1/32

Barış Kavramı

2/32

Takdim Planı

Barış Kavramı Barış Çalışmaları Literatüründe

Üç Temel Barış Tanımı

3/32

Barış Kavramı Türk Dil Kurumu Sözlüğü

* Barış;    1. Barışma işi. 2. Savaşın bittiğinin bir antlaşmayla belirtilmesinden sonraki durum. 3. Böyle bir antlaşmadan sonra insanlık tarihindeki süreç. 4. Uyum, karşılıklı anlayış ve hoşgörü ile oluşturulan ortam.

* Barış; düşmanlığın olmaması, kötülükten, kavgalardan, savaşlardan kurtuluş, uyum, birlik, bütünlük, sükunet, sessizlik, huzur içinde olma hali.

4/32

Barış kavramı hala gelişmekte genişlemekte ve derinleşmektedir.

Henüz “Barış Teorisi” yoktur.

Barış Kavramı

5/32

* Barış çalışmalarında ilk yaklaşımlar Johan Galtung’un savaşın olmaması hali olarak ifade ettiği “negatif barış” kavramı üzerinde yoğunlaşmıştır.

* Barış, sadece “ateşkes” olarak algılanmıştır.

* Barış, savaşın taraflardan birinin savaşa devam edememesi durumunda geçilmesi gereken bir zorunluluk halidir.

Barış Kavramı

6/32

Clausewitz’e göre; * Savaş, yenilgi ve muharibin silahsızlandırılması ile bitirilebilir.

* Mücadeleyi sürdürmekte yetersiz kalmak durumunda, - Zaferin ihtimal dâhilinde olmayışı - Kabul edilemez bedel ödenmesinedenleriyle barış kabul edilebilir.

* Clausewitz’in barıştan kastı “fiili savaş durumunun sonlandırılması” ile sınırlıdır.

Barış Kavramı

7/32

Ortaçağ Avrupası’nda Barış Kavramı

* Barış, Hıristiyan dünyasında barıştır, savaşın başka yerlerde olmasıdır.

* Rönesanstan sonra “Hıristiyan barışı” kavramı yerini “tüm insanlık için barış” kavramına bırakmıştır.

* Rönesans, insanı ve insani yaşam biçimini “barış içinde hayat” olarak belirlemeye çalışmıştır.

Barış Kavramı

8/32

İslam Dünyasında Barış Kavramı* Barış; Müslümanların diğer insanlarla ilişkisine göre değerlendirilmektedir. İslam’da insan hayatının kutsallığı esastır.

* Kur’an-ı Kerim’de “Kim bir nefsi, bir başka nefse ya da yeryüzündeki bir fesada karşılık olmaksızın öldürürse, sanki bütün insanları öldürmüş gibi olur” denilmektedir.

* Cihat, İslam hukuk sisteminde tamamen askeri olmasa da sürekli bir psikolojik ve siyasi savaş durumuna işaret eder. Cihat, Dar-ül İslam, Dar-ül Harbi yenene kadar Müslümanlara “farz olan” eylemdir.

Barış Kavramı

9/32

İslam’a Göre Dünya Siyaset Alanı * Dar-ül İslam

Müslümanların hür ve emin oldukları, ibadetlerini rahatça yaptıkları topraklardır.* Dar-ül Ahd /Dar-ül Sulh

İslam devleti ile anlaşma yapmış bulunan, yani Müslümanların tehdit altında olmadıkları gayrimüslim topraklardır. Bu iki alan Müslümanlar için savaşın olmadığı, barış içinde kabul edilen yerlerdir. * Dar-ül Harb Müslümanlara ve Müslümanların özgürlük ve emniyetine düşman devlet ya da devletlerin var olduğu topraklardır.

Barış Kavramı

10/32

Barış KavramıYahudi Dünyasında Barış Kavramı

* Modern İsrail devleti, Yahudi geleneği ile 19. yüzyıl Avrupa felsefesi ve kurumlarının bir sentezidir.

* Kutsal kitapta anlatılan Yahudilerin göçü ve İsrail topraklarına geri dönüş kavramı Yahudiliğin temeli haline gelmiş, Avrupa’daki ulusçu hareketlerin gelişimi sırasında “Yahudi milliyetçiliği” bu inanç ve felsefe üzerine bina edilmiştir.

