avrupa birligi kirsal kalkinma politikalari ve turkiye nin uyumu rural development policies of...

8/7/2019 Avrupa Birligi Kirsal Kalkinma Politikalari Ve Turkiye Nin Uyumu Rural Development Policies of European Union and

1/251

T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

AVRUPA BRL ANABLM DALI

AVRUPA BRL PROGRAMI

YKSEK LSANS TEZ

AVRUPA BRL KIRSAL KALKINMA

POLTKALARI VE TRKYENN UYUMU

Recep Murat EKM

Danman

Do. Dr. Yaar UYSAL

2006


2/251


3/251

iii

YKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAI

rencininAd ve Soyad : Recep Murat EKMAnabilim Dal : Avrupa Birlii Anabilim DalProgram : Avrupa Birlii Yksek Lisans ProgramTez Konusu : Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalar ve Trkiyenin

UyumuSnav Tarihi ve Saati :

Yukarda kimlik bilgileri belirtilen renci Sosyal Bilimler Enstitsnn.. tarih ve . sayl toplantsnda oluturulan jrimiztarafndan Lisansst Ynetmeliinin 18. maddesi gereince yksek lisans tezsnavna alnmtr.

Adayn kiisel almaya dayanan tezini . dakikalk sre iindesavunmasndan sonra jri yelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana olanAnabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin,

BAARILI OY BRL ile

DZELTME * OY OKLUU

RED edilmesine ** ile karar verilmitir.

Jri tekil edilmedii iin snav yaplamamtr. ***

renci snava gelmemitir. **

* Bu halde adaya 3 ay sre verilir.** Bu halde adayn kayd silinir.*** Bu halde snav iin yeni bir tarih belirlenir.

EvetTez, burs, dl veya tevik programlarna (Tba, Fullbrightht vb.) aday olabilir. Tez, mevcut hali ile baslabilir. Tez, gzden geirildikten sonra baslabilir. Tezin, basm gereklilii yoktur.

JR YELER MZA

Baarl Dzeltme Red ..

Baarl Dzeltme Red ..........

Baarl Dzeltme Red .


4/251

iv

YKSEKRETM KURULU DOKMANTASYON MERKEZ

TEZ VER FORMU

Tez No: Konu Kodu: niv. Kodu:

Not: Bu blm merkezimiz tarafndan doldurulacaktr.Tez YazarnnSoyad: EKM Ad: Recep Murat

Tezin Trke Ad: Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalar ve Trkiyenin Uyumu

Tezin Yabanc Dildeki Ad: Rural Development Policies of European Union and

Turkeys Adaptation

Tezin Yapldniversite: Dokuz Eyll niversitesi Enstit: Sosyal Bilimler Enstits Yl:2006

Dier Kurulular:

Tezin Tr:

Yksek Lisans: Dili: Trke

Tezsiz Yksek Lisans : Sayfa Say

s

: xx+231

Doktora: Referans Says: 132

Tez Danmannn

nvan: Do.Dr. Ad: Yaar Soyad: UYSAL

Trke Anahtar Kelimeler: ngilizce Anahtar Kelimeler:1- Krsal Kalknma 1- Rural Development

2- Avrupa Birlii 2- European Union3- Trkiyenin Krsal Kalknma Politikalar 3- Rural Development Policies of Turkey4- Blgesel Kalknma 4- Regional Development5- ABye Uyum 5- Adaptation with the EU

Tarih:mza:

Tezimin Eriim Sayfasnda Yaynlanmasnstiyorum Evet Hayr


5/251

v

ZET

Tezli Yksek Lisans Tezi

Avrupa Birlii K

rsal Kalk

nma Politikalar

ve Trkiyenin UyumuRecep Murat EKM

Dokuz Eyll niversitesiSosyal Bilimler Enstits

Avrupa Birlii Anabilim DalAvrupa Birlii Program

Krsal alanlar, doa ile ok yakn ilikide bulunan yerler olup; buralardayaayan insanlar doal koullardaki olumsuzluklardan ekonomik olarakkentlerde yaayan insanlara gre daha fazla etkilenmektedir. Krsal nfus genelolarak geimini tarm, ormanclk, balklk, avclk gibi dorudan doaya balve katma deeri dk ekonomik faaliyetlerle salamaktadr. Bu ise krsal vekentsel alanlarda yaayan insanlar arasnda gelir dalmnda dzensizliklerortaya karmakta, krsal alanlarn gelimesi nnde engel oluturmaktadr.

Gelir dalmnn dzenlenmesi ve toplumsal barn salanmas iindnyadaki tm lkeler krsal alanlarn kalkndrmak ve buralarda yaayaninsanlar eitli ekillerde ekonomik olarak desteklemek zorundadrlar.

Avrupa Birlii, kurulduu yllarda krsal alanlardaki sorunlarn zmve buralardaki insanlarn gelir dzeylerinin ykseltilmesi amacyla Ortak TarmPolitikalarn oluturmutur. Ortak Tarm Politikalarnn balangta tarmsalretimin arttrlmas ynnde belirlenmesi, bu alanda nemli ilerlemelerkaydedilmesini salamtr. Bunun sonucunda tarmsal retimin gereksinimden

fazla gerekletirilmeye balanmas, piyasa dzenlemelerinin Birlik lkelerineekonomik olarak maliyetinin ykselmesi, bu durumun gelir dalmn olumsuzetkilemeye balamas zerine Ortak Tarm Politikalarnda deiiklikleryaplmtr. Buna bal olarak gnmzde Ortak Tarm Politikalar ierisindekrsal kalknma politikalar arlk kazanmaya balamtr.

Trkiyede de krsal alanlar nemli bir yer tutmaktadr. Ancak,Trkiyede henz net bir krsal alan tanm yaplamam, buna bal olarak dakrsal kalknma politikas oluturulamamtr. Ancak Trkiye, krsal alanlaraynelik gelitirilen kalknma projeleri ve eitli tarmsal desteklemelerle krsalkesimini gelitirmeye ve buralardaki insanlar ekonomik olarak gelitirmeyealmaktadr.

Avrupa Birliine yelik srecinde Trkiyenin hzla bir krsal kalknmapolitikas oluturmas ve Birlik ile uyumlu krsal destekleme uygulamalarnabalamas gerekmektedir. Bu almada, konuyla ilgili yaplabilecekler, AvrupaBirlii ve Trkiyedeki mevcut durumlar dikkate alnarak ortaya konulmayaallmtr.


6/251


7/251

vii

AVRUPA BRL KIRSAL KALKINMA POLTKALARI VE

TRKYENN UYUMU

YEMN METNYKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAIY..K. DOKMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMUZETABSTRACT

NDEKLERKISALTMALARTABLO LSTESGR

iiiiiivvviviixiixvi

xviii

BRNC BLMKIRSAL KALKINMA VE TRKYEDE KIRSAL KALKINMAPOLTKALARI

1.1.KIRSAL KALKINMA1.1.1.Krsal Kalknma Kavram1.1.2.Krsal Kalknmann nemi1.1.3.Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar1.1.4.Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar

1.2.TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI1.2.1.Trkiyede Krsal Alanlar1.2.2.Trkiyenin Krsal Kalknma Politikalar1.2.3.Trkiyede Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar

1.2.3.1.Kamu Kurulular1.2.3.1.1.Tarm ve Kyileri Bakanl1.2.3.1.2.Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl1.2.3.1.3.evre ve Orman Bakanl1.2.3.1.4.Bayndrlk ve skan Bakanl1.2.3.1.5.l zel dareleri1.2.3.1.6.Dier Kurulular

1.2.3.2.Yerel Ynetimler1.2.3.2.1.l ve le Genel dareleri1.2.3.2.2.Belediyeler ve Ky Muhtarlklar

1.2.3.3.Sivil Toplum Kurulular1.2.3.3.1.retici Kooperatif ve Birlikleri1.2.3.3.2.Ziraat Odalar1.2.3.3.3.Mahalli dare Birlikleri1.2.3.3.4.Dernekler1.2.3.3.5.Dier Kurulular

1.2.4.Trkiyede Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar1.2.4.1.Kamu Sektrne ve zel Sektre Ynelik Tevikler

1245688

172424252627272728

2929293031373739394040


8/251

viii

1.2.4.2.iftilere Ynelik Destekleme Uygulamalar1.2.4.3.Blgesel ve Krsal Kalknma Uygulamalar

1.2.4.3.1.Blgesel Kalknma Projeleri1.2.4.3.1.1.Gneydou Anadolu Projesi (GAP)1.2.4.3.1.2.Dou Karadeniz Blgesel Gelime

Projesi (DOKAP)1.2.4.3.1.3.Dou Anadolu Projesi (DAP)1.2.4.3.1.4.Dou Anadolu Blgesel Kalknma

Projesi (DAKP)1.2.4.3.1.5.Erzurum-Samsun-Kastamonu

Blgesel Kalknma Projesi1.2.4.3.1.6.Zonguldak-Bartn-Karabk Blgesel

Kalk

nma Projesi1.2.4.3.1.7.Ar-Malatya-Konya-KayseriBlgesel Kalknma Projesi

1.2.4.3.2.Krsal Kalknma Projeleri1.2.4.3.2.1.orum-ankr Entegre Krsal

Kalknma Projesi

1.2.4.3.2.2.Erzurum Krsal Kalknma Projesi1.2.4.3.2.3.Bingl-Mu Krsal Kalknma Projesi1.2.4.3.2.4.Krsal Kesime me Suyu Temini

Projesi

1.2.4.3.2.5.Yozgat Krsal Kalknma Projesi1.2.4.3.2.6.Ordu-Giresun Krsal Kalknma

Projesi1.2.4.3.2.7.Dou ve Gneydou Anadolu Havza

Gelitirme Projesi1.2.4.3.2.8.Sulama Ynetimi ve Yatrmlarda

Katlmc zelletirme Projesi1.2.4.3.2.9.Sivas-Erzincan Krsal Kalknma

Projesi

1.2.4.3.2.10.Anadolu Su Havzalar

Rehabilitasyon Projesi

1.2.4.3.2.11. Kylerin Altyaplarn DesteklemeProjesi (KYDES)

1.2.4.3.3.Krsal Kalknma Modelleri1.2.4.3.3.1.Ky-Kent Modeli1.2.4.3.3.2.Merkez Kyler Modeli1.2.4.3.3.3.Tarm-Kent Modeli1.2.4.3.3.4.rnek Kyler Modeli1.2.4.3.3.5.ok Ynl Krsal Alan Planlamas

Modeli

414849

49

5252

53

54

545555

575758

58

58

59

59

60

60

60

616162646465

65


9/251

ix

1.2.4.3.3.6.Toplum Kalknmas Modeli1.2.4.3.3.7.Kye Dn Modeli

1.2.5.Trkiyenin Krsal Kalknma Politikalarna likin GenelDeerlendirme

6666

67

KNC BLMAVRUPA BRLNDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI

2.1.AVRUPA BRL ORTAK TARIM POLTKASININ TEMELUNSURLARI VE KIRSAL KALKINMA2.1.1.Tek Pazara Ynelik Uygulamalar2.1.2.Yapsal Dzenlemeler ve Krsal Kalknma Uygulamalar

2.2.AVRUPA BRL ORTAK TARIM POLTKALARINDA

DEM VE REFORMLAR2.2.1. Avrupa Birlii Ortak Tarm Politikalarnn Oluturulmas ve

Geliimi2.2.2.Ortak Tarm Politikalarnda 1988 Yl Reformu2.2.3.Ortak Tarm Politikalarnda 1992 Yl Reformu2.2.4.Ortak Tarm Politikalarnda 2000 Yl Reformu2.2.5.Ortak Tarm Politikalarnda 2003 Yl Reformu

2.3.AVRUPA BRLNDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI2.3.1.Avrupa Birliinde Krsal Alanlar

2.3.1.1.Avrupa Birliinde Krsal Alan Tanmlar2.3.1.2.Avrupa Birliinde Krsal Alanlar2.3.1.3.Avrupa Birliinde Krsal Alanlarn Baz zellikleri

2.3.1.3.1.Gelir Boyutunda2.3.1.3.2.sizlik Boyutunda2.3.1.3.3.Tarm letmesi Boyutunda

2.3.2.Avrupa Birliinde Krsal Kalknma Politikalar2.3.3.Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar

2.3.3.1.Birlik Dzeyinde Uygulayclar2.3.3.1.1.Birlik Organlar

2.3.3.1.2.retici rgtleri2.3.3.2.Ulusal Dzeyde Uygulayclar

2.3.3.2.1.Ulusal Organlar2.3.3.2.1.1.Tarm Bakanlklar2.3.3.2.1.2.Ulusal Tarm Konseyleri2.3.3.2.1.3.Mdahale Kurulular2.3.3.2.1.4.deme Kurulular2.3.3.2.1.5.Dier Kurulular

2.3.3.2.2.retici rgtleri

2.3.3.3.Yerel Dzeyde Uygulay

c

lar2.3.4.Avrupa Birlii Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar

697173

73

74767879818484

85869090929599

108109109

113115115116116116 117117118119 119


10/251

x

2.3.4.1.Mali Aralar2.3.4.1.1.Yapsal Fonlar

2.3.4.1.1.1.Avrupa Blgesel Kalknma Fonu

2.3.4.1.1.2.Avrupa Sosyal Fonu2.3.4.1.1.3.Avrupa Tarmsal Ynlendirme ve

Garanti Fonu2.3.4.1.1.4.Balklk Sektr Mali Arac

2.3.4.1.2.Avrupa Kaynama Fonu2.3.4.1.3.Avrupa Yatrm Bankas

2.3.4.2.Destekleme Uygulamalar2.3.4.3.Krsal Kalknma Uygulamalar

2.3.4.3.1.Ulusal Giriimler

2.3.4.3.2.Topluluk Giriimleri2.3.5.Avrupa Birliinin Genilemesi ve Aday lkelere Ynelik KrsalKalknma Politikalar2.3.5.1.PHARE Program

2.3.5.2.ISPA Program2.3.5.3.SAPARD Program

2.3.5.4.Trkiye ve Adayl Daha Sonra Kabul Edilen lkelereYnelik Birlik Mali Katklar

120 120121

122

123128128134136142142

143

150151155157

164

NC BLM

TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARININ AVRUPABRLLE UYUMLULATIRILMASI

3.1.TRKYE VE AVRUPA BRLNDE TARIMSAL YAPININKARILATIRILMASI

3.2.TRKYE VE AVRUPA BRLNDE TARIMSAL (KIRSAL)DESTEKLEMELERN KARILATIRILMASI

3.3.TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARININUYUMLULATIRILMASI3.3.1.Ulusal Program ve Krsal Kalknma3.3.2.lerleme Raporlar ve Krsal Kalknma3.3.3.Mevzuat Uyumlulatrlmas

3.3.3.1.Yatay Konulara likin Dzenlemelere Uyum Alt almaGrubu Faaliyetleri

3.3.3.2.Veterinerlik Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.3.Bitki Sal Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.4.Balklk Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.5.Kontrol Alt alma Grubu Faaliyetleri3.3.3.6.Krsal Kalknma ve Ormanclk Alt alma Grubu

Faaliyetleri

171

173

174

176179183

188190192194196

198


11/251

xi

3.3.3.7.Ortak Piyasa Dzenlerine Uyum Alt alma GrubuFaaliyetleri

3.3.3.8.Tarm statistikleri Alannda Uyum Faaliyetleri

3.3.4.Uygulamalarn Uyumlulatrlmas

203 205 206

SONU VE NERLERYARARLANILAN KAYNAKLAR

211223


12/251


13/251


14/251

xiv

LPIS : Arazi Parseli Tanmlama Sistemi

MARTA : Merkezi ve Dou Avrupa in Sosyal Gei Program

MEDA : Avrupa-Akdeniz Ortakl

MERLS : Marmara Deprem Blgesi Arazi Bilgi Sistemi

MEYSEP : Ya Meyve ve Sebze Gelitirme Projesi

MFB : Merkezi Finansman ve hale Birimi

NUTS :statistik Blge Birimleri Snflandrmas

OECD : Ekonomikbirlii ve Kalknma rgt

OPEC : Petrol hra Eden lkelerbirlii rgt

ORKY : Orman ve Ky likileri Genel Mdrl

OTP : Ortak Tarm Politikalar

PHARE : Polonya ve Macaristan in Ekonominin Yeniden Yaplandrlmas

Program

PSO : Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri ile birlii Program

SAPARD : Tarm ve Krsal Kalknma Alannda zel Katlm Program

SDC : svire Kalknma birlii Kuruluu

STAR : Tarmsal Yaplar ve Krsal Kalknma Komitesi

TAIEX : Teknik Yardm Deiim OfisiTAKBS : Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi

TAGEM : Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrl

TEDA : Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi

TEDGEM : Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl

TEA : Trkiye Elektrikletim Anonim irketi

TEKEL : Ttn ve Ttn Mamulleri Tuz ve Alkol letmeleri Anonim irketi

TGEM : Tarm letmeleri Genel Mdrl

TKB : Tarm ve Kyileri Bakanl

TMMOB : Trkiye Mimar ve Mhendis Odalar Birlii

TMO : Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Mdrl

TOPRAKSU : Toprak Muhafaza ve Zirai Sulama leri Umum Mdrl

TFA : Trkiye eker Fabrikalar Anonim irketi

TGEM : Tarmsal retim ve Gelitirme Genel Mdrl

TYUAP : Tarmsal Yaym ve Uygulamal Aratrmalar Projesi

UNDP : Birlemi Milletler Kalknma Program


15/251

xv

U : Uluda niversitesi

y.a.g.e. : Yukarda Ad Geen Eser

YPK : Yksek Planlama KuruluYSE : Yol Su Elektrik Genel Mdrl

WHO : Dnya Salk rgt

ZMO : Ziraat Mhendisleri Odas


16/251

xvi

TABLO LSTES

Tablo-1. Genel Nfus Say

m

Sonular

na Gre Trkiyede Kent ve K

rsalAlan NfuslarTablo-2. 2003 Ylnda Trkiyede Tarmsal stihdamn Toplam stihdam

indeki Pay (15-65 Ya, 1000 Kii)Tablo-3.letme Byklklerine Gre letme Says ve letmelerin

Tasarrufunda Bulunan Arazi ByklTablo-4. Trkiyede Arazi Kullanl Biimleri (dekar)Tablo-5. Trkiyede Tarmsal letmelerin Arazi Parallk Durumlar

(2001)Tablo-6. Bykba ve Kkba Hayvan Olan letmelerin letme

Byklklerine Gre letme ve Hayvan Says (Besicilik Hari)Tablo-7. Trkiyedeki retici rgtleriTablo-8. Trkiyedeki Tarmsal Amal Kooperatif ve st Kurulu

Birlikleri (12.10.2004 Tarihi tibariyle)Tablo-9. Trkiyede 2006-2010 Yllar Arasnda Uygulanacak Destekleme

Aralar ve Paylar (%)Tablo-10.Avrupa Birlii lkelerinde Krsal Alanlarn Yzlmlerine

Oranlar (%)Tablo-11.Avrupa Birlii lkelerinde Krsal Nfusun Ulusal Nfusa

Oranlar (%) (1999-2001)Tablo-12.Avrupa Birlii lkelerinde Krsal Alanlardaki Nfus Younluu

(km2de) (1999-2001)Tablo-13.Avrupa Birlii lkelerinde Gayri Safi Milli Hsla Oranlar

(AB-25=100) (1999-2001)Tablo-14.Avrupa Birlii lkelerinde Ortalama Tarmsal gcnn Ya

Oranlar ve Kadn gc stihdam (%) (1999-2001)Tablo-15.Avrupa Birlii lkelerinde Aktif Nfus inde sizlik Oranlar

(%) (1999-2001)Tablo-16.Avrupa Birlii lkelerinde Tarmsal stihdamn Toplam stihdam

indeki Pay (%) (2000-2002)Tablo-17.Avrupa Birlii lkelerinde Ortalama Tarmsal letme

Byklkleri (2000-2002)Tablo-18.Avrupa Birlii lkelerinde Tarm letmeleri ve Tarmsal

stihdam (2000)

Tablo-19.Avrupa Birlii Yapsal Fonlarnn Kriterleri ve BunlarnUygulanma Aralar

Tablo-20.Avrupa Birlii Yapsal Fonlarnn Yeni Kriterleri ve BunlarnUygulanma Aralar

Tablo-21.ye lkelerin Yeni Kriterler Kapsamnda ve Gei DesteiOlarak 2006 Ylna Kadar Fonlardan Alacaklar Miktarlar(milyon avro)

Tablo-22.2003 ve 2003 Yllar AB Btesi erisinde OTP HarcamalarnnYeri (milyon avro)

Tablo-23.2003 Yl ATYGF-Garanti Blm Harcamalarnn SektrelDalm (milyon avro)

Tablo-24.ATYGF-Garanti Blm Krsal Kalknmada Ek TedbirlerinTahsisi

S.9

S.12

S.13S.14

S.15

S.16S.31

S.34

S.47

S.87

S.88

S.89

S.91

S.93

S.94

S.96

S.97

S.98

S.103

S.107

S.108

S.126

S.127

S.127


17/251


18/251


19/251


20/251

xx

konudaki uygulamalar deerlendirilmeye allmtr. Bu arada Birliin

genilemesine bal olarak henz aday durumda bulunan ve tam yelii

gereklememi olan lkelere ynelik Birlik politikalar da deerlendirilmitir.

Bu analizlerin ardndan almada son olarak Trkiyede uygulanan krsal

kalknma politikalarnn Avrupa Birliindeki krsal kalknma politikalar ile nasl

uyumlulatrlabilecei konusundaki nerilere yer verilmitir.


21/251

1

BRNC BLM

KIRSAL KALKINMA VE TRKYEDE KIRSAL KALKINMA

POLTKALARI

1.1.KIRSAL KALKINMAKrsal kalknma kavramnn ortaya konulabilmesi iin, ncelikle krsal

alanlarn tanmnn yaplmas gerekmektedir. Krsal alanlar ok genel bir tanmla,

kentsel alanlar dndaki alanlar olarak nitelendirilebilse de, bu tanmn bir takm

nesnel niteliklerle zenginletirilmesi gerekmektedir.1

Genel olarak krsal alanlar; youn insan-doa ilikileri ve bu alanlarn

kendine zg toplumsal ve ekonomik yaplar nedeniyle yaamn zor olduu alanlar

olarak ele alnmaktadr. Krsal alanlar, ou zaman tarm ve ormancln temel

ekonomik faaliyet olduu; fakat bunun yannda turizm, kk ve orta boy sanayi ve

el sanatlar gibi dier ekonomik faaliyetlerin de yapld, zerinde ky, pazar gibi

ekonomik ve sosyal yaplar bulunan, ekolojik adan deerli ve kentsel alanlarla

srekli etkileim halinde olunan mekanlar olarak tanmlanmaktadr.2

Trkiyede krsal alanlar denildii zaman; nfus younluunun dk

olduu, doal kaynaklarn olduka bol bulunduu, ekonomik hayatn daha ok

tarma bal olarak gerekletirildii, doal koullarn ve geleneksel deerlerin

hayatn ekillenmesinde etkin olduu, ayrca eitim, salk, haberleme gibi sosyal

olanaklarn yeterince geliemedii yerler akla gelmektedir.3

OECD lkelerinde ise, krsal alanlar nfus younluu kriterine gre

tanmlanmaktadr. Buna gre, nfus younluu km2 bana 150 kiinin altnda olan

1 Krsal Kalknma alma Grubu, Avrupa Birliine yelik Yolunda Trkiye Krsal KalknmaPolitikas Raporu, Ankara, 2003, s. 9 (Eriim:http://213.139.233.100/arayuz/6/icerik.asp?fl=sanal_kutuphane2/krsal kalknma raporu 9-07-2003.zip, 20.07.2004)2 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 363 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, II.Tarm uras Krsal Kalknma Politikalar

Komisyon Raporu, s. 8, (Eriim: http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/VIII.Komisyon.pdf,05.01.2005)


22/251

2

yerler krsal alan saylmaktadr. Bu tanmda nfusun yzde 50sinden fazlasnn

krsal alanda yaad blgeler krsall baskn blgeler; nfusun yzde 15-50sinin

krsal alanda yaad blgeler nemli lde krsal blgeler; nfusun yzde

15inden aznn krsal alanda yaad blgeler ise, kentsellii baskn blgeler olarak

snflandrlmaktadr.4

1.1.1.Krsal Kalknma Kavramzerinde tam olarak uzlamaya varlm bir tanm olmamakla birlikte, krsal

alanlarn doal kaynaklarnn ve buralardaki yaam yapsnn bozulmadan

korunabilmesi ve bununla beraber kentli kesimlere gre daha kt ekonomik vesosyal olanaklara sahip olan krsal alan toplumunun yaam koullarnn

iyiletirilebilmesi iin gelitirilen giriimlere genel olarak krsal kalknma ad

verilmektedir. Krsal kalknma tanm daha geni bir adan yaplacak olursa; krsal

alanda yaayan ve geimini tarm sektrnden veya benzer krsal mesleklerden

salayan birey ve topluluklarn, insanca yaam koullarna kavuturulmas iin

onlarda nce bu ynde bir gereksinme duygusu yaratmak, sonra da bu duygu

ynnde aba harcamalar iin onlara maddi ve manevi adan tm yardmlarn

yaplmas ile demokratik yoldan kalkndrlmalarn salama savadr.5

Ancak, burada tarmsal kalknma ile krsal kalknmay birbirinden ayrt

etmek gerekmektedir. Bu kapsamda krsal kalknma tanm ierisinde, krsal

alanlarda yaayan insanlarn hayat standartlarnn ve refah dzeylerinin doal yap

bozulmadan ykseltilmesi yannda, yresel ve blgesel gelimilik farkllklarnn

giderilmesi, temel ekonomik faaliyetleri oluturan tarmsal yapnn iyiletirilmesi,

tarma dayal sanayinin gelitirilmesi, istihdamn arttrlmas gibi tarmsal

kalknmaya ek olarak krsal altyap, tarmsal altyap, eitim, salk, sosyal gvenlik,

4 http://www.europa.eu.int/comm/agriculture/rur/publi/propimpact/text_en.phf, s. 10 (Eriim:

09.05.2005)5 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 8


23/251

3

rgtlenme ve bu trden pek ok sosyal, kltrel ve ekonomik alandaki eksikliklerin

giderilmesi ve koullarn iyiletirilmesine ynelik faaliyetler de bulunmaktadr.6

Srdrlebilir kalknma ise, ekolojik denge ve ekonomik bymeyi birlikte

ele alan, hem doal kaynaklarn etkin kullanmn salayan, hem de evresel kaliteye

nem veren, kalknmann ve doal kaynaklarn yararlarnn gelecek nesillere

aktarlmasn ngren, ayrca insanlara istikrarl bir yaam kalitesi salanmasn

hedefleyen bir kavramdr.7 Dnyada ekolojik dengenin hzla bozulmaya balamas,

evrenin kirlenmesi ve tkenmez saylan doal kaynaklarn gittike azalmaya

balamas sonucu evrenin ve doal kaynaklarn korunmas gereksinimi ortaya

kmtr.

Genel olarak krsal kesimde yaayanlar, doa ile i ie ve evre ile uyumlu

birekilde hayatlarn srdrmektedirler. Bu bakmdan bulunduklar evrenin doal

kaynaklarnn korunmas ve srdrlebilir kullanmnn salanmas, krsal kesimde

yaayan insanlarn hayatlarn ve ekonomik faaliyetlerini srdrlebilmeleri iin ok

nemli bir olgudur. Ancak, krsal kesimde hayat srdrmenin zorluu ve ekonomik

olarak yaanan olumsuzluklar, buralardaki insanlar doay tahrip etmeye ve doal

kaynaklar ar kullanmaya yneltebilmektedir.

Bir yandan krsal kalknmann gerekletirilmeye, bir yandan da krsal

alanlarla dorudan balantl olan evrenin ve doal kaynaklarn korunmaya

allmas, zaman ierisinde her iki kavramn birletirilmesine ve dolaysyla da

srdrlebilir krsal kalknma olgusunun ortaya kmasna neden olmutur.8 Bu

nedenle gnmzde krsal kalknma kavram anld zaman, ayrca srdrlebilir

krsal kalknmadan bahsetmeye gerek grlmemektedir.

Aklamalardan yola karak krsal kalknmann tanm tekrar yaplacak

olursa: Krsal kalknma; krsal alanlarda kii bana den gelirin arttrlmasn

6 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 117 DPT, Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu Raporu, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, s.3, (Eriim: http://ekutup.dpt.gov.tr/bolgesel/oik538.pdf, 27.12.2004)8

Serkan Grlk, Dnyada ve Trkiyede Krsal Kalknma Politikalar ve Srdrlebilir Kalknma,U BF Dergisi, Bursa, U Yaynlar, 2001, C: 19, sa: 4, s. 12


24/251

4

salamak, ky ve kent toplumlarnn yaam standartlar arasndaki fark dengelemek,

sosyal yapy ve halk etkinliklerini dzenlemek ve gelitirmek, sosyal ve kamusal

hizmetlerin krsal alanlara daha dzenli olarak gtrlebilmesini salamak, krsal

alanlardaki mevcut doal kaynaklar gelitirmek, ulam, yerleim, sosyal, kltrel ve

ekonomik yap ve tesisleri dzenlemek, krsal alanlardaki yerleimleri kendi

kendilerine yetebilir ve yaanabilir duruma getirmektir.9

1.1.2.Krsal Kalknmann nemiKrsal kesimde yaayan insanlarn doa ile i ie yaamak zorunda olduu,

temel ekonomik faaliyetlerinin tarm, hayvanclk, balklk, el sanatlar veormanclk gibi katma deeri olduka dk olan ikollarndan olutuu ve krsal

blgelerde altyap almalarnn da genel olarak yetersiz olduu gz nne

alndnda, buralarda yaamann zorluklar daha da belirgin hale gelmektedir.

Dnyada yaanan kreselleme akm piyasalarn daha da rekabeti birekle

dnmesine ve dolayl olarak da gelir dalmnn gittike bozulmasna neden

olmaktad

r. Sonuta blgesel eitsizlik problemleri gittike daha belirgin durumagelmektedir.

Krsal alanlarda yaanan zorluklar, teknoloji kullanmnn yaygnlamas,

makineleme sayesinde tarm sektrnde igc fazlalnn ortaya kmas ve hzl

nfus art gibi nedenlerle, krsal kalknmann salanamad durumlarda kentlere

g olgusu ortaya kmakta; gn youn miktarda ve ksa srede gereklemesi ise

kentsel alanlarda eitli kltrel, ekonomik, sosyal ve yapsal sorunlarn gndeme

gelmesine neden olmaktadr. Dolaysyla kentsel alanlarn sorunlarnn zlebilmesi

veya en azndan hafifletilebilmesinin krsal kalknmann salanabilmesi ile yakndan

ilgili olduu grlmektedir.

Ayrca toplumsal barn ve adaletin inas, blgeler ve yreler arasnda

ekonomik ve sosyal kaynamann salanmas, sanayi ve hizmet sektrlerinin

9

Bahri evik, Krsal Kalknmada Fiziksel Planlama ve Merkez Ky Yaklam, Tarm ve KyDergisi, Ankara, TKB Yay.Dairesi Bk. Matbaas, 2000, sa: 131, s. 38


25/251

5

gereksinim duyduu sermaye birikimi, hammadde ve igc hareketlerinin salkl

bir ekilde gerekletirilebilmesi iin krsal alanlarn desteklenmesi, yaam ve

ekonomik faaliyet koullarnn iyiletirilmesi gerekmektedir.10

1.1.3.Krsal Kalknma Politikalarnn UygulayclarKrsal kalknma almalarnn baarl bir ekilde yrtlebilmesi

bakmndan kamu ve sivil toplum kurulular gibi rgtlenmeler byk nem

tamaktadr. Dnyadaki btn lkelerde krsal kalknmann gerekletirilebilmesi

iin gerek devlete bal faaliyet gsteren, gerekse zel yasalarla kurulmu ulusal ve

blgesel rgtlenmeler bulunmaktadr. Bu kurulularn isimleri ve alma ekillerifarkllklar gsterse de, temel amalarnn ve faaliyet konularnn genellikle

birbirlerine benzedii grlmektedir.

Devlete bal olarak alan bu kurulularn yannda, yerel ynetimler de

sahip olduklar zel grevler ve yetkiler ile krsal kalknma almalarnda nemli bir

rol stlenmektedirler.

Ayrca ulusal, blgesel ve yerel dzeyde retici odalar, kooperatifleri,

birlikleri, vakflar ve dernekleri gibi tzel kiilie sahip sivil toplum rgtleri de

kendi yetki ve sorumluluk snrlar ierisinde krsal kalknma almalarna

katlmaktadrlar.

zellikle yerel ynetimler ve yerel sivil toplum rgtlenmeleri, faaliyet

gsterdikleri blgelerin avantaj, dezavantaj, potansiyel ve nceliklerini en iyi bilen

ve buna gre politikalar reterek, uygulayan organizasyonlardr. Bu bakmdan da

krsal kalknma almalarnda olduka nemli bir yere sahip bulunmaktadrlar.

Yerel dinamiklerin harekete geirilmesi, krsal alanda kalknma almalar

yrten kamu ve zel kurulular ile blge halknn dayanma ve ibirliinin

salanabilmesi iin, uygulanmas dnlen projelerde yerel rgtlenmelerin ve

10

rfan Girgin, Krsal Sanayi ve Kalknma likileri, Tarm ve Ky Dergisi, Ankara, TKBYay.Dairesi Bk. Matbaas, 2000, sa: 131, s. 47-48


26/251

6

yerel ynetimlerin grlerinin alnmas, hatta dorudan onlarca gelitirilen

projelerin uygulanmas daha baarl sonularn ortaya kmasn salayabilmektedir.

Krsal kalknma projesinin uygulanaca blgenin sosyal ve kltrel yapsn bilen,

projeye srdrlebilir kalknma ruhunu yanstabilecek ve ayn blgede yaayan

insanlarn lider olarak krsal kalknma projelerine katlmn salayabilecek olan

yerel unsurlar, hem srdrlebilir kalknmay salayabilmekte, hem de projenin

baarsn arttrabilmektedirler.11

1.1.4.Krsal Kalknma Politikalarnn Aralar

Krsal kalknmann salanabilmesi iin yaplmas gereken ncelikli faaliyet,fiziki bir planlama oluturmaktr. Bu ekilde krsal kesimde arazilerin korunmas,

gelir dalmnn dzenlenmesi, doal kaynaklarn kullanm ve sosyal yaamn

belirli bir dzen ierisinde srdrlebilmesi salanabilir. Bu planlar sayesinde

lkenin tarm, turizm, yerleme, sanayileme yerleri nceden tespit edilerek, ulusal

ve krsal kalknmann bu planlar erevesinde gerekletirilmesi salanabilmektedir.

lkeler bu planlar

n doru birekilde uygulanabilmesini salamak amac

ylaeitli aralar kullanmaktadrlar. Bu aralar dorudan devletlerin kendi proje ve

planlar erevesinde gerekletirdikleri faaliyetler ve dolayl olarak gerekletirilen,

planlarn uygulanmasna ynelik eitli destekleme, sbvansiyon ve benzeri

faaliyetlerden olumaktadr. Bu aralar izleyen blmlerde incelenecektir.

Dnyadaki lkelerin tamam tarm sektrn ve dolayl olarak da krsal

kesimi eitli biimlerde desteklemektedir. Bu desteklemelerin biimleri ve

yntemleri lkeden lkeye farkllklar gsterse de, temelde krsal kesimlerin ana

ekonomik faaliyetini oluturan tarmsal retimin srekliliinin temin edilmesi, gda

gvenliinin salanmas, tarmsal rn reticilerinin ve de tketicilerinin yaam

standartlarnn ykseltilmesi, tarmsal retimin ulusal ekonomiye katkda

bulunmasnn salanmas ve d ticarette rekabet stnl elde edilmesi

hedeflenmektedir.

11 Grlk, y.a.g.e., s. 15


27/251

7

Her devlet bu ana hedefler dorultusunda kendi sosyo-ekonomik durumuna

uygun yeni amalar da belirleyerek destekleme politikalarn oluturmakta ve eitli

aralar gelitirerek, bu politikalar uygulamaktadrlar. Uygulanan bu destekleme

politikalar kamu btesi, retici ve tketici refah ve kaynaklarn kullanm zerine

etkide bulunmaktadr.12

Destekleme uygulamalar ekonomideki etkileri gz nnde bulundurularak

drt balk altnda snflandrlabilmektedir. Bunlar; pazar fiyat destei, dorudan

gelir destei, dolayl gelir destei ve genel hizmetlerdir.

Pazar fiyat destekleri, retici odakl bir destekleme biimidir. Bu destekleme biiminin finansman dier destekleme biimlerinden farkl olarak tketiciler

tarafndan karlanmaktadr. Tarmsal retimi, retici gelirlerini ve tm kesimlerin

gelir dalmlarn dzenlemede olduka etkili bir destekleme biimidir. Taban fiyat

ve fiyat primleri eklinde uygulanmaktadr. Bunun yannda, i pazar korumak

amacyla uygulanan snr nlemleri de bu kapsamda deerlendirilebilmektedir.

Dorudan gelir destekleri, reticilere yap

lan demelerle retici gelirleriniarttrmay amalayan bir dier destekleme biimidir. Piyasa dengelerini bozucu

etkileri daha az olduu iin son yllarda btn dnyada daha yaygn olarak

uygulanmaktadr. Bu destekleme tr, krsal kesimlerinde altyap sorunlarn zm

lkelerde olduka baarl sonular elde edilmesini salarken, sorunlu lkelerde

retim zerine olumsuz etkilerin ortaya kna neden olabilmektedir. Dorudan

gelir desteklerinin balcalar birim alan ve hayvan bana yaplan demeler, doal

afet ve zarar demeleri ve depolama yardmlardr.

Dolayl gelir destekleri, genel olarak retim masraflarn azaltc etkiye sahip

nlemlerdir. Girdilere uygulanan sbvansiyonlar, finansman kolaylklar ve rn

sigortalarna verilen devlet destekleri bu balkta deerlendirilebilmektedir.

12 TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, II. Tarm uras Tarmsal Yapda

Deime ve Gelimeler Komisyonu alma Belgesi, s. 51 (Eriim:http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/II.Komisyon.pdf, 05.01.2005)


28/251

8

Krsal alanlara salanan genel hizmetler ise, dier destekler olarak

snflandrlabilir. Altyap hizmetleri, eitim-aratrma ve yaym hizmetleri, vergi

kolaylklar, tamaclkta salanan kolaylklar gibi hizmetler, uzun dnemde retim

maliyetlerini azaltc etkiler yapmaktadr.13

Desteklemeler dnda krsal alanlarn kalkndrlmas amacyla

gerekletirilen krsal kalknma uygulamalar ise, devletlerin krsal kesimlerini

gelitirmek ve bu blgelerde yaayan insanlarn hayat standartlarnn ykselmesini

salamak amacyla gelitirdikleri projelerin hayata geirilmesi almalardr.

Yresel ve blgesel olarak uygulanabildii gibi, bazen lkenin yzlmne ve

krsal alanlarn geniliine bal olarak lkesel olarak da uygulanabilmektedir.

1.2.TRKYEDE KIRSAL KALKINMA POLTKALARI

Dnyadaki pek ok lkede olduu gibi Trkiyede de krsal alanlar olduka

geni bir corafyay kaplamakta, nfusun da nemli bir ksm bu alanlarda

yaamaktadr.

Trkiyede krsal alanlar ile kentsel alanlar arasndaki gelimilik

farkllklarnn ortadan kaldrlabilmesi amacyla gemiten bugne pek ok alma

yaplm olmasna karn, tam olarak bir krsal kalknma politikasnn varlndan sz

edilememektedir.

leriki blmlerde Trkiyede uygulanan krsal kalknma politikalar detayl

birekilde incelenecektir.

1.2.1.Trkiyede Krsal AlanlarTrkiyede Cumhuriyetin ilk yllarnda krsal nfus toplam nfusun yaklak

3/4 iken, zaman ierisinde tarmda makinelemeye gei, ekonomik yapdaki

deiiklikler ve zellikle 1960l yllardan bu yana krsal alanlardan kentlere youn

bir g yaanmas nedeniyle lke nfusu srekli artmasna karn, krsal alanlarda

13 TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, y.a.g.e., s. 52


29/251

9

yaayan nfusta oransal bir azal yaanmtr.14 Tablo-1de 1960 yl ve daha

sonrasnda yaplan genel nfus saymlar sonularna gre kent ve kr nfusunun

deiimi grlmektedir.

Tablo-1. Genel Nfus Saym Sonularna Gre Trkiyede Kent ve Krsal AlanNfuslar

YILLAR EHRNFUSU

KIRSALKESM

NFUSU

TOPLAMNFUS

KIRSALKESM

ORANI (%)

1960 8.859.731 18.895.089 27.754.820 68,08

1980 19.645.007 25.091.950 44.736.957 56,09

1990 33.656.275 22.816.760 56.473.035 40,40

1997 40.630.435 22.179.676 62.810.111 35,31

2000 44.109.336 23.735.567 67.844.903 34,99

Kaynak: http.//www.tarim.gov.tr/arayuz/6/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm, (Eriim:23.07.2004)

http://www.die.gov.tr/konularr/nufusSayimi.htm, (Eriim: 01.05.2005)

Trkiyenin toplam nfusu 2000 Yl Genel Nfus Saym kesin sonularna

gre 67.844.903 olup; il ve ile merkezlerinin nfusu 44.109.336 ve kylerin nfusu

ise 23.735.567dir. Buna gre toplam nfusun yaklak yzde 35i kylerde

yaamaktadr. Yine 2002 yl itibariyle Trkiyede 2.265i belde belediyesi olmak

zere toplam 3.216 belediye, 36.527 ky ve 42.098 ky bals(*) bulunmaktadr.15

Krsal alandaki yerleimin bu derece ok paral ve dank oluu, bu alanlara

gtrlecek hizmetlerin de nnde engel oluturmaktadr.

Altyap asndan krsal alanlar deerlendirildiinde ise, Trkiyenin bu

konuda yetersiz olduu grlmektedir.

14 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 10(*) Ky ballar; kylerin kenarnda veya ky snrlar ierisinde bulunan ve ynetim yaps

bakmndan ky muhtarlna bal olan, kyden daha kk (mezra) yerleim birimleridir.15

DPT, n Ulusal Kalknma Plan (2004-2006), s. 35 (Eriim: http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/o-ukp.pdf, 21.03.2005)


30/251

10

Krsal alanlarda yaayan insanlara sosyal hizmetlerin gtrlebilmesi ve

buralardaki ekonomik faaliyetlerin dzenli birekilde srdrlebilmesi asndan son

derece nemli olan ulam bakmndan, Trkiyede ok byk bir sorun olduu

sylenememektedir. Hlihazrda yolu olmayan ky bulunmamakta; ky ve bals

dhil olmak zere toplam 78.625 yerleim biriminde 291.585 km.lik ky yolu

bulunmaktadr. Bu yollarn 1 Ocak 2004 tarihi itibariyle yzde 31i asfalt, yzde

44 stabilize kaplamal, yzde 18i tesviyeli, yzde 6s mutasavver ve yzde 1i ise

beton yollardan olumaktadr.16

Krsal alanlarda bulunan yerleim yerlerinin yzde 87sinde yeterli ve

salkl ime suyu bulunmakta olup, bu yerleimlerin yzde 55i ebekeli, yzde

32si ise emeli ime suyuna sahiptir.17

Trkiye eitim sitemi ierisinde 20042005 retim yl itibariyle ilk ve

ortaretim kademesinde 42.418 adet okulda 566.639 retmen rgn ve yaygn

retim kademelerinde yer almaktadr. Krsal alanda eitim genellikle ilkretim

kademesinde gerekletirilmekte olup, ortaretimin yaklak yzde 93 kentsel

alanda gerekletirilmektedir.18

Salk alannda da krsal kesimde corafi artlar ve ekonomik geri kalmlk

belirgin biimde ortaya kmaktadr. 2005 yl verilerine gre Trkiyede 1.217si

yatakl, 6.566s yataksz olmak zere toplam 7.783 salk kuruluu bulunmakta,

krsal kesimde salk ocaklar aracl ile vatandalara salk hizmeti verilmeye

allmakta, byk mdahaleler ise ancak il ve ile merkezlerinde

yaplabilmektedir.19

Trkiyede krsal kesimin en nemli sorunlarndan birisi de, plansz ve

dank bir yerleim yapsdr. Yerleim yerlerinin ancak yzde 1i planl olup, krsal

imar dzeni, krsal alan planlamas konularnda hazrlanan mevzuat

16 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 1017 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 1318

http://sgb.meb.gov.tr/daireler/istatistik/download/2004_2005.zip, (Eriim: 22.03.2006)19 http://www.saglik.gov.tr/extras/istatistikler/geribildirim2005/Tablo1.htm, (Eriim: 22.03.2006)


31/251


32/251

12

Tablo-2. 2003 Ylnda Trkiyede Tarmsal stihdamn Toplam stihdamindeki Pay (15-65 Ya, 1000 Kii)

Toplam stihdam

Tarmsal stihdam (Tarm,

Ormanclk, Avclk veBalklk)

Erkek Kadn Toplam Erkek Kadn Toplam

Tarmsal

stihdamnToplam

stihdamdakiPay (%)

15.256 5.892 21.147 3.718 3.447 7.165 33,88

Kaynak: TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, II. Tarm urasTarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu alma Belgesi, s. 11 (Eriim:http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/II.Komisyon.pdf, 05.01.2005)

Krsal nfusun ykseklii, tarmn GSMH iindeki pay, toplam istihdam

iinde tarmsal istihdamn oran ve tarmda kii bana den gelir

deerlendirildiinde, Trkiye krsalnda olduka nemli ve zm bekleyen sorunlar

olduu grlmektedir.

2001 Yl Genel Tarm Saym sonularna gre Trkiyede nfusu 5.000den

az olan ile, belde, ky ve ballarnda 3.076.650 adet tarmsal iletme bulunmakta

olup, buralarda toplam 184.348.232 dekar arazi tespit edilmitir. Ortalama iletme

bykl 61 dekar olup; Tablo-3de de grld gibi toplam iletme saysnn

yzde 30,91i 2049 dekar arazisi olan iletmeler grubunda yer almaktadr. Toplam

arazilerin ise ancak yzde 23,81i 100199 dekar arasnda arazisi bulunan iletmeler

grubunun tasarrufundadr.23

Yine 2001 Yl Genel Tarm Saym sonularna gre tarmsal iletmelerin

yzde 67,43nde hem bitkisel, hem de hayvansal retim birlikte yaplmakta, yzde

30,21inde yalnz bitkisel, yzde 2,36snda ise yalnz hayvansal retim

yaplmaktadr. Hem bitkisel, hem de hayvansal retim yapan iletmeler toplam

23

DE, 2001 Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk), Ankara, DE Matbaas, Kasm2004, s. 29-37


33/251


34/251


35/251

15

ve ortalama parsel genilii ise 14,96 dekardr.27 Tablo-5de 2001 yl itibariyle

arazilerin parallk durumlar grlmektedir. letmelerin kk ve paral olular,

teknoloji, bilgi, sermaye kullanmn olumsuz etkilemekte, iletme maliyetlerini

ykseltmekte ve verimliliin dmesine neden olmaktadr.

Tablo-5. Trkiyede Tarmsal letmelerin Arazi Parallk Durumlar (2001)

LETMELERDEARAZ PARA

SAYISI

LETME SAYISI % TOPLAM PARASAYISI (1000)

%

1 588.766 19,48 588.766 4,782 634.141 20,98 1.268.285 10,29

3 485.352 16,06 1.456.054 11,824-5 615.316 20,36 2.722.080 22,096-9 484.520 16,03 3.449.713 27,99

10-15 170.947 5,66 1.973.418 16,0116 ve zeri 43.088 1,43 865.094 7,02

Kaynak: DE, 2001 Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk), Ankara, DEMatbaas, Kasm 2004, s. 208-209

2001 Yl Genel Tarm Saym sonularna gre Trkiyede 11.147.438

bykba (besicilik dhil), 27.551.003 kkba (besicilik dhil) hayvan olduutespit edilmitir. Tablo-6da da grld gibi bykba hayvan olan (besicilik

hari) tarmsal iletmelerin, bykba hayvan saylarna gre iletme gruplarna

bakldnda, toplam iletmelerin yzde 59,71i 14 adet hayvan grubunda, hayvan

saysnn ise yzde 28,91 oran ile 59 adet hayvan grubunda younlat

grlmektedir. Kkba hayvan olan (besicilik hari) tarmsal iletmelerin,

kkba hayvan saylarna gre iletme gruplarna bakldnda, toplam iletmelerin

yzde 29,28i 2049 adet hayvan grubunda, hayvan saysnn ise yzde 41,71 oran

ile 50149 adet hayvan grubunda younlat grlmektedir.28

27

DE, y.a.g.e., s. 7928 DE, y.a.g.e., s. 329


36/251

16

Tablo6. Bykba ve Kkba Hayvan Olan letmelerin letmeByklklerine Gre letme ve Hayvan Says (Besicilik Hari)

letme

Bykl(Ba)

K.Ba HayvanSays

letmeSays

B.Ba HayvanSays

letmeSays

TOPLAM 24.796.015 530.151 9.974.685 1.746.927

14 180.424 64.744 2.763.708 1.043.022

59 394.431 58.400 2.884.064 447.078

1019 1.185.628 88.192 2.509.716 196.193

2049 4.832.232 155.231 1.463.583 55.598

50149 10.342.914 130.048 319.650 4.936

150299 5.206.186 27.250 16.349 76

300den ok 2.654.200 6.286 17.615 24Kaynak: DE, 2001 Genel Tarm Saym Tarmsal letmeler (Hanehalk), Ankara, DEMatbaas, Kasm 2004, s. 342-349

