agaar, orchin lecture 1

Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû ýð¿¿ë àõóé, Àãààðûí ýð¿¿ë àõóé

Õàìò îëíû ñóâèëàõóéн хичээлийн сэдэв

• Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû ýð¿¿ë àõóé, Àãààðûí ýð¿¿ë àõóé

• Óñíû ýð¿¿ë àõóé• Õºðñíèé ýð¿¿ë àõóé• Îðîí ñóóöíû ýð¿¿ë àõóé• Õîîë õ¿íñíèé ýð¿¿ë àõóé• Õ¿¿õýä, ºñâºð ¿åèéí ýð¿¿ë àõóé• Õóâèéí ýð¿¿ë àõóé• Õºäºëìºðèéí ýð¿¿ë àõóé

Õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû ýð¿¿ë àõóé

• Ýð¿¿ë ìýíäèéí òóõàé îéëãîëò – áèîëîãè, íèéãýì, ñýòãýë ç¿é òàëààñàà:

• “Ýð¿¿ë ãýäýã íü çºâõºí ºâ÷èí ýìãýãã¿é áóþó ýðõòýí á¿òýí áàéõ òºäèéã¿é áèå áÿëäàð ñýòãýö, îþóí ñàíàà, íèéãýì àõóéí ýñýí ìýíä áàéäàë þì”

Ýð¿¿ë ìýíäèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ õýñã¿¿ä

Áèå áÿëäðûí ýð¿¿ë ìýíä• Ýðõòýí òîãòîëöîî á¿ðèéí ýð¿¿ë áàéäàë

þì. Õ¿í á¿ð áèå ìàõ áîäèéíõîî ¿éë àæèëëàãààã îéëãîñíîîð ìèíèé áèå ýð¿¿ë áàéíà óó ýìãýã áàéíà óó ãýäýãò ººðñ人 õÿíàëò òàâüæ ýð¿¿ë ìýíääýý õàíäàõ õàíäëàãàà ººð÷ëºí ñàéæðóóëàõ ÿâäàë þì.

Ñýòãýõ¿éí ýð¿¿ë ìýíä• ªºðò õýðýãöýýòýé ìýäýýëëýý õýðõýí õ¿ëýýí

àâ÷ àøèãëàõ. ßìàð íýã øèéäâýð ãàðãàõäàà öóãëóóëñàí ìýäýýëëýý ашиглаж чаддаг байх ёстой.

Ñýòãýë õºäëºëèéí ýð¿¿ë ìýíä• Мэдрэхүйгээ ойлгох, түүнийгээ

илэрхийлэх. Сэтгэлийн хөдөлгөөнөө зохицуулан барьж чаддаг байх / сэтгэлийн ямар хөдөлгөөн байж болох, ямар нь байхад тохиромжгүйг мэддэг байх/

Õóâèéí ýð¿¿ë ìýíä• Хувь хүн өөрийгөө танин мэдэж хөгжүүлж, эрүүл

мэнддээ хандах хандлагаа байнга сайжруулан амьдралын тодорхой зорилготой байх /бусдаас ялгарах хувийн шинж чанаруудаа мэддэг байх/

 Íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíä• Хүн бүр нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцон хамт

олны дотор биеэ зөв авч явж хүмүүсийн хоорондын харилцаанд ёс суртахууны зөв хэм хэмжээг баримталж чаддаг байх

Îþóí ñàíààíû ýð¿¿ë ìýíä• Хамгийн чухал цөм хэсэг. Эрүүл саруул оюун ухааны

хүчээр бусад хэсгүүдийг жолоодон залж, хүсэл тэмүүллээ ухамсарлан хэрэгцээгээ хангах, нөгөө талаар хүрээлэн буй орчноо эзэмшин өөрчлөх боломжтой.

Хүний эрүүл мэндэд нөлөөлөх хүчин зүйл юу вэ?

Эрүүл мэндэд нөлөөлөх хүчин зүйлийн хувийн жин:

• (Ю.П. Лисицын 1994)• Аж төрөх ёс 50 – 55%• Хүрээлэн буй орчин 20 – 25%• Удамшлын хүчин зүйл 20%• Эрүүл мэндийн хүчин зүйл 8 – 10%

Àãààðûí ýð¿¿ë àõóé

Çîðèëãî:• Àãààðûí ýð¿¿ë àõóéã ñóäàëñíààð àãààðûí

äàâõàðãà áîëîí àãààðûí õèìèéí íàéðëàãà, ôèçèê øèíæ ÷àíàð õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ¿ç¿¿ëýõ íºëººëºë, ñºðºã íºëººë뺺ñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àðãà çàìóóäûã ìýäýõ áîëíî.

