avrupa birligi ortak tarim politikasi ve turk tariminin ortak tarim politikasina uyumu european...

8/7/2019 Avrupa Birligi Ortak Tarim Politikasi Ve Turk Tariminin Ortak Tarim Politikasina Uyumu European Union Comman Agri

1/189

T.C.

SELUK NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KTSAT ANABLM DALI

AVRUPA BRL ORTAK TARIM

POLTKASI VE TRK TARIMININ ORTAK

TARIM POLTKASINA UYUMU

YKSEK LSANS TEZ

DANIMAN

Yrd.Do.Dr. Murat ETNKAYA

HAZIRLAYAN

Baak DEMR

KONYA - 2007


2/189

i

T.C.

SELUK NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSKTSAT ANABLM DALI

Avrupa Birlii Ortak Tarm Politikas ve Trk Tarmnn

Ortak Tarm Politikasna Uyumu

Baak DEMR

Tez Savunma Tarihi: 30.10.2007

Bu tez tarafmca okunmu, kapsam ve nitelii asndan bir Yksek Lisanstezi olarak kabul edilmitir.

Yrd. Do. Dr. Murat ETNKAYA

Bu tez tarafmzca okunmu, kapsam ve nitelii asndan bir Yksek Lisanstezi olarak kabul edilmitir.

Jri yeleri: mzas

Prof. Dr. Serdar ALTINOK

Yrd. Do. Dr. Ahmet AY

Yrd. Do. Dr. Murat ETNKAYA


3/189

ii

NDEKLER

Sayfa No:

NDEKLERii

ZET .vii

ABSTRACT..viii

KISALTMALAR.ix

TABLOLAR LSTES.xi

GRAFKLER LSTES..xiv

GR 1

BLM I

AVRUPA BRL ORTAK TARIM POLTKASININ GELM VE MEVCUT

DURUMU

1. Ortak Tarm Politikasnn Oluumu..3

2. Ortak Tarm Politikasnn Amalar.4

3. Ortak Tarm Politikasnn lkeleri.4

3.1. Tek Pazarlkesi..4

3.2. Topluluk Tercihi lkesi...5

3.3. Mali Dayanma lkesi6

4. Ortak Tarm Politikasnn Nedenleri.7

4.1. Gda Yetersizliklerinin nne Geilmesi...7

4.2. Tarmda alan Kesimin Gelir Dzeyinin Korunmas..7

4.3. Piyasa Mekanizmalar Arasndaki Farkllklarn Giderilmesi8

4.4. Almanya ve Fransa Arasndaki kar Ayrl...85. Ortak Tarm Politikasnn Aralar9

5.1. Karar Mekanizmas9

5.2. Ortak Piyasa Dzenleri.10

5.2.1. Piyasada Uygulanan Dzenler 11

5.2.2. D rekabete Kar Koruma Dzenleri11

6. Ortak Tarm Politikas Reform almalar....12

6.1. 1968-1989 Dnemi...12


4/189

iii

6.2. 1990-1997 Dnemi...13

6.3. Gndem 2000 ve Sonras..13

7. Fiyat Politikas157.1. Piyasada Ortak Fiyat Politikas... 15

7.2. D Piyasaya Ynelik Fiyat Politikalar...16

8. Ortak Tarm Politikasnn Finansman17

8.1. Tarmsal Garanti ve Yn Verme Fonu (FEOGA)... 17

8.1.1. FEOGA Garanti Blm.18

8.1.2. FEOGA Ynlendirme Blm... 21

9. Ortak Tarm Politikasnn Etkileri.. 219.1. OTPinin reticiye ve Tketiciye Etkileri.. 21

9.1.1. reticiye Etkileri. 21

9.1.2. Tketiciye Etkileri... 22

9.2. OTPnin Byk reticiler ve Kk reticiler zerindeki Etkisi..23

9.3. OTPnin ye lke Tarm Sektrleri zerindeki Etkisi...25

9.4. OTPnin Dnya Tarm rnleri Ticareti zerindeki Etkisi.... 29

9.5. Genilemenin OTP zerindeki Etkisi. 32

9.6. OTPnin Kalite ve evre zerindeki Etkisi 35

9.6.1. OTP ve Kalite 35

9.6.2. OTP VE evre... 36

9.7. OTPnin stenmeyen Etkileri... 39

BLM II.

TRKYENN TARIM SEKTR VE TARIM DESTEKLEME POLTKALARI

1. Trkiye'de Tarm Sektr42

1.1. Tarm ve Hane Halk likisi.45

1.2. Toprak Ve Su Kaynaklar.46

1.3. Bitkisel rnler50

1.4.Hayvanclk57

2. Trk Tarm Politikalar Geliimi ve Uygulanan Tarm Politikalar62

2.1. 1980 Ylna Kadar Uygulanan Tarm Politikalar63


5/189

iv

2.2. 1980 2000 Yllar Arasnda Uygulanan Tarm Politikalar...64

2.3. 2000 Yl ve Sonrasnda Uygulanan Politikalar.. 68

2.3.1. 2000 Ylndan Gnmze Kadar Uygulanan Politikalar...682.3.2. Trkiyede Tarm Politikalarnn Gelecei: Tarm Kanunu ve Tarm

Stratejisi 2006-2010.....69

3. Trkiyede Tarmsal Destekleme Politikalar..71

3.1. Tarm Reformu Projesi ve Dorudan Gelir Destei.72

3.1.1. Tarm Reformu Projesi Uygulamas..72

3.1.2. Tarm Reformu Projesi (ARIP)nin Etkileri73

3.1.3 Tarm Kanunu ve Tarmsal Destekleme Aralar...763.1.3.1. Dorudan Gelir Destei..77

3.1.3.2. Fark demesi..77

3.1.3.3. Telafi Edici demeler.78

3.1.3.4. Hayvanclk Destekleri78

3.1.3.5. Tarm Sigortas demeleri..78

3.1.3.6. Krsal Kalknma Destekleri 78

3.1.3.7. evre Amal Tarm Arazilerini Koruma Program

Destekleri.79

3.1.3.8. Dier Destekleme demeleri..79

3.2. Fiyat Destei ve Destek Almlar80

3.3. Girdi Destekleri...80

3.3.1. Gbre Desteklemesi..81

3.3.2. Tohum Destei..81

3.3.3. Tarmsal la Destei81

4.Trk Tarmn Genel Sorunlar.82

4.1. Yapsal sorunlar...82

4.1.1. retim Planlamas Sorunu.82

4.1.2. Tarmsal letmelerin Blnml Sorunu82

4.1.3. Tarm Topraklar Sorunu...83

4.1.4. Verim ve retim Dkl Sorunu.85

4.2. rgtlenmeden Kaynaklanan Sorunlar85

4.2.1. reticinin rgtlenme Sorunu..85


6/189

v

4.2.2. Devletin rgtlenme Sorunu.86

5. Tarm Anlamalar ve Trk Tarmna Etkileri.87

5.1 Tarm Anlamalar.875.1.1. DT Mzakereleri ve DT Anlamas.87

5.2. Tarm Anlamasnn Trk Tarmna Etkisi.91

6. Trkiyede Krsal Kalknma....92

BLM III

TARIM SEKTRNDE TRKYE-AB KARILATIRMASI ve TRK

TARIM POLTKASININ AVRUPA BRL ORTAK TARIM POLTKASINA

UYUMU1. Trkiye- AB Tarm Sektrnn Durumu ve Ekonomik nemi.97

1.1. TR-AB Tarmnn D Ticarete Etkileri.100

1.2. TR-ABde Tarmnn GSMHya Katklar.107

2. TR-AB lkelerinde Tarmsal Yap Asndan Mukayese109

2.1. Arazi Varl Ve Kullanl Bakmndan Karlatrma109

2.2. Nfus ve gc Asndan Karlatrma..110

2.3. Tarm letmelerinin Byklkleri Asndan Karlatrma.111

2.4. Tarmsal rnlerde Yeterlilik Asndan Karlatrma112

2.4.1. Gda Tketimi Yaps..112

2.4.2. Bitkisel retim Deerleri112

2.5. Hayvansal retim Asndan Karlatrma...117

2.5.1. AB ve Trkiyede Hayvan Says117

2.5.2. AB ve Trkiyede St retimi117

2.5.3. AB ve Trkiyede Et retimi..119

2.6. Girdi Kullanm Dzeyi Asndan..120

2.6.1. Gbre Kullanm..120

2.6.2. Tarmsal Mekanizasyon...121

2.6.3. Sulama.121


7/189

vi

2.7. Tarmsal Politikalar Asndan Karlatrma122

3. Trkiyenin OTPye Uyum almalar....128

3.1. Genel Bir Bak...128

3.2. Trkiyenin ABnin OTPsine Uyum Konusunda Ykmllkleri...133

3.3. ABnin Trk Tarm Sektrne Dair Deerlendirmeleri.137

3.4. Trk Tarmnn OTP ile Uyum Durumu138

4. Trkiyenin ABye Uyumunun Tarm Sektr Reformuna Salayaca Katk-

lar...142

5. Trk Tarmnn OTPye Uyumunun Olas Etkileri...145

5.1. Uyumun Refah zerine Etkisi145

5.2. Uyumun Fiyat ve Pazar Politikasna Etkileri..146

5.3. Uyumun retim zerine Etkileri...146

5.4. Uyumun Tketim zerine Etkileri.148

5.5. Uyumun D Ticarete Etkileri.149

5.6. Uyumun Bte zerindeki Etkileri....150

5.7. Uyumun Teknoloji Kullanm, Verimlilik, letme Yaps zerindeki Etkile-

ri.150

5.8 Uyumun Gmrk Birlii ile likisi ve Etkileri...152

6. Trkiyenin ABye Getirecei Btesel Yk....154

SONU.166

KAYNAKLAR..168


8/189

vii

ZET

Ortak Tarm Politikas, hem tarmn son derece hayati bir ilev olan beslenme

ile dorudan balantl olmas, hem de AB btesinin en byk ksmnn OTPye

ayrlmas nedeniyle ayr bir nem tamaktadr.

AB, en eski ve en karmak politikas olan Ortak Tarm Politikas ile, Birlik

iindeki olas gda yetersizliklerinin nne gemeyi, verimli, salkl ve evre dostu

bir retim altyapsna kavumay ve ABnin gda alanndaki da bamlln orta-

dan kaldrmay hedeflemektedir.Bu almada, Avrupa Birliinin ilk ortak politikas olan Ortak Tarm

Politikasnn yaps, ileyii, sonular ve OTPye ynelik yeniden yaplandrma fa-

aliyetleri aklanmakta, ayrca Trkiyenin OTPye uyum amacyla srdrd a-

lmalar da ele alnmaktadr.


9/189


10/189

ix

KISALTMALAR

AB: Avrupa BirliiABD: Amerika Birleik Devletleri

AET: Avrupa Ekonomik Topluluu

AP: Avrupa Parlamentosu

ARIP: Tarm Reformu Projesi

AT: Avrupa Topluluklar/Avrupa Topluluu

ATYGF: Avrupa Garanti ve Yn Verme Fonu

BSE: Deli Dana HastalDGD: Dorudan Gelir Destei

DT: Dnya Ticaret rgt

FADN: iftlik Muhasebe Veri A

FEDER: Avrupa Blgesel Kalknma Fonu

FEOGA: Avrupa Tarmsal Ynlendirme Fonu

FSE: Avrupa Sosyal Fonu

FVO: Gda ve Veterinerlik Ofisi

GAP: Gney Dou Anadolu Projesi

GATT: Gmrk Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlamas

GSMH: Gayri Safi Milli Hasla

GSYH: Gayri Safi Yurtii Hasla

HB: Hesap Birimi

KDV: Katma Deer Vergisi

KOB: Katlm Ortakl Belgesi

LACS: Entegre dare ve Kontrol Sistemi

MDA: Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri

OTP: Ortak Tarm Politikas

OPD: Ortak Piyasa Dzeni

MDA: Merkezi ve Dou Avrupa lkeleri

SAPARD: Tarm ve Krsal Kalknma Alannda zel Katlm Program

STAR: Tarmsal Yaplar ve Krsal Gelime Komitesi

TAKBS: Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi


11/189

x

TBMM: Trkiye Byk Millet Meclisi

UP: Ulusal Program


12/189

xi

TABLOLAR LSTES

Tablo 1- Garanti Blm Harcamalarnn Fonksiyonel Dalm 19Tablo 2- Garanti Blmnden Harcama Yaplan Sektrler 20

Tablo 3- lkelere likin eitli statistikler 1 27

Tablo 4- lkelere likin eitli statistikler 2 28

Tablo 5- Tarm Sektrnn Genel Durumu 44

Tablo 6- Yerleim Yeri ve Tarmsal Faaliyette Bulunmasna Gre Hane Halk

Says 45

Tablo 7- Toprak ve Su Kaynaklar 49Tablo 8- Bitkisel rnler nemli Mallar Talebi 53

Tablo 9- Bitkisel rnler retimi 54

Tablo 10- Bitkisel rnler D Ticaret 55

Tablo 11- Hayvanclk Talebi 60

Tablo 12- Hayvanclk retimi 61

Tablo 13- Hayvanclkhracat 61

Tablo 14- Hayvanclkthalat 62

Tablo 15- OTP ile Trk Tarm Politikasnn Karlatrlmas 99

Tablo16- Trkiyenin Toplam D Ticaretinde ABnin Yeri ve Geliimi 101

Tablo 17- Trkiyenin AB ile D Ticareti 102

Tablo 18- Trkiye-AB Ticaretinde Karlkl Verilen Tavizler 103

Tablo 19- ABye hracatnda Trkiyeye Tannn Tavizler 103

Tablo 20- Trkiyeye thalatnda ABye Tannan Tavizler 105

Tablo 21- Tarm Alannda Temel Baz Verilertibariyle Trkiye ve ABnin

Karlatrlmas 108

Tablo 22- AB ve Trkiyede Tarmn stihdam ve GSMHdaki Pay 108

Tablo 23- Sektrel Yap (Toplam GSYHnn Yzdesi) 109

Tablo 24- AB ve Trkiyenin Yzlmleri ve Tarmsal Alanlarnn

Karlatrlmas 110

Tablo 25- AB ve Trkiyenin Nfus ve gc Asndan Karlatrlmas 110


13/189

xii

Tablo 26- Trkiye ve ABnin Tarm Sektrnde alan Nfus Yapsnn

Karlatrlmas 111

Tablo 27- AB ve Trkiyede Tarm letmelerinin Says ve OrtalamaGenilikleri 112

Tablo 28- AB ve Trkiyedeki Kii Bana Yllk Gda Tketimi 113

Tablo 29- AB ve Trkiyede Seilmi Baz rnlerin Ekim Alan 114

Tablo 30- AB ve Trkiyede Seilmi Baz rnlerin Verimleri 115

Tablo 31- AB ve Trkiyede Seilen Baz rnlerin retici Fiyatlar 116

Tablo 32- AB ve Trkiyedeki Hayvan Says 117

Tablo 33- AB ve Trkiyede St retimi 117Tablo 34- AB ve Trkiyede Toplam St retimi Deiim 118

Tablo 35- AB ve Trkiyede Kii Bana Den Yllk St Miktar 118

Tablo 36- AB ve Trkiyede Toplam Et retimi 119

Tablo 37- AB ve Trkiyede Kii Bana Den Yllk Et Miktar 119

Tablo 38- AB ve Trkiyedeki Sr retimindeki Deiim 119

Tablo 39- AB ve Trkiyede Tavuk Eti retimindeki Deiim 120

Tablo 40- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun Refah Etkileri 145

Tablo 41- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun retim Etkileri (Fiziksel) 146

Tablo 42- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun retim Etkileri (Parasal) 147

Tablo 43- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun Tketim Etkileri (Fiziksel) 148

Tablo 44- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun Tketim Etkileri (Parasal) 148

Tablo 45- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun D Ticaret Etkileri (hracat) 149

Tablo 46- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun D Ticaret Etkileri (thalat) 149

Tablo 47- Trk Tarmnn OTPye Uyumunun D Ticaret Dengesi zerine

Etkileri 150

Tablo 48- TASM-AB Senaryolarnn Genel Sonular 152

Tablo 49- TURKSIM Gmrk Birlikli ve Gmrk Birliksiz Karlatrma 154

Tablo 50- Trkiyenin yeliinin AB Btesi zerine Tahmini Etkisi 156

Tablo 51- Trkiyenin AB Btesine Yapaca Geleneksel zkaynak Katks 158

Tablo 52- GSYH Byme Oranlar 160

Tablo 53- AB Tarafndan Trkiye ve Dier Aday lkelere Verilen Hibe Nitelikli

Yardmlar 161


14/189

xiii

Tablo 54- Trkiye ve AB Btesi likisi I 164

Tablo 55- Trkiye ve AB Btesi likisi -II 165


15/189

xiv

GRAFKLER LSTES

Grafik 1- Trkiyenin AB Btesine Yapaca Katk (Cari Fiyatlarla) 158Grafik 2- Trkiyenin ATYGF Garanti Blmnden Alabilecei Destek

Tahmini 161


16/189

1

GR

Avrupa Birlii ortak politikalar, ortaya koyduklar ilke, mevzuat ve kurallar

ile, ye lkeler arasnda uygulamadan doacak farkllklar ortadan kaldrmakta,

bylece ortak politika ile dzenlenmi alanlardaki kurallar tm ye lkelerde

uyumlu hale gelmektedir. Mktesebat konu balklar arasnda yer alan ve tam

yelikle birlikte Trkiyenin de benimseyecei bu politikalar, mzakere srecinde

Trkiye-AB ilikilerinin en arlkl gndemini oluturacaktr. Bunun temel sebebi,

mktesebat uyumunun, ABnin ileyiine ynelik btn bir sistematie uyum

salanmasn gerektirmesi nedeniyle, lkemizdeki tm koullarn yeniden

ekillendirilmesini zorunlu klmasdr. Bu nedenle, bata i dnyas olmak zere,

lkemizdeki ilgili tm evrelerin AB politikalar konusunda bilgi sahibi olmalar ve

Trkiyenin btnlemekte olduu AB sisteminin parametrelerini uygulayabilir

duruma gelmeleri byk nem tamaktadr.

Ortak Tarm Politikas, hem tarmn son derece hayati bir ilev olan

beslenme ile dorudan balantl olmas, hem de AB btesinin en byk ksmnn

OTPye ayrlmas nedeniyle ayr bir nem tamaktadr. AB, en eski ve en karmak

politikas olan Ortak Tarm Politikas ile, Birlik iindeki olas gda yetersizliklerinin

nne gemeyi, verimli, salkl ve evre dostu bir retim altyapsna kavumay ve

ABnin gda alanndaki da bamlln ortadan kaldrmay hedeflemektedir. Bir

baka ifadeyle AB Ortak Tarm Politikas ile, evrenin korunmas, gda gvenlii ve

krsal kalknma nlemlerinde dn vermeksizin, tarm reticisinin ekonomik

durumu, sosyal haklar ve tarmsal retimin verimliliiyle rekabet edilebilirliinin

glendirilmesini salamaktadr1. Zaman iinde deien koullara uyum salamak

amacyla OTPde reform ihtiyac domutur, iinde bulunduumuz dnemde AB

hem sz konusu politikann giderek karmaklaarak, ynetilebilir olma niteliini

kaybetmeye balamas hem de genileme nedeniyle ortaya kan yeni ihtiyalara

cevap verebilmesinin salanmas iin geni kapsaml bir OTP reformu

gerekletirmektedir.

1

Trkiye Ziraat Odalar Birlii, Trkiye-Avrupa Birlii Entegrasyonunda Tarm Konferans,Ankara-2006, s:32


17/189

2

Tarm sektrnde Trkiyenin karlat en byk sorunlar arasnda, tarm

sektrnn yaps ve geimini tarm sektrnden kazanan nfusun fazlal yer

almaktadr. Trkiyedeki tarm iletmeleri, teknik ve ekonomik iletmecilik

artlarnn gerektirdii llerden uzak, tarm retimi alanlarndaki altyap ise

yetersiz durumdadr.

Bilindii gibi yelik srecinde Trkiye, ekonomik ve sosyal hayat n btn

alanlarnda olduu gibi tarm konusunda da kkl ve somut reformlarla Avrupa

Birliine uyum salamaktadr. Bu erevede tarm sektr ile ilgili birok alanda

gerekli yasal dzenlemeler yaplm ve uygulamaya geilmitir. Sektrn bykl

Trk toplumunun nemli bir blmn dorudan ilgilendirmesi ve AB OTPsinin

iinde bulunduu reform sreci Trkiyenin uyum almalarn etkileyen unsurlar

arasndadr. Bu nedenle, Trk tarm sektr ile ilgili btn kesimlerin. ABde bu

sektre ynelik uygulamalar ve politikalar yakndan takip etmesi gerekmektedir.

Ancak Trkiye ABnin bu en masrafl ve en geni kapsaml politikasna uyum

salarken, ABnin de lkemizi teknik ve mali adan desteklemesi gerekmektedir.

Bu almada, Avrupa Birliinin ilk ortak politikas olan Ortak Tarm

Politikasnn yaps, ileyii, sonular ve OTPye ynelik yeniden yaplandrma

faaliyetleri aklanmakta, ayrca Trkiyenin OTPye uyum amacyla srdrd

almalar da ele alnmaktadr.


18/189

3

BLM I

AVRUPA BRL ORTAK TARIM POLTKASININ GELM VE

MEVCUT DURUMU

1. Ortak Tarm Politikasnn OluumuAvrupa Birliinin Ortak Tarm Politikas (OTP) adnda da anlalaca gibi

ye devletlerin tarm politikalarn gerek ekonomik gerek siyasi anlamda

btnletiren ortak bir politikadr. Birliin ilk ortak politikas olmas nedeniyle ayr

bir neme sahip olan OTP, dier ortak politikalarn aksine gmrk birliine dayal

bir ekonomik btnleme modeline deil, ye devletlerin tarm politikalarnn ortak

bir erevede ynetilmesi esasna dayanr2. Avrupa Birliinin Ortak Tarm

Politikas, birlii ihtilafa dren ve zerinde en fazla tartma yaplan politikalarnbanda gelmektedir. Roma Anlamasnn ikinci ksm (38-47. Maddeler) tarma

ilikin maddeleri kapsamaktadr. Roma Anlamas, sanayi rnlerinde olduu gibi,

tarm rnleri alannda da serbest dolam ngrmektedir3. Ortak Tarm

Politikasnn en temel unsuru, tarm rnleri iin btn ye devletlerde geerli

olacak ortak fiyatlar belirlenmesidir. Belirlenen bu fiyatlarn korunmas iin i

piyasada rnler ayn aralarla desteklenirken, d lkelerin rekabetine kar ortak

korunma yntemleri kullanlr

4

. Bu sayede tarm politikas ortak kurallarerevesinde idare edilir. Ortak Tarm Politikasnn oluturulup oluturulmamas

konusunda iki seenek ortaya kmtr. lk alternatif, tarm sektrn ortakln

dnda brakmaktr. Bu alternatifin kabul edilmesi, ortakl zayflatacak ve

Fransann aleyhine olacakt. kinci seenek ise hem ortak bir tarm politikas

izlemek, hem de tm topluluk yesi lkelerin iftilerini koruyucu bir dzenleme

yapmakt. Sonuta ikinci seenek kabul edilerek tarm konusu Roma Anlamasnda

yer ald. Bunun sonucunda OTPyle ilgili almalar 1962 ylnda Roma

Anlamasyla dzenlenmeye balam, 1967-1968 yllarnda ancak uygulanmaya

balanmtr5.

2 ktisadi Kalknma Vakf, 21. Yzyln Eiinde Avrupa Birliinde Ortak Tarm Politikas, KVYaynlar, KV:158, stanbul-Eyll 1999, s:13 Dinler, Zeynel, Tarm Ekonomisi, 4.Basm, Bursa, Etkin Kitabevi, 1996, s:3244

ktisadi Kalknma Vakf, a.g.e., s:1.5 Dinler, a.g.e., s:324.


19/189

4

2. Ortak Tarm Politikasnn Amalar

OTPnin amalar, Roma Anlamasnn 39. maddesinde u ekilde ortaya

konulmutur6:

retim standartlarn ve tarm teknolojisini gelitirmek,

Tarmsal retim aralarnn etkili kullanmn salamak,

Avrupadaki tarmsal retimin verimliliini artrmak,

Piyasalarda istikrar salamak,

rn arznn gvenliini salamak,

Tarmdaki en nemli faktrlerden biri olan igcnn optimum kullanmn

salamak, Geimini tarm sektrnden salayan kesimlerin gelirini artrmak,

Tketicilere daha gereki ve uygun fiyatlar sunmak

Tarm rnleri fiyatlarn btn ye lkelerde eitleyerek,fiyatlarn ye

lkeler arasnda haksz rekabete yol amasnn nne gemek.

ye lkeler tarafndan yukarda sralanan amalara ulamak iin OTPnin

belirli ilkeler erevesinde yrtlmesi gerektii kararlatrlmtr.

3. Ortak Tarm Politikasnn lkeleri

Toplulukta tarmsal retimi artrmak, reticilere daha iyi bir yaam seviyesi

yaratmak ve piyasalar istikrara kavuturarak arzn devamlln salamak

hedeflerini gerekletirmek zere7, Roma Antlamasnda yer almayan ancak 1960l

yllarn bandan bu yana uygulanan temel ilkeye dayanmaktad r8.

3.1.Tek Pazar lkesi

Tarm rnlerinin OTP kapsamnda ye lkelerde serbest dolamamalanmtr. Bu ilke, tek pazar yaratmak iin, AB yesi lkeler arasnda tarm

rnlerinin serbest dolamn etkileyen snrlamalarn ortada kaldrlmasn

ngrmektedir9. ye lkelerin birbirleri ile gerekletirdikleri ticaretin gmrk

6 Candan, Armaan, Avrupa Birliinin Ortak Tarm Politikas, 15 Soruda 15 AB Politikas,ktisadi Kalknma Vakf Yaynlar, Ankara-2003, s:77 T.C. Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Trkiye-AvrupaBirlii likileri, zel htisas Komisyonu Raporu, Ankara 2000, s:1278 ktisadi Kalknma Vakf, a.g.e.,s:69Aktar, Cengiz, Avrupa Birliinin Genileme Sreci,stanbul, letiim Yaynlar, 2002 s:54


20/189

5

vergileri, kotalar ve benzeri engellerle kstlanamayacan anlatan bu ilke, sz

konusu engellerin ortadan kaldrlmasyla tarm rnlerinde bir tek pazar

oluturulmasn hedeflemektedir. Tek Pazarlkesinin hayata geirilebilmesi iin ye

lkelerin kullanacaklar kural ve mekanizmalarn ayn olmas ve Topluluk tarafndan

bir at altnda idare edilmesi gerekmektedir. Tek pazar uygulamasnn doal

koullarda tek fiyat sonucunu dourmas beklendii halde, ortak fiyat oluumlarnn

piyasa mekanizmalar yerine idari kararlarla belirlenmesi nedeniyle bu

gereklememitir. rnein fiyatlar tahl, eker, eker pancar gibi rnlerde en

yksek ve en dk fiyatn ortalamas olarak belirlenirken, st ve st rnlerinde en

yksek fiyat, ortak fiyat olarak kabul edilmitir. Topluluk iinde tarm rnleri

fiyatlarnn eitlenememesinin dier bir nedeni de zellikle 1970li yllarda dnya

para piyasalarnda yaanan dviz kuru dalgalanmalar olmutur. Yeil Kur ismiverilen zel bir para sistemi ile baz aralar devreye sokularak, olas

istikrarszlklarn nne geilmeye allmtr. Bu aralardan en nemlisi piyasa

kurlar arasndaki fark karlamak iin kullanlan Telafi Edici Tutarlar uygulamas

olmutur. Tek Pazar ilkesi ile hedeflenenler arasnda, mallarn ye lkeler arasnda

serbest dolam salanm ancak bu, tek pazarn olumas iin yeterli olmamtr.

1999 ylndan itibaren Euronun kullanlmaya balanmas ile dviz kuru

dalgalanmalar sona ermi, bu da tarm rnleri tek pazarnn olumasna nemlikatkda bulunmutur10.

3.2. Topluluk Tercihi lkesi

Topluluk ii piyasalarda ve Topluluk snrlarnda, ye lkeler tarafndan

retilen tarm rnlerine ncelikli bir rejim uygulamaktr. Bylelikle nc

lkelerde retilen rnlere kar topluluk yesi lkelere tercih tannmakta ve topluluk

tarm sektr korunmaktadr. Topluluk reticilerinin ucuz d rekabete kar

korunmas iin iki temel koruma mekanizmas oluturulmutur. Bunlardan birincisi

bugn yerini Dnya Ticaret rgt Tarm Anlamas ile gmrk tarifelerine

brakm olan prelevman adl deiken vergidir. Bu vergi ithal rnlerinden

alnmakta ve bu rnlerin fiyatn topluluk fiyatna ykseltmek amacn tamaktayd,

ikinci temel koruma arac ise ihracat iadesi uygulamasdr. Topluluk rnlerinin,

fiyatlarn daha dk olduu d pazarlara ihra edilebilmesi iin kullanlan bu ara,

topluluk rnlerine rekabet gc kazandrmay hedeflemekte ve daha ok i

10 Candan, a.g.e., s:4


21/189

6

tketimin yetersiz olduu ya da nemli miktarda retim fazlas bulunan rnler iin

kullanlmaktadr. Yani, ithalata kar bir koruma ve korumann mmkn olmad

durumlarda da topluluk rnlerine sbvansiyon salanmaktadr11.

3.3. Mali Dayanma lkesi

Mali dayanma ilkesi dier iki ilke erevesinde uygulanacak olan ortak

politika dorultusunda yaplacak harcamalarn, ortaklaa oluturulan bir bteden

ve AB yesi lkelerin tamamnn katks ile karlanmasn hedeflemektedir. Yanibu

ilke ile vurgulanmak istenen, OTPye ilikin harcamalarn, tm Avrupa Birlii

lkeleri tarafndan karlanmasdr12. Bu ilke ift ynl ilemekte ve bir yandan

OTPye ilikin harcamalar Topluluk yeleri tarafndan ortaklaa stlenilirken, dier

yandan OTP erevesinde alnan vergilerden salanan gelirler Topluluun ortak

geliri olarak kabul edilmektedir. Topluluk btesi iinde 1962 ylnda oluturulan

zel bir fon ile mali sorumluluun ortak paylam salanmtr. Oluturulan

Tarmsal Ynlendirme ve Garanti Fonu (FEOGA) ile OTP giderleri

karlanmaktadr. FEOGA, 1964 ylnda, Ynlendirme ve Garanti olmak zere iki

ayr blm haline getirilmitir. Garanti Blm fiyat ve pazar politikasnn

ileyebilmesi iin gerekli olan harcamalar finanse etmekte ve Birlik btesinin

%45ini oluturmaktadr. Ynlendirme Blm ise tarmsal yaplarn

iyiletirilmesine ynelik yaplandrma almalar ile krsal blgelerin

kalkndrlmasnda kullanlmakta ve AB btesinin %3n oluturmaktadr.

ABdeki baz tarm uzmanlar, Roma Antlamas ile belirlenen ve yukarda

belirtilen bu amalarn, ortak bir tarm politikasnn hayata geirilmesindeki etkenleri

en iyi ekilde yanstan ve OTPnin temel ileyiini ieren bir ereve izdiini

belirtmektedirler. Bu gre gre tarmda verimliliin artrlmas yoluyla bir yandan

rn arz gvence altna alnm, dier yandan da ifti gelirleri tatmin edici seviyeye

ulatrabilmitir. OTPnin bu ynyle, tarm sektrnde korumac modernizasyon

yntemini benimseyen bir refah devleti politikas olduu vurgulanmaktadr. Bubak

asnn, OTPnin ekonomik kayglar kadar, toplumsal ve siyasi kayglarla

uygulanmasnda, ekillendirilmesinde ve ynetilmesinde etkili olduu ortadadr13.

11 D Ticaret Mstearl, Avrupa Birlii ve Trkiye, 5.Bask, Ankara Kasm 2002, s:1912

Aktar, a.g.e., s:54.13 Candan, a.g.e., s:9


22/189

7

4. Ortak Tarm Politikasnn Nedenleri

Avrupa Ekonomik Topluluunun kurulduu yllarda ye lkeler, tarm

sektrnn ekonomik unsurlarn klasik ekonomik enstrmanlar araclyla

denetlemek ve ulusal destek politikalar arasnda belirli lde koordinasyon

salamak yerine, ortak bir politika oluturarak, tarm rnlerinde tm topluluk

pazar iin geerli olacak ortak fiyatlar belirlemeyi tercih etmilerdir.14Bu tercihin

birka farkl nedeni vardr.

4.1. Gda Yetersizliklerinin nne Geilmesi

kinci Dnya Sava yllarnda ve sonrasnda Avrupa ktasnda ok ciddi bir

sorun olarak ortaya kan gda yetersizlikleri, stratejik bir dzenleme olarak Ortak

Tarm Politikasnn (OTP) oluturulmasnda nemli bir etken olmutur. Sava

koullarnn dourduu sonularla birlikte Avrupa ktasnda gda arznn gvence

altna alnmasnn art olduu anlalm ve bu alanda da bamlln azaltlmas

gerektiine dair bir bilin olumutur. 1950 ylnda balayan ve tarm politikasnda

ortak izgiyi hedefleyen almalar, o zamanlar savatan yorgun km bir ktada

al gidermek zere, gda ktln ortadan kaldrc yntemleri ieriyordu15.

Bylelikle Topluluk lkeleri vatandalarnn gda ihtiyacnn Topluluk iinden

karlanabilmesi iin gerekli admlar atmaya balamtr. Tarmsal retimin

miktarnn yeterli seviyeye ulatrl p, bu dzeyin korunabilmesi iin pazarn

mmkn olduunca geni olmas gerektii dncesinden hareketle, ortak bir tarm

politikas etrafnda toplanmak kanlmaz bir yntem olarak grlmtr.

4.2. Tarmda alan Kesimin Gelir Dzeyinin Korunmas ve Artrlmas

Tarm rnlerinin fiyatlarnn hayat standartlarnda belirleyici olmas; Avrupa

Ekonomik Topluluunun kurucular olan Almanya, Fransa, talya. Hollanda,

Belika ve Lksemburgun tarm politikalar ve pazarlarn btnletirmeleri

ihtiyacn dourmutur. 1960l yllarn basnda sz konusu 6 lkede tarm

sektrnde alanlar, aktif nfusun bete birine denk dmekteydi. Bugn ise 15

yeden meydana gelmi ABde, tarmda alan kesimin oran aktif nfusun

yirmide biri seviyesindedir. O dnemde nfusun bu kadar nemli bir blmn

oluturan bir kesimin gelir dzeyinin korunmas ve artrlmas gereklilii OTPnin

14 ktisadi Kalknma Vakf, a.g.e., s:315

Canpolat, Mehmet, Bir D,Bir Hedef,Zorlu Bir Yol Avrupa,Birlie Bir Adm, DSPEitim Yaynlar, Tarsus-Ekim 2002,s:92


23/189

8

hayata geirilmesinde rol oynayan unsurlardan biri olmutur. Tarm rnlerinin fiyat

istikrarszlklar, piyasaya mdahale edilmemesi durumunda tarm sektr

alanlarnn gelirleri de nemli dalgalanmalara yol amtr. Bunun en nemli

etkenleri, gda talebinin ksa vadede fiyatlarda meydana gelen deiimlere kar

hassas olmamas ve tarm rnleri arznn ksa ve uzun vadede fiyat deiikliklerine

kar esnek olmamasdr. Bu nedenle, topluluun tarm reticilerinin muhtemel fiyat

dalgalanmalarndan korunmas, temel hedef olarak belirlenmitir. Bu hedefin

gerekletirilmesi iin piyasalara mdahale edilmesi, etkin bir mdahale iinde ortak

bir politika belirlenmesi gerekli grlmtr16.

4.3. Piyasa Mekanizmalar Arasndaki Farkllklarn Giderilmesi

ye lkelerin ulusal tarm politikalar arasndaki derin farkllklarn yalnzca

koordinasyonla ortadan kaldrlamayaca dncesi, ortak bir tarm politikas

oluturulmasnn ardnda yatan dier bir nedendir17. OTPnin uygulanmasndan

nceki dnemde, Avrupa lkelerinin ulusal tarm politikalar, tarmsal yaplarna

gre farkllklar gstermekteydi. rnein; Almanya gibi tarm sektrnn ekonomide

dier sektrlere gre daha az yer tuttuu lkeler, net ithalat konumunda olduklar

iin, ulusal pazarlarn ithalat vergileri ve kotalaryla korumaktaydlar. Dier yada

ban Fransann ektii, tarmn nemli bir faaliyet alan olduu net ihracat

lkeler ise, ihracat vergi ve kotalar yannda destekleme fiyatlar ve ihracat tevikleriile koruma mekanizmalarn oluturuyordu. Deiikmdahale ve koruma aralar ile

oluturula piyasa mekanizmalar arasndaki farkllklarn giderilmesinin ancak ortak

ve tek bir politika etrafnda birleilmesi ile salanabileceinin grlmesi de OTPnin

oluumunu hzlandran etkenlerden biri olmutur18.

4.4. Fransa ve Almanya Arasndaki Dengesizliin Giderilmesi

AET iinde oluturulan gmrk birlii, ilk haliyle,sanayi mallarnn serbest

dolamnn salanmas anlamna geliyor ve tarm rnleri bunun dnda kalyordu.

Bu durum sanayi sektr Fransaya gre daha gl olan Almanyay tatmin

ederken, nfusunun drtte biri tarm sektrnde alan Fransay rahatsz ediyordu.

Dolays ile OTPnin sanayi mallarn kapsayan gmrk birliim dengeleyici bir

politika ve Fransa ile Almanya arasndaki kar ilikisinin bir yansmas olarak da

16 ktisadi Kalknma Vakf, a.g.e., s:317

ktisadi Kalknma Vakf, a.g.e., s:318 Candan, a.g.e., s:7


24/189

9

gndeme geldii sylenebilir.Yukarda belirtilen etmenlerin bir araya gelmesi

neticesinde Avrupadaki tarm sektr iin ortak bir politika belirlenmesi

kararlatrlm, bylece 1 Ocak 1958 ylnda yrrle girerek Avrupa Ekonomik

Topluluunu kuran Roma Antlamas ile OTPnin yasal temeli oluturularak

amalar ve ilkeleri belirlenmitir. Roma Antlamasnda yer alan hedefleri

uygulamaya koymak zere de 1958 yl Temmuz aynda Stresa Konferans ile

balayan almalar 1960 ylnda Topluluk Bakanlar Konseyinin politika ilkelerini

benimsemesiyle sonulanmtr, ilk ortak piyasa dzeni, 1962 ylnda tahl

sektrnde yrrle girmitir19. Sonu olarak Fransa gibi tarmsal retimi yksek

lkeler uygulamadan memnun iken AB btesine katk oran yksek Almanya gibi

lkeler, OTPde revizyon yaplmasn istemektedir20.

5. Ortak Tarm Politikasnn AralarOTP kuruluundan bu yana srekli reformlara konu olmakla birlikte ileyi

mekanizmalar asndan istikrarl bir yap sergilemektedir21. Aada OTPnin

ileyii ve aralar incelenmektedir.

5.1. Karar Mekanizmas

Birlik, Ortak Tarm Politikas sz konusu olduunda, ye lke yetkilileri

zerinde dier alanlarda olduundan daha ok sz sahibidir. Birlik, OTPnin fiyat ve

pazar mekanizmalarnn belirlenmesinde yetki sahibi iken. tarm sektrne dair

vergilendirme ve iftilerin sosyal gvenlii gibi konular ye lkelerin yetkisi

dahilindedir. Kararlarn alnmas srecinde yasa taslaklarnn hazrlanmas,

piyasalarn denetlenmesi ve gerekli olduunda deiiklikler yaplmas Avrupa

Komisyonunun sorumluluu altndadr. Komisyon genel olarak OTPnin gnlk

ileyiini takip etmekte ve bunu yaparken de ye lkelerin ilgili sektrde

uzmanlam kamu grevlilerinden oluan dari Komiteler tarafndan

desteklenmektedir. Ortak Piyasa Dzenine dahil olan btn sektrlerle ilgili idari

komiteler bulunmakta, yapsal konular sz konusu olduunda ise Tarmsal Yaplar ve

Krsal Gelime Komitesi (STAR) devreye girmektedir, idari komitelerle benzer bir

ileve sahip olan Dzenleyici Komiteler ise organik tarm, hayvan ve bitki sal,

gda hukuku ve tarm aratrmalar gibi OTPnin ileyii ile dolayl olarak ilgili

19 Candan, a.g.e., s:720 lger, rfan Kaya, Avrupa Birliinin ABCsi, Konrad Adenauer Vakf-Trk Demokrasi Vakf

Yaynlar, Ankara-Mays 2003,s:6321 www.deltur.cec.eu.int/abtarim.rtf, 02.06. 2006.


25/189

10

konularla meguldr. Son olarak, Danma Komiteleri ile de komisyon ile ye

lkelerin reticileri, ileme ve ticaret sektr temsilcileri, tketici birlikleri ve tarm

kooperatifleri arasndaki balant salanmaktadr. ABnin Ortak Tarm Politikasna

dair zorunlu harcamalarn miktar ve ieriine ilikin son kararlar Avrupa

Konseyine braklmtr. Konsey, komisyondan gelen yasa tasarlar hakknda karar

almadan Avrupa Parlamentosuna (AP) danmak zorundadr. APnin, OTPnin karar

alma srecindeki yetkisi, dier ortak politikalardaki rol ile karlatrldnda son

derece snrldr. OTP kapsamnda belirlenecek tm politikalarda Avrupa Konseyi ve

AP arasnda basit gr yntemi (danma prosedr) uygulanmaktadr. OTP ile

ilgili nihai kararlar konseyde nitelikli oy okluu ile alnmaktadr.

5.2. Ortak Piyasa Dzenleri

Ortak Piyasa Dzenleri (OPD), ayr ayr her rn iin, o rnn retim ve

pazarlama koullar dikkate alnarak belirlenen dzenlemelerdir. Tarm rnlerinin

tmnn ayn retim ve pazarlama artlarna tabi olmamas nedeniyle birden fazla

piyasa dzeni oluturulmutur. Bu sistemin srdrlebilmesi iin i piyasada

destek, d pazarlara kar da koruma mekanizmalar belirlenmektedir. OPDde

piyasaya mdahale durumu sz konusudur. Mdahale ortak Pazar kurulular

araclyla yaplmakta, bu kurulular tarm rnleri retiminden, d ticarete,

kotalara ve tketimine kadar uzanan bir srete rol almak zere rgtlenmilerdir22.

Ortak Piyasa Dzenleri yaplrken mallarn serbest dolam ve rekabetinin gvence

altna alnmasna zen gsterilmektedir. Topluluun ilk kurulduu yllarda tarm

rnlerinin yars ortak piyasa dzenleri kapsamnda yer alrken bugn patates

(niastalk patates hari) dndaki tm tarm rnleri, Ortak Piyasa Dzenlerinden

biri iinde yer almaktadr. OTP erevesinde Ortak Piyasa Dzeni uygulanan rnler

u ekilde gruplandrlmtr:

Tarm rnleri: tahllar, pirin, niastalk patates, zeytinya, seker, st ve

st rnleri, proteinli bitkiler, yal tohumlar, keten-kenevir, ipek bcei,

erbetiotu, kurutulmu yem, yas sebze-meyve, ilenmi sebze-meyve, tekstil

rnleri (pamuk), arap, ttn, muz.

22

zmc, Adem, Trkiye ve AB Tarm: Karlatrmal Bir Analiz ve Ortak Tarm PolitikasnaUyum Sreci, Alfa Aktel, 2006, s:147


26/189

11

Et rnleri: sr-dana eti, koyun-kei eti, domuz eti, su rnleri, kmes

hayvanlar ve yumurta23.

retim dzeyleri, istihdam oran ve AB btesindeki paylar incelendiinde

en nemli Ortak Piyasa Dzenlerinin tahllar pirin, sr-dana eti ile st ve st

rnlerine dair ortak dzenler olduu grlmektedir.

OTPnin tabi olduu ilkeler erevesinde her bir rn iin ortak fiyatlarn

belirlenmesinden sonra oluturulan Ortak Piyasa Dzenlerini balk altnda

incelemek mmkndr:

5.2.1. Piyasada Uygulanan Dzenler

Ortak Piyasa Dzenlerine dahil olan rnlerin yaklak %70 bu kategoride

yer almaktadr. rn trne gre farkllk gsteren bu sistemde rn fiyatlarnn belli bir seviyenin altna inmesi, topluluun mdahale kurumlar tarafndan yaplan

mdahale almlar ile engellenmektedir. Bu rnlerin arz fazlal durumlarnda,

mdahale kurulular rnleri reticiden satn almakta ve zel depolarda

saklamaktadr. Sat koullarnn iyilemesi halinde tekrar piyasaya sunmaktadr24.

Dk fiyatl yabanc rnlere kar ise ithalat vergisi ya da ihracat iadesi

uygulamalar yaplmaktadr.

5.2.2. D rekabete Kar Koruma DzenleriBu mekanizma ile rnlerin %20sini kapsayan dk fiyatl yabanc rnlere

kar gmrk vergileri ve fiyatlarn belirli bir dzeyin altna dmesi durumunda da

ek vergiler tahsil edilmektedir.

rnlere dorudan destek salayan dzenler:

Bu dzenler, Dnya Ticaret rgtnce belirlenen hkmler uyarnca d

koruma mekanizmas uygulanmas mmkn olmayan rnleri kapsamaktadr. Ayrca

toplan tarmsal retimin %1ini oluturan ancak retimi uzmanlk gerektiren ve baz

blgelerin tek geim kaynan oluturan rnler iin reticilere yaplan yardmlar da

bu baslk altnda deerlendirilmektedir25.

23 Candan, a.g.e., s:1024 ktisadi Kalknma Vakf, a.g.e., s:1125

Souk, Handan, Avrupa Birlii ve Trkiyede Tarm Politikas, ktisadi Kalknma VakfDergisi, Ocak-Nisan 2001, s:53


27/189

12

retici birlikleri ile ilgili olarak, 6 Temmuz 2004te, retici birliklerinin

kurulmasn tevik amacyla Tarmsal retici Birlikleri Kanunu TBMM tarafndan

kabul edilmitir26.

6. Ortak Tarm Politikas Reform almalar

OTPda yaplan reform almalar 1968-1989, 1990-1997 ve Gndem 2000

ve sonras olmak zere dnemde ele alnmaktadr.

6.1. 1968-1989 Dnemi

OTPye ilikin ilk reform almas, OTP ile ilgili sorunun talebin arz

karlayamamas olduu ynndeki eletiriyi ortaya koyan 1968 tarihli Mansholt

Plandr. Arz-talep dengesini salamak iin, 5 milyon hektar arazinin ekilmemesi, 5

milyon iftinin retimden vazgemesi ve kk iletmelerin yerini byk

iletmelere brakmasn neren plan bata Fransa olmak zere yelerce eletirilmi vekabul edilmemitir.

1973 ylnda birliin genilemesi, retim artn dengeleme ve bte

harcamalarn azaltmay hedefleyen dar kapsaml baz reformlarn yaplmasna neden

olmutur. lk reform, st rnleri sektrnde rn fazlalnn mali yknn

reticiyle paylalmas dncesiyle uygulamaya balanan ve 1992 ylna kadar

srdrlen Ortak Sorumluluk Vergisidir.

kinci nemli reform 1980li yllarn banda uygulanan Garanti Eiidir.Bu uygulamada retim fazlas olan rnlerin retim hacmi, tahmini tketim

miktar, ihracat potansiyeli gibi unsurlar dikkate alnarak maksimum retim eii

saptanmtr. Eiin almas durumunda hedef veya mdahale fiyat nn art oranlar

snrlandrlm yada reticilerin fazla rnleri stoklamalar ve sat masraflarna

retim vergisi ile katlmlar salanmtr. Garanti eiklerinin yksek tutulmas, eiin

almas durumunda ise destek fiyatlar snrl miktarda rn iin kstlanmas

nedeniyle, bu uygulama da istenen sonucu vermemitir.

St tozu ve tereya stoklar artnca, 1984 ylnda st rnlerine ynelik kota

uygulanmtr. Uygulamann baarl sonular vermesi nedeniyle ileriki yllarda da

srdrlmesine karar verilmitir.

1988 ylnda giderek artan retim fazlalklar, tarma yaplan bte

maliyetlerinin oalmas ve uluslararas tarm rnleri ticaretinde yaanan sorunlar

26 T.C. Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, Trkiyenin ABye Katlm Srecine likin 2004

Yl lerleme Raporu ve Tavsiye Metni, Devlet Planlama Tekilat Yayn ve Temsil DaireBakanl Yayn ve ube Mdrl, Ankara 2004, s:84


28/189

13

(sr ve dana eti ile tahllara ynelik harcamalarn artmas spanya ve Portekizin

ye olmas, dnyada tarm rnleri fiyatlarnn dmesi) kapsaml reformlarn

yaplmasn gerektirmitir.

Bte disiplinin ar retim ile bozulmasn nlemek amacyla arz-talep

dengesini salamaya ynelik bte dengeleyiciler oluturulmutur. Bu aralar

arasnda en nemlisi olan Maksimum Garanti Edilmi Miktar ile, her bir rn iin

nceden belirlenen eii amas durumunda verilen destein otomatik olarak

azaltlmas n grlmtr. Ancak uygulamada bu gerekletirilemediinden,

yaplan reformlarn etkisi zayf olmutur27.

6.2. 1990-1997 Dnemi

1990l yllarda evre bilincinin gelierek bir bask unsuru haline gelmesi

sonucu, 1993-2000 yllar iin uygulamaya konulan 5. evre Eylem Program,ABnin tm politikalarnn evre koruma ile btnletirilmesi iin bir ereve

oluturmutur.

Bu kapsamda 1992de uygulamaya konan MacSharry reformlar, OTPnin

ileyiinden kaynaklanan sorunlarn yannda, GATT Uruguay grmeleri

kapsamnda dnya tarm rnleri ticaretini engelleyecek ve bu rnlerin pazara

giriini zorlatracak her eit tarm sbvansiyonlarnn ortak kurallara balanmas ve

kademeli olarak kaldrlmas hedefi de dikkate alnarak OTPnin pazar ve fiyatmekanizmalarnda nemli deiiklikler yaratmtr.

MacSharry reformlar ile OTP btesinde byk yer tutan tahllar ve sr eti

destek fiyatlar nemli oranda indirilmi, iftilerin gelirlerinde oluan kayplarda,

dorudan yardm kapsamnda telafi edici vergiler ile karlanmtr. Bu sistem ayrca,

ekonomik ve sosyal btnlemenin hzlandrlmas, topran daha rasyonel

kullanlmas gibi daha kapsaml yapsal reformlarla desteklenmitir.

Bylece krsal kalknmann dengeli olmas iin ek tedbirlerle salanan

destekler arttrlm, evre koruma ve ormanlatrmaya ynelik giriimler ye lkeler

iin zorunlu hale getirilmitir28.

6.3. Gndem 2000 ve Sonras

Uruguay grmeleri srasnda alnan i destekleri azaltma kararlar ve

MacSharry reformlarna ramen, OTPnn uygulamasnda yaanan skntlar sonucu,

27 http://www.deltur.cec.eu.int, 24.03.200428

Bayra Naci ve Yenilmez Fsun, Tarm Sektrnn Yapsal Analizi ve Avrupa Ortak TarmPolitikas,www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/Naci2.doc , 18-09-2005.


29/189

14

Aralk 1995 Madrid Zirvesinde konseyin istei zerine komisyon tarafndan

hazrlanan ve 21. yzylda ABnin karlaaca sorunlar belirleyerek, zm

nerilerini ieren Gndem 2000 metninde OTP reformlarnn devam niteliinde

hazrlanan bir dizi reforma yer verilmitir.

Bu kapsamda 21. yzylda OTPnin ileyiine yn verecek yeni amalar

aadaki biimde belirlenmitir.

Birlik reticilerinin i ve d alanda rekabet gcnn arttrlmas,

rn gvenliinin salanmas,

Tarm toplumunun yaam kalitesi ve gelir dzeyinin arttrlmas,

evre korumann OTP ile btnletirilmesi

Tarm reticilerine alternatif i olanaklar yaratlmas,

Tarm alanndaki AB mevzuatnn sadeletirilmesidir29.

Yeni OTPs rekabeti, srdrlebilir ve kalite odakl bir tarm sektrne

ulamak olmak zere temel hedef ngrmektedir. Bu hedefleri gerekletirmek

zere yeni dzenlemeler yaplm ve tarmsal bte ylda ortalama 38 milyar euro

piyasa politikalarna ve 4.3 milyar euro krsal gelime harcamalar olmak zere,

toplam 42.3 milyar euro ile snrlandrlmtr.

Yeni dzenlemeler tarla rnleri, sr eti, st ve st rnleri, arap retimi, yeni

krsal gelime erevesini, dorudan destekler iin yatay kurallar ve OTPninfinansmann kapsamaktadr.

ABye aday lkeler kapsamnda yer alan Merkezi ve Dou Avrupa lkelerinin

krsal kalknmas ile ilgili sorunlara zm getirmek ve OTPye uyum al malarna

katkda bulunmak amac ile Tarm ve Krsal Kalknma Alannda zel Katlm

Program (SAPARD), oluturulmutur. Programn ayrca, tarmsal retim ve gda

sanayinde etkinlii ve rekabet gcn arttrmas yannda istihdam ykselmesi de

amalanmaktadr.FEOGAnn Garanti Blmnden finanse edilmesi kararlatrlan program,

1.1.2000 tarihinde yrrle girmitir. Komisyon 2000-2006 yllar iin 520 milyon

euroluk bir SAPARD destei salamay ngrmektedir30.

AB, Gndem 2000 ile uzun dnem tarmsal ve krsal gelime stratejisini

izmitir. Uzun dnem amalar belirlenmi ve bu amalara hizmet edecek yaplabilir

29

Bayra ve Yenilmez, a.g.m., s:1.30 http://www.deltur.cec.eu.int, 24.03.2004


30/189

15

aralar uygulamaya sokulmutur. Adaylardan beklenen, srdrlen politikalara uyum

gstermeleridir. Ancak adaylarn daha nce, kurumsal ve yasal altyaplarn

tamamlanmas ve tarmsal yaplarn OTPden yararlanabilir hale getirmesi

gerekmektedir31.

7. Fiyat Politikas

Tarm rnlerinin fiyatlarnn belli bir seviyenin altna dmemesi ve

reticilerin gelir dzeyinin azalmamas amacyla 1962 ylndan bu yana bu rnler

iin her yl ortak fiyatlar belirlenmektedir. Bu ortak fiyat uygulamas, birlie ithal

edilen dk fiyatl rnlerden kaynaklanan rekabeti engellemek, AB meneli

rnlerin d piyasaya almasn kolaylatrmak ve ABnin ortak pazar dzenini

olumsuz ynde etkileyecek farkl fiyatlara yer vermemek gibi amalara hizmet

etmektedir. OTPnin pazar ve fiyat mekanizmasnn temelinde,de sz edilen ortakfiyatlarn dmesi durumunda pazara mdahale edilmesi ve aradaki farkn

destekler yoluyla Birlik btesinden karlanmas bulunmaktadr. Ortak pazarda,

ortak pazara katlan lkelerin tmnn uymas iin konulan ortak kurallar ve ortak

kurallarn uygulanmas ile ilgili anlamazlklar kt zaman, bu anlamazlklar

nihai olarak zecek bir mercii vardr. Bu mercii kural koyan, dzenleme yapan,

sreklilik kazanm, kurumsallam bir organdr32.

7.1. Piyasada Ortak Fiyat PolitikasBu politika, uygulandklar ortak piyasa dzenine gre hedef ya da mdahale

olarak adlandrlan balca iki ayr fiyatla gerekletirilmektedir.

Hedef fiyat: Topluluk ierisinde normal fiyatlar olarak kabul edilir. Aslnda

politik ynden arzu edilen fiyatlardr33. reticilerin gelir dzeyini mmkn olan en

makul seviyede tutacak olan tavan fiyat saptayarak, ayn zamanda tketicilerin de

ar fiyat artlarna kar korunmas amacyla belirlenen fiyattr. Her yln pazarlama

dnemi ncesi konsey tarafndan saptanan hedef fiyat, reticilere mallarn

satabilecekleri ortalama fiyat konusunda fikir vererek pazarn belirsizliini belli bir

31Bayra ve Yenilmez, a.g.m., s:232 T.C. Merkez Bankas, Avrupa Birlii El Kitab Avrupa Birlii ve Trkiye-Avrupa Birlii liki-leri Semineri 20-31 Mart 1995 T.C. Merkez Bankas Personel Genel Mdrl, Ankara-1995,s:23033

Karluk, Rdvan, Avrupa Birlii ve Trkiye, stanbul Menkul Kymetler Borsas Yaynlar,stanbul-1996, s:209.


31/189

16

oranda ortadan kaldrmaktadr. Bu fiyat retici iin arzu edilen gelir seviyesini

gstermektedir34.

Mdahale fiyat: Fiyatlarn belirlenen hedef fiyatn altna dmesi

durumunda, reticilere salanan en dk garanti seviyesini ifade eden taban fiyattr.

Bu fiyat, tarmsal rnn birlik ierisinde satlabilecei asgari fiyattr. Genelde hedef

fiyatn %9 altnda belirlenir35. Avrupada ar retim sonucunda ortaya kan rn

stoklar nedeniyle, 1984 ylndan bu yana baz rnler iin mdahale fiyatlar ile

almlar kotaya balanmtr. Son reformlar ile de st ve st rnleri ile pirin gibi

alanlarda mdahale fiyatlarnn drlmesi ngrlmtr. Mdahale fiyat

mekanizmas istenmeyen bir durum olan stoklarn ykselmesine de neden

olabilmektedir36.

Geri ekme fiyat: retici kurulularn, baz meyve ve sebzelerde oluanarz fazlasn piyasadan ekme fiyatdr.

Satn alma fiyat: Devlet kurumlarnn, rnleri piyasadan satn al

fiyatdr.

7.2. D Piyasaya Ynelik Fiyat Politikalar

thalat politikas: thal edilen rnlerin AB piyasasna girebilecei en

dk fiyat olan eik fiyat belirlenmektedir. thal tarm rnlerinin birlie girmesine

izin verilen asgari fiyatlardr. Bir anlamda, ABnin her lke iin ortak giri fiyatdr.Eik fiyat, ithal tarm rnlerinin birlik iinde en yksek maliyetle retim yapan

blgeye gnderilmesi iin gerekli ulatrma+datm giderlerinin hedef fiyattan

dlmesi ile bulunur37. Daha nce, ithal edilen rnn fiyatnn eik fiyatn altnda

olmas halinde rnn fiyatn eik fiyata getirmek iin prelevman denen deiken

bir vergi alnmaktayd. Prelevman, normal gmrk vergilerine ek olarak tahsil edilir

ve eik fiyat ile en ucuz dnya CIF fiyat arasndaki fark kadardr. Temmuz 1995

tarihinde yrrle giren Dnya Ticaret rgt Tarm Anlamas ile gmrk

tarifeleri sistemine geilmitir.

hracat politikas: Fiyatlar dnya fiyatlarnn stnde seyreden Birlik

rnlerinin ihracatn tevik etmek iin ihracatlara, dnya fiyatlar ile mdahale

34 T.C. Babakanlk Devlet Planlama Tekilat, a.g.e., s:12835 Karluk, a.g.e., s:21036 Atakan, Mehtap, Avrupa Birlii Ortak Tarm Politikas ve Trkiyenin Uyumu, Uzmanlk Tezi,

TC. Babakanlk Gmrk Mstearl AT ve D likiler Genel Mdrl, Ankara, Eyll 1998,s:2337 Karluk, a.g.e., s:211.


32/189

17

fiyatlar arasndaki farkn denmesi anlamna gelen ihracat iadesi adl prim

denmektedir.

Yukarda sralanan fiyat politikalar dnda iftiler, dorudan demeler ile

desteklenmektedir. Bunlar, keten, kenevir, ipek kozas gibi rnlerin retimini

artrmak iin salanan retim destei; belirli rnler iin verilen ileme destei;

zeytinya gibi baz rnlerin tketimini tevik etmek iin salanan tketim destei

ve reticilerin rnlerini piyasaya srme yerine zel depolarda saklamalarn

salamaya ynelik depolama desteidir.

1971 ylna gelinceye kadar ortak fiyat politikas gereince ye lke para

birimlerinin oluturduu bir para sepeti olan Hesap Birimi (HB), ortak para birimi

olarak kullanlmtr. 1971 ylndan itibaren dnyada sabit yerine dalgal kur

sistemine geilmesi nedeniyle dalgalanmalardan etkilenmeyecek ve OTPerevesinde kullanlacak bir kur sistemi belirlenmitir. Yeil Kur olarak adlandrlan

bu sistem ile her lkenin para birimi euroya evrilmeye balanm, bylelikle ulusal

para birimlerinin normal piyasa kurlarndan farkl yeil kur deeri olumutur. Telafi

Edici Tutarlar ile de yeil kur ve piyasa kurlar arasndaki fark karlanmtr. 1 Ocak

1999dan gnmze kadar gecen srede para birliine dahil olan 12 AB yesinde

euro, nce kaydi, Ocak 2002 tarihinden itibaren de nakdi olarak kullanlmaya

balanmtr. Bu gelime, OTP erevesinde ortak fiyatn uygulanmasnkolaylatrmtr38.

8. Ortak Tarm Politikasnn Finansman

Bte harcamalar zorunlu ve zorunlu olmayan harcamalar olmak zere ikiye

ayrlmaktadr. Zorunlu harcamalar ABnin kurucu anlamalar ile ile ABnin yapt

dier anlamalar erevesinde yaplan harcamalardr. Avrupa Tarmsal Garanti ve

Ynverme Fonuna ilikin harcamalar, zorunlu harcamalardr. Bubalamda anlama

ve akitlerde yer almayan harcamalar zorunlu olmayan harcamalardr39.

8.1. Tarmsal Garanti ve Yn Verme Fonu (FEOGA)

OTP harcamalar, Roma Antlamas uyarnca oluturulmu olan Tarmsal

Ynlendirme ve Garanti Fonu (FEOGA) tarafndan karlanmaktadr. FEOGA,

Topluluk genel btesinin bir paras olmasndan dolay mali anlamda zerk bir fon

deildir. Dolaysyla Topluluun genel bte prosedr, bu fonun finansmannda da

38 ktisadi Kalknma Vakf, Avrupa Topluluu OTP Problemleri ve Reform almalar, KV Yaynlar,

2002, s:15


33/189

18

geerlidir. Topluluun kurulmasndan 1970 ylna kadar topluluk btesi,

uluslararas rgtlerde olduu gibi, yelerin mali katklarndan olumaktayd. 1970

ylnda oluturulan z kaynaklar sistemi ile topluluk, mali zerklie

kavuturulmutur. Toplulukbtesinin tamamnn z kaynaklardan karlanmas ise

1978 ylndan itibaren mmkn olabilmitir40.

FEOGA, kurulduundan bu yana topluluk btesinden en fazla pay ayrlan

fondur. Oluturulduu ilk yllarda topluluk btesinin %90n tekil eden

FEOGAnn pay yllar iinde azalma eilimi gstermi ve 2003 btesinde

FEOGAnn Garanti Blm iin %44.9luk bir dzeye inmitir. FEOGAnn

Ynlendirme Blm ise AB Yapsal Fonlar erevesinde deerlendirilmektedir.

FEOGAnn bte paynn nemli lde azalmasnda eitli etkenlerin rol

olmutur. Topluluk, ilk kurulduu dnemden bu yana geen srede sanayi, ticaret veevre gibi alanlarda ortak politikalar belirlemitir. Bu nedenle Topluluk btesinden

pay ayrlmas gereken alanlarn says ve eidi artmtr. Bunun yannda OTPnin

yeniden yaplandrlmasna ynelik reform almalar da FEOGAnn bte paynn

azalmasnda nemli rol oynamtr. FEOGA kurulduundan bu yana, Garanti ve

Ynverme blmlerinin fon ierisindeki paylar olduka dengesiz olmutur. 1964-74

yllar arasnda, fonun yaklak yzde 90n Garanti blm olutururken, bu oran

1985 ylnda yzde 96.7e ykselmitir. Ancak, 1985 ylndan itibaren, Ynvermeblmnn pay artmaya balam ve 1993 ylnda Garanti blmnn oran yzde

91.4e gerilemitir41.

FEOGAya AB btesinden ayrlan payn zamanla azalmasna ramen bu

orann halen btenin yaklak yars seviyesinde olmas, OTPnin topluluk

btesindeki en byk ve nemli kalem olmaya devam ettiini gstermektedir.

stelik2003 yl btesinin gelirlerinin yalnzca %1.5inin tarm kaynakl olmas da

topluluk btesinin belirlenmesi srecinde FEOGA ve OTP ile ilgili yaanan youn

tartmalarn nedenini aklamaktadr42.

8.1.1. FEOGA Garanti Blm

FEOGAya 2003 yl btesinden ayrlan miktar 44,780 milyon euro

dzeyindedir. Bu rakam, AB lkelerinin toplam GSYHsinin %0.5i gibi bir oran

39 Dura, Atik, Avrupa Birlii, Gmrk Birlii ve Trkiye, Nobel Yaynlar, Ankara, 2000, s:133.40 Candan, a.g.e.,s:1341

Dinler, a.g.e., s:32842 Candan, a.g.e., s:14


34/189

19

ifade etmektedir. FEOGAnn ok byk bir blmn oluturan Garanti Blm,

Ortak Piyasa Dzenleri erevesinde fiyat ve pazar mekanizmalarnn

uygulanmasyla ilgili tm zorunlu harcamalarn finansmannda kullanlmaktadr.

Garanti Blm 1992 ylna dek byk ounluu mdahale almlar, stoklama

giderleri ve ihracat iadeleri gibi yollarla rnlere fiyat destei salanmasnda

kullanlyordu. Ancak 1992 ylnda gerekletirilen MacSharry reformlar ile fiyat

destei salamaya ynelik nlemlerin pay azaltlarak bunun yerine reticilere

yaplan dorudan demelerin Garanti Blm iindeki oran artrlmtr. 2003

ylnda Garanti Blm harcamalarnn %58.5lik ksm bitkisel rnlere, %29.3

hayvansal rnlere. %10.5i de krsal kalknmann tevik edilmesine ayrlmtr.

Sektrelbazda incelendiinde ise en fazla harcamann tahl rnleri ile sr ve dana

eti iin yapld grlmektedir43.Tablo 1- Garanti Blm Harcamalarnn Fonksiyonel Dalm

Dorudan gelir destei

hracat geri demeleri

Depolama yardm

Tketim yardm

leme ve pazarlama yardm

Ynlendirme primiMdahale almlar

Dier destekler

% 67,08

% 15,09

% 5,94

% 3,99

% 3,70

% 1,60% 0,60

% 2,00

Kaynak: Tarm ve Ky leri Bakanl, Avrupa Birliine Giden Yolda Trk Tarm, Ankara-

Mart 2000,s:14

Garanti Blm harcamalarnn fonksiyonel dalmna bakldnda en

byk payn dorudan gelir desteine ayrldn grmekteyiz. Dier yandan en az

pay da mdahale almlar almaktadr. AB dorudan gelir destei ile iftilerin

retimine direkt destek vermektedir. Mdahale almlar ise ok dk seviyededir.

43 Karluk, a.g.e., s:443


35/189

20

Tablo 2- Garanti Blmnden Harcama Yaplan Sektrler

Ortak Piyasa Dzenine Tabi rnler Harcama (Milyon

Euro)

Harcamann FEOGA

indeki Pay (%)

Tarla bitkileri (hububat, yal tohumlar ve

proteinli bitkiler)

Sr eti

St ve st rnleri

Zeytin yaeker

Meyve-sebze

Koyun-kei eti

Ttn

arap

Lif bitkileri ve ipek bcei

Kurutulmu yem

Domuz eti, kmes hayvanlar, yumurtaDier tarm rnleri

Dier hayvanclk rnleri ve nlemler

Dier harcamalar

Ek tedbirler

17 831

4 916

2 621

2 2511 937

1 701

1 755

980

661

968

388

365305

49

1 095

2 617

44,1

12,2

6,5

5,64,8

4,2

4,3

2,4

1,6

2,4

1,0

0,90,8

0,1

2,7

6,5

Kaynak: Tarm ve Ky leri Bakanl,Avrupa Birliine Giden Yolda Trk Tarm, Ankara-Mart

2000,s:14

Garanti Blmnden harcama yaplan sektrlere bakldnda, en okharcama yaplan sektrn tarla bitkileri olduunu grmekteyiz. Daha sonra en byk

harcamay sr eti almaktadr. En az harcamay ise dier hayvanclk rnleri

almaktadr. Yukardaki tabloda da grld gibi AB tarmsal rnlere ncelik vere-

rek onlara daha fazla harcama yapmaktadr.


36/189

21

8.1.2. FEOGA Ynlendirme Blm

FEOGA btesinin kk bir ksmn oluturan Ynlendirme Blm iin

bteden ayrlan miktar 3,122 milyon eurodur44. Bu fon, krsal kalknma tedbirlerinin

finansmannda ve tarm sektrnde yapsal politikalara ilikin nlemlerde

kullanlmaktadr. Bu nlemler, tarmsal mekanizmalarn iyiletirilmesi iin yatrm,

altyap ve eitim gibi alanlardaki projeleri iermektedir.

OTPnin finansmannda kullanlan dier kaynaklar ise blgeler arasndaki

gelimilik farkllklarn ortadan kaldrmak iin oluturulmu Avrupa Blgesel

Kalknma Fonu (FEDER), AB apnda mesleki eitim, istihdam ve insan

kaynaklarnn gelitirilmesi hedefiyle oluturulan Avrupa Sosyal Fonu (FSE) ve

krsal kalknmay destekleyen faaliyetleri btnletirmeyi hedefleyen LEADER adl

programdr. FEOGAnn Ynlendirme Blmne ilikin yapsal hedeflerinfinansmannda kullanlan mekanizmalar esasen ABnin yapsal politikalar

erevesinde oluturulmu olan fonlardr.

Ynverme Blmnn finansmannda iki tr eylem vardr;

Dolayl Eylemler: Ynverme Blm, topluluk kuralarna uygun olarak ye

devletlerce finanse edilen harcamalar geri demektedir. Geri denen miktar,

yatrmn yzde 25i kadardr. Ancak, geri kalm blgelere yzde 65e kadar geri

edeme yaplabilmektedir.Dorudan Eylemler: Ynverme Blm bavuran kurulua belirli bir yatrm

projesi iin dorudan yardmda bulunur. Bu eylemde tek art, ye devletin sz

konusu projeyi onaylamas ve finansmanna katkda bulunmasdr. Yardmn oran

blgelere gre farkllk gsterir45.

9. Ortak Tarm Politikasnn Etkileri

9.1. OTPnin reticiye ve Tketiciye Etkileri

9.1.1. reticiye Etkileri

stikrarl Pazar: OTP, Avrupal reticilere, rettikleri rnlerin

deerlendirilecei istikrarl pazar koullar salamtr. Ortak pazar uygulamas ile

Avrupal reticiler mallarn dnyann en byk ve satn alma gc en yksek

pazarlarndan biri olan ABde serbeste satabilme imkanna kavumulardr.

44

Candan, a.g.e., s:1645 Karluk, a.g.e., s:219.


37/189

22

Genileme ile birlikte bu pazar, 2004 ylnn Mays ayndan itibaren 500 milyonluk

bir pazar haline gelecektir46.

stikrarl Gelir: Yaanan teknolojik gelimelerle tarm sektrnde

verimlilik artmtr. Hayatn tarm sektrnden kazananlarn daha iyi yaam

koullarna kavumalarn salamak iin fiyat desteklerinin yan sra dorudan gelir

destei uygulamas da en nemli mekanizmalardan biri olmutur. rn fiyatlarnn

belli bir seviyenin altna inmesinin engellenmesiyle reticiler, rettikleri rnleri

satarken garanti edilmi, gvence altna alnm bir gelire sahip olmaktadr. Bu

uygulama, fiyatlarn dmesi durumunda mdahale edilerek aradaki farkn birlik

btesinden karlanmas yoluyla gerekletirilmektedir.

D Rekabete Kar Koruma: OTP kapsamnda dk fiyatl yabanc

rnlere kar gmrk vergisi, kotalar ile fiyatlarn belli bir dzeyin altna dmesi

halinde ek vergiler koyularak Avrupal reticiler korunmakta, belli rnlere

uygulanan ihracat sbvansiyonlar ile de ayrca desteklenmektedir. Dnya Ticaret

rgt (DT) mzakereleri erevesinde d rekabete kar uygulanan koruma

mekanizmalar byk oranda ortadan kaldrlmtr.

reticilerin Yapsal Sorunlarna zm: FEOGAnn Ynlendirme

Blm, Avrupa Sosyal Fonu, Avrupa Blgesel Kalknma Fonu ve LEADER ile

krsal blgelerdeki iletmelerin verimliliklerini artrmak, istihdam kapasitelerini

ykseltmek, reticilere mesleki eitim imkan salamak ve yeniliki faaliyetlere

girmelerini tevik etmek hedeflenmektedir47.

9.1.2. Tketiciye Etkileri

Yeterli Gda: OTP ile, ikinci Dnya Sava sonrasnda Avrupada yaanan

ktln bir daha yaanmas ihtimali ortadan kaldrlmtr. Avrupadaki tarmsal

retim, 1960 ile 1980 yllar arasnda %70 orannda artmtr. Avrupa tarm alannda

belli bal baz rnler dnda kendi kendine yeten.bir kta haline gelmitir.

Makul Fiyata rn: Tek fiyat destek mekanizmas yada hedef fiyat

uygulamasyla bir yandan reticilerin gelir seviyesinin makul bir dzeyde tutulmas

salanrken, dier yandan da tketicilerin ar fiyat artlarna kar korunmas

hedeflenmitir. Topluluk yesi bir lkede yasayan ortalama bir aile 1980li y llarda

46

Candan, a.g.e., s:14.47 A.g.e., s:15.


38/189

23

btesinin %30unu gda rnlerine harcarken bugn bu oran %20nin alt na

dmtr. Ancak genel olarak topluluk dzeyinde gda fiyatlarnn yksek

seyrettii acktr. Bu durumdan olumsuz anlamda en fazla etkilenenler dk gelirli

tketiciler olmaktadr.

Salkl ve Kaliteli rn: Avrupal tketicilerin salkl ve kaliteli rn

taleplerinin karlanmas, AB iin ok nemli bir sorumluluk olagelmitir. Bu

kaygdan hareketle birlik, kurulduundan bu yana uygulad kurallar, standartlar ve

gda denetim mekanizmalar ile tketicilere en salkl rnn ulamasna

almaktadr.

evre Koullarna Uygun retilmi rn: retim yaplrken evreye

zarar verilmemesi, rnn uygun evre koullarnda ve son yllarda da organik

yntemlerle retilmesi iin OTP bnyesinde dzenlemeler getirilmitir.

rn eitlilii: reticilere salanan zel tevikler neticesinde tketiciler

farkl damak tatlarna hitap edebilen rn eitleri ile karlamaktadr48.

9.2. OTPnin Byk reticiler ve Kk reticiler zerindeki Etkisi

OTPye ynelik ilk reform giriimi olan Mansholt Plan, 1968 ylnda

gndeme gelmi ve OTPnin temel sorununun piyasa mekanizmalarnn ileyi

bozukluklar deil, Topluluun tarm sektrndeki yapsal problemler olduunuortaya koymutur. Sz edilen yapsal problemlerden biri de Avrupadaki kk

lekli tarm iletmelerinin saysnn fazla olmasyd. OTPnin uygulamaya

koyulmasndan sadece 6 yl sonra gndeme gelen Mansholt Plannda modern tarm

iin on yl iinde tarmsal nfusun yar yarya azaltlmasnn bir zorunluluk olduu

yannda, bitkisel retimde ortalama iletme leinin 80-120 hektara kartlmas

gerektiinin de alt izilmiti. Bunun nedeni, byk iletmelerin reticiler iin daha

yksek bir gelir dzeyi salayacana ve tarm sektrnn de tarm yneticileritarafndan fiyatlar araclyla daha kolay ynetilebilir ve ynlendirilebilir bir yapya

kavuturulacana inanlmas idi.

Gerekten de OTP uygulamalarnn balamasyla, yapsal deiimin yaand

iki temel alan tarmsal nfus ve iletme lekleri olmutur, ileri dzeyde

makineleme ve pazar ekonomisi ile btnleme, bir taraftan tarmda alan

igcn azaltrken, te yandan yeni sosyo-ekonomik ve teknik yapya uyum


39/189

24

gsteremeyen kk ve orta lekli geleneksel iletmelerin byk bir blmn

tasfiye etmitir. 9 topluluk yesinde tarmda alan nfus 1960dan 1980 ylna

kadar yar yarya azalarak 15 milyondan 7.7 milyona dmtr. Tarmda alan

nfusun toplam alan nfusa oran, ayn dnemde % 21den % 7.4e gerilemitir.

Tarmsal iletme says ise 7.3 milyondan 4.9 milyona dmtr, iletmelerin te

birinin ortadan kalkmasna ek olarak, modern tarm aletlerinin etkili kullanlmasn

salamak amacyla giriilen arazilerin birletirilmesi abalan da, ortalama iletme

leklerinin bymesine yardmc olmutur. 1960 ylnda 12 hektar olan ortalama

iletme genilii, 20 yl sonra 17.5 hektara ykselmitir. Ayndnemde 50 hektarn

zerinde bulunan iletmelerin toplam tarm alanlarnda igal ettii yer, % 20den

% 43e ykselmitir49.

OTP uygulamalar sayesinde, 19901 yllara kadar, reticilere verilen gelir

desteinin rnlere salanan fiyat garantisine bal olmas, destein retim hacmine

bal olarak artmas sonucunu dourmutur. Ksacas retim potansiyeli daha fazla

olan byk lekli iletme sahiplerinin geliri, sistemden daha fazla

yararlanabilmeleri nedeniyle kk iletmelere oranla daha fazla artmtr. Kk

iletmelerin genellikle Akdeniz lkelerinde, byk iletmelerin ise Kuzey lkelerinde

younlat gz nnde bulundurulduunda, OTP mekanizmalaryla yalnzca

iletmeler arasnda deil, blgeler arasnda da gelir dalm farkllklar olutuusonucuna varlabilir.

OTP, arlkl olarak byk iletmelerin olumasn zendiren uygulamalar

hayata geirmi ve byk iletmeleri daha ok desteklemitir. Gnmzde OTP

yoluyla Avrupadaki tarm sektrne salanan desteklerin %70i, Avrupadaki tarm

iletmelerinin %20sini oluturan byk lekli iletmelere gitmektedir. Dier

yandan ABdeki tarm iletmelerinin %40n oluturan kk iletmeler ise OTP

kapsamndaki tarm yardmlarnn ancak %8ni alabilmektedir.

Byk oranda fiyat ve pazar politikas yoluyla salanan gelir artlar, daha

ok byk iletme sahipleri iin yararl olmu, OTPnin temel amalarndan bir

sapma olarak, tarmsal gelir dalmnda byk ve kk iletmeler arasnda nemli

farkllklar ortaya kmtr. OTPnin daha ok byk reticilere katk salam

olmas, ortak politikann toplumsal amalarna aykr bir durum yaratmaktadr. Bu

48

Candan, a.g.e., s:16.49 A.g.e., s:17


40/189

25

durumun nne gemek iin komisyon, 2002 ve 2005 yllarnda deneme

mahiyetinde uygulanmak zere, Kk reticiler Plan olarak anlan, dk miktarda

dorudan demelere hak kazanan kk reticiler iin basitletirilmi bir yardm

plan nermitir. Planla hedeflenen ye lkelerdeki iftiler ve ulusal idareler

zerindeki idari yk azaltmaktr.

Dzenleme, iftilere 3 yl sresince dorudan deme tiplerinden kendilerinin

seecei birka tr destek sepeti iin (zellikle ekilebilir alan demeleri ve canl

hayvan primleri), ylda azami 1000 Euro genel toplam deme ile snrl olarak, yllk

sabit bir deme yaplmas amacyla tek bir bavuruda bulunma seeneini

sunmaktadr. reticiler bu plan dnda kalan deme tipleri iin (niastalk patates,

zeytinya, muz, ttn, tohum ve baz canl hayvan primleri) ayrca bavurma

hakkna sahiptir. ye lkeler, programa kat lan iftilere, bavurulan destek tipleri

iin tek bir yardm demesi yapmak konusunda serbesttirler. Sabit yllk demeler,

bavuru dneminden nceki 3 yllk referans dnemi esas alnmak suretiyle

hesaplanmaktadr.

26 Haziran 2003 tarihinde aklanan yeni OTP reform paketinde, Komisyon,

2005 ylndan itibaren uygulamaya gemek zere asgari 5000 Euro dorudan deme

alan iftileri muaf tutarak yardmn %80ini sadece %20lik kesimin almasyla

oluan dengesizlii engellemeyi hedeflemektedir. Yllk 5000 Eurodan fazla

dorudan deme alan reticilerden 2005te %3, 2006da %4, 2007-2013 yllarnda

da %5 kesinti yaplmas; bu kaynan ise krsal kalknmaya ve dolaysyla daha

kk lekli iletmelere ayrlmas ngrlmtr50.

9.3. OTPnin ye lke Tarm Sektrleri zerindeki Etkisi

AB yesi lkeler arasnda tarm btesine net katk koyan lkeler, bata

Almanya olmak zere ngiltere, Hollanda ve Belika, net katk alan lkeler ise Fransa,

spanya, Portekiz, Yunanistan, rlanda ve Danimarkadr. OTP btesine kii bana en

fazla katk salayan lkeler Almanya, Hollanda ve Belika iken srasyla irlanda,

Yunanistan ve ispanya OTP btesinden kii bana en fazla katky alan lkeler

durumundadr.

1992 ylnda gerekletirilen reformlarla hayvansal rnlere OTP btesinden

verilen destek nispeten azalrken, bitkisel rnlere verilen destekte art sz konusu

50 Candan,a.g.e., s:18.


41/189

26

olmutur. Bunun en nemli nedenlerinden biri hayvansal rnlerde (zellikle st

rnleri) sala zararl bulgulara rastlanmasdr. Bu durum, hayvansal retim

arlkl kuzey lkelerine deil, bitkisel retim arlkl Fransa ve ispanya gibi

lkelere avantaj salamtr.

Dier yandan, tercihli ticaret anlamalar ile gmrk birliinin etkisi ve AB

iinde uygulanan fiyat destekleme politikalar da.net ihracat lkelere daha fazla

avantaj getirmektedir. rnein, portakal ithal eden Belika, AB gibi bir oluumun

iinde olmasayd, bu rn ispanya yerine Fastan alabilirdi. Ancak gmrk

vergilerinin olmamas sayesinde Belika, portakal, dier bir AB yesi olan

ispanyadan, normal koullarda Fastan ithal edeceinden daha ucuza alabilmektedir.

Bu da ihracat durumdaki ispanyaya avantaj salamaktadr.

ye lkeler tek tek incelendiinde, OTPden dolay gelir ve giderlerinin nasl

etkilendii u ekilde ortaya kmaktadr:

Yunanistan: Dorudan demelerden ald katklarn ok, bteye yapt

katknn ise az olmasndan dolay avantaj salamaktadr. AB ii tarm ticaretinde net

ithalat konumda olduu iin bu alandaki giderleri artmaktadr.

rlanda: Bu lke, tarma dayal ticaretinin AB yelii ile birlikte artmas ve

bteye yapt katknn azlndan dolay OTPden kazanl kmaktadr. zelliklesr ve dana eti sektrnde ald dorudan demelerrlanda iin olduka nemlidir.

spanya: Ald yksek miktarlardaki dorudan demelerden dolay kazanl

kmakta, ticari etkilerden ise ksmen zarar grmektedir.

Portekiz: OTP btesine fazla katk yapmamaktadr. Ancak Portekizin, ok

korunan statsnde bulunan herhangi bir tarmsal rn retmemesi, dk dorudan

deme destei almasna neden olmakta ve avantajn yitirmesine yol amaktadr.

Danimarka, Fransa: Bu iki lke tarmsal ticaretin artmasndan ve dorudan

demelerden dolay kazanl kmaktadr.

Hollanda: Artan ticaretten olumlu etkilenmesine ramen, dk dorudan

demeler nedeniyle OTP uygulamalarndan dier lkelere kyasla daha az

yararlanmaktadr. Daha ok, hayvansal retim yapan Hollanda, bitkisel retime

avantajlar salayan 1992 reformlarndan olumsuz ynde etkilenmitir.


42/189

27

Belika, Lksemburg, talya, Almanya ve ngiltere: Tarmsal rnlerde

dier lkelere gre darya daha baml olan bu lkeler, tarmsal ticaretin

artmasndan dier lkeler kadar fayda salamamtr. Bteye yaptklar katknn

ykseklii de OTP balamnda dier lkelere gre kayba uramalarna neden

olmaktadr.

Avusturya, Finlandiya ve sve: Bteye yksek katklarndan dolay OTP

erevesinde mali kayba uramaktadrlar. Bu lkenin birlie 1995 ylnda katlmas

dier lkelerin tarm alanndaki gelirlerinde nemli bir deiiklie sebep olmamtr51

Tablo 3- lkelere likin eitli statistikler - 1

Yzl-

mNfus Younluk

S.A.G.S. (Satn Alma Gc Stan-

dartlar) ile GSYH

GSYH

%

deime

Tarm

1000

km

Mil-

yon

kii

N-

fus/km

Milyar

euro

S.A.G.S.

GSYH/nf

us S.A.G.S.

GSYH/

nfus %

AB

ortalamas

%

brt

katma

deer-

deki

pay

(%)

istih-

damdaki

pay

(%)

Bulgaristan 111 8.3 75 38.2 4600 23 3.4 21.1 25.7

ekCumhuriyeti

79 10.3 130 125.7 12200 60 -2.3 4.5 5.5

Estonya 45 1.4 32 10.2 7300 36 4.0 6.2 9.4 (1)

Kbrs 9 0.7 78 10.3 (1) 14787 (1) 77 (1) 5.0 4.6 9.6

Latviya 65 2.4 37 13.2 5500 27 3.6 4.7 18.8

Litvanya 65 3.7 57 22.9 6200 31 5.1 10.1 21.0

Macaristan 93 10.1 109 99.0 9800 49 5.1 5.9 (1) 7.5

Malta 0.3 0.4 1333 veri yok veri yok veri yok 4.1 2.8 1.8

Polonya 313 38.7 124 301.8 7800 39 5.0 4.8 19.1

Romanya 238 22.5 94 123.7 5500 27 -7.3 17.6 40.0

Slovakya 49 5.4 110 50.2 9300 46 4.4 4.6 8.2

Slovenya 20 2.0 100 27.4 13700 68 3.9 3.9 11.5

Trkiye 775 63.4 82 404.7 6383 32 2.8 16.1 42.3

Kaynak: http://www.dpt.gov.tr/bgyu/abbp/abbp.html 2000

51 Candan, a.g.e., s:23.
http://www.dpt.gov.tr/bgyu/abbp/abbp.htmlhttp://www.dpt.gov.tr/bgyu/abbp/abbp.html


43/189

28

Yukardaki tabloda da grld gibi en fazla nfusa ve yzlmne sahip

olan lke Trkiyedir. Buna karlk GSYHnn nfusa oranna bakld zaman

Trkiye pek ok lkeye nazaran geri kalmaktadr. Bunlarn dnda Trkiyenin

tarmda istihdam ettii nfus oran %42.3tr. Bu oranda dier btn ABye ye olan

ve yelie aday olan lkelerin stndedir. ABye yelik srecinde karlalan en

byk sorunda tarmda alan nfusun fazla olmasdr52.

Tablo 4- lkelere likin eitli statistikler - 2

Enflasyon oran

sizlik

oran

Genel

Hk-

metHarca-

malar

D Ticaret

Cari

lemlerHesab

Dorudan

Yabanc

Yatrmlar

(DYY)

Yllk

ortala-

ma

Uluslara-

ras a-

lma r-

gt tan-

mna gre

(aktif n-

fusun

%si)

An

veya

fazlann

GSYH

ye oran

(%)

Ticaret

bilano-

su ihra-

cat/ithal

at

(%)

Toplam

ihracatta

ABnin

pay

(%)

Toplam

ithalatta

ABnin

pay

(%)

ABnin

d

ticaret

fazlas

(2)

(Milyoneuro)

An

veya

fazlann

GSYH

ye oran

(%)

Kii

ba-

na

DYY

stou

(euro)(3)

GSYH

nin %si

olarak

net giri

(3)

Bulgaristan 22.3 16.0 -0.3 (1) 86.3 49.7 45.0 196 -1.8 138 2.8

ek

Cumhuriyeti10.7 6.5 -2.2(1) 91.4 64.2 63.3 1153 -1.9 1074 4.5

Estonya 8.2 9.7 (1) 2.6 (1) 67.7 55.1 60.1 928 -8.7 1061 10.8

Kbrs 2.2 3.3 veri yok 14 50.4 61.9 1690 -6.62378

(4)2.1 (4)

Latviya 4.7 13.8 1.8 (1) 56.7 56.6 55.3 420 -11.1 542 5.6

Litvanya 5.1 13.3 -0.7 (1) 64.0 38.0 50.2 967 -12.2 392 8.7

Macaristan 14.3 7.8 -5.4 (1) 89.4 72.9 64.1 2283 -4.9 1541 4.1

Malta 2.4 5.1 veri yok 58.8 52.8 69.3 1208 -4.8305

(4)3.3 (4)

Polonya 11.8 10.6 -2.6 (1) 59.9 68.3 65.9 11957 -4.0 (1) 333 4.5

52 http://www.dpt.gov.tr/bgyu/abbp/abbp.html 2000


44/189


45/189

30

GATT erevesinde yaplan son tur, Uruguayn Punto del Este ehrinde

15-20 Eyll 1986 tarihlerinde toplanan ye lke ticaret bakanlarnn yaynladklar

bir bildiri ile balam ve GATT Uruguay Turu 15 Aralk 1993te bir uzlamaya

varlarak sonulanmtr. Bylece hem DT kurulmu, hem de ilk kez dnya tarm

ticaretinin dzenlenmesine ilikin bir tarm anlamas imzalanmtr.

Uruguay Turunda temel olarak taraflar, tarmsal rnlerde rekabet stnl

olan ve bu nedenle mmkn olduu lde liberalizasyona gidilmesini savunan

lkeler ile, ucuz ithalat rekabetinden kendi reticilerini korumay amalayan, daha az

rekabet ansna sahip lkeler olmak zere belirlenmitir. Uruguay Turunun anahtar

oyuncular ABD, AB, Japonya, Cairns Grubu, gelimekte olan lkeler, Gney Kore,

skandinav lkeleri ve net gda ithalats olan lkelerdir. Rekabet ans yksek olan

ihracat lkelere ABD ve 15 byk tarmsal rn ihracats lkeden oluan CairnsGrubu liderlik etmitir. Bu lkelerin istemleri, dier lkelerin pazarlarna giri

anslarnn artmas ve ihracata ynelik mali yardmlarn kaldrlmas dorultusunda

olmutur. Ticarette liberalizasyonun ekonomik gelimeyi de beraberinde getireceine

inanan baz gelimekte olan lkeler de, bu grubu desteklemilerdir, ihracat

srdrrken rekabet ans az olan reticilerini d pazarlarn rekabetinden korumak

isteyen AB ve onun tarafnda yer alan lkeler ise ticarette liberalizasyonu

engellemeye, en azndan snrl tutmaya caba gstermilerdir53

.Daha nce de belirtildii gibi Uruguay Turu sonunda 1994 ylnda Dnya

Ticaret rgt oluturulmutur, Uruguay Turu kapsamnda bir de tarm anlamas

imzalanmtr. Bu anlama ile,

Tm tarife d engellerin gmrk tarifesine dntrlmesi,

lkeler arasnda haksz rekabet yaratan tarm rnleri sbvansiyonlarnn

kullanmnn snrlandrlmas,

thalat ve ihracat dzenleyen bu iki nlemi desteklemek amacyla i

piyasada tarm sektrne ynelik desteklerin azaltlmas ngrlmtr.

Uruguay Turunda belirlenen gmrk tarifeleri st s nrnn OTP kapsamnda

uygulanan gmrk tarifelerinin zerinde olmas nedeniyle Birlik, bu nlemden

etkilenmemitir. Ancak tarifelerin aamal olarak indirilmesi ile izin verilen tarife st

snrna yaklalmtr. AB, balangtan bu yana sorun yaratan ihracat

sbvansiyonlarnn indirilmesi ynndeki taahhdne ramen, gelecekte i piyasann

53 Candan, a.g.e., s:31


46/189

31

doygunlua ulaacak olmas nedeniyle ihracat tevik etmeye devam etmitir. 1999

yl sonunda gerekleen DT Tarm Anlamas yeni tur mzakereleri, OTPde

reform tartmalarnn yeniden gndeme gelmesine sebep olmutur. Bunda. Uruguay

Turu ile balatlan srecin gelitirilmesi ve serbest ticareti engelleyecek destek ve

korumalarn kapsaml bir biimde azaltlmasn amalayan yeni tur mzakerelerde

ABnin zellikle ABD ve dier nemli tarm ihracats lkelere kar mzakere

ansn koruyabilmeyi istemesi etkili olmutur. Bylece OTPnin dnya tarm

rnleri ticareti zerindeki olumsuz etkileri ve bundan kaynaklanan sorunlar da,

OTPnin yeniden yaplandrlmasnda belirleyici rol oynamtr.

ABnin, Eyll 2003te Meksikann Cancun kentinde dzenlenecek olan DT

Bakanlar Konferansndaki tarm mzakerelerinde sunaca teklif, ABnin, Tarm,

Krsal Kalknma ve Balklktan sorumlu Komisyon yesi Franz Fischler tarafndanu ekilde aklanmtr:

Tarm rnlerindeki gmrk vergilerinin, toplam, ortalama %36 indirilmesi;

tarmsal desteklerin son tarm grmelerinde belirlenen ykmllkler

erevesinde %55 dzeyinde drlmesi, bu konuda hzl bir ilerleme iin

Uruguayda tanmlanan i destek ve indirim yntemlerine sadk kalnmas

Tm tarm rnleri ihracat sbvansiyonlarnn %45 indirilmesi

Gelimekte olan lkelerin durumunu dzeltmek iin zel bir rejiminuygulanmas.

Bu konuda sz konusu lkelere:

Pazara girilerine ilikin olarak:

- Hassas tarmsal rnleri iin ze! bir gda gvenlii garanti sisteminin

oluturulmas, bylece bu alandaki ykmllklerini daha kolay gerekletirmeleri,

- Gelimi lkelere yapacaklar ihracatta tarmsal rnlerinin %50sine sfr

gmrk vergisi uygulanmas.

- Az gelimi lkelerden gelimi ve gelimekte olan lkelere yaplacak

tarmsal rn ihracatnda tam serbestlik salanmas,

- Gelimekte olan lkeler iin zel nem tayan lininlerde gmrk

vergilerinin indirilmesi

yardmlara ilikin olarak:

- Tarm sektrlerini, rekabeti nlemeyecek ekilde gelitirmelerine yardm

edilmesi,


47/189

32

zel rejimlere ilikin olarak:

- Gelimi lkeler, yeni ykmllklerini alt yl iinde yerine getirirken

gelimekte olan lkelerin 2006 ylndan itibaren 10 yl iinde ykmllklerini

yerine getirmeleri,

- Gelimi lkelere eit bir biimde davranlmas iin mevcut boluklarn

kaldrlmas, bu erevede %5 de minimis tarmsal destek oran uygulamasnn

kaldrlmas, d ticarete engel tekil eden ihracat kredilerinin doru bir biimde

tanmlanmas, gda yardmlarnn sadece ihtiya durumunda kullanlmas, rn

fazlasnn gda yardm olarak datlmamas, ticari muafiyetlerin yaratt haksz

uygulamalarn nne geilmesi;

- Tketicilerin beklentilerinin dikkate alnmas;

- Roquefort peyniri, Parma jambonu, Basmati pirinci gibi bulunduklar blgeye gre deeri belirlenen baz rnler iin bir adlandrma listesi yaplmas ve

sz konusu adlarn haksz kullanmnn yasaklanmas,

- evrenin korunmas, krsal kalknma ve hayvan refah konularnn DT

tarm anlamalarna koyulmas ve bu konulara ilikin nlemlerin ticarete engel olarak

alglanmamas54.

9.5. Genilemenin OTP zerindeki Etkisi

OTPnin tarihsel geliimi izlendiinde, yeniden yaplandrma srelerinin,ABye yeni ye katlmlar ncesinde hz kazand grlmektedir. AB, uzun bir

sredir, bte disiplini erevesinde, tarm harcamalarn snrlamay amalamakta,

bunun sonucu olarak da yeni ye katlmlarnda tarmsal harcamalar iin ngrlen

tutar, destekleme younluunu azaltarak karlayabilmektedir. Bunun son rnei de

2004 ylnda Birlie yeni katlan 10 yeye ramen, Gndem 2000 reformlar

erevesinde OTP harcamalarnn 2006 ylna kadar hemen hemen sabitletirilmi

olmasdr. Tarma ayrlan alanlarn genilii, GSMH ve daha nemlisi igciindeki yeri itibariyle tarm, 13 aday lke ekonomisinde toplulukta olduundan daha

byk bir rol oynamaktadr. Aday lkelerdeki balca politika hedefi tarma ar

bamll azaltmak ve sosyal skntlar bertaraf etmektir55.

Topluluk, Gndem 2000in, kreselleme karssnda, tarmsal faaliyetlerde

verimlilik ve rekabet gcn artrmaya ynelik bir dzenleme olduunu ifade

54

http://europa.eu.int/comm/agriculture/external/wto/index_en.htm, 04.06.200655 T.C. Babakanlk D Ticaret Mstearl,a.g.e., s:83.


48/189

33

etmektedir. Halbuki destekleme yoluyla yaplan tarmsal harcamalarn kslmasnda

Merkez ve Dou Avrupa lkelerini (MDA) kapsayan genileme srecinin nemli

bir etkisi olduu ortadadr. 1997 ylnda yaplan Lksemburg Zirvesi ile ABye

adaylk stats kazanan ve 2004n Mays aynda AB yesi haline gelen

MDAlerin ekonomilerinde tarm ve tarm sektrnde alanlarn pay AB

lkelerine gre olduka yksektir. Bu lkelerin ABye katlmasyla ABdeki tarmsal

alanlarn byklnde %50 orannda bir art olacaktr. 1 Mays 2004 tarihinde 10

yeni ye lkenin (ek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Slovakya, Slovenya,

Litvanya, Letonya, Estonya, Malta ve GKRY) ABye resmen kat lmas ile AB

tarihinin en kapsaml genilemesini tamamlam oldu. Toplam 378 milyon nfusa

sahip olan AB 15in nfusu, son genileme ile birlikte 454 milyona ulamtr.

Avrupa ktasnn tarihi blnmesini sona erdiren bu genileme dalgas ABninsosyal, kltrel, ekonomik i dengelerinin yan sra kurumsal yapsn da byk

lde deitirdi56.

10 yeni ye ile birlikte geimini tarm sektrnden salayan kii says

bugnknn iki katna kmtr. 2007 ylnda ye olmalar ngrlen Romanya ve

Bulgaristann yan sra Trkiyenin de katlmyla bu oran bugnknn 3 katnn da

zerine km olacaktr. Aktr ki MDAlerin tarm sektrlerinin farkl yaps ve

bykl OTPye uyum srecini daha maliyetli bir hale getirmektedir. zellikleMacaristan, Polonya, ek Cumhuriyeti, Estonya ve Slovenyann OTP zerinde

nemli etkileri olacaktr57. rnein Polonyann tarm sektrnde istihdam edilen

nfusu yzde 18.8, yeni ye olan Polonya ile 2007de ye olmas beklenen

Romanyann ifti saylat 15 yeli Avrupa birliindeki ifti saysna eittir58.

MDAlerin ABye katlmasyla beraber rn stoklarnn artmas, arz talep dengesi

ile bte harcamalarnn olumsuz etkilenmesi beklenmektedir. Bunlarn yannda

balangta bu lkelerdeki rn fiyatlarnn OTP fiyatlarndan daha dk olmas

nedeniyle yaplacak mdahaleler de AB btesine yk getirecektir.

MDAlerin AB ile btnleme srecinin DT Tarm Anlamas

erevesinde yarataca etkiler de ele alnmaldr. 1990l yllarla birlikte ihracat

oranlan artan MDAlerde bu oran, AB yelii ile birlikte mevcut destekler

56 Avrupa Birliinin Genilemesi, http://www.abgs.gov.tr/indextr.html , 01.07. 200657 Candan, a.g.e., s:2858 Ba, Erhun, Avrupa Birliinde Ortak Tarm Politikas Alannda 2003 ve 2004 Yllarnda Ger-

ekletirilen Reformlarn Genileme Sreci ve Trkiyenin Adayl Gz nne Alnaraknce-lenmesi, Nobel Yaynlar, Ankara-Mays 2004, s:37.


49/189

34

sayesinde daha da ykselecektir. Buna paralel olarak MDA ihracat fiyatlarnn

ABden dk olmas ihracat sbvansiyonunu gerektirecektir. Oysa DT Tarm

Anlamas kapsamnda ihracata uygulanan sbvansiyonlarn azaltlmas

ngrlmektedir. Yine MDAlerin, ABden dk olan gmrk tarifelerini AB

yelii ile birlikte artrmalar da DTye ye olan lkelerin tepkisini ekebilecektir.

Ayrca genilemenin, ABnin i destek indirimleri iin temel ald toplam Topluluk

Destek lm dzeyini ykseltmesi beklenmektedir. Bunun nedeni de MDAlerin

yelikle birlikte i destek seviyelerini artrmak isteyecek olmalardr.

Genilemenin OTP zerindeki olumsuz etkilerini azaltabilmek iin Gndem

2000 tarm reformlar erevesinde MDAlerin krsal kalknma konusunda

karlatklar sorunlar zmek ve OTPye uyum almalarn desteklemek

amacyla Tarm ve Krsal Kalknma Alannda zel Katlm Program (SAPARD)oluturulmutur. Bu kapsamda 2000-2006 mali dneminde MDAlere yllk toplam

520 milyon Euroluk mali yardm verilmesi ngrlmtr. Bunun yan sra, Avrupa

Konseyinin Aralk 2002 Kopenhag Zirve kararlar ile de ABye katlmlar

onaylanan 10 lkeye, 2004-2006 dnemi iin, krsal kalknma da dahil olmak zere

tarm alannda toplam 5.1 milyar Euro aktarlmas kabul edilmitir. 2004 ylnda bu

lkelerin iftilerine FEOGAdan salanacak olan dorudan gelir destei u andaki

AB lkelerindeki iftilere hektar bana yaplan dorudan gelir destei orannn%25i kadar olabilecektir. Bu orann 2005te %30, 2006 ylnda ise %35 olmas

ngrlmektedir. Yeni ye lkelere ynelik bu oranlarn 10 yl iinde OTP uyarnca

dier 15 ye iin uygulanan d

avrupa birligi ortak tarim politikasi ve turk tariminin ortak tarim politikasina uyumu european...

Documents