7/29/2019 Atatrk'n Dil Politikas

1/6

BAL-TAM TRKLK BiLGiSiPrizrcn. i. s a 1. Eyliil :2004l ayda bir k a r Gnderilen y a geriye evrilrncz.

Y y n l a y a n :BAL-TAM. Balkan Trkoloji r a m r Merkezi a d aProl.Dr.Tucida Zubcvi HAFIZB ve Sorumlu Yazar:PmLDr. N m a HAFIZYurt D Temsilcileri:PmLDr. Ccng iz Hakov - BulgaristanPmLDr. Dmitriy Vasilyev - RusyaProf.Dr. F c l i Nametak - Bosna-HersekProf.Dr. Gazrnend Shpuza - ArnavutlukProf,Dr. Harndi Hasan- MakedonyaHarid Fedai _. Kuzey b Trk Cmhriycti

r r f nvcr N a s r a t n o TrkiyeDo. Dr. Luba impoes - Moldovar r Mirjana Tcodosijcvi - r i u Prof.Dr. Muhammed Zdralovi - H r a s a P r D r Mustafa Mehmet - RomanyaProl .Dr. Nasimhan Rahrnanov - zbekistanRahmi Ali - YunanistanProf.Dr. a k i r r a - KazakistanDr. Timur Kozircv - RusiyaDizgi ve Teknik Sorumlusu:Maksa t TubckovBilgisayar :Mcdiha B i l r d a Tiraj: .'iOOY a z m a Adresi:

BAL-TAMX c Doda-17P r i z r e r / K o s o v a

TcI:++381 2931 LOS

BAL-TAM i Galip-:21 13

G.O.P-Ankara/TiirkiyeTel:++90 312 447 07 03

c-mail: bal_tam @yahoo.comwww.baltam.com

7/29/2019 Atatrk'n Dil Politikas

2/6

28 BAL-TAM /Tiirkliik Bilgisi

ATATRK'N DiL p O L T K A S Prof Dr. k r n . u a . AKALIN

Ulu nder Atatrk'n en byk eseri, Trkiye Cumhuriyeti'dir. Kurd u u curnhuriyeti Trk g e n l i i n e a r m a a n eden ve emanet b r a k a n Atatrk,a y n zamanda Trk kltr tarihinde ok nemli a t l m l a r g e r e k l e t i r m i e s i z bir d n c e a d a r r u d r . Kltr a l a n n d a y a p t a t l m l a r l a Trkiye'nin a d a l a r n a s yolunda byk a d m l a r a t m t r . Atatrk, kltr ve d n c es o r u n l a r y l a sadece ilgilenmekle k a l m a m , srekli olarak bu konulardaki a l m a l a r a k a t k d a b u l u n m u , pek o u n a da nclk e t m i t i r . A s k e r l i i n i nve devlet a d a r n l n n y a n s r a kltr ve d n c e a d a m n i t e l i i n e de sahipo l d u u n u bu a l m a l a r a olan k a t k l a r y l a k a n t l a m t r .Cumhuriyetin kltr temelleri zerinde k u r u l d u u n u syleyen Atatrk,kltrn en nemli gesi olan dile de l a y k o l d u u d e e r i her zaman v e r m i -tir. Atatrk'n dile bu kadar nem vermesi sebepsiz d e i l d i r . Dil bilgisi vedi i bilimi u z m a n l a r , dilin en nemli i l e v i olan insanlar a r a s n d a a n l a m a y ,ve i l e t i i m i s a l a m a s n i t e l i i n d e n hareketle dilin t a n m n y a p m l a r d r . Birtoplumda a n l a m a ve bireyler a r a s n d a d o a l i l e t i i m dil a r a c l y l a s a l a n r .U l u s l a m a da ancak dil b i r l i i n i n s a l a n m a s y l a mmkndr. A y n dili kon u m a y a n i n s a n l a r n a n l a m a l a r , i l e t i i m s a l a m a l a n . ortak d e e r l e r e sahipo l m a l a r mmkn d e i l d i r . Bu gereklerin f a r k n d a olan Atatrk, dil ve y a z konusuna gen; bir subayken e i l m i t i r . Cumhuriyetin k u r u l u u n d a n oknce, daha 19Tde, Bulgar T r k o l o u v a n Manolofa y a z d e i i k l i i n i ny a p l m a s g e r e k t i i n i s y l e d i i n i , dil ve y a z k o n u l a r n d a d n c e l e r e sahipo l d u u n u biliyoruz.