Trkiyede esas ii tarmsal faaliyet olan fertlerin iletme bana ortalama

says 2,65 kii olarak tespit edilmitir. Bu fertlerin yzde 44,21i 12 yandan byk

kadn, yzde 52,91i 12 yandan byk erkek ve yzde 2,88i ise 912 ya aras

ocuklardan olumaktadr. Tarmsal iletmelerde esas ii tarmsal faaliyet olup, ikinci

ii olmayan fertlerin oran yzde 86,32, ikinci ii olan fertlerin oran ise yzde

6,83tr. Bu fertlerin yzde 64,49unun cretsiz aile iisi, yzde 34,10unun kendi

hesabna, yzde 0,71inin iveren, yzde 0,65inin yevmiyeli ve yzde 0,05inin ise

cretli olarak alt belirlenmitir.29

Trkiyede krsal alanlarda yaayan insanlarn en nemli ekonomik

faaliyetini oluturan tarm sektrnn, ok nemli ve ksa srede zm zorunlu

problemleri bulunmaktadr. Bu problemlerin en nemlileri arasnda iletme bana

den tarm arazisinin kkl ve ok paral oluu, miras hukukunda bu

paralanmann engellenmesine ynelik etkili nlemlerin alnmam olmas nedeniyle

bu durumun her geen gn daha da ktlemesi, buna bal olarak iletmelerin

ekonomik retim iin yeterli bykle ulaamamalar, ayrca yine ayn sebeple

iletme saysnn fazlal, tarm arazilerinin baka amalarla kullanlmasnn yaygn

29 DE, y.a.g.e., s. 536


37/251

17

oluu, iftilerin rgtlenme durumlarnn ve eitimlerinin yetersiz oluu,

iletmelerin retim planlamalarnn bulunmamas saylabilir. Bunlara ilave olarak

mekanizasyonun gereken dzeyde geliememi olmas, iletmelerin yeterli sermaye

birikimini salayamamalar, hayvan sal, bakm ve beslenmesi konularnda

hatalar bulunmas, retim ve pazarlama organizasyonlarnn yeterince kurulamam

olmas, tarmsal yaym ve eitim hizmetlerinin etkin olarak yaplamamas, girdi

temininde glklerin alamamas, doal kaynaklarn ve su havzalarnn hzla

kirlenmesi ve btn bunlara bal olarak da retim ve verim dzeylerinin dk

olmas da saylabilmektedir. letme leinin kkl yannda, iletmelerin sahip

olduklar

hayvanlar

n genetik olarak dk kapasitede ve say

olarak az olmas

dadier bir nemli sorundur. Trkiyede bykba hayvanclk iletmelerinin yzde

71,9unda 5 ban altnda, kkba hayvanclk iletmelerinin ise yzde 31,6snda

20 ban altnda hayvan bulunmaktadr.30

1.2.2.Trkiyenin Krsal Kalknma PolitikalarTrkiyede Cumhuriyetin kurulduu yllarda ekonomik kalknmann

salanabilmesi iin itici g olarak tarm sektr belirlenmi ve krsal alanlarn

kalkndrlmas faaliyetleri balatlmtr. Ancak sistematik bir strateji ortaya

konulamamtr. 1929 dnya ekonomik buhran da krsal alanlarda yaayanlar

dolayl da olsa, olduka olumsuz ynde etkilemitir. Ky Kanununun karlmas ve

daha sonraki srete yaplan Birinci ktisat Kongresi ve Birinci Ky Kongresi ile

krsal kesimin kalkndrlmas iin deiik grler ortaya atlm, bunlara bal

olarak aar vergisinin kaldrlmas, skan Kanununun karlarak topraksz

kyllerin toprak sahibi yaplmasnn amalanmas ve krsal kesimde eitimin

salanabilmesi iin Ky Enstitlerinin kurulmas, nispeten baarl sonular vermi

ve planl dneme kadar krsal kalknma yolunda nemli admlar atlmasn

salamtr.31

30

Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 14-1531 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 19-20


38/251

18

Planl dneme geilmesi ile birlikte ise, nce krsal alanda yaayan insanlarn

gnll ibirlii ierisinde rgtlenmelerini ve merkezi idare ile ortaklaa

almalarn salayarak krsal kalknmay hedefleyen toplum kalknmas almalar

yrtlmtr. Daha sonraki dnemlerde ise krsal kalknma ok ynl krsal alan

planlamalar ve krsal kalknma projeleri ile salanmaya allmtr.32

Halen Trkiyede ana hatlaryla belirlenmi sistematik bir krsal kalknma

politikas bulunmamaktadr. Bu bakmdan lkenin mevcut durumu ve ncelikleri

dikkate alnarak, AB Krsal Kalknma Politikalarna paralel olarak ileyebilecek bir

krsal kalknma politikasnn oluturulmas gerekmektedir.33

Bu kapsamda Avrupa Birlii ile uyum sreci ierisinde, Birlik ile aday lke

arasndaki ekonomik ve sosyal uyumun salanmasna ynelik olarak tm aday

lkelerin hazrlamak zorunda olduklar ve bu alandaki Birlik mali yardmlar iin

stratejik bir belge olma zelliini tayan n Ulusal Kalknma Plan, Devlet

Planlama Tekilat koordinatrlnde hazrlanmtr. Plann amac, 2004-2006

yllar arasnda Trkiyenin AB ile ekonomik, sosyal ve mekansal boyutlar itibariyle

uyum salamasna ynelik olarak tarmsal verimliliin arttrlmas, giriimciliin

zendirilmesi, rekabet gcnn, insan kaynaklarnn ve istihdam yaratma

kapasitesinin gelitirilmesi, altyap hizmetlerinin iyiletirilmesi, giderek bilgiye

dayal bir ekonomi oluturulmas, evre duyarllnn ykseltilmesi ve blgeler aras

gelimilik farkllklarnn ortadan kaldrlmasdr.34 Bu amalara ulamak iin plann

blgesel gelime ve krsal kalknma ile ilgili hedefleri olarak azgelimi blgelerin

rekabet edebilirliklerinin ykseltilmesi ve geri kalm blgelerde isizliin

azaltlmas, bu amala tarm d gelir kaynaklarnn gelitirilmesi ve tarmsal

retimde verimliliin arttrlmas belirlenmitir. Hedeflere ulalabilmesi iin ise;

KOBlerin desteklenmesi ve glendirilmesi, kk lekli altyap inaatlarnn

32 TKB Krsal Kalknma Politikalar Komisyonu, y.a.g.e., s. 2233

http://www.tarim.gov.tr/arayuz/6/icerik.asp?efl=girisulusal_program.htm, (Eriim: 23.07.2004)34 DPT, y.a.g.e., s. 130


39/251

19

desteklenmesi, yerel inisiyatiflerin gelitirilmesi ve kurumsal kapasitenin

oluturulmas ngrlmektedir.35

Trkiyede krsal planlamann gerekletirilebilmesi iin gnmze kadarpek ok yasal dzenleme yaplmtr. Bu dzenlemelerden en eskisi 18 Mart 1924

tarihinde karlan 442 sayl Ky Kanunudur. Bu kanun, kylerin kalkndrlmas

iin gelecee ynelik ky yerleim planlarnn yaplmasna katkda bulunmaktadr.

Yine tarmsal kamu ynetiminin gerekletirilebilmesi iin 1924 ylnda

Tarm Bakanl kurulmu, 1928 ylnda Tarm ve Ticaret Bakanlklar birletirilerek,

1931 ylnda tekrar ayr bakanlklar haline dntrlmtr. 1937 ylnda TarmBakanl Grev ve Tekilat Yasas karlmtr.36

Krsal kesimde yaayan topraksz kyllerin toprak sahibi yaplmasn

salamak amacyla 15 Haziran 1945 tarihinde 4753 sayl iftileri Topraklandrma

Kanunu karlmtr. Bu kanunla bir yandan byk toprak sahiplerinin ve ky

aalarnn siyasal gcn krmak, bir yandan da toprak mlkiyetini tarmsal retimi

ve verimlilii artt

racak ekilde yeniden dzenlemek, ayn

zamanda da eitlinedenlerle kullanlmayan arazilerin deerlendirilmesi amacyla karlmtr.37 Daha

nce Maliye Bakanl Milli Emlak Genel Mdrl Toprak Tevzi Komisyonlar

tarafndan yrtlen toprak datm almalar 6 Temmuz 1945 tarih ve 4784 sayl

kanunla Tarm Bakanlna bal olarak kurulan Toprakleri Umum Mdrlne

devredilmitir.

1950 ylnda ise skn leri Umum Mdrl ve Toprak leri Umum

Mdrl 5613 sayl kanunla birletirilerek, Tarm Bakanlna bal Toprak ve

skn leri Genel Mdrl haline getirilmitir. Bu Genel Mdrln grevleri

arasnda yerleim yerinin elverisizlii nedeni ile yerinde kalkndrlmas mmkn

olmayan, yol su elektrik gibi altyap hizmetlerinin pahalya mal olaca tespit edilen

35 http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/o-ukp/tanitim.ppt, (Eriim: 11.06.2004)36 TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, Tarm ve Kyileri Bakanlnn Yeniden Yaplandrlmas,

Haber Blteni, 2004, sa.: 73-74, s. 3037 Grlk, y.a.g.e., s. 14


40/251


41/251

21

Tabii Kaynaklar Bakanl DS Genel Mdrlnden Ky me Sulama Dairesi

Bakanl, Bayndrlk Bakanl Karayollar Genel Mdrlnden Kyyollar

Dairesi Bakanl ve Elektrik leri Genel Mdrlnden Ky Elektrifikasyonu

Birimi Kyileri Bakanl bnyesine alnmtr. 1 Temmuz 1965 tarihinde ise 6611

sayl Bakanlk Onay ile Yol Su Elektrik (YSE) Genel Mdrl kurularak, tm

ilemlerin tek bir genel mdrlk tarafndan yrtlmesi salanmtr. YSE Genel

Mdrlnn grevleri arasnda devlet ve il yollar dnda kalan ky yollarn,

kyii yollarn ve kprlerini ina etmek, bu yollarn bakmn ve onarmn yaparak,

devlet ve il yollar ile balantlarn salamak, nfusu 3000 ve daha dk olan

yerleim birimlerine ime suyu gtrerek, evre sal

ile ilgili dzenlemeleriyapmak, yol, su ve elektrik hizmetlerinin envanterini karmak saylabilir.40

1974 ylnda Tarm Bakanlnn ad Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl

olarak deitirilmi, 1981 ylnda Orman Bakanln da bnyesine alarak Tarm ve

Orman Bakanlna dntrlmtr. 1983 ylnda Kyileri ve Kooperatifler

Bakanlnn da katlmas ile ad Tarm Orman ve Kyileri Bakanl olarak

deitirilmi ve 1985 ylnda yasas karlmtr.

Krsal kalknma amacyla karlan bir dier kanun ise, 1983 ylnda kabul

edilen 2924 sayl Orman Kyllerinin Kalknmalarnn Desteklenmesi Hakknda

Kanundur. Bu kanunun amac ise zellikle orman ii ve orman kenar kylerinin

desteklenmesi, bu kylerdeki yapsal sorunlarnn zlmesi, tarm ve hayvanclk

dnda el sanatlar gibi farkl retim dallarnda eitim almalar yaplarak

istihdamn arttrlmas ve bu sayede ormanlarn da korunmasn ve gelitirilmesini

salamaktr.

1984 ylnda 3083 sayl Sulama Alanlarnda Arazi Dzenlemesine Dair

Tarm Reformu Kanunu karlmtr. Bu Kanun ile, topraksz veya az toprakl

kyllerin yeterli iletme bykl salanacak ekilde topraklandrlmas,

topraklarn verimli bir ekilde iletilmesi, tarmda verimliliin ve istihdamn

40 http://www.khgm.gov.tr/kutuphane/yse1.htm, (Eriim: 14.02.2005)


42/251

22

arttrlmas, iftilerin desteklenmesi ve eitim seviyelerinin ykseltilmesi, arazilerin

toplulatrlmas, yerleim yerlerinin dzenlenerek, gerektiinde yeni yerleim

yerlerinin almas gibi krsal alanlarn yapsal sorunlarnn zlmesi amalanmtr.

1985 ylnda karlan 3155 sayl Tarm Reformu Genel Mdrlnn

Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun ile ise; bir Tarm Reformu Genel

Mdrlnn kurulmas salanm ve bu sayede 3083 sayl kanunda yer alan

amalara ek olarak topran erozyonla kaybedilmesinin nne geilmesi, tarm

arazilerinin paralanmasnn engellenmesi, tarmda teknoloji kullanmnn arttrlmas

ve yaygnlatrlmas hedeflenmitir.

Ayn yl Tarm Orman ve Kyileri Bakanl ierisinde bir reorganizasyon

gerekletirilmi, Bakanln Ziraat leri, Zirai Mcadele, Hayvancl Gelitirme,

Gda leri, Veterinerleri ve Su rnleri Genel Mdrlkleri kapatlmtr.41

1985 ylnda karlan dier bir kanun da, 3202 sayl Ky Hizmetleri Genel

Mdrlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanundur. Bu kanun ile Tarm

Orman ve Kyileri Bakanl

bnyesindeki eski YSE Genel Mdrl,TOPRAKSU Genel Mdrl ve Toprakskn Genel Mdrl birletirilerek, bu

kurulularn grevlerini stlenecek olan tzel kiilii haiz ve katma bteli bir Ky

Hizmetleri Genel Mdrl kurulmas salanmtr. Bu kanun ile Ky Hizmetleri

Genel Mdrlnn asli grevleri ise; krsal alandaki devlet ve il yollar dnda

kalan tm yol, altyap ve styap hizmetlerinin, ayrca aratrma ve proje

hizmetlerinin yaplmasn, bakmn ve onarmn salamak; tarm desteklemek,

tarm alanlarnn ve su kaynaklarnn korunmasn ve gelitirilmesini salamak, arazi

toplulatrma faaliyetlerine katlmak, krsal alandaki yaplamalar depreme dayankl

hale getirmek, serbest gmen ilerini yrterek, isknl gmen kabul etmek ve

Hazine arazileri ile ilgili eitli ilemleri yapmak olarak belirlenmitir.42 Ayrca ayn

41

TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3042 http://www.khgm.gov.tr/gorevleri.htm, (Eriim: 14.02.2005)


43/251

23

kanunla Orman Genel Mdrlnn grevleri arasnda bulunan orman ii ve

orman yollarn yapma ii de Ky Hizmetler Genel Mdrlne devredilmitir.43

Daha sonralar Babakanla balanan Tarm Orman ve Kyileri Bakanl,1991 ylnda ayr bir Orman Bakanl kurulmas ile yeniden yaplandrlarak, halen

yrrlkte bulunan 7 Austos 1991 tarih ve 441 sayl Tarm ve Kyileri

Bakanlnn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname

yaymlanmtr.44

2005 ylnda, 13 Ocak 2005 tarih ve 5286 sayl Ky Hizmetleri Genel

Mdrlnn Kaldrlmas ve Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas HakkndaKanun ile Ky Hizmetleri Genel Mdrl kapatlarak, grevleri stanbul ve

Kocaeli llerinde Bykehir Belediyelerine, dier illerde ise l zel darelerine

devredilmitir.

Trkiyede krsal kalknma amacyla karlan bu kanunlara ek olarak, baz

yerel ynetimlerin gerekletirdikleri projelere zel mevzuatlar da bulunmaktadr.

Ayr

ca 3194 say

l

mar Kanunu uyar

nca

kar

lan Belediye ve Mcavir AlanSnrlar inde ve Dnda Plan Bulunmayan Alanlara Uygulanacak mar

Ynetmelii kapsamnda Bayndrlk ve skn Bakanl; krsal alanlarda, belediye

ve ky snrlar iinde ve dnda plan bulunmayan yerleim yerlerinden ve bu

yerleim yerlerinin dnda kalan alanlardaki imar uygulamalarndan sorumlu

bulunmaktadr. 45

Ancak, karlan tm kanunlar ve yaplan evre Dzeni Planlar, bu planlarn

ortaya karlmas ve uygulanmasnda yetki karmaasnn nne geilememesi,

planlama erevesinin eksiklii ve sektrel bulgularla karar verme zorunluluu bu

planlarn uygulanmasnda baarszlkla karlalmasna neden olmaktadr.46

43 http://www.khgm.gov.tr/kutuphane/khgmtarihce1.htm, (Eriim: 14.02.2005)44 TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3045

Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 2946 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 27


44/251

24

1.2.3. Trkiyede Krsal Kalknma Politikalarnn Uygulayclar

Trkiyede krsal alanlarn kalkndrlmas ve krdan kente gn

nlenebilmesi amacyla pek ok politika oluturulmu ve proje gerekletirilmitir.Bu projelerin bir ksm merkezi idare tarafndan yrtlm, bir ksm ise zel

idareler ve yerel ynetimler tarafndan uygulanmaya allmtr. Bu arada baz sivil

toplum kurulular da blgesel lekli projeler gelitirerek, uygulamlardr.

Bu kurulularn banda Bakanlar Kurulu, Yksek Planlama Kurulu, Para

Kredi ve Koordinasyon Kurulu, Sanayi ve Ticaret Bakanl, Enerji ve Tabii

Kaynaklar Bakanl, Tarm ve Kyileri Bakanl, evre ve Orman Bakanl,Bayndrlk ve skn Bakanl, Hazine Mstearl, Devlet Planlama Tekilat

Mstearl, D Ticaret Mstearl, Merkez Bankas, ller Bankas, T.C. Ziraat

Bankas, Sosyal Yardmlama ve Dayanma Fonu, Devlet Su leri Genel

Mdrl, kapatlan Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Tarm Reformu Genel

Mdrl, l zel dareleri, Belediyeler, Kylere Hizmet Gtrme Birlikleri,

Kooperatifler, Vakflar, Ziraat Odalar ve eitli sivil toplum rgtleri gelmektedir.

Krsal alanlarla ilgili bu kadar ok kuruluun grevli ve yetkili oluu, her biri farkl

konularda faaliyet gsterse de bir ynetim karmaasna neden olmaktadr.

zleyen blmde Trkiyede krsal kalknma politikalarna dorudan veya

dolayl olarak katlan kamu kurulular, yerel ynetimler ve sivil toplum rgtleri

ksaca incelenmitir.

1.2.3.1.Kamu KurulularTrkiyede krsal kalknma politikalarnn oluturulmas ve uygulanmasnda

en nemli grevi kamu kurulular stlenmektedir. Bunlardan bir ksm stelendikleri

grevler gerei tara tekilat oluturmazken, devlete bal olarak alan birok

kamu kuruluu ise krsal alana hizmet gtrebilmek iin tara tekilat oluturmutur.


45/251

25

1.2.3.1.1.Tarm ve Kyileri BakanlKrsal alana hizmet gtren kurulularn banda Tarm ve Kyileri

Bakanl ve bu bakanla bal olarak grev yapan Tarm Reformu GenelMdrl gelmektedir. Tarm politikalarnn belirlenmesi ve uygulanmasna katk

salayan Bakanlk, tarmsal yatrmlara destek vermekte, tarm koruma ve

gelitirmeye ynelik neriler gelitirmekte, aratrma, yaym, kk lekli

sulamalar ve krsal kalknma uygulamalar konularnda faaliyetlerde bulunmaktadr.

Bakanlk bu almalarn gerekletirirken merkez tekilat yannda, tara tekilat

ile de hizmet vermektedir.

Bakanlk merkez tekilat ana hizmet birimleri, danma ve denetim birimleri,

yardmc hizmet birimleri, ilgili birimler ve bal birimlerden olumaktadr.47

Ana hizmet birimleri, Tarmsal retim ve Gelitirme Genel Mdrl

(TGEM), Koruma ve Kontrol Genel Mdrl (KKGM), Tekilatlanma ve

Destekleme Genel Mdrl (TEDGEM), Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrl

(TAGEM) ve D

likiler ve Avrupa Topluluu Koordinasyon Dairesi Bakanl

(DATK)dr.

Danma ve denetim birimleri, Tefti Kurulu Bakanl, Strateji Gelitirme

Bakanl, Hukuk Mavirlii, Bakanlk Mavirleri ve Basn ve Halkla likiler

Mavirliidir.

Yardmc Hizmet Birimleri, Personel Genel Mdrl, dari ve Mali ler

Dairesi Bakanl, Yayn Dairesi Bakanl, Savunma Sekreterlii ve zel Kalem

Mdrldr.

lgili birimler Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Mdrl, Tarm

letmeleri Genel Mdrl (TGEM) ve ay letmeleri Genel Mdrl

(AYKUR)dr.

47 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 16


46/251

26

Bakanla bal kurulular ise, Tarm Reformu Genel Mdrl, Atatrk

Orman iftlii Mdrl ve kapatlan Ky Hizmetleri Genel Mdrlnden

olumaktadr.

Tarm ve Kyileri Bakanl tara tekilat ise, l ve le Mdrlkleri, Ky

Grubu Tarm Merkezleri, Tarmsal Aratrma Enstits Mdrlkleri, Veteriner

Kontrol ve Aratrma Enstits Mdrlkleri, retme stasyon Mdrlkleri, Su

rnleri retim ve Gelitirme Merkezi Mdrl, Tarmsal Ekonomi Aratrma

Enstits Mdrl, Tarm Alet ve Makineleri Test Merkezi Mdrl, Ders Ara

ve Gereleri Makine Eitim Merkezi Mdrl, Zirai retim letmesi ve Personel

Eitim Merkezi Mdrl, Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Mdrl,

Tohum Sertifikasyon Test Mdrl, Zirai Karantina Mdrlkleri, l Kontrol

Laboratuar Mdrlkleri, Tahaffuzhane ve Gmrk Veteriner Mdrlkleri, Hayvan

Pazar ve Park Kurumu Mdrlkleri ve El Sanatlar Eitim Merkezi

Mdrlklerinden olumaktadr.

Ayrca il ve ilelerde l ve le Genel dare Kurullar, yerel konulardaki

uygulamalar yrtmekte ve kararlar almakta, Bakanlk l ve le Mdrleri ise bu

kurullarda Bakanlk ve mahalli idareler arasndaki koordinasyonu salamaktadrlar.

Tarm ve Kyileri Bakanl tarada gerektii durumlarda ayr birimler halinde de

tekilatlanabilmektedir.

1.2.3.1.2.Enerji ve Tabii Kaynaklar BakanlEnerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve bu Bakanla bal Devlet Su leri

Genel Mdrl, su kaynaklarnn gelitirilmesi, sosyal ve ekonomik kalknma

politikasna ve kamu yararna ynelik yer alt ve yerst sularn deerlendirilmesini

ve korunmasn amalamaktadr. DS bu amalarla 6200 sayl yasa hkmleri gerei

sulama, takn, koruma, bataklklarn slah, enerji, ime ve kullanma suyu tesisleri


47/251


48/251

28

1.2.3.1.6.Dier KurulularBakanlar Kurulu krsal kesimle ilgili olarak, tarmsal rnlerden

desteklemeye tabi olacaklarn seimi, fiyatlarn saptanmas, tarm iin gerekli

finansmann salanmas ve kredi borlarnn ertelenmesi gibi kararlar alarak sreci

ynlendirmektedir.

Yksek Planlama Kurulu da ayn ekilde desteklenecek rnlerin

belirlenmesi ve fiyatlarn saptanmas, hayvancl desteklemeye ynelik nlemlerin

Bakanlar Kuruluna nerilmesi, Tarm Sat Kooperatiflerine destekleme alm

yetkisi verilmesi gibi grevler stlenmektedir.

Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu, para ve krediler konusunda neriler

gelitirmekte, girdi ve kredi sbvansiyonlarn kararlatrmakta, ihracat tevik

primlerini belirlemekte ve Bakanlar Kuruluna sunmaktadr.

Sanayi ve Ticaret Bakanl Tarm Sat Kooperatiflerinin kimi ilevlerinin

dzenlenmesi ve TFA faaliyetlerini yrtmektedir.

Hazine ve D Ticaret Mstearlklar, tarm sektrne ynelik yardmlar ve

tarm rnleri i ve d ticaretini dzenlemektedirler.

Bunun yannda T.C. Ziraat Bankas ise, tarmsal mdahale alm yapan

KTlere Destekleme Fiyat stikrar Fonu (DFF) kaynaklarn kullandrmakta ve

iftilere tarmsal amal iletme ve yatrm kredileri vermektedir. ller Bankas ise,

zellikle yerel ynetimlerin imar planlar

ve altyap

yat

r

mlar

iin finansmansalamakla grevlidir.

Bunlarn dnda ileride Trkiye iin mdahale ve deme kuruluu olarak

grev yapmas muhtemel kurulular arasnda olan Ttn ve Ttn Mamullerini ve

Alkoll kiler Piyasasn Dzenleme Kurulu, eker Kurulu, Tarm Sat

Kooperatifleri Birliklerini Yeniden Yaplandrma Kurulu gibi kurullar ile TMO,

Trkiye eker Fabrikalar A.., TEKEL ve AYKUR gibi tarmsal kamu iktisadi


49/251

29

teekklleri ulusal gelirin paylamn etkilemekte, bylece krsal kalknma

politikalarna dolayl olarak da olsa katlmaktadrlar.49

1.2.3.2. Yerel Ynetimler

Trkiyede kamu kurulularn dnda, il ve ile genel idare kurullar, ky

muhtarlklar ve belediye bakanlklar gibi yerel ynetimler de sahip olduklar zel

grevler ve yetkiler ile krsal kalknma almalarna katlmaktadrlar.

1.2.3.2.1.l ve le Genel dareleri

l Genel dareleri, merkezi hkmetin yetki ve sorumluluklarna sahip olan,devleti temsilen valinin bakanln yrtt, karar alma organlar il genel meclisi

ve il daimi encmenlii olan bir yerel rgtlenmedir.50 Bu ekilde vali hem merkezi

idareyi, hem de yerel idareleri temsil etmektedir.51 Ayrca illerde valiye bal olarak

alan ve ilin her trl planlama faaliyetini ve sekreteryay gerekletiren l

Koordinasyon Kurullar ve l Koordinasyon ve Planlama Mdrlkleri

bulunmaktadr.

le Genel dareleri ise l daresi Kanunu ile dzenlenmitir. le Genel

dareleri kaymakamlarn sorumluluunda faaliyet gstermektedirler. eitli

bakanlklarn ile tekilatlar bu Kanun hkmleri gereince kurulmutur.52 Krsal

kalknma uygulamalarnda en tabanda bulunan uygulayclar olan le Genel

dareleri, ilede bulunan eitli kamu kurum ve kurulularnn ve bazen de tzel

kiilii haiz kamu hizmeti veren kurulularnn temsilcilerinden olumaktadr.

1.2.3.2.2.Belediyeler ve Ky Muhtarlklar Nfusu 5000den fazla olan yerler ile, il ve ile merkezlerinde belediyeler

kurulmaktadr. Belediyelerin karar organlar belediye meclisi ve belediye

encmenidir. Belediye bakanlar ise buralarda alnan kararlarn uygulanmasndan

49 TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3150 http://www.turkab.net/up/abup4087.htm, (Eriim: 12.05.2004)51

DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 2152 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 23


50/251


51/251


52/251

32

Yasasnn karlmas ile balamtr. 1967 ylnda krsal alanlardaki kaynaklara

ilerlik kazandrmak amacyla Ky Kalknma Kooperatifleri modeli uygulanmaya

balanmtr. Ayn yl bu model kapsamnda yer alan projelerin desteklenmesi

amacyla Tarmsal Devlet Yardm Ynetmelii hazrlanm ve yrrle girmitir.

1969 tarihinde yrrle giren Kooperatifler Kanunu ile, krsal alanlarda kurulan ve

devlete desteklenen tarmsal amal kooperatiflerde hzl bir art gereklemitir.

1988 ylnda Kooperatifler Kanununda yaplan deiiklikle kooperatiflerin gnn

koullarna uygun duruma getirilmeleri amalanmtr. Ayrca ok amal kurulan

birlik ve merkez birliklerinin daha gl bir yapya kavuturulmalar amacyla konu

baz

nda dikey tekilatlanmaya olanak tan

nm

t

r.

Tm bunlara karn gnmzde drt farkl yasa altnda alan

kooperatiflerin nicelik olarak ulatklar bykle karn, ada bir geliim

dzeyini yakaladklar sylenemez.55 Trkiyede kooperatifilik her ne kadar nemli

saylabilecek gelimeler gstermi olsa da, Avrupa Birlii lkelerindeki

kooperatifilie oranla yeterli etkinlie kavuturulamamtr. Bunun temel nedenleri

arasnda kooperatiflerin karlatklar finansman yetersizlikleri, bu konudaki

mevzuatlarn karklklar iermesi, kurulu ncesinde yeterli denetimlerin

yaplmamasna bal olarak gelime olana bulunmayan kooperatiflerin kurulmas,

kurulutan sonra zdenetim ve denetimin yeterince yaplamamas, toplumda

kooperatifilik konusunda yeterli eitim ve bilgi birikiminin bulunmamas,

kooperatiflerin ynetim sorunlarn zememeleri ve st rgtlenmelerini yeterince

gerekletirememi olmalar saylabilmektedir.56 Ancak her ne kadar kooperatifler

nemli sorunlarla kar karya kalsalar da, ortaklarnn rnlerin pazarlanmasndaki

etkinlikleri, gerektiinde bu rnlerin farkl amalarla deerlendirilmesine yardmc

olmalar, pazarlama kanalnda araclara giden kazancn dorudan reticilere

kazandrlmasna yardmc olmalar, piyasadaki fiyat dalgalanmalarna kar engel

oluturmalar ve rnlerin en iyi fiyata satlmalarn salamalar gibi hizmetleri

gerekletirdikleri iin de vazgeilmez bir retici organizasyonu olmaktadrlar.

55

TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3156 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 18-20


53/251

33

Trkiye 1982 Anayasasnn 171. maddesine gre ekillenen ve zel

mlkiyet anlay ile gelien kooperatifilik, bir taraftan yelerinin katklarn

birletirerek lke kalknmas iin bir araya getirmekte, dier taraftan ulusal gelirin

arttrlmas ve kiiler arasnda adil datlmasna, bylelikle de krsal kalknmaya

yardmc olmaktadr. Trkiyede lke ekonomisine katma deer oluturarak,

istihdam ve dviz salayarak katkda bulunan 86.828 kooperatifin yaklak 8,7

milyon orta bulunmaktadr. Buna gre lke nfusunun yaklak yzde 13

kooperatif ortadr.57 Tarmsal amal kooperatif says ise 10.095 olup, ortak says

5 milyona yaklamtr.58

Trkiyede en yaygn olan kooperatif eitleri; tarmsal kalknma, tarm

kredi, tarm sat, ttn tarm sat, pancar ekicileri, sulama, su rnleri, esnaf

kefalet, konut yap ve motorlu tayclar kooperatifleridir. Kooperatif trleri

ierisinde en yaygn olan 61.704 kooperatif ve yaklak 2,4 milyon ortak says ile

yap kooperatifleridir. Tarmsal amal kooperatifler ise, tm kooperatiflerin yaklak

yzde 10unu ve toplam kooperatif ye saysnn da yzde 57sini

oluturmaktadrlar. Yine, tarmsal amal kooperatifler ierisinde en yaygn ve en

fazla yeye sahip olan kooperatif tr yzde 50 oran ile tarmsal kalknma

kooperatifleridir. Bunu kooperatif says bakmndan toplam tarmsal kooperatiflerin

yzde 22sini ve 1,5 milyon orta ile ye says bakmndan toplam tarmsal

kooperatif ortaklarnn yzde 30unu oluturan, ayrca lke genelinde rgtlenmi

olan tarm kredi kooperatifleri takip etmektedir. Daha sonra ise srasyla sulama

kooperatifleri, su rnleri kooperatifleri, tarm sat kooperatifleri ve pancar

kooperatifleri gelmektedir.59

57 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 1758

TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas, y.a.g.e., s. 3159 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 17


54/251


55/251

35

Tablo-8de Trkiyedeki tarmsal amal kooperatifler ve ye saylar

verilmitir. Trkiyede polikltr tarm yaplyor olmas ve bu tarm gerekletiren

iletmelerin farkl zelliklerde ve byklklerde olmalar, gereksinimlerinin de ok

farkl olmas sonucunu dourmaktadr. Bu nedenle Trkiyede kurulan tarmsal

kalknma kooperatifleri ok eitli konularda faaliyet gstermektedir.60 1988 ylnda

karlan 1163 sayl Kooperatifler Yasas ve bunu deitiren 3476 sayl Kanun

uyarnca faaliyet gsteren tarmsal kalknma kooperatiflerinin kurulu almalar,

kooperatifin kurulaca blgenin sosyal ve ekonomik yaps, tarm potansiyeli,

altyap durumu ve kurucularn bilin dzeyleri gibi kstaslar dikkate alnarak Tarm

ve Kyileri Bakanl

l Mdrlkleri taraf

ndan yap

lmaktad

r. K

rsal kesimdeyaayan insanlarn hayat standartlarn ve gelir dzeylerini ykseltmek iin kurulan

tarmsal kalknma kooperatifleri son yllarda Krsal Alana Sosyal Destek Projesi

uygulamalarnda kullanlmtr. Tarmsal kalknma kooperatifleri birleerek Ky

Kalknma ve Dier Amal Kooperatifler Merkez Birliini kurmulardr.

Sulama kooperatifleri ve sulama birlikleri, Trkiyedeki yeralt ve yerst su

kaynaklarndan organize olarak faydalanmak isteyen reticiler tarafndan

kurulmulardr. Trkiyede sulama alan olarak 27 blge bulunmasna karn, ancak

9 blgede sulama kooperatifi kurulabilmitir.61 Devlet kurumlar tarafndan ina

edilen sulama tesisleri, Tarm ve Kyileri Bakanl denetiminde kurulan sulama

kooperatiflerine ve birliklerine devredilerek, iletilmesi salanmaktadr.62

Su rnleri kooperatifleri, ortaklarnn gereksinimlerini karlamak,

pazarlama yaplarn kurmak, ileme ve deerlendirme tesisleri oluturmak, kredi

konusunda kefalet etmek, ortaklarnn faaliyetlerini dzenlemek ve su rnlerini

korumak amacyla kurulmu olup; deniz ve akarsu kaynaklar bakmndan son derece

gelimi bir potansiyele sahip olan blgelerde yaygn olarak kurulmutur.


TKB Tarmsal rgtler ve rgtlenme Komisyonu, y.a.g.e., s. 762 http://www.tarim.gov.tr/arayuz/6/icerik.asp?efl=tarim_sektor/index.htm


56/251


57/251

37

Bu rgtlenmeler ayn zamanda Avrupa Holstein Yetitiricileri Konfederasyonu ve

Uluslararas Hayvan Kayt Komitesi (ICAR) yesidir.

1.2.3.3.2. Ziraat Odalar

Ziraat Odalar; tarm sektrnn iftilerin karlar dorultusunda

ekillenmesini salamak ve bu konuda devletin plan ve programlarnn

gereklemesine yardmc olmak, iftilerin ortak gereksinimlerini karlamak,

tarmsal faaliyetleri kolaylatrmak, ifti kayt ve ktklerini tutmak, tarmsal

retimde reticilere girdi temininde yardmc olmak ve sosyal amal almalara

katlmak amacyla 1957 ylnda karlan ve 1963 ylnda uygulamaya geen 6964sayl kanunla kurulan, tzel kiilie sahip kamu kurumu niteliinde olan iftilerin

meslek kurululardr. Merkezi Ankarada bulunan Ziraat Odalar Birlii, il ve ile

merkezlerindeki 604 ziraat odas ile grev ve sorumluluklar dhilinde faaliyet

gstermektedir.64 Ziraat Odalar ve Ziraat Odalar Birlii, Avrupa Birlii ile

mzakere srecinde ve daha sonrasnda tarm politikalarnn belirlenmesinde ve

uygulanmasnda daha da nemli grevler stleneceklerdir.65

Krsal kalknma almalarnda ok nemli grevler stlenebilecek olan

Ziraat Odalar, kurulu kanunundaki eksikliklerin giderilmemi olmas nedeni ile

gnmzde istenilen etkinlii gsterememekte ve gerektii gibi hizmet

verememektedir.66

1.2.3.3.3. Mahalli dare Birlikleri

Krsal alanda faaliyet gsteren nemli bir rgtlenme eidi de mahalli idare

birlikleridir. Mahalli idare birlikleri, hizmetlerinin daha iyi yrtlebilmesi amacyla

kendi aralarnda birlikler de kurabilmektedir. Mahalli idare birlikleri genel olarak

5442 sayl l daresi Kanunu, 1580 sayl Belediyeler Kanunu ve 442 sayl Ky

64 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 2065 TKB Tarmsal rgtler ve rgtlenme Komisyonu, II. Tarm uras Tarmsal rgtler vergtlenme Komisyonu alma Belgesi, s. 11 (Eriim:

http://tarimsurasi.tarim.gov.tr/PDFLER/X.Komisyon.pdf, 05.01.2005)66 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 20


58/251

38

Kanunu uyarnca ve ileri Bakanlnn hazrlad tip birlik tzne gre

kurulmaktadr.67

Mahalli idare birlikleri ierisinde yer alan Kylere Hizmet Gtrme

Birlikleri, grev alanlarna giren kylerde ve ilelerde sosyal, eitimsel, kltrel ve

sna tesisler kurmak, gerektiinde ayn amala kurulmu sna iletmelerle ibirlii

yapmak, yol, su, elektrik, kanalizasyon, okul, cami, salk tesisi vb. altyap

hizmetlerini gerekletirmek amac ile faaliyet gstermektedirler. Kylere Hizmet

Gtrme Birlikleri, kurulduklar ilenin kaymakamnn bakanln stlendii, ky

muhtarlar ve ilgili kamu kurumu yetkililerinden oluan Birlik Meclisi tarafndan

ynetilirler. Gnmzde Trkiyenin eitli yrelerinde toplam 784 adet Birlik grev

yapmaktadr.68

Mahalli idare birlikleri ierisinde yer alan bir dier rgtlenme biimi ise

sulama birlikleridir. DS yapm olduu sulama tesislerini ya kendisi iletmekte,

veya yasann hkmleri uyarnca iletmeyi gerek ya da tzel kiiliklere

devretmektedir. Bu kapsamda sulama birlikleri de DSden bu tesislerin iletme

hakkn almakta ve yrtmektedirler. Sulama hizmetlerinin birden fazla ky veya

beldeye girmesi durumunda tesisin iletilmesi, bakm ve onarmnn yaplmas

amacyla kurulmaktadrlar. Birliklerin ynetimi birlik meclisi, birlik bakan ve birlik

encmenince gerekletirilmektedir.

Mahalli idare birlikleri ierisinde yaygn olarak faaliyet gsteren Kylere

Hizmet Gtrme Birlikleri ve Sulama Birlikleri dnda ime suyu birlikleri, belediye

birlikleri, sr yetitiricileri birlikleri, arclk birlikleri, evre koruma, imar ve

altyap hizmet birlikleri, sosyal yardmlama ve dayanma vakflar gibi eitli

amalarla kurulan pek ok dernek, birlik ve vakf da bulunmaktadr.69


Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 2169 Krsal Kalknma alma Grubu, y.a.g.e., s. 22


59/251

39

1.2.3.3.4. Dernekler

Dernekler 2908 sayl kanuna gre kurulmakta ve faaliyet gstermektedirler.

Krsal alanda iki ayr tipte dernek bulunmaktadr. Bunlardan ilki belirli bir iletmebyklne sahip iftilerin mesleki yararn korumak amacyla kurduklar

birliklerdir. kincisi ise deiik isimler altnda kurulan, kyn ve kyde yaayanlarn

altyap ve sosyal ihtiyalarna cevap vermek iin kurulan ky yaatma, koruma ve

gzelletirme dernekleridir.70 Krsal kalknma sreci ierisinde her iki dernek tipi de

nemli grevler stlenebilmektedir.

1.2.3.3.5. Dier Kurulular

Krsal kesimde iftilerin tekilatlanmasna ynelik bir dzenleme de, 1941

ylnda yrrle giren 4081 sayl ifti Mallarnn Korunmas Hakknda Kanun ile

yaplmtr. Bu kanun uyarnca ky ve ehir dndaki belediye snrlar iinde veya

dnda bulunan ifti mallar ifti Mallarn Koruma Tekilat araclyla

korunmaktadr.71

2821 sayl Sendikalar Kanunu uyarnca kurulan sendikalarn bir ksm da

tarm, ormanclk, avclk ve balklk konularnda faaliyet gstermektedir.

Trkiyede her ne kadar tarm kesiminde alanlarn ok byk bir ksm cretsiz

aile alan olsa da, kk bir ksm bu sendikalara ye olmaktadr. zellikle byk

tarmsal iletmelerde ve devlet retme istasyonlar, tarmsal aratrma kurulular gibi

yerlerde alan iilerin sendikal olduklar grlmektedir. Sendikalar da krsal

kalknma almalarna snrl da olsa, kendi almalar ierisinde katkda

bulunmaktadrlar.

Krsal kesimde irketler ok snrl sayda bulunmalarna ve belirli konularda

faaliyet gstermelerine karn, bazen kendi almalarn kolaylatrmak iin

gerekletirdikleri faaliyetler, krsal kalknma almalarna yardmc olabilmektedir.

70

DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 4771 DPT Krsal Kalknma zel htisas Komisyonu, y.a.g.e., s. 47


60/251


61/251

41

Nevehir, Nide, Ordu, Osmaniye, Rize, Samsun, Siirt, Sinop, Sivas, anlurfa,

rnak, Tokat, Trabzon, Tunceli, Van, Yozgat ve Zonguldaktr.73

Gelimi ve kalknmada ncelikli yreler dnda kalan yerler ise normalblgeler olarak nitelendirilmektedir.

Trkiyede genel olarak yaplan tevik ve destekleme uygulamalarnn

yannda, zellikle kamu yatrmlar ve zel sektre verilecek tevikler bakmndan

kalknmada ncelikli yrelere yaplacak yatrmlara ve uygulamalara ayrcalk ve

ncelik verilmektedir. zellikle istihdam yaratacak ve gelir dalmn dzenleyecek

yatrmlara ynelik zel sektr ve kamu yatrmlar arazi verilmesi, yap-ilet-devretmodeli, vergi indirimleri, girdi temini, muafiyetler gibi ok deiik ekillerde

desteklenmektedir.

Sz konusu yatrmlar genel olarak kalknmada ncelikli yrelerin il ve ile

merkezlerinde uygulanmakta olup, ok az ksm krsal kesimde

gerekletirilmektedir. Bu bakmdan krsal alanlarda temel ekonomik faaliyet olan

tar

m sektrne ynelik desteklemeler k

rsal kalk

nma kavram

ierisinde ayr

birnem tamaktadr.

1.2.4.2.iftilere Ynelik Destekleme UygulamalarTrkiyede uzun yllardan beri en yaygn olarak kullanlan ifti destekleme

arac, pazar fiyat desteklemeleri olmutur. Bu yntemle hkmetler, hangi

rnlerde, hangi fiyattan alm yaplacan belirlemekte ve ilgili kuruluu

grevlendirmekte idiler. lk pazar fiyat destei uygulamas 1932 ylnda T.C. Ziraat

Bankas araclyla buday alm yaplmaseklinde balam, 1938 ylnda Toprak

Mahsulleri Ofisinin kurulmas ile bu grev TMOne devredilmitir. Daha sonraki

dnemlerde TFA, AY-KUR, TEKEL ve eitli kooperatifler devlet destekleme

almlarnda grev almlardr.74

73

http://www.turkab.net/up/abup4087.htm74 TKB Tarmsal Yapda Deime ve Gelimeler Komisyonu, y.a.g.e., s. 53


62/251


63/251

43

Tarmda yeniden yaplanma almalar kapsamnda Tarm Reformu

Uygulama Projesi (ARP) hazrlanarak, mevcut destekleme politikalar kaldrlm ve

iftilere dorudan gelir destei uygulanmaya balanmtr.78 Projenin amalar

olarak, mevcut destekleme politikalarnn ortadan kaldrlarak, iftilere dorudan

gelir desteklemesi yaplmas yntemine gemek; reform sreci ierisinde girdi

destei ve sbvansiyonlu kredi desteinin kaldrlarak, KTlerin kltlmesi veya

zelletirilmesinin salanmas; Alternatif rn Projesi ile arz fazlal olan ttn ve

fndk reticilerinin faaliyet alanlarnn, arz a olan rnlere kaydrlmasn

salamak saylabilir.79

Tarm Reformu Uygulama Projesi, tarm sektrnde uygulanmas planlanan

kapsaml reformun ilk ayana destek salanmas iin tasarlanmtr. Projenin

kaynaklar byk oranda transfer niteliinde olup, uygulanacak projeler sonucu tarm

sektrne aktarlacak kaynaklardaki azalmann telafi edilmesi hedeflenmitir.

Projenin uygulanmas iin 12 Temmuz 2001 tarihinde Dnya Bankasndan 600

milyon dolar kredi temin edilmitir.80

Proje drt aamal olup, ilk aamada iftilere daha nce salanan

sbvansiyonlarn, kredi ve fiyat desteklerinin kaldrlmasnn ksa sreli olumsuz

etkilerinin giderilebilmesi amalanmtr. Bu nedenle dorudan gelir destei

demelerinden yararlanacak iftilerin belirlenmesi ve demelerin belirli bir plan

dhilinde yaplmas; bunun iin lke apnda bir ifti kayt sisteminin kurulmas; bu

sistemi desteklemek iin tapu kaytlarnn bilgisayar ortamna aktarlmas

konularnda teknik yardm, eitim, yazlm ve donanm salanmtr.

kinci aamada, iftilerin retim fazlas olan rnlerden, alternatif rnlere

ynelmelerinin salanmas amalanmtr. Bu kapsamda Alternatif rn Projesi

hazrlanarak, yksek sbvansiyon uygulanan fndk ve ttn gibi retim fazlas olan

78 Baki Remzi Suimez, IMF ve Dnya Bankas Anlamalar: Tarm Reformu!, Kreselleme veAvrupa Birlii ile Btnleme Srecinde Trk Tarm Politikalar Sempozyumu-Bildiriler,Gaziantep, G..Basmevi, 2003, s. 15879 Glay Suba, Alternatif rn Projesi zerinde Baz Deerlendirmeler, Tarm ve Mhendislik

Dergisi, Ankara, Kozan Ofset, Sa.: 34-35, s. 2480 TKB Uluslararas Tarmsal likiler ve Avrupa Birliine Uyum Komisyonu, y.a.g.e., s. 25


64/251


65/251

45

gelirlerinin arttrlmas ve eitlendirilmesi, kadn ve gen nfusun eitim dzeyinin

ykseltilmesi ile giriimciliin tevik edilmesi ynnde hazrlanan projeler

desteklenmektedir.82

Trkiyede tarm arazilerinin ok paral olmas, tarmsal retimin verimsiz

gerekletirilmesine neden olmaktadr. Tarm Reformu Uygulama Projesinin Arazi

Toplulatrmas Alt Bileeni, bu sorunlarn ortadan kaldrlmas amacyla pilot olarak

seilen Samsun li Bafra Ovas, Amasya li Gmhacky lesi ve Kyleri, Kayseri

li Yahyal, Kocahacl ve Yerky Kasabalar, Karaman li Sudura Kasabas ve

Aydn li Koarl ve Ske lelerinde uygulanmaya balanmtr. Projenin amalar,

tarmsal retimin daha az sayda ve byk tarm arazilerinde verimli olarak

yaplmasn salamak, tarmsal retimi arttrmak, tarmsal retim iin dzeltilmi

parseller oluturmak, yeniden dzenlenmi parseller ierisinde yeni tarla ii yollar

yapmaktr. Proje Merkez Yrtme Birimi koordinatrlnde Tarm ve Kyileri

Bakanl, l zel dareleri ve Tarm Reformu Genel Mdrl tarafndan

uygulanmaktadr.83

ifti rgtlerinin Kurumsal Glendirilmesi Projesi (IRFO), Tarm

Reformu Uygulama Projesinin bir alt bileeni olarak zellikle Alternatif rn

Projesine katlan iftilere teknik yardm ve eitim salamak zere uygulamaya

konulmutur. Projenin dier amac ise, tarmsal kooperatifler, ifti birlikleri,

hayvanclk birlikleri, su birlikleri gibi rgtlenmelerle ibirlii yaparak, bamsz ve

verimli ifti rgtlenmelerinin geliimini desteklemektir.

Tarm Reformu Uygulama Projesinin nc aamasnda Tarm Sat

Kooperatiflerinin ve Tarm Sat Kooperatif Birliklerinin yeniden yaplandrlmas,

kendi yelerinin sahipliinde, yelerine hizmet veren zerk bir yapya

kavuturulmas, tarm rnlerinin ilenmesi ve pazarlanmasnda devletin rolnn

azaltlmas hedeflenmitir.

82 http://tedgem.gov.tr/haber/kky_des_prog_65il_eg_seminer/kky_des_prog_65il.htm, (Eriim:

01.05.2006)83 http://www.arip.org.tr/kkp.htm


66/251

46

Drdnc aamada ise eitim de dhil olmak zere, hizmetlerin finansman

yoluyla lke apnda kamuoyu bilgilendirme kampanyas yrtlmes

avrupa birligi kirsal kalkinma politikalari ve turkiye nin uyumu rural development policies of...

Documents