AMERKAN

EDEBYATININ

ANA HATLARI

NDEKLER

1. BLM1776'YA KADAR ERKEN AMERKAN VE KOLON DNEMKEF GEZLER EDEBYATI

NEW ENGLAND'DA SMRGE DNEMWilliam Bradford (1590-1657)Anne Bradstreet (c. 1612-1672)Edward Taylor (c. 1644-1729)Michael Wigglesworth (1631-1705) Samuel Sewall (1652-1730)Mary Rowlandson (c. 1635-c. 1678)Cotton Mather (1663-1728)Roger Williams (c. 1603-1683)John Woolman (1720-1772)Jonathan Edwards (1703-1758)GNEY VE ORTADAK KOLONLERDE EDEBYATWilliam Byrd (1674-1744)Robert Beverley (c. 1673-1722)Olaudah Equiano (Gustavus Vassa) (c. 1745- c. 1797)Jupiter Hammon (c. 1720- c. 1800)

2. BLMDEMOKRATK KKLER VE DEVRMC YAZARLAR:

HYPERLINK "http://www.usemb-ankara.org.tr/ABDAnaHatlar/Edebiyat.htm" \l "b2#b2" 1776-1820AMERKA'NIN AYDINLANMASIBenjamin Franklin (1706-1790)Hector St. John de Creveoeur (1735-1813)POLTK BRORLERThomas Paine (1737-1809)NEOKLASZM: DESTAN, ALAYCI DESTAN VE TALAMA

AMERKAN DEVRMNN ARPhilip Freneau (1752-1832)KURGUSAL EDEBYAT (ROMAN VE HKAYE) YAZARLARICharles Brockden Brown (1771-1810)Washington Irving (1789-1859)James Fenimore Cooper (1789-1851)KADINLAR VE AZINLIKLARPhillis Wheatley (c. 1753-1784)Dier Kadn Yazarlar

3. BLMROMANTK DNEM, 1820-1860: DENEMECLER VE ARLERTRANSANDANTALZM Ralph Waldo Emerson (1803-1882)Henry David Thoreau (1817-1862)Walt Whitman (1819-1892)BRAHMN ARLERHenry Wadsworth Longfellow (1807-1882)James Russell Lowell (1819-1891)Oliver Wendell Holmes (1809-1894)K REFORMCUJohn Greenleaf Whittier (1807-1892)Margaret Fuller (1810-1850)Emily Dickinson (1830-1886)

4. BLMROMANTK DNEM, 1820-1860: KURGUROMANSNathaniel Hawthorne (1804-1864)Herman Melville (1819-1891)Edgar Allan Poe (1809-1849)KADIN YAZARLAR VE REFORMCULARHarriet Beecher Stowe (1811-1896)Harriet Jacobs (1818-1896)Harriet Wilson (c. 1807-1870)Frederick Douglass (1817-1895)

5. BLMGEREKLN YKSEL: 1860-1914SAMUEL CLEMENS (MARK TWAIN) (1835-1910)

BATI SINIRI (FRONTIER) ESPRS VE GEREKL

YEREL RENKLER

ORTABATI GEREKL

KOZMOPOLT ROMANCILARHenry James (1843-1916)Edith Wharton (1862-1937)DOACILIK VE HAKSIZLIKLARIN PENE DMEK (MUCKRAKING)Stephen Crane (1871-1900)Jack London (1876-1916)Theodore Dreiser (1871-1945)RDE KAGO EKOLEdgar Lee Masters (1868-1950)Carl Sandburg (1878-1967)Vachel Lindsay (1879-1931)Edwin Arlington Robinson (1869-1935)K KADIN BLGESEL ROMANCI

SYAH AMERKALI EDEBYATININ YKSELBooker T. Washington (1856-1915)W.E.B. Du Bois (1868-1963)James Weldon Johnson (1871-1938)Charles Waddell Chesnutt (1858-1932)

6. BLMMODERNZM VE DENEYSELCLK: 1914-1945MODERNZM

R 1914-1945: BM KONUSUNDA DENEMELEREzra Pound (1885-1972)T.S. Eliot (1888-1965)Robert Frost (1874-1963)Wallace Stevens (1879-1955)William Carlos Williams (1883-1963)K SAVA ARASINDARobinson Jeffers (1887-1962)Edward Estlin Cummings (1894-1962)Hart Crane (1899-1932)Marianne Moore (1887-1972)Langston Hughes (1902-1967)DZ YAZILAR, 1914-1945: AMERKAN GEREKLF. Scott Fitzgerald (1896-1940)Ernest Hemingway (1899-1961)William Faulkner (1897-1962)SOSYAL FARKINDALIK ZERNE ROMANLAR Sinclair Lewis (1885-1951)John Dos Passos (1896-1970)John Steinbeck (1902-1968)HARLEM RNESANSIJean Toomer (1894-1967)Richard Wright (1908-1960)Zora Neale Hurston (1903-1960)EDEB AKIMLAR: FRARLER VE YEN ELETR

20NC YZYIL AMERKAN DRAMASI (TYATRO EDEBYATI)Eugene O'Neill (1888-1953)Thornton Wilder (1897-1975)Clifford Odets (1906-1963)

7. BLM1945TEN BUGNE AMERKAN R: GELENEKSEL-KARITLIIGELENEKLKRobert Lowell (1917-1977)ZELLKL ARLERSylvia Plath (1932-1963)Anne Sexton (1928-1974)John Berryman (1914-1972)Theodore Roethke (1908-1963)Richard Hugo (1923-1982)Philip Levine (1928- )James Dickey (1923- )Elizabeth Bishop (1911-1979) ve Adrienne Rich (1929- )DENEYSEL RBlack Mountain EkolSan Francisco EkolBeatnik airlerNew York EkolGerekstclk ve VaroluulukKADIN R VE ETL ETNK GRUPLARIN RLERChicano (Meksikal-Amerikal)/Hispanik (spanyol Kkenli)/Latino (Latin Kkenli) iirYerli Amerikal iiriAfrikal-Amerikal iiriAsyal-Amerikal iiriYEN YNLER

8. BLMAMERKADA 1945TEN GNMZE DZYAZI: GEREKLK VE DENEMEGEREK MRAS VE 1940LARIN SON YILLARIRobert Penn Warren (1905-1989)Arthur Miller (1915-2005)Tennessee Williams (1911-1983)Katherine Anne Porter (1890-1980)Eudora Welty (1909- )ZENGN AMA UZAKLATIRILMI 1950LERJohn O'Hara (1905-1970)James Baldwin (1924-1987)Ralph Waldo Ellison (1914-1994)Flannery O'Connor (1925-1964)Saul Bellow (1915- )Bernard Malamud (1914-1986)Isaac Bashevis Singer (1904-1991)Vladimir Nabokov (1889-1977)John Cheever (1912-1982)John Updike (1932- )J. D. Salinger (1919- )Jack Kerouac (1922-1969)ALKANTILI AMA YARATICI 1960LARThomas Pynchon (1937- )John Barth (1930- )Norman Mailer (1923- )1970LER VE 1980LER: YEN YNLERJohn Gardner (1933-1982)Toni Morrison (1931- )Alice Walker (1944- )YEN BLGESELCLK