* Filistin topraklarındaki Kudüs, El Halil ve benzeri kutsal yerlerin Yahudilerin kontrolü altında olması önemli bir siyasi amaç haline gelmiştir. Bu, İsrail-Filistin sorunu açısından barış arayışlarının önündeki önemli engellerden biridir..

11/32

Barış KavramıYahudi Dünyasında Barış Kavramı

Yahudi Barış Anlayışında Öne Çıkan Üç Yaklaşım 1. Önceliği kutsal sayılan toprağın egemenliğine verenler 2. İnsan hayatının kutsallığına ve savaşın önlenmesine öncelik verenler 3. Demokrasinin* tesisi ve iç çatışmanın önlenmesine ağırlık verenler

* Tevrat’ın üstünlüğüne dayalı, yöneticilerin, halkın meşru taleplerine duyarlı ve sorumlu olduğu bir yönetim

12/32

Barış KavramıYahudi Dünyasında Barış Kavramı

* Bu yaklaşımları savunanların her birinin referansı Tevrat’tır. Farklılık, kutsal sayılan kitaptaki farklı ifadelerin farklı gruplarca ön plana alınmasıyla ilgilidir.

13/32

Barış KavramıMarksizm’de Barış Kavramı

* Savaş, uluslar, devletler ya da sınıflar arası siyasi şiddetin bir biçimi olarak görülmektedir.

* Uluslararası silahlı mücadele; toplumların, sosyal sınıfların bağımsız kalkınmasını sürdürme çabasıdır. Çünkü savaş kazanana maddi avantaj sağlayan bir durumdur.

* Komünist manifestoda “her ulusun birliği ve özerkliği sağlanmadan uluslararası proletaryanın birliğine ya da bu ulusların ortak amaçlara akılcı işbirliği ve barış içinde ulaşması mümkün değildir” denilmektedir.

14/32

Barış KavramıMarksizm’de Barış Kavramı

* Barış devletlerarası sorunların silahlı mücadele ile değil barışçı siyasi yollarla, diplomasiyle çözüldüğü ilişki biçimi olarak tanımlanmaktadır.

* Sınıf çatışması sona ererse barış için sosyal koşullar oluşabilir.

* Bir bireyin diğeri tarafından sömürüsü bittiği ölçüde bir ulusun diğerini sömürmesi bitirilebilir.

* Ulus içinde sınıf çatışması yok olduğunda ulusların da birbirlerine düşmanlıkları ortadan kalkacaktır.

15/32

Barış Kavramı

Dünya savaşları arası dönemde ve sonrasında,

Soğuk Savaş yılları boyunca; barış hep negatif barış bağlamında düşünülmüş ve barış çabaları uzlaşıya değil zafere odaklı olarak ele alınmıştır.

16/32

Barış Kavramı

Müzakere, “kötü” ile masaya oturmak, bir anlamda şeytanla pazarlık etmek gibi algılandığından uzlaşma arayışları zayıf olmuştur.

Barışın; - Sorun çıkaran tarafın güç kullanılarak etkisiz hale getirilmesi, - Tesis edilmesi için gerçek bir zafer gerekli algısı uzun yıllar dünya politikasına hâkim olmuştur.

17/32

Barış Kavramı

Soğuk Savaş döneminde; ortaya çıkan ilk barış çalışmaları, silahların kontrolü ve azaltılması konularına yoğunlaşmıştır.

Bu çabalarda amaç iki süper güç arasındaki temel sorunları çözmek değil, büyük bir savaşın yıkıcılığını önlemektir.

Bu dönem barış çalışmaları “çatışma yönetimi” kavramı ile ifade edilebilir.

18/32

Barış Kavramı Çatışma yönetimi, krizlerin tehlikesini azaltmaya yönelik,

güven arttırıcı yöntemlerdir.

Çatışma çözümü, temel sorunların çözümüne etki edecek yöntemlerin bulunması ve uygulanması gibi konuları içermektedir.

Çatışma çözümü çatışan tarafların, temel anlaşmazlıklarını çözmek, karşı tarafın devam eden varlığını kabul etmek ve birbirlerine karşı her türlü şiddet eylemini durdurmak için girilen anlaşma ve süreçtir.

