ATATÜRK’ÜN İZMİR ZİYARETLERİ

VE

KAYNAKÇALI KRONOLOJİSİ

Latif DAŞDEMİR*

Bütün dünya işitsin ki efendiler artık İzmir hiçbir kirli ayağın üzerine basamayacağı kutsal bir topraktır.

Gazi Mustafa Kemal Paşa, Naim Palas, 11 Ekim 1925

Düşman işgalinden kurtarılmasından bir gün sonra İzmir’e gelen Atatürk’ün bu

tarihten önce İzmir’e kaç defa geldiği kaynaklarda çeşitli şekilde yer almaktadır. Ancak, gerek

kendi ifadeleri ve gerekse çeşitli anılardan edinilen bilgilere göre Mustafa Kemal Paşa, 1905–

1922 tarihleri arasında dört veya beş kez İzmir’e gelmiştir. Fakat bazıları zorunlu gerçekleşen

bu gezileri belki de ‘geçerken uğrama’ olarak kabul etmek gerekir.

Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa ve Defalarca Ziyaret Ettiği İzmir Hükümet Konağı

Ben bütün İzmir ve İzmirlileri severim. Güzel İzmir’in temiz kalpli insanlarının da

beni sevdiklerinden eminim.

Gazi Mustafa Kemal Paşa, 11 Ekim 1925

Atatürk’ün İzmir ziyaretleri, Şubat 1905 tarihinde başlamış, Güz 1938 tarihinde son

bulmuştur. Bu tarihler arasında kısa süreli uğramalar dışında Atatürk, çıkmış olduğu Yurt

Gezilerinde; İzmir’i 4’ü Millî Mücadele öncesi dönemde olmak üzere 18 kez ziyaret etmiştir.

Atatürk’ün İzmir Ziyaretleri üç ana başlık altında ele alınabilir:

I- Millî Mücadele Dönemi Öncesi Uğramalar/Gelişler

II- Cumhuriyet’in İlânı Öncesi Ziyaretler

III- Cumhuriyet ve Devrimler Süreci Ziyaretler

Bu çalışmada Atatürk’ün İzmir Ziyaretleri kısaca ifade edildikten sonra aşağıda da

görüleceği üzere ziyaretler esnasında çekilmiş fotoğraflar ile belge ve temel kaynaklardan

yararlanılarak ziyaretlerin kaynakçalı kronolojisine de her ziyarette yer verilmiştir.

Atatürk’ün İzmir ziyaretleri kronolojisi: ATASE Arşivi, Cumhuriyet Arşivi, Çankaya

Köşkü, TBMM Kütüphane ve Arşivleri, Yerel ve Ulusal Gazeteler, Atatürk’ün Nutuk, Söylev

ve Demeçler, Utkan Kocatürk’ün Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Zeki Sarıhan’ın Kurtuluş

Savaşı Günlüğü, Gothard Jaeschke’nin Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, Nuri Onat’ın Cumhurbaşkanı

Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Sonbahar Gezileri, Türkmen Parlak’ın Atatürk İzmir Yollarında, Özel

Şahingiray’ın Atatürk’ün Nöbet Defteri, Şadan Gökovalı’nın Atatürk ve İzmir, Hakan Tartan’ın

Atatürk’ün İzmir’i, Mehmet Önder’in Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ertuğrul Zekai Ökte’nin

Atatürk’ün Yurtiçi Gezileri, Necati Çankaya’nın Atatürk’ün Hayatı, Konuşmaları ve Yurt Gezileri,

Adem Düzgün’ün Sebepleri ve Neticeleri Açısından Atatürk’ün Yurt Gezileri, Fahrettin Altay’ın

10 Yıl Savaş ve Sonrası, İsmail Habip Sevük’ün O Zamanlar, A. Hamdi Başar’ın Atatürk’le

Üç Ay ile R. Eşref Ünaydın’ın Atatürk’ü Özleyiş adlı eserleri başta olmak üzere dönemin hatıratları

ve kaynaklarından faydalanılarak yazılmış eserler dikkate alınarak hazırlanmıştır.

I- Mustafa Kemal Bey’in 1905 – 1922 Yılları Arasında İzmir’e Gelişleri

1) Şubat 1905 Gelişi: Şubat 1905’de Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal Bey,

Suriye’deki V. Ordu Karargâhı’na giderken İzmir’e uğramıştır.

Ahenk, 14 Teşrin-i evvel (Ekim) 1925; Ali Fuat Cebesoy, Sınıf Arkadaşım Atatürk, İnkılâp

ve Aka Yay., 2. Basım, İstanbul 1981, s. 86; Ahmet Hidayet Reel, Atatürk’e Ait Hatıralar,

İstanbul 1949, s. 32’den aktaran; Hakan Tartan, Atatürk’ün İzmir’i, 3. Baskı, Nisan 2003, s.

187-188.

2) Eylül 1907 Gelişi: Eylül 1907’de Şam’dan Selanik’e giderken İzmir’e uğramasıyla

gerçekleşmiştir.

Şadan Gökovalı, Atatürk ve İzmir, İzmir Gazeteciler Cemiyeti Yay., İzmir 1981; s. 142-

143; Türkmen Parlak, Atatürk İzmir Yollarında, BMC Dünyası, Mayıs 1981, Atatürk Özel

Sayısı, s. 42- 43.

3) 1911 Gelişi: 1911 yılında Trablusgarp Savaşı’na katılmak için çıktığı yolculukta

bindiği vapurun Urla karantinasına uğramasıyla olmuştur.

Mustafa Kemal Bey Trablusgarp Savaşı Sırasında Derne’de, Enver Paşa ve Nuri Conker ile (1 Nisan 1912)

4) 9/22 Eylül 1913 Gelişi: 9 Eylül 1913 tarihinde hava değişimi nedeniyle Selanik’e

giderken uğramasıyla gerçekleşmiştir. Bu bilinen ziyaretleri dışında da Atatürk şüphesiz

İzmir’e uğramıştır. Nitekim 22 Eylül 1913 tarihli Anadolu Gazetesi Erkânıharp Binbaşısı

Mustafa Kemal Bey’in ‘berây-ı tebdil-i hevâ’ (hava değişimi için) İzmir’e geldiği haberinde

olduğu gibi şu ana kadar tespit edilemeyen ziyaretlerin-uğramaların olması muhtemeldir.

Mustafa Kemal Bey

Bingazi Muharebâtı esnasında Derne

ve Tobruk kumandanlığı vazifesini

kemâl-i muvaffakiyet ve celâdetle ifâ

edüb bi’l- ahire Bolayır Ordusu

Erkân-ı Harbiye Riyâsetine tayin

buyrulub harekât-ı ahirede fevkalade

ibrâz-ı faaliyet eyleyen Erkan-ı Harb

Binbaşısı Mustafa Kemal Bey

Efendi’nin berâ- yı tebdil-i havâ

şehrimizi teşrif eyledikleri istihbar

olunmuşdur. Gazetemiz bu muhterem

askere beyân-ı hoş-âmedi eylemeği

vicdani bir vazife telakki eyleriz.

Anadolu Gazetesi, Vilayet Havadisleri (22 Eylül 1913)

Anadolu, 22 Eylül 1913, Vilayet Havadisleri; Şükrü Şenozan, http://cumhuriyet.

kulturturizm.gov.tr/default_tr.asp?belgeno =16210

II- Mustafa Kemal Paşa’nın Cumhuriyet’in İlânı Öncesi İzmir Ziyaretleri (1922 – 1923)

1) 10 – 29 Eylül 1922

Büyük Zafer’den sonra 10 Eylül 1922 günü İzmir’e gelen ve 29 Eylül 1922 akşamına

kadar 19 gün İzmir’de kalan Mustafa Kemal Paşa bu süre içinde yerli ve yabancı basın

mensupları ile görüşmüş, millete ordunun başarılarını bildiren bir beyanname yayınlamıştır.