SZLK

1. BLM

1776ya kadar Erken Amerkan ve Kolon DnemAmerikan edebiyat Kzlderili kltrlerinin szl olarak aktarlm sylenceleri, masallar, ykleri ve lirik iirleri (daima arklar) ile balar. lk Avrupallarn gelmesinden nce Kuzey Amerikada var olan 500den fazla farkl Kzlderili dili ve kabile kltr arasnda yazl edebiyat yoktu.Bu nedenle, Amerikan Yerlilerinin szl edebiyat olduka eitlidir. Navajolar gibi yar-gebe avlanma kltrlerinin ykleri Acomalar gibi pueblolarda (Kzlderili evi) yaayan yerleik tarmsal kabilelerin yklerinden farkldr; Ojibwalar gibi kuzeyde gller blgesinde yaayanlarn ykleri ise Hopiler gibi l kabilelerinin yklerine gre kkl farkllklar gsterir. Kabileler tanrlara, hayvanlara, bitkilere veya kutsal kiilere tapnarak kendi dinlerini korudular. Ynetim sistemleri demokrasiler, yallar kurulu ile teokrasiler arasnda deiiyordu. Kabilelere ait bu eitlilik szl edebiyatta da kendini gsterdi. Yine de, bir ka genelleme yaplabilir. rnein, Kzlderili hikayelerinde hem ruhsal hem de fiziksel anne saylan tabiata gsterilen byk sayg ve ihtimam ok zengin bir biimde yer alr. Tabiat canldr ve ruhsal gleri vardr; ana karakterler hayvan veya bitki olabilir ve bunlar genellikle bir kabile, bir grup veya bir kiiyle ilikilendirilmitir. Daha ge dnemlerdeki Amerikan edebiyatnda Kzlderililerin kutsallk anlayna en ok Ralph Waldo Emersonun yazd ve hayatn tamamn kapsayan doast Over-Soul (Evrensel Ruh) yaklamtr. Meksika kabileleri Tolteklerin ve Azteklerin tanrs olan ilahi Quetzalcoatla tapnmlar, baka yerlerde de ulu bir tanr veya kltre ait birka hikaye anlatlmtr. Ancak, tek bir yksek ilahi varlkla ilgili uzun ve standartlatrlm bir dinsel dnem grlmemektedir. Eski Dnyann ruhsal hikayelerinin en yakn benzerleri genellikle amanlarn tantmlar ve gezilerinin anlatmlardr. Bunlardan baka, Ojibwa kabilesinden Manabozho veya Navajo kabilesinden Coyote gibi kltrel kahramanlar hakknda hikayeler vardr. Bu madrabazlar (trickster) farkl llerde sayg grrler. Bir masalda kahramanca davranrken, bir dierinde bencil veya aptal grnebilirler. Her ne kadar gemite svireli psikolog Carl Jung gibi otoriteler madrabazlara ait bu hikayeleri insan ruhunun aalk ve ahlakd yannn ifadesi olduu iin kk grseler de, ilerinde Yerli Amerikallarn da bulunduu baz ada bilim insanlar Odysseus ve Prometheus gibi saygn Yunan kahramanlarnn da aslnda madrabaz olduuna dikkat ekmektedirler. Amerikan Kzlderili edebiyatnda hemen her szl biime rastlanr: lirik iirler, tilavetler, masallar, peri masallar, komik fkralar, byler, bilmeceler, ataszleri, destanlar ve tarihin masalms anlatm. Glerin ve atalarn ok sayda anlatmlarnn yan sra dlere veya bylere ait arklar ve madrabazlar anlatan ykler vardr. zellikle baz yaradl hikayeleri ok yaygndr. Bir ok kabilede farkl olarak anlatlan tannm bir yaradl hikayesinde dnyay bir kaplumbaa srtnda tar. Bu hikayenin Cheyenne kabilesi tarafndan anlatlan biiminde, yaratc olan Maheonun dnyay sulu bir evrenden biimlendirmek iin drt ans vardr. Dnyay suyun dibinden yukar karabilmek iin drt tane su kuunu dalmaya yollar. Kar beyaz kaz, gerdanl dalgkuu, ve yeilbal yaban rdei gkyzne hzla ykselip aa doru kayarak dalarlar ama dibe ulaamazlar; ancak uamayan kk sutavuu yukarya gagasnn iinde biraz amur getirmeyi baarr. Maheonun kabuunun zerinde biimlendirdii amurdan dnyay tamak iin sadece bir tek yaratn, alakgnll Kaplumbaa Nine'nin biimi uygundur. Kzlderililerin Amerikaya verdii ad olan Kaplumbaa Adas buradan gelmektedir. arklar veya iirler de hikayeler gibi kutsaldan hafif ve komie kadar deien bir eitlilik gsterirler. Ninniler, sava nameleri, ak arklarnn yans sra ocuk oyunlar, kumar, eitli iler, sihir veya dans trenleri iin yaplm zel arklar vardr. Genellikle bu arklar tekrarlardan oluur. Dlerde sunulan ksa iir-arklar bazen Japon haiku veya doudan etkilenmi imgeci iiri akla getiren keskin imgelere ve ince bir ruh haline sahiptir. Bir Chippewa arks yle der:A loon I thought it wasBut it wasMy love'ssplashing oar. Bir dier belirgin biim genellikle ok ksa olan d arklardr. Ryalarda veya dlerde bazen birdenbire ortaya kan, by, av veya ak arklardr. Bunlar Modoc arksnda olduu gibi genellikle kiisel arklardr:Ithe songI walk here. Amerika konusunda yaplan aratrmalarda, Kzlderili szl gelenei ve Amerikan edebiyatyla olan ilikisi, bir btn olarak en zengin olup, en az aratrlm konulardan biridir. Kzlderililerin Amerikaya katks genelde sanlandan ok daha fazladr. "Canoe (kano)," "tobacco (ttn)," "potato (patates)," "moccasin (mokasen)," "moose (geyik)," "persimmon (Trabzon hurmas)," "raccoon (rakun)," "tomahawk (balta)," ve "totem (totem)" gnlk Amerikan ngilizcesindeki yzlerce Kzlderili kkenli kelimeden sadece birkadr. Sekizinci blmde ele alnan ada Yerli Amerikan yazm da ok gzel eserler ierir. KEF GEZLER EDEBYATIEer tarihin ak farkl bir yn alsayd, Amerika Birleik Devletleri'nin byk spanyol veya Fransz denizar imparatorluklarnn bir paras olmas hi de zor olmayacakt. Bugnk sakinleri spanyolca konuup Meksika ile tek bir ulus oluturabilirler veya Franszca konuup Kanadada dili Franszca olan Quebec ve Montreal ile birleebilirlerdi. Yine de, Amerika'nn ilk kaifleri ngiliz, spanyol veya Fransz deildi. Amerika'nn aratrlmasna ait Avrupada ele geen en eski kaytlar bir eit skandinav dilindedir. Old Norse Vinland Saga (Eski Norse dilinde Vinland Sagas) on birinci yzyln balarnda, yani Yeni Dnyann Avrupallar tarafndan kefedilmesine ait bir sonraki kayttan neredeyse tam 400 yl nce, servenci Leif Eriksson ve bir grup gezgin skandinavyalnn Amerika'nn kuzeydou kysnda - byk bir olaslkla Kanadann Nova Scotia blgesinde - ksa bir sre iin de olsa yerletiklerini anlatr. Ancak, Amerika ve dnyann geri kalan arasnda bilinen ve srdrlm ilk iliki spanya'nn hkmdarlar Ferdinand ve Isabellann para vererek destekledii talyan kaif Kristof Kolombun nl gezisiyle balad. Kolomb Epistola ad altnda 1493te baslan seyir defterinde gezinin arpc yanlarn; canavarlardan korkan ve dnyann kenarndan aa deceklerini dnen adamlarn dehetini; gemide neredeyse isyan ktn; daha nce hi kimsenin gitmedii kadar uzaa gittiklerini gemicilerin anlamamas iin gemi kaytlarn nasl deitirdiini; ve Amerikaya yaklatklarnda ilk defa karay nasl grdklerini anlatr. Bartolom de las Casas Amerikan Kzlderilileri ve Avrupallar arasndaki ilk temaslar konusunda en zengin bilgi kaynadr. Gen bir rahip olarak Kbann ele geirilmesinde yardmc oldu. Kolombun seyir defterinin kopyasn kartt ve yaamnn daha sonraki dnemlerinde Kzlderililerin spanyollar tarafndan kleletirilmesini eletiren, uzun ve canl bir biimde History of the Indians (Kzlderililerin Tarihi) yazd.Smrge kurmak iin ilk ngiliz giriimleri birer felaketle sonuland. lk smrge 1585de Kuzey Carolina sahillerine yakn Roanokeda kurulmutu; smrgede yaayanlarn tm yok oldu ve blgedeki mavi-gzl Croatan Kzlderililerini anlatan efsaneler gnmze kadar geldi. 1607'de kurulan ikinci smrge Jamestown, daha kalc oldu. Alk, vahilik ve kt ynetime dayand. Bununla beraber, dnemin edebiyatnn Amerika iin parlak renklerle izdii resim onu zenginlik ve frsatlar lkesi olarak resmeder. Smrgecilik hikayeleri dnyaca tannd. Roanokenin kefi Thomas Hariot tarafndan, A Briefe and True Report of the New-Found Land of Virginia (Yeni Kurulmu lke Virginia Hakknda Ksa ve Gerek Rapor, 1588) bal altnda zenle kaydedilmiti. Hariotun kitab derhal Latinceye, Franszcaya ve Almancaya evrilmi, yazlar ve resimler gravre dntrlm ve 200 sene boyunca tekrar baslmtr. Jamestown smrgesinin liderlerinden biri olan Yzba John Smith tarafndan yazlm ana kaytlar, Hariotun doru ve bilimsel kaytlarnn tam tersidir. Amansz bir romantik olan Smithin maceralarn olduka ssledii anlalmtr. Kzlderili bir gen kz olan Pocahontasn tannm hikayesini ona borluyuz. Gerek veya hayal rn olsun, bu hikaye Amerika'nn tarihsel hayal gcnde yerlemitir. ykde Byk ef Powhatann en sevdii kz olan Pocahontasn efin elinde esir olan Yzba Smithin hayatn nasl kurtardn anlatlr. Daha sonra, ngilizler Pocahontas onlara rehine olarak vermesi iin Powhatan ikna etmeyi baarnca, kzn incelii, zekas ve gzellii ngilizleri etkiler ve 1614de bir ngiliz beyefendisi olan John Rolfe ile evlenir. Bu evlilik smrgecilerle Kzlderililer arasnda sekiz yllk bir bar dnemi balatr. Bylece yeni kurulan smrgenin devam salanr. 17inci yzylda korsanlar, servenciler ve kaifler kalc smrgecilere ikinci defa bir yol atlar ve smrgeciler elerini, ocuklarn, iftlik aletlerini ve zanaat aletlerini de beraberlerinde getirdiler. Keiflere ait erken edebiyat rnekleri, gnlklerden, mektuplardan, gezi notlarndan, gemi seyir defterlerinden ve kaiflerin kendilerini mali adan destekleyenlere - Avrupal hkmdarlar ya da ticaretle uraan ngiltere ve Hollandada anonim irketler- yolladklar raporlardan oluuyordu. Bunlara zamanla yerlemi kolonilerin kaytlar da eklendi. Sonunda ngiltere Kuzey Amerikadaki smrgeleri ele geirdii iin en tannm ve en iyi snflandrlm smrge edebiyat ngilizcedir. Amerikan aznlk edebiyat 20inci yzylda gelimeye devam ederken ve Amerikan hayat artan bir biimde ok kltrl olurken, bilim adamlar ktann kark etnik mirasnn nemini yeniden kefediyorlar. Edebiyatn hikayesi gnmzde ngiliz kaytlarna bavursa bile, ok zengin kozmopolit balangcn bilmek ok nemlidir. NEW ENGLANDDA SMRGE DNEM Byk bir olaslkla dnya tarihinde Pritenler kadar aydn smrgeciler yoktur. 1630 ve 1690 arasnda Amerika Birleik Devletleri'nin New England olarak bilinen kuzeydou blgesinde bulunan niversite mezunlarnn says ana lkedekilerle aynyd. Zamann en iyi eitim alm kiilerinin el dememi yerlerde hayatlarn riske atmak istemeyecek soylular olduu dnlrse, bu ok artcdr. Kendini yetitirmi ve eitmi Pritenler dikkat eken istisnalard. New England blgesinde smrgelerini kurarken Tanrnn buyruunu anlamak ve yerine getirmek iin eitim istiyorlard. Pritenlere gre bir yaznn iyi olmas iin, evin iinde Tanrya tapmann nemi ve ruhun yeryznde kar karya kald ruhsal tehlikeler konularnn tam olarak farkna varlmasn salamaldr. Priten slup karmak metafizik iirlerden basit gnlklere ve ezici bir biimde bilgilik taslayan dinsel tarihlere kadar ok deiebiliyordu. slup veya tarz ne olursa olsun, baz konular deimiyordu. Hayat bir snav gibi grlyordu; baarszlk sonsuz lanete ve cehennem ateine, baar ise esiz mutluluklara yol ayordu. Bu dnya Tanrnn gc ile pek ok farkl yzyle zorlu bir dman olan eytann gc arasnda srekli bir sava arenasyd. Bir ok Priten heyecanla sann dnyaya dnerek insann ilesine son verecei ve 1000 yllk bar ve esenlik dnemini balataca bin yl (millennium) bekledi. Bilim adamlar uzun zamandan beri Pritanizm ve kapitalizm arasndaki balantya dikkat ekmilerdir: Her ikisi de hrsa, ok almaya ve baar iin youn abalara dayanr. Her ne kadar Priten bireyler, kat Tanrbilimsel anlamda kurtarlm ve cennete gidecek seilmiler arasnda olup olmadklarn bilmeseler de, Pritenler yeryzndeki baarnn seilmi olmann bir iareti olduuna inanrlard. Zenginlik ve baar ayn zamanda ruhsal saln ve sonsuz hayat vaatlerinin gvencesi olarak kabul edilirdi. stelik, vekilharlk kavram baary zendiriyordu. Pritenler her nesneyi ve olay daha derin ruhsal anlamlar olan simgeler olarak grrler ve kendi zenginliklerini ve toplumlarnn iyi durumunu daha da ileri gtrerek Tanrnn planlarna da daha ok uyduklarn dnrlerdi. Dnyevi ve dinsel dnyalar arasnda ayrc bir izgileri yoktu: Hayatn tamam Takdiri lahinin bir ifadesiydi. Bu inan daha sonra Transandantalizm'de yeniden ortaya kar. Priten yazarlar gnlk olaylarn kaydn tutarken, onlarn ruhsal anlamlarn ortaya karmak iin, ncil'i blm ve satr olarak belirtirdi. Tarih, Yeni Dnya karsnda Priten zafere ve Tanrnn Yeryzndeki Krall'na doru giden sembolik bir dinsel panoramayd. New Englanda yerleen ilk Priten smrgeciler, Reformasyon Hristiyanl'nn ciddiyetine rnek oluturdular. Haclar olarak tannan bu kk bir grup insan 1608de uygulanan zulmler srasnda, ngiltereden, daha o zaman bile dinsel hogrsyle tannan, Hollandaya g