19/32

Barış KavramıGünümüzde Barış Kavramı

Barış, önceden savaşın olmaması, çatışmanın başka bir coğrafyada olması, ateşkes gibi dar bir çerçevede değerlendirilmişken, Günümüzde, şiddetin olmaması, adalet, eşitlik, refah, kendi kendini yönetme hakkına sahip olmak, tanınma, dil, din özgürlüğü gibi pek çok konu barış kavramının önemli unsurlarıdır.

Barış artık statik bir siyasi durum değil, sürekli değişen ve yaşayan dinamik bir süreç olarak algılanmaktadır.

20/32

Barış KavramıGünümüzde Barış Kavramı

* Realizmde barış; çatışmayı engelleyecek güç dengelerinin kurulması şeklinde algılanmaktadır ve hâkimiyet, tehdit algısı ve askeri gücün muzafferiyetine dayanmaktadır.

* İdealizmde barış; sosyal, siyasi ve ekonomik uyuma dayalı ulusal ve uluslararası bir barış olarak algılanmaktadır. Ne tür kurumlarla barışa ulaşılabileceği üzerinde durulmaktadır. Güç dengelerinin kurumlar aracılığıyla düzenlenmesi vardır.

21/32

Barış KavramıGünümüzde Barış Kavramı

* Liberalizmde barış kavramı; ferdiyetçilik, özgürlük, sosyal, siyasi ve ekonomik hak ve sorumluluklara, adalete dayandırmaktadır.

* Post-modernizm ile Yapısalcılık’ta sosyal, ekonomik adalete, kimliklerin temsiline ve özgürleştirmeye dayalı bir barış anlayışı vardır.

22/32

Barış KavramıGünümüzde Barış Kavramı

Barış çalışmaları literatüründe üç temel barış tanımı öne çıkmaktadır.

1. John Burton’ın ihtiyaç teorisine göre barış kavramı

2. Johan Galtung’un negatif barış-pozitif barış kavramı

3. Kenneth Boulding’in istikrarlı / sürdürülebilir barış kavramı

23/32

Barış Kavramı1.Burton’ın İhtiyaç Teorisine Göre Barış Kavramı Bu teori “problem çözümü” yaklaşımını getirmiştir.

Burton’ın teorisinin özünde; insan davranışlarının, ihtiyaçlara göre biçimlendiği savı yatmaktadır.

Buna göre insanın bastırılamayacak ihtiyaçları vardır ve bunlar; kimlik, gelişme ve anlam gibi evrensel ve genetik ihtiyaçlardır.

Bireyin temel ihtiyaçları karşılanmadan uzun süreli gerçek sosyal ilişkiler sağlanamaz.

24/32

Barış Kavramı1.Burton’ın İhtiyaç Teorisine Göre Barış Kavramı

İnsan, temel ihtiyaçlara ulaşmak için sonuçlarını umursamadan mücadele eder. Bunları elde etmesi engellendiğinde çatışmadan kaçınmaz.

Genellikle her toplumda bu ihtiyaçları sağlayacak

kaynakları kontrol eden, statükonun devamını sağlayan seçkinler vardır ve bu seçkinler diğer grupların taleplerine direnir.

Çatışmaya ihtiyaçlar değil ihtiyaçların karşılanamamasından doğan bıkkınlık neden olur.

25/32

Barış Kavramı1.Burton’ın İhtiyaç Teorisine Göre Barış Kavramı

Bu ihtiyaçların ne olduğunu belirlemek için ise problem çözümü yöntemi benimsenmelidir.

Akademik, gayri resmi, küçük tartışma grupları temel ihtiyaçların belirlenmesini sağlayarak tarafları doğrudan iletişime koyar.

Barışa temel ihtiyaçlar sağlanarak ulaşılabilir.

26/32

Barış Kavramı2.Galtung’un Negatif Barış-Pozitif Barış Kavramı

Galtung, negatif/pozitif barış ayrımını ortaya koyarak yapısal şiddet kavramı ile barışın daha geniş bir anlam kazanmasını sağlamıştır.

Galtung’a göre; barış ulaşması zor ama imkânsız

olmayan sosyal amaçlar için kullanılır.

Barış, en basit haliyle şiddetin yokluğu olarak görülebilir.

27/32

Barış Kavramı2.Galtung’un Negatif Barış-Pozitif Barış Kavramı

Galtung’a göre; şiddet, insanların gerçek bedensel ve zihinsel gerçekliklerinin, potansiyellerinin altında kalması halidir.

En dar anlamda, bedensel yetersizlik, sağlığın, bunu bozmak isteyen aktör tarafından yoksun bırakılmasıdır.

Bunun en uç noktası ölümdür. Şiddet kavramında anahtar sözcükler “gerçek” ve “potansiyel”dir. Şiddetin nedeni, bu ikisi arasındaki farktır. Bu durumdan kaçınmak mümkünse ortada şiddet vardır.

28/32

Barış Kavramı2.Galtung’un Negatif Barış-Pozitif Barış Kavramı

Bu şiddet tanımına göre barış; potansiyelin hayata geçirilebildiği sistemlerdir.

Galtung, “Yapıların içinde de dondurulmuş şiddet

barınmaktadır ve kültür de şiddeti meşru kılar.” diyerek barışın şiddetin azaltılması ve önlenmesi ile sağlanacağını savunmaktadır.

Eğer şiddeti gerçekleştiren birey değil mevcut yapı ise burada yapısal şiddetten” söz edilir.

29/32

Barış Kavramı2.Galtung’un Negatif Barış-Pozitif Barış Kavramı

Eşit olmayan güç, fırsat eşitliği olmaması, kaynakların dengesiz dağılımı gibi unsurlar yapısal şiddete örnektir.

Eğer önlenebilecekken insanlar sistem dolayısıyla aç kalıyorsa bu yapısal şiddettir. Bazen yapısal şiddet, sosyal adaletsizlik olarak da ifade edilir. Kasıtlı şiddet açık ve gizli olabilir. Yapısal şiddet sessizdir.

30/32

Barış Kavramı3.Boulding’in İstikrarlı / Sürdürülebilir Barış Kavramı Boulding’e göre barış araştırmasının ilk şartı, “barışın bir parçası

olduğu sistemin kimliğinin belirlenmesidir.”

Bu nedenle farklı sistemler için farklı barış tanımları vardır. Her çatışmaya özgü farklı bir barış arayışı olmalıdır. Barış, bir çatışma sisteminin dinamik yolu boyunca belirlenen sınır içinde kalmasını sağlayan özelliğidir.

Sınır, sistemin dinamik süreçler içerisinde aniden bir başkasına dönüştüğü, geri dönülemez noktaya denir.

Örneğin; evlilik sisteminde bu sınır; boşanma, ayrılık, sanayi çatışmasında grev, kişisel çatışmada yumruklaşma, uluslararası çatışmada savaş olarak ortaya çıkmaktadır.

31/32

Barış Kavramı3.Boulding’in İstikrarlı / Sürdürülebilir Barış Kavramı Buna göre barış; bir çatışma sistemi içinde, kırılma

sınırının sistem içinde kaldığı, çatışmanın taraflar ya da üçüncü taraf sayesinde dinamikler içinde kırılma noktasından süreçler içinde geri dönmesidir.

Önemli olan sistemin sınırının çizildiği yer değil, sistemi o noktada tutan mekanizmadır.

Bu tanıma göre çatışmalar, sistemdeki “kırılma sınırını” gösterir. Çatışma başladıktan sonra tehlikeli bir biçimde sınıra sürüklenmesini önleyecek dinamik bir mekanizma olmazsa barış da olmaz.

32/32

Barış Kavramı3.Boulding’in İstikrarlı / Sürdürülebilir Barış Kavramı Birçok sistemde çatışma sürecinde kırılma sınırına

gitmekten geri döndürecek dinamikler yoktur ve dolayısıyla süreç eninde sonunda sınırı aşacaktır.

Ulusal sistemlerde kırılma sınırına gitmeyi önleyecek yapılar varken, anarşik bir yapı olarak ifade edilen uluslararası sistemde bu mekanizma yoktur.

Boulding’e göre bir sistem için barış tanımlandıktan sonra ikinci aşama, bilgi-enformasyon geliştirme sistemidir.