэрлэнэ.

5.29. Тектоник эвдрэл ба уулын ажлыг зогсоож байгаа уурхайн талбайн зааг болон орхиж байгаа уурхайн хилийн огтолж буй дамжуулах хоолой дээр уулын ажлын їргэлжлэх хугацаанаас хамаарахгїйгээр компенсатор угсарна.

5.30. Дамжуулах хоолойд угсрах цахилгаан химийн хамгаалалтын элементийн бэхэлгээ нь газрын гадаргын хэв гажилтын явцад тэдгээрийн бїрэн бїтэн байдлыг хангахуйц уян зєєлєн байх ёстой.

ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН БЇС НУТАГТ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙ УГСРАХ

5.31. 6 баллаас дээш газар хєдлєлтийн бїс нутаг дахь газар дээрх, 8 баллаас дээш чичирхийлэх нутагт газар доор угсрах дамжуулах хоолойнуудын шулуун хэсэг ба тэдгээрийн салбар дамжуулах хоолойг газар хєдлєлийн їйлчлэлд тооцно.

5.32. Дамжуулах хоолойн газар хєдлєлтийг тэсвэрлэх чадвар нь, доорх нєхцєлийг хангана. Їїнд :

- газар хєдлєлийн хувьд тааламжтай барилгын талбай ба трассын хэсгийг сонгох, - бїтээцийн болон газар хєдлєлийн эсрэг арга хэмжээний оновчтой шийдэл хэрэглэх, -дамжуулах хоолойн бат бэх ба тогтворжилтыг тооцоход бат бэхийн нэмэлт нєєцийг ашиглах.

5.33. Газар хєдлєлтийн бїс нутагт дамжуулах хоолойн трассыг сонгохдоо уулын хэц хажуу газар, тогтворгїй ба суумтгай хєрстэй хэсэг, уулын малталтай хэсэг, идэвхитэй тектоник хугаралтай газар болон 9 баллаас дээш газар хєдлєх бїс нутгаас зайлсхийх шаардлагатай.

Зєвхєн онцгой шаардлагатай їед зохих техник-эдийн засгийн їндэслэлээр, Улсын хяналтын байгууллагын зєвшєєрлийн дагуу дээр дурьдсан нєхцєлд дамжуулах хоолойг угсарч болно. Гэхдээ дамжуулах хоолойн найдваржилтыг хангах нэмэлт арга хэмжээг зураг тєсєлд тусгах хэрэгтэй.

5.34. Дамжуулах хоолой тїїний хэсгийн зэрэглэлээс їл хамааруулан 5.31 зїйлд заасан газар хєдлєлтийн бїс нутагт угсарч буй дамжуулах хоолойн бїх угсралтын гагнааст хэсгїїдийг радиографийн шалгалтанд оруулна.

5.35. Дамжуулах хоолойг барилга, байгууламжийн хана, тоног тєхєєрємжид хатуу холбоосоор холбохыг хориглоно. Ийм холболт зайлшгїй шаардлагатай бол муруй оруулга, сааруулах тєхєєрєг зэргийг тусгах хэрэгтэй. Тэдгээрийн хэмжээ, газар хєдлєлтийн хїчийг сааруулах арга зэргийг тооцоогоор тогтооно.

Дамжуулах хоолойг барилгад /шахуургын, хєєргийн г.м/ оруулахад тїїний голчоос 200 мм-ээс багагїй хэмжээтэй нїх гаргана.

5.36. Газар хєдлєлийн шинж чанараараа эрс ялгарах хєрсїїдийг дайран єнгєрєх дамжуулах хоолойг чєлєєтэй шилжих ба хэв гажилт їїсэх боломжийг заавал тусгах хэрэгтэй.

БНбД 44-01-08

27

Ийм газарт дамжуулах хоолойг газар доор угсрахдаа налуу ташлууртай суваг байгуулж, дамжуулах хоолойг том хэмхдэст элс, хїлэр зэргээр булна.

5.37. Идэвхитэй тектоник хугаралтай газраар дамжуулах хоолой єнгєрєх бол тїїнийг газраас дээш угсарна.

5.38. Дамжуулах хоолойг газар доор угсрах бол тїїний буурь хєрсийг нягтруулах шаардлагатай.

5.39. Газраас дээш угсрагдсан дамжуулах хоолойн тулгуурын хийц нь газар хєдлєх їед тїїнийг шилжих боломжийг хангаж байх ёстой.

5.40. Газар дээрх дамжуулах хоолойн хэлбэлзлийг унтраахын тулд хоолойгоор тээвэрлэж буй бїтээгдэхїїний даралт, хоолойн дулааны єєрчлєлтийн їед хоолойн шилжилтэд саад болохооргїй унтраах тєхєєрємжийг алслал бїр дээр угсарна.

5.41. Газар хєдлєлийн хувьд хамгийн аюултай трассын хэсгїїдэд дамжуулах хоолойн хяналтын болон ослын салгах автомат систем суурилуулна.

5.42. 1000 мм-ээс дээш голчтой дамжуулах хоолойд болон гол, горхи зэрэг бартаа саадыг гаталж байгаа дамжуулах хоолой нутагт газар хєдлєх їед дамжуулах хоолой ба орчны хєрсєн дэх чичирхийллийг бичих чичирхийллийн станц суурилуулах хэрэгтэй.

ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГТЭЙ ХЄРСТЭЙ БЇС НУТАГТ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙ УГСРАХ

5.43. Олон жилийн цэвдэгтэй хєрстэй бїс нутагт угсрах дамжуулах хоолойны зураг тєслийг зохиоход БНбД 2.02.01-94-ийн шаардлага ба барилга, хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн тєрийн дээд байгууллагатай зєвшилцєж нефть ба хийн асуудал эрхэлсэн тєрийн дээд байгууллагын баталсан тусгай албаны норматив баримт бичгийн шаардлагууд ба энэхїї нормын нэмэгдэл заалтуудыг хамтатган мєрдєнє.

5.44. Дамжуулах хоолойн трассыг инженер-геокриологийн урьдчилсан судалгааны материал ихтэй газар нутгийн цэвдгийн болон инженер-геологийн хувьд тохиромжтой байхаар талбайг сонговол зохино.

5.45. Дамжуулах хоолойн трасс ба тїїний объектуудын талбайг доорх їндэслэлээр сонгоно. Їїнд:

- цэвдэг-инженер-геологийн ба газар нутгийн эзэмшилийн тохитой нєхцєлийн ландшафтын бичил мужлалын 1:100000-аас дээшгїй масштабын газрын зураг; - ургамлын бїрхїїлийг сэргээх урьдчилан їнэлгээтэй схемчилсэн газрын зураг; - гэсэлтийн їеийн хєрсний харьцангуй суултын газрын зураг; - эзэмших явцад харьцангуй їнийн єсєлтийн итгэлцїїрийнзургууд;

5.46. Шугамын чиглэл дэх цэвдэгийн їзэгдэл їїсэж болзошгїй хэсгїїдэд БНбД11- 03-02 нормд заасан шаардлагын дагуу дээрх процессиийн талаар урьдчилсан дїгнэлт хийх инженер-хагйуулын судалгаа явуулна.

5.47. Олон жилийн цэвдэг хєрсийг дамжуулах хоолойн буурь болгон ашиглахад ямар зарчим баримтлахыг дамжуулах хоолойг угсрах арга, тїїний ашиглалтын горим, инженер-геокриологийн нєхцєл болон буурийн хєрсний шинж чанарын єєрчлєлтийн боломжоос хамааруулан БНбД 2.02.01-94 нормд заасан шаардлагад зохицуулан тодорхойлно.

БНбД 44-01-08

28

5.48. Олон жилийн цэвдэгтэй хєрсєн дээр дамжуулах хоолойн трассыг сонгохдоо 3.12 дугаар зїйлд заасан шаардлагыг баримтлана.

5.49. Хий дамжуулах хоолой ба олон жилийн цэвдэг болон гэсгэлэн хєрсний хооронд явагдах дулааны харилцан їйлчлэлийн зохилдолгоог дулаан техникийн тооцоогоор тодорхойлсон хийн хєргєлтєєр тохируулна.

5.50. Олон жилийн цэвдэг хєрсєнд тавьж буй дамжуулах хоолойгоор тээвэрлэх бїтээгдэхїїний температурыг хоолойг угсрах арга болон олон жилийн цэвдэгтэй хєрсний физик шинж чанар /суулт, шилжисхийлтийн эсэргїїцэл г.м/-аас хамааруулан тогтооно.

5.51. Дамжуулах хоолойны трассын зарим хэсэгт доорх зїйлийг зєвшєєрнє. Їїнд:

-дамжуулах хоолой нь даах чадвараа алдах буюу карстын їйл явц дагалдахгїй бол ашиглалтын явцад бага мєстєлтэй цэвдэг хєрс гэсэх, -хасах температуртай хийг тээвэрлэх їед овойлтгїй гэсгэлэн хєрс хєлдєх.

5.52. Их урт їргэлжлээгїй суумтгай хєрстэй хэсэгт дамжуулах хоолойн хєрсєнд нєлєєлєх дулааны нєлєєллийг багасгах, євлийн улиралд олон жилийн цэвдгийг дахин сэргээх арга хэмжээ авна.

5.53. Дамжуулах хоолойн газар доор угсрах гїн нь хїрээлэн буй орчныг хамгаалах шаардлагыг бодолцсон дамжуулах хоолойны найдвартай ажиллагааг хангах бїтээцийн шийдлээр тодорхойлогдоно.

5.54. Газар дээр тавьж буй дамжуулах хоолойн газрын тївшнээс дээшх єндрийг газар нутгийн хєрс ба гадаргын нєхцєл, дамжуулах хоолойн дулааны їйлчлэлээс хамааруулах бєгєєд 0,5 м-ээс багагїйгээр тогтоох хэрэгтэй.

Хоолойн тэнхлэгээс хєндлєн шилжилтээс їїсэх хэв гажилтийг арилгах зорилгоор дамжуулах хоолойг цасан бїрхїїлийн хамгийн дээд тївшнээс дээш 0,1 м-ээс багагїй єндєрт угсарна.

5.55. Дамжуулах хоолойг асгааст овоолгон дээр угсрахдаа ус гаргах тєхєєрємж байгуулахаар тєлєвлєнє.

6. БАЙГАЛИЙН БОЛОН ХИЙМЭЛ СААДЫГ ГАТЛУУЛАХ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ШИЛЖЇЇЛГЇЇД

6.1. Гол мєрєн, усан сан, суваг, нуур, цєєрєм, горхи, татуурга, намаг, гуу жалга, тємєр ба автозамыг байгалийн болон хиймэл саадад тооцно.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН УСАН ДООГУУРХ ШИЛЖЇЇЛГЇЇД

6.2. Усан саадыг гатлуулсан дамжуулах хоолойн усан доогуурх шилжїїлгїїдийн зураг тєсєл зохиоход уг бїсэд урьд байгуулсан усан доорх шилжїїлгїїдийн ашиглалтын нєхцєл, усан саадын горимд нєлєєлєхїйц ажиллаж буй болон тєлєвлєж байгаа усны барилга байгууламж, уг бїс нутагт цаашид хийгдэх гольдрилыг гїнзгийлэх, тэгшлэх ажил, загасны нєєцийг хамгаалах шаардлага зэргийг харгалзсан гидрологи, инженер-геологи, топографийн судалгаануудыг їндэслэнэ.

Тайлбар. 1. Зураг тєсєл боловсруулахад 2 ба тїїнээс ємнєх жилийн судалгааны материалыг нэмэлт судалгаа хийхгїй ашиглахыг хориглоно

БНбД 44-01-08

29

2. Гаталга хийх газрыг голын флотын усан сангийн удирдах газар, ус хамгаалалт ба ашиглалт зохицуулах байгууллага, загасны нєєцийг хамгаалах байгууллагууд болон бусад сонирхогч байгууллагуудтай зєвшилцєн тогтооно.

6.3. Шилжїїлгийн уртыг тодорхойлох дамжуулах хоолойн усан доогуурхи шилжїїлгийн хил гэдэг нь :

-олон шугамтай шилжїїлэгт – голын эрэг дээр тавьсан хаалтын тєхєєргєєр хязгаарлагдсан хэсэг, -нэг шугамтай шилжїїлэгт – 10%-ийн хангамжтай усны хамгийн дээд тївшингээр хязгаарлагдсан хэсэг.

6.4. Дамжуулах хоолойн шилжїїлгийг голын хєндлєн чигт татмын хамгийн бага єргєнтэй угаагддаггїй намхан налуу эргийн тогтмол шулуун урсгалтай хэсэгт сонгоно. Усан доорх шилжїїлгийн хєндлїїрийг хад чулуутай газраас зайлуулан урсгалын динамик тэнхлэгт перпендикуляр байхаар тооцно. Шилжїїлэгийг харгиан дээр хийхийг хориглоно.

6.5. Дамжуулах хоолойн шилжїїлгийн хєндлїїрийн зураг тєсєл зохиоход тухайн усан сан бїрийн гидролог-морфологийн онцлог, усан доорх шилжїїлгийн ашиглалтын хугацааны туршид тїїний єєрчлєлтийг харгалзан їзэж хамгийн ашигтай хувилбарыг сонгох хэрэгтэй.

Шилжїїлгийн хєндлїїр ба суулгах гїнийн хамгийн зохистой байрлалыг дамжуулах хоолойн бат бэх, тогтворжилт ба байгаль хамгаалал зэрэгт гарах шилжїїлсэн зардлаар шалгуур болгон тогтоох хэрэгтэй.

6.6. Усан доогуурх шилжїїлгийг гаталж буй усан саадын ёроолыг гїнзгийлж усан доогуур гаргана. Гїнзгийлэх хэмжээг гольдирлын болзошгїй эвдрэл, цаашид ёроолыг гїнзгийрїїлэх ажлаас хамааруулан тогтооно.

Усан доогуурх шилжїїлгийн ачаалж хїндрїїлсэн дамжуулах хоолойн дээд талын тєслийн тэмдэгт нь инженер-хайгуулын судалгаагаар тогтоогдсон шилжїїлгийг барьснаас хойш 25 жилийн хугацаанд болзошгїй эвдрэлээс хамаарч голын гольдирлын угаагдах хамгийн дээд гїнээс урьдчилсан таамаглалаар 0,5 м-ээс доор байхаар тооцно.

Ёроолдоо хадтай усан саадыг огтолсон дамжуулах хоолойг суулгах гїнийг ачаалж хїндрїїлсэн хоолойн дээд талаас усан сангийн ёроол хїртэл 0,5 м-ээс багагїй байхаар авна.

Шуудуу байгуулах техникийн хэрэгсэл байхгїй буюу тєслийн дагуу шилжїїлгийг єєр газарт шилжїїлэх боломжгїй бол зохих усан сангийн албадтай зєвшилцсєний їндсэн дээр дамжуулах хоолойн тавилтын гїнийг багасгаж, тїїнийг усны ёроолоор тавьж болно. Энэ тохиолдолд дамжуулах хоолойнуудын ашиглалтын найдвартай байдлыг хангах нэмэлт арга хэмжээ авах ёстой.

6.7. Гол мєрєн, сувгаар єнгєрєх нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнуудыг гїїр, їйлдвэрийн барилга, хєлєг онгоцны зогсоол, вокзал, усны барилга байгууламж, загас ихтэй бєгєєд тїрсээ шахдаг газруудаас урсгалаас доош байхаар тооцно.

Техник-эдийн засгийн зохих їндэслэлээр 4-р хїснэгт заасан зайнд нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойг дээр дурьдсан объектуудаас урсгалын дээр тавихад усан доорх гарцын найдвартай ажиллагааг хангах нэмэлт арга хэмжээг авах ёстой.

БНбД 44-01-08

30

6.8. Гїїр, зогсоол ба бусад адилтгах объектоос урсгалын доор угсрах нефть, нефтийн бїтэгдэхїїн, хий дамжуулах хоолойнуудын тэнхлэгээс дээрх объектууд хїртэл хамгийн бага зай нь 4-р хїснэгт заагдсан дамжуулах хоолойн газар доорх тавилттай адил байна.

6.9. Инженер-геологийн ба гидрологийн нєхцєл, усан доор суваг барих, тїїнд дамжуулах хоолой угсрах, зэрэгцээ хоолойн аль нэгэнд гарсан ослын їед нєгєєг хамгаалах нєхцлїїдээс їїдэн усан саадыг єнгєрч байгаа усан доорх параллель дамжуулах хоолойнуудын хоорондын зайг тогтооно. 25 м-ээс єргєн усан толиотой санд суулгаж байгаа хийн хоолойнуудын тэнхлэг хоорондын хамгийн бага зай нь:

- 1000мм ба тїїнээс бага голчтой хоолойнуудад 30м-ээс доошгїй, - 1000мм-ээс дээш голчтой хоолойнуудад 50 м байна.

Нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах олон хоолойтой шилжїїлгэд хэд хэдэн їндсэн хоолойноос гадна нэг нєєц хоолой тєлєвлєсєн тохиолдолд їндсэн хоолойнуудыг нэг сувагт тавьж болно. Нэг ерєнхий сувагт угсарч байгаа параллель шугамуудын хоорондын зай ба сувгийн єргєн нь усан доор суваг барих ажлын нєхцєл ба тїїнд дамжуулах хоолойнуудыг байрлуулах боломжоос хамаарна.

6.10. Усан доорх шилжїїлгийн голын татамд тавигдаж буй зэрэгцээ дамжуулах хоолойнуудын хоорондын хамгийн бага зайг тєв дамжуулах хоолойн шулуун хэсэгтэй адил авна.

6.11. 1%-ийн хангамжтай усны хамгийн дээд тївшингийн хязгаар дахь усан доорх дамжуулах хоолойнуудыг 8 дугаар бїлэгт заасны дагуу хєвїїлэхгїй байхаар тооцно. Тооцоогоор дамжуулах хоолой хєвж болзошгїй байдал илэрвэл:

-шилжїїлгийн гольдрил хэсэгт битїї /бетонон/ бїрхїїл, эсвэл дамжуулах хоолойд тусгай ачааг найдвартай бэхэлж ёроол уруу татах -татам хэсэгт ганцаарчилсан ачаанууд, эсвэл дамжуулах хоолойнуудыг зангуут тєхєєрємжєєр бэхлэхээр тус тус тооцно.

6.12. Усан доорх шуудууны ёроолын єргєнийг усан саадын горим, усан саадыг боловсруулах аргууд, усан доорх судалгаа, урьд тавигдсан хоолой орчмын усан доорх ажиллагаанд угсрах шаардлагууд, хоолойг угсрах арга, тухайн дамжуулах хоолойн кабелийн тавилтын нєхцєл зэргээс хамааруулан тогтооно.

Усан доорх сувгийн налуугийн эгцрэлтийг БНбД 44-02-08 нормд зааснаар тогтоох хэрэгтэй.

6.13. Дамжуулах хоолойн эргэлтийн зєвшєєрєгдєх радиус, голын гольдрилын гадаргуу ба тїїний тооцогт хэв гажилт /идэгдлийн зїсэлтийн хязгаар/, ёроол ба эргийн геологийн бїтэц, усан доор хоолой угсрах арга, шаардлагатай ачаалал зэргийг тооцоолон дамжуулах хоолойн трассын дагуугийн зїсэлтийг тодорхойно.

6.14. Гольдрилийн хэсэг дэхь усан доорх шилжїїлгийн хиймэл маталтын муруй гаргахыг байр зїйн ба гелогийн зєвхєн маш хїнд нєхцєлд зєвшєєрнє. Гольдрил дунд хоолойн маталтыг гагнаж хийхийг хориглоно.

Тайлбар: Шилжїїлгэн дэх хиймэл маталтын муруй нь энэ хэсгийн болзошгїй идэгдлийн хязгаараас гадна буюу эргийн тусгай бэхэлсэн хамгаалалтанд байх ёстой.

6.15. 4.12 зїйлд заасны дагуу усан доогуур гарч буй дамжуулах хоолойд угсрах хаалтын тєхєєрємжийг 10%-ийн хангамжтай усны дээд тївшиний тэмдэгтээс доошгїй бєгєєд цєнгийн тэмдэгтээс дээш хоёр талын эрэг дээр байрлуулна.

БНбД 44-01-08

31

Уулын голын эрэг дээрх салгах тєхєєрємжийг 2%-ийн хангамжтай усны дээд тївшингийн тэмдэгтээс дооргїй байрлуулна.

6.16. Зураг тєслєєр усан доорх шилжїїлгийг угсрах газрын эргїїдийг бэхлэх, дамжуулах хоолойн дагуу ус урсахаас сэргийлсэн шийдлїїдийг /уулын суваг, шавран хаалт, урсгал чиглїїлэх далан барих г.м./ тусгах хэрэгтэй.

6.17. Мандлаараа 75 м-ээс єргєн усан саадыг дамжуулах хоолой гатлах газруудад нєєц хоолой байхаар тєлєвлєнє. Олон дамжуулах хоолойтой системд усан саадын єргєнєєс хамааралгїй нєєц хоолой байгуулахыг тєсєлд тусгавал зохино.

Тайлбар: 1. 10%-ийн хангамжтай усны дээд тївшинтэй, 20-иос дээш хоногоор їерийн усаар дїїрдэг, 500 м-ээс єргєн уст татам, тїїнчлэн уулын гол буюу 75 м-ээс бага єргєнтэй усан саадуудыг гатлах дамжуулах хоолойд / жишээ нь: засвар хийхэд хїндрэлтэй/ нєєц хоолой тавихыг зураг тєсєлд тусгана. 2. Нєєц шугамын голчийг тєслєєр тогтооно. 3. 75 м-ээс дээш єргєн усан саадыг дайран єнгєрєх ганц шугам тавихыг зураг тєсєлд сайтар нягталсан їндэслэлээр зєвшєєрч болно. 4.Нийлїїлэлтийг нь тїр зогсоож болохгїй наалданги нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн тээвэрлэх шаардлагатай бол 75 м-ээс нарийн усан саадаар дамжуулах хоолойг хоёр хоолой тавьж болно.

6.18. 20 м-ээс их гїнд 1000 мм болон тїїнээс том голчтой хоолойгоор усан доорх шилжїїлэг угсрах зураг тєслийн тооцоонд дамжуулах хоолойн гулзайлтаас хамааруулан, усны гидростатик даралтанд хоолойн хєндлєн огтлолын тогтворжилтыг шалгах хэрэгтэй.

6.19. 50 м болон тїїнээс нарийн гол горхинд угсрах усан доорх шилжїїлгийн хоолойн тууш хєшїїнийг тооцсоны їндсэн дээр эргийн идэгддэггїй хэсэгт ачаа буюу зангуун тєхєєрємж суурилуулах замаар хєвєлтєєс сэргийлэх арга хэмжээ авч болно.

6.20. Усан замтай болон сал урсгадаг гол, сувгуудтай дамжуулах хоолой огтлолцох тохиолдолд хоёр эрэгт холбогдох дїрэм журмын дагуу дохиололны тэмдгїїдийг байрлуулна.

6.21. Намаг болон намгархаг газарт дамжуулах хоолойг газар доор угсрахаар тєлєвлєнє.

Гэхдээ, зохих їндэслэл бол намгийн дээгїїр асгаасан овоолго дотор /газар дээр/ болон тулгуур дээр /газраас дээш/ дамжуулах хоолой угсрахаар тєлєвлєж болно. Энэ тохиолдолд дамжуулах хоолойн бат бэх, тїїний дагуугийн чиглэлийн болон хєвєлтийн эсрэг ерєнхий тогтворшил ба аль нэг хоолой дэлбэрсэн тохиолдолд дулааны нєлєєний хамгаалалтыг зохих ёсоор хангасан байх ёстой.

6.22. II ба III тєрлийн намгаар 500 м-ээс дээш урт газар доорх дамжуулах хоолойг зохих їндэслэлийн дагуу угсрах бол нєєц хоолой тєлєвлєх хэрэгтэй.

6.23. Намгаар тавьж буй дамжуулах хоолойг маш цєєн эргэлттэй аль болохоор шулуун байхаар тєлєвлєнє.

Дамжуулах хоолойн эргэлтїїдэд уян гулзайлагч хэрэглэнэ. Намагтай талбайд газраас дээш дамжуулах хоолойг угсрахдаа 7 дугаар бїлэгт заасан шаардлагыг хангасан байвал зохино.

6.24. Хїлэрлэг давхаргын зузан ба горимоос хамааруулан намагт угсрах дамжуулах хоолойг хїлэрлэг давхарга ба эрдэст бууринд угсрана гэж тооцно.

БНбД 44-01-08

32

Хїлрийн дээд талаар жигд даралт єгєх гишїї мєчир дэвсэж тїїн дээр асгааст овоолго хийж дамжуулах хоолойг угсарч болно. Хоолой тавих дэвсгэрийг тухайн газрын буюу тээвэрлэж ирсэн 25 см-ээс багагїй зузаан хєрсєєр хучих ёстой.

6.25. Тухайн хэсэгт эерэг температурын тооцоот уналттай 700 мм-ээс дээш голч бїхий дамжуулах хоолойг угсрах овоолгын хэмжээг ашиглалтын явц дахь хоолойн металлын температурийн єєрчлєлтєєс хамаарах дотоод даралт болон уртын дагуу дахь шахалтын хїчээр тодорхойлно.

6.26. Овоолгын хамгийн бага хэмжээг дараахь байдлаар авна:

- дамжуулах хоолой дээрхи хєрсний давхаргын зузааныг тїїний нягтралын суултыг бодолцон 0.8 м-ээс доошгїй - овоолгын дээгїїрх єргєнийг дамжуулах хоолойн 1.5d-ээр (d- хоолойн голч), гэхдээ 1.5 м-ээс багагїйгээр - овоолгын хажуу налууг хєрсний онцлогоос хамааруулан 1:1.5 харьцаатай байхаар тус тус авна.

6.27. 30%-иас бага ялзралтай хїлрийг овоолго хийхэд ашиглах бол хїлрийн дээр 20см зузаан эрдэст нэмэлт давхарга хийнэ.

хїлэр ба эрдэслэг хєрсєн овоолгыг усанд угаагдах, салхинд элэгдэхээс хамгаалж бэхэлнэ. Овоолгыг бэхлэх материал ба хэрэглэх аргыг зураг тєслєєр тогтооно.