etmilerdi. Pritenlerin ou gibi ncil'i kelimesi kelimesine uyguladlar. Korintlilerin kinci Kitab'n okudular ve ona gre davrandlar Tanr onlarn arasndan k ve ayr ol dedi. ngiliz Kilisesi'ni iinden arndramayacaklarn anlaynca Ayrlklar yeraltnda szlemeli kiliseler kurdular. Bu kiliseler krala deil, gruba sadakat yemini ettiler. Krala kar hainlikle sulanan ve cehennemde yanmaya mahkum edilen bu kiiler genellikle ldrlrd. Ayrlklar sonunda onlar Yeni Dnya'ya gtrd. William Bradford (1590-1657)William Bradford Ayrlklarn gelmesinden ksa bir sre sonra Massachusetts Bay smrgesinde Plymouth Valisi seildi. Son derece dindar, kendini kendini yetitirmi, Tanrnn eski kehanetlerini kendi yerli gzellikleri iinde kendi gzleriyle grmek iin brani'ce dahil olmak zere birka dil bilen bir adamd. Hollandaya yaplan ge katlmas, Mayflower ile Plymoutha gelmesi, ve vali olarak grevleri onu smrgesinin ilk tarihisi olmaya uygun kld. Plymouth Plantasyonunu anlatan Of Plymouth Plantation (1651) hikayesi smrgenin balangcnn ak ve zorlayc bir anlatmdr. Amerika'nn ilk grnn anlatmas hakl olarak nldr: Being thus passed the vast ocean, and a sea of troubles. . . they had now no friends to welcome them nor inns to entertain or refresh their weatherbeaten bodies; no houses or much less towns to repair to, to seek for succor. . . savage barbarians. . . were readier to fill their sides with arrows than otherwise. And for the reason it was winter, and they that know the winters of that country know them to be sharp and violent, and subject to cruel and fierce storms. . . all stand upon them with a weatherbeaten face, and the whole country, full of woods and thickets, represented a wild and savage hue. Bradford ngilizlerin Yeni Dnyas'nda smrgelerin kendilerini ynetmelerini anlatan ilk dokman, Mayflower Szlemesi'ni Haclar henz gemideyken hazrlad. Bu szleme bir buuk asr sonra gelecek olan Bamszlk Bildirgesi'nin ncsyd. Pritenler, dinsiz soylular ve ahlaksz yaamla ilikilendirdikleri dans etmek ve kat oynamak gibi dnyevi elenceleri onaylamyorlard. Hafif kitaplar okumak ve yazmak da bu snfa giriyordu. Priten zekalar mthi enerjilerini hayali olmayan ve dini tarzlara akttlar: iir, vaazlar, din konusunda kitapklar ve tariheler. zel gnlkleri ve tefekkrleri bu iednk ve youn insanlarn zengin i dnyalarn kaydeder. Anne Bradstreet (c. 1612-1672)Bir Amerikal tarafndan yaynlanan ilk iir kitab, ayn zamanda bir kadn, Anne Bradstreet, tarafndan yaynlanan ilk Amerikan kitab olma zelliini tayordu. lk Amerikan smrgelerinde matbaa makineleri olmadndan, kitabn ngilterede baslm olmas hi artc deildir. ngiltere'de doan ve eitim alan Anne Bradstreet bir kontun arazilerinin yneticisinin kzyd. 18 yandayken ailesiyle birlikte g etti. Kocas sonunda Massachusetts Bay smrgesinin valisi oldu. Bu smrge daha sonra byk Boston ehrine dnt. Uzun, dinsel iirlerini mevsimler gibi geleneksel konular zerine yazd ama gnmz okuyucular onun en ok gnlk hayat zerine yazd esprili iirlerini ve kocasna ile ocuklarna yazd sevgi dolu iirlerini severler. ngilizlerin metafiziksel iirinden esinlendi. The Tenth Muse Lately Sprung Up in America (Onuncu lham Perisi Yaknlarda Amerikada Ortaya kt, 1650) adl kitabnda Edmund Spenser, Philip Sidney ve dier ngiliz airlerinin etkilerini grebiliriz. Sk sk zenle dnlm olaand benzetmeler ve geniletilmi metaforlar kullanr. To My Dear and Loving Husband (Kymetli ve Seven Kocama, 1678) oryantal ekilleri, sevgi temasn ve o zamanlar Avrupada popler olan kyaslama fikrini kullanr ama iirin sonlarnda bunlara dinsel bir anlam ykler:If ever two were one, then surely we. If ever man were loved by wife, then thee;If ever wife was happy in a man,Compare with me, ye women, if you can. I prize thy love more than whole mines of goldOr all the riches that the East doth hold. My love is such that rivers cannot quench,Nor ought but love from thee, give recompense. Thy love is such I can no way repay,The heavens reward thee manifold, I pray. Then while we live, in love let s so persevereThat when we live no more, we may live ever. Edward Taylor (c. 1644-1729)Anne Bradstreet ve hatta New Englandn btn ilk yazarlar gibi, ok yetenekli air ve papaz Edward Taylor da ngilterede domutu. Kendi toprana sahip kk bir iftinin olu olan Taylor, retmenlik yaparken ngiliz Kilisesi'ne ballk yemini etmektense 1668 ylnda New Englanda gitmeyi yeledi. Harvard niversitesi'nde okudu ve Harvard eitimli bir ok papaz gibi Yunanca, Latince ve branice rendi. Bencil olmayan ve dindar bir adam olan Taylor, sk ormanlarla kapl, vahi i blgelerin 160 kilometre iinde yer alan bir snr kasabasnda, Westfield, Massachusettste kendisine teklif edilen ve mr boyu srecek papazlk grevini kabul etti ve yeni gelen gmenlere misyonerlik grevi stlendi. Taylor blgedeki en iyi eitim alm kii olarak kasaba papaz, doktor ve sivil lider olarak alrken bilgi birikimini kulland. Mtevaz, dindar ve ok alkan olan Taylor iirlerini hibir zaman bastrmad. Eserleri ancak 1930larda bulundu. Eserlerinin bulunmasn hi kukusuz ilahi takdir olarak grecekti; gnmz okurlar Kuzey Amerikada 17inci yzyl iirinin en iyi rnekleri olan iirleri iin minnettar olmallar. Taylor eitli iir eitleri yazd: Cenazeler iin hznl iirler, lirikler, bir ortaa tartmas ve 500 sayfalk Metrical History of Christianity (Hristiyanln Vezin ll Tarihi) (temelde ehitler tarihi). ada eletirmenlere gre en iyi eserleri bir dizi ksa hazrlk tefekkrleridir. Michael Wigglesworth (1631-1705) Taylor gibi Michael Wigglesworth da ngiltere doumlu, Harvard eitimli Priten bir papaz olarak tpla urayordu ve hatr saylr nc New Englandl smrge airiydi. En iyi tannan eseri olan The Day of Doom (Kyamet Gn, 1662) Priten temalar srdrr. Sk sk edebi deeri olmayan komik iir olarak alglanan bu uzun yk, Kalvinistik doktrinin bu korkun biimde halka indirgenmi haliyle smrgeler dneminin en sevilen iiriydi. Bu Amerika'nn ilk oksatar kitab cehenneme mahkum edilmenin balad llerinde yazlm ok kt bir tanmyd. iir olarak ok kt olmasna karn herkes tarafndan ok sevildi. John Calvinin otoritesi ile bir korku hikayesine duyulan hayranl ateledi. ki asrdan uzun bir sre boyunca insanlar bu uzun, korkun dinsel terr antn ezberlediler; ocuklar gururla onu ezbere okudular, bykler ise gnlk konumalarnda ondan alntlar yaptlar. Bu iirin korkun cezalandrmalarndan sonra The Scarlet Letter (Kzl Damga, 1850) da Nathaniel Hawthorneun sulu Priten papaz Arthur Dimmesdalein kendinde at dehetli yara veya Herman Melvillein yazd Moby-Dickte (1851) New England Faustu olan sakat Kaptan Ahabn yasakl bilginin peine dmesi sonucunda Amerikan insanlnn gemisini batrmas ok da byk bir ilerleme saylamaz. (Moby-Dick, derin ve rahatszlk verici eserleri Protestan Amerikann karanlk ve metafiziksel grnnn henz sona ermemi olduunu gsteren 20nci yzyl Amerikan romancs William Faulknern en sevdii romand.)Bir ok smrge edebiyat rnei gibi, erken dnem New England iiri ana vatann biimlerini ve tekniklerini taklit etmekteydi. Buna karn, dinsel tutku ve ncile sk sk yaplan gndermeler ve yeni evre New England edebiyatna zel bir kimlik kazandrd. Yalnz yaayan Yeni Dnya yazarlar hzl tamaclk ve elektronik iletiimin bulunmasndan nce yaadlar. Bunun sonucu olarak, smrge yazarlar ngilterede oktan modas gemi olan yazlar taklit ediyorlard. Bylece, gnnn en iyi Amerikan airi olan Edward Taylor, metafiziksel iiri ngilterede modas getikten sonra yazmaya balad. Smrgelemenin getirdii yalnzlktan bazen Taylorun iirinde olduu gibi, artc yenilikler tayan zengin eserler de kabiliyordu. Smrge yazarlar genellikle Ben Jonson gibi byk ngiliz yazarlarndan habersiz grnyorlard. Baz smrge yazarlar farkl mezhepten olan ngiliz airleri reddediyordu. Bylece kendilerini ngiliz dilindeki en iyi liriklerden ve dramatik modellerden uzaklatrm oluyorlard. Ayrca, bir ok smrgeci, kitaplarn olmamas nedeniyle de bilgisiz kalyordu. Yaz yazma, inan ve davran iin en byk model, ncilin basld vakit modas gemi olan onaylanm bir ngilizce evirisiydi. Roma kilisesinden ok daha eski olan ncilin ya, Priten gzlerde onu yetkili klyordu. New Englandl Pritenler Eski Ahitteki Musevi yklerine sarlmlar, onlarn da Museviler gibi inanlar yznden cezalandrldklarna, tek gerek Tanry bildiklerine ve yeryznde bir cennet olan New Jerusalemi kurmak iin seilmi olduklarna inanyorlard. Eski Ahitteki eski Musevilerle kendileri arasnda bir paralellik olduunun farkndaydlar. Musa Israelitleri Msr'daki tutsaklktan kurtararak Tanrnn mucizevi yardmyla Kzl Denizi iki yana at ve ilahi kanunlar On Emir olarak ald. Musa gibi, Priten liderler de, Tanrnn yardmyla vahi denizi aarak ve Tanrnn istekleri dorultusunda yeni kanunlar ve yeni ynetim biimleri yaratarak halk ngilteredeki ruhsal bozulmadan kurtardklarna inanyorlard. Smrge dnyalar gemie ait olma eilimindeydi. New England da istisna deildi. New Englandl Pritenler kendi seimleri, inanlar ve evre artlaryla gemie aittiler. Samuel Sewall (1652-1730) ncile yaplan gndermelerle dolu dinsel iirlerden daha kolay okunan yaz tr, gerek olaylar aktaran, canl ayrntlar kullanan tarihsel ve dnyevi anlatlardr. Vali John Winthrop'un yazd Journal (Gnlk, 1790) Massachusetts Bay smrgesi ve Pritenlerin politik kuram konusunda bilgi veren en iyi kaynaktr. 1674 ile 1729 arasndaki yllarn kaydedildii Samuel Sewall'n Diarysi (Gnce) hem canl hem de ilgi ekicidir. Sewall, Bradford ve Taylorda grdmz erken dnem New England yazarlarnn modeline uyar. ngilterede doan Sewall smrgeye kkken getirilmiti. Boston blgesine yerleti ve Harvarddan mezun olarak hukuksal, idari ve dinsel ilerde alt. Sewall New England smrgelerindeki ilk dnem Pritenlerin sk dinsel yaamndan daha sonraki, daha dnyevi Yankiler dnemindeki ticari zenginlie geii grecek kadar ge domutu. Samuel Pepysin ayn dnemdeki ngiliz gnlyle kyaslanan gncesinde farkna varmadan bu geii kaydetmitir. Pepysin gnl gibi Sewallnki de gnlk yaamnn ayrntl kaytlarn ierir ve Tanrya saygl ve iyi yaamak konusundaki abalarn yanstr. Flrt ettii bir kadna ald ekerleri not ettii gibi peruk takp atl araba kullanmak gibi soylu ve pahal eyler yapmas konusundaki tartmalarn da kaydetmitir. Mary Rowlandson (c. 1635-c. 1678) Bilinen en eski kadn dzyaz yazar, bir rahibin kars olan ve 1676daki bir Kzlderili katliamnda Kzlderililerin elinde geirdii 11 haftalk srenin hikayesini ak ve duygulu bir biimde anlatan Mary Rowlandsondur. Ayn John Williamsn The Redeemed Captive (Geri Alnan Tutsak, 1707) balkl bir katliamn ardndan Franszlar ve Kzlderililer tarafndan iki yl boyunca tutsak edilmesini anlatan kitab gibi, bu kitap da hi phe yok ki, Kzlderili kart duygular alevlendirdi. Kadnlarn rettii byle yazlar genellikle zel bir eitim gerektirmeyen, evcil hikayelerdir. Kadn edebiyatnn rahat gerekiliinden ve saduyulu espri anlayndan yararlandn syleyebiliriz; kukusuz, Sarah Kemble Knightn 1704'de yalnz bana ve korkusuzca Bostondan New Yorka ve tekrar geriye yapt gezinin Journali (Gnlk) (1825'de yazarn lmnden sonra yaynlanmtr) Priten yazlarn barok karmaklndan kurtulmutur. Cotton Mather (1663-1728) Bilgilik taslama konusunda usta olan Cotton Matherden sz etmeden New England smrge edebiyatn tamamlanm sayamayz. Massachusetts Baydeki drt kuaklk Mather hanedannn ncs olan Mather, New England hakknda 500den fazla kitap ve bror yazmtr. Matherin en iddial eseri olan 1702 tarihli Magnalia Christi Americana (Ecclesiastical History of New England) (New Englandn Dinsel Tarihi) bir dizi biyografi araclyla New England yerleimini ayrntl olarak tarihsel kayda geirir. Bu byk kitap Tanrnn kralln kurmak iin kutsal grevle el dememi topraklara gnderilen Pritenleri tantr. Yapsal olarak, bir dizi hikayeyle rnek oluturan Amerikal Azizlerin Hayatlarnn anlatmdr. Cokusu bir dereceye kadar azametli tavrlarn affettirir: Ben Avrupann yokluklarndan Amerikan sahillerine uarak Hristiyan dininin mucizelerini yazyorum. Roger Williams (c. 1603-1683)1660'li yllardan 1700 yllara