Milli Mcadelenin zaferle s o n u l a n m a s n d a n sonra gen Trkiye Cumhuriyeti k u r u l m u t u . Y a p l a c a k pek ok e v a r d : son yirmi y pek ok cephede a l a n s a v a l a r l u g e m i , lke i g a l dneminden sonra b a m s z l n elde e t m i t i . Cumhuriyetin i l a n n n a r d n d a n e i t l i alanlarda a t l m l a r y a p -l r k e n , gen Trkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal, kltrk o n u l a r n a byk nem veriyor, s s bu k o n u l a r dile getiriyor, kltr ala-

7/29/2019 Atatrk'n Dil Politikas

3/6

BAL-TAM / Tilrkliik Bilgisi 29

t

n n d a yeni uygulamalara g i r i i y o r d u . Atatrk'n bu dnemde e i t l i kltrk u r u m l a r n n k u r u l u u n a nclk e t t i i n e , hatta kimi k u r u m l a r bizzat kur-d u u n a , k u r d u r d u u n a t a n k oluruz.

Atatrk'n Trk dili, Trk tarihi ve Trk kltr k o n u l a r n d a a r a t r m ave a l m a yapmak zere k u r d u r d u u ilk kurum Trkiyat Enstitsdr. Ata-trk'n eski a l a r d a n b a l a y a r a k Trk kltrnn e i t l i k o l l a r n d a a r a t r m a ve y a y n l a r yapmak a m a c y l a bir enstit kurma d n c e s i , cumhuriye-tin ilnmdan, ok d e i l , d r t - b e gn sonra ortaya k m t . Gazi MustafaKemal, Fuat K p r l t ' y a r p y l e syler:

" F a t Bey. cumhuriyeti kurduk. A r t k cumhuriyeti ve d e v l e t n i r i ilmitemeller zerinde ykseltmek r a n a n g e l m i t i r . L i i { f e s t a n b u l D r l f n u ubnyesiilde Trkiyat E s t i s n i i kIIrlIlIUZ."

Atatrk'ten a l d talimatla i g i r i e n Fuat Kprl, istanbul Drlf-nununda on a y l k bir h a z r l k a l m a s yapar. H a z r l a n a n dosya Gazi Mus-tafa Kcmal'e sunulur. S a v a t a n yeni k m gen Trkiye Cumhuriyeti'nink btesinden denek a y r l a r a k enstit kurulur. Trkiyat Enstitsnn ku-r u l u u , hutbenin Trke o k u r u l m a s . Gazi Mustafa Kemal'in daha sonra dilve tarih a l a n l a r n d a y a p a c a a l m a l a r n ilk i a r e t l e r i d i r .

Atatrk'n dil ve kltr a l a n n d a g e r e k l e t i r d i i ilk byk a t l m ise" y a z devrimi"dir. Y l l a r d r t a r t l a n ve bir trl zlemeyen y a z sorunu,birka a y l k a l m a sonucunda y a p l a n " y a z devrimi" ile z l m t r . Os-m a n l devletinde 19. y z y l d a t a r t l m a y a b a l a n a n ve e i t l i girisimlerer a m e n bir trl sonu a l n a m a y a n y a z konusu Atatrk'n k a r a r l ve isabetliu y g u l a m a s y l a sonuca u l a m t r . Y a z devrimi mjdesini verirken s y l e d i i szler y a z n n y a n s r a Trkeye b a k ve Trkeye v e r d i i d e e r i gs-termesi b a k m n d a n son derece nemlidir:

"Gzel dilimizi ifade etmek iin yeni Trk harilerini kabul ediyoruz. Bi-zim a l e n k a r , zengin l i s a n n ; yeni Trk harfleriyle kendini gsterecektir."

Yeni Trk y a z s n n halka r e t i l m e s i n d e Atatrk bir r e t m e n gibi.y a z t a h t a s n n nnde elinde t e b e i r l e k a d n a , e r k e e , o c u a , gence, y a l y ayeni harfleri t a n t m t r .

Kimilerinin b e on y l d a , kimilerinin on b e y l d a y a p l a b i l e c e i n i sy-l e d i i y a z d e i i m i n i Atatrk "Ya ayda. ya da hi ... " diyerek, gerektende aydan daha k s a srede t a m a m l a m t r .

Atatrk, dile b a k n ve dil konusunda b a l a t a e a a l m a l a r "Dil dev-rimi"nden iki y nce, Sadri Maksudi A r s a l ' n Trk Dili i a d l k i t a b n ay a z d s u n u y a z s n d a zl bir a n l a t m l a dile getirir. Her s a t r anlam yklbu s u n u y a z s ; d n l e r e k , zerinde dikkatle durularak o k u n d u u n d a

7/29/2019 Atatrk'n Dil Politikas

4/6

30 BAL-TAM / Trklk BilgisiAtatrk'n dile v e r d i i nem ve Trke iin y a p l m a s gerekenler konusundaki d n c e s i a k a grlr. 2 Eyll 1930 tarihini t a y a n ve bizzat el y a z -s y l a y a z l a n bu s u n u y a z s n d a Atatrk u n l a r sylemektedir:

"Milli his ile dil a r a s n d a k i b a ok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengino l m a s , milli hissin i n k i a f n d a b a l c a messirdir. Trk dili, dillerin en renginlerindendir; yeter ki bu dil u u r l a i l e n s i n .lkesini, yksek i s i k l l i n i k o r u m a s n bilen Trk milleti. dilini de yab a n c diller b o y u n d u r u u n d a n k u r t a r m a l d r , "

Atatrk, u l u s l a m a n n dil b i r l i i ile g e r e k l e e c e i d n c e s i n d e y d i . Busebeple ulus o l m a n n g e r e i n i ortak bir dile sahip olmakta g r m t r . 1931y l n d a Adana'da y a p t k o n u m a d a bu d n c e s i n i y l e dile getirir:

"Trk dernek dil demektir. M i l l i y e t n ok bari; v a s f l a r n d a n birisi dil-o \dir. Trk milletinderum diyen insanlar, her e y d e n nce ve behemehl

Trke k o n u m a l d r . Trke k o n u m a y a n bir insan Trk h a r s n a . c a m i a s n amensubiyetini iddia ederse buna inanmak d o r u olmaz.

Halbuki Adana'da Trke k o n u m a y a n 20.000'den fazla v a t a n d a vard r . E e r Trk O c a buna msamaha gosterirse; genler, siyasal ve sosyalbtn k u r u l u l a r bu durum k a r s n d a d u y a r s z k a l r s a , en a a yz senedenberi devam edegelen bu durum daha yzlerce sene devam edebilir. Bununneticesi ne olur?Efendiler ! Herhangi bir [elaketli gnnzde bu insanlar, b a / w dillek o n u a n insanlarla el ele vererek aleyhimize hareket edebilirler. TrkO c a k i a r m z n b a l c a vazifesi bu gibi u n s u r l a r , bizim dilimizi k o n u a n hakiki Trk yapmaya a l m a k t r . Bunlar Trk v a t a n d a l a r d r . Bugn ve y a r ntalihimi; ve kaderimiz birdir. "

Yine a y n y y a y m l a n a n V a t a n d a iin Medeni Bilgiler k i t a b n a Trkdili iin Atatrk szleri y a z d m :"Trk milletinin dili Trkedir. Trk dili dnyada en gzel, en zengin ve

en kolayolabilecek bir dildir. Onun iin her Trk, dilini ok sever ve onuykseltmek iin a l r . Bir de Trk dili, Trk milleti iin kutsal bir hazinedir.nk Trk milleti g e i r d i i nihayetsiz felaketler iinde a h l d k n n ,an'anelerinin. h a r a l a r n n , m e n f a a l e r i n i n k s a c a s bugn kendi milliyetiniyapan her e y i n dili sayesinde muhafaza o l u n d u u n u gryor. Trk dili Trkmilletinin kalbidir. rlhnidir."

D e e r l i dinleyenler,U l u s l a m a n n bir d i e r nemli temeli de toplumun g e m i i , yani tarihi

dir. Atatrk, bu d n c e d e n hareketle 1931 y l n d a Trk Tarihi Tetkik Cemiyetinin k u r u l u u n a nclk e t m i t i r . Daha sonra a d Trk Tarih Kuru-

7/29/2019 Atatrk'n Dil Politikas

5/6

BAL-TAM / Tiirkliik Bilgisi 31

muna evrilecek olan bu kurumun a l m a l a r ilerledike tarih konusununy a n s r a , hatta ondan da nce dil konusunun ele a l n m a s d n c e s i ortaya k m t .

"Milli bilincin ayakta kalabilmesi ve u y a n k b u l u n m a s iin dil ve tarihu r u n d a a l m a y a n e c b u r u r , "

diyerek dil ve tarih konusundaki d u y a r l l n her zaman dile getiren veb a l a n g t a n beri dil konusuna nem veren Atatrk, Birinci Trk Tarih Kur u l t a y n n son gn, dil konusunda a l m a l a r yapmak zere Trk Dili Tetkik Cemiyetinin k u r u l m a s iin talimat v e r m i t i r . Cemiyetin k u r u c u l a r vey a p a c a i l e r o gece b e l i r l e n m i , ertesi gn 12 Temmuz 1932 gn dahasonra a d Trk Dil Kurumu olarak d e i t i r i l e c e k olan Trk Di li Tetkik Ccmiyeti k u r u l m u t u r . Trk Dil Kurumunun a l m a l a r y l a birlikte Atatrk'n n c l n d e lkede bir dil s e f e r b e r l i i b a l a m t r .

Atatrk, dil a l m a l a r n n n a s l ve hangi alanlarda y r t l e c e i konular n ele almak zere byk bir dil k u r u l t a y t o p l a n m a s n ister. Kurultay haz r l k l a r n a hemen b a l a n r . Kurumun k u r u l u u n d a n iki buuk ay sonra, 26Eyll 1932'de Birinci Trk Dil K u r u l t a y Dolrnabahe S a r a y ' n d a t o p l a n r .Atatrk, b a n d a n sonuna kadar K u r u l t a y izler. Sadece birinci k u r u l t a y de i l , i 934 ve i 936 y l l a r n d a k i ikinci ve nc k u r u l t a y da byk bir ilgi vedikkatle i z l e m i t i r . Oturum a r a l a r n d a dil bilginleriyle sohbet e t m i t i r .

Trk Dil Kurumunun k u r u l m a s n n a r d n d a n Kuruma g s t e r d i i ilgi vev e r d i i nem Trkeye v e r d i i nemle e d e e r d e d i r . Kurumun kurucu vekoruyucu b a k a n l n a r a m z d a n a y r l d gne kadar srdren Atatrk, yo u devlet i l e r i n d e n zaman a y r a r a k Trkeye l a y k o l d u u d e e r i ve nemiher zaman v e r m i t i r . Atatrk'n Trkeye v e r d i i nemi iki rnekle sizleresunmak istiyorum:

n g i l t e r e K r a l n n Trkiye'yi resmi ziyareti s r a s n d a Atatrk, misafiriyle y a k n d a n i l g i l e n m i t i . Bu ziyaret, g e m i t e bozulan Trkiye n g i l t e r ei l i k i l e r i n i n dzeltilmesi b a k m n d a n byk nem t a y o r d u . Bu nemin ger e i n i yerine getirmekle birlikte K r a l n s t a n b u l ' d a k i p r o g r a m srerken 5Eyll 1936 gn Atatrk Trk Dil Kurumu yneticilerini Dolrnabahe Sar a y ' n d a kabul e t m i ve onlarla birlikte btn gn ve gece a l m t r . Konunc Trk Dil K u r u l t a y d r . B i l i n d i i gibi bu Kurultay'da " G n e - D i lTeorisi" i l e n m i t i r . Dil devriminde nemli bir yeri olan " G n e - D i l Teo-risi"nin ele a l n a c a Kurultay ile ilgili a l m a l a r a Atatrk bizzat k a t l m veo gn Dolmabahe S a r a y ' n d a n k m a m t r .

D i e r rnek ise, Atatrk'n bilim dili olarak Trkenin g e l i t i r i l m e s i a l m a l a r n d a terimlere v e r d i i nem ve bu konudaki a l m a l a n d r . Ata-

7/29/2019 Atatrk'n Dil Politikas

6/6

32 BAL-TAM /Tiirkliik Bilgisitrk, Trkenin bilim dili olarak g e l i m e s i iin yeni bilim terimleri tretil-mesi d n c e s i n d e y d i . Bu d n c e s i n i szlerle dile g e t i r m i t i r :

"vle i s t i y o r m ki, Trk dili bilim yntemleriyle k u r a l l a r n ortaya koy-s ve her dalda y a z vazanlar biitn terimleriyle O { ; l l l u U I l a l a v a b i l e c e igzel. ahenkli dilimizi k u l l a n s n l a r , "

Terirn konusuna gereken nemi veren Atatrk, bilim terimlerini tretme a l m a l a r n a bizzat k a t l m ve 12 Mart 1937 gn Trk Dil Kurumuna ge-lerek 6 saat sreyle Terim Kolu u z m a n l a r y l a gece y a r s n a kadar a l m t r .Bugn matematikte, geometri de k u l l a n d m z gen, drtgen. a gibi pekok terimi Atatrke borluyuz.

D e e r l i konuklar.Trkeye l a y k o l d u u d e e r i her zaman veren ve dil konusunda son de-rece d u y a r l olan Atatrk, bir vasiyet n i t e l i i n d e k i szyle btn devlet

k u r u m l a r n n Trkeye v e r n e s i gereken nemi v u r g u l a m a k t a d r :"Trk dilinin kendi b e l i i e , a s l n d a k i gzellik ve z c g i l i i c / W V l l

a s iin, btn devlet e k i l n n z u dikkatli. alkal: o l a s isteriz."D e e r l i konuklar,Atatrk'n Trkeye v e r d i i nemin bir b a k a gstergesi de, Trk dili

zerine a l m a l a r yapan Trk Dil Kurumuna m i r a s n d a n pay a y r n a s d r .Ulu nder, vasiyetnamesinin 6. maddesinde B a n k a s n d a k i hisselerinin ge-lirlerinden Trk Dil Kurumu ile Trk Tarih K u r u m n u n y a r a r l a n m a s n s a l a m t r . Trkeye ve Trk Dil Kurumuna her zaman mancn destek olan ulunder Atatrk, a y n zamanda maddeten de Trkeyi ve Trk Dil Kurumunud c s t e k l e m i t i r .

Atatrk, sadece gnlk a l m a saatlerinde d e i l , gece ge saatlcre ka-dar sren yemek sohbetlerinde de dil k o n u l a r zerinde a l r d . Atatrk'ns o f r a s adeta bir bilim krssyd. Bilim a d a m ve s a n a t l a r n o u n l u k t ao l d u u sofrada, dil t a r t m a l a r y a p l r d . Bu yemekleri Atatrk, 'sofra dildersleri' olarak a d l a r d r m a k t a y d . G n e - D i l Teorisi zerine t a r t m a l a r ,g r m e l e r bu sofrada sryordu. Tarih, edebiyat, sanat k o n u l a r da bu sof-r a n n b a l c a k o n u l a r n d a n d

Son 72 y l d a dilimizde y a a n a n g e l i m e , z e n g i n l e m e ve z l e m e , ulunder Atatrk'n Trkeye v e r d i i nem, g s t e r d i i ilgi sayesindedir.Trkenin k u l l a n l n d a n kaynaklanan b i r t a k m gncel sorunlara k a r l kTrke, bugn g e l i m i , zengin bir edebiyat, kltr, sanat ve bilim dilidir.Trkenin s o r u n l a r n n a l m a s n d a izlenecek yol da, Atatrk'n Trke ileilgili szlerinde a k a belirtilmektedir. Trk Dil Kurumu, Atatrk'n dili-miz konusundaki szlerini kendisine ilke e d i n m i t i r .