• Àòìîñôåð àãààð íü íàéðëàãà íü òîãòìîë áèø, áàéíãà ººð÷ëºãäºæ, ººðºº öýâýðøèæ áàéäàã.

Хүн орчин тойрондоо 3 замаар дулааны солилцоо хийнэ

• Цацруулалтын замаар 55% нь дулааны солилцоо хийнэ. Ингэхдээ агаарын хөдөлгөөн хийнэ

• Дамжуулалтын замаар 15% нь дулааны солилцоо хийнэ. Хүрэх, шүргэлцэх замаар дулаанаа алдана.

• Ууршилтын замаар 30% нь дулааны солилцоо хийнэ. Хөлсөөр алдаж байгаа дулаан

• Хүний хэвийн үйл ажиллагааг хангахад агаарын температур тогтмол байх нь чухал

• Бие махбодь нь дулан зохицуулах механизмтай учир температурын тодорхой хэлбэлзлийг тэсвэрлэх ба харин эрс тэс өөрчлөлтийг зохицуулж чадахгүй.

• Жишээ нь: • Хэт халалтын улмаас амьсгал, зүрх

судасны цохилт түргэсэн, толгой өвдөх, бие сулран ухаан алдах, татах шинж тэмдэг үүсэхээс гадна нас барж болно.

•  

Агаарын чийглэг:

• Агаарын температур ихсэхэд чийглэг багасч байдаг.

• Ердийн нөхцөлд харьцангуй чийглэг 30 –

60%, халуунд 15 – 30% байдаг.

• Хэт халуун хуурай агаар халалт үүсэхээс гадна ам цангуулах, хамар хоолойн салст бүрхүүлийг хатаах, хөдөлмөрийн чадвар бууруулна.

Агаарын даралт

• Агаарын 1 см3 газрын гадаргыг 1.030 кг жинтэйгээр буюу 760 мм мөнгөн усны баганы өндөртэй тэнцэх даралтаар дарж байдаг.

• Архаг өвчтэй хүмүүс бага зэрэг даралтын өөрчлөлтийг мэдэрч байдаг. Газрын гадаргаас дээшлэхэд даралт багасч, доошлоход ихэснэ. Иймээс хүний биеийн даралт гаднах агаарын даралт өөрчлөгдсөнтэй холбоотой өвчин үүсдэг. Энэ өвчнийг КИССОНы өвчин гэнэ.

• Энэ өвчин 2 тохиолдолд үүснэ.• Газар доор байсан хүн газар дээр гарч ирэхэд

шингэн азот нь хий болж амжилгүй хийн бөмбөлгүүд үүсгэнэ. Энэ тохиолдолд цусанд хийн бөгдөөс үүснэ.

• Байх ёстой азот хэмжээнээсээ 2 дахин их болсон тохиолдолд хийн бөмбөлөг үүсдэг.

Агаарын цахилгаан чанар:

• Энэ нь хийн байдалтай молекул задарч, атом болон +, - цэнэгтэй ион болж, ижил цэнэгтэй ион түлхэлцэж, эсрэг цэнэгтэй ион таталцана. Үүнээс цахилгаан соронзон талбай үүсдэг.

Ион

• Хөнгөн /цэвэр агаарт байна/• Хүнд /тоо, микробтой нэгдэнэ/ Хот суурин газар.•  • Хот суурин газарт 1 мл агаарт 1000 ш хөнгөн ион• Хөдөөд 1 мл агаарт 2000 – 3000 хөнгөн ион

Нарны гэрэл• – Сульдаа – НХХүний яс гэмтэх • Өрөөнд тусах гэрлийн 30 – 90% нь цонхний

шилийг нэвтэлдэггүй. Утаа тоос ихтэй хот суурин газар нарны гэрэл 40 – 50% буурдаг.

Агаарын химийн найрлага:

• Азот – 78,09%• Хүчилтөрөгч – 20,95%• Аргон – 0,93%• Нүүрс хүчлийн хий – 0,03%• Неон – 0,0018%• Гели – 0,00052%

Хүчилтөрөгч дараах үүргийг гүйцэтгэнэ.