geildiinde, hogr eilimini durdurmak iin ortaya konan tek tk, sert Priten abalara karn dinsel dogmatizm yava yava azald. Papaz Roger Williams din zerine grleri nedeniyle sknt ekti. Bir terzinin ngiltere doumlu olu olarak 1635te New Englandn insafsz knn ortasnda Massachusettsten kovuldu. Massachusetts Valisi John Winthrop tarafndan gizlice uyarldndan, Kzlderililerle yaayarak hayatta kalabildi; 1636da Rhode Islandda farkl dinlerden insanlara kucak aacak yeni bir smrge kurdu. ngilteredeki Cambridge niversitesinin bir mezunu olarak alan insanlara ve deiik grlere sempati beslemeye devam etti. Fikirleri onun zamannn ok nndeydi. mparatorluu ilk eletirenlerden biriydi ve Amerikan topraklarnn Kzlderililere ait olmasndan tr Avrupal krallarn Amerikada toprak datmaya haklar olmad konusunda srarlyd. Williams ayn zamanda kilise ve devletin ayrlmasndan yanayd bugn hala Amerikada temel bir ilkedir. Hukuk mahkemelerinin dinsel nedenlerle insanlar cezalandrma gcne sahip olmamas gerektiini savundu kat New England teokrasilerinin temelini zayflatan bir gr. Eitlik ve demokrasiye inanan birisi olarak Kzlderililerin mr boyu dostu oldu. Williamsn ok sayda kitaplarnn arasnda Kzlderili dillerinin ilk hazr cmle kitab da vardr: A Key Into the Languages of America (Amerikan Dilleri iin bir Anahtar, 1643). Kitap, ayn zamanda, kabileler arasnda yaarken geirdii zaman temel alarak Kzlderili yaantsn gz alc bir biimde anlatan olgunlamam bir etnorafyadr. Her blm, yemek yemek ve yemek zaman gibi bir konuya ayrlmtr. Bu konuyla ilikili olan Kzlderili kelimeleri ve cmleleri yorumlarla, ksa fkralarla ve bir iirle birlikte sunulmutur. lk blmn sonu yledir:If nature's sons, both wild and tame,Humane and courteous be,How ill becomes it sons of GodTo want humanity. Elence ile ilgili kelimeleri ieren blmde, yle der: Garip bir gerektir ki, insan kendilerine Hristiyan diyen binlercesinin yerine bu barbarlarn arasnda daha ok elence bulacaktr.Williamsn hayat esiz bir ilham kayna oldu. ngilteredeki kanl Sava srasnda gerekletirdii bir ziyaret srasnda buz gibi New Englandda nasl hayatta kaldndan ilham alarak, kmr tedariki kesilince Londrann fakirlerine k boyunca odun tatt. Dinsel hogrnn sadece farkl Hristiyan mezhepleri iin deil, Hristiyan olmayanlar iinde korunmas gerektii zerine canl makaleler yazd. The Bloody Tenet of Persecution for Cause of Conscience (Vicdan Nedeniyle Kanl Zulm Gr, 1644) adl eserinde yle yazd: Bu Tanrnn hem istei hem de emridir en Pagan, Musevi, Trk veya Hristiyan kart vicdan hrriyeti ve tapnma iin her ulustan herkese izin verilmesi . . . Cana yakn ve insanca Kzlderililerin yannda yaarken edindii kltrler aras deneyimler hi kukusuz onun bilgeliini oluturdu. Smrgelerde etkileim iki ynlyd. rnein, John Eliot ncili Narragansett diline evirdi. Baz Kzlderililer Hristiyanl setiler. Bugn bile, Yerli Amerikan kilisesi Hristiyanlk ve Kzlderililerin geleneksel inanlarnn bir karmdr. Amerikan smrgelerinde yava yava ortaya kan hogr ve dinsel zgrlk ruhunun temeli Quakerlarn memleketi olan Rhode Island ve Pennsylvaniada atlmt. nsancl ve hogrl olan Quakerlar, ya da bilinen adlaryla Dostlar bireyin vicdannn kutsallnn sosyal dzen ve ahlakn kayna olduuna inanrlard. Quakerlarn evrensel sevgi ve kardelie olan temel inanlar onlar son derece demokratik yapt ve dogmatik dinsel otoriteye kar ktlar. Etkilerinden korkan kat Massachusetts tarafndan srlen Quakerlar, William Pennin liderliinde 1681de Pennsylvania adl ok baarl bir smrge kurdular. John Woolman (1720-1772)En tannm Quaker eseri John Woolmann yazd uzun Journal (Gnlk, 1774) dir. Bu gnlnde i dnyasn saf, yrekten ve ok tatl bir slupla kaydetmi ve bu bir ok Amerikan ve ngiliz yazarn beenisini kazanmtr. Bu olaanst adam ehirdeki rahat evini brakarak onlardan bir eyler renebilmek ve fikirlerini paylamak iin vahi i ksmlarda Kzlderililerle yaamaya gitti. Basite ifade ettii arzusu yaamlarn ve iinde yaadklar ruhu hissetmek ve anlamak idi. Woolmann adalet-sever ruhu doal olarak sosyal eletiriye dner: Grdm ki bir ok beyaz insan Kzlderililere rom satyor. Ben bunun ok byk bir ktlk olduunu dnyorum. Woolman ayn zamanda ilk klelik kart yazarlardan biriydi. 1754 ve 1762de iki denemesi yaymland: Zencilere Sahip olmak zerine Baz Dnceler. Ateli bir insaniyetperver olarak adaletsiz olduunu dnd yetkililer ve kanunlar karsnda pasif boyun eme yolunu semiti ve bu yntemiyle kuaklar sonra Henry David Thoreau'nun tannm denemesi Civil Disobediencea (Sivil taatsizlik, 1849) nclk etmiti. Jonathan Edwards (1703-1758) John Woolmann antitezi tannm Quaker'dan sadece 17 yl nce domu olan Jonathan Edwards idi. Woolman ok az eitim almt; Edwards ok eitimliydi. Woolman kendi i nn peinden gitti, Edwards kendini kanunlara ve otoriteye adamt. Her iki erkek de iyi yazarlard ama smrgelerdeki dinsel deneyimin iki ters ucunu temsil ediyorlard. Edwards ekillendiren ar grev duygusu, onu evresinde ortaya kan liberalizm gleri karsnda kat ve karanlk Kalvinizmi korumaya yneltti. Sinners in the Hands of an Angry God (Kzgn Tanrnn Elindeki Gnahkarlar, 1741) balkl korkutucu ve gl vaaz onun en tannm eseriydi. [I]f God should let you go, you would immediately sink, and sinfully descend, and plunge into the bottomless gulf. . . . The God that holds you over the pit of hell, much as one holds a spider or some loathsome insect over the fire, abhors you, and is dreadfully provoked. . . . he looks upon you as worthy of nothing else but to be cast into the bottomless gulf. Edwardsn vaazlar ok gl bir etkiye sahipti ve btn katlanlar isterik alama krizlerine srklyordu. Ancak, uzun vadede, rkn sertlikleri insanlar Edwardsn kahramanca savunduu Kalvinizmden uzaklatrd. Edwardsn dogmatik, ortaa vaazlar huzurlu ve refah iinde yaayan 18inci yzyl smrgecilerine artk uymuyordu. Edwardsdan sonra taze, liberal hogr akmlar glendi. GNEY VE ORTADAK KOLONLERDE EDEBYATDevrim ncesi gneyin edebiyat soylu ve dnyeviydi, gney plantasyonlarnn gl sosyal ve ekonomik sistemlerini yanstrd. lk ngiliz gmenleri dinsel zgrlk iin deil ekonomik frsatlar iin gneydeki smrgelere ynelmilerdi. Her ne kadar bir ok gneyli klelerinden ok da fazla iyi yaayamayan fakir iftiler ve ticaretle uraan insanlar olsalar da, gneyli okumu st tabaka, klelikle salanabilen, soylu ve topraklar olan efendilerin oluturduu klasik, Eski Dnya idealleri tarafndan ekillendirilmiti. Bu gelenekler zengin gneylileri bedenleriyle almaktan kurtard, onlara bo vakit salad ve Amerika'nn ssz ve bo topraklarnn ortasnda soylu bir yaant kurma ryasn gerek kld. Pritenlerin ok almaya, eitime ve ciddiyete verdikleri neme ok az rastlanyordu bunun yerine daha ok at binme ve avlanma gibi zevkler ne kt. Kilise, vicdann ayrntl bir biimde incelenecei bir forum olmak yerine, soylu sosyal yaamn merkeziydi. William Byrd (1674-1744) Gneyin kltr doal olarak kibar beylerin idealleri etrafnda geliti. iftlik ynetmek konusunda klasik Yunan okumaktaki baarsn tekrarlayabilen Rnesans adam olarak feodal bir lordun gcne sahipti. William Byrd ngiliz arkada Orrery Kontu Charles Boylea 1726'da yazd tannm mektubunda Westover adl iftliindeki kibar yaam tarzn anlatr:Temiz havann avantajlarnn yan sra, masraf yapmadan her trl ihtiyacmz karlayabiliyoruz (elbette iftlii olan bizleri kastediyorum). Benim byk bir ailem var ve kapm herkese ak, yine de hi denecek faturam yok ve iki buuk ilin hi bozulmadan birka ay cebimde kalabiliyor. Atalarmdan biri gibi benim de kendi koyun ve srlarm, erkek ve kadn klelerim, ve hizmetkarlarm arasnda her trl alveri var, yle ki lahi Takdir dnda hibir eye dayanmadan yayorum. . . William Byrd Gney smrgelerinin soylularnn ruh dnyasna rnek oluturur. Kendisine kalan 1040 hektar 7160 hektara genileten Byrd, tacir, tccar ve iftiydi. 3600 kitaplk ktphanesi gneyin en byyd. Canl bir zekayla domutu ve babas onu ngiltere ve Hollandadaki iyi okullara yollayarak daha da gelitirdi. Fransz Saray'n ziyaret etti, Royal Society yesi oldu ve bata William Wycherley ve William Congreve olmak zere gnnnnde gelen baz ngiliz yazarlaryla dost oldu.Londra gnlkleri New England Pritenlerinin tam tersi olup, k akam yemekleri, parlak partiler, kadnlarla doludur ve kendini ve ruhunu aramaya ok yer verilmemitir. Gnmzde Byrd canl tarzyla History of the Dividing Line (kiye Ayran izginin Tarihi) adl eseriyle tannr. Bu, 1729da yapt, amac komu smrgeler Virginia ve Kuzey Carolina arasndaki onlar ayran izgiyi incelemek olan, birka hafta sren ve 960 kilometre ieri doru giden, bir gezinin gnlyd. Geni ve bombo arazi, Kzlderililer, yar vahi beyazlar, vahi hayvanlar, ve her eit zorluun bu medeni ve kibar adam zerinde yaratt izlenimler eine az rastlanr derecede Amerikal ve ok gneyli bir kitap oluturur. lk Virginia smrgecilerinle dalga geer; yz kadar adam, ou iyi ailelerin yz karas, ve fkralar anlatr: Jamestownda: gerek ngilizler gibi, 50 sterlinden daha fazla etmeyen bir kilise ve 500 tutan bir meyhane ina ettiler. Byrdin yazlar gneylilerin maddi dnyaya duyduklar aklc ilginin ok iyi bir rneidir: Toprak, Kzlderililer, bitkiler, hayvanlar ve gmenler. . . . Robert Beverley (c. 1673-1722)Bir baka zengin ifti ve The History and Present State of Virginia (Tarih ve imdiki Virginia Eyalet, 1705, 1722) adl eserin yazar olan Robert Beverley, Virginia smrgesinin tarihini insancl ve canl bir biimde anlatr. Byrd gibi, o da Kzlderililere hayrand ve Virginia ile ilgili garip Avrupa inanlarna rnein Oraya giden herkes siyahlayor -- dikkat ekti. Gneylilerin bugn de yaattklar bir zellik olan byk misafirperverliklerine iaret etti. nsana ait kusurlara veya lgnlklara ironi, alay veya espri ile saldrlan gln talamalara smrgelemi gneyde sk sk rastlanr. Bir grup kzgn gmen, Georgiann hayrsever kurucusu General James Oglethorpeu A True and Historical Narrative of the Colony of Georgia (Georgia Smrgesinin Gerek ve Tarihsel Hikayesi, 1741) balkl hikayesinde hicvettiler. Onlar ylesine fakir ve ar alm hale getirerek alakgnll olmalarn salad ve daha fazla hrsl olmann getirecei endielerden saknd iin generale szde teekkr ettiler. The Sotweed Factor adl kaba ve satirik iir, Maryland smrgesini hicveder. Ebenezer Cook adl bir ngiliz olan yazar, ttn tccar olmay denemi ama baarl olamamt. Cook smrgenin kaba ynlerini aklam ve smrgecileri onu kandrmakla sulamt. iir abartlm bir lanetle biter: "May wrath divine then lay those regions waste / Where no man's faithful nor a woman chaste. " Genelde smrgelemi Gney, hafif dnyevi, bilgili ve gereki edebiyat gelenei ile ilikilendirilebilir. ngilizlerin edebi yntemlerini taklit eden gneyliler Yeni Dnya'nn belirgin artlarn esprili, doru gzlemleyerek yaratclkta ok st seviyeye ulatlar. Olaudah Equiano (Gustavus Vassa) (c. 1745- c. 1797)Olaudah Equiano ve Jupiter Hammon gibi nemli siyah yazarlar smrge dneminde ortaya ktlar. Nijerden (Bat Afrika) bir Ibo olan Equiano, The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano, or Gustavus Vassa, the African (Afrikal Olaudah Equiano, ya da Gustavus Vassann Yaamnn lgin Hikayesi) (1789) adl otobiyografisi ile Amerikada otobiyografi yazan ilk siyaht. Kle hikayeleri tarznn ilk rneklerinden biri olan kitapta, Equiano ana vatann ve yakalanarak West Indiesde esir edilmesinin korkun ve zalim hikayesini anlatr. Hristiyanl seen Equiano, Hristiyanlar tarafndan kendisine uygulanan Hristiyanlk-d zalim davranlar dokunakl bir ekilde anlatr bu duygu bir ok Afrikal-Amerikal tarafndan gelecek yzyllarda hep dile getirilecektir. Jupiter Hammon (c. 1720- c. 1800)Long Island, New Yorkta bir kle olan siyah Amerikal air Jupiter Hammon, dinsel iirlerinin yan sra An Address to the Negroes of the State of New York (New York Eyaleti Zencileri iin Sylev, 1787) adl konumasyla hatrlanr. Bu sylevinde klelerin ocuklarnn miras yoluyla kle olmalar yerine zgr braklmalarn savundu. An Evening Thought (Bir Akam Dncesi) adl iiri siyah bir erkek tarafndan Amerikada yaymlanan ilk iirdi.