14 Eylül’de İzmir Belediye Meclisi’nin teklif ettiği hemşehrilik beratını kabul etmiştir. İtilaf

devletleri ile mütareke ve barış konusunda görüşmeler yapmış ve 30 Eylül 1922 akşamı

Ankara’ya dönmüştür.

Mustafa Kemal Paşa İzmir Hükümet Konağı Önünde (10 Eylül 1922)

Nurer Uğurlu, 30 Ağustos Hatıraları (Mustafa Kemal, Fevzi Çakmak, Salih Bozok,

Muzaffer Kılıç, Cevat Abbas Gürer), Çağdaş Yayıncılık, İstanbul 2000;

http://ekitap.kolayweb.com/; http://www. kho.edu.tr/atasayfa/buynutuk/bolum14/index08.

htm; Atatürk, Nutuk II, s. 676; İsmet İnönü, Hatıralar, 1. Kitap, Haz. S. Selek, Bilgi Yayınevi,

İstanbul 1985, s. 298- 301; İnönü, a.g.e., 1. Kitap, s. 302; Mareşal Çakmak’ın 30 Ağustos

Zaferine ve İzmir’in Kurtuluşuna Ait Bazı Hatıraları, Nurer Uğurlu, 30 Ağustos Hatıraları,

http://ekitap.kolayweb.com/; Başkumandan Mustafa Kemal'in Serya- veri Salih Beyin

Hatıraları, Nurer Uğurlu, 30 Ağustos Hatıraları, http://ekitap.kolayweb.com/; Şadan

Gökovalı, a.g.e., s. 83- 84; Gazi'nin İzmir Günleri Belgeseli, Yönetmen, Enis Rıza Sakızlı,

Danışmanlar, Sabri Yetkin - Fikret Yılmaz, İzmir 2003; Ruşen Eşref Ünaydın, Atatürk’ü

Özleyiş Hatıralar, Ankara 1957, s. 164-166 Yaşar Aksoy, Karşıyaka ve Kaf Sin Kaf Tarihi,

İzmir 1988, s. 43; Yaşar Aksoy, a.g.e., s. 42- 43; Salih Bozok, Yaveri Atatürk’ü Anlatıyor,

Yay. Haz. Can Dündar, İstanbul, 2003, s. 87-88; http://www. patatesprint.com.tr/seslikitap/

anilar_arsiv.html; Türkmen Parlak, “Bayan Wood’un Hatıra Defteri”, İşgalden Kurtuluşa ‘2’

Yunan Ege’den Nasıl Gitti, İzmir 1983, ss. 445-535; Türkmen Parlak, “Bayan Wood’un

Hatıra Defteri”, İşgalden Kurtuluşa ‘2’ Yunan Ege’den Nasıl Gitti, İzmir 1983, s. 515, Metnin

tercümesi Prof. Dr. Necmi Ülker tarafından yapılmıştır; Evelyne Lyle Kalças, Gateways to the

Past. Houses and Gardens of Old Bornova, Bilgehan Matbaası, İzmir 1978, s. 10- 12; Bülent

Şenocak, Levant’ın Yıldızı İzmir Levantenler, Rumlar, Ermeniler ve Yahudiler, İzmir 2003, s.

172; Hasan Arıcan, Bornova Köşkleri ve Anılar, Tepekule Yay., İzmir 2003, ss. 63- 68;

Bugün Bornova Gençlik Caddesi üzerinde E.Ü. Rektörlüğü giriş kapısı karşısında bulunan

köşk, İngiliz John Maltass tarafından 1860’lı yıllarda inşa edilmiş olup kızı Eugenie Wood’a

miras olarak kalmıştır. Kurtuluş Savaşı’nda Atatürk’ün karargâhı olmuş ve mirasçıları

güvence altına alınmıştır. www.bornova- bld.gov.tr/b- yapilar.php+eugenie+wood+Bornova&

hl=tr; Hadi Besle- yici, Atamız Atatürk, s. 114-115; Hasan Rıza Soyak, Atatürk’ten Hatıralar,

II, Yapı Kredi Yay., İstanbul 1973, s. 136; Uşakizade Köşkü ve Gazi Mustafa Kemal Paşa,

İzmir, 2000, ss. 34- 39; Latife Hanım, 10 Eylül’de Gazi’nin odasına girmeyi başarmış ve

kendisiyle kısaca görüşmüş ve O’nu kendi köşklerine yerleşmeğe davet etmişti. V.D. Volkan -

Norman Itzkowıtz, Ölümsüz Atatürk, İstanbul 1998, ss. 266-268; Andrew Mango, Atatürk,

İstanbul 1999, s. 339; Uşakizade Köşkü, s. 40; Sadi Borak, Öyküleriyle Atatürk’ün Özel

Mektupları, İstanbul 1980, s. 339; Uşakizade Köşkü, s. 45; Sadi Borak, a.g.e., s. 344; İlhan

Lütem, Mustafa Kemal Atatürk, 57 Yılın Öyküsü, Birinci Kitap Kendisi, Ankara 2002, s. 222;

Nezihe Araz, Mustafa Kemal’le 1000 Gün, İstanbul 2000, s. 106- 107; Nezihe Araz, “Ateş

Hattında Bir Kadın Latife Hanım”, Milliyet, 3- 12 Kasım 1989; Cemil Sönmez, Atatürk’ün

Annesi Zübeyde Hanım, Ankara 1997, s. 84; Vasiyetname ile ayrıntılı bilgi için bkz. Cemil

Sönmez, a.g.e., ss. 100-108; Hasan Rıza Soyak, a.g.e.II, s. 5-9; İlhan Lütem, a.g.e., s. 224;

Can Dündar, Gölgedekiler, İstanbul 2003, s. 32- 33.

Gazi Mustafa Kemal Paşa, Karşıyaka’da İkâmetine

Ayrılan İplikçizâde Köşkü’nden Ruşen Eşref ile Ayrılırken

Gazi Mustafa Kemal Paşa, İzmirlilerin Hediye Etmiş Oldukları

Otomobilde, 1922 (Kazım Doğan Dirik Özel Arşivi)

2) 27 Ocak - 6 Şubat 1923

Gazi Paşa’nın annesi Zübeyde Hanım, rahatsızlığı nedeniyle Ankara’dan İzmir’e

gönderilmiş ve bir ay kadar tedavi gördükten sonra 15 Ocak 1923 tarihinde Karşıyaka’da

vefat etmişti. Annesinin ölüm haberini alan Mustafa Kemal Paşa, 27 Ocak sabahı Manisa

üzerinden Karşıyaka istasyonuna gelerek annesinin mezarını beraberindeki komutanlarla

birlikte ziyaret etmiştir. 28 Ocak akşamı İzmir Belediyesi’nin Hükümet Konağı’nda onuruna

verdiği yemeğe katılmıştır. Yemekte kendisine İzmir Göztepe nüfusuna kayıtlı olduğuna dair

‘nüfus tezkeresi’ verilmiştir. 29 Ocak günü Latife Hanım ile ‘sade’ bir nikâh töreni ile

evlenmiştir.

Gazi Paşa’nın İzmir Karşıyaka İstasyonu’nda Karşılanışı (27 Ocak 1923)

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu

Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1997, ss. 78- 80; Hasan Rıza Soyak, a.g.e, .II, ss. 5-

9; Hasan Rıza Soyak (1888-1970), Millî Mücadele’nin başlangıcından ölümüne kadar

Atatürk’ün yanında uzun süre görev almış, Özel Kalem Müdürlüğü ve Genel Sekreterlik gibi

görevlerinin yanı sıra Atatürk’ün Özel ve Genel Vekilliği’ni de yapmıştır; Ertuğrul Zekai

Ökte, a.g.e., s. 86- 89; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, ss. 80- 85; Mehmet Önder, İzmir

Yollarında, T. İş Bankası Yay., Ankara 1989, ss. 58- 64; Türkmen Parlak, a.g.e., s. 45; Sadi

Borak, a.g.e., s. 342; İsmet Görgülü, Atatürk’ün Özel Yaşamı, Ankara 2003, ss. 58- 84;

Ertuğrul Zekai Ökte, a.g.e., s. 84- 85; Recep Zühtü Bey, “Yümn ve Saadet Temenni Ederiz”,

Hâkimiyet-i Milliye, 29 Kânun-i sani (Ocak) 1923; Atatürk ve Latife Hanım’ın evliliği üzerine

yazılan bazı eserlerde “Nikâhın çevreye duyurulmadan yapıldığı ve davetlilerin Beyaz Köşk’e

geldikten sonra, nikâh töreninden haberdar oldukları” bilgisi verilmektedir. Bu bilgiler

Mustafa Kemal Paşa Basmahane Garı’nda (27 Ocak 1923)

Hâkimiyet-i Milliye’nin 29 Kânun-i sani (Ocak) 1923 tarihli “Yümn ve Saadet Temenni

Ederiz” başlığıyla yayınlanan ve gazetenin imtiyaz sahibi Recep Zühtü Bey’in nikâhı tebrik

haberiyle çelişmektedir. Yani nikâh gizli değil aleni olarak yapılmıştır; Ertuğrul Zekai Ökte,

a.g.e., s. 90; Hakimiyet-i Milliye, 31 Kânun-i sani (Ocak) 1923, Çarşamba, baş sayfadaki

“Akd-i Merasim” başlıklı Mustafa Kemal Paşa’nın evlilik haberi; İsmet Bozdağ, a.g.e., s. 16-

17; Mihr, evlenirken erkek tarafından kadına verilen nikâh bedeli anlamına gelir. Bunun,

Mihr-i Muaccel, Mihr-i Müeccel olmak üzere iki kısmı vardır. Mihr-i Muaccel, nikâh

öncesinde kız tarafına ödenmesi gereken para veya mal cinsinden değerli armağanlar; Mihr-i

Müeccel ise, erkeğin karısını boşaması halinde karısına o günün şartlarında hayatını bir süre

idame ettirecek şekilde nikâhta vermeyi taahhüt ettiği para veya ziynet eşyasıdır; Gazi

Mustafa Kemal Paşa’nın nikâhını kıyan 1872 İzmir doğumlu Mehmet Rahmetullah

Çelebioğlu, 19 Nisan 1919 ile 28 Ağustos 1944 tarihleri arasında İzmir Müftülüğü yapmıştır.

Bkz. http://www.izmirmuf- tulugu.gov.tr /muftuluk. php?id=eski_muftuler; Bu evlilikten on

yıl önce Gazi Mustafa Kemal Paşa, Sofya Ateşemiliteri iken kültürlü bir hanım olan Nazmiye

Hanım’la nikâhını imam vasıtasıyla değil de Sofya Sefiri Fethi Bey’in kıyması şartıyla

evlenmek istemiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. “Nazmiye Hanım’ın Anıları”, Hürriyet, 30 Nisan

1988; İlhan Lütem, a.g.e, s. 225; Uşakizade Köşkü, s. 51; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II,

ss. 85- 87; Mehmet Önder, a.g.e., ss. 64- 66; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, ss. 87- 95;

Mehmet Önder, a.g.e., ss. 67- 77.

Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir’de İlk Defa Filmi

Çekilirken (İzmir Hükümet Konağı Önü, 17 Eylül 1922)

Latife Hanım, İzmir 1923

3) 10 – 18 Şubat 1923

İzmir’e üçüncü gelişinde ise yanında eşi Latife Hanım da vardır. 10 Şubat 1923 günü

Edremit yolu ile tekrar İzmir’e gelerek 17 Şubat günü Türkiye İktisat Kongresi’ni açmıştır. 18

Şubat 1923 günü Lozan’dan dönen Türk Heyeti ile buluşmak üzere Eskişehir’e hareket

etmiştir.

Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Menemen’deki Karşılama Töreni (18 Şubat 1923)

Gothard Jaeschke, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi, II, Ankara 1989, s. 23; Atatürk’ün

Söylev ve Demeçleri, III, s. 83; Mustafa Kemal Atatürk’ün Balıkesir Hutbesi, Balıkesirliler

Bir. Yay., Balıkesir, 1991; İzmir San’atlar Mektebi Hatıra Defteri, Mithat Paşa Endüstri

Meslek Lisesi Arşivi, İzmir; Gülnaz Koyuncu, İzmir Sanayi Mektebi (1868-1923), İzmir 1997,

s. 103-104; Utkan Kocatürk, Atatürk’ün Hatıra Defterine Yazdıkları, Ankara 1971, s. 6; Afet

İnan, İzmir İktisat Kongresi, Ankara 1989, ss. 54-69; Hâkimiyet-i Milliye, 19 Şubat 1923, No:

743; Lord Kinross, Atatürk, The Rebirth of a Nation, London 1965, s. 422: Lord Kinross,

a.g.e., s. 422;1 “Beni iki kadın çok sevdi: Biri yalnız ben olduğum için, öteki mevkiim için.”-

Mustafa Kemal Paşa’nın hayatına giren bu iki kadından birisi olan Fikriye ile tanışmaları,

ilişkilerinin bilinmeyen yönleri ve trajik sona sürüklenişi ile ilgili bkz. Hıfzı Topuz, Gazi ve

Fikriye, İstanbul 2001; Lord Kinross, a.g.e., s. 326.

Gazi Mustafa Kemal Paşa İzmir Sanatlar Mektebi’nde

(13 Şubat 1923)

Mustafa Kemal Paşa Kayınpederi Muammer Bey

ile Birlikte (İzmir 1923)

Görüşme tarihleri ve yeri belirtilmiştir.

4) 24 Temmuz - 2 Ağustos 1923

Bu defaki gelişinde 27 Temmuz 1923 günü Uşakizâdelere ait Göztepe’deki ‘Beyaz

Köşk’te misafir olmuş, 2 Ağustos 1923 tarihinde Ankara’ya dönmüştür.

Ankara Sinaması

(İkiçeşmelik 1999 - Oğuz Makal, İzmir Sinemaları)

Hâkimiyet-i Milliye, 24 Temmuz 1923; Ahmet Bekir Palazoğlu, Başöğretmen Atatürk

(1918-1928) I, Ankara 1991, s. 138-139; Hâkimiyet-i Milliye, 30 Temmuz 1923; Hâkimiyet-i

Milliye, 24 Temmuz 1923; Hâkimiyet-i Milliye, 24 Temmuz 1923; Oğuz Makal, Tarih İçinde

İzmir Sinemaları, Güsev Yay., İzmir 1999, s. 159; Cemil Filmer, Hatıralar, Emek

Matbaacılık, İstanbul 1984, s.122; Cemil Filmer, a.g.e., ss.122- 129; Oğuz Makal, a.g.e., ss.

159- 163; Nazmi Kal, Atatürk’le Yaşadıklarını Anlatanlar Anı- Söyleşi, İstanbul 2001, ss. 94-

96; Yaşar Ürük, Sinema Cenneti İzmir, http://www.yeniasir. com.tr/a/dizi/sinema/sinema1.

htm; Gazi’nin övgüyle söz ettiği ve Atatürk’ün izniyle sahneye çıkan ilk Müslüman kadın

oyuncu olacak olan Türk tiyatro ve sinemasının büyük ismi, Müddeiumumî Şekip Bey’in kızı

Bedia Şekip, 1902’de (Bazı kaynaklar bu tarihi 1897 olarak verir) İstanbul’da doğmuştur.

Fransızca öğretmenliği yaparken aktör Ahmet Muvahhit ile evlenmiş ve Darülbedayii’nin ilk

turnesi olan İzmir yolculuğuna eşinin yanında katılmıştır; Yaşar Ürük, Sinema Cenneti İzmir,

http://www.yeniasir.com.tr/a/dizi/sinema/ sinema2.htm; Hâkimiyet-i Milliye, 4 Ağustos 1923.

III- Atatürk’ün, Cumhuriyet ve Devrimler Süreci Ziyaretleri (1923 – 1937)

1) 31 Aralık 1923 – 23 Şubat 1924

Cumhuriyet’in ilânından sonra Cumhurbaşkanı olarak İzmir’e ilk gelişi 2 Ocak 1924

tarihinde olmuştur. 10 Ocak günü İnönü Zaferi’nin üçüncü yıldönümü dolayısıyla Hâkimiyet-i

Milliye gazetesine demeç vermiştir. 16 Ocak’ta İzmir Bölge Sanat Okulu’nu gezmiştir. 9

Şubat 1924’te İzmir’den Selçuk/Efes’e giderek arkeolojiye olan ilgisini göstermiştir. 25 Şubat

akşamı Ankara’ya dönmüş ve İzmir’e bu gelişinde toplam 52 gün kalmıştır.

Atatürk, Komutanlar ile İzmir Orduevi’nde (15 Şubat 1924)

Hâkimiyet-i Milliye, 6 Kânun-i sani (Ocak) 1924; Hâkimiyet-i Milliye, 17 Kânun-i sani

(Ocak) 1924; Hâkimiyet-i Milliye, 17 Kânun-i sani (Ocak) 1924; E. Zekai Ökte, a.g.e., s. 223;

İzmir San‘atlar Mektebi Hatıra Defteri, Mithat Paşa Endüstri Meslek Lisesi Arşivi, İzmir;

Gülnaz Koyuncu, a.g.e, s. 144; Tanin- Tevhid-i Efkar, 6 Şubat 1924; O dönem için büyük

olay, İmam 3. Ağa Han’ın hilafetin korunması tavsiyesini içeren mektubunun

yayınlanmasıydı. Bu mektubu yayınlayan Hüseyin Cahit Yalçın, Ahmet Cevdet ve Velid

Ebüzziya gibi gazeteciler tutuklandı. İstiklâl Mahkemesi’nde yargılandılar. Bu olayların

sonunda Urfa milletvekili Şeyh Saffet Efendi ve 50 arkadaşının teklifiyle hilafet kaldırıldı.

Son Halife Abdülmecid ve Osmanlı hanedanının yurt dışına sürgün edilmesi kararı alındı.

Bkz. Ergün Aybars, İstiklâl Mahkemeleri. İzmir 1995, ss. 250- 256; Bu bina, İzmir Belediyesi

tarafından 13 Ekim 1926 tarihinde hazineden satın alınarak, İzmir halkı adına Mustafa Kemal

Paşa’ya hediye edilmiş ve günümüzde “Atatürk Müzesi” olarak hizmet vermektedir. Bkz. İlay

Hamuroğlu, Atatürk İzmir’de ve Atatürk Müzesi, İzmir 1979, s. 26; Hasan Rıza Soyak, a.g.e.,

II, ss. 240-245; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 170-171; Hâkimiyet-i Milliye, 7 Şubat

1924; İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Atatürk, Yetişmesi, Kişiliği, Devrimleri, Erzurum 1973, ss.

107-109; Hâkimiyet-i Milliye, 17 Şubat 1924; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, ss. 173-176;

Hâkimiyet-i Milliye, 24 Şubat 1924; Cuma Selâmlığı da denilen bu alay, cuma namazı

dolayısıyla padişahlar için yapılan ve halkın da katıldığı merasime verilen addır. Bkz. Mithat

Sertoğlu, Resimli Osmanlı Tarihi Ansiklopedisi, İstanbul 1958, s. 61; M. Kemal Atatürk,

Nutuk (1919- 1927), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1997, s. 562- 563;

Sadeleştirilmiş metin için bkz. Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk I, 1000 Temel Eser, Kültür

Bakanlığı Yay., Ankara 1989, ss. 476- 480; İsmet İnönü, Hatıralar, 2. Kitap, Haz. S. Selek,

İstanbul 1987, s. 186- 188; Hasan Rıza Soyak, a.g.e., I, ss. 240-245; Eren Akçiçek, Atatürk’ün

Sağlığı, Hastalıkları ve Ölümü, İzmir 2005, s. 158- 159; Ali Fuat Cebesoy, Siyasi

Hatıralarım, II, İstanbul 1960, ss. 65-68; Hâkimiyet-i Milliye, 24 Şubat 1924; Hadi Besleyici,

Atamız Atatürk, s. 88-89; Nazmi Kal, Atatürk’le Yaşadıklarını Anlattılar (Anı Söyleşi), Bilgi

Yayınevi, İstanbul 2001, s. 182.

Gazi Mustafa Kemal Paşa İzmir Harp Oyunları’na Katılan Komutanlarla (İzmir Orduevi, 15 Şubat 1924)

[Masada Oturanlar; Ali Fuad (Cebesoy), Fevzi (Çakmak), Mustafa Kemal (Atatürk), Asım (Gündüz), Ali Sait (Akbaytogan), Fahrett in

(Altay), Topçu Emin, Kâzım (İnanç), Kâzım (Karabekir), İzzeddin (Çalışlar)]

2) 11 – 16 Ekim 1925

Eşi Latife Hanım ile olan evliliğine son verdikten sonra 11 Ekim 1925’te İzmir’e ilk

defa geldi. Belediye’de bir konuşma yaptı ve fener alayına katıldı. 12 Ekim’de Kemalpaşa

Türk Ocağı’nda, 13 Ocak’ta Müstahkem Mevki Komutanlığı’nın verdiği yemekte, 14 Ocak’ta

İzmir Belediyesi’nin düzenlediği ziyafette, 15 Ocak’ta Kız ve Erkek Öğretmen okullarında

birer konuşma yaptı. 16 Ekim’de Konya’ya gitmek üzere İzmir'den ayrıldı.

Atatürk, Şapka İnkılâbından sonra İzmir'de (11 Ekim 1925)

Ayın Tarihi, Aylık Mecmua, 19 Teşrin-i evvel 1341 (19 Ekim 1925), Ankara 1341, s. 577

vd.; Mevlüt Çelebi, Atatürk ve Manisa, Celal Bayar Üniversitesi Yüksek Öğrenim Kültür

Vakfı Yay., Manisa 1997, s. 35; Anadolu,12 Teşrin-i evvel (Ekim) 1925; Anadolu,12 Teşrin-i

evvel (Ekim) 1925; Ahenk, 14 Ekim 1925; Ayın Tarihi, a.g.s., s. 579- 580; Ayın Tarihi. a.g.s.,

s. 580; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 238; Hakimiyet-i Milliye, 13 Ekim 1925; Hasan

Rıza Soyak, a.g.e. I, s. 275; Ayın Tarihi. a.g.s., s. 580- 581; Hâkimiyet-i Milliye, 14 Teşrin-i

evvel (Ekim) 1925; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 239; Hâkimiyet-i Milliye, 14 Teşrin-

i evvel (Ekim) 1925; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 239; Hâkimiyet-i Milliye, 14

Teşrin-i evvel (Ekim) 1925; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 239-240; Yaşar Aksoy,

Karşıyaka ve Kaf Sin Kaf Tarihi, İzmir 1988, s. 100; Hâkimiyet-i Milliye, 15 Teşrin-i evvel

(Ekim) 1925; Hâkimiyet-i Milliye, 15 Teşrin-i evvel (Ekim) 1925; Türk İli, 16 Teşrin-i evvel

(Ekim) 1925; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 242-243; İzmir Sanatlar Mektebi Hatıra

Defteri, Mithat Paşa Endüstri Meslek Lisesi Arşivi, İzmir; Gülnaz Koyuncu, a.g.e, s. 144;

Hâkimiyet-i Milliye, 16 Teşrin-i evvel (Ekim) 1925; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s.

243; Anadolu Ajansı Bülteni, 16 Teşrin-i evvel (Ekim) 1925; E. Zekai Ökte, a.g.e., s. 395;

Gazi Paşa’nın Yetimler okuluna yönelik düşünceleri için bkz. Etem Ruhi, Uşak Şefkat Yurdu

Çiçekleri, İstanbul 1926, ss. 5-8; Fahrettin Altay, 10 Yıl Savaş (1919-1922) ve Sonrası,

İstanbul 1970, s. 386; Fahrettin Altay, a.g.e., s. 388-389; Nezihe Araz’dan naklen İlhan

Lütem, a.g.e., s. 228; İlhan Lütem, a.g.e., s. 228; Lord Kinross, a.g.e., s. 423; Salih Bozok,

Yaveri Atatürk’ü Anlatıyor, (Yay. Haz. Can Dündar), İstanbul 2003, s. 112; Bu Türk aydını,

1925 yılında Aydın Milletvekili olarak meclise girmiş, 1932’de Milli Eğitim Bakanı olmuş,

bir yıl sonra bakanlıktan ayrılarak, Atatürk tarafından Üniversite Reformunu gerçekleştirmek

üzere görevlendirilmiş ve 1934 yılında ölmüştür; Hasan Rıza Soyak, a.g.e., I, s. 11; İlhan

Lütem, a.g.e., s. 229; Hasan Rıza Soyak, a.g.e., I, s. 10- 11; Niyazi Ahmed Banoğlu,, Fıkra ve

Nüktelerle Atatürk, İstanbul 1954, s. 367.

Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın İlk Defa Şapka ile

İzmir’e Gelişi (11 Ekim 1925)

Atatürk ve Beraberindekiler Karşıyaka Spor

Kulübü’nde (13 Ekim 1925)

Gazi Mustafa Kemal Paşa, İzmir Sanatlar Okulu

Öğretmen ve Öğrencileri ile(14 Ekim 1925)

İzmir Sanatlar Mektebi Hatıra Defteri (14 Ekim 1925)

3) 16 Haziran - 10/11 Temmuz 1926

16 Haziran 1926 günü Bursa’dan İzmir’e geldi. 18 Haziran’da Anadolu Ajansı’na bir

demeç verdi. 30 Haziran’da İsmet İnönü ile birlikte Çeşme’ye gitti. 9 Temmuz 1926 günü

İzmir’den ayrıldı.

Gazi Paşa’nın Menemen İstasyonu’nda karşılanışı (16 Haziran 1926)

Mevlüt Çelebi, a.g.e., s. 45; Anadolu, 17 Haziran 1926; Mevlüt Çelebi, a.g.e., s. 46- 47;

Hâkimiyet-i Milliye, 18 Haziran 1926; Milliyet, 18 Haziran 1926; Hâkimiyet-i Milliye, 18

Haziran 1926; Hasan Rıza Soyak, a.g.e., I, s. 368-369; Kılıç Ali, İstiklâl Mahkemesi

Hatıraları, İstanbul 1955, s. 41-43. Hatıraların yeniden yayımı ve sadeleştirilmiş anlatımı için

bkz. Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, Derleyen Hulûsi Turgut, İstanbul 2005, s. 422-

424; Falih Rıfkı Atay, Babanız Atatürk, 2. Baskı İstanbul 1966, s. 143; Kılıç Ali, a.g.e., ss.

66- 68. Ayrıca bkz. sadeleştirilmiş metin. Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, Derleyen

Hulûsi Turgut, İstanbul 2005, ss. 471- 474; Burada isim verilmeksizin kendisinden bahsedilen

milletvekili Falih Rıfkı Atay olmalıdır. Ayrıntılı bilgi için bkz., F. Rıfkı Atay, Çankaya,

İstanbul 1984, s. 404- 405; Anadolu, 19 Haziran 1926; Anadolu, 20 Haziran 1926; Hasan

Mert, Sosyal, Siyasal ve İktisadi Yönleriyle Bornova 1923-1981, E.Ü. Sosyal Bil. Enst.

Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2002, s. 247-248; İkdam, 21 Haziran 1926; İkdam, 21

Haziran 1926; Hâkimiyet-i Milliye, 26 Haziran 1926; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s.

259; Kılıç Ali, a.g.e., s. 22-23; Hâkimiyet-i Milliye, 26 Haziran 1926; Atatürk’ün Söylev ve

Demeçleri, II, s. 259; Kılıç Ali, a.g.e., s. 22-23; Cumhuriyet, 27 Haziran 1926; Milliyet, 28

Haziran 1926; Cumhuriyet, 3 Temmuz 1926; Necati Cumalı, Ulus Olmak, Çağdaş Yay.,

İstanbul 1998, ss. 141-143; Hâkimiyet-i Milliye, 3 Temmuz 1926; http://www.kimyaokulu.

com/bilimin%20onculeri/arb/aliriza_berkem.htm; Ali Subay ailesinin mülkiyetinde olan bu ev

ne yazık ki yıkılmış yerine bir restoran/kafe yapılmış günümüze bir resmi dahi olsun

ulaşamamıştır; Mehmet Culum, Azap Ağa Bir Ege Hikâyesi, İstanbul 2004, ss. 359-363;

Fahrettin Altay, 10 Yıl Savaş ve Sonrası (1912-1922), İstanbul 1970, s. 420; Mehmet Culum,

a.g.e., s. 361- 362; Mahmut Goloğlu, Devrimler ve Tepkileri (1924-1930), Ankara 1972, s.

204; Leyla Kabasakal’ın tarihi tam olarak anımsamadığı anlaşılmaktadır. Atatürk’ün

Çeşme’ye 30 Haziran 1926 tarihinde akşamüzeri gelmiş olduğu tarihen sabittir; Yaşar Aksoy,

“Çeşme’den Bir Sözlü Tarih Örneği”, I. Uluslar arası Çeşme Tarih ve Kültürü Sempozyumu

Bildirileri, Çeşme Belediyesi Yay., İzmir 1997, ss. 119-121; Mustafa Nafız Delen, Gazi’nin

İzmir Günleri, Yönetmen, Enis Rıza Sakızlı, İzmir 2003; Mete Tunçay, Türkiye

Cumhuriyeti’nde Tek- Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Cem Yayınevi, 3. Baskı,

İstanbul 1992, s.163; Mete Tunçay, a.g.e., s.163, n.58; Fahrettin Altay, a.g.e., s. 421; İsmet

İnönü, Hatıralar, 2. Kitap, Haz. S. Selek, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1987, s. 210 - 213.

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa, İzmir Valisi

Kâzım (Dirik) Paşa ve diğer görevlilerle Naim Palas

önünde (16 Haziran 1926)

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın

Başbakan İsmet Paşa ile Çeşme’ye Gitmek Üzere

Naim Palas’ tan Hareketi (İzmir, 30 Haziran 1926)

Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ve Beraberindekilerle Urla Türk Ocağı’ndan Ayrılırken (8 Temmuz 1926)

4) 26 Şubat - 5 Mart 1930

26 Şubat 1930 tarihinde İzmir’e gelen Atatürk, bugün İzmir’de Atatürk Müzesi olarak

hizmet veren ve İzmir Belediyesi’nin 1927 tarihinde Mustafa Kemal Paşa’ya hediye ettiği

Kordon’daki Naim Palas adlı otelde bir hafta dinlendi.

Atatürk, Kazım Dirik, Şükrü Kaya, Afet İnan, Kılıç Ali, Fahretten Altay ve Haydar Rüştü ile Sarayköylü

Hasan Ağa Bahçesini Gezerken (Buca 1 Mart 1930)

Hâkimiyet-i Milliye, 28 Şubat 1930; Milliyet, 1 Mart 1930; Hâkimiyet-i Milliye Hilâl-i

Ahmer Nüshası, 3 Mart 1930; Vakit, 2 Mart 1930; Akşam, 3 Mart 1930; Hâkimiyet-i Milliye

Hilâl-i Ahmer Nüshası, 4 Mart 1930; Akşam, 4 Mart 1930.

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa, Afet (İnan)

Hanım ve Kılıç Ali ile Karşıyaka Kulübü’ne Gelirken

(İzmir, l Mart 1930)

Atatürk, İzmir’den Antalya’ya Gitmek Üzere

Alsancak Garı’na Giderken (5 Mart 1930)

5) 27 Ocak - 6 Şubat 1931

27 Ocak 1931 tarihinde Ankara’dan İzmir’e geldi. C.H.P. İzmir Kongresi’nde bir

konuşma yaptı. Ertesi gün İzmir’de incelemelerde bulundu. 30 Ocak’ta Kemalpaşa ilçesi ve

Armutlu köyüne gitti. 1 Şubat’ta Erkek Lisesi ve Kız Lisesi’ni ziyaret etti. 3 Şubat’ta İzmir

(Arkeoloji) Müzesi’ni gezdi. Aydın’a gitmek üzere İzmir’den ayrıldı.

Mustafa Kemal Paşa, Şükrü Kaya, Nuri Conker ve Yaver

Rusuhi Bey ile Birlikte Kemalpaşa’ya İzmir Valisi Kazım

Dirik Tarafından Uğurlanırken (30 Ocak 1931)

Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal, İzmir Kemalpaşa'da

(30 Ocak 1931)

Gazi Mustafa Kemal Paşa, Karşıyaka Kız Öğretmen

Okulu’nda (1 Şubat 1931)

Gazi Mustafa Kemal, Türk Ocağı İzmir Şubesi’nde Çayda

Fahrettin Altay Paşa, Kâzım Dirik (2 Şubat 1931)

Yeni Asır, 27 Kânun-i sani (Ocak) 1931; Milliyet, 28 Kânun-i sani (Ocak) 1931; Mevlüt

Çelebi, a.g.e. s. 53-54; Yeni Asır, 28 Kânun-i sani (Ocak) 1931; Hâkimiyet-i Milliye, 29

Kânun-i sani (Ocak) 1931; Telgraf hatlarındaki bozukluktan dolayı konuşmanın son kısmını

Hâkimiyet-i Milliye, 30 Kânun-i sani (Ocak) 1931 tarihinde yazmıştır; Milliyet, 29 Kânun-i

sani (Ocak) 1931; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, ss. 292-298; Milliyet, 29 Kânun-i sani

(Ocak) 1931; Hâkimiyet-i Milliye, 31 Kânun-i sani (Ocak) 1931; Anadolu, 30 Kânun-i sani

(Ocak) 1931; Milliyet, 30 Kânun-i sani (Ocak) 1931; Ayın Tarihi, Kânun-i sani (Ocak) 1931;

Hâkimiyet-i Milliye, 1 Şubat 1931; Ayın Tarihi, Ocak 1931; Milliyet Gazetesi, 31 Ocak 1931;

Vakit Gazetesi, 31 Ocak 1931; Anadolu, 1 Şubat 1931; Milliyet, 1 Şubat 1931; Anadolu

Gazetesi, 1 Şubat 1931; Milliyet, 1 Şubat 1931; Hâkimiyet-i Milliye, 2 Şubat 1931; Ayın

Tarihi, Şubat 1931; Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 298-299; Hâkimiyet-i Milliye, 1

Şubat 1931; Milliyet, 1 Şubat 1931; Ayın Tarihi, Şubat 1931; Anadolu, 1 Şubat 1931;

Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, II, s. 300; Afet İnan, Atatürk Hakkında Hatıra ve Belgeler,

Önsöz, Ankara 1959; Anadolu, 2 Şubat 1931; Milliyet, 3 Şubat 1931; Vakit, 2 Şubat 1931;

Anadolu, 2 Şubat 1931; Ayın Tarihi, Şubat 1931; Anadolu, 3 Şubat 1931; Yeni Asır, 3 Şubat

1931; Ayın Tarihi, Şubat 1931; Hâkimiyet-i Milliye, 4 Şubat 1931; Cumhuriyet Arşivi, Yer

No: 168.166.3; Sadeleştirilmiş şekli için bkz. Ertuğrul Zekai Ökte, a.g.e., s. 739; Milliyet, 4

Şubat 1931; Yeni Asır, 11 Şubat 1931; Bkz. 3 Temmuz 1934, Anadolu, İzmir Ticaret Postası,

Yeni Asır Gazeteleri; Yeni Asır, 28 Ağustos 1934; Yeni Asır, 9 Mayıs 1939; Özel Şahingiray,

Atatürk’ün Nöbet Defteri, Ankara 1955, s. 132.

6) 31 Ocak - 8 Şubat 1933

Atatürk, İzmir’e 31 Ocak 1933 tarihinde geldi. Kordon’daki köşkünde misafir oldu. 1

Şubat günü İzmir Valiliği’ni, Komutanlığı, Belediye’yi, Cumhuriyet Halk Fırkası il

merkezini, bazı okulları gezdi. 2 Şubat’ta da Bornova Ziraat Okulu’nu, 3 Şubat’ta İzmir Millî

Kütüphane’sini gezdi. 8 Şubat’ta Bursa’ya gitmek üzere İzmir’den ayrıldı.

Atatürk’ün Bornova’da Karşılanışı (2 Şubat 1933)

(Hasan Arıcan, Bornova Albümü)

Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi, 1 Şubat 1933; Hasan Rıza Soyak, a.g.e, .II, ss. 484-487 Özel

Şahingiray, a.g.e., s. 134; Yeni Asır, 2 Şubat 1933; Yeni Asır, 3 Şubat 1933; Olayın tanığı

Hasan Altürk ile 25.06.2001 tarihli özel görüşme için bkz., Hasan Mert, a.g.t., s. 248; Yeni

Asır, 5 Şubat 1933: Cumhuriyet, 4 Şubat 1933; Özel Şahingiray, a.g.e, s. 134; Oğuz Makal,

a.g.e., s. 132; Ayrıntılı bilgi için bakınız; olayın taraflarından Afet İnan’ı 5 Şubat 1979

tarihinde Ankara’da bizzat dinlemiş olan Yaşar Aksoy’un Ege Birlik, Yıl 1, S. 2, 29 Haziran

1981 tarihli yazısı, s. 11; Gökovalı, a.g.e., ss. 255- 257; Bâki Vandemir, “Atatürk’ün

Cehaletle Mücadelesi”, Tarih- Coğrafya Dünyası, C. XI, S. 9-10, Atatürk Özel Sayısı

(10.11.1959), s. 171.