• Амьсгалд оролцоно• Шаталтын процесст оролцоно• Исэлдэлтийн процессийг

түргэсгэнэ.• Ургамлын фотосинтезийн процесст

оролцоно.• Хүчилтөрөгч дутагдсанаас эмгэг

үүсч болно.

Агаарын бохирдолт

• Эх үүсвэр нь юу вэ?

• Үйлдвэр, цахилгаан станц болон гэр хорооллын утаа

• Машин техник• Хог хаягдал• Эвдэрсэн хөрс• Онгоцны утаа

• Нүүрстөрөгчийн дутуу исэл• Хүхэрлэг хий• Азотын исэл• Тоос• Бичил биетэн

Нүүрстөрөгчийн дутуу исэл

• Үйлдвэрийн хаягдлаас гардаг хог хаягдлын дутуу шаталтаас үүсдэг өнгө үнэргүйхий. Ихсэх үед толгой өвдөх, зүрх дэлсэх, нойр хулжих, амьсгалын дээд замын өвчнүүд ихэснэ.

Багасгахын тулд:• Том үйлдвэрийн уурын зууханд утааг шүүх

төхөөрөмж тавих• Хог хаягдлыг ил задгай шатаахгүй байх• Зам талбайг сайжруулан засах

Хүхэрлэг хий

• Амьсгалын гуурсан хоолойг цочроодог.

Үүний тулд:• Хүхэр ихтэй нүүрсийг хүхэр багатай

нүүрсээр солих• Том үйлдвэрийн уурын зууханд

хүхрийг цэвэрлэж ялгах• Нүүрсний оронд хүхэргүй шатдаг хийн

түлш хэрэглэх

Азотын исэл• Шатахуун бүрэн гүйцэд шатах үед

нүүрсхүчлийн дутуу исэл багасчазотын исэл ихэснэ. Нүдний салст бүрхэвчийг гэмтээнэ.

 Тоос• Үйлдвэрийн үйл ажиллагааны явцад янз

бүрийн тоос үүсч агаарыг бохирдуулна. Агаарын тоос утаанд нарны цацрагийн хүч буурч, тэнгэр бүрхэж, гэрэл багасч, бичил уур амьсгал өөрчлөгдөн оршин суугчдын эрүүл мэндэд муугаар нөлөөлнө. Агаарын тоосны химийн найрлагаас шалтгаална. Хар тугалга, магни, фтор зэрэг нь өмөн үүг үүсгэхэд нөлөөлдөг.

Бичил биетэн

• Хөрс, ус, усан сан, агаар нь бичил биетнээр болон хүний буруу үйл ажиллагаанаас болж бохирдоно.

Агаарын бичил биетнээс сэргийлэхийн тулд:• Төлөвлөлтийн арга хэмжээ• Ариун цэвэр техникийн арга хэмжээ• Технологийн арга хэмжээ• Засаг захиргааны арга хэмжээ• Ариун цэврийн арга хэмжээ

Агаарын бохирдлоос хамгаалах арга хэмжээ

Төлөвлөлтийн арга хэмжээ• Үйлдвэрийг хотын захад байрлуулах• Орон сууц хороолол, үйлдвэрийн хооронд

хамгаалалтын ногоон бүс байгуулах• Хот байгуулахдаа орон сууц, айл өрх,

үйлдвэр албан байгууллагын байршлыг тогтоох

Технологийн арга хэмжээ• Үйлдвэрийг механикжуулж, автоматжуулах• Хорт бодисыг хоргүйгээр солих

Засаг захиргааны арга хэмжээ• Агаарын бохирдлыг багасгахтай

холбоотой хууль тогтоомж, эрхийн актын биелэлтэнд засаг захиргааны байгууллагаас хяналт тавих

Ариун цэвэр, техникийн арга хэмжээ• Авто хөсөг, өнгөт ба хар металлын

химийн үйлдвэр, уурын зуухны яндангаар ялгаран гарах хөө тортог, утаа тоос хийг цэвэрлэх байгууламжийн тусламжтайгаар цэвэрлэж, агаарт гаргахгүй байх

Ариун цэврийн арга хэмжээ

• Шинээр баригдах үйлдвэр албан байгууллагын зураг төслийг хянах, цэвэрлэх төхөөрөмжийн хүчин чадал, орон сууцны хорооллын ариун цэвэр хамгаалалтын бүсэд урьдчилсан ба байнгын хяналт тавих