2. BLM

Demokratk Kkler ve Devrmc Yazarlar : 1776-1820 Britanya karsnda ok byk arpmalara sahne olmu Amerikan Devrimi (1775-1783) smrge gcne kar verilen ilk ada kurtulu savayd.O zamanlar Amerikan bamszlnn zaferi bir ok kimse iin Amerikann ve insanlarnn ileride byk bir lke olacann ilahi bir iaretiydi.Askeri zafer byk ve yeni bir edebiyat iin milliyeti umutlar krkledi.Yine de, olaanst politik yazlar dnda, Devrim srasnda veya sonrasnda dikkat eken ok az eser ortaya kt. Amerikan kitaplar ngilterede sert bir ekilde eletiriliyordu.Amerikallar ngiliz edebi modellerine olan ar ballklarnn zlerek farkndaydlar.Yerli edebiyat araylar ulusal bir tutkuya dnt.1816da bir Amerikan dergisinin editrnn yazd gibi: Bamllk rezillikle ykl bir d durumudur, ve yabanc bir aklabizim retebileceimiz eyler iin baml olmak, kaytszlk suuna aptalln zayfln da eklemektir. Kltrel devrimler, askeri devrimlerden farkl olarak baarl bir biimde zorla kabul ettirilemezler.Paylalm deneyim toprandan yetimelidirler.Devrimler toplumun kalbinin ifadesidir; yava yava yeni duyarllklardan ve deneyim zenginliinden ortaya karlar.Amerikann kltrel bamszln kazanarak Amerikan yazarlarnn Washington Irving, James Fenimore Cooper, Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau, Herman Melville, Nathaniel Hawthorne, Edgar Allan Poe, Walt Whitman, ve Emily Dickinson gibi ilk byk kuan ortaya karabilmesi iin 50 yllk bir tarih birikimi gerekecekti.Amerika'nn edebi zgrl ngiltere ile sregelen bir zdeleme, ngiliz veya klasik edebiyat modellerinin ar taklidi, ve yayncla engel olan zor ekonomik ve politik koullar nedeniyle yavalad. Devrimci yazarlar, samimi milliyetiliklerine karn, mecburiyetten tr sklgandlar ve Amerikan duyarllklarnda hibir zaman kklerini bulamyorlard.Devrimci kuaa ait smrge yazarlar ngiliz domular, ngiliz vatanda olarak olgunlamlar, ve ngiliz dnce tarzn ve giyimde ngiliz modasn ve davranlarn gelitirmilerdi.Btn dostlar gibi, anne babalar ve dedeleri de ngilizdi (ya da Avrupal).Buna ek olarak, edebi modalar konusunda Amerikan bilinlilii hala ngilizlerin gerisinde kalyordu ve bu zaman fark Amerikan kopyacln daha arttrd.ngilizlerin Joseph Addison, Richard Steele, Jonathan Swift, Alexander Pope, Oliver Goldsmith, ve Samuel Johnson gibi neoklasik yazarlar ngilteredeki nlerinden elli yl sonra, Amerikada hala cokuyla taklit ediliyordu. stelik, yeni bir ulus yaratmann gl zorluklar, yetenekli ve eitimli insanlar politika, hukuk ve diplomasi alanlarna ekiyordu.Bu uralar an, eref, ve parasal adan gven salyordu. Dier yandan, yazmak para getirmiyordu. Artk ngiltereden ayrlm ilk Amerikan yazarlarnn yaynclar, izleyicileri ve yeterli hukuksal gvenceleri yoktu. Redaksiyon yardm, datm ve reklam gelimemiti. 1825e kadar, bir ok Amerikal yazar eserlerinin yaynlanmas iin yaynclara para dedi. Akas, sadece Washington Irving ve New Yorktaki Knickerbocker grubu, ve Hartford Wits olarak tannan bir grup Connecticut airi gibi, bo zaman olanlar ve kendi geliriyle geinebilecek kadar zengin olanlar yazmaya olan ilgilerini srdrebiliyordu. Bunun tek istisnas olan Benjamin Franklin, fakir bir aileden gelmesine karn, i olarak basmc olduundan kendi eserlerini basabiliyordu. Charles Brockden Brown daha tipikti.Bir ka ilgin Gotik romansn yazar olarak Brown yazdklarndan kazandklaryla yaamaya alan ilk Amerikan yazaryd. Ancak ksa yaants fakirlik iinde son buldu. zleyici olmamas bir baka sorundu. Amerikadaki kk ve okumu izleyici grubu, biraz da daha nceki smrgelerin yneticilerine gsterdii abartlm saygdan dolay, tannm Avrupal yazarlar istiyordu. Amerikan eserlerinin dk seviyesi dnldnde, ngiliz eserlerinin tercih edilmesi tamamen anlalmaz deildi, ama bu durum Amerikan yazarlarnn izleyicisiz kalmasna neden olarak durumun daha da ktlemesine neden oluyordu. Sadece gazetecilik parasal adan kazan salyordu, ama izleyicilerin ounluu uzun ve deneyimsel eserler yerine hafif ve kolay iirler ve ksa denemeler istiyordu. Edebiyattaki durgunluun en ak nedeni belki de yeterli telif hakk yasalarnn olmamasyd. ngilizlerin en ok satan eserlerini korsan bask yapan Amerikal yaynclar, bilinmeyen bir malzeme iin Amerikal yazarlara para demek istemiyordu. Yabanc kitaplarn yetki alnmadan yeniden baslmas nceleri smrgeler iin bir hizmet olduu kadar, klasik eserleri ve Avrupann iyi kitaplarn Amerikan halkn eitmek iin basan Franklin gibi yaynclar iin kazan kayna olarak grlyordu. Amerika'nn her yanndaki basmclar onun izinden yrdler.Korsancln ok mthi rnekleri vard.nemli bir Amerikan yayncs olan Matthew Carey, ciltlenmemi sayfalar veya prova kopyalarn Amerikaya bir ayda ulaabilen hzl gemilerle kendine yollamas iin bir eit edebi casus olan Londra'l bir aracya para dyordu. Careyin adamlar denize alarak limana gelen gemiyi karlar ve kitab blmlere ayrarak 24 saat boyunca vardiyal alan dizmenler kullanarak korsan kitaplarn basmn hzlandrrlard. Byle bir korsan ngiliz kitab bir gnde yeniden baslabilir, ve neredeyse ngilteredeki kadar abuk bir biimde Amerikan kitaplarndaki raflarda sata sunulabilirdi. thal edilmi ve yetkili basklar daha pahal olduundan, korsan basklarla rekabet edemez ve telif hakk konusu Amerikal yazarlarn yan sra Sir Walter Scott ve Charles Dickens gibi yabanc yazarlara da zarar verirdi.Hi deilse yabanc yazarlara asl yaynclar tarafndan deme yaplmt ve zaten tannmlard. James Fenimore Cooper gibi Amerikallar yeterli deme alamadklar gibi eserlerinin burunlarnn dibinde baslan korsan kopyalarna da katlanmak zorundaydlar. Coopern ilk baarl kitab olan The Spy (Casus, 1821), piyasaya kmasn izleyen bir ay iinde drt ayr basmc tarafndan korsan basklar yapld. 1790da yrrle giren ve baslcla izin veren telif haklar yasasnn milliyeti amalarla hazrlanm olmas ironikti. Daha sonra bir Amerikan szl hazrlayacak olan byk szlk Noah Webster tarafndan kaleme alnan yasa, sadece Amerikan yazarlarnn eserlerini koruyordu; ngilizlerin kendi balarnn aresine bakmalar gerektii dnlmt. Yasann kt olmasna ramen, ilk yaynclarn hi biri deimesini istemiyorlard; nk bu yasa onlar iin karl olmutu. Korsanlk devrimci Amerikan yazarlarnn ilk kuan a brakt; bir sonraki kuan deerli saylabilecek ok daha az eser yarattna amamalyz. Korsanln en yksee ulat yl olan 1815, Amerikan yaznnn en alt noktasna karlktr. Yine de, yeni lkenin ilk 50 ylndaki ucuz ve bol korsan kitaplar ve klasikler Amerikallar eitti. Onlarn arasndan, 1825 dolaylarnda ortaya kan ilk byk yazarlar da vard. AMERKA'NIN AYDINLANMASI 18inci yzyl Amerikan Aydnlanmas, geleneklerden ok aklcln, sorgulanamayan dinsel dogmalar yerine bilimsel aratrmann ve monari yerine temsilci ynetimin vurguland bir akmdr.Aydnlanma dnrleri ve yazarlar insann doal haklar olarak grdkleri adalet, zgrlk ve eitlik ideallerine balydlar. Benjamin Franklin (1706-1790) sko felsefeci David Humen Amerikann ilk byk edebiyat adam dedii Benjamin Franklin, insancl aklclk idealine balyd.Pratik ama idealist, ok alkan ve ok baarl olan Franklin, yaantsnn ilk dnemlerini tannm Autobiographysinde (Otobiyografi) anlatt.Yazar, basmc, yaync, bilim adam, hayrsever ve diplomat olan Franklin, zamannn en tannm ve sayg gren kiisiydi.rnek oluturarak liberallemesine katkda bulunduu Amerika'nn, soylu bir dnemde domu fakir bir demokrat olarak kendi kendini yaratm ilk byk insanyd. Franklin ikinci kuak gmendi. Priten olan babas, mum yapmcsyd ve 1683te ngiltereden Boston, Massachusettse gelmiti. Franklinin yaam Aydnlanma akmnn yetenekli bir bireyi nasl etkiledii konusunda bir ok bakmdan iyi bir rnektir.Kendi kendini eitmi ama John Locke, Lord Shaftesbury, Joseph Addisonve dier Aydnlanma yazarlarn iyi okumu olan Franklin, onlardan kendi yaamnda akln kullanmay ve ideallerini bastrmaya balayan geleneklerden, zellikle modas gemi Priten geleneinden kopmay rendi. Franklin, henz genken, kendi kendine yabanc diller rendi, bol bol okudu ve halk iin yazmay denedi.Franklin Bostondan Philadelphia, Pennsylvaniaya tand zaman genellikle st snfta grlen bir eitime sahipti.Ayn zamanda Pritenlikten gelen ok ve dikkatli almak, srekli olarak kendini eletirmek ve kendini daha iyi yapmak arzusu da vard.Bu zellikleri onu zenginlie, saygnla ve erefli bir yaama gtrd. Hibir zaman bencil olmayan Franklin, dier basit insanlarn da baarl olmalarna yardm amacyla kendi grlerini paylamak iin tipik bir Amerikan tarz balatt kendi kendine yetme kitab. Franklinin 1732 balayarak uzun yllar boyunca baslan Poor Richards Almanac (Zavall Richardn Almana) onu zengin bir insan yapt ve btn smrgelerde tannmasn salad. Yararl cesaretlendirmeler, tler ve gereklere ait bilgiler ieren bu yllk kitapta, yal Peder Abraham ve Zavall Richard gibi elenceli karakterler okuyucuya zl ve unutulmaz szlerle akl verirler.nce almanakta kan Zenginlie Giden Yolda, beyaz sal basit temiz yal bir adam olan Peder Abraham biraz da olsa Zavall Richarddan alntlar yapar.Aklllara bir Kelime yeter der, Tanr kendilerine yardm edenlere yardm eder.Erken yatan, erken kalkar, zengin, salkl ve akll olur.Zavall Richard psikologdur (alkanlk Bor der, mitsizlik arttrr.) ve daima ok almay tler (zenli alma yi ans dourur.). Tembel olmamay tler, nk Bugn bir, yarn iki olur.Bazen dncesini aklamak iin anekdotlar kullanr: Biraz hmal ok byk Ktlkleri yaratabilir. . . Bir ivi iin Naldan oldu; Nal iin Attan oldu; ve At iin Svariden oldu, nk Dman onu ele geirdi ve ldrd, bunlarn hepsi Bir At Nal ivisine nem vermemekten oldu.Franklin ahlakla ilgili bir konuyu ksaca anlatmakta ustayd: Bir kt alkanla verilen, iki ocuk yetitirirdi. Kk bir sznt byk bir gemiyi batrr.Aptallar Ziyafetleri hazrlar, ve akll Adamlar onlar yer.Franklinin Autobiographysinin baz blmleri yine bir kendi kendine yetme kitabdr. Oluna t vermek amacyla yazlan bu kitap sadece ilk yllar kapsar.En tannm blm kendini gelitirme konusundaki bilimsel plandr.Franklin 13 tane erdem listeler: ll olmak, sessizlik, dzen, kararllk, tutumluluk, alkanlk, samimiyet, adalet, lmllk, temizlik, skunet, iffet ve alakgnlllk.Her birinin ayrntlarn bir zdeyile aklar; rnein, ll olmak iin kulland zdeyi: Arlancaya kadar yemeyin. Uuncaya kadar imeyin.Pragmatik bir bilim adam olan Franklin, mkemmellik fikrini denek olarak kendini kullanarak denedi.Franklin, iyi alkanlklar yerletirmek iin yeniden kullanlabilir takvimli bir kayt defteri icat etti.Her hafta bir erdem zerinde alarak, baarsz olduu her sefer bunu deftere siyah bir noktayla kaydetti.Teorisi psikolojik davranl nclerken, sistematik kayt yntemi ise zamanmzdaki davran gelitirmesinin ncs oldu.Kendini gelitirme projesi Pritenlerin ahlaksal adan kendini-inceleme alkanln Aydnlanma akmnn olgunluk inancyla kaynatrmtr. Franklin daha banda fikirlerini gelitirmenin en iyi yolunun yazmak olduunu grd ve bu nedenle akc ve ho dzyaz slubunubelli bir sona ulamak iin deil de, bir ara olarak kullanmak iin bilinli olarak kusursuzlatrd.Bilgili kimselerle yazn.Baya kimselerle syleyin. diye tledi.Bilim adam olarak, 1667 ylnda Royal Societynin (Kraliyet Bilim Akademisi): kapal, plak, doal konuma biimi; olumlu ifadeler, berrak bir akl, doal bir yumuaklk, matematiksel sadelie olabildiince yakn olmak dne uydu. Zenginliine ve nne