7) 9 - 13 Nisan 1934

Atatürk, hem askerî manevraları izlemek hem de, ilk kez düzenlenen Çocuk Balosu’na

katılmak üzere 9 Nisan 1934 günü İzmir’e geldi. 10 Nisan’da Selçuk ve Kuşadası’na giderek

tekrar İzmir’e döndü. 11 Nisan’da Seferihisar ve Bornova’yı ziyaret etti. 12 Nisan’da İzmir

Palas’taki çocuk balosuna katıldı. 13 Nisan’da İzmir’den ayrıldı.

Atatürk Uzunada’da (9 Nisan 1934)

Atatürk, Beraberindekilerle Foça’ya Girerken

(9 Nisan 1934)

Anadolu, 13 Nisan 1934

Cumhuriyet Gazetesi, 10 Nisan 1934; Şaban Kâhya ve İbrahim Yükseltepe’nin anılarını

derleyerek yararlanmamıza imkân tanıyan Atatürkçü Düşünce Derneği Foça Şubesi sekreteri

Sefer Kuşcan’a teşekkürlerimizi sunarız. Ancak bu yerel araştırmacı- yazar derlemesinde

ziyaret tarihini 10 Nisan olarak belirtmişse de gerçekte 9 Nisan olmalıdır. Bu yanılgı geziyi

haber veren gazete tarihlerinden kaynaklanmış olsa gerektir; Raşit Kemal Bonneval, Comte

de Bonneval’in (Humbaracı Ahmet Paşa) torunu Girit doğumlu ve İzmir’in ilk sivil

polislerinden olup halen Foça’da yaşamaktadır. Görüşme tarihi, 10.02.2005; Şükrü Özkaynak,

Atatürkçü Düşünce Derneği Selçuk Şubesi (Selçuk, Görüşme tarihi, 15.02.2005); Sami Tunç,

1926 Tire doğumlu çocukluğu Selçuk’ta geçmiş SSK’dan emekli (Görüşme tarihi, İzmir 16

Eylül 2005); Anadolu Gazetesi, 13 Nisan 1934; Ahmet Niyazi İçöz, 1337 Seferihisar Sığacık

doğumlu olup halen Sığacık’ta yaşamaktadır. Görüşme tarihi, 08.02.2005; Mustafa Nuri

Erçetin, 1337 Seferihisar Sığacık doğumlu olup halen Sığacık’ta yaşamaktadır. Görüşme

tarihi, 08.02.2005; Anadolu Gazetesi, 13 Nisan 1934; Bâki Vandemir, a.g.m., s. 171- 172;

Bâki Vandemir, a.g.m., s. 172; Özel Şahingiray, a.g.e, s. 269; Anadolu, 15 Nisan 1934; Halk

arasında “Kör Salih” olarak tanınan Salih Çavuş’a, Süleymanlı ve Aşağıkırıklar köyleri

arasındaki hazine arazisinden büyük bir tarla bağışlanmış ve “Salih Yeri” olarak tapuya

geçirilmiştir. Ancak Bergama Halk Eğitim Derneği’nce yapılan araştırmalarda 1950’li

yıllarda vefat eden Salih Çavuş’un mezarı tespit edilememiştir; Bergama Halkevi Yönetim

Kurulu üyesi ve Tiyatro yönetmeni Samim Yay, bu halıyı daha sonra Ankara Etnografya

Müzesi’nde Atatürk’e ait eşyalar kısmında “Bergama Halısı” etiketiyle sergilendiğini

anılarında kaydetmiştir; 1964 yılında Atatürk’ün Bergama’ya gelişinin 30. yılını kutlama

etkinlikleri çerçevesinde dönemin Kaymakamı Mustafa Atak ve Belediye Başkanı Ardem

Turhan Özelli’nin başkanlığında toplanan İlçe İdare Komitesi Atatürk’ün Bergama

Ziyareti’ne dair anıları (anlatı, yazı ve kaynak kişilerin tespiti için) toplamak üzere Halk

Eğitim Merkezi Kültür Kolu’nu görevlendirmiştir. Bu hususta Bergama’yı Sevenler Turizm

Derneği üyelerinin yardımlarıyla derlenen bilgiler Kutlama Komitesi’ne teslim edilmiştir. 13

Nisan 1964 günü yapılan kutlamada Müze Müdürü İhsan Dirim ve Zübeyde Hanım Okulu

Müdür Vekili Şeref İzgi tarafından halka anlatıldığı gibi 1964 yılında İzmir’de yayımlanan

Öğretmen Gazetesi’nde de yayınlanmıştır. Atatürk’ün Bergama ziyareti ile ilgili bölüm 1933

doğumlu, emekli Halk Eğitimci Ali İhsan Güngül, Atatürk’ün Anıları, Eyüp Eriş’in Bergama

Uygarlık Tarihi Bakırçay Üçlemesi, İzmir 2003, s.130- 135’den alınmıştır. Ayrıca bkz. Eyüp

Eriş, Bergama Uygarlık Tarihi, 2. Baskı İzmir 1990, s. 256; Eyüp Eriş, Atatürk ve Bergama,

Cumhuriyetimizin 80. Yılı Anısına, by. ty., s. 13 vd; Nail Çağlıyan, 1925 Dikili- Kabakum

doğumlu, Kabakum köyünden İzmir Kızılçullu Köy Enstitüsü mezunu ve Kabakum Köyü

emekli öğretmeni Atatürk’ün Dikili’ye gelişleri ve Kabakum’da Atatürk’ün ölüm haberinin

duyulması ile ilgili anılarını 29.X.2001 günü yazılı olarak Atatürkçü Düşünce Derneği Dikili

Şubesi’ne armağan etmiştir. Ayrıca kendisinde Atatürk’ün Dikili’ye gelişine ait bir de

fotoğraf bulunmaktadır; Nail Çağlıyan, Dikili (Görüşme Tarihi, 14. 09. 2005).

Atatürk, Beraberindekilerle Selçuk İstasyonu’nda (10 Nisan 1934)

Atatürk, Vali Kâzım Dirik ve Tuğgeneral Baki Vandemir ile 11 Nisan 1934’de

Bornova Topçu Tugayı’nda (Hasan Arıcan, Bornova Albümü)

8) 22 - 24 Haziran 1934

22 Haziran 1934 tarihinde İran Şahı Rıza Pehlevi ile birlikte İzmir’deydi. Bornova

Ziraat Enstitüsü’nde dinlendikten sonra askerî birlikleri, bazı okulları, halkevini ve Konak’ta

bulunan Millî Kütüphane’yi gezdi. 23 Haziran’da Gaziemir’deki askerî birliklerin

denetlenmesinden sonra 24 Haziran’da Balıkesir’e gitmek üzere şehirden ayrıldı.

Atatürk ve Şah Rıza Pehlevi Bornova Ziraat Okulu’na Girerken (22 Haziran 1934)

(Yeni Asır, 23 Haziran 1934)

Mevlüt Çelebi, a.g.e., s. 59- 60; 23 Haziran 1934 tarihli Yeni Asır, Anadolu, Cumhuriyet;

Hâkimiyet-i Milliye, Gazeteleri ile Ayın Tarihi, Haziran 1934, s. 32; Yeni Asır, 23 Haziran

1934; Halkın Sesi, 23 Haziran 1934; Anadolu, 23 Haziran 1934: Milliyet, 23 Haziran 1934;

Yeni Asır, 23 Haziran 1934; Anadolu, 23 Haziran 1934; Yeni Asır, 23 Haziran 1934;Milliyet,

23 Haziran 1934; Atatürk’e Ait Hatıralar, Cumhuriyet Gazetesi Matbaası, İstanbul 1949, s.

149; Şükrü Şenozan, “Atatürk'ten Hatıralar: Evimizin Marşı”, Türk Musikisi Dergisi, c. II, S.

24, s. 8, (1 Ekim 1949); Şadan Gökovalı, a.g.e., ss. 266-268; Bu ziyaret ile Atatürk, Millî

Kütüphane’yi üçüncü kez gezmiş ve incelemiştir. Ayrıntılı bilgi için bkz. 1937 yılında Resimli

Ay Dergisi’nde yayınlanan Celal Saygun röportajından nakleden, Çiğdem İpek, “İzmir Milli

Kütüphanesi”, Argos Dergisi, 9 (Mayıs 1989), s. 160; Ömer Faruk Huyugüzel, İzmir Milli

Kütüphanesi, İzmir 1997, s. 30; Oğuz Makal, a.g.e., s. 132- 133; Yeni Asır, 23 Haziran 1934;

Bkz. 23 Haziran 1934 tarihli Yeni Asır, Anadolu, Cumhuriyet, Milliyet ve Hâkimiyet-i Milliye,

Gazeteleri; Yahya Gökçedağ, 1920 İzmir doğumlu, Sevim Gökçedağ, 1930 doğumlu.

Görüşme tarihi, Alsancak, 15.02.2005; O zamanlar öğrenciler okul şapkası takarlardı. O

yüzden Yüce Atatürk bizim talebe olduğumuzu anladığı için hangi okula gittiğimizi

sormuştur; Yeni Asır, 24 Haziran 1934; Anadolu, 24 Haziran 1934; Yeni Asır, 24 Haziran

1934; Anadolu, 24 Haziran 1934; Anadolu, 24 Haziran 1934; Anadolu, 24 Haziran 1934; Yeni

Asır, 24 Haziran 1934; Cumhuriyet, 24 Haziran 1934; Milliyet, 24 Haziran 1934; Yeni Asır, 24

Haziran 1934; Yeni Asır, 24 Haziran 1934; Halkın Sesi, 24 Haziran 1934; Yeni Asır, 25

Haziran 1934; Anadolu, 25 Haziran 1934; Yeni Asır, 25 Haziran 1934; Yeni Asır, 25 Haziran

1934; Özel Şahingiray, a.g.e., s. 293-294: Milliyet, 24 Haziran 1934; Milliyet, 24 Haziran

1934.

Gazi Mustafa Kemal Paşa ve Şah Rıza Pehlevi’nin

Bornova Ziraat Okulu’nda Öğretmen ve Öğrenciler

Tarafından Karşılanışı (22 Haziran 1934)

Atatürk ve İran Şahı Bornova Ziraat Mektebinde (22

Haziran 1934)

(Yeni Asır, 23 Haziran 1934)

Atatürk ve İran Şahı Şah Rıza Pehlevi Halkapınar’da

(22 Haziran 1934)

Atatürk, Şah Rıza Pehlevi ve İsmet İnönü Gaziemir’de (23 Haziran 1934)

Atatürk, Şah Rıza Pehlevi ve Kâzım Dirik Şehir Gazinosu’nda 23 Haziran 1934 (Yahya Gökçedağ Özel Arşivi)

9) 10 - 11 Ekim 1937

Atatürk, 10/11 Ekim 1937 tarihinde Ege Manevraları’nı izlemek üzere Selçuk/Çamlık

manevra bölgesine gelmiş sonra Nazilli’ye giderek Basma Fabrikası’nın açılışını yapmış

ardından askerî birlikleri denetleyerek Aydın üzerinden Ankara’ya dönmüştür. Bu günler

İzmirlilerin Gazi’yi son görüşleri olmuştur. Ancak Gazi’nin ilkeleri ve hatırası İzmir’in her

köşesinde yaşamaktadır.

Ege Manevralarını İzlemek İçin Gelen Atatürk,

Selçuk-Çamlık’ta (10/11 Ekim 1937)

Yeni Asır, 3 Birinci Teşrin (Ekim) 1937

(Yeni Asır, 10 Ekim 1937)

Yeni Asır, 10 Ekim 1937; Şükrü Özkaynak (ADD Selçuk Şube Başkanı, Selçuk 20.02.2005).

10) Güz 1937

Atatürk, eskimiş olan Ertuğrul Yatı’nın yerine yeni bir yat arayışı içinde olduğu

dönemde Türkiye’deki en büyük yelkenlilerden olan İzmir Levantenlerinden Harold Frederic

Geraud’a ait ‘Lilias’ adlı tekneyi incelemek üzere İzmir’e gelmiştir.

Atatürk, Harold Frederic Geraud’un Lilias adlı Teknesinde Sedat Evliyazade ve Cemil Atalay ile (Çeşme 1937)

1-8 Temmuz 1926 tarihleri arasındaki ziyarete ile ilgili bilgiler veren ulusal ve yerel

basının yanı sıra; ATASE Arşivi, Cumhuriyet Arşivi, Çankaya Köşk’ü, TBMM Kütüphane ve

Arşivleri, Atatürk’ün Nutuk, Söylev ve Demeçler, Utkan Kocatürk’ün Kaynakçalı Atatürk

Günlüğü, Nuri Onat’ın Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın Sonbahar Gezileri,

Türkmen Parlak’ın Atatürk İzmir Yollarında, Şadan Gökovalı’nın Atatürk ve İzmir, Hakan

Tartan’ın Atatürk’ün İzmir’i, Mehmet Önder’in Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ertuğrul Zekai

Ökte’nin Atatürk’ün Yurtiçi Gezileri, Necati Çankaya’nın Atatürk’ün Hayatı, Konuşmaları ve

Yurt Gezileri, Adem Düzgün’ün Sebepleri ve Neticeleri Açısından Atatürk’ün Yurt Gezileri,

İsmet İnönü’nün Hatıralar, Yay. Haz. S. Selek, Fahrettin Altay’ın 10 Yıl Savaş ve Sonrası,

İsmail Habip Sevük’ün O Zamanlar, A. Hamdi Başar’ın Atatürk’le Üç Ay ile R. Eşref

Ünaydın’ın Atatürk’ü Özleyiş adlı eserleri başta olmak üzere dönemin hatıratları ve

kaynaklarında da ayrıntılı bilgilere ulaşılmaktadır; Görgü tanıklarından Alaın Geraud İle Bir

Sohbet, 1930 İstanbul Galata Rum Hastanesi Doğumlu, Geraud ailesinin en yaşlı üyesi (75

yaşında olan) Alain Geraud, ile 15.02.2005 tarihli görüşme; Yaşar Aksoy, Çeşme’de Zaman,

09.05.2005, http://www.cesme. gen.tr/Article Detail.aspx?artId=40; Genelkurmay ATASE.

ATZB., 37-113/3-1; Diğer bir görgü tanığı olan Nimet Çilek İle Bir Sohbet, 1929 Çeşme-ılıca

doğumlu Nimet Çelik ile Çeşme -Ilıca’da 01.07.2005 tarihli görüşme; Utkan Kocatürk,

Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, İş Bankası Yay., Ankara 1992,

ss. 360-388.

Atatürk, Harold Frederic Geraud ile ‘Lilias’ adlı

Teknede (Çeşme, 1937)

Genelkurmay Başkanlığı ATASE., ATZB. 37-113/3-1

Atatürk’ün Son Günlerini Geçirdiği Savarona Yatı

Alain Geraud’un Bornova’daki Evinden Bir Köşe (15.02.2005)