6.28. Овоолгыг задгай шуудуу, хоолой, онгоц г.м ус нэвтрїїлэх тєхєєрємжтэй байхаар тєлєвлєнє. Ус нэвтрїїлэх байгууламжийн ёроол ба орчны налууг нь мєн бэхэлнэ.

Ус нэвтрїїлэх байгууламжийн тоо, хэмжээг газрын гадарга, ус цуглуулах талбай, хєрсний усны урсгалын хурд зэргээс хамааруулан тооцоогоор тодорхойлно.

6.29. Намаг, устай татам, усанд автсан газарт угсарч байгаа дамжуулах хоолойнуудын хєвєлтийн эсрэг /байрлалын тогтвортой байдал/ арга хэмжээг тооцоогоор тодорхойлно. Байрлалын тогтвортой байдлыг хангахын тулд тэнцвэржїїлэх тусгай хийц, тєхєєрємж /хїндрїїлэх бїрхїїл, хєрс, зангуу зэргээр хийсэн тэнцїїлэгч тєхєєрємж/ байвал зохино.

6.30. Хїлрийн давхарга, хїлэрхэг ба алтан хямарлаг хєрс, тоосорхог элс болон гэсэлт, угаагдал, єгєршил ба эдлэнгшїїлснээс холбоос нь алдагдсан буюу бїтэц нь гэмтэж анкер найдвартай тогтоох боломжгїй хєрсєнд дамжуулах хоолойг тавьж болохгїй.

БНбД 44-01-08

33

ТЄМЄР ЗАМ БА АВТОЗАМЫГ ГАТЛУУЛАХ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ГАЗАР ДООРХ ШИЛЖЇЇЛГЇЇД

6.31. Тємєрзам ба автозамыг гаталсан дамжуулах хоолойн шилжїїлгїїдийг замын далан доогуур буюу тэг тэмдэгтээр, онцгой тохиолдолд зохих їндэслэлтэй бол замыг ухаж сэтлэн хийж болно.

Дамжуулах хоолойн тємєр ба автозамтай огтлолцох єнцєг нь 90° градус байна. Овоолгын дотор дамжуулах хоолой угсрахыг хориглоно.

6.32. Тємєр зам болон бїх ангиллын їндсэн ба хєнгєвчилсєн тєрлийн сайжруулсан хучилттай автозамыг дайран єнгєрєх дамжуулах хоолойн хэсгїїдийг шилжїїлгийн хийц, ажил явуулах нєхцєлєєс хамааруулан дамжуулах хоолойн гадна талын голчоос 200 мм-ээс багагїй голчтой давхар ган хоолойгоор хийсэн хамгаалах ховдол буюу нїхэн хонгил дотор тавина.

Хамгаалах ховдолын їзїїр нь: а/. дамжуулах хоолойг тємєр зам дайруулан тавихад замын захын тэнхлэгээс 50 м, гэхдээ овоолгын налуугийн улнаас 5 м ба ухаасын налуугийн ирмэгээс 3 м-ээс багагїй зайд, тїїнчлэн шороон далангийн захын ус зайлуулах байгууламж /замын шуудуу, уулын суваг, нєєц/ -аас 3 м б/. дамжуулах хоолойг авто зам дайруулан тавихад шороон далангийн ирмэгээс 25 м, гэхдээ овоолгын улнаас 2 м-ээс доошгїй зайд гарч байх ёстой. III, III- п, IY-п, IY ба Y ангиллын авто замыг дайран хєндлєн гарч буй нефтийн ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнуудын ховдолын їзїїрїїд нь шороон далангийн ирмэгээс 5 м-т гарах ёстой.

Тємєр болон авто замыг дайран хєндлєн гарч буй дамжуулах хоолойн холбооны кабелийг хамгаалах ховдолд буюу тусдаа нь хоолойд угсарна.

6.33. Тємєр болон авто зам хєндлєн гарч буй газар доорх хий дамжуулах хоолойн хамгаалалтын ховдолын їзїїрїїд нь цахилгаан гїйдэл дамжуулдаагїй (диэлектрик) материалаар хийгдсэн нягтруулагчтай байх ёстой.

Ховдол ба нїхэн хонгилын аль нэг їзїїрт хэвтээ чиглэлд: нийтийн хэрэглээний тємєр замын захын тэнхлэгээс – 40 м їйлдвэрлэлийн хэрэглээний тємєр замын захын тэнхлэгээс – 25 м автозамын шороон далангийн улнаас 25 м-ээс багагїй зайд сорох очлуур байхаар тєлєвлєнє.

Сорох очлуурын газрын тївшнээс дээш байх єндєр нь 5 м-ээс багагїй байна.

6.34. Ерєнхий сїлжээний тємєр замын доогуур тавигдаж байгаа дамжуулах хоолойг суулгах гїн нь зам тємрийн улнаас хамгаалах бїрээсний дээд тал хїртэл 2 м-ээс доошгїй байх бєгєєд ухлаадас, тэг тэмдэгт дээр замын шуудуу, ховил, ус шїїрїїлийн ёроолоос 1,5 м-ээс багагїй гїнд байна.

Бїх тєрлийн авто замын доогуур тавигдаж байгаа дамжуулах хоолойнуудын суулгах гїн нь замын хучилтын дээд тївшнээс хамгаалах бїрээсний дээд тал хїртэл 1,4 м- ээс багагїй, ухлаадас ба тэг тэмдэгтэд замын шуудуу, ус зайлуулах суваг, шїїрїїлийн ёроолоос 0,4 м-ээс багагїй гїнд байх ёстой.

Дамжуулах хоолойг хамгаалалтын ховдолгїй угсрах тохиолдолд дээр заасан гїнийг хоолойны дээд талаас хэмжинэ.

БНбД 44-01-08

34

Компрессорын станц ба НПС-ийн газар нутаг дээрх авто замын доогуурхи дамжуулах хоолойн суулгах гїнийг СНиП II-89-80*-д заагдсан шаардлагын дагуу тогтооно.

6.35. Тємєр ба авто замын доогуур хєндлєн гарч буй параллель шугамуудын хоорондын зай нь хєрсний нєхцєл ба ажил явуулах боломжоос хамаарах боловч ямар ч тохиолдолд энэ зай нь гол дамжуулах хоолойн хэсэгт газар доогуур тавьж буй хоолойнуудын хоорондох зайнаас багагїй байх ёстой.

6.36. Дамжуулах хоолойг цахилгаан тээврийн тємєр замын зам тємєр болон сум ба хєндлєн уулзвар, тїїнчлэн зам тємєртэй сорох кабель нийлэх цэгїїдэд огтолцуулахыг хориглоно.

6.37. Газар доогуурх дамжуулах хоолойноос тємєр замын ерєнхий шугамыг огтлох шилжїїлэг хїртэлх хэвтээ чиглэлийн хамгийн бага зай нь:

- замын сум, тємєр замын хєндлєн уулзвар, цахилгаанжсан тємєр замтай сорох кабель огтлолцох цэг хїртэл – 10 м -овойлттой хєрстэй газар замын сум, тємєр замын хєндлєн уулзвар хїртэл – 20 м -тємєр зам дээрх хоолой, хонгил болон бусад хиймэл байгууламж хїртэл – 30 м-ээс багагїй зайтай байх ёстой.

7. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ГАЗАР ДЭЭР УГСРАХ

7.1. Цєлийн ба ууллархаг буюу намгархаг нутаг, уулын малталттай газар, гулсалт ба олон жилийн цэвдэг хєрстэй бїс нутаг, тогтворгїй хєрсєнд болон 1.1 зїйлд заасан шаардлагын дагуу байгалийн болон хиймэл саадыг давуулсан дамжуулах хоолой, тїїний хэсгїїдийг газраас дээш тавьж болно.

Тухайн тохиолдол бїрд дамжуулах хоолойг газар дээрх тавих нь эдийн засгийн талаар їр ашигтай, техникийн хувьд зїй зохистой бєгєєд хоолойн найдвартай байдлыг хангах техник- эдийн засгийн тооцоогоор баталсан їндэслэлтэй байвал зохино.

7.2. Дамжуулах хоолой ба тїїний хэсгїїдийг газар дээр угсрахад дагуугийн шилжилтийг сааруулах шийдлийг зураг тєсєлд тусгах ёстой. Дамжуулах хоолойн дагуугийн шилжилтийг бууруулах ямар ч аргыг хэрэглэхэд хоолой дотор бїлїїр оруулж тїїний дотор тал ба тусгаарлах толгойг /нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойд/ цэвэрлэнэ. Шулуун дамнуур шилжїїлгийг 8 дугаар бїлэгт заасан шаардлагын дагуу дамжуулах хоолойн дагуугийн бууруулагчгїй тєлєвлєж болно.

7.3. Байгалийн болон хиймэл саадуудыг дайруулан дамжуулах хоолой угсрахдаа уг хоолойн єєрийн даах чадварыг ашиглах хэрэгтэй. Зохих їндэслэлтэй бол зарим тохиолдолд дамжуулах хоолойнд тусгай гїїр барихыг зураг тєсєлд тусгаж болно.

Дамжуулах хоолойн алслалын хэмжээг 8 дугаар бїлэгт заасан шаардлагын дагуу схем ба шилжїїлгийн бїтээцээс хамааруулан тогтооно.

7.4. Дамжуулах хоолойн дээр тєхєєрємж байрлуулах бол тїїний їйлчилгээнд зориулан байнгын талбай тєлєвлєнє. Талбай нь їл шатах материалаар хийгдсэн байх бєгєєд хог хаягдал, цас хуралдахааргїй байвал зохино.

Газар доорх дамжуулах хоолойноос газар дээр тавилттай хоолойд шилжихэд хоолойны эхлэл ба тєгсгєл хэсгїїдэд 2,2 м-ээс намгїй єндєртэй байнгын тємєр сараалжин хаалт тєлєвлєнє.

БНбД 44-01-08

35

7.5. Газар дээрх шилжїїлгийн зураг тєсєлд тїїний хєрснєєс дээш гарсан хэсгийн дагуугийн шилжилтийг тооцох шаардлагатай. Энэхїї босоо хэсгийн дагуугийн шилжилтийг багасгахын тулд газар доорх бууруулах тєхєєрєг, эсвэл дамжуулах хоолойн шилжїїлгийн ойролцоо дагуугийн шилжилтийг хїлээн авах зорилгоор эргэлтийн тєхєєрємж/тулгуур компенсатор/ байрлуулж болно.

Дамжуулах хоолойн дамнуур маягийн системд тїїний газраас дээш гарах хэсэгт тулгуур тєлєвлєхгїй байж болно. Хэрэв дамжуулах хоолой сул холбоостой хєрснєєс гарч байвал тєслийн байрлалыг хангах арга хэмжээ /хєрсийг хиймлээр бэхжїїлэх, тємєр бетонон хавтан угсрах г.м/ авах хэрэгтэй.

7.6. Дамжуулах хоолойн дамнуур системийн тулгуурыг шатдаггїй материалаар хийнэ. Газар дээрх дамжуулах хоолойг тєлєвлєхдєє хоолой, тулгуур хооронд цахилгааны тусгаарлагч тавина.

7.7. Газрын тївшин буюу замын хучилтын дээд талаас хоолойн доод тал хїртэл єндрийг СНиП II-89-80*-ын шаардлагын дагуу, гэхдээ 0,5 м-ээс багагїй байхаар тогтооно.

Олон жилийн цэвдэг хєрсийг буурь болгон ашиглах газарт тулгуур болон дамжуулах хоолой доорх олон жилийн цэвдэг хєрсийг хэвээр хадгалах нєхцєлєєс хамааруулан тулгуурын єндрийг тогтооно.

Мал амьтдыг сїрэглэн тууварлах буюу тэдгээрийн байгалийн нїїдэлдэг газарт дамжуулах хоолойг угсрахдаа газраас дамжуулах хоолой хїртэлх хамгийн бага зайг зохих байгууллагатай зєвшилцсєний їндсэн дээр тогтооно.

7.8. Дамжуулах хоолойг саад, тїїний дотор жалга, судаг давуулан угсрахдаа хоолойн доод ирмэг буюу алслалт байгууламжийн доод зах хїртэлх зай:

-жалга, дам нуруунаас – 5%-ийн хангамжтай усны тївшин хїртэл 0,5 м-ээс багагїй, -цєн тїрж болзошгїй усан замгїй, сал урсгадаггїй гол ба том жалгад – 1%-ийн хангамжтай усны тївшин ба цєн тїрэлтийн хамгийн дээд хазгаар хїртэл 0,2 м- ээс багагїй, -усан замтай болон сал урсгадаг голд – зураг тєслийн норматив баримт бичгээр усан замтай гол дээрх гїїр доорх хэмжээнїїд ба гїїрний байрлалд угсрах їндсэн шаардлагуудаар тогтоогдсон хэмжээнїїдээс тус тус багагїй зайтай байна.

Унанги дархи модтой усан замгїй, сал урсгадаггїй гол дээрхи хоолойн ба алслалт байгууламжийн доод талын єндрийн хэмжээ нь тодорхой тохиолдол бїрт онцгойлон тогтоох боловч усны хамгийн дээд тївшингээс /жилд 1%-ийн хангамжтай/ дээш 1 м- ээс багагїй байна.

7.9. Ерєнхий сїлжээний тємєр замын дээгїїр угсрах дамжуулах хоолойн доод ирмэг ба алслалт байгууламжийн доод талаас зам тємрийн дээд тал хїртэлх зайг холбогдох норматив баримт бичгийн дагуу (ГОСТ 9238-83-ын “С” хэмжээсийн шаардлагын дагуу) авна.

Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн захын тулгуураас: овоолгын налуугийн ул хїртэл 5 м ухмалын налуугийн ирмэг хїртэл 3 м тємєр замын захын зам тємєр хїртэл 10 м-ээс багагїй зайтай байна.

7.10. Дамжуулах хоолойнуудын горхи булаг, жалга болон бусад саад дээгїїр газраас дээш гарч буй хэсгїїдэд хоолойнуудын аль нэг нь тасарч болзошгїй

БНбД 44-01-08

36

тохиолдолд бусад хоолойнуудыг дулааны ба механик нєлєєллєєс найдвартай хамгаалах бїтээцийн шийдлїїдийг урьдчилан тооцох хэрэгтэй.

8. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН БАТ БЭХ БА ТОГТВОРЖИЛТЫН ТООЦОО

8.1. Дамжуулах хоолойн тооцооны схем ба аргачлалыг компьютер (тооцоолон бодох машин) ашиглахаар сонгох хэрэгтэй.

МАТЕРИАЛЫН ТООЦООНЫ ЇЗЇЇЛЭЛТЇЇД

8.2. Хоолойн металл ба гагнааст холбоосын суналт /шахалт/-ын норматив

эсэргїїцлїїд ( Í R 1 ба

Í R 2 )-ийг улсын стандарт ба техникийн нєхцлєєр тогтоосон тїр- эсэргїїцэл ба урсалтын хязгаарын хамгийн бага утгаар авна.

8.3. Суналт /шахалт/-ын тооцооны эсэргїїцлїїд ( 1 R , 2 R )-ийг дараах томъёогоор тодорхойлно.

Í

Í

k k m R R

1

1 1 = , (4)

Í

Í

k k m R R

2

2 2 = , (5)

Энд: m - дамжуулах хоолойн ажлын нєхцлийн итгэлцїїр, 1 дїгээр хїснэгтэд зааснаар авна. 1 k ба 2 k – материалын найдваржилтын итгэлцїїр, 9, 10 дугаар

хїснэгтїїдэд зааснаар авна. Í k –дамжуулах хоолойн зориулалтын найдваржилтын итгэлцїїр, 11

дїгээр хїснэгтэд зааснаар авна. 9 дїгээр хїснэгт

Хоолойн їзїїлэлтїїд

Материалын найдваржилтын

итгэлцїїрийнутга, 1 k 1.Бага єнгєлгєєтэй ба бейнит гангаар гагнаж хийсэн бєгєєд цувилтыг нь хянаж дулаанаар бэхжїїлэн хоёр талаас нь цахилгаан нуман гагнуураар гагнасан (гагнуурын жач дор), їндсэн металлын ба гагнааст холбоосуудыг їл эвдэх (механик бус аргаар) аргыг хэрэглэн 100% хянаж шалгасан, ханын зузааны хасах алдаа нь 5%-иас ихгїй ган хоолой

1,34

2. Хэвийн болон дулаанаар бэхжїїлсэн гангаар гагнасан, гангийн цувилтыг нь хянаж хоёр талаас нь цахилгаан нуман гагнуураар технологийн заадсуудыг нэлэнхїйд нь гагнасан, гагнааст холбоосуудыг нь механик бус гэмтээхгїй аргыг хэрэглэн 100%-ийн хянаж шалгасан хоолойнууд. Гэмтээхгїй (механик бус) аргуудыг хэрэглэн 100%-ийн хяналтаар оруулсан, заадасгїй давтмалболон цувимал хоолойнууд

1,40

3.Хоёр талаас нь цахилгаан нуман гагнуураар гагнасан гэмтээхгїй (механик бус аргаар) аргаар 100%-ийн хяналтаар оруулсан, хэвийн болон бага чанаржуулсан халуун ганг цувиж хийсэн гагнааст хоолойнууд 1,47 4.Хоёр талаас нь цахилгаан нуман гагнуураар гагнаж хийсэн буюу єндєр давтамжтай цахилгаанаар гагнаж хийсэн, бага чанаржуулсан бєгєєд халуунаар цувьж хийсэн ган болон нїїрсхїчиллэг ган хоолойнууд 1,55 Тайлбар: Найдваржилтын итгэлцїїр К 1 -ийг хангах чанартай хоолой гарган авахуйц, їйлдвэрийн тусгай технологи ашиглан 12 мм-ээс зузаангїй ханатай хоолойг жачаар давхар гагнасан эсвэл єндєр давтамжтай гїйдлээр гагнасан хоолойд материалын найдваржилтын итгэлцїїрийг 1.34-ыг 1.40, 1.4-

БНбД 44-01-08

37

ийг 1.47, 1.47-г 1.55 гэж єсгєж хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

10 дугаар хїснэгт

Хоолойн їзїїлэлт Материалын найдваржилтын

итгэлцїїрийнутгууд, 2 k Бага нїїрсхїчиллэг гангаар хийсэн оёдолгїй хоолой 1.10

Бага нїїрсхїчиллэг гангаар хийсэн ба 8 . 0 / 1 2 ≤ Í Í R R харьцаатай бага чанаржуулсан гангаар хийсэн шулуун ба спираль оёдолтой хоолойнууд

1.15

8 . 0 / 1 2 f Í Í R R харьцаатай єндєр чанарын бэхжилттэй гангаар хийсэн хоолой 1.20

11 дїгээр хїснэгт

Дамжуулах хоолойн нэрлэсэн голч, мм

Дамжуулах хоолойн зориулалаас хамаарах найдваржилтын итгэлцїїр, Í k Дотоод даралт p -аас, хамаарсан хий дамжуулах

хоолойнуудад Нефть, нефтийн

бїтээгдэхїїн дамжуулах

хоолойнуудад 4 . 5 ≤ p МПа

55 ≤ p кгс/см 2 4 . 7 4 . 5 ≤ p p МПа

75 55 ≤ p p кгс/см 2 8 . 9 4 . 7 ≤ p p МПа

100 75 ≤ p p кгс/см 2

500 ба тїїнээс бага 1.00 1.00 1.00 1.00

600-1000 1.00 1.00 1.05 1.00 1200 1.05 1.05 1.10 1.05 1400 1.05 1.10 1.15 -

8.4. Хоолойн гангийн їндсэн физик їзїїлэлтїїдийг 12 дугаар хїснэгтээр авна. 12 дугаар хїснэгт

Гангийн тэмдэглэгээ болон физикийн їзїїлэлтїїд Хэмжээ ба нэгжїїд Нягт, p 7850 кг/м 3

Харимхайн модуль, o E 206000 МПа(2100000 кгс/см 2 )

Шугаман тэлэлтийн итгэлцїїр, α 0.000012 град -1

Металлын ажлын їеийн Пуассоны хєндлєн хэв гажилтын итгэлцїїр:

харимхайн, o µ налархай µ

0.3 8.25 зїйлээр авна.

8.5. Хєрсний їзїїлэлтийн утгыг тїїний ашиглалтын явцын онцлогийг урьдчилан тооцсон инженер хайгуулын судалгааны єгєдлєєр авна.

АЧААЛАЛ БА ЇЙЛЧЛЭЛ

8.6. Тооцооны ачаа ба їйлчлэл, тэдгээрийн хослолыг БНбД 2.01.07-90 нормд заасан шаардлагын дагуу авна.

Дамжуулах хоолойн тооцоонд тїїнийг барих, турших, ашиглах їед їїсэх ачаа ба їйлчлэлийг авна. Ачааллын їеийн найдваржилтын итгэлцїїрийг 13-р хїснэгтэд зааснаар авна. Дамжуулах хоолойн ашиглалтын нєхцєлєєс хамааруулан зохих їндэслэлтэй бол дотоод даралтын найдваржилтын итгэлцїїрийг 13-р хїснэгтэд зааснаас багаар авч болно.

8.7. Ажлын /нормт/ даралт гэдэг нь дамжуулах хоолойн ашиглалтын їеийн єгєгдсєн горимыг хангах хамгийн их илїїдэл даралт юм.

БНбД 44-01-08

38

Нефть ба нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойн ажлын даралтыг тодорхойлохдоо бїтээгдэхїїний тээвэрлэлтийн технологийн схемийг анхаарах хэрэгтэй. Їїнд: ажлын даралт нь дамжуулах хоолойн тухайн хэсэг дэхь тооцоот хамгийн их температуртай їед тээвэрлэгдэж буй бїтээгдэхїїний уурын харимхай чанараас багагїй байх ёстой.

8.8. 1 м дамжуулах хоолойд байгаа хийн нормт жин ( ãàç q )-г дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

zT D p g p q ÂÍ à

ãàç ãàç

2

215 . 0 = , (6)

Энд: ãàç p -хийн нягт кг/м 3 (0 o С-ийн температурт 1013 гПа) g -чєлєєт уналтын хурдатгал, 81 . 9 = g м/с 2

à p -хий дамжуулах хоолой дахь хийн їнэмлэхїй даралт, МПа

ÂÍ D -хоолойн дотор голч, см z - хийн шахагдалтын коэффициент

T -їнэмлэхїй температур, К /Т=273+t, t- хийн температур, °С/

Байгалийн хий тохиолдолд жинг дараахь томъёогоор тодорхойлж болно. 2 2

ð ð 10 ÂÍ îä è ï pD q − = , (7)

Энд: p – ажлын /нормт/ даралт, МПа

ÂÍ D -хоолойн дотор голч , см

1 м хоолой дахь нефть /нефтийн бїтээгдэхїїн/-ийн жинг îä ï q ð , Н/м, дараахь

томъёогоор тодорхойлно.

4 10

2 4

ð ÂÍ

Í îä ï D g p q π − = , (8)

Энд: Í p - тээвэрлэж байгаа нефть, нефтийн бїтээгдэхїїний нягт,кг/м 3

g , ÂÍ D - (6) томъёоноос їз

13 дугаар хїснэгт

Ачаа ба їйлчлэлийн

тєрєл Ачаа

ба їйлчлэл

Хоолой угсрах арга Ачааны найдваржилтын

итгэлцїїр, n Газар доор,

газраар (овоолгонд)

Газар дээр

1 2 3 4 5

тогтмол

Дамжуулах хоолойн ба тоноглолын масс (хувийн жин) Дамжуулах хоолойн урьдчилсан хїчитгэлийн їйлчлэл (харимхай гулзайлт ба бусад) Хєрсний даралт (жин) Усны гидростатик даралт

+

+ + +

+

+ - -

1.10 (0.95)

(0.90) 1.20(0.80) 1.00

Тїр зуурын удаан їйлчлэлтэй

Хий дамжуулах хоолойн дотоод даралт 700-1200 мм-ийн голчтой нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнуудын дотоод даралт 700-1200 мм-ийн голчтой нефть дамжуулах хоолойнууд-ын дотоод

+

+

+

+

1.10

1.15

БНбД 44-01-08

39

даралт (завсрын бус болон завсрын НПС-тэй, эзлэхїїний торх болон савтай холбогдсон їедээ байнгын ажиллагаатай) мєн тїїнчлэн 700мм- ээс бага голчтой нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнуудын дотоод даралт Бїтээгдэхїїний буюу усны масс Температурын їйлчлэлїїд Бїтцийн єєрчлєлтєд орохгїй хєрсний жигд бус хэв гажилтын їйлчлэлїїд

+ + +

+

- + +

+

1.10 1.00 (0.95)

1.00

1.50

Тїр зуурын

Цасны ачаа Салхины ачаа Мєстєлтийн ачаа Хїйтнээс їїдэлтэй хєрсний хагаралтын ачаа Цэвэрлэх тєхєєрємжийг єнгєрїїлэхэд їїсэх ачаа ба їйлчлэл Дамжуулах хоолойг туршиж шалгахад їїсэх ачаа ба їйлчлэл Уруйн хатуу урсац болон хєрсний нуралтаас їїсэх їйлчлэл

- - -

+

+

+

+

+ + +

-

+

+

+

1.40 1.20 1.30

1.20

1.20

1.00

1.00

Онцгой

Уулын малталттай болон хєрсний хєндийлжтэй бїс нутаг дахь газрын гадаргуугийн хэв гажилтын їйлчлэл Бїтцийн єєрчлєлттэй хєрсний хэв гажилтын їйлчлэл (жишээлбэл: норсон їед суумтгай хєрс суух, олон жилийн цэвдэгтэй хєрс гэсэх гэх мэт) Солифлюкцийн болон дулааны їйлчлэлийн їр дїнд хєрс хєндийрєхєд їїссэн їйлчлэл

+

+

+

+

+

-

1.00

1.00

1.05

Тайлбар ∗ : 1. (+) тэмдэг нь ачаа ба їйлчлэлийг тооцно, (-) тэмдэг нь тооцохгїй гэсэн утга. 2.Ачааллын найдваржилтын итгэлцїїрийн хаалтанд байгаа утгууд нь дамжуулах хоолойн дагуугийн тогтворжилт болон байрлалын тогтворжилтын тооцоонд хэрэглэгдэнэ. Мєн ачааны хэмжээ багасахад бїтээцийн ажлын нєхцєл муудах тохиолдолд хаалтанд байгаа утгуудыг ашиглана. 3. Усны нягтыг тодорхойлоход тїїний давслаг болон ширхэглэл хэсэг байгаа эсэхийг бодолцоно. 4.Ашиглалт, засвар, туршилтын нєхцлєєс їїдэн хий дамжуулах хоолойнуудыг усаар болон конденсатаар бїрэн ба хэсэгчилсэн байдлаар дїїргэнэ. Мєн нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнуудад агаар орох буюу хоолойг суллах зэрэг тохиолдлуудад бїтээгдэхїїний ачааллын жингийн єєрчлєлтийг тухай бїр тооцон їзэх шаардлагатай. 5. 700 мм ба тїїнээс дээш голчтой нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнууд болон эзлэхїїнт савтай холбогдоогїй ажиллаж байгаа нефтийн бїтээгдэхїїн шахах завсрын бїх насос станцуудад, шилжилтээс їїсэх їйлчлэлээс хамгаалах тєхєєрємжїїдийг тэдгээрийн дамжуулах хоолойн шулуун хэсгїїдэд суурилуулна.

8.9. 1 м хоолойн мєстєлтийн нормын ачаа ( ëåä q , Н/м,)-г дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

Í ëåä bD q 17 . 0 = , (9)

Энд: b – БНбД 2.01.07-90 нормд зааснаар авах мєстєлтийн давхаргын зузаан, мм

Í D - хоолойн гадна голч, см

8.10. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн ба бїтээцийн хэвтээ проекци ба

ашиглалтын дамнуурга гїїрийн нийлэх хэсэгт дээрх байгаа цасны нормт ачаа ( Í ñ p ,

Н/м,)-г БНбД 2.01.07-90-д зааснаар тодорхойлно.

БНбД 44-01-08

40

Гэхдээ ганц дамжуулах хоолойн нэгж гадаргууд оногдох цасны ачааллыг газрын гадаргуугийн нэгжид оногдох цасан бїрхїїлийн жинг шилжїїлэх итгэлцїїрийг ñ Ñ -г 0,4- тэй тэнцїї гэж тооцно.

8.11. Хоолойн ханын металлын температурын нормын уналтыг ашиглалтын явцад ханануудын температурын хамгийн их ба хамгийн бага боломжтой ялгаа болон дамжуулах хоолойн тооцоот схемд тэмдэглэгдэх /илїї гарсныг гагнах, конпенсаторын тогтоох, дамжуулах хоолойг булах г.м єєрєєр хэлбэл статик тодорхойгїй системд тэмдэглэгдсэн /температурын хамгийн их ба хамгийн бага зєрїїтэй тэнцїї байхаар бодно. Энэ тохиолдолд тэнцїїлэгчийн ба температурын холилдох тооцоонд хэрэглэх температурын зєвшєєрєгдєх уналтыг I, II, III ба IY ангиллын хэсгїїдэд тусдаа тодорхойлно.

8.12. Дамжуулах хоолойн ашиглалтын явцад хоолойн ханын хамгийн их ба хамгийн бага температурыг тээвэрлэж буй бїтээгдэхїїн, хєрс, гаднах агаарын температур болон салхины хурд, нарны цацраг, дамжуулах хоолой ба хїрээлэн байгаа орчны дулааны харилцан їйлчлэлээс хамааруулан тогтооно.

Дамжуулах хоолойн тооцооны схемд тэмдэглэгдэх тооцоот хамгийн их ба хамгийн бага температур, тїїнчлэн компрессорын станц ба НПС-ийн гаралт дахь бїтээгдэхїїний хамгийн их ба хамгийн бага зєвшєєрєгдєх температурыг зураг тєсєлд зааж єгнє.

8.13. Хий ба нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойн бат бэх, тогтворжилтыг тооцох болон тусгаарлагч бїрхїїлийн нэр тєрлийг сонгоход хоолойд орж буй хий, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїний температур ба тээвэрлэлтийн явцад хоолойн уртад єєрчлєгдєх температурыг харгалзан їзнэ.

8.14. Урсгалгїй усанд бїрэн далдлагдсан дамжуулах хоолойн уртын нэгжид ноогдох усны тїлхэх хїч , â q , Н/м нь дараахь томъёогоор тодорхойлно.

g D q â È Í â γ π 2 . 4

= , (10)

Энд: È Í D . - тусгаарлах бїрхїїл ба давхар ховдлыг тооцсон хоолойн гадна

талын голч, м â γ -усанд ууссан давсыг харгалзсан усны нягт, кг/м 3

g - (6) томъёо їз

Тайлбар: Шингэн налархай хэлбэрт орж болзошгїй хєрстэй газарт тавьж байгаа дамжуулах хоолойн тїлхэх хїчийг тодорхойлохдоо усны нягтын оронд судалгааны дїнгээр тогтоогдсон шингэрсэн хєрсний нягтыг авна.

8.15. Ганцаарчилсан хоолойн тэнхлэгийн босоогийн хавтгайд перпендикуляр дамжуулах хоолойн 1 м уртад ноогдох салхины норматив ачаа ( âåò q , Н/м)-г дараахь

томъёогоор тодорхойлно. ( ) È Í

Ä Í

Ñ Í âåò D q q q . + = , (11)

Энд: Ñ Í q -БНбД 2.01.07-90-д зааснаар тодорхойлогдох салхины ачааны

статик байгуулагчын норматив утга, Н/м 2 Ä Í q -БНбД 2.01.07-90-д зааснаар тодорхойлогдох, жигд хуваарилагдсан

масстай, тогтмол хєшїїншилтэй байгууламжийн адилаар

БНбД 44-01-08

41

тодорхойлогдох салхины ачааны динамик байгуулагчын норматив утга , Н/м 2

È Í D . - (10) томъёог їз

8.16. Хєрсний суулт, овойлт, тулгуурын гулсалт, шилжилт зэрэгтэй холбоотой ачаа ба їйлчлэлийг хєрсний нєхцєлийн шинжилгээ болон дамжуулах хоолойг барих ба ашиглах явцад хєрсний болзошгїй єєрчлєлтєд тулгуурлан тодорхойлно.

8.17. Компрессорын станц, НПС холбоос хоолойнуудын даралтын лугшилтаас їїсэх динамик ачаанд нэмэлт тооцоо хийж тїїнчлэн дотор талыг нь цэвэрлэдэг газраас дээш тавигдсан хоолойд бїлїїр болон бусад цэвэрлэх тєхєєрємжєєс їїсэх динамик їйлчлэлд бас нэмэлт тооцоо хийх хэрэгтэй.

8.18. Газар хєдлєлийн бїсэд тавьж буй дамжуулах хоолойн янз бїрийн хэсэг дэхь болзошгїй газар хєдлєлтийн эрчимшил нь БНбД 22-01-01-д заасан чичирхийлэлтийн бїсчлэлсэн ба бичил мужлалын зургийг їндэслэн тухайн бїс дэх хот суурингуудын нэрсийн жагсаалтаас тодорхойлно.

8.19. Дамжуулах хоолойноос нэг талдаа 15 км-ээс багагїй єргєнтэй зурвас ялангуяа аюултай бїсийн дагуух нутаг дэвсгэрийн газар хєдлєлтийн єгєгдхїїнийг нарийвчлан судалж чичирхийлэлийн бичил мужлалыг тогтоох шаардлагатай.

8.20. Газар дээр болон газраар угсрах дамжуулах хоолойнуудын газар хєдлєлийн тооцооны эрчимшлийг БНбД 22-01-01-д зааснаар тогтооно.

Газар доорх тєв дамжуулах хоолойн тооцоот чичирхийлэл ба хєрсний чичирхийллийн хэлбэлзлэлийн хэмжигдїїнийг хоолойн суултын гїнийг харгалзахгїйгээр газрын гадарга дээрх байгууламжийн адил тогтооно.

8.21. Дамжуулах хоолойн хэсгїїд дэхь газар хєдлєлтийн тооцоот эрчимшлийг тогтоохдоо барилгын талбайн чичирхийлэлтийг 8.59 зїйлд заасны дагуу дамжуулах хоолойн їзїїлэлтїїдээс хамааруулан ачааллын итгэлцїїрээр тогтоогдох 0 k ,найдваржилтын итгэлцїїр буюу дамжуулах хоолойн хариуцлагын

зэрэглэлийг тооцож їзнэ.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ХАНЫН ЗУЗААНЫГ ТОДОРХОЙЛОХ

8.22. Дамжуулах хоолойн ханын тооцоот зузаан (d,см)-ыг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) np R npD Í

+ =

1 2 δ , (12)

Дагуугийн тэнхлэгийн шахах хїчдэлтэй їед ханын зузааныг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) np R npD Í

+ =

1 1 2 ψ δ , (13)

Энд: n - дамжуулах хоолой доторхи ажлын даралтын ачааллын найдваржилтын итгэлцїїр. 13-р хїснэгтээс авна. p – (7) томъёог їз

Í D -хоолойн гадна голч, м

1 R – (4) томъёог їз

БНбД 44-01-08

42

1 ψ – хоолойн хоёр тэнхлэг дэх хїчдэлийг тооцсон итгэлцїїр. Дараахь томъёогоор илэрхийлнэ.

1

ð.

2

1

ð. 1 5 . 0 75 . 0 1

R R N ï N ï σ σ

ψ −

− = , (14)

Энд: N ï ð. σ – бїтээцийн шийдлээс хамаарах, хоолойн металлын уян харимхай

ажлыг бодолцсон тооцоот ачаагаар тодорхойлогдох дагуугийн тэнхлэгийн шахах хїчдэл, МПа

12, 13 дугаар томъёогоор тодорхойлох хоолойн ханын зузаан 200 мм ба тїїнээс бага голчтой бол 1/140 Í D -с багагїй бєгєєд 3 мм-ээс багагїй авах ба 200 мм-ээс дээш голчтой хоолойд 4 мм-ээс багагїй байна.

Энэ тохиолдолд 13.16 зїйлээр тодорхойлсон даралтын хэмжээ нь ажлын / нормт/ даралтаас багагїй байхын тулд ханын зузаан (66) нєхцлийг хангах ёстой.

12 дугаар томъёогоор тодорхойлсон хэмжээтэй харьцуулахад дагуугийн тэнхлэгийн шахагдах хїчдэлийг бодолцон ханын зузааныг нэмэгдїїлэхдээ тээвэрлэж буй бїтээгдэхїїний температур ба бїтээцийн шийдлээс хамаарсан техник-эдийн засгийн тооцоог їндэслэл болгоно.

Хоолойн ханын зузааны тооцоот утгыг їндэсний стандарт болон техникийн нєхцєлд тааруулан бїхэл утгаар авна. Гэхдээ тооцооны утгыг багасгаж авахыг хориглоно.

ГАЗАР ДООР БОЛОН ГАЗРААР / ОВООЛГОНД/ УГСРАХ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН БАТ БЭХ БА ТОГТВОРЖИЛТЫГ ШАЛГАХ

8.23. Газар доорх ба газраар /овоолгонд/ угсрах дамжуулах хоолойг бат бэх, хэв гажилт болон дагуугийн чиглэлдэх тогтворжилтод ба овойж хєндийрэхєєс хамгаалсан зэрэгт шалгана.

8.24. Газар доор, газраар /овоолгонд/ угсрах дамжуулах хоолойн дагуугийн чиглэлэх бат бэхийг дараахь нєхцлєєр шалгана.

1 2 ð. R N ï ψ σ ≤ , (15)

Энд: N ï ð. σ - тооцоот ачаа ба їйлчлэлээс їїсэх дагуугийн тэнхлэгийн

хїчдэл, МПа. 8.25 -д зааснаар тодорхойлно. 2 ψ – хоолойн металлын хоёр тэнхлэг дэх хїчдэлт байдлыг тооцсон

итгэлцїїр. Дагуугийн тэнхлэгийн сунгах хїчдэлд ( ) 0 ð. ≥ N ï σ нэгтэй тэнцїї

шахах хїчдэлд ( ) 0 ð. p N ï σ дараахь томъёогоор тодорхойлно.

1

2

1 2 5 . 0 75 . 0 1

R R ÊÖ ÊÖ σ σ

ψ −

− = , (16)

Энд: 1 R – (4) томъёо їз. ÊÖ σ – тооцоот дотоод даралтаас їїссэн цагирган хїчдэл. Дараахь

томъёогоор тодорхойлно.

БНбД 44-01-08

43

Â

ÂÍ ÊÖ

npD δ

σ 2

= , (17)

Энд: n – (12) томъёо їз p – (7) томъёо їз

ÂÍ D – (6) томъёо їз Í δ - хоолойн ханын нэрлэсэн зузаан, см

8.25. Тэнхлэгийн дагуугийн хїчдэл ( N ï ð. σ , МПа,) нь металлын харимхай-налархай

ажлыг бодолцсон тооцоот ачаа ба їйлчлэлээр тодорхойлно. Тооцооны схем нь дамжуулах хоолойн ажлын нєхцєл болон тїїний хєрстэй харилцан їйлчлэх нєлєєллийг тусгасан байх ёстой.

Тухайлбал, хєрс суулт, овойлтгїй, дагуугийн болон хєндлєн шилжилтгїй бол газар доор ба газраар угсрах дамжуулах хоолойн шулуун ба харимхай хэсгїїдэд дагуугийн тэнхлэгийн хїчдлийг дараахь томъёогоор илэрхийлнэ.

Í

ÂÍ N ï

npD t E δ

µ α σ 2 ð. + ∆ − = , (18)

i

i

i i

E

E

ε σ µ

ε σ

⋅ −

+ =

0

0

3 2 1 1

/ , (19)

i

i

i

i

E

E

ε σ µ ε σ µ

µ ⋅

− +

⋅ −

− =

0

0

0

0

3 2 1 1

3 2 1

2 1

, (20)

Энд:α - хоолойн металлын шугаман тэлэлтийн итгэлцїїр, град -1

E – харимхайн хувьсах хэмжигдэхїїн, МПа /Юнгийн модуль/ t ∆ – халаасан їед эерэг тэмдэгтэй температурын тооцоот уналт, °С

µ - гангийн хєндлєн хэв гажилтын хувьсах итгэлцїїр /Пуассоны итгэлцїїр/ n – (12) томъёог їз p – (7) томъёог їз

ÂÍ D –(6) томъёог їз

Í δ - (17) томъёо їз

i σ - гол хїчдэлээр тодорхойлогдох хїчдлийн эрчимшил. Тухайн

тохиолдолд дараахь томъёогоор тодорхойлно. 2 ð. ð.

2 N ï ÊÖ N ï ÊÖ i σ σ σ σ σ + − = , (21)

i ε - хэв гажилтын диаграмтай харгалзах хїчдэлийн эрчимшлээр

тодорхойлогдох хэв гажилтын эрчимшил ба s-e суналтын нормчлогдсон диаграммаар дараах томъёогоор тооцно.

σ σ = i , (22)

σ µ ε ε 0

0

3 2 1 E i

− − = , (23)

Энд: 0 µ - харимхай бїс дэх хєндлєн хэв гажилтын итгэлцїїр

БНбД 44-01-08

44

0 E - харимхайн модуль, МПа

Ханын зузаан нь зєвхєн 12-р томъёогоор тодорхойлсон дотоод даралтыг хїлээн авах їеийн температурын хамгийн их эерэг ( ) + ∆t ба сєрєг ( ) − ∆t уналтын їнэмлэхїй

хэмжээг тухайн тохиолдолд дараахь хамаарлуудаар тодорхойлно.

( ) E R t

α µ 1 = ∆ + , ( )

( ) E

R t α

µ − = ∆ −

1 1 , (24)

Уулын ажлын бїсэд угсарч байгаа дамжуулах хоолойд уулын ажлын явцад хєрсний хэвтээ гажилтаас їїссэн дагуугийн тэнхлэгийн суналтын нэмэлт хїчдэл ( Ã

N ï ð. σ , МПа)-

ийг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

m

o à N ï l

E λ σ 0 ð. 57 . 1 = , (25)

Энд: 0 E - (19) томъёо їз

0 λ - хєрсний хєдєлгєєнєєс їїссэн дамжуулах хоолойн хамгийн их

шилжилт, см. Дараах томъёогоор тодорхойлно.

− = o Í

ã ï o Ô

E l

ξ δ

τ ψ ψ λ 1

0

2 ð ð. 2 75 . 3

2 1

, (26)

m l - Цар хэлбэрт тогтоцоос гадагш байгаа (мульд) гадна дамжуулах

хоолойн ажлаас хамаарсан дамжуулах хоолойн хэв гажилттай хэсгийн урт, см

1 ïð.ãð

ìàê Ô H E

u δ

τ ξ ψ

0

2

0 2 . 0 l

+ + = , (27)

пр.гр τ -дамжуулах хоолойн дагуу шилжилтийн хєрсний, хязгаарын

эсэргїїцэл, МПа l - дамжуулах хоолойтой огтлолцсон, хагас мульдийн шилжилтээс їїссэн газрын гадаргын хэв гажилттай хэсгийн урт, см,

− − = 5 . 0 sin 65 . 0 9 . 0

m l

l 1 Ô , (28)

0 ξ - дамжуулах хоолойтой огтлолцсон хагас мульдийн газрын гадаргуугийн

хамгийн их шилжилт, см H δ -(17) томъёог їз

MAKC u - ïð.ãð τ -ийн утгын дээд хязгаарт харгалзах шилжилт, см

8.26. Газраар (овоолгонд) буюу газар доор угсрах дамжуулах хоолойн хїлцэх хэмжээнээс их налархайн хэв гажилтыг арилгах дараах нєхцєлїїдээр шалгана.

H

H

H ï R m

2 3 ð 9 . 0 κ ψ σ ≤ , (29)

H

H

Í ÊÖ R m

2 9 . 0 κ σ ≤ , (30)

Энд: Í ï ð σ - 8.27-р зїйлээр тодорхойлогдох норматив ачаа ба їйлчлэлээс

дамжуулах хоолойд їїсэх хамгийн их дагуугийн нийлбэр хїчдэл, МПа

БНбД 44-01-08

45

3 ψ -хоолойн металлын хоёр тэнхлэгийн хїчдэлт байдлыг тооцох

итгэлцїїр, 0 ð ≥ Í ï σ їед буюу дагуугийн сунгах хїчдэлд дээрх итгэлцїїрийг

нэгтэй тэнцїїгээр авах ба 0 ð p Í ï σ їед буюу шахалтанд дараахь

томъёогоор тодорхойлно.Їїнд :

H

H

Í ÊÖ

H

H

Í ÊÖ

R m R m 2

2

2

3

9 . 0

5 . 0

9 . 0

75 . 0 1

κ

σ

κ

σ ψ −

− = , (31)

Энд: m , H R 2 , H κ -(5) томъёог їз Í ÊÖ σ - Нормт (ажлын) даралтаас їїсэх цагирган хїчдэл(МПа)- ийг

дараахь томъёогоор тодорхойлно:

H

BH Í ÊÖ

D δ

ρ σ 2

= (32)

Энд: ρ -(7) томъёог їз

BH D -(6) томъёог їз H δ -(17) томъёог їз

8.27. Дагуугийн хїчдэлийн хамгийн их нийлбэр утгийг ( Í ï ð σ , МПа) барилгын

механикийн зарчмаар ажиллах дамжуулах хоолойн хєндлєн ба дагуугийн шилжилтїїдийг тооцсон бїх норматив ачаа ба їйлчлэлийн хослолуудаар тодорхойлно. Хоолойн тахир хэсгийн хєшїїн болон хїчдэлт тєлєвийг тодорхойлоход хоолойн холболтын нєхцєл, дотоод даралтын нєлєєллийг бодолцох шаардлагатай. Тухайлбал, дамжуулах хоолойн шулуун ба уян-нугарсан хэсэгт дамжуулах хоолойн дагуугийн ба хєндлєнгийн шилжилт, хєрсний суулт, овойлт, байхгїй їед норматив ачаа болон температурын уналт, уян гулзайлт, дотоод даралтын їйлчлэлїїдээс їїсэх хамгийн их нийлбэр дагуугын хїчдэл( Í

ïð σ ,МПа)-ийг дараах томъёогоор

тодорхойлно.

ρ α µσ σ

2 í í

êö í ïð

ED t E ± ∆ − = , (33)

Энд: µ ,α , E , t ∆ - г (18) томъёо їз í êö σ - г (30) томъёог їз

í D - г (12) томъёог їз ρ -дамжуулах хоолойн тэнхлэгийн харимхай гулзайлтын хамгийн бага радиус,см

8.28. Системийн хєшїїншлийн хамгийн бага їзїїлэлт бїхий хавтгай дахь дамжуулах хоолойн ерєнхий тогтворжилтыг дагуугийн чиглэлд дараах нєхцлєєр шалгана.

êð mN S ≤ , (34)

Энд: S - дамжуулах хоолойн хєндлєн огтлол дахь эквивалент дагуугын тэнхлэгийн хїчдэл, 8.29-р зїйлээр тодорхойлно. m - г (4) томъёо їз

БНбД 44-01-08

46

кр N -дамжуулах хоолойн дагуугийн тогтвор алдалт їїсэх їеийн

дагуугын критик хїчдэл кр N -г барилгын механикийн зарчмын дагуу

бїтээцийн шийдэл, суулгалтын гїнээс хамаарсан дамжуулах хоолойн эхний муруйлт, хєрсний физик механикийн шинж чанар, хоолойн уян хатан чанарыг бодолцсон бэхлэх тєхєєрємж зэргийг оролцуулан тодорхойлно. Ус ихтэй газарт усны гидростатик даралтыг тооцох шаардлагатай.

Дамжуулах хоолойн муруйсан хэсгийн дагуугийн тогтворжилтыг дамжуулах хоолойн гулзайлтын хавтгайд шалгана. Харин газар доорх шулуун угсарсан дамжуулах хоолойн дагуугийн тогтворжилтын тооцоог 5000 м-ийн анхны муруйлтын радиус бїхий босоо хавтгайд шалгана.

8.29. Дамжуулах хоолойн огтлол дахь эквивалент дагуугийн тэнхлэгийн хїчдэл S - ийг барилгын механикийн дїрэмд зааснаар дамжуулах хоолойн дагуугийн болон хєндлєн шилжилтийг бодолцсон тооцооны ачаа ба їйлчлэлээр тодорхойлно. Тухайлбал, Дагуугийн шилжилт, хєрсний суулт, овойлт байхгїй дамжуулах хоолойн шулуун хэсэг болон харимхай гулзайлтай хэсгийн хоолойнуудад їед хэсгийн эквивалент дагуугийн тэнхлэгийн хїчлэл ( S Н,)-nau дараахь томъёогоор тодорхойлно.

( ) [ ] F t E S ⋅ ∆ + − = α σ µ êö 5 . 0 100 (35)

Энд: µ ,α , E , t ∆ -г (18) томъёо їз

êö σ -г (17) томъёо їз F -хоолойн хєндлєн огтлолын талбай, см 2

8.30. Усанд автагддаг газарт угсрах дамжуулах хоолойн тодорхой хэсгийн байршлын (хєвєхийн эсрэг) тогтворжилтыг барилгын нєхцєлєєс нь хамааруулан дараахь нєхцлєєр шалгана.

ïàñ Í.Â

àêò Q k

Q 1 ≤ (36)

Энд: àêò Q - чєлєєт гулзайлтай хоолойн харимхай тїрэлтийг оролцуулан

дамжуулах хоолойг дээш єргєх бїх тооцоот нийлбэр ачаа,Н ïàñ Q -доошоо чиглэсэн (єєрийн жинг оролцуулсан) нийлбэр тооцоот

ачаа,Н í.â κ -дамжуулах хоолойг хєрснєєс ил гарахаас сэргийлсэн байршлын

тогтворшлын найдваржилтын итгэлцїїр: голын татам, намаг, урсгалгїй цєєрєм тїїнчлэн ус ихтэй, їерт автагдах газрын 1%-ийн хангамжтай усны дээд тївшинтэй шилжїїлэгт - 1.05 усны гїнд хийгдэх техникийн ажлын хилийн эрэг хавийн хэсгийн оруулсан 200 м хїртэл єргєнтэй голын гольдрилд дахь шилжїїлэг - 1.10 200 м ба тїїнээс дээш єргєнтэй усан сан, уулын голын шилжїїлэг- 1.15 нефть, нефтийн бїтээгдэхїїнийг дамжуулах хоолой, тэдгээрийг суллах болон агаараар бїтээгдэхїїнийг солих боломжтой шилжїїлэг- 1.03

БНбД 44-01-08

47

Тухайн тохиолдолд уртын дагуудаа жигд хїндрїїлсэн ачаалал бїхий чєлєєт гулзайлтай дамжуулах хоолойн хїндрїїлсэн ачааллын норматив эрчимшлийн хэмжээ буюу агаар дахь жинг н

бал q , н/м, дараахь нєхцлєєр тодорхойлно.

( ) н.в в

б доп тр изг в н.в

б

н бал k

q q q q k n

q á γ γ

γ −

− − + = 1 (37)

Энд: б n -ачааллын найдваржилтын итгэлцїїр, тємєр бетон ачаанд 0.9,

ширмэн ачаанд 1.0 гэж авна.

н.в k -г (36) томъёо їз

в q -дамжуулах хоолойд їйлчлэх усны тооцоот тїлхэх хїч, н/м,

изг q - чєлєєт гулзайлтай хоолойн харимхай тїлхэлтээс їїсэх ачааны

тооцооны эрчимшил, Н/м, дараахь томъёогоор тодорхойлно. 4

3 2 0 10

9 8

p I E q

β = изг (гїдгэр муруйд) (38)

4 3 2

0 10 9 32

p I E q

β = изг (хотгор муруйд) (39)

тр q -хоолойн массын тооцоот ачаа, н/м

доп q - ашиглалтын явцад бїтээгдэхїїнийг суллах, хоослох буюу солих

боломжгїй хий ба нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойг тооцоолоход хэрэглэх бїтээгдэхїїний жингийн тооцоот ачаа, н/м á γ - ачааллын їе дэхь материалын эзлэхїїн жин. кг/м 3

â γ - хайгуул шинжилгээний єгєгдлєєр авсан усны нягт (8.14 ∗ -р зїйлийг

їз) кг/м 3

0 E -г (19) томъёог їз I -дамжуулах хоолойн тухайн хэсгийн огтлолын инерцийн момент, см 4

β -дамжуулах хоолойн тэнхлэгийн эргэлтийн єнцєг, рад p -г (33) томъёог їз

8.31. Гол болон усан сангийн голидролыг дайрч єнгєрєх дамжуулах хоолойн шилжїїлгийг булсан асгаасны жинг тооцохгїй. Ус ихтэй газарт угсрах нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой, байршлын тогтворжилтод хєрсний тогтоон барих чадварыг тооцох хэрэгтэй. Дамжуулах хоолойн дагуугийн тогтворжилтыг шалгахад 6.6 дугаар зїйлд заасан шааардлагын дагуу газарт 1 м-ээс багагїй гїн суулгасан дамжуулах хоолойг шахалтанд ажиллаж буй шилбэ гэж їзэж 1 м зузаан булаас хєрсний жинг оруулж тооцож болно.

8.32. Зангуут тєхєєрємжийн тооцоот даах чадвар ( àíê Á ,Н)-ыг дараахь томъёогоор

тодорхойлно.

àíê àíê àíê P zm Á = , (40)

Энд: z -нэг зангуут тєхєєрємж дахь анкерын тоо àíê m - анкерын тєхєєрємжийн ажлын нєхцєлєєс хамаарах итгэлцїїр, 1 = z їед эсвэл 2 ≥ z ба 3 / ≥ àíê í D D бол1-тэй тэнцїїгээр, харин 2 ≥ z ба

3 / 1 ≤ ≤ àíê í D D їед дараах томъёогоор олно.

БНбД 44-01-08

48

+ =

àíê

í àíê D

D m 1 25 . 0

àíê P -анкерын тооцоот даах чадвар, Н,буурийн хєрсний даах чадвараас

хамаарч дараах томъёогоор тодорхойлно.

àíê

àíê àíê k

Ô P = , (41)

í D - г (12) томъёотой адилаар авна

àíê D - нэг анкерын хэвтээ хавтгай дахь проекцийн овор хэмжээний

хамгийн их утга, см àíê Ô -СНиП 2.02.01-94 дагуу талбайд хийсэн туршилтын їр дїн болон

тооцоогоор тодорхойлогдох анкерын даах чадвар, Н, í k - анкерын найдваржилтын итгэлцїїр бєгєєд хэрэв зангууны анкерын

даах чадварыг тооцоогоор тодорхойлогдсон бол 1.4-єєр, талбайд, явуулсан туршилтын статик ачааллын їр дїнгээр бол 1.25-аар тус тус авна.

ГАЗАР ДЭЭР УГСРАХ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН БАТ БЭХ БА ТОГТВОРЖИЛТЫГ ШАЛГАХ

8.33. Газар дээр ил угсрах дамжуулах хоолойн бат бэх, дагуугийн тогворжилт, салхины урсгал дахь хэлбэлзэлд тэсвэрлэх чадварыг тус тус шалгана.

8.34. Газар дээр ил угсрах дамжуулах хоолойн бат бэхийг (8.35-р зїйлд зааснаас бусад) дараах нєхцєлєєр шалгана.

2 4 ð R ï ψ σ ≤ , (42)

Энд: ð ï σ - тооцоот ачаа ба їйлчлэлээс дамжуулах хоолойд їїссэн

хамгийн их дагуу хїчдэл, МПа. 8.36-р зїйлээр тодорхойлно. 4 ψ -хоолойн металлын хоёр тэнхлэгийн хїчдэлт байдлыг бодолцсон

Итгэлцїїр бєгєєд дагуугийн сунгах хїчдэлд ( ) 0 ð ≥ ï σ їед 1-тэй тэнцїї

шахалтад ( 0 ð p ï σ їед) 8.35-р зїйлийн тайлбарын дагуу

дараахь томъёогоор тодорхойлно.

2

2

2 4 5 . 0 75 . 0 1

R R êö êö σ σ

ψ −

− = , (43)

2 R -(5)-р томъёогоор тодорхойлох тооцоот эсэргїїцэл, МПа, салхины динамик їйлчлэлийг тэсвэрлэх чадварын тооцоонд коэффициент 2 R -г БНбД 53-03-07 нормын тодорхойлогдох итгэлцїїр ν -гээр

їржїїлнэ. êö σ - г (17) томъёог їз

8.35. Газар дээр угсрах олон алгасалтай дам нуруун системт дамжуулах хоолойн тооцоонд салхины їйлчлэлээр їїссэн резонансын хэлбэлзэл байхгїй їед тїїнчлэн бууруулагчийн дагуугийн хэв гажилтгїй нэг алгасалт шулуун шилжїїлгїїдийн тооцоонд дараах нєхцєл биелж байх ёстой.

БНбД 44-01-08

49

тооцоот ачаа болон їйлчлэлд: 2 4 ð. R N ï ψ σ ≤ , (44)

( ) ( ) ( ) 2 4

2 4 ð. 4 2 ð. 1 sin 1 635 . 0

R R

R N ï M ï ψ

π ψ σ ψ σ

+ +

+ ≤ , (45)

Норматив ачаа ба їйлчлэлд: í

í

í ï R

k m

2 3 ð 9 . 0 ψ σ ≤ , (46)

Энд: N ï ð. σ - тооцоот ачаа ба їйлчлэлээс ирэх дагуугийн тэнхлэгийн

хїчдэл, МПа, бєгєєд суналтанд эерэг тэмдэгтэй авна. (гулзайлтын хїчдэлийг тооцоогїй їед)

4 ψ -г (43) томъёотой адилаар авна

2 R -г (5) томъёотой адилаар авна M ï ð. σ -тооцоот ачаа ба їйлчлэлээс ирэх хамгийн их гулзайлгах хїчдлийн

їнэмлэхїй хэмжээ,МПа, (тэнхлэгийн хїчдэлийг тооцоогїй) 3 ψ - г (31) томъёотой адилаар авна m , í k -г (4) томъёотой адилаар авна í R 2 -г (5) томъёотой адилаар авна

Тайлбар:

1.Хэрэв тооцоот эсэргїїцэл нь 1 2 R R f бол (42)-(45) –р томъёонуудад 2 R -ийн оронд

1 R -ийг авна. 2.Газар дээр тавих компенсаторгїй шилжїїлэг дєрвєєс илїїгїй алгасалтай бол

(42), (44), (45)-томъёонуудад 4 ψ -ийн оронд (31)-р томъёогоор тодорхойлогдох 3 ψ -

ийн утгыг авна.

8.36. Дам нуруут, шпренгельт, дїїжинт, арк хэлбэрт дамжуулах хоолойн дагуугийн хїчлэл болон гулзайлтын моментыг барилгын механикийн ерєнхий дїрмээр тодорхойно. Энэ тохиолдолд дамжуулах хоолойнуудыг шулуун ба муруй шугаман шилбэ гэж їзнэ.

Босоо ба хэвтээ хавтгайнуудад гулзайлтын моментуудтай бол тооцоонд тэдгээрийн тэнцїї їйлчлэгч моментыг авна. Тухайн тооцоонд системийн геометрийн шугаман бус чанарыг авч їзэх зайлшгїй шаардлагатай.

8.37. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн дагуугийн хїчлэл болон гулзайлтын моментыг тодорхойлохдоо дамжуулах хоолойн угсралтын аргаас хамаарсан тооцооны схемийн єєрчлєлтийг харгалзан їзнэ. Дамжуулах хоолойн компенсаторгїй шилжїїлгийн гулзайлтын моментыг тодорхойлоход дагуу-хєндлєнгийн гулзайлтыг заавал тооцно. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн тооцоонд дамжуулах хоолойн газар доорх хоолойтой нийлэх хэсгийн шилжилтийг оролцуулах шаардлагатай.

8.38. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн дам нуруут системийн тооцоонд тулгуурууд дээрхи їрэлтийн хїчийг авч їзэх хэрэгтэй. Гэхдээ їрэлтийн итгэлцїїрийн их бага утгуудаас тухайн тохиолдолд аль нь аюултай гэж їзсэнийг тооцоогоор авна.

БНбД 44-01-08

50

8.39. Дам нуруут, шпренгелт, аркат, дїїжинт дамжуулах хоолойн системїїдээс хамгийн бага хєшїїншилтэй хавтгайд тэлїїр буюу тулаас хийж хооолойн дагуугийн тогтворжилтыг тооцоолох хэрэгтэй.

8.40. Салхины хурднаас їїссэн дамжуулах хоолойн хэлбэлзлэлийн давтамж хоолойн хувийн хэлбэлзлийн давтамжтай тэнцїї болох їед дамжуулах хоолойг резонансад шалгах тооцоо хийнэ. Резонанстэй їеийн дамжуулах хоолойн тооцоот хїчлэл ба шилжилтэнд резонансын хїчлэл ба шилжилтээс гадна салхины критик хурдны тїрэлтэд харгалзах салхины тооцоот ачааг оролцуулан бусад тєрлийн бїх ачаа ба їйлчлэлээс їїссэн хїчлэл ба шилжилтийн геометрийн нийлбэрийг авна.

8.41. Ул хєрс, суурь, мєн тулгуурын тооцоог тїїний даах чадвараа алдах /бат бэх ба байршлын тогтворшил/ эсвэл дамжуулах хоолойн тулгуур ба алслалт байгууламжид хїлцэх хэмжээнээс их хэв гажилт їїсч эвдэрснээс дамжуулах хоолой хэвийн ашиглалтанд тохирохгїй болох нєхцєлєєр хийнэ.

8.42. Тулгуурууд (буурь хєрс ба суурийг оруулаад) ,тулгуурын хэсгийг ашиглалтын явцад тулгуур тїїний хэсгийн болзошгїй шилжилтийг бодолцон, тооцоот ачаа ба їйлчлэлийн хамгийн тааламжгїй хослолоор тодорхойлсон дамжуулах хоолой ба туслах бїтээцээр дамжин ирж буй босоо ба хэвтээ (дагуугын ба хєндлєнгийн) хїчлэл ба гулзайлтын моментоор тооцно.

Тулгуурын тооцоонд хєрсний хєлдєлт ба гэсэлтийн гїн, хєрсний хэв гажилт (овойлт ба суулт), улирлаас хамаарах температурын горим, дамжуулах хоолойн зурвас дахь газар нутгийн услаг байдал ба хуурайшилт гэх мэт олон нєлєєллєєс шалтгаалсан хєрсний шинж чанар єєрчлєлт (ачаа хїлээн авах хязгаарын дотор) зэргийг бодолцох хэрэгтэй.

8.43. Дотоод даралт ба хоолойн ханын температурын зєрїїнээс їїсэх дамжуулах хоолойн уртын єєрчлєлт болон тулгуур дээрх салхины ачааллыг дамжуулах хоолойн тулгуурын шилжилтийн эсэргїїцэл, дамжуулах хоолойн дагуугийн хэв гажилтыг бууруулах тєхєєрєг ба хоолой угсрах системээс тус тус хамааруулан тодорхойлно. Их хэвгий газар болон даах чадвар муутай хєрсєн дээр дамжуулах хоолойг угсрахад хамгийн бага ачаалал авах їл хєдлєх тулгуур ашиглана. Дамжуулах хооолойн тухайн хэсгийн оройноос трассын нэг тал руу байрлалтай, їл хєдлєх тулгуур бїхий могойвчилсон угсралтыг жишээ болгож болно.

8.44. Дамжуулах хоолойн газар дээрх дам нуруут системийн їл хєдлєх тулгуурууд дахь ачаалал нь дамжуулах хоолойн нийлсэн хэсгїїдээс тулгууруудад ирэх хїчдэл нь нэг зїгт чиглэсэн бол тэдгээр хїчлэлїїдийн нийлбэртэй тэнцїї байна. Хэрэв єєр єєр зїгт чиглэсэн бол тулгуурын ачааллыг хїчдлэлїїдийн ялгавраар тодорхойлно. Сїїлийн тохиолдолд хамгийн бага ачааллыг 0.8-тай тэнцїї итгэлцїїртэйгээр авна.

8.45. Дамжуулах хоолойн газар дээрх дам нуруут системийн дагуугийн-хєдєлгєєнт ба чєлєєт-хєдєлгєєнт тулгууруудын тооцоо хийхэд босоо ачааг хэвтээ хїчлэлтэй эсвэл тооцоот шилжилттэй хамтарсанїйлчлэл гэж їзнэ. (дамжуулах хоолойг тулгуурт хєдєлгєєнгїй бэхэлсэн тохиолдолд тулгуурын гулзайлтын нєлєєгєєр шилжилт явагдана) Хєдєлгєєнт тулгуурын хэвтээ хїчлэлийг тодорхойлоход їрэлтийн итгэлцїїрийн хамгийн их утгыг авбал зохино. Шулуун дам нуруут системд дагуугийн хэв гажилтгїй бол дамжуулах хоолойн шулуун тэнхлэгийн болзошгїй хазайлтыг заавал тооцох хэрэгтэй. Хоолойн дотоод даралт ба температурын їйлчлэлээр завсрын тулгууруудад їїсэж, дамжуулах хоолойн тэнхлэгт перпендикуляр чиглэлтэй хэвтээ хїчлэлийг, дамжуулах хоолойн эквивалент хамгийн их дагуу хїчлэлийн 0.01- тэй тэнцїї гэж авна.

БНбД 44-01-08

51

8.46. Аркан системийн тулгуурын, дїїжин болон бусад системийн зангуут тулгуурыг тооцохдоо онхолдох болон шилжилт хийх боломжийн тооцоог давхар хийх шаардлагатай.

КОМПЕНСАТОР

8.47. Хоолойн ханын температурын єєрчлєлт, дотоод даралт болон бусад тєрлийн ачаа ба їйлчлэлийн нєлєєгєєр їїссэн дамжуулах хоолойн дагуугийн шилжилтийн їйлчлэлд ажиллах компенсаторын тооцоог дараах нєхцєлєєр хийнэ.

êö Ì êîìï R σ σ σ 5 . 0 2 − ≤ + , (47)

Энд: êîìï σ -бїтээгдэхїїний дотоод даралтын їйлчлэл ба хоолойн ханын

температурын єєрчлєлтийн нєлєєгєєр дамжуулах хоолойн уртын єєрчлєлтєєс компенсаторт їїссэн дагуугийн тооцоот хїчдэл, МПа

Ì σ - компенсаторын тооцоот огтлолд хєндлєн ба дагуу ачааны їйлчлэлийн гулзайлтаас компенсаторт їїсэх дагуугийн нэмэгдэл хїчдэл, МПа, бєгєєд барилгын механикийн ерєнхий дїрмээр тодорхойлно

2 R - г (5) томъёог їз êö σ - г (17) томъёог їз

Тайлбар: Температурын бага єєрчлєлттэй горимоор (хий ба нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойн шулуун хэсэгт) ажиллаж байгаа дамжуулах хоолойн хэсгїїдийн компенсаторын

тооцоонд (47)-р томъёонд байгаа тооцоот эсэргїїцэл 2 R -ийн оронд нормын эсэргїїцэл í R 2 -г авахыг зєвшєєрнє.

8.48. Компенсатор дахь тооцоот дагуугийн хїчдэлийн хэмжээг олохдоо барилгын механикийн ерєнхий дїрэмд зааснаар дагуугийн хїчдэлийн єсгєлтийн итгэлцїїр ê m болон тахийлгалтын хєшїїншлийг багасгах итгэлцїїр

æ k -ийг хэрэглэнэ. Тухайлбал:

П, Z, Г-хэлбэрийн компенсаторын тооцоог дараахь томъёонуудаар хийнэ. П хэлбэрийн компенсаторт:

À m l D E ê ê ê í o

êîìï ∆

= 5 . 0 σ , (48)

( ) 3 2 2 2 3 3 2 2 33 . 1 2 4 67 . 0 4 . 1 28 . 2 1 ê ê ê ê ê ê ï ê ê ê ê ê ê

æ

p l p l p l l l p l p l p k

À − + − + + + − = π , (49)

Z хэлбэрийн компенсаторт:

 m l D E ê ê ê í

êîìï ∆

= 0 σ , (50)

( ) 3 2 2 3 3 2 2 33 . 1 2 2 67 . 0 4 . 1 28 . 2 1 ê ê ê ê ê ê ê ê ê ê ê

æ

p l p l p l p l p l p k

 − + − + + − = π , (51)

Г хэлбэрийн компенсаторт:

2 0 5 . 1 ê

ê í êîìï l

D E ∆ = σ , (52)

Энд: 0 E - г (19) томъёо їз

í D - г (12) томъёо їз

ê l - компенсаторын урт, см

БНбД 44-01-08

52

ê ∆ - дамжуулах хоолой компенсатортой холбогдох хэсэгт температурын болон дотоод даралтын їйлчлэлээр їїсэх дамжуулах

хоолойн дагуугийн нийлбэр шилжилт, см, ê p - тахийлгалтын тэнхлэгийн мурийлтын радиус, см

ï l - компенсаторын хєндєлийн (полка) єргєн, см

8.49. 3 . 0 p k λ байхад компенсаторын матмал болон гагнааст тахийлгалтын

хєшїїншлийг бууруулах итгэлцїїр æ k ба хїчдэлийн єсгєх итгэлцїїр ê m -г дараахь

томъёонуудаар тодорхойлно.

65 . 1 ê

æ k λ

= , (53)

3 2 9 . 0

ê

ê m λ

= , (54)

2 ñ

ê í ê r

p δ λ = , (55)

Энд: í δ -г (17) томъёо їз

ê p - г (49) томъёо їз

ñ r - гадагшлалтын дундаж радиус, см

8.50. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн дагуугийн шилжилтийн їед компенсаторын хариу эсрэг їйлчлэлийг , ê Í , Н, дараахь томъёонуудаар тодорхойлно.

П ба Z хэлбэрийн компенсаторт:

ê ê

êîìï ê l m

W Í σ 200 = , (56)

Г хэлбэрийн компенсаторт:

ê

êîìï ê l

W Í σ 100 = , (57)

Энд: W -хоолойн огтлолын эсэргїїцлийн момент, см 3

êîìï σ , ê m , ê l - г (48) томъёотой адилаар авна

8.51. Дамжуулах хоолойн газар дээрх хэсгийн дагуугийн шилжилтийн тооцоот хэмжээг хоолойн ханын температурын хамгийн их дээшлэлт ба (температурын зєрєєний тооцоот эерэг утгаар), ба дотоод даралтаар ( дамжуулах хоолойн уртсалт), харин дамжуулах хоолойд дотоод даралтгїй їед (дамжуулах хоолойн богиносолт) хоолойн ханын температурын хамгийн бага бууралтаар (температурын уналтын сєрєг утгаар) тус тус тодорхойлно.

8.52. Компенсаторын хэмжээг багасгахын тулд тэдгээрийг урьдчилан сунгах буюу агшаах бєгєєд їїнд уулзваруудыг гагнахад гарсан температурын єєрчлєлтєєс хамааран гарах суналт болон агшилтын хэмжээг ажлын зураг дээр зааж єгнє.

ГАЗАР ХЄДЛЄЛТИЙН БЇСЭД УГСРАХ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТООЦООНЫ ОНЦЛОГУУД

БНбД 44-01-08

53

8.53. Газар хєдлєлтийн бїсэд угсрах дамжуулах хоолойг угсрах тєрлєєс (газар доор, газраар, газар дээр ) їл хамааруулан БНбД 22-01-01-д заасны дагуу газар хєдлєлтийн їйлчлэлтэй ачааны їндсэн ба онцгой хослолоор тооцоолно.

8.54. Газар хєдлєлтийн бїсэд угсрах дамжуулах хоолой ба тїїний элементїїдийн тооцоог 5.31-р зїйлд заасны дагуу дараахь байдлаар хийнэ. Їїнд:

-газар хєдлєлтийн їйлчлэлийг бодолцон тодорхойлсон статик ачаанд тооцох. Энэ тохиолдолд хязгаарын тєлєвийг газар хєдлєлтгїй бїсэд угсрах дамжуулах хоолойн адилаар авна. -тухайн газар нутагт урьд нь болж байсан газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн сейсмометрийн станцуудын (акселограмм, велосиграмм, сейсмограмм) бичлэг дээр тулгуурласан судалгааны єгєгдлєєр, эсвэл газар хєдлєлтийн ижил нєхцєлтэй адилавтар єєр газар нутгийн єгєгдлїїдээр тус тус тодорхойлно. Гэхдээ акселограммаар авсан тооцоот хурдатгалын хамгийн их хэмжээ 14 дїгээр хїснэгтэнд зааснаас багагїй байх ёстой. -газар хєдлєлийн хамгийн аюултай хэсгийн тооцоонд дамжуулах хоолойг тогтоож буй бїтээц, харимхай бус хэв гажилт, їлдэгдэл хэв гажилт їїсэх ба орчны эвдрэлтэй бїтээц зэргийг авна.

14 дїгээр хїснэгт Газар хєдлєлтийн хїч, баллаар 7 8 9 10 Газар хєдлєлтийн хурдатгал, а с см/с 2 100 200 400 800

8.55 Тулгуур бїхий газар дээрх дамжуулах хоолойг газар хєдлєлийн їйлчлэлд дараахь чиглэлїїдэд тооцоолно. Їїнд:

- Дамжуулах хоолойн тэнхлэгийн дагуух чиглэлд. хоолой дахь хїчдэлийн хэмжээг тодорхойлохоос гадна бїтээцийн тулгууруудыг газар хєдлєлтийн хэвтээ ачаанд шалгаж їзнэ. - Дамжуулах хоолойн дагуугийн тэнхлэгт нормаль чиглэлд. (босоо болон хэвтээ хавтгайд). дамжуулах хоолой байрнаасаа шилжих хэмжээг тодорхойлох бєгєєд дамжуулах хоолой тулгуур дээрээс унахгїй байх нєхцєлийг хангах дам нурууны уртын хэмжээг тогтоохоос гадна тулгуурын бїтээцїїдыг газар хєдлєлтийн хэвтээ болон босоо ачаанд шалгана.

Тулгуурууд байрнаасаа харилцан шилжихэд їїсэх ачааны їйлчлэлээр дамжуулах хоолойд нэмэлт тооцоо хийх хэрэгтэй.

Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойд їйлчлэх газар хєдлєлтийн ачаануудыг БНбД 22-01-01-д заасны дагуу тодорхойлно.

8.56. Газар доор болон овоолгонд угсрах дамжуулах хоолой дахь нэмэгдэл хїчдэлїїдийг, дамжуулах хоолойн уртын тэнхлэгийн дагуу чиглэсэн газар хєдлєлтийн долгионы їйлчлэлээр, хєрсний хїчдэлт байдлаас їїдэлтэй гэж тодорхойлно. Дамжуулах хоолойн дагуугийн тэнхлэгт нормаль чиглэлтэй газар хєдлєлтийн ачааны їйлчлэлд газар доор болон овоолгонд угсрах дамжуулах хоолойнуудыг тооцох шаардлагагїй.

8.57. Дамжуулах хоолойн уртын тэнхлэгийн дагуу чиглэсэн газар хєдлєлтийн хїчний їйлчлэлээс газар доор болон газраар (овоолгонд) тавигдсан шулуун дамжуулах хоолойд їїсэх хїчдэлийг дараах томъёогоор тодорхойлно.

p

ñ ï N ï ñ

Ò E à k k ò 0 0 0 0 ð.

04 . 0 ± = σ , (58)

БНбД 44-01-08

54

Энд: 0 m - хєрсєнд хєдєлгєєнгїй суух дамжуулах хоолойн итгэлцїїр, 8.58-

р зїйлээр тодорхойлно. 0 k -дамжуулах хоолойн хариуцлагатай байдлыг илэрхийлсэн итгэлцїїр,

8.59-р зїйлээр тодорхойлно ï k -газар хєдлєлтийн давтамжын итгэлцїїр, 8.60-р зїйлээр

тодорхойлно ñ à -8.54-р зїйлийн шаардлагыг бодолцсон газар хєдлєлтийн мужлал ба

бичил мужлалын єгєгдлїїдээр тодорхойлогдох газар хєдлєлтийн хурдатгал, см/с 2 ,

0 E -г (19) томъёотой адилаар авна

0 T - хайгуулын дїнгээр тодорхойлогдох хєрсний цуллагын газар

хєдлєлтийн хэлбэлзлэлийн зонхилох їе, сек, p ñ - дамжуулах хоолойн уртын дагуух тэнхлэгийн чиглэл дэх газар

хєдлєлтийн хэлбэлзлэлийн тархалтын хурд, см/сек, Хайгуулын дїнгээр тодорхойлно. Тєсєл боловсруулах шатанд энэ хурдыг 15-р хїснэгтээс авч болно.

8.58 хєрсєнд хєдєлгєєнгїй суух дамжуулах хоолойн байдлын итгэлцїїрийг 0 m , хайгуул судалгааны материалын їндсэн дээр тодорхойлно. Урьдчилсан тооцоонд 15 дугаар хїснэгтийг ашиглаж болно. Итгэлцїїр 0 m -ийн утгыг сонгохдоо ашиглалтын

явц дахь дамжуулах хоолой орчмын хєрсний єєрчлєлтийг харгалзан їзэх шаардлагатай.

15-р хїснэгт

Хєрс

Газар хєдлєлтийн дагуугийн долгионы

тархалтын хурд

p ñ ,км/сек

Хєрсєн дэх дамжуулах хоолойн

хєдєлгєєнгїй байдлын итгэлцїїр,

0 m Шороон овоолго, сэвсгэр элс, элсэнцэр, шаваранцар,болон усаар ханасанаас бусад хєрс

0.12 0.50

бага чийгшилтэй элс 0.15 0.5 дунд зэргийн чийгшилтэй элс 0.25 0.45 Усанд ханасан элс 0.35 0.45

Элсэнцэр ба шавранцар 0.3 0.6 чийгтэй ба налархай, шаварлаг 0.5 0.35 хагас хатуу, хатуу шаварлаг 2.0 0.7

Алтан химэрлэг ба алтан химэрлэг тєрлийн хєрс 0.4 0.5 Хїлэр 0.1 0.2 Бага температуртай хєлдїї (элсэрхэг, шаварлаг, шороон овоолго) 2.2 1.00 Єндєр температуртай хєлдїї, (элсэрхэг, шаварлаг, шороон овоолго) 1.5 1.00 Хайрга, дайрга, голын хайр 1.10 2-р тайлбар їз Шохойн чулуу, занар, элсэрхэг чулуу (бага зэрэг єгєршсєн, єгєршмєл, их єгєршсєн) 1.5

2-р тайлбар їз

Хадан хєрс (цул) 2.2 2-р тайлбар їз

БНбД 44-01-08

55

Тайлбар: 1.Хїснэгтэнд p ñ -ийн хамгийн бага утгыг єгсєн болно.Хайгуул

судалгаагаар їїнийг нарийвчлан нягтлах шаардлагатай. 2. Дамжуулах хоолойн хєдєлгєєнгїй суух байдлын итгэлцїїрийг булсан хєрсєєр тодорхойлно.

8.59. Дамжуулах хоолойн хариуцлагатай байдлын итгэлцїїрийг 0 ê дамжуулах

хоолойн шинж чанараас хамааруулан 16 дугаар хїснэгтээр тодорхойлно.

16 дугаар хїснэгт Дамжуулах хоолойн шинж чанар К 0 итгэлцїїрийн

утга 1. 2.5-аас 10,0 МПа (25-100 кгс/см 2 ) ажлын даралттай хий дамжуулах хоолойнууд; 1000-аас 1200 мм нэрлэсэн голчтой нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой. Онцгой чухал объектуудыг хангах зориулалтай ажлын даралтаас їл хамаарах хий дамжуулах хоолойнууд ба дурын голчтой нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойнууд. Усан толионы єргєн нь 25 м ба тїїнээс дээш хэмжээтэй усан саадыг давуулан тавьсан дамжуулах хоолойн шилжїїлгїїд. 2. 1.2-оос 2.5 МПа (12-25 кгс/см 2 ) ажлын даралттай хий дамжуулах хоолой, 500-аас 800 мм нэрлэсэн голчтой нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой 3. 500мм-ээс багагїй нєхцєлт голчтой нефть дамжуулах хоолойнууд

1.5

1.2

1.0

Тайлбар: 9 балл тїїнээс дээш хэмжээгээр газар хєдєлдєг талбайд угсрах дамжуулах хоолойн

хувьд 1-р зїйлд заасан итгэлцїїр 0 k -ийг 1.5-аар їржїїлж авна.

8.60. Газар хєдлєлтийн їйлчлэлийн давтамжыг БНбД 22-01-01-ийн дагуу тухайн бїс нутгийн газар хєдлєлтийн мужлалын зургаас авна. Газар хєдлєлтийн давтамжын итгэлцїїрийг ï k , 17 дугаар хїснэгтэд заасны дагуу авна.

17дугаар хїснэгт Газар хєдлєлтийн давтамж, 1 удаа 100жил 1000 жил 10000 жил

Давтамжын итгэлцїїр, ï k 1.15 1.0 0.9

8.61. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойг газар хєдлєлтийн їйлчлэлд БНбД 22- 01-01-ийн шаардлагын дагуу тооцно.

8.62. Олон жилийн цэвдэгтэй хєрсєнд угсрах дамжуулах хоолойг цэвдэгийн II зарчимаар ашиглах їед хєрсийг овойлт, суултад заавал тооцно.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ХОЛБОГЧ ЭД АНГИУД

8.63. Дотоод даралтын їйлчлэлд байгаа дамжуулах хоолойн эд ангиудын ханын тооцоот зузааныг (гуравлагч холбоос, євдгєвч, шилжїїлэгч, ёроол) , Ä δ , см, дараахь

томъёогоор тодорхойлно.

( ) ( ) ) Â Ä

Ä Ä np R

npD η δ +

= 1 2

, (59)

Гуравлагч холбоосны гол хоолойн ханын зузааныг, Ì δ , (59)-р томъёогоор, харин

салбарлагчийн ханын зузааныг, 0 δ , см, дараахь томъёогоор олно.

БНбД 44-01-08

56

( )

( ) Ì

o Ì Ì D

D R R

⋅ = 0 1

1 0 δ δ , (60)

Дамжуулах хоолойнуудтай гагнасан холбогч эд ангиудын ирмэгийг зорсны дараах ханын зузаан (гагнагдаж буй ирмэгийн зузаан)-ыг дараах томъёогоор тодорхойлно.Їїнд:

( ) ( ) np R npD

Ä

Ä Ä Ê +

≥ 1

. 2 δ , (61)

Энд: n -г (12) томъёо їз p -г (7) томъёо їз

Ä D -холбогч эд ангийн гадна талын голч, см

B η -холбогч эд ангийн даах чадварын итгэлцїїр бєгєєд дараах байдлаар авна. Їїнд: Хэвлэмэл ба гагнааст євдгєвчийн хоёр їзїїр нь 3 бїтэн ба 2 хагас сектороос багагїй хэмжээтэй бєгєєд холбогч эд ангиудын гагнаасны оёдлыг 100% шалгасан тохиолдолд, холбогч эд ангиудын даах чадварын итгэлцїїрийг 18-р хїснэгтээр авна. Гуравлагч n в -ийг хавсралтанд дурдсан графикийн дагуу авна. Харин 0 12 p γ налуу єнцєг

їїсгэх конусан шилжїїлэгч ба гїдгэр ёроолд 1 = B η гэж авна.

( ) Ä R 1 -холбогч эд ангийн материалын тооцооны эсэргїїцэл,МПа, (гуравлагч

холбоосонд ( ) ( ) Ì Ä R R 1 1 = гэж авна.)

( ) 0 1 R , ( ) Ì R 1 -гуравлагч холбоосны гол ба салаа дамжуулах хоолойн

материалын тооцооны эсэргїїцлїїд,МПа 0 D -гуравлагч холбоосны салаа хоолойн гадна талын голч, см,

Ì D -гуравлагч холбоосны гол хоолойн гадна талын голч, см

Тайлбар: Шилжїїлэгчїїдийн ханын зузааныг хамгийн их голчоор авна.

18 дугаар хїснэгт Малтмалын муруйлтындундаж радиусыг тїїний гадна талын голчид харьцуулсан харьцаа 1.0 1.5 2.0

Эд ангийн даах чадварын итгэлцїїр, B η 1.30 1.15 1.00

8.64. Гуравлагч холбоосонд нь дотоод даралтаас гадна дагуугийн хїч ба гулзайлт нэгэн зэрэг їйлчилж байвал хїлцэх хэмжээнээс их хэв гажилтыг арилгахад дараахь нєхцєл биелж байгаа эсэхийг шалгана.

( ) í ê R 2 2

1 2 ð

2 2 2 1

2 1 3 ≤ + + − σ σ σ σ σ , (62) ∗

Энд: 1 σ , 2 σ , ð ê σ - норматив ачаа ба їйлчлэлээр тодорхойлогдох

гуравлагч холбоосны хамгийн их хїчдэлийн цэг харгалзах цагирган, дагуугийн, шїргэгч хїчдэлїїд í R 2 -г (5) томъёотой адилаар авна

9. ХЇРЭЭЛЭН БАЙГАА ОРЧНЫГ ХАМГААЛАХ

9.1. Дамжуулах хоолойг угсрах ба ашиглах явцад хїрээлэн байгаа орчныг хэрхэн хамгаалах шийдлийг зураг тєсєлд тусгасан байх ёстой.

БНбД 44-01-08

57

9.2. Газар доор болон овоолгонд угсрах дамжуулах хоолойд орон нутгийн материалыг ашиглахад элэгдлийн эсрэг арга хэмжээг авч хэрэгжїїлэх ба газар доор тавигдсан дамжуулах хоолойнууд эгц эрэг, судаг жалга, усалгааны зориулалттай суваг шуудуутай огтлолцсон тохиолдолд дамжуулах хоолойн дагуух газар усанд автагдах, хоолойн хонгилд ус орохоос сэргийлэх зэрэг арга хэмжээ авах хэрэгтэй

9.3. Шороон овоолгонд дамжуулах хоолойг угсрахдаа дам нуруу, гуу жалга, гол горхийг дайран єнгєрєхєд зориулан ус єнгєрїїлэх байгууламжийг (хоолой, ховил гэх мэт) тєлєвлєнє. Ус єнгєрїїлэх барилгын хєндлєн огтлолын хэмжээг 50 жилд нэг удаа давтагдах усны хамгийн их зарцуулалтаар тодорхойлно.

9.4. Газар доорх дамжуулах хоолой хєндлєн гарч байгаа ус давж холилдоггїй эргийг 50 жилд нэг удаа тохиолдох давтамжтай їерийн тооцоот тївшингээс 0.5 м-ээс багагїй дээш гартал бэхэлнэ. Тїїнчлэн эргийн бэхэлгээ нь усны долгионд угаагдах тївшнээс 0.5 м-ээс багагїй дээш гарвал зохино. Усанд автагдах эргийн налууг бэхлэхээс гадна тїїнтэй нийлж буй татмын 1-ээс 5 м урттай хэсгийг бас бэхэлнэ. Эргийн бэхлэлгээтй зурвасын єргєнийг геологи, гидрогеологийн нєхцєлїїдээс хамааруулан тодорхойлно.

9.5. Газрын суулт болон нуралтГулсамтгай хєрстэй бус нутагт угсрах дамжуулах хоолойд болзошгїй эвдрэл гарахаас хамгаалах шийдлийг зураг тєсєлд тусгах хэрэгтэй. (гїн суулгалттай болон єрємдєж зоосон гадас болон шонгууд г.м)

9.6. Газар доор дамжуулах хоолойг угсрахдаа хєрсний їржил шимтэй їе давхрааг нєхєн сэргээх арга хэмжээг тусгавал зохино.

9.7. Олон жилийн цэвдэгтэй хєрсийг буурь болгон ашиглахдаа БНбД 2.02.01-94- ийн дагуу I зарчмыг їндсэн шийдлээ болгоно.

9.8. Дамжуулах хоолой газар доорх мєс, мєсєн тошинтой огтлолцоход болон усан цєєрмийн эрэг орчимд явагдах газрын доорх дулааны аюултай їзэгдлийн ба хєрс гулгах їед дамжуулах хоолойг угсрахдаа дараах нєхцєлїїдийг зураг тєсєлд заавал тусгана. Їїнд:

-хєрсний цэвдэгшлийн процесс буй болох болон хїний їйл ажиллагаатай холбогдсон техногенийн эвдрэл їїсэхийг арилгах їїднээс инженерийн тусгай шийдлїїдийг авч хэрэгжїїлэх; -хєрсний ургамалт їе давхрааг дээд зэргээр хамгаалах арга хэмжээг хэрэгжїїлэх; -шороо дэвсэх, овойлтой хєрсийг овойлтгїй хєрсєєр солих; -дренаж ба усны урсац хийх; -дамжуулах хоолойн дээр шороон овоолго хийн хєрсийг нягтруулан тэгшлэх.

9.9. Олон жилийн цэвдэгтэй хєрсний мєстєлтийн хэмжээ 0.1-ээс бага бол дамжуулах хоолойг угсрах ба ашиглах явцад хєрс гэсгээхийг зєвшєєрнє. Буурийн гэсгэлэн хєрсийг гэсэнгэ тєлєвєєр нь ашиглаж болно. Хасах температурт байгаа хий тээвэрлэх дамжуулах хоолойг олон жилийн єнжмєл хєлдїї, овойлтгїй хєрсєнд угсрахыг зєвшєєрнє.

9.10. Єндєр эрчимшилтэй цэвдэгшлийн овойлттой євєрмєц нутаг дэвсгэрт дамжуулах хоолойн трассын хэсэгт буурийн хэв гажилтыг арилгах тєслийн шийдлийг тусгах шаардлагатай. (улирлын гэсэлтийн гїнийг багасгах, хєрсний овойлтын эсрэг дэр хийх гэх мэт) Дамжуулах хоолойн чиглэлийн дагуух эвдэрч нурсан гуу жалга, угаагдаж эвдэрсэн хєрсийг бэхэлнэ.

БНбД 44-01-08

58

9.11. Хїрээлэн байгаа орчныг хамгаалах шаардлагуудыг зураг тєсєлд тусгай бїлэг болгон оруулж, тїїнийг хэрэгжїїлэхэд шаардагдах хєрєнгийн хэмжээг барилгын тєсєвт тусгаж єгнє.

9.12. Гидравлик туршилт хийх болон хєрс нєхєн сэргээх шаардлагуудыг зураг тєсєлд биеэ даасан тусгай бїлэг болгон їзїїлнэ.

10. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ

10.1. Ган дамжуулах хоолойнуудыг газар доорх ба агаар мандлын зэврэлтээс хамгаалах хэрэгслийг тєлєвлєхдєє (газар доор, газар дээр, газрын хєрсєнд, усны ёроолд угсрах дамжуулах хоолойнуудад) норм, нормативын баримт бичгїїдийг мєрдлєг болгоно.

10.2. Зэврэлтийн эсрэг арга хэмжээ нь дамжуулах хоолойг угсрах арга технологиос їл хамааран дамжуулах хоолойн ашиглалтын хугацаанд тїїнийг осол сааталгїй ажиллагааг (зэврэлтийн шалтгаанаас) хангасан байвал зохино.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ХАМГААЛАЛТЫН БЇРХЇЇЛЭЭР ГАЗРЫН ДООРХ ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ

10.3. Дамжуулах хоолойг газар доорх зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээг (газар дээр тавигдсан хоолойноос бусад хоолойд) хєрсний идэмхий їйлчлэл ба хоолой угсрах газар нутгийн онцлогоос їл хамааруулан нэгэн цогц байдлаар авч хэрэгжїїлнэ. Тухайлбал хамгаалалтын бїрхїїл болон цахилгаан химийн аргаар гэх мэт.

10.4. Дамжуулах хоолой угсрах болон ашиглах тодорхой нєхцєлєєс шалтгаалсан хоолойг хамгаалах ердийн ба хїчитгэсэн хоёр тєрлийн хамгаалах бїрхїїл байна.

Хїчитгэсэн хамгаалах бїрхїїлийг шингэрїїлсэн нїїрс-устєрєгчийг дамжуулах хоолойд, угсрах нєхцлєєс нь їл хамааран 1020 мм ба тїїнээс их голчтой дамжуулах хоолойд тус тус хэрэглэнэ. Тїїнчлэн, дараах нєхцєлд угсрахдурын голчтой хоолойд бас хэрэглэнэ. Їїнд :

­ хойд єргєрєгийн 50°-аас урагш нутагт мєн аль бїс нутгийн давстай хєрсєнд (хужир мараатай, давсархаг, амуу соёолж ургадаг, шаварлаг тойром г. м); ­ намгархаг, намаг балчигтай газар нутагт, хар шороон болон усалгаатай хєрстэй тїїнчлэн ирээдїйд усанд автагдах газарт; ­ усан доогуурхи шилжїїлэг, голын татам газарт, тємєр зам болон авто замыг дайран гарсан шилжїїлгїїдэд, тїїний дотор хамгаалалтын ховдолтой шилжїїлэг, мєн 3 ба 4-р хїснэгтэд заасан зайн хязгаар дотор байгаа дамжуулах хоолойтой нийлэх хэсгїїдэд; ­ тєрєл бїрийн хоолойнуудын огтлолоос хоёр тал руу 20 м уртад; ­ їйлдвэрийн болон ахуйнариутгах татуургын сїлжээтэй газарт ба їнс шаарганы хаягдалтай газруудад; ­ тэнэмэд цахилгаан гїйдэлтэй газруудад; ­ 313К (40°С) ба тїїнээс дээш температуртай бїтээгдэхїїн тээвэрлэж байгаа дамжуулах хоолойнуудад; ­ гол горхи, нуур, усан сан, суурин газар ба їйлдвэрийн бїсээс 1000 м-ийн зайд угсрах нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн тээвэрлэх зориулалттай дамжуулах хоолойнуудад;

БНбД 44-01-08

59

­ Бусад бїх тохиолдолд дамжуулах хоолойд хамгаалалтын ердийн бїрхїїл хэрэглэнэ.

ГАЗАР ДЭЭР УГСРАХ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ АГААР МАНДЛЫН ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ

10.5. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойнуудыг агаар мандлын зэврэлтээс хамгаалахад лакан ба паалант шилэн тїрхэц, металл бїрхїїл болон єтгєн тїрхлэгїїдийг хэрэглэнэ.

10.6. Лакан бїрхїїлийн нийт зузаан нь 0.2 мм-ээс багагїй байх бєгєєд тїрхэцийн нягтшил нь зузааны 1 кВ-аас багагїй байна. Єнгєт лакан бїрхїїлийн чанарт хяналт тавихдаа лакны зузааныг зузаан хэмжигчээр, лакны нягтшилыг очон гэмтэл илрїїлэгч багажуудаар тус тус хэмжинэ.

10.7. Паалант-шилэн бїрхїїлийн зузаан нь 0.5 мм-ээс багагїй байх нягтшил нь зузаандаа 2кВ-аас багагїй байх ёстой.

Тайлбар: Паалант-шилэн бїрхїїлийг 10.6-р зїйлд заасан багажаар шалгана.

10.8. Хасах 60°-аас доошгїй агаарын температуртай бїс нутагт болон дамжуулах хоолойн ашиглалтын їеийн температур +40°-аас дээшгїй газар нутагт єтгєрїїлсэн тосон тїрхлэг хэрэглэнэ. Єтгєрїїлсэн тосон тїрхэлгийн жингийн 20%-ийг хєнгєн цагааны ПАК-3, ПАК-4 нунтаг эзлэх бєгєєд 0.2-0.5 мм-ийн зузаантай байна.

10.9. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойнуудын металл бїтээцїїд болон тулгууруудын зэврэлтийн эсрэг арга хэмжээг БНбД 53-03-07-д заасны дагуу хийж гїйцэтгэнэ.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ГАЗАР ДООРХ ЗЭВРЭЛТЭЭС ХАМГААЛАХ ЦАХИЛГААН ХИМИЙН АРГА

10.10. Зэврэлтийн єндєр зэрэглэлтэй нутаг газарт тухайлбал: хужир мараатай 20 Ом.м эсэргїїцэлтэй хєрсєнд, жилийн 6 сарын турш гїний усны тївшин дамжуулах хоолойн доод тївшнээс дээш байдаг газар нутагт, дамжуулах хоолойн ашиглалтын їед +40° ба тїїнээс дээш температуртай байх газруудад цахилгаан химийн аргыг хэрэглэнэ.

10.11. Компрессорын станц, хий хуваарилах станц, НПС болон тїїнтэй адилавтар талбайд байрлах технологийн тоног тєхєєрємжийн хамгаалалтын газардуулгын хїрээ нь газар доорх шугам сїлжээний цахилгаан химийн хамгаалалтын системд дэлгэцийн нєлєєлєл їзїїлэхгїй байх ёстой.

10.12. Газардуулгын тоног тєхєєрємжийн цахилгаан гїйдэл зайлуулагчаар протекторуудыг ашиглан проекторын тоог їйлчлэх хугацаа болон хамгаалалтын газардуулгын тархалтын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдсєн хэмжээг харгалзан тооцоогоор тогтооно. Тооцооны їзїїлэлтїїдийг БД 43-101-03 дїрмийн дагуу тодорхойлно.

10.13. Протекторууд ба анодын газардуулгыг хєрсний хєлдєлтийн гїнээс доош хувийн хамгийн бага эсэргїїцэлтэй хэсэгт хийнэ.

10.14. Ус шїїрїїлийн кабелийн утсыг анодын газардуулгатай холбогдох хэсэг газарт таних тэмдэг суулгасан байна.

БНбД 44-01-08

60

10.15. Ус шїїрїїлийн кабель ба анодын газардуулгад холбогч утаснуудыг, катодын станцын хамгийн их цахилгаан гїйдлээр тооцоолох бєгєєд тїїнийгээ хїчдэлийн уналтын зєвшєєрєгдєх хэмжээгээр шалгана.

10.16. Цахилгаан химийн хамгаалалтад їйлдвэрийн бус аргаар хийсэн анодын газардуулгыг хэрэглэвэл электродуудыг 6 мм 2 -аас багагїй хєндлєн огтлолтой утсаар холбоно.

10.17. Коксон гагнаастай анодын газардуулгын зураг тєсєлд коксын ширхэглэлийн хэмжээ нь 10 мм-ээс ихгїй байхаар тусгана.

10.18. Цахилгаан химийн хамгаалалтын системїїдын контактан холболтууд, мєн тїїнчлэн кабелийг дамжуулах хоолой ба анодын газардуулганд холбосон кабелуудын тусгаарлагч нь їйлдвэрын холбогч кабелийн тусгаарлагчаас дутуугїй найдвартай удаан эдэлгээтэй байх ёстой.

10.19. Анодын газардуулга нь катодын хамгаалагч дамжуулах хоолой гэсэн битїї хэлхээсний газар доорх холбох утсанд 2 давхар полимер тусгаарлагчтай кабель хэрэглэнэ.

10.20. Дамжуулах хоолойн катодын хамгаалалтын тєхєєрємжийн цахилгаан хангамжийг нь 0.4, 6.0, 10.0 кВ хїчдэлїїдтэй II зэрэглэлийн цахилгаан дамжуулах шугамаас эсвэл трассын чиглэлийн дагуу тєлєвлєж буй цахилгаан дамжуулах шугам, бие даасан эх їїсвэрээс авна.

10.21. Катодон хамгаалалтын тєхєєрємжийн цахилгаан эрчим хїчний чанарын їзїїлэлтїїд їндэсний стандартын шаардлагыг хангавал зохино.

10.22. Дамжуулах хоолойн технологийн холбоосны кабелийн цахилгаан химийн хамгаалалтыг їндсэний стандартад зааснаар тєсєллєнє.

ОЛОН ЖИЛИЙН ЦЭВДЭГ ХЄРС ТАРХСАН БЇС НУТАГ ДАХЬ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ЦАХИЛГААН ХИМИЙН АРГААР ХАМГААЛАХ

10.23. Олон жилийн цэвдэгтэй хєрс тархсан нутаг дэвсгэрт газрын доор болон газраар (овоолгонд) тавьсан дамжуулах хоолойд хєрсний зэврэлтийн идэвхижлээс хамаарахгїйгээр заавал цахилгаан химийн аргыг хэрэглэнэ.

10.24. Євлийн улиралд дамжуулах хоолойн эргэн тойрон газар хєлддєг нутаг дэвсгэрт (хїйтэн газар) дамжуулах хоолойд катодын хамгаалалтыг хэрэглэнэ.

10.25. Хїйтэн газар нутагт цахилгаан эрчим хїчний эх їїсвэргїй тохиолдолд катодын хамгаалалтын оронд тууш їргэлжилсэн протекторууд ашиглаж болно.

10.26. Дамжуулах хоолойн эргэн тойрны хєрс нь гэсгэлэн байдалтай бол хоолойн ямар ч хэсэгт протекторон (їїний дотор тууш їргэлжилсэн протектор орно) хамгаалалт хэрэглэж болно.

10.27. Катодын хамгаалалтын тєхєєрєгт їргэлжилсэн гадсан, гїний анодын газардуулгыг хэрэглэнэ.

10.28. Їргэлжилсэн ба гадаст анодан газардуулгын ашиглалтын тооцооны хугацаа нь 10 жил, гїний анодан газардуулгын тооцоот хугацаа нь 20 жилээс тус тус багагїй байна.

БНбД 44-01-08

61

10.29. 1°-аас багагїй нэмэх температурын диапазонд буй хєрсєн дэх дамжуулах хоолойн хамгаалалтын хамгийн бага потенциал ( t ìèí U ⋅ )-ыг дараах томъёогоор

тодорхойлно.Їїнд :

( ) t U U è ìèí t ìèí ∆ + = ⋅ β 1 18 , (63)

Энд: 18 ìèí U -18°-ын температур дахь хєрсний хамгаалалтын хамгийн бага

потенциал (нянгийн аюулгїй зэврэлтийн їед Â U ìèí 85 . 0 18 − = сульфатат

зэсийн электродтой харьцуулахад) 18 − = ∆ Ã t t

à t - дамжуулах хоолойн ханын дэргэдэх хєрсний температур, °С

è β - потенциалын температурын итгэлцїїр,°С -1 (0°С-18°С-тай хєрсєнд 003 . 0 = è β , 18°С-30°С-тай хєрсєнд 01 . 0 = è β гэжавна.)

Дамжуулах хоолойгоор тээвэрлэж байгаа бїтээгдэхїїний температур -5°С-аас -1°С- ийн хооронд байвал Ñ ìèí ìèít U U 0 1

= гэж авна. Харин -1°С-аас +1°С-ийн хооронд

хэлбэлзэж байвал Â U ìèít 85 . 0 − = гэж авна.

10.30. Ашиглалтын явцад хоолойн хана ба дэргэдэх хєрсний температур хасах 5°С- аас хэтрэхгїй їед дамжуулах хоолойд цахилгаан химийн хамгаалалт хийх шаардлагагїй.

11. ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙН ТЕХНОЛОГИЙН ХОЛБООНЫ ШУГАМУУД

11.1. Технологийн холбооны шугамууд нь дамжуулах хоолойн ажлыг тєвийн удирдлагын системтэй холбож уг цогцолборын удирдлагын автоматжуулсан системийн техникийн бааз суурь болох ёстой.

11.2. Дамжуулах хоолойн технологийн холбооны шугамын зураг тєслийг нефть ба хийн хэрэг эрхлэх тєрийн дээд байгууллагаас баталсан холбооны шугамыг тєлєвлєх норматив бичиг болон энэхїї нормын зохих бїлгийн шаардлагыг баримтлан гїйцэтгэнэ.

11.3. Дамжуулах хоолойн технологийн холбоо нь дараах нєхцєлїїдийг хангана. Їїнд:

- Холбоо, харилцаа эрхэлсэн тєрийн дээд байгууллага ба нефть, хийн хэрэг эрхлэх тєрийн дээд байгуулагуудын тєв диспетчерийн байнгын гол холбоог хий, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїнийг олборлох, тээвэрлэх нэгдлїїдийн диспетчерийн байртай холбох; - хий, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн олборлох,тээвэрлэх нэгдэл (удирдах байгууллага) - їїдийн диспетчерийн байруудын гол диспетчерийн телефон холбоог тєв дамжуулах хоолой, компрессорын станц ба НПС, хий хуваарилах станц, савлах станц, ПХГ болон нефть олборлолтын шугаман їйлдвэрлэлийн удирдлагын диспетчерийн байртай холбох; - тєв дамжуулах хоолойн їйлдвэрлэлийн удирдлагын диспетчерийн байрны телефон холбоог компрессорын станц буюу НПС, хий хуваарилах станц буюу савлах станц, дамжуулах хоолойн сэргээн засварлах ба ашиглалтын алба, тээвэрлэж буй бїтээгдэхїїнийг хэмжих байр, шугаман эргїїлийн засварчид болон тїїнчлэн ПХГ ба олборлолтын толгойн байгууламжуудтай холбох;

БНбД 44-01-08

62

- тєв дамжуулах хоолойн їйлдвэрлэлийн удирдлагын диспетчерийн байрны шугаман холбоог тусгай зориулалтын тээврийн хэрэгсэл ба дамжуулах хоолой трассанд ажиллаж буй засварын бригадтай холбох; - холбоо эрхэлсэн тєрийн дээд байгууллага ба нефть, хийн хэрэг эрхэлсэн тєрийн дээд байгууллагуудын шуурхай-їйлдвэрлэлийн телефон ба телеграфын холбоог тєв дамжуулах хоолойн удирдлага ба хий, нефть, нефтийн бїтээгдэхїїнийг олборлох, тээвэрлэх нэгдлїїдийг холбох,нэгдлїїд (удирдах байгууллагууд)-ийг тїїний харъяалагдах албуудтай холбох, мєн зэргэлдээ орших, нэгдлїїд (удирдах байгууллагууд)-ийг єєр хооронд нь холбох; - нефть, хийн хэрэг эрхэлсэн тєрийн дээд байгууллагын зєвлєлгєєний сїлжээний телефон холбоог хий, нефтийн бїтээгдэхїїнийг олборлох тээвэрлэх нэгдлїїд (удирдах байгууллагууд), тєв дамжуулах хоолойн удирдах байгууллага, дамжуулах хоолойн їндсэн ашиглалтын алба, олборлох їйлдвэр, ПХГ-тэй холбох; -їйлдвэрлэлийн талбайг болон тосгон, суурингийн орон нутгийн холбоог галын аюулаас хамгаалах газартай холбох болон мєн холбооны хэрэг эрхлэх тєрийн дээд байгууллага ба бусад яам, тусгай газруудын холбооны сувагт холбогдох боломжийг хангах; - шугаман болон тєв телемеханикийн холбооны сувгууд; - удирдлагын автоматжуулсан системийн холбооны сувгууд;

Тайлбар: 1. Хий хуваарилах станцыг хий хэрэглэгчидтэй холбох їїргийг орон нутгийн харилцаа холбоогоор дамжуулж гїйцэтгэх бєгєєд холбооны барилгад шаардагдах зардлыг хий хэрэглэгчдээс гаргана. Хий дамжуулах технологийн холбооны барилгын бїрэлдэхїїнд тухайн орон нутгийн телефоны холбооны хэрэгсэлїїд тусгагдахгїй. 2. Шуурхай-їйлдвэрлэлийн телеграфийн холбоонд дамжуулах хоолойн удирдлагын автомат системийн хэрэгслийг ашиглана.

11.4. Технологийн холбооны гол шугамуудыг дамжуулах хоолойн нийт уртын дагууд ба хоолойн арматур болон тоног хэрэгслэлїїд бїхий хэсгїїдэд кабелийн эсвэл радиорелейний шугамаар гїйцэтгэнэ.

Холбооны холболтын шугамуудыг кабелийн болон радиорелений шугамаар, їйлдвэрлэлийн талбай, тосгон суурингуудын орон нутгийн холбооны сїлжээг кабелийн эсвэл агаарын шугамаар гїйцэтгэнэ.

Техник эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр холбооны шугамын тєрлийг сонгож авна. Онцгой тохиолдолд холбооны агаарын шугам хийхийг зєвшєєрнє.

11.5. Дамжуулах хоолойн технологийн холбоо нь шугамын ба станцын байгууламжаас бїрэлдэнэ. Шугамын байгууламжид гол шугам ба холбогч кабелууд, агаарын холбооны шугам, тосгон суурингуудын болон їйлдвэрлэлийн талбайн орон нутгийн холбооны шугам, тїїнчлэн їйлчилгээний бус єсгєгч цэгїїд багтана. Станцын байгууламжид холбооны їйлчилгээний занилаанууд, фидер-антейны системтэй радиорелейний станцууд болон эрчим хїчний байгууламж багтана.

11.6. Дамжуулах хоолойн холбооны зангилаануудыг дамжуулах хоолойн албаны дэвсгэр газарт, захиргаа техникийн барилгын єрєєнд,эсвэл тусгай барилга буюу блок-тусгаарласан єрєєнд байрлуулна. Їйлчилгээний ба їйлчилгээний бус станцтай радиорелейны технологийн холбооны цамхагуудыг компрессорын станц ба НПС-ийн эзэмшил дэвсгэрт байрлуулахыг зєвшєєрнє.

БНбД 44-01-08

63

11.7. Компрессорын станц ба НПС болон дамжуулах хоолойг дэс дараатай угсрах бол технологийн холбооны гол шугам ба цахилгаан хангамж болон холбооны зангилаануудыг байрлуулах байрыг бэлэн байдлаас шалтгаалан мєн дэс дараатай барьж бэлтгэнэ.

11.8. Кабелийн шугамын їйлчилгээгїй хїчитгэх байр, технологийн холбооны радиорелейний шугамуудын завсрын станцуудыг дамжуулах хоолойн дагуу холбооны аппаратын хэвийн ажиллагааг хангах газарт, холбооны шугамын барилгыг барих ашиглах боломжтой байхаар, байрлалыг сонгох хэрэгтэй. Гэхдээ єсгєгчийн хэсгийн урт ба нэрлэсэн уртын зєрїї нь хїлцэх хязгаарын дотор байхаар дамжуулах хоолойн шулуун хэсгїїдэд аль болохоор ойртуулахаас гадна хэрэглэж буй аппарат хэрэгслэлийн техникийн їзїїлэлтийг хангасан байвал зохино .

11.9. Технологийн холбооны кабелийн шугамуудыг хоолойгоор урсах бїтээгдэхїїний хєдєлгєєний дагууд дамжуулах хоолойн зїїн талд 500 мм хїртэлх голчтой хоолойд тэнхлэгээс нь 8 м-ээс багагїй зайд, 500 мм-ээс дээш голчтой дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс 9 м-ээс багагїй зайд тус тус угсарна.

Хэрэв холбооны кабелийг дамжуулах хоолойн баруун гаргах бол заавал зураг тєсєлд тусгагдсан байх шаардлагатай. Улсын ойн нєєцийн бїсэд холбооны кабелийг угсрахдаа дээр дурьдсан зайг дамжуулах хоолойн голчоос їл хамааруулан 6 м хїртэл ойртуулж болно. Уулархаг нутагт холбооны кабелийг угсрахдаа дамжуулах хоолойн голчоос їл хамааруулан хоолойн тэнхлэгээс 3 м-ээс багагїй зайд уулан талдаа тусдаа шуудуунд байрлуулна.

Нэг кабельтай технологийн гол шугамыг єєрчлєн тоноглож хоёр шугамтай болгоход хоёрдугаар кабелийг їндсэн кабелиас 3 м-ийн зайд, дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс 6 м хїртэлх зайд тус тус тавьж болно.

Шугаман телемеханикийн кабелийг холбооны кабельтай зэрэг угсрах бол тэдгээрийг нэг шуудуунд байрлуулах ба ємнє байсан холбооны шугамын кабелиас 3 м хїртэлх зайд байрлуулна. Энэ тохиолдолд кабелийг дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс 6 м хїртэлх зайд ойртуулж тавьж болно.

11.10. Технологийн холбооны кабелийн шугамыг дамжуулах хоолойноос 10 м-ээс дээш зайд холтгож угсрахад кабелийг аянганаас хамгаалах тусгай тєхєєрємж суурилуулах шаардлагатай.

11.11. Технологийн холбооны кабелийн шугамын зэврэлтийн цахилгаан химийн хамгаалалтыг дамжуулах хоолойны хамгаалалттай цуг хийхээр тусгана. Кабелийн шугамыг дамжуулах хоолойноос 40 м-ээс дээш зайтай хол угсрахад биеэ даасан хамгаалалт хийнэ.

11.12. Хєрсний шинж чанар болон хоолойг угсрах нєхцєлєєс хамааруулан дараахь тєрлийн кабелуудыг хэрэглэнэ. Їїнд:

- туузан ган хуягтай кабелийг бїх бїлгийн хєрсєнд, мєн усан замын тээвэргїй, сал урсгадаггїй, намуун урсгалтай, намаг балчигт идэгдээгїй алсуур налуутай тогтвортой эрэг голыг гатлуулах їед хэрэглэнэ. - тємєр утасан хуягтай кабелийг бїх бїлгийн хєрсєнд, цэвдгээс їїссэн хэв гажилттай хєрсєнд, эгц эрэгтэй, 2 м-ээс их гїнтэй намагтай огтлолцсон газруудад, усан сангуудад, уулын болон усан тээвэр ба сал урсгадаг голуудад (намагтай татмуудыг ороцуулаад), мєн нурж намагт идэгдсэн тогтворгїй эрэгтэй болон їет эвдэрсэн, усан тээвэргїй сал урсгадаггїй голыг огтлолцсон нутаг дэвсгэрїїдэд тус тус хэрэглэнэ.

БНбД 44-01-08

64

- металл бїрхїїлийн гадуур хуванцар тусгаарлагчтай кабелийг тїїний бїрхэвчийн материалд идэмхий нєлєє їзїїлэх ус буюу хєрсєнд хэрэглэнэ. Гадуураа нэмэлт хуванцар бїрхїїл бїхий ган хуягтай кабелийг тїїний хуягт идэмхий нєлєє їзїїлэх ус болон хєрсєнд хэрэглэнэ. Тїїнчлэн кабелийн дэлгэцийн їйлчлэлийг байнга хадгалах шаардлагатай їед хэрэглэнэ. - Хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй буюу нэмэлт экрантай кабелийг гадны цахилгаан соронзонд єртємтгий цахилгаан дамжуулагч шугамууд, хувьсах гїйдлийн цахилгаан галт тэрэгний зам, радиотехникийн тоног тєрєєрємж зэргийн зохих хэсэгт хэрэглэнэ.

11.13. Холбооны кабелийн хєрсєнд угсрах гїн нь: I-IV бїлгийн хєрсєнд 0.9 м, V ба тїїнээс дээш бїлгийн ил гарсан хадан тэсэлгээгээр буюу бутлагчаар ухаж бэлтгэсэн IV бїлгийн хєрсєнд 0.4 м байна. Гэхдээ 0.5 м-ийн гїнтэй сувагт 10 см-ийн зузаантай элсэрхэг хєрсєнд кабелийг суулгаж дээрээс нь 10 см-ийн зузаантай хєрсєєр хучна. V ба тїїнээс дээш бїлгийн хадан хєрсєнд янз бїрийн зузаантай ургамалт їе давхраа байвал, IV бїлгийн хєрсийг буталж буюу тэсэлгээний аргаар бэлтгэсэн тохиолдлуудад кабелийг хєрсєнд 0.6 м-ийн гїнд суулгана. Харин 0.7 м-ийн гїнтэй сувагт 10 см-ийн зузаантай элсэрхэг хєрсєн дээр кабелийг байрлуулан дээрээс нь мєн 10 см-ийн зузаантай хєрсєєр хучих шаардлагатай. Энэ тохиолдолд сувгийн гїн 0.5 м бол хадан хєрсєнд 0.4 м-ээс хэтрэхгїй.

Тайлбар: Усалгаатай газар тариалан, усан їзмийн тариалан, хєдєлгєєнт элсэрхэг хєрсєнд тавигдах холбооны кабелийн угсрах гїнийг сонгохдоо хєрсний эвдрэл болон газар тариалангийн ажлын явцад кабелийн бїрэн бїтэн байдал хадгалагдах нєхцєлийг хангах хэрэгтэй.

11.14. Технологийн холбооны кабелийн шугамын дараахь онцгой цэгїїдэд газар дээр таних тэмдэг бїхий заагч багануудаар тэмдэглэгдсэн байна. Їїнд:

- кабелийн газар доорх бїх холбооосуудад; - кабелийн шугам дамжуулах хоолойноос салж єсгєгчийн байранд хїрсэн цэгт; - кабелийн трассын эргэлтийн булан дээр; - тємєр зам, авто зам, усан саадууд, хїнс, ус дамжуулагч, цахилгааны ба холбооны агаарын болон кабелийн шугамуудтай огтлолцсон цэгїїдэд.

Харин хяналт-хэмжилтийн цэгїїдэд таних тэмдгїїдтэй багануудыг байрлуулах шаардлагагїй.

11.15. Хяналт-хэмжилтийн байрыг аль болохоор холбооны кабель болон дамжуулах хоолой хоёрт хамтад нь ашиглахаар тєлєвлєх хэрэгтэй.

Холбооны кабелийн технологийн шугамын їйлчилгээгїй єсгєгчийн байрыг дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс 10 м-ээс багагїй зайд байрлуулах ёстой. Дамжуулах хоолой хагарсан тохиолдолд нефть болон нефтийн бїтээгдэхїїн єсгєгчийн байрын єрєєнд орохоос сэргийлэх їїднээс єсгєгчийн байр байрлах талбайг нефтийн бїтээгдэхїїний трассын єндєржилтийн тївшингийн тэмдэгтээс дээш 0.3 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулна. Їйлчилгээгїй єсгєгчийн байрны хаалгыг дамжуулах хоолойн эсрэг талд хийнэ.

11.16. Кабелийн усан доорх шилжїїлгийн заагийг 6.3-р зїйлд заасан шаардлагуудыг їндэслэн тогтооно.

Инженер геологи ба гидрогеологийн нєхцєл, дамжуулах хоолойн голч, газар доорх сувгийг угсрах, тєрєєрємжлєх, технологийн онцлог, холбооны кабелийг угсрах хєдєлмєр аюулгїй байдал зэргээс хамааруулан нэг салаат дамжуулах хоолойн усан

БНбД 44-01-08

65

доорх шилжїїлгїїдэд холбооны кабелийг дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс 10 м-ээс багагїй зайд байрлуулна.

Хоёр болон тїїнээс олон салаатай усан доорх шилжїїлгїїдэд мєн тїїнчлэн усан доор урьдчилан бэлтгэсэн шуудуунд тавих онцгой тєвєгтэй нэг салаа шилжїїлгэд холбооны їндсэн кабелийг дамжуулах хоолойн їндсэн салааны шуудуунд, харин нєєц кабелийг дамжуулах хоолойн нєєц салааны шуудуунд голын урсгалын доор дамжуулах хоолойгоос 0.5 м-ээс багагїй зайд тус тус байрлуулна.

11.17. Тємєр ба автозамтай огтолцож буй дамжуулах хоолойнуудад хамгаалалтын тусгай хайрцаг (футляр) байхаар зураг тєсєлд тусгасан бол кабелийг дамжуулах хоолойн хамгаалалтын хайрцгийн гадна талд гагнах эсвэл суваг дотор байрласан ган хоолойд байрлуулна. Урьд угсарсан дамжуулах хоолойны холбооны кабелийг 100 мм-ийн голчтой асбестоцементен хоолойд, дамжуулах хоолойн гадна талын хамгаалалтын хайрцагнаас (футляраас) 8-аас 9 м-ийн зайтай, хоёр талын їзїїр нь шороон овоолгын ёроолоос 1 м-ээс багагїй урттай байхаар байрлуулна.

11.18. Холбооны кабель автозамтай огтлолцоход дамжуулах хоолойн шилжїїлэгийг хамгаалалтын хайрцаггїй хийхээр зураг тєсєлд тусгагдсан бол холбооны кабелийг 100 мм голчтой асбестоцементен хоолой дотор, дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс 8- аас 9 м зайд, хоолойн хоёр талын їзїїр нь шороон овоолгын ёроолоос 1 м-ээс багагїй урттай байхаар байрлуулна.

11.19. Хиймэл болон байгалийн саадуудыг давуулан угсарсан дамжуулах хоолойн газар дээрх шилжїїлэгийн холбооны кабелийг дамжуулах хоолойн хажуу гадаргууд хомутаар бэхэлсэн ган хоолойд эсвэл дамжуулах хоолойн тулгуурт бэхлэгдсэн даацын троссонд дїїжилж байрлуулна.

11.20. Холбооны кабель дангаараа тємєр зам, автозамыг огтлон гарах бол замын ховилын ёроолоос 0.8 м-ээс багагїй гїнд угсарна. Кабелийг механик гэмтэлээс сэргийлэх зорилгоор заын ховилын ёроолд хавтан дэвсэж нэмэлт хамгаалалт хийсэн їед дээрх зайг 0.4-єєс 0.5 м хїртэл багасгаж болно. Тємєр зам ба авто замтай холбооны кабель огтолцоход єнцєг 90° байх боловч 60° хїртэл багасгаж болно.

Холбооны кабель инженерийн сїлжээтэй огтлолцсон тохиолдолд тїїнийг асбестоцементен хоолой дотор угсарч тэдгээрийн босоо чиглэл дэх хоорондын зай нь доорх хэмжээнээс багагїй байна. Їїнд :

-хий ба нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойтой бол 0.15 м - инженерийн сїлжээтэй огтолцсон бол 0.15 м, - ус хангамж ба ариутгах татуургын сїлжээний хоолойноос дээш бол 0.15 м, - дулааны сїлжээнээс доош бол 0.15 м, - хїчний кабельтай огтолцсон бол- 0.15 м, - холбооны бусад кабельтай огтолцсон бол 0.1 м

11.21. Єсгєгчийн байрны алсын зайн тэжээлийн “дамжуулагч-газар” системийн шугамын нэмэх туйлын газардуулагч тєхєєрємжийг газар доорх металл байгууламжуудаас 19 дїгээр хїснэгтэд зааснаас багагїй зайд байрлуулна.

19 дїгээр хїснэгт

Алсын зайн тэжээлийн “дамжуулагч- газар” системийн хэлхээний ажлын гїйдэл, А

Газардуулгын тєхєєрємж ба газар доорх байгууламжийн хоорондох зєвшєєрєгдєх

хамгийн бага зай, м 0.25 0.50 1.00 1.50

15203040

БНбД 44-01-08

66

2.00 3.00-5.00

60 100

11.22. Алсын зайн тэжээлийн тєхєєрємжийн сєрєг туйлын газардуулгын тєхєєрєгийн газар доорх металл байгууламжуудын бїсэд усны шулуун шїїрїїл хэрэглэсэн їед 19-р хїснэгтэд заасан зайд байрлуулна.

11.23. Холбооны кабель угсрахад нэн хїндрэлтэй бєгєєд эдийн засгийн хувьд ашиггїй бїс нутагт радиорелейний шугамыг угсарна. Радиорелейний аппарат нь автоматаар ажиллах бєгєєд тухайлсан барилга шаардахгїй зєєврийн чингэлэгт байх ёстой.

11.24. Радиорелейний системийг дамжуулах хоолойн шугамын объектууд ба шугамын їйлчилгээний ажилтнуудын хооронд хоёр талын тогтвортой холбоог хангасан хэт богино долгионы радио холбоотой цогц байдлаар зохион байгуулна.

11.25. Радиорелейний шугамыг тєлєвлєхдєє дамжуулах хоолойн хэрэглээг бїрэн хангах тэжээлийн эх їїсвэрийг болон байгаа цахилгаан дамжуулах шугамыг бїрэн ашиглахаар бодолцох хэрэгтэй.

Радиорелейний шугамын завсрын їйлчилгээгїй станцын цахилгаан тєхєєрємжийн тэжээлд дамжуулах хоолойгоор тээвэрлэж буй бїтээгдэхїїнийг боломжийн хирээр ашиглах хэрэгтэй.

11.26. Технологийн холбооны агаарын шугамыг дамжуулах хоолойн зїїн гар талд бїтээгдэхїїний хєдєлгєєний дагууд дурын голчтой дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс 4.5 м-ээс багагїй зайд байрлуулна.

12. ШИНГЭРЇЇЛСЭН НЇЇРС-УСТЄРЄГЧИЙН ХИЙ ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ТЄЛЄВЛЄХ

11.1. С3 ба С4 болон эдгээрийн холимог тєрлийн нїїрс-устєрєгчийн хий, тогтвортой бус бензин, тогтвортой бус конденсат (цаашид ШНТХий гэж нэрлэх)-ыг тээвэрлэх хоолойнуудыг энэхїї нормын (2.1, 2.4, 2.5, 3.16, 3.17, 4.15-аас 4.17-р заалтаас бусад) хий дамжуулах хоолойд тавигдах шаардлагыг баримтлан зураг тєслийг зохионо.

Дээр дурдагдсан хоолойн зураг тєсєл зохиоход ШНТХий тєрлийн хий дамжуулах хоолойн талаар гарсан зохиох журмаар батлагдсан байгууллагын хэмжээний норм, норматив баримт бичгийн давхар мєрдєх хэрэгтэй.

11.2. ШНТХий тээвэрлэх хоолойг (цаашид дамжуулах хоолой гэнэ) тїїний голч, хоолой угсрах тєрєл зэргээс їл хамааруулан I зэрэглэл гэж авна. Дараахь нэр заасан газруудад угсрах дамжуулах хоолойнуудыг В зэрэглэлтэй гэж їзнэ. Їїнд:

- ерєнхий сїлжээний тємєр зам, I ба II зэрэглэлийн нийтийн хэрэглээний авто зам, хєлєг онгоц явдаг усан саадын шилжїїлэгийн 2 талаас нийлэх урт нь 20-р хүснэгтэд заасан утгаас багагүй бол эдгээрийг дайруулан тавьсан шилжүүлгүүд; - НПС-ийн эзэмшил газарт болон барилга дотор тавьсан дамжуулах хоолой; - 12.6-р зүйлд заасан хэсэгт тавих дамжуулах хоолой; - норм дїрэмд зааснаар норматив зайг нь багасгаж болох хэсэгт тавих дамжуулах хоолой.

БНбД 44-01-08

67

11.1. Газар доор угсрах дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс хот болон хїн ам суурьшсан газар, барилга байгууламж хїртэлх зайг дамжуулах хоолойн голч, объектийн ач холбогдлын зэрэглэл, тїїний уртын хэмжээ, газрын хотгор гїдгэр, ШНТХийн тєрєл, шинж чанар (эдгээр объектуудын аюулгїй байдлыг хангах їїднээс буцлах температур орно) зэргээс хамааруулан 20 дугаар хүснэгтэд зааснаас багагүйгээр авна.

20 дугаар хїснэгт

Барилга байгууламж, объектууд

Доорхи нэрлэсэн голч (мм)-той дамжуулах хоолойн тэнхлэг хїртэлх хамгийн бага зай,

м 150мм 150-300мм 300-400мм

1 2 3 4 1.Хотууд, хот маягийн суурин 2000 3000 5000 2.Хєдєєгийн суурин, дундын эзэмшлийн цэцэрлэгтэй жижиг байр, зуслангийн хотхон, тусдаа орших їйлдвэрлэл, хєдєє аж ахуйн газрууд, хїлэмжийн байртай аж ахуйн газрууд, шувуун фабрик, сїїний їйлдвэр, ашигт малтмалын ил уурхай, автомашины гараж ба ил зогсоол (20-иос дээш автомашинтай), хїн ам олноор цугларсан тусдаа орших барилга байгууламжууд (сургууль, эмнэлэг, клуб, вокзал гэх мэт), 2 ба тїїнээс олон давхар бїхий орон сууцны барилга

1000 2000 3000

тємєр замын єртєє, нисэх онгоцны буудал, гол мєрєн, нуурын хєлєг онгоцны боомт зогсоол, усан цахилгаан станц, тэнгис, гол мєрний I-IV зэрэглэлийн усан тээврийн зориулалттай гидротехникийн байгууламжууд

1000 2000 3000

ерєнхий сїлжээний тємєр зам ба нийтийн зориулалттай I-р зэрэглэлд харъяалагдах автозам

1000 2000 3000

ерєнхий сїлжээний тємєр зам ба нийтийн зориулалттай I, II зэрэглэлийн автозамын гїїр

1000 2000 3000

тїргэн гал авалцдаг ба шатамхай шингэний болон хий хадгалах 1000 м 3 , тїїнээс дээш багтаамжтай агуулахууд

1000 2000 3000

Автомашин цэнэглэх станц, юүлэх станц, тємєр замын тавцангууд

1000 2000 3000

Холбоо харилцааны ба бусад байгууллагын олон сувагтай радиорелений холбооны шугамын байгууламж болон цамхаг

1000 2000 3000

Төв дамжуулах хоолойнуудын насосны станц, компрессорын станц, НПС-ийн нутаг дэвсгэр дэх телевизийн цамхагууд

1000 2000 3000

35, 110, 220кВ хїчдэлтэй цахилгаан станцын дэд єртєє болон бусад хэрэглэгчдийн ил хуваарилах тєхєєрємжїїд

1000 2000 3000

3. Хоёр хїртэлх давхар орон сууцны тусдаа барилгууд, оршуулгын газар (ажиллагаатай), хєдєє аж ахуйн ферм, газар тариалангийн талбайнууд

300 500 800

Усан толио нь 25 м ба тїїнээс дээш єргєнтэй гол, хєлєг онгоц явдаг гол, суваг, ундны усны болон загасны аж ахуйн зориулалтаар ашигладаг нуур цєєрєм

300 500 800

цэвэрлэх байгууламж, байнгын хїн ажилладаг ус дамжуулах болон ариутгах татуургын насос станц

300 500 800

нийтийн эзэмшлийн II ба III зэрэглэлийн автозам 300 500 800

йлдвэрїїдийн газар тємєр зам, III зэрэглэлийн нийтийн эзэмшлийн авто зам, IV ба V зэрэглэлийн

300 500 800

БНбД 44-01-08

68

авто замын 20м-ээс дээш алгасалтай гүүрүүд

4.Үйлдвэрийн газрын тємєр замууд 150 200 300 Нийтийн эзэмшлийн IV ба V зэрэглэлийн авто зам, тухайн дамжуулах хоолойн завсрын насосны станцын нутаг дэвсгэр

150 200 300

Тусдаа орших сууцны бус ба туслах чанарын барилга байгууламжууд, засварын бригадын дулаацах цэгїїд, нисдэг тэрэгний зогсоол ба нисдэг тэрэг буух тїр талбай, дамжуулах хоолойн технологийн холбооны барилга байгууламжууд ба цамхаг (Энэ хїснэгтийн 8-р зүйлд заасан цамхагаас бусад), гараж болон ил зогсоолууд (20- иос цєєнгїй автомашинтай)

150 200 300

5.Єрємдєж буй буюу ашиглаж байга нефтийн, хийн, єрємдмєл цооногийн амсрууд

75 100 150

6. Тэсэрч дэлбэрдэг болон тэсрэх аюул бїхий бодис хадгалдаг агуулах, тэсэлж олборлодог ашигт малтмалын ил уурхай, шингэрїїлсэн шатдаг хийн агуулах, тэдгээрийн хамгаалалтын зурвас, тусгай зориулалтын їйлдвэр байгууламж

Улсын хяналтын газар болон оролцогч бусад байгууллагуудтай зєвшєєрєлцєж

тогтооно.

7. Дамжуулах хоолойтой зэрэгцїїлж тавьсан ялангуяа давчуу тайлбай дахь єндєр хїчдлийн цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, дамжуулах хоолойтой огтлолцсон єндєр хїчдлийн цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын тулгуурууд

БД 43-101-03 дїрмийн дагуу

8.Дамжуулах хоолойн цєєн сувагчлалтай їйлчилгээний бус радио холбооны цамхагууд

15 15 15

9.Чиг шугам дагуух замын гарцууд 15 15 15

Тайлбар: 1. Техник эдийн засгийн їндэслэлээр экологийн аюулгїй байдал, ашиглалтын їеийн

найдвартай ажиллагааг хангаж байвал доор дурдагдсан техникийн шийдийг биелїїлэхийн тулд хїснэгтийн 1, 2-р зүйлд заасан зайг багасгахыг зєвшєєрнє.Үүнд:

- хоолойг хоолойтой холбох тєрлєєр тавигдсан дамжуулах хоолойд 50%-иас ихгїй - хаалтын хийцїїдийн хоорондын нормын зайг 2 дахин багасгах (5км хїртэл) буюу 20%-с ихгїй, 4 дахин багасгах буюу 30% ихгїй -шингэрдэг хий тээвэрлэхэд їед хийн бїрэлдэхїїний 10% багагїй хувь нь пропан ба єєр

тєрлийн бага температурт орших бїлгїїд байвал 50%-иас ихгїйгээр Дээр дурдагдсан бїх тохиолдлуудад дамжуулах хоолойгоос хий юмуу шингэн алдагдахад автоматаар хаагддаг байхаар урьдчилан арга хэмжээг авсан байвал зохино. Мєн 2 жилд нэгээс цєєнгїй удаа хяналтын үл эвдэх аргаар сорил тавьж шалгана. Дамжуулах хоолойн дээр дурдагдсан хэсгїїдийн найдваржилтын итгэлцїїрийг 1.1-ээр, харин дотоод даралтаас ирэх ачааллын найдваржилтын итгэлцїїрийг 1.15-аар тус тус авна.

2. III тєрлийн намагтай газар нэг овоолгонд дамжуулах хоолой болон холбооны кабелийг цуг угсрах үед 9-р зүйлд заасан зайг 5 м хїртэл багасгаж болно.

3. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс барилга,байгууламж хїртэлх хамгийн бага зайн итгэлцїїрийг 1, 2, 5-р зїйлд 1-ээр, 4-р зүйлд 1.5-аар тус тус авна. Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн хамгийн бага зайг 1-р зүйлд заасан газар доор угсрах дамжуулах хоолойнхтой ижил хэмжээгээр багасгаж авч болно.

4.ШНТХийгг дамжуулах хоолой нь нисэх онгоц бууж суух талбайн хязгаарын гадна байрлана. 5. 4-р хүснэгтийн 1-3 тайлбар нь энэ хїснэгтэд мөн хамаарна. 6. Налуу ихтэй буюу уул толгодтой нутаг дэвсгэрт угсарсан дамжуулах хоолойгоор

шингэрдэг хий, шатдаг хий тээвэрлэхэд дээрх бїтээгдэхїїн тархах ба дэлбэрэлтийн долгионд байгалийн саад тээглэх учир хїснэгтэнд єгєгдсєн дамжуулах хоолойн тэнхлэгээс тухайн объект хїртэлх зайг 50% хїртэлх хувиар багасгаж болно.

7. Техник эдийн засгийн їндэслэлээр ашиглалтын їеийн найдваржилт болон экологийн аюулгїй байдлыг хангаж байвал хїн амын тєвлєрєл багатай нутаг дэвсгэрт угсрах дамжуулах хоолой болон хоолойн урт 100 км байх тохиолдолд дамжуулах хоолойн голчийг 400мм-ээс дээш

БНбД 44-01-08

69

хэмжээгээр ихэсэхийг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд барилга объект хїртэлх зайг тооцооны їндсэн дээр тогтоох бєгєєд 20-р хїснэгтэд зааснаас багагїйгээр авна.

8. Шинээр барих ба шинэчлэх нийтийн эзэмшлийн зориулалттай авто замыг ашиглаж байгаа дамжуулах хоолойтой огтлолцуулахад тэр хэсэгт 12.2-р зүйлд заасаны дагуу дамжуулах хоолойд нэмэлт тоног хийж өгнө.

12.4. Дамжуулах хоолойг суулгах гїн нь хоолойн дээд ирмэг хүртэл 1.5 м-ээс багагїй байна.

12.5. 150 мм ба түүнээс бага голчтой хэд хэдэн дамжуулах хоолойг нэг зэрэг нэг сувагт тавихдаа єєр хооронд нь 0.5 м-ээс багагїй зайтай байрлуулна. Энэ тохиолдолд тухайн объектоос тїїнд хамгийн ойр орших дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 150 мм голчтой дамжуулах хоолойнхтой адил авна.

12.6. 20 дугаар хїснэгтын 1-ээс 4-р зүйлд заасан хїн ам тєвлєрсєн цэгїїд болон барилга байгууламжтай ижил тївшинд буюу тїїнээс дээш тївшинд угсрах дамжуулах хоолойн хэсгїїд тавигдасан бєгєєд дамжуулах хоолой дахь обеъктын проекц ба тїїнд нийлэх хоолойн хоёр талын урт 20 дугаар хїснэгтэд заасан харгалзах хамгийн бага зайтай тэнцїї урттай байвал уг хоолойг В зэрэглэлд хамааруулна.

Дээр дурдсан дамжуулах хоолойн чиглэлийн дагууд тїїнээс бїтээгдэхїїн алдагдах тохиолдолд байгалийн ямар нэгэн саад байхгїй бол шингэрүүлсэн хийг аюулгїй газар луу зайлуулахад зориулж тусгай суваг тусгах хэрэгтэй.

12.7. Дамжуулах хоолойн тоног тєхєєрємжийн хаалтны арматурыг 4.12-р зүйлд зааснаар I зэрэглэлийн талбайн захад байрлуулна.

12.8. Шулуун хаалтанд худаггїй тєхєєрємжид зориулсан жийргэвчгїй хийцтэй арматурыг авах шаардлагатай.

12.9. Хаалтны бїтээцийг гангаар хийж дамжуулах хоолойтой гагнаасаар холбоно. Зєвхєн засварын ажлын їед ашиглагдах тєхєєрємжїїдтэй холбогдох дамжуулах хоолойнуудад хавчуургатай арматур хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Хаалтны бїтээцїїд нь битїїмжлэлийн I-р ангид багтана.

12.10. Дамжуулах хоолойд суулгасан шулуун хаалтны хоорондын зай 10 км-ээс ихгїй байх ёстой.

12.11. В ангилалын хэсгїїдийн хилийн зааг дээр суурилуулах шулуун хаалтны бїтээц ба хаалтын бїтээцїїд нь технологийн зураг тєсєл зохиох нормын дагуу алсын зайн удирдлагын системтэй байх ёстой. Энэ тохиолдолд 12.6-р зүйлд дурдсан газруудад шингэрүүлсэн хий алдагдах їед хаалт автоматаар хаагддаг байхаар тєлєвлєнє. Дамжуулах хоолойн бїтээгдэхїїний алдагдлыг илрүүлэх аргуудыг технологийн тєслийн нормын дагуу тусгах хэрэгтэй.

12.12. Параллель байрлалтай дамжуулах хоолойнуудын шулуун хаалтны бїтээцийн зангилаануудыг єєр хооронд нь 50 м-ээс багагїй зайтай сєєлжїїлэн угсарна.

12.13. Шулуун хаалтны бїтээцийн зангилаа бїр нь 100-150 мм-ийн голчтой хоолойд бэхлэгдэнэ. Ингэснээр шингэрүүлсэн хийг нэг газраас нєгєє рїї шахах, тээвэрлэх мєн хаягдал боловсруулах тєхєєрємжийг ажиллуулах нєхцлийг хангана.

12.14. Шингэрүүлсэн нїїрс-устєрєгчийн хий дамжуулах хоолойн тємєр зам, автозамын огтлолцол дахь шилжїїлэгчийн гадуур хийсэн гэр хоолой гоожсон бїтээгдэхїїн цуглуулах зорилгоор худаг хийхийг хориглоно.

БНбД 44-01-08

70

12.15. 150 болон тїїнээс дээш голчтой дамжуулах хоолойнууд нь цэвэрлэх тєхєєрємжийг хүлээн авах гаргах зангилаатай байх ёстой.

Энэ зангилаануудыг дамжуулах хоолой чиг шугам дагуугийн зүсэлтээс хамааруулан зураг төслөөр тогтоох ба бие биенээсээ 100 км-ээс ихгїй зайтай байрлуулна. Дамжуулах хоолойнуудыг паралелиар тавихад хїлээн авах ба гаргах оношлох зангилаанууд нь бие биенээсээ 150 м зайтай сєєлжлєн байрлана. Эдгээр зангилааны хїлээн авах ба гаргах оношлох тєхєєрємжийг хий дамжуулах хоолойноос салгах ажлыг технологийн зураг тєсєл зохиох нормын дагуу гїйцэтгэнэ.

12.16. Дамжуулах хоолойн цэвэрлэх тєхєєрємжийн хїлээн авах болон гаргах зангилаагаар тоноглогдсон бїх элементїїд нь адил тэнцїї нэвтрүүлэх чадвартай байна.

12.17. Цэвэрлэх тєхєєрємжийн хїлээн авах ба гаргах зангилаануудын хаалтын элементїїдийн алсын зайн удирдлагатай цэгїїд нь дараахь байдлаар тодлорхойлох радиустай хилээс гадагш байрлана. Энэ хил хязгаарыг 20-р хїснэгтийн 3-р зүйлд заасан зайтай тэнцїїгээр авна.(гаргах зангилааг цэвэрлэх тєхєєрємж хєдєлгєєний чиглэлийн дагууд, хїлээн авах зангилааг цэвэрлэх тєхєєрємжийн хєдєлгєєний эсрэг чиглэлд авна.)

12.18. Барилга, байгууламжаас 2000 м-ээс багагїй зайд орших насосны станцуудыг эдгээр обеъкттой харьцуулахад нилээд нам дор газарт байрлуулна.

12.19. Толгойн насосны станцуудыг нийлїїлэгч їйлдвэрийн талбай дээр байрлуулж тэдний эзэлхүүний сав, эрчим хїч ба ус хангамжийн сїлжээ, тэдгээр байгууллалын туслах албадыг ашиглана.

12.20. Завсрын насосны станцуудыг технологийн тєслийн нормын шаардлагыг дагуу олгосон тусгай нутаг дэвсгэрїїдэд байрлуулна. 200 м-ээс дээш єргєнтэй голыг давуулсан шилжүүлгийн өмнө насосны станц байрлуулахыг хориглоно.

12.21. Хїн ам тєвлєрсєн цэгїїд болон тусдаа орших барилга байгууламжаас насосны станц хїртэлх хамгийн бага зайг 20-р хїснэгтэд заасны дагуу уг насосны станцад хамаарах дамжуулах хоолойнхтой ижлээр авна.

12.22. Сорох болон шахах коллекторын насосны гаргалга дээр байгаа хаалтын бїтээцийг алсын зайн удирдлагын системтэйгээр тєлєвлєх бєгєєд тїїнийг шуурхай ажлын їед насос станцын байшин дотор, ослын їед салгуурыг насосын барилгын хананаас 3 м-ээс багагїй зайтай буюу 50 м-ээс ихгїй зайд байрлуулна.

12.23. Насосны станцын дамжуулах хоолойнууд ба насос болон резервуарыг їлээлгэх хийг шатаах бамбар нь 10 м-ээс багагїй єндєртэй байх ёстой бєгєєд хамгийн ойр орших барилга байгууламж, насосны станцын аппарат буюу машин хїртэлх зайг дулааны урсгалын зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хамааруулан тогтооно. Гэхдээ 60 м-ээс багагїй байна.

12.24. Їйлдвэрлэлийн талбай доторхи насос станцын дамжуулах хоолойнуудыг газар дээр тусдаа байрласан тулгуурууд эсвэл тавцан дээр байрлуулна. Энэ тохиолдолд сорох хоолойнуудыг насос руу налуутай, шахах хоолойд бол насосноос налуу байхаар тус тус байрлуулна. Дамжуулах хоолойны бїтээгдэхїїн чєлєєтэй урсахад саад болох босоо хавтгайд тахийлгалт гаргаж болохгїй.

12.25. Завсрын насос станцыг дамжуулах хоолойтой холбох зангилаа нь дамжуулах хоолойн ажиллагааг зогсоохгүйгээр тїїнээс насосын станцыг салгахад зориулсан алсын удирдлагатай арматураар тоноглогдсон байх ёстой.

БНбД 44-01-08

71

12.26. Дамжуулах хоолойн дурын цэгт харгалзах хамгийн бага даралт нь (хоёр фазтай урсгал їїсэхээс сэргийлэх зорилгоор) бїтээгдэхїїний уурын харимхай чанараас 0.5 МПа (5кгс/см 2 )-аар дээш байх ёстой.

12.27. Ерєнхий сїлжээний тємєр замтай дамжуулах хоолой огтолцоход тїїний шилжїїлэг гарцуудад таних тэмдэг тавих шаардлагатай эсэхийг тээврийн асуудал эрхэлсэн төрийн тєв байгууллагын зєвшєєрлєєр шийдвэрлэнэ.

12.28. Шингэрүүлсэн нүүрс-устөрөгчийн хийг тээвэрлэх процессйн автоматжуулалт, аюулгүй ажиллагаа болон удирдлагын системийг технологийн зураг тєслийн нормын дагуу төлөвлєнө.

12.29. Шингэрүүлсэн хий дамжуулахад зохих журмаар батлагдсан тусгай техникийн нєхцєлөөр бэлтгэсэн хоолойг хэрэглэнэ.

12.30. Хєдєє хээрийн болон ойн замыг єнгєрєн гарсан шилжүүлгүүдэд дамжуулах хоолойг гэмтлээс хамгаалах арга хэмжээг авбал зохино. (хамгаалалтын металл ховдилд тавих, дамжуулах хоолойг тємєрбетон хавтангаар хучих г. м арга хэмжээ авах)

12.31. Усан онгоц болон сал урсгадаг усан саадыг давуулан тавьсан дамжуулах хоолойн газар доогуур тавьсан шилжүүлгүүдийг “давхар ханатай хоолой” гэсэн бүтээцээр хийнэ.

13. МАТЕРИАЛ БА ЭДЛЭЛ

НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ

13.1. Төв дамжуулах хоолойг барьж байгуулахад хэрэглэх материал эдлэлїїд нь їндэсний стандарт, техникийн нєхцєл болон зохих журмаар батлагдсан бусад норм, нормативын баримт бичгүүдын ба энэхүү нормын шаардлагыг заавал хангасан байх ёстой.

13.2. Холбоо, цахилгаан хангамж, автоматжуулалт, ус хангамж, ариутгах татуургын болон технологийн дамжуулах хоолойнуудыг барьж байгуулахад зориулсан материал, эдлэлїїдийг тухайн барилга байгууламжийн барилгын норм ба дүрмээр сонгон авах хэрэгтэй.

ХООЛОЙ БА ХОЛБОГЧ ЭД АНГИУД

13.3. Төв дамжуулах хоолойн барилгад оёдолгүй, цахилгаанаар гагнасан шулуун ба спираль оёдолтой ган хоолойнуудыг бусад тусгай зориулалтын бүтээцэд 500 мм ба түүнээс бага голчтой тайван ба хагас тайван нүүрстөрөгчтэй болон бага чанаржуулсан гангаар хийсэн хоолойнуудыг, 1020 мм хүртэл голчтой тайван ба хагас тайван аргаар боловсруулсан хїчилтєрєгчийн ган ба бага чанаржуулсан гангаар хийсэн хоолойнуудыг, 1420 мм хїртэл голчтой бол дулаан болон дулаан-механикийн аргаар бэхжїїлсэн бага чанаржуулсан гангаар хийсэн хоолойнуудыг тус тус хэрэглэнэ.

Оёдолгїй хоолойг техник эдийн засгийн үндэслэлээр В бүлгийн ГОСТ 8731-87, ГОСТ 8732-78, ГОСТ 8733-87, ГОСТ8734-75 болон эдгээртэй дїйцэх олон улсын ба їндэсний стандарт, 800 мм ба түүнээс доош голчтой цахилгаанаар гагнасан ган хоолойг ГОСТ 20295-85 ба зохих журмаар батлагдсан техникийн нөхцлөөр, харин

БНбД 44-01-08

72

800 мм-аас дээш голчтой бол 13.4-13.17-р зүйлд заасан шаардлагыг хангахуйцаар сонгон авна. Энэхүү бүлгийн зохих шаардлагыг хангасан импортын хоолойг хэрэглэхийг зөвшөөрнө.

13.4. Гагнаасан холбоосонд хоолойн їндсэн металлтай тэнцїї бат бэхтэй хоолой хэрэглэнэ. Гагнаасны оёдол нь нягт бєгєєд хайлаагїй хэсэггїйгээс гадна хоолойн уртын дагууд болон гїнд ан цав болон цууралт байх ёсгїй.

13.5. Хоолойн їзїїрийн 200 мм-ээс багагүй уртад гадна голчийн нэрлэсэн хэмжээнээс хїлцэх алдаа нь 800 мм ба түүнээс бага голчтой төв дамжуулах хоолойд бол улсын стандартад заасан хэмжээнээс хэтрэхгүй байвал зохино. Харин 800 мм- ээс дээш голчтой бол ±2мм-ээс хэтрэхгүй байна.

Хоолойн тєгсгєлїїдийн зуйван байдал 1%-иас хэтэрч болохгїй. (нэг огтлол дахь хамгийн их болон хамгийн бага голчуудын ялгаврыг нэрлэсэн голчид хуваасан харьцаа) Хоолойн зузаан 20 мм ба тїїнээс дээш бол зуйван байдал нь 0.8%-иас хэтэрч їл болно.

13.6. Хоолойн 1 м уртад тїїний муруйлт нь 1.5 мм-ээс хэтрэхгїй, харин ерєнхий муруйлт нь хоолойн уртын дагуу 0.2%-иас ихгїй байх ёстой.

13.7. Їйлдвэрээс нийлүүлж байгаа хоолой 10.5 -11.6 м-ийн урттай байх ёстой.

13.8. Урсгалын хязгаарыг түр эсэргүүцэлд харьцуулсан харьцаа нь доор өгөгдсөнөөс багагүй байх гангаар хоолойг хийнэ.Үүнд:

- нїїрстєрєгчит ганд -0.75 -бага чанаржуулсан хэвшүүлсэн ганд - 0.8 -дисперси хатуурсан хэвшүүлсэн ба дулааны бэхжилттэй ганд-0.85 - хяналттай цувимал ганд (їїнд Бейнитийн аргаар хатаасан ган) -0.9 байна.

1020 мм ба тїїнээс дээш голчтой хоолойг физикийн үл эвдэх туршилтаар 100 % хянасан хуйлмал ган, хуудсаар хийнэ.

13.9. Тав удаагийн сорьцны хоолойн металлын харьцангуй уртсалт доор єгєгдсєн хувиас багагїй байна. Їїнд:

-588.4 МПа (60кгс/мм 2 ) хїртэлх тїр эсэргїїцэлтэй хоолойд- 20% -637.4 МПа (65кгс/мм 2 ) хїртэлх тїр эсэргїїцэлтэй хоолойд- 18% -686.5 МПа (70кгс/мм 2 ) ба түүнээс дээш тїр эсэргїїцэлтэй хоолойд- 16% байна.

13.10. Шарпийн сорьц дахь цохилтын зуурц болон 6 мм ба тїїнээс их зузаантай хоолойн їндсэн металлын хугарал дахь цуулдасын хувь нь 21-р хїснэгтэд заасан шаардлагуудыг хангасан байвал зохино.

Цохилтын зуурцыг 11-13 төрлийн сорьцад ГОСТ 9454-78-аар тодорхойлно.

БНбД 44-01-08

73

21-р хїснэгт

Хоолойн нэрлэсэн голч, мм

Ажлын даралт, МПа (кгс/мм 2 )

ашиглалтын їеийн дамжуулах хоолойн ханын хамгийн бага

температуртай адил температур дахь ГОСТ 9454-78-аар

тодорхойлогдох 11-13 тєрлийн сорьцын цохилтын зуурц доорхоос

багагїй Дж/см 2 ,(кгс/см 2 )

Ашиглалтын їед хий дамжуулах хоолойн ханын

хамгийн бага температуртай ижил температурт байгаа

DWTTсорьцын хугарал дахь цуулдасын хувь,%, доорхоос

багагїй 500 хїртэл

500-600

700-800

1000

1000 1000 1200

1200 1200 1400 1400

10 ба тїїнээс бага 10 ба тїїнээс бага

(100 ба тїїнээс бага) 10 ба тїїнээс бага

(100 ба тїїнээс бага) 5.5 ба тїїнээс бага (55 ба тїїнээс бага)

7.5(75) 10.0(100)

5.5 ба тїїнээс бага (55 ба тїїнээс бага)

7.5(75) 10.0(100) 7.5(75)

10.0(100)

24.5 (2.5) 29.4(3.0)

29.4(3.0)

29.4(3.0)

39.2(4.0) 58.8(6.0) 39.2(4.0)

58.8(6.0) 78.4(8.0) 78.4(8.0)

107.8(11.0)

- -

50

50

606060

70808085

Тайлбар: Шингэн бїтээгдэхїїн тээвэрлэж байгаа дамжуулах хоолойн хугарал дахь цуулдсыг тооцохгїй.

Хий дамжуулах хоолойн металлын хугаралд дахь цуулдасын хувийг нягт зузааруулсан доорх єндөртэй сорьцуудаар тодорхойлно.Үүнд:

- хоолойн ханын нэрлэсэн зузаан нь 10 мм ба тїїнээс их бол сорьцын єндрийг 75 мм-ээр - хоолойн ханын нэрлэсэн зузаан нь 10 мм-ээс бага бол сорьцын єндрийг 50 мм-ээр тус тус авна.

Менажийн сорьцад цохилтын зуурцыг -40°С температурт, Умард хязгаарын бїс нутгуудад -60°С температурт тус тус тодорхойлж хоолойн ханын зузаанаас хамааруулан 22-р хїснэгт єгєгдсєний дагуу авна.

Дулаанаар бэхжїїлсэн ган болон хяналтын цувилттай гангаар хийсэн хоолойн үндсэн металлын цохилтын зуурцыг менажийн сорьцоор заавал тодорхойлох шаардлагагүй. Менажийн сорьцоор цохилтын зуурцыг тодорхойлох үндсэн металлын сорьцыг ГОСТ9454-78-аар 1-3 тєрлөөр бэлтгэнэ. Гагнааст холбоосын сорьцыг ГОСТ 6996-66-аар бэлтгэнэ.

13.11. Цагирган гагнааст холбоосыг жацтай гар болон автомат нуман гагнуураар гїйцэтгэх ёстой. Гэхдээ хамгаалалтын хийн механикжсан орчинд эсвэл єєрөө хамгаалах нунтагтай механикжсан гагнуурын утастай гїйцэтгэнэ. Тїїнчлэн хайлуулж гагнах цахилгаан контактын арга хэрэглэж болно. Хоолойн ган нь нуман буюу цахилгаан контактын аргаар сайн гагнагддаг байх ёстой.

Бага нїїрстєрєгчтэй ба бага чанаржуулсан ганг халуунаар бэхжүүлсэн, хэвшрүүлсэн,дулааны бэхжилттэй зэрэг бэлтгэсэн нөхцөлөөс үл хамааран металлын нүүрстөрөгчийн эквивалент чанар [ ] Ý Ñ -г дараахь томъёогоор тодорхойлоно.Үүнд:

[ ] ( ) Â N Ñ N T V Ì Ñ Ì Ñ Ñ i u b i r n

Ý 15 15 5 6

0 + +

+ + + + +

+ + = ∑ , (64)

БНбД 44-01-08

74

Энд: Ñ , n Ì , r Ñ , 0 Ì , V , b N , i T , u Ñ , i N , Â - нїїрстєрєгч, марганц, хром, молибден,

ванади, ниоби, титан, зэс, никель, бор зэргийн хоолойн гангийн металлын бүтэц дэхь агууламж, массын хувь,%-иар

22-р хїснэгт

Холбогч эд ангиуд болон хоолойн ханын нэрлэсэн

зузаан, мм

Умард хязгаарын нутаг дэвсгэрт -60°С, бусад бїс нутагт -40°С температурт ГОСТ9454-78-аар 1-3 тєрлийн сорьц дахь цохилтын

зуурц, дж/см 2 (кгсм/см 2 ) їндсэн металлд Эд ангиуд болон

хоолойн гагнааст холбоосонд Хоолойд Холбогч эд ангиудад

6-10 10-аас15 хүртэл

15-25

26-30 31-45

29.4(3) 39.2(4) 49.0(5)

58.8(6) -

29.4(3) 29.4(3) 29.4(3)

39.2(4) 49.0(5)

24.5(2.5) 29.4(3)

хоолойн гагнааст холбоосонд-39.2(4)

эд ангиудын гагнааст холбоосонд-29.4(3)

39.2(4) 39.2(4)

Нїїрстєрєгчлєг маркийн ганд (жишээлбэл: Ст.3 ба 10, 20 болон бага сайжруулсан ган, мөн цахиурт марганцын системээр сайжруулсан тухайлбал: 17ГС, 17Г1С, 09Г2С гэх мэт маркуудын ган), нүүрстөрөгчийн эквивалентын хэмжээг дараахь томъёогоор тодорхойлно.

[ ] 6 n

Ý Ì Ñ Ñ + = , (65)

Энд: Cu,Ni,Cr - хоолойн гангийн орцын найрлаганд нэмэлт маягаар ордог хольц учраас тооцоонд тусгахгїй байж болно. [ ] Ý Ñ -ийн хэмжээ 0.46-гаас хэтэрч болохгїй.

Нїїрстєрєгчийн эквивалент чанарын бодит хэмжээг гэрчилгээн дээр бичиж хоолой бїр дээр тэмдэг дарна.

13.12. Хоолой їйлдвэрлэх явцад металлын налархай хэв гажилт 1.2%-иас их байж болохгїй.

13.13. Хоолойн металлд ан цав, цоорхой єрємтєх гэх мэт согог байж болохгїй бєгєєд аль ч чиглэлд 80 мм-ээс дээш урттай үет давхрага байж болохгїй. Хоолойн їзїїрээс 25 мм-ийн єргєнтэй зурвасд үет давхарга ямарч хэмжээ байж болохгїй. Хоолойн ан цаваас бусад гадаад согогийг засахаар цэвэрлэгээ хийсний дараа хоолойн ханын нимгэрэлт хїлцэх хязгаараас давж гарахгїй ёсгїйг анхаарах хэрэгтэй.

13.14. Хоолойн гагнааст холбоосны оёдол нь їндсэн металлаас гагнах металлд хурц єнцєггїй, алгуур шилжижихолбогдсон бгєєд хоолой сунаагїй, хайлаагїй завсар гараагїй, тэнхлэг гажилтгїй бєгєєд гагнаасаас їїдэлтэй бусад согоггїй байх ёстой. Гадна оёдлыг 10 мм ба түүнээс бага зузаан ханатай хоолойд 0.5-2.5 мм-ийн хязгаарт, 10 мм-ээс дээш зузаан ханатай хоолойд 0.5-3.0 мм-ийн хязгаарт тус тус ихэсгэн хїчитгэж болно. Дотор оёдлын єндрийг 0.5 мм-ээс ихгүйгээр өндөрсгөнө. Їйлдвэрийн гагнааст оёдлуудын гадна ба дотор талын їеүдийн шилжсэн хэмжээ нь хоолойн ханын нэрлэсэн зузаан нь 16 мм хїртэл бол ханын зузааны 20%-иас, нэрлэсэн зузаан нь16 мм-ээс дээш бол ханын зузааны 15%-иас хэтрэх ёсгїй.

200 мм-ийн урттай, гагнаасан холбоостой хоолойн тойргын хазайлт хоолойн нэрлэсэн голчийн 15%-иас хэтэрч болохгїй.

БНбД 44-01-08

75

Гагнах зах ирмэгийн шилжилт хоолойн ханын нэрлэсэн зузааны 10%-иас хэтэрч болохгїй.

13.15. Хоолойн їзїїрїїд єєгїй тэгш тайрагдсан байх ба гагнах ирмэгийн хэлбэрийг зохих журмаар баталсан техникийн нєхцєлєєр тодорхойлно. Хоолойн тайрсан ирмэгийн налуу 2 мм-ээс ихгүй байна.

13.16. Хоолой бїрийг їйлдвэрлэгч 20 сек-ээс багагїй хугацааны турш гидростатик даралтаар шалгах бєгєєд энэ даралт Рn,МПа нь норматив урсалтын хязгаарын 95%- тай тэнцэх хэмжээгээр хоолойн хананд їїсэх цагираг хїчдлээс багагүй байх ёстой.

Їйлдвэрлэгчийн туршилтын даралт шаардлагатай хэмжээнээс бага байвал гидравликийн туршилт хийх боломжтой даралтаар буюу норматив урсалтын хязгаарын 95%-тай тэнцїї хэмжээний хїчдэл їїсгэх даралтыг хангах талаар баталгааг гаргаж єгєх ёстой.

Бїх тєрлийн хоолойн è p -г норматив урсалтын хязгаарын хэмжээгээр буюу дараахь

тэгшитгэлээр тодорхойлно.

ÂÍ

ìèí è D

R p δ 2 = , (66)

Энд: ìèí δ -ханын хамгийн бага зузаан, см R - 8.2-р бүлгийн дагуу Í R 2 -ийн 95%-иар авах тооцоот хїчдэл, МПа

ÂÍ D - хоолойн дотор талын голч, см

13.17. Хоолойн бїх гагнааст холбоосуудыг физикийн үл эвдэх аргаар шалгаж хянах хэрэгтэй. (жишээ нь: рентген гэрэлд харж гэмтэлтэй хэсгийг мэдээлэх хэт авианы багажаар гэх мэт)

Хоолойн їзїїрїїдийн 200 мм доторхи гагнааст холбоосуудыг рентгенээр нэмэлт хяналт хийнэ.

13.18. Дамжуулах хоолойн холболтын эд ангиуд болох гуравлагч, шилжїїлэгч, євдгєвч, бөглөө зэргийг їндэсний холбогдох ба салбар стандарт болон техникийн нєхцлийн дагуу бэлэн хоолойгоор эсвэл хуудсан гангаар бэлтгэнэ. Бэлэн болсон холболтын эд ангиудын ган 13.8, 13.9, 13.11, 13.13. зүйлїїдэд заасан шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їндсэн металлын ба гагнаасны оёдлын цохилтын зуурц нь 22-р хїснэгтийн шаардлагыг хангах ёстой. 57-219 мм голчтой холбогч эд ангиудад цохилтын зуурцыг тогтоох шаардлагагїй.

13.19. Төв дамжуулах хоолой, коллекторууд, компрессорын станц ба НПС-ын холбох хоолойнуудад дараахь хийцийн холбогч эд ангийг хэрэглэнэ.Үүнд:

- халуун хэвээр дарсан гуравлагч; - салаанууд нь бїтнээр хэвлэсэн гагнааст хэвлэмэл гуравлагч; -тусгай хүчитгэсэн элементгїй гагнааст гуравлагч (хєшїїн хавирга, наклад гэх мэт) ба накладаар жийргэвчээр хүчитгэсэн гагнааст гуравлагч, - конус хэлбэртэй шилжїїлэгч, нягтруулсан хэвлэмсэл ба гагнааст хэвлэмэл шилжїїлэгчїїд, - халуунаар сунгасан хоолойгоор бэлтгэсэн гєлгєр махир євдгєвч, индукцийн дулаанд махирласан буюу 2 тал хэсгийг хэвлэж гагнасан євдгєвч, - секторт гагнамал євдгєвч,

БНбД 44-01-08

76

- эллипс хэлбэрийн бөглөөнүүд,

13.20. Холбогч эд ангиуд дараахь шаардлагыг хангасан байх ёстой. Үүнд:

- гагнамал гуравлагчийн урт нь салаагийн голчийг 2 дахин авснаас багагїй - хүчитгээгүй гагнамал гуравлагчийн салааны урт нь салааны голчийн хагасаас багагїй гэхдээ 100 мм-ээс багагїй байна. - төв болон салаа шугамд угсрах хїчитгэсэн гуравлагч жийрэгний єргєн нь салааны голчийн 0.4-єєс багагїй байна. Харин жийрэгний зузаан нь хїчитгэсэн элементийн ханын зузаантай тэнцїї байна.

Гуравлагчийг салбар шугамын голчийг гол шугамын голчид харьцуулсан харьцаа нь 0.2-оос бага бол жийрэг хийх шаардлагагїй. Харин дээрх харьцаа нь 0.5-аас бага бол салбар шугамуудад жийрэг хийх шаардлагагїй. Жийргэвчнээс гуравлагчийн булан хїртэлх зай нь 100 мм-ээс багагїй байна.

Бїтнээр нь хэвэнд цутгасан гуравлагчийн нийт урт 200 0 + D мм-ээс багагїй, салааны

єндєр 0 2 . 0 D гэхдээ 100мм-ээс багагїй байна. Салааны нийлэх хэсгийн тохойролтын

радиус 0 1 . 0 D -ээс багагїй байна.

Гагнааст євдгєвчийн дотоод байгуулагчаарх секторын урт D 15 . 0 -ээс багагїй байна. Шилжїїлэгчийн урт дараахь нєхцєлийг хангаж байх ёстой.

a tg

d D l 2 1 2

+ ⋅ −

= γ

, (67)

Энд: D ба d -шилжїїлэгчийн їзїїрїїдийн гадна голч, мм γ - шилжїїлэгчийн байгуулагын налуугийн єнцєг, 12°–аас багаар авна a - шилжїїлэгчийн тєгсгєлїїд дэхь цилинр хэсгийн уртыг 50-100 мм-

ээр авна. Холбогч эд ангиудын зах ирмэгїїдийг гагнах хоолойтой шилжїїлэх цагираггїй холбохоор їйлдвэрийн нєхцєлд засч бэлтгэнэ. (13.28-р зүйлд заасан шаардлагуудыг тооцон їзнэ) Эллипс хэлбэрийн ёроол нь доорх хэмжээстэй байна. Үүнд:

- єндөр D Í 4 . 0 ≥ , - цилиндр хэсгийн єндөр D 1 . 0 , - бємбєрцгєн хэсгийн радиус D p ≥ , - цилиндр хэсгээс бємбєрцгєн хэсэгт шилжих радиус D r ≤ (энд:D - хоолойн

гадна голч).

13.21. Эд ангиудын ханын зузааныг тооцоогоор тодорхойлох бєгєєд 4 мм-ээс багагїй байх ёстой.

13.22. Конденсат цуглуулагчийг їйлдвэрт бэлтгэгдсэн хоолой ба эд ангиудаар хийнэ. Конденсат цуглуулагчийн ханын зузаан болон голчийг тооцоогоор тодорхойлно. Конденсат цуглуулагч нь зэврэлтийн эсрэг тусгаарлагч материалаар хучигдсан байх бєгєєд энэ нь тухайн хэсэг дэх дамжуулах хоолойн тусгаарлагчтай адил байна. Тїїнийг хий дамжуулах хоолой доторхи ажлын даралтын бүтэн хагастай тэнцїї хэмжээний гидравликийн даралтанд урьдчилсан байдлаар туршсан байх ёстой.

13.23. 300 мм ба тїїнээс дээш голчтой эд ангийн оёдлыг давхар гагнах замаар гагнааст эд ангиудыг олон давхар їеэр гагнаж бэлтгэнэ. Гагнааст эд ангиудыг бэлтгэсний дараа хэт богино долгионы эсвэл рентген гэрлээр шалгана. Дулааны боловсруулалтад(їлдэгдэл хїчдэлийг бууруулахын тулд єндєр температуртын сулруулалт) дараахь зїйлїїд хамаарна. Тухайлбал:

БНбД 44-01-08

77

- ханын зузаан нь 16 мм ба тїїнээс их байх холбогч эд ангиудыг гангийн марк, ажлын даралт, ангилалаас їл хамааран авна; - холбогч эд ангиуд нь ханын зузаан, ангилалаас їл хамааран бага чанаржуулсан 10ХСНД, 15ХСНД, 14ХГС, 09Г2С маркийн гангууд тїїнчлэн тасралтын норматив тїр эсэргїїцэл 550МПа (55 кгс/мм 2 ) ба тїїнээс дээш байх гангаар хийгдсэн эд ангиуд,

- гангийн марк, ханын зузаан, ажлын даралт зэргээс їл хамаарах бєгєєд Ì D D 0 -

харьцаа нь 0.3-аас дээш байх гуравлагч,

Холбогч эд ангиудыг гидравлик даралтаар шалгахдаа дараахь зарчмыг баримтална. Дамжуулах хоолойн шулуун хэсгїїдэд суурилуулах холбогч эд ангиудыг ажлын даралтын 1.3-тай тэнцэх гидравлик даралтаар, В зэрэглэлийн дамжуулах хоолойн ангиудад ажлын даралтны 1.5-тай тэнцэх гидравлик даралтаар тус тус шалгана.

13.24. Тусгаарлагч хавчуурган холбоосонд ГОСТ12821-80-ээр тодорхойлогдох хавчуургыг хэрэглэнэ. Тусгаарлагч хавчуурган холбоосны эсэргїїцэл нь чийгтэй орчинд 3 10 ОМ-оос багагїй байна.

13.25. Бэхэлгээний эд анги доорх хавчуурган холбоосны нїхний голч, хонхорхой ба доголын хэмжээ, бэхэлгээний эд ангийн урт зэргийг тусгаарлах холхивч болон жийрэгний зузаанаас хамааруулан авна. Тусгаарлах холбоосны хавчуурга болгонд 30x6 мм харьцаатай ган туузаар хийсэн тусгаарлагч холбогч гаргалгаа гагнаж өгнө.

13.26. Хаалт, тохируулах болон хамгаалах арматурын хийц нь ГОСТ 9544-93-ын дагуу I-р зэрэглэлээр битїїмжлэгдсэн байна.

13.27. 400 мм-ээс дээш голчтой хаалт арматурыг суурьт суулгах тулгуурын хөлтэй төлөвлөнө. Арматурыг хийхэд шаардагдах материал нь ашиглалтын найдвартай, аюулгїй байдлыг хангаж байх ёстой.

13.28. Эд ангиудын болон арматурын холболтын тєгсгєлїїдийн хєвєє ирмэг нь гагнагдах нєхцлийг хангаж байх ёстой. Харин холбож байгаа хоолойн эд ангиуд болон арматурын гангийн бат бэхийн хязгаар єєр єєр байвал угсралтын холбоосын бат бэхийн адил байдлыг хангах їїднээс дараахь нєхцєл биелж байх ёстой. Үүнд:

Í ï ï

Í ë ë R R ð 1 ð 1 δ δ = , (68)

Энд: ë δ ба ð ï δ -холболтын зїїн ба баруун талуудад харгалзах ханын

зузаан,см Í ë R 1 ба Í

ï R ð 1 - ë δ ба ð ï δ -д харгалзах тїр эсэргїїцлїїд,МПа

Энэ шаардлагуудыг биелїїлэх боломжгїй буюу арматур ба хоолой, эд ангиудын холбогдож байгаа їзїїрїїдийн зузааны зєрїї хоорондоо 1.5 дахинаас их байвал шилжїїлэх цагиргийг тусгах хэрэгтэй.

ГАГНУУРЫН МАТЕРИАЛУУД

13.29. Дамжуулах хоолойны уулзварыг гараар ажилладаг цахилгаан нуман гагнуураар гагнахад ГОСТ9466-75, ГОСТ9467-75 (Ц) целлюлоз болон бїрээстэй (Б) їндсэн электродуудыг ашиглана. Электродыг 23-р хїснэгтээр сонгож авна.

23-р хїснэгт Хоолойн металлын Электродын зориулалт Электродын тєрєл (ГОСТ 9467-

БНбД 44-01-08

78

тасралтын тїр эсэргїїцлийн норматив утга

(техникийн нєхцлєєр) 10 -2

МПа (кгс/мм 2 )

75), электродны бїрээсний тєрєл (ГОСТ9466-75)

5.5 (55) хїртэл Хоолойн эргэдэггїй уулзварын нэгдїгээр (үндсэн) їеийн оёдолыг

гагнахад

Э42-Ц

6.0 (60) хїртэл Э42-Ц, Э50-Ц 5.5 (55) хїртэл

Хоолойн эргэдэггїй уулзварын хамгийн хэцїї гарцыг гагнахад

Э42-Ц, Э50-Ц

6.0 (60) хїртэл Э42-Ц, Э50-Ц, Э60-Ц ∗

5.0 (50) хїртэл Хоолойн эргэдэг ба эргэдэггїй уулзварын їндсэн їеийг гагнах

тїїнийг засах

Э42А-Б, Э46А-Б

6.0 (60) хїртэл Э50А-Б, Э60-Б ∗

5.0 (50) хїртэл Хоолойг дотроос нь нөхөж

гагнахад

Э42А-Б, Э46А-Б

6.0 (60) хїртэл Э50А-Б

5.0 (50) хїртэл Хоолойн єнгєлгєєний їеийн оёдлыг гагнах болон засварлах

(хамгийн хэцїї гарцыг Ц электродоор эсвэл їндсэн їеийн оёдлыг Б электродоор гагнасныг)

Э42А-Б, Э46А-Б 5.0 (50) - 5.5 (55) хїртэл Э50А-Б, Э55-Ц

5.5 (55) - 6.0 (60) хїртэл Э60-Б, Э60-Ц, Э70-Б ∗

∗ Дулаанаар бэхжїїлсэн хоолойг гагнахад зориулагдсан Төв дамжуулах хоолойнуудын техникийн шаардлагуудыг хангасан тохиолдолд бусад улсын электродуудыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

13.30. Хоолойн уулзварыг автомат гагнуураар гагнахад жацыг ГОСТ9087-81-д зааснаар, гагнуурын утсыг гадуур нь зэсээр бїрхсэн нїїрстєрєгчтэй ба чанаржуулсан тємєртэй ГОСТ2246-70-д заасныг тус тус авна.

13.31. Хоолойн гагнах металлын тасралтын норматив эсэргїїцэл болон тодорхой зориулалтаас нь хамааруулан жац ба гагнуурын утасны маркийн хослолыг сонгоход зохих журмаар батлагдсан хїчинтэй тєгєлдєр технологийн зааврыг мєрдєнє.

13.32. Хоолойн уулзварыг хийн цахилгаан автомат гагнуураар гагнахад зэсээр гадуур нь бїрсэн гагнуурын утсыг ГОСТ2246-70, нїїрсхїчлийн хийг ГОСТ8050-85, хийн хэлбэрт аргоныг ГОСТ10157-79 стандартын дагуу тус тус хэрэглэнэ. Тїїнчлэн нїїрсхїчлийн ба аргоны холимог хийг ашиглаж болно.

13.33. Хоолойн уулзваруудыг механик аргаар гагнахдаа зохих журмаар батлагдсан, хїчин тєгєлдєр технологийн заавраар маркийг нь тодорхойлж єєртєє хамгаалалтын нунтагтай гагнуурын утсыг хэрэглэнэ.

13.34. Хоолойг хийгээр зїсэхдээ техникийн хїчилтєрєгчийг ГОСТ5583-78, баллонтой ацетилинийг ГОСТ5457-75, пропан бутаны холимгийг ГОСТ20448-90 стандартаар тус тус авна.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ОВОЙЖ ХӨНДИЙРӨХӨӨС ХАМГААЛСАН БЭХЭЛГЭЭНИЙ ЭДЛЭЛЇЇД

13.35. Намагтай, ус ихтэй газарт усан саадыг давуулан тавьсан дамжуулах хоолойг дээш хєндийрэхээс бэхлэхдээ хїнрїїлэгч дїїжлэх, тусдаа цагирган ачааг углах, хїнд цул бїрхїїлээр хучих, шороо буюу зангуугаар хїндрїїлсэн тєхєєрємж суурилуулах зэрэг арга хэмжээ авна. Умардын хязгаарын нутгын онцгой хүнд нєхцєлд 1020 мм ба

БНбД 44-01-08

79

тїїнээс дээш голчтой дамжуулах хоолойн газар доорх шилжүүлгүүдэд шаардлагатай бол голын гольдрилын хэсэгт ширмээр хийсэн цагирган ачаа хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

13.36. Дамжуулах хоолойг бэхлэхэд зориулсан бїх эдлэлїїд нь хоолойг тавьсан орчны үйлчлэлд химийн болон механикийн їйлчлэлд тэсвэртэй байх ёстой.

13.37. Тусдаа хїндрїїлэгч дїїжин ачаануудыг 2200кг/см 3 нягттай бетон, хїнд бетон (хїнд бетоны нягт нь 2900кг/см 3 ), тємєр бетон болон бусад материалаар хийнэ.

Ачаа бїр дээр тїїний масс болон эзэлхїїнийг заасан тэмдэгтийг тосон будгаар бичнэ. Идэмхий орчинд угсрах ачаанд нэмэлт тэмдэг тавина.

Тайлбар: Идэмхий орчинд хоолойн бетонон ачаа болон цул бетондсон хэсгийг хамгаалахад зэврэлтээс хамгаалах норм, нормативын баримт бичгийн шаардлагыг мєрдєнє.

13.38. Бетоноор хїндрїїлсэн ачааны нэрлэсэн массыг зураг тєслєєр тогтооно.

13.39. Хїндрїїлсэн цагирган ачааг ширэм (13.35-р зүйлд заасныг баримтлах) тємєр бетон болон бусад материалаар хийвэл нягтыг 13.37-р зүйлд зааснаар авч ачааг тэнхлэгийн дагуу хоёр тэнцїї хуваана. Хуваасан ачаа бїрт тїїний масс болон гадна голчийг заасан тэмдэгтийг тосон будгаар тавьсан байна.

13.40. Бємбєлєг маягийн ачааг уртааш цилиндр бїрхэвч хэлбэртэй бетоноор хийнэ. Энэ бетон нь 13.37-р зүйлд заасан шаардлагыг хангвал зохино.

13.41. Зангуут тєхєєрємжийг механик бат бэх болон хоорондоо холбогдох боломжийг хангасан ширэм буюу гангаар хийнэ.

ДАМЖУУЛАХ ХООЛОЙГ ЗЭВРЭЛЭЭС ХАМГААЛАХ БЇРХЇЇЛ МАТЕРИАЛУУД

13.42 Дамжуулах хоолойг зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїл материалыг 24-р хүснэгтийн дагуу сонгоно.

24-р хїснэгт Хамгаалалтын бїрхїїлийн тєрєл Бїрхїїлийн материал

I.Тусгаарлах материалууд

1.Їйлдвэрийн тэмдэглэгээтэй полиэтиленэн Тоосруулагч нунтаг полиэтилен Экструзит үрлэн ширхэгтэй полиэтилен

2. Дэвсгэр дээр хэрэглэх чиг шугамын тусгаарлагч материалууд: Полиэтиленэнд суурилсан

Поливинилхлоридад суурилсан

Кремнийорганикид суурилсан Битумд суурилсан

ЛДП-г орлуулсан полиэтиленэн тууз Поливинилхлороор хийсэн наалдамхай тууз ПИЛ ПВХ-Л ПВХ-БК Кремнийорганикаар хийсэн дулаан даах чадвартай тууз ЛЭТСАР-ЛПТ Битумтай резинээр хийсэн давирхайлаг шаваас Изобитэп-30 маркийн давирхайлаг шаваас Изобитэп-Н маркийн давирхайлаг шаваас

3.Лакан будагтай материал ПЭП-524 будаг Эпоксид II.Тусгаарлагч бїрхїїлийн доорхи дэвсгэрїїд

1. полимер суурьтай ГТ-831ИН Бутилкаучук, давирхай 2.Битумт полимерэн ГТ-760ИН Битум, бутилкаучук 3.Тїр хадгалалтын хамгаалалт ГТ-832НИК Битум, бутилкаучук

III. Шилэн ширхэглэлт материалууд 1. Шилэн ширхэглэлтэй зотон ВВ-К Шилэн ширхэглэл

БНбД 44-01-08

80

2. Шилэн ширхэглэлтэй,зотон ВВ-Г Шилэн ширхэглэл

IV. Ороох боох материалууд 1.Тууз ЛПП-2 Полиэтиленэн 2. Хальс ПЭКОМ Полиэтиленэн

V. Металл хучлагууд 1. Металл Цайраар хийсэн 2. Металл Хєнгєн цагаанаар хийсэн Тайлбар: Төв дамжуулах хоолойн техникийн шаардлагуудыг хангасан гадаадад їйлдвэрлэгдсэн тусгаарлах болон ороох боох материалуудыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

БНбД 44-01-08

81

ХАВСРАЛТ А (зєвлємжийн)

ГУРАВЛАГЧИЙН ДААХ ЧАДВАРЫН ИТГЭЛЦЇЇРИЙГ , â η , ТОДОРХОЙЛОХ ГРАФИК

1. Хїчитгэсэн даруулгагїй гагнааст гуравлагчид 2. Хэвлэмэл ба гагнааст хэвлэмэл гуравлагчид 3. Хїчитгэсэн даруулгатай гуравлагчид

БНбД 44-01-08

82

ГАРЧИГ 1. Нийтлэг үндэслэл

2. Тєв дамжуулах хоолойн ангилал ба зэрэглэл

3. Дамжуулах хоолойн трассд тавих їндсэн шаардлага

4. Дамжуулах хоолойн бїтээцийн шаардлага

Дамжуулах хоолой дээр хаалтын болон бусад арматурыг байрлуулах

5. Дамжуулах хоолойг газар доор угсрах

Уулын бїс нутагт дамжуулах хоолойг угсрах Уурхайн бїс нутагт дамжуулах хоолойг угсрах Газар хєдлєлттэй бїс нутагт дамжуулах хоолойг угсрах Олон жилийн цэвдэг хєрстэй бїс нутагт дамжуулах хоолойг угсрах

6. Байгалийн болон хиймэл саадыг гатлуулах дамжуулах хоолойн шилжїїлэгїїд

Дамжуулах хоолойн усан доогуурх шилжїїлэгїїд Тємєр зам ба авто замуудыг гатлуулах дамжуулах хоолойн газар доорх шилжїїлэгїїд

7. Дамжуулах хоолойг газар дээр угсрах

8. Дамжуулах хоолойн бат бэх ба тогтворжилтын тооцоо

Материалын тооцооны їзїїлэлтїїд Ачаа ба їйлчлэл Дамжуулах хоолойн ханын зузааныг тодорхойлох Газар доор болон газраар / овоолгонд / угсрах дамжуулах хоолойн бат бэх ба тогтворжилтыг шалгах Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойн бат бэх ба тогтворжилтыг шалгах Компенсаторууд Газар хєдлєлтийн бїсэд угсрах дамжуулах хоолойн тооцооны онцлогууд Дамжуулах хоолойн холбогч эд ангиуд

9. Хїрээлэн байгаа орчныг хамгаалах

10. Дамжуулах хоолойг хамгаалалтын бїрхїїлээр газрын доорх зэврэлтээс хамгаалах

Газар дээр угсрах дамжуулах хоолойг агаар мандлын зэврэлтээс хамгаалах Дамжуулах хоолойг газар доорхи зэврэлтээс хамгаалах Олон жилийн цэвдэг хєрс тархсан бїс нутаг дахь дамжуулах хоолойг цахилгаан химийн аргаар хамгаалах

11. Дамжуулах хоолойн технологийн холбооны шугам

12. Шингэрїїлсэн нїїрс устєрєгчийн хий дамжуулах хоолойг тєсєллєх

13. Материал ба эдлэл

Нийтлэг үндэслэл Хоолой ба холбогч эд ангиуд Гагнуурын материалууд Дамжуулах хоолойг овойж хєндийрєхєєс хамгаалсан бэхэлгээний эдлэлїїд Дамжуулах хоолойг зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїл материалууд

Хавсралт А. (зєвлємжийн) Гуравлагчийн даах чадварын итгэлцїїрийг â η тодорхойлох

график