karn, Franklin demokratik duyarln hi yitirmedi.A.B.D. Aayasas'nn taslann hazrland 1787 kongresinde nemli rol oynad.Daha sonraki yllarda klelik kart bir dernein bakan oldu.Son abalarndan biri genel halk eitimini yaygnlatrmakt. Hector St.John de Crveoeur (1735-1813) Aydnlanma'nn bir dier ismi Hector St. John de Crvecoeurdr.Onun Letters from an American Farmer (Bir Amerikan iftisinden Mektuplar, 1782) adl eseri Avrupallara Amerikadaki bar, zenginlik ve gurur frsatlar hakknda ok parlak bir fikir vermitir. Ne Amerikal ne de ifti olan Crvecoeur, bir Fransz soylusuydu ve Devrim'den nce New York ehrinin dnda bir plantasyonu vard.Crvecoeur yazd 12 mektupta Amerikay tarmsal bir cennet olarak anlatyor ve smrgeleri almalar, hogrleri ve artan zenginlikleri asndan heyecanla vyordu.Bu gr gnmze kadar Thomas Jefferson, Ralph Waldo Emerson ve bir ok dier yazara ilham kayna olmutur. Crvecoeur Amerika ve Amerikan kiilii zerine dnlm fikirler reten ilk Avrupal ve Amerika'nn eritme potas (melting pot) imgesini kullanan ilk yazard. POLTK BRORLER Thomas Paine (1737-1809) Devrim edebiyatnn tutkusu o gnn en sevilen politik edebiyat biimi olan brorlerde grlr.Devrim srasnda 2000den fazla bror baslmt.Bu brorler yurtseverleri heyecanlandryor, kral taraftarlarn ise korkutuyordu. Dinleyicileri heyecanlandrmak iin halk arasnda yksek sesle okunduklarndan, oyunlarn yerini tutuyordu.Amerikan askerleri karargahlarnda bunlar yksek sesle okur; ngiliz Kral yanllar ise halk arasnda ak havada yaklan atelere atard. Thomas Painein Common Sense (Saduyu) balkl bror basldktan sonraki ilk ay iinde 100,000 kopya satt.Bu gn bile heyecan vericidir.Paine Amerika'nn hedefi byk lde insanln hedefidir derken Amerika Birleik Devletleri'inde henz gl olan Amerikan fevkaladelii fikrini dile getiriyordu.Temelde Amerika demokratik bir deneyim olduundan ve kuramsal olarak btn gmenlere ak olduundan, Amerikann kaderi genel anlamda insanln kaderini bastryordu. Demokrasilerde politik yazlar semenlerin ilgisini ekebilmek iin ak olmalydlar.Bilgili semenler iin ise bir ok kurucu tarafndan genel eitim neriliyordu.Basit ama canl edebiyat hayatnn bir gstergesi de gazetelerin oalmasyd. Amerikada Devrim srasndadnyann geri kalan yerlerinden daha fazla gazete okunuyordu.Gler ayn zamanda basit bir slubu zorunlu klyordu.Yeni gelenler iin, ngilizcenin yabanc dil olduu durumlarda ise basitlik ve aklk artt. Thomas Jeffersonun Bamszlk Bildirgesi'nin orijinal tasla ak ve mantklyd ama komitenin yapt deiiklikler onu daha da basitletirdi.Anayasay desteklemek iin yazlan The Federalist Papers (Federalist Yazlar), demokratik bir ulusta tartlabilecek kadar akc ve mantksal fikirlerdi. NEOKLASZM: DESTAN, ALAYCI DESTAN VE TALAMA Ne yazk ki, edebi yaz politik yaz kadar basit ve dorudan deildi.Eitimli birok yazar iir yazmaya alrken zarif neoklasizmin tuzana dyordu. zellikle destan lmcl bir cazibe tayordu.Amerika'nn edebi yurtseverleri byk Amerikan Devrimi'nin sonunda uzun, dramatik anlatml, ar dili olan ve efsanevi kahramanlarn baarlarn anlatan destanda kendini ifade edeceinden emindi.Hartford Witsolarak adlandran bir grup yazardan biri olan Timothy Dwight (1752- 1817) buna bir rnektir.Sonunda Yale niversitesi rektr olan Dwight, Conquest of Canaan (Canaann Fethi, 1785), adl destann ncildeki hikayelerden biri olan Joshuann Vaat Edilmi Topraklar ele geirmek iin verdii mcadeleden yola karak yazmtr.Dwight, yapt alegoride Joshuann yerine daha sonra Amerika Birleik Devletleri'nin ilk Bakan olacak olan Amerikan ordusu komutan General Washingtonu koymu, destannn biimi iin Alexander Popeun Homerin evirisinde kulland ift msra biimini almtr.Dwightn destan iddial olduu kadar skcyd.ngiliz eletirmen onu yerden yere vurdular; Dwightn John Trumbull (1750-1831) gibi dostlar bile ilgisiz kaldlar.Ar duygusal sava sahnelerinde o kadar ok gk grlts ve imek vard ki, Trumbull destann yannda paratonerler verilmesini nerdi. Talama zellii tayan iirlerin daha ciddi konulu iirlere gre daha ok tutulmas hi de artc deildi.Alayc destan tarz Amerikan airlerini kendi doal seslerini kullanmak ynnde cesaretlendirdi.ngiliz airler gibi Yunan airi Homer ve Romal air Virgil gibi gsterii ve bilinen yurtsever duygular ve kiiliksiz allm iirsel sfatlarn tuzana dmekten kurtuldular. John Trumbullun iyi huylu M'Fingal (1776-82) gibi alayc destanlarda stilize edilmi duygular ve allm kelime oyunlar iyi bir talamann silahdr ve devrimin iirilmi nutuklaryla dalga geilir.ngiliz air Samuel Butlern Hudibras rnek alarak yazlm bu alayc destanda Tory (muhafazakar) olan MFingal ile alay edilir.Aslmak zere olan sulularn anlatmnda grld gibi genellikle ok etkileyici bir dil kullanlmtr. No man e'er felt the halter drawWith good opinion of the law. M'Fingal 30 basky gemi, yarm asr boyunca tekrar tekrar baslm ve Amerikada olduu kadar ngilterede de beenilmitir. Politik konular ve sosyal sorunlar gnn en nemli konular olduu iin talamann Devrimci izleyicilerin beenisini kazanmas biraz da sosyal yorumlar ve eletiri iermesi nedeniyledir.Sahnelenen ilk Amerikan komedisi olan Royal Tylerin (1757-1826) yazd The Contrast (Kontrast, yapm yl 1787) bir Amerikan subay olan Albay Manly ile ngiliz taklitisi Dimple arasndaki kontrast esprili bir biimde sergiler.Elbette ki, Dimple gln duruma drlecektir.Oyundaki ilk Yanki karakteri olan Jonathan ile tanrz. Dier bir talama eser olan Modern Chivalry (ada valyelik) adl roman, Hugh Henry Brackenridge tarafndan para para 1792 ve 1815 yllar arasnda yaynlanm ve an arlklarn hicvetmitir.Amerika'nn bat snrnda (frontier) yetimi skoyal bir Gmen olan Brackenridge (1748- 1816), byk romann Don Kiotu rnek alarak yazmtr.Yzba Farrago ve aptal, kaba ama insancl olan hizmetkar Teague O'Regann bana gelen talihsizlikleri anlatr. AMERKAN DEVRMNN ARPhilip Freneau (1752-1832) Philip Freneau adl bir air, Avrupa Romantizmi'nin yeni akmlarn alarak Hartford Witsin taklitilii ve belirsiz evrenselliinden kat.Hem baarsnn hem de baarszlnn anahtar, tutkulu demokratik ruhunun inat yapsyla bir araya gelmesiydi. Yurtseverliklerinden kuku duyulmayacak olan Hartford Wits yeleri, eitimli snfn genel anlamda kltrel tutuculuunu yanstyorlard.Freneau bu eskiden kalma Tory tutumlarnn sregelmesine kar karak, Hartforddaki monari ve unvana bal stnlk yanls ve soylu, dnen grubun yazlarndan yaknmtr.Freneau her ne kadar iyi bir eitim alm olsa da ve klasikleri en az Hartford Wit yeleri kadar bilse de, liberal ve demokratik hedefleri vard. Huguenot (radikal Fransz Protestan) gemii ile Freneau, Devrimci Sava srasnda milis olarak savat.1780de yakalanarak ailesi salverilmesini salayana kadar iki ngiliz gemisinde esir tutuldu ve neredeyse lyordu. ngiliz Hapishane Gemisi balkl iiri dnyay kanla lekelemek isteyen ngilizlerin zalimliini sert bir ekilde knar.Bu iir ve aralarnda Eutaw Pnar, Amerikan zgrl, Politik bir Nakarat, Gece yars Konsltasyonu ve nc Georgeun Kendinle Konumas gibi dier devrimci eserleri onu Amerikan Devrimi'nin airi olarak nlendirdi. Freneau yaam boyunca demokratik hedeflerine hep dikkat ederek birka gnln editrln yapt.1791de Thomas Jefferson ona militan, Federalist-kart National Gazettei (Ulusal Gazete) kurmas iin yardm edince, Freneau Amerikann ilk gl, hararetli gazete editr oldu ve William Cullen Bryant, William Lloyd Garrison, ve H. L. Menckene nclk yapt. air ve editr olarak Freneau demokratik ideallerine bal kald.Ortalama okuyucu iin gazetelerde baslan sevilen iirleri dzenli olarak Amerikan konularn ele ald.Ttnn Erdemi gney ekonomisinin balca dayana olan bu yerli bitkiyi ele alrken, Rom Testisi erken Amerikan ticaretinin ok nemli bir sat rnn ve Yeni Dnya iin belli bal bir ihra rnn anlatr.Hatterasn Pilotu adl eserin yan sra arlatan doktorlar ve abartlm muhafazakar Protestanlar konusunda yazd iirlerde de ortak Amerikan karakterleri vard. Freneau gerek bir demokrasiye uygun doal ve halktan bir biim kullanyordu.Ama ayn zamanda ounlukla antolojilere giren ve ho kokulu bir yerel aly anmsatan Vahi Hanmeli The Wild Honeysuckle (1786) gibi eserlerinde rafine bir neoklasik lirisizme de ulaabiliyordu.1820lerde balayan Amerikan Rnesans'na kadar Amerikan iiri Freneaunun 40 sene nce ulat mertebeleri aamad. Daha sonraki edebi baarlar iin fazladan bir n hazrlk ilk yllarda yaplmt. Milliyetilik bir ok alanda yaynlara ilham kayna olarak Amerikan olan eylerin takdir edilmesine yol at. Noah Webster (1758-1843) Amerikan Dictionarynin (Szlk) yan sra okullar iin nemli birokuma ve yazma kitab hazrlad.Yllar boyunca okuma yazma kitab 100 milyon kopyadan fazla satt.Yenilenmi Webster szlkleri bugn hala standart olarak kullanlmaktadr.Referans kitab olarak bir dnm noktas olan Jedidiah Morseun yazd The American Geography (Amerikan Corafyas), engin ve byyen Amerikan topraklar hakknda bilgiyi yaygnlatryordu.Dnemin edebi olmasa da en ilgin olan yazlar Meriwether Lewis (1774-1809) ve Zebulon Pike (1779-1813) gibi, batya giden ncler ve kaiflerin gnlkleridir. Thomas Jeffersonun 1803te Napolyondan satn ald Kuzey Amerika ktasnn geni blm olan Louisiana Blgesi boyunca yaplan uzun yolculuklar anlatrlar. KURGUSAL EDEBYAT (ROMAN VE HKAYE) YAZARLARI Charles Brockden Brown, Washington Irving, ve James Fenimore Cooper gibi gnmzde de olduka tannan ilk nemli kurgusal edebiyat yazarlar Amerikan konular, tarihsel perspektifler, deiim temalar, ve nostaljik tonlar kullandlar.Yazlarnda bir ok dzyaz tarzn kullandlar, yeni biimler balattlar, ve edebiyattan para kazanarak yaamann yeni yollarn buldular.Onlar sayesinde Amerikan edebiyat Amerika Birleik Devletleri kadar darda da okunmaya ve beenilmeye baland. Charles Brockden Brown (1771-1810) lk profesyonel Amerikan yazar olan Charles Brockden Brown, ngiliz yazarlar olan Mrs. Radcliffe ve ngiliz William Godwinden esinlenmitir. (Radcliffe korkun Gotik romanlaryla tannmt; romanc ve sosyal reformcu olan Godwin, Frankenstein yazan ve ngiliz air Percy Bysshe Shelley ile evlenen Mary Shelleyin babasyd.)Fakirliin itmesiyle Brown iki ylda drt korku romann abucak kaleme ald: Wieland (1798), Arthur Mervyn (1799), Ormond (1799), ve Edgar Huntley (1799).Bu romanlarda Amerikan gotii tarzn gelitirdi.O gnlerin popler tarz olan Gotik romanda egzotik ve vahi ortamlar, rahatsz edici psikolojik derinlik ve bol korku vard.Romann sslemeleri arasnda ise yklm atolar veya manastrlar, hayaletler, gizemli srlar, korkutucu biimler, ve akl ve ruhsal gcyle hayatta kalabilen yalnz gen kzlar grlrd.Bu romanlarn, olsa olsa, insan ruhunun u noktalarnn derin aratrmalar, ok byk gerilim ve by belirtileri ierirdi.Eletirmenler Brownun Gotik duyarlnn yeni ulusun yetersiz sosyal kurumlar iin duyduu byk endieyi ifade ettiini sylerler. Brown fark edilebilen bir Amerikan ortam kulland.Fikir adam olarak, bilimsel teorileri dramatize etti, kurgu konusunda kiisel bir teori gelitirdi ve kiisel fakirliine ramen yksek edebi standartlar savundu.Eserleri, kusurlar da olsa, karanlk bir biimde gldr.Gittike artan bir biimde Edgar Allan Poe, Herman Melville, ve Nathaniel Hawthorne gibi romantik yazarlarn habercisi olarak grlr.D grnyle optimist olan Aydnlanma dneminin yeraltna ittii bilinalt korkular dile getirir. Washington Irving (1789-1859) New Yorkta ticaretle uraan varlkl bir ailenin 11 ocuunun en k olarak doan Washington Irving, Benjamin Franklin ve Nathaniel Hawthorne gibi Avrupaya kltrel ve diplomatik eli oldu.Yeteneine ramen, bir dizi rastlantsal olay yazarl meslek olarak nne karmasayd, mali adan karln alamamak yznden, belki de tam zamanl profesyonel bir yazar olamayacakt.Dostlar araclyla, Sketch Book (Skeler Kitab, 1819-1820) adl eserini ngiltere ve Amerikada ayn anda yaynlayarak, telif hakk ve her iki lkede demeler ald. Sketch Book Geoffrye Crayon (Geoffrye Crayonun [Irvingin takma ad] Skeler Kitab) adl eseri en iyi bilinen iki hikayesini ierir, Rip Van Winkle ve The Legend of Sleepy Hollow (Uykulu Kuytu Menkbesi).Ske uygun bir biimde Irvingin zarif, kibar ama grnte rahat tarzn, ve Crayon onun boyac ya da zengin, farkl tonlarn ve duygusal efektlerin yaratcs olarak yeteneini gsterir.Skeler kitabnda, Irving New York ehrinin kuzeyinde Hudson Nehri boyunca uzanan Catskills dalarn inanlmaz derecede gzel, sihirli bir blgeye dntrr. Amerikal okurlar Irvingin hayal rn olan Catskills tarihini minnetle kabul ederken onun bu hikayeleri bir Alman kaynandan adapte ettiini bilmiyorlard.Atlgan ve materyalist olan ilk yllarnda Irving Amerikaya ok ihtiyac olan bir ey sundu: yeni topraklarla iliki kurabilmenin yaratc yolu. Hi bir yazar topra insanlatrmak, onu bir isim ve yzle ve bir dizi efsane ile sslemek konusunda Irving kadar baarl olamad.20 yl uyuyan, uyandnda btn smrgelerin bamsz olduunu grenRip Van Winklen hikayesi sonunda halka maloldu.Sahneye uyarland, szl geleneklere girdi, ve yava yava kuaklar boyu Amerikallar tarafndan gerek amerikan efsanesi olarak kabul edildi. Henz oturmam yeni bir ulusun tarih duygusunu kefeden Irving, bunun tatmin edilmesine yardmc oldu.ok saydaki eseri, tarihe, yaayan, nefes alan, hayali bir yaam vererek onu yeniden yaratmak iin srekli bir aba olarak grlebilir. Konu olarak Amerikan tarihinin en dramatik ynlerini seti: Yeni Dnya'nn kefi, ilk bakan ve ulusal kahraman, batya al.lk eseri, grnte Diedrich Knickerbocker (bundan dolay Irvingin dostlar ve o zamann New York'lu yazarlar, Knickerbocker Ekol olarak bilinir) tarafndan yazlan Hollandann ynetimindeki New Yorkun tarihini satirik bir dille anlatan History of New York (New York Tarihi, 1809)dir. James Fenimore Cooper (1789-1851) Irving gibi James Fenimore Cooper da gemie ait duyular canlandrarak onlara yerel bir yaama alan ve isim verdi. Ancak Cooperda altn an gl mitini ve onun kaybndan tr duyulan strab buluruz. Irving ve ondan nceki ve sonraki dier Amerikal yazarlar efsaneleri, atolar ve byk temalar bulmak iin Avrupay tararken, Cooper Amerikann temel mitini yakalad: el dememi topraklar gibi sonsuzluu.Amerikan tarihi lmszln ihlaliydi; Amerikadaki Avrupa tarihi ise Cennet Bahesi'ndeki dn yeniden canlandrlmasyd. Doann dnml yaps sadece onu yok ederken ok ksa bir an grnmt:El dememi topraklar, yaklamakta olan nclerin nnde bir serap gibi kaybolarak, Amerikallarn gz nnde yok oldu.Bu, Coopern el dememi topraklarnn, yani smrgecileri batan itibaren cezbeden yeni cennetin ironik bir biimde yok ediliinin temel ve trajik anlatmdr. Kiisel deneyimi Coopera, el dememi topraklarn deiimi ve deniz ve farkl kltrlerden insanlar gibi dier konular hakknda canl bir biimde yazabilmesi iin olanak salad.Quaker bir ailenin olu olarak, orta New York eyaletinin ortasnda, her yerden uzak Otsego Glndeki (imdi Cooperstown) babasnn topraklarnda byd.Coopern ocukluunda ok sakin olan bu blge, bir zamanlar bir Kzlderili katliamna sahne olmutu.Gen Fenimore Cooper feodal saylabilecek bir ortamda byd.Babas Yarg Cooper, toprak sahibi ve liderdi.Cooper ocukken Otsego Gl'nde batya giden ncleri ve Kzlderilileri grd; daha sonraki yaamnda cesur beyaz yerleimciler zorla topraklarna girdiler. Coopern tannm edebi karakteri Natty Bumppo, onun batya giden nclerin beyefendi, Jeffersona zg doal soylu olmas konusundaki hayalini temsil eder.Cooper 1823te The Pioneersde (Batya Giden ncler) Bumppoyu kefetmeye balad.Natty Amerikan edebiyatnda tannm ilk batya giden ncdr ve saysz kovboy ve ormanda yaayan kahramann edebi adan selefi olmutur.Natty koruduu toplumdan daha iyi olan, idealletirilmi ve drst bireyci bir karakterdir.Fakir ve tek bana ama saf biri olarak, ahlaka uygun deerler iin mihenk tadr ve Herman Melvillein Billy Budd ve Mark Twainin Huck Finninin ncsdr. Cooper gibi Quaker olan Daniel Boone adl Amerikan ncsnn gerek hayatna dayanan ve Boone gibi nemli bir ormanc olan Natty Bumppo, bir Kzlderili kabile tarafndan evlat edinilmi sakin bir adamd.Hem Boone, hem de kurgusal Bumppo doaya ve zgrle aktlar.Her ikisi de insan eli dememi topraklarda rehberlik ettikleri ve gittike yaklaan yerleimcilerden kaabilmek iin srekli batya hareket ettiler ve yaamlar srasnda efsaneletiler.Natty ayn zamanda iffetli, yce gnll ve dini duygulara ok derinden nem veren bir kiiydi; Amerikann bakir ormanlarna ve kayalk toprana aktarlm Ortaa aklarndaki Hristiyan valyeydi. Leather-Stocking Tales (Deri-orap Hikayeleri) olarak bilinen bu be roman birbirine balan unsur Natty Bumpponun yaamdr.Coopern en nemli baars olan bu romanlar, Kuzey Amerika ktasnn ortam, Kzlderili kabilelerinin karakterleri, ve byk savalarn ve batya gn sosyal arka plan oluturduu byk ve dzyaz tarznda bir destan olutururlar. Bu romanlar bat snr Amerika'sn 1740 ylndan 1804 ylna kadar canlandrrlar. Coopern romanlar birbirini izleyen dalgalar halindeki bat snr yerleimlerini anlatr: El dememi topraklara nce Kzlderililerin yerlemesi; ilk beyazlarn keif kolu, asker, tccar ve batya giden ncler olarak gelmesi; fakir ve kaba yerleimci ailelerin gelmesi; ve son olarak orta snfn yarg, doktor ve bankaclar ieren ilk profesyonellerle gelmesi. Her yeni gelen dalga eskisini yerinden etti: Beyazlar Kzlderilileri yerinden edince Kzlderililer batya doru geri ekildiler; okullar, kiliseler ve hapishaneler kuran medeni orta snf, aa-snftan bireyciler olan batya gidenlerin ncleri olan halkn yerini alnca, onlar daha da batya ekilirken bu sefer onlardan nce gelmi olan Kzlderilileri tekrar yerlerinden ettiler.Cooper sonu gelmeyen ve nlenemez yerleimci dalgalarn anlatrken sadece kazanlar deil kayplar da grmektedir. Coopern romanlar tek bana olan birey ve toplum, tabiat ve kltr, ruhsallk ve dzenlenmi din arasndaki, derin gerilimi ortaya kartr.Coopern eserlerinde en kltrl karakterleriyle balantl son derece medenilemi alem gibi doal dnya ve Kzlderililer de zlerinde iyidir.Aradaki karakterler ise doa veya kltrn deerini anlayamayacak kadar eitimsiz veya inceliksiz olan, genellikle pheli, zellikle agzl, fakir, beyaz yerleimcilerdi.Birbirleriyle etkileim iinde olan ok farkl kltrleri inceleyen Rudyard Kipling, E. M. Forster, Herman Melville, ve dier duyarl gzlemciler gibi Cooper da kltrel bir grecelikiydi. Hibir kltrn erdem ve incelik konularnda tekele sahip olamayacan anlad. Cooper Amerikan artlarn kabul ederken, Irving reddetti.Irving Avrupa efsanelerini, kltrn ve tarihini getirerek ve adapte ederek Amerikan ortamna bir Avrupal gibi yaklat.Cooper bu sreci bir adm daha ilerletti.Amerikan ortamn yaratt ve yeni, belirgin biimde Amerikan karakterleri ve temalar yaratt.Amerikan kurgu edebitatndaki tekrarlayan trajik sesi ilk o yaratt. KADINLAR VE AZINLIKLARSmrge dneminde hatr saylr birka kadn yazar olmasna karn, Devrim dneminde ortaya kan bir ok okul, dergi, gazete ve edebiyat kulbne olmas bile kadnlarn ve aznlklarn eserlerinin saysn arttrmad.lkel artlar ve tehlikelere karn, Anne Bradstreet, Anne Hutchinson, Ann Cotton, ve Sarah Kemble Knight gibi smrge dnemi kadnlarn olduka sosyal ve edebi etkisi vard. 1620de Mayflower gemisiyle gelen 18 kadndan sadece 4 tanesi ilk yln sonunda hayatta kalabilmiti.Doutan gelen yetenekler, eli i tutabilen herkes nemliyken ve artlar akcyken bir anlam kazanabiliyordu.Ancak, yeni cumhuriyette kltrel kurumlar resmiletike, kadnlar ve aznlklar yava yava bu kurumlarn dnda brakldlar. Phillis Wheatley (c. 1753-1784)Amerika'nn ilk yllarnda yaamn zorluklar gz nne alndnda, dnemin en iyi iirlerinden bazlarnn fevkalade bir kle kadn tarafndan yazlm olmas ironiktir.Amerika Birleik Devletleri'nde nem kazanm ilk Afrikal-Amerikal yazar olan Phillis Wheatley Afrikada dodu ve yedi yalarndayken Boston, Massachusettse getirildi, burada dindar ve zengin terzi John Wheatley onu karsna arkadalk etmesi iin satn ald.Wheatleyler Phillisin artc zekasnn farkna vardlar, ve kzlar Marynin de yardmyla, Phillis okuma yazma rendi. Wheatleyin iirlerinin konusu dinsel olup, Philip Freneau gibi yaz biimi neoklasiktir.En tannm iirleri arasnda dier bir yetenekli siyah vmek ve yreklendirmek iin yazlm To S. M. , a Young African Painter, on Seeing His Works (S. M., Eserlerini Grdkten Sonra Gen bir Afrikal Ressama) balkl iir ve Hristiyanl sei deneyiminden kaynaklanan gl dinsel duyarlln gsteren ksa bir iir vardr.Bu iir baz gnmz eletirmenlerini rahatsz etmektedir, yle ki, beyazlar bu iiri geleneksel bulmakta, siyahlar ise iirin kleliin ahlakszlna kar kmadn ne srmektedir.Yine de eserin samimi bir anlatm vardr; beyazlarn rklna kar durur ve ruhsal eitlii vurgular.Gerekten de iirde benzeri konular kendinden emin bir biimde ilk defa ileyen Wheatley olmutur.On Being Brought from africa to America (Afrikadan Amerikaya Getirilmi Olmak zerine) buna rnektir. 'Twas mercy brought me from my Pagan land Taught my benighted soul to understand That there's a God, that there's a Savior too; Once I redemption neither sought nor knew. Some view our sable race with scornful eye, "Their colour is a diabolic dye. " Remember, Christians, negroes, black as Cain, May be refin'd, and join th' angelic train. Dier Kadn YazarlarBir ka tane devrim dnemi baarl kadn yazar, feminist aratrmaclar tarafndan yeniden bulunmutur.Susanna Rowson (c.1762- 1824) Amerikann ilk profesyonel yazarlarndan biriydi.En ok satan roman batan karmay konu alan Charlotte Temple (1791), yazd yedi romandan biriydi.Feminist konular ve kleliin kalkmasn ele alr ve Amerikan Kzlderilileri byk bir saygyla anlatrd. Uzun sre unutulmu roman yazarlarndan bir dieri olan Hannah Fostern (1758- 1840), en ok satan roman The Coquette (Koket, 1797), erdem ve batan karlma arasnda paralanan gen bir kadn anlatyordu.Kilise mensubu souk bir adam olan sevgilisi tarafndan terk edilengen kadn, batan kartlr, terk edilir, bir ocuk dourur ve tek bana lr. Judith Sargent Murray (1751-1820) eserlerine ciddi bir ilgi salamak amacyla erkek adyla yazyordu.Mercy Otis Warren (1728-1814) air, tarihi, oyun yazar, talamac ve yurtseverdi.Evinde Devrim ncesi toplantlar dzenledi, rk oyunlarnde ngilizlere saldrd ve Amerikan Devrimi'nin sadece ada radikal tarihini yazd. Mercy Otis Warren ve Abigail Adams gibi kadnlar arasndaki mektuplar gibi genel olarak btn mektuplar, dnemin nemli evraklardr.rnein, Abigail Adams kocas John Adamsa (Amerika Birleik Devletleri'nin ikinci batan) yazd mektupta kadnlarn bamszlnn bir sonraki A.B.D. Anayasas tarafndan garanti edilmesinin gerekliliini savunuyordu.

3. BLM

Romantk Dnem, 1820-1860: Denemecler ve arlerAlmanyada ortaya kan, ama hzla ngiltere, Fransa ve tesine yaylan Romantik akm, Amerikaya 1820 yl civarnda, William Wordsworth ve Samuel Taylor Coleridgein Lyrical Ballads (Lirik Baladlar) yaynlayarak ngiliz iirinde devrim yaratmalarndan aa yukar 20 yl sonra, vard. Avrupadaki gibi Amerikada da taze, yeni bir bak sanat ve aydn evreleri heyecanlandrd. Ancak arada nemli bir fark vard: Amerikada Romantizm milli yaylma dnemi ve zgn bir Amerikan sesinin kefiyle akt. Ulusal bir kimliin salamlamas ve Romantizm'in yeni ortaya kan idealizm ve tutkusu Amerikan Rnesans"'nn bayaptlarn besledi.Romantik fikirler bir ilham kayna olarak sanat, doann ruhsal ve estetik boyutu ve organik byme mecazlar gibi kavramlar merkez ald. Romantiklerin iddias, bilimden ziyade sanatn evrensel gerei ifade edebilecei idi. Romantikler birey ve toplum iin ifadeci sanatn neminin altn izdiler. Romantik dnemin belki de en etkili yazar olan Ralph Waldo Emerson The Poet (air, 1844) isimli denemesinde diyor ki:nk btn insanlar gerekle yaar, ve kendini ifade etmeye ihtiya duyar.Sevgide, sanatta, para hrsnda, politikada, ite, oyunda, hep ac srrmz dile getirmek iin alrz.nsan kendinin sadece yarsdr, dier yars ise ifade ettiidir. Benliin gelitirilmesi hakim bir tema haline geldi; kendi benliinin farkna varmak ise temel bir yntem oldu.Eer, Romantik teoriye gre, benlik ve doa bir idiyse, kendi benliinin farkna varmak bencilce bir kmaz deil, evrene alan bir bilgi eklidir.Eer kiinin benlii tm insanlkla bir ise, o zaman toplumsal eitsizlikleri iyiletirmek ve insanlk aclarn gidermek bireyin ahlaki bir grevidir.Daha nceki kuaklara bencillik kavramn hatrlatan benlik fikri yeniden tanmlanmt.Olumlu anlamlar olan yeni bileik kelimeler tredi: kendini gerekletirme, kendini da vurma,kendine dayanma. Benzersiz ve znel benlik nemli hale geldike, psikoloji alan da nem kazand.Ykseltilmi psikolojik durumlar uyarmak iin sra d sanatsal efektler ve teknikler gelitirildi.Grkem iindeki gzelliin bir etkisi olan ycelik (rnein bir da zirvesinden grnen manzara) hayranlk, huu, enginlik ve insan kavrayn aan bir g gibi duygular yaratyordu. Romantizm olumlaycyd ve ou Amerikan airi ve yaratc denemecisi iin uygundu.Amerikann engin dalar, lleri ve tropik yerleri bu ycelii kapsyordu.Romantik ruh Amerikan demokrasisine zellikle uygun gelmiti: bireysellii vurguluyordu, sradan insann deerini onaylyordu ve estetik ve etik deerleri iin esinli bir hayal gcne bakyordu.Romantik akm elbette ki New England Transandantalistlerine - Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau ve onlarn evresindekiler yeni bir iyimserlik esinlemiti.New Englandda Romantizm bereketli bir topraa dt. TRANSANDANTALZMTransandantal akm 18.yzyl rasyonalizmine kar bir tepki ve 19uncu yzyl dncesinin genel insancl eiliminin bir gstergesiydi. Bu akm dnyann ve Tanrnn birliine olan temel bir inanca dayanyordu.Her bireyin ruhunun dnyayla ayn olduu, dnyann birebir bir mikrokozmozu olduu dnlyordu.Kendine gven ve bireycilik doktrini, bireysel ruhun Tanr ile kendini zdeletirmesine olan inanla geliti.Transandantalizm Bostonun 32 km batsnda kk bir kasaba olan Concordla zel olarak ilikiliydi.Concord eski Massachusetts krfez smrgesindeki ilk denizden uzak yerleme idi. Ormanlarla evrili olan bu huzurlu kasaba, o zaman da ve hala bugn de gayet kltrl olacak kadarBostondaki konferans, kitap ve kolejlere yakn, ama sakin olacak kadar da uzakt.Concord Amerikan Devrimi'nin ilk muharebesinin olduu yerdi, Concord Hymn (Concord lahisi) Amerikan edebiyatnn en mehur al dizelerinden birine sahiptir:By the rude bridge that arched the floodTheir flag to April's breeze unfurled,Here once the embattled farmers stoodAnd fired the shot heard round the world. Concord hem ilk krsal sanat smrgesiydi, hem de Amerikan materyalizmine manevi ve kltrel bir seenek nerebilen ilk yerdi. Buras entelektel konumalarn ve basit yaantnn yeriydi (burada Emerson ve Henry David Thoreaunun ikisinin de sebze baheleri vard).Concord denince en ok 1834te buraya tanan Emerson ve Thoreau akla geldi ama bu yer ayn zamanda romanc Nathaniel Hawthorne, feminist yazar Margaret Fuller, eitimci (ve yazar Louisa May Alcottun babas) Bronson Alcott ve air William Ellery Channingi de kendine ekti.Transandantal Kulb 1836da gevsek bir ekilde organize edildi ve deiik zamanlarda Emerson, Thoreau, Fuller, Channing, Bronson Alcott, nde gelen bir papaz olan Orestes Browson, Theodore Parker (klelik kart ve papaz) ve dierleri buna dahildi. Transandantalistler ve yayn hayat krk yl sren ve ilk editr Margaret Fuller ve daha sonra Emerson olan, ayda bir kan The Dial dergisini yaynladlar. Edebiyat kadar Reform abalar da onlar megul ediyordu.Transandantalistlerin nemli bir ksm ayni zamanda klelik kart idi ve bazlar Brook iftlii (Hawthornun The Blithedale Romance adl eserinde tarif edilir) ve Fruitlands gibi deneysel topyac topluluklara dahil oldular. Pek ok Avrupal grubun tersine, Transandalistler hibir zaman bir Manifesto karmadlar. Bireysel farklarn, bireyin zgn bak asnn stnde durdular. Amerikan Transandantal Romantikleri radikal bireycilii en u noktalarna kadar zorladlar.Amerikan yazarlar ou kez kendilerini toplumun ve allm kalplarn dnda yalnz kaifler olarak grdler.Amerikan kahraman Herman Melvillein Kaptan Ahab, ya da Mark Twainin Huck Finni, ya da Edgar Allen Poenun Arthur Gordon Pymi gibi - metafizik bir kendini kefedi peinde tipik olarak riskle, hatta belli bir ykmla yz yze geldi.Romantik Amerikan yazar iin hibir n kabul yoktu. Edebi ve toplumsal kalplar, yardmc olmann tersine, tehlikeliydiler.zgn bir edebi biem, ierik ve ses ve bunlarn hepsini ayn anda- kefetmek ynnde muazzam bir bask vard.Amerikan yazarlarnn bu zorluun stesinden gelebildikleri, Amerikan Sava'ndan (1861-65) nceki otuz yllk dnem boyunca retilen bayaptlardan aka bellidir. Ralph Waldo Emerson (1803-1882)Dneminin hakim figr olan Ralph Waldo Emersonn adeta dinsel bir misyon duygusu vardr. Pek oklar onu Hristiyanl arptmakla sulasa da, onun bu konudaki aklamasna gre iyi bir papaz olmak iin kiliseyi brakmak gereklidir.Mezunu olduu Harvard lahiyat Okulu'nda 1838 ylnda yapt konuma onu 30 yl boyunca Harvardda istenmeyen kii yapt.Bu konumada Emerson kiliseyi adeta Tanr lm gibi davranmakla ve ruhu boarken dogmay ne karmakla sulad. Emersonn felsefesine eliik dendi ve onun mantkl bir entelektel sistem kurmaktan bilinli olarak kand dorudur nk byle bir rasyonel sistem onun igd ve esneklie olan Romantik inancna ters derdi.Kendine Gven (Self-reliance) adl denemesinde Emerson der ki; Aptal bir tutarllk kk akllarn gulyabanisidir. Oysa kendisi de doadan esinlenen Amerikan bireyciliinin douu iin yapt arda ok tutarldr.Belli bal fikirlerinin ou yeni bir ulusal baka olan gereksinim, kiisel deneyimin kullanlmas, kozmik bir st-ruh fikri ve ikamecilik doktrini- ilk yaynlad eseri olan Nature (Doa, 1836) da ne srlmlerdir.Bu deneme yle balar:Our age is retrospective. It builds the sepulchers of the fathers. It writes biographies, histories, criticism. The foregoing generations beheld God and nature face to face; we, through their eyes. Why should not we also enjoy an original relation to the universe? Why should not we have a poetry of insight and not of tradition, and a religion by revelation to us, and not the history of theirs. Embosomed for a season in nature, whose floods of life stream around and through us, and invite us by the powers they supply, to action proportioned to nature, why should we grope among the dry bones of the past. . . ? The sun shines today also. There is more wool and flax in the fields. There are new lands, new men, new thoughts. Let us demand our own works and laws and worship. Emerson 16.yzyln vecize dahisi olan Fransz denemecisi Montaignei ok severdi ve bir keresinde Bronson Alcotta Montaigneinkiler gibi elence, iir, i, ilahiyat, felsefe, anekdotlar, mstehcenlik dolu bir kitap yazmak istediini syledi. Alcottun soyut tarznn bir adamn apkasnda, bir ocuun kanda parlayan atladndan ikayetiydi. Ruhsal imgelem ve pratik, vecizeli ifade Emerson heyecan verici yapar; Concord transandantalistlerinden birisi onu dinlemeyi bir salncakla cennete gitmeye benzetir.Ruhsal ngrsnn byk bir ksm dou dinlerine, zellikle de Hinduizm, Konfysizm ve slam tasavvufuna dair okumalarndan gelmektedir.rnein Brahma iiri lmllerin snrl alglamalarnn tesinde bir kozmik dzeni ne srmek iin Hindu kaynaklarna dayanr. If the red slayer think he slayOr the slain think he is slain,They know not well the subtle waysI keep, and pass, and turn again. Far or forgot to me is nearShadow and sunlight are the same;The vanished gods to me appear;And one to me are shame and fame. They reckon ill who leave me out;When me they fly, I am the wings;I am the doubter and the doubt,And I the hymn the Brahmin singsThe strong gods pine for my abode,And pine in vain the sacred Seven,But thou, meek lover of the good!Find me, and turn thy back on heaven. Atlantic Monthly dergisinin ilk saysnda (1857) yaynlanan bu iir en ulu Hindu tanrs, evrenin ebedi ve sonsuz ruhu Brahmaya yabanc olan okuyucularn kafasn kartrd.Emersonn okuyucularna tavsiyesi uydu: Onlara Brahma yerine Yehova demelerini syleyin. Britanyal eletirmen Matthew Arnold, 19uncu yzylda ngilizcede yazlm eserlerin en nemlilerinin Wordsworthn iirleri ve Emersonn denemeleri olduunu syledi.ok byk bir dz yazc-air olan Emerson aralarnda Walt Whitman, Emily Dickinson, Edwin Arlington Robinson, Wallace Stevens, Hart Crane ve Robert Frostun bulunduu uzun bir dizi Amerikan airini etkiledi.Ayn zamanda John Dewey, George Santayana, Friedrich Nietzsche ve William James gibi filozoflarn felsefesini etkiledii de iddia edilir. Henry David Thoreau (1817-1862)Fransz ve sko kkenli Henry David Thoreau Concordda dodu ve buray kalc evi yapt.Emerson gibi, fakir bir aileden gelerek Harvardda alarak okudu.Hayat boyunca ihtiyalarn en basit dzeye indirerek ok az bir parayla geinmeyi becerdi ve bylece bamszln korudu.znde, yaamay kariyeri yapt.Asla taviz vermeyen birisi olarak hayatn her zaman kat ilkelerine gre yaamay denedi.Bu deneme pek ok yazsnn konusuydu. Thoreaunun bayapt, Walden, or, Life in the Woods (Ormanda Yaam, 1854) Emersona ait bir mlk iindeki Walden glnde yapt bir barakada geirdii iki sene, iki ay ve iki gnn sonucudur.Waldenda Thoreau bilinli olarak bu zaman bir yl olarak biimlendirir ve kitap mevsimleri srasyla usulca anmsatacak ekilde yaplandrlmtr.Kitap ayn zamanda en basit dnyevi meseleleri nce ele alacak ekilde dzenlenmitir (Ekonomi isimli blmde bir barakay ina etmenin masraflarn anlatr).Sonuna gelindiinde kitap yldzlar stne meditasyon konularna ilerlemitir. Seyahat kitaplarn ok seven ve kendisi de birka tane yazan Thoreau, Waldenda bize daha nce hibir Amerikan kitabnn yapmad kadar kendini kefin i snrlarn aan bir kart seyahat kitab verir.Thoreaunun mnzevi yaam kadar aldatc ekilde mtevaz olan bu kitap aslnda iyi hayat klasik idealini yaamak iin bir rehber olmaktan aa kalmaz.Hem iir hem felsefe olan bu uzun iirsel deneme okuyucuya kendi hayatn gzden geirmek ve onu drste yaamak ynnde meydan okur. ok ayrntl bir biimde anlatlan barakann yapm ruhun dikkatlice inas iin somut bir mecazdr.30 Ocak 1852 tarihli gnlnde Thoreau tek bir yere kk salarak yaamak konusundaki tercihini izah eder; Akli tamamen datr diye ok seyahat etmekten veya mehur yerlere gitmekten korkuyorum. Thoreaunun inziva ve younlama yntemi Asyadaki meditasyon tekniklerine benzer.Bu benzerlik tesadfi deildir; Emerson ve Whitman gibi, o da Hindu ve Budist felsefeden etkilenmiti.Emersonla paylat Asya klasikleri ktphanesi sahip olduu en deer verdii eydi.Eklektik tarz Yunan ve Latin klasiklerinden de yararlanr ve berrak, cinasl ve ge dnem Rnesans ngiliz metafizik yazarlar kadar zengin mecazldr. Waldenda Thoreau sadece Transandantalizmin teorilerini snamakla kalmaz, ayrca 19uncu yzyl toplu Amerikan deneyimini de yeniden canlandrr; bat snrnda yaamak.Thoreau, onun katksnn el dememi doa duyusunu dilde yenilemek olacan hissediyordu.Gnlnde 1851den kalma tarihsiz bir kayt var:English literature from the days of the minstrels to the Lake Poets, Chaucer and Spenser and Shakespeare and Milton included, breathes no quite fresh and in this sense, wild strain. It is an essentially tame and civilized literature, reflecting Greece and Rome. Her wilderness is a greenwood, her wildman a Robin Hood. There is plenty of genial love of nature in her poets, but not so much of nature herself. Her chronicles inform us when her wild animals, but not the wildman in her, became extinct. There was need of America. Walden ateli bir rlanda milliyetisi olan William Butler Yeatse The Lake Isle of Innisfreeyi (Innisfree Adas) yazmasnda esin kayna oldu.te yandan Thoreaunun Civil Disobedience (Sivil taatsizlik) adl denemesi, hakkaniyetli bireyin hakkaniyetsiz kanunlara uymamasna olan ahlaki gereksinime dayanan pasif direnme teorisiyle, Mahatma Gandinin Hindistan bamszlk hareketine ve 20inci yzylda Martin Luther Kingin siyah Amerikallarn vatandalk haklar mcadelesine esin kayna oldu. Ekolojik bilinci, her eyi kendi yapma bamszl, klelik kartlna olan etik ball ve sivil itaatsizlik ve bar direni politik teorisi yznden Transandantalistler iinde bugn en cazip olan Thoreaudur.Fikirleri hale yeniliini korur ve keskin iirsel stili ve yakn inceleme alkanl hala moderndir. Walt Whitman (1819-1892)New York, Long Islandda doan Walt Whitman parlak ve yeniliki eserleri lkesinin demokrat ruhunu ifade eden bir halk adamyd ve bo zamanlarnda da marangozluk yapard.Whitman byk lde kendini yetitirmiti.Whitman kendi kendini eitmiti; 11 yanda almak iin okulu brakarak ou Amerikan yazarn ngilizlerin saygdeer taklitileri yapan trden bir geleneksel eitimden uzak kalm oldu.Yaam boyunca yeniden yazp gzden geirdii Leaves of Grass (imen Yapraklar, 1855) adl eserinde bir Amerikal tarafndan yazlm en zgn iir olan Song of Myself (Kendimin arks) yer alr. Kitap poplerlik asndan ok baarl olamamsa da, Emerson ve dier bir ka kiinin bu cesur kitaba yadrd heyecan dolu vgler, Whitmann air olarak sanatn kantlamtr. Onun tm yaradl kutlayan ngrl bir kitap olan Leaves of Grass (imen Yapraklar) Emersonn yazlarndan, zellikle de esrarengiz bir ekilde Whitmana benzeyen canl, ak yrekli, evrensel bir airi kehanet eden The Poet (air) adl denemesinden esinlendi.iirin yeniliki, kafiyeli olmayan, serbest vezinli biimi, cinsellii kutlamas, canl demokratik duyarll ve airin benliinin iirle, evrenle ve okuyucuyla bir olduu eklindeki ar romantik iddias Amerikan iirinin izgisini kalc olarak deitirdi. Leaves of Grass Amerikan ktas kadar engin, enerjik ve doaldr; farkna varmadysalar bile pek ok kuak Amerikan eletirmeninin arad destand.Hareket, bir sabrsz mzik gibi, Song of Myself iinde dalgalanr. My ties and ballasts leave me. . . I skirt sierras, my palms cover continentsI am afoot with my vision. iir bir sr somut grnt ve sesle dolup taar.Whitmann kular iirin allm kanatl ruhlar deildir.Onun sar tal balkl geceleri batakln kenarna gelir ve kk yengelerle beslenir.Whitman grd veya hayal ettii her eye kendini yanstr gibidir.O kalabalktan birisidir, macera ve kyasya pazarlk etmek iin her limana seyahat eden, / kimseden aa kalmayacak kadar istekli ve dneke modern kalabalkla birlikte acele, acele hareket eden.Ama ayn miktarda da ac eken bireydir; eskilerin annesi, bir cad gibi lanetlenmi, ocuklar izlerken kuru odunlarla yaklm. . . . ben avlanan kleyim, kpeklerin srndan rkyorum. . . ben gs kafesi krk ezilmi itfaiyeciyim. . . Her yazardan fazla, Whitman demokratik Amerika mitini icat etti.Dnya stnde herhangi bir zamanda btn uluslar iinde herhalde Amerikallar en yksek iirsel mizaca sahiptir.Amerika temelde en byk iirdir.Whitman bunu yazd zaman, Amerikann iirsel olmak iin fazla kstah ve yeni olduuna dair genel kany cesaretle tersyz etmi oldu.Tm uluslarn nc ruha sahip insanlarndan oluan nfusu ile zgr hayal gcnn zamansz bir Amerikasn yaratt. Britanyal romanc ve air D. H.Lawrence ona, doru bir deyimle, ak yol airi diyordu. Whitmann bykl, aralarnda Crossing Brooklyn Ferry (Brooklyn Feribotu), Out of the Cradle Endlessly Rocking (Sonsuz Sallanan Beikten k) ve Abraham Lincolnun lm zerine dokunakl bir at olan When Lilacs Last in the Dooryard Bloomd (Kapdaki Leylaklar Son Kez Atnda) olan iirlerinden pek ounda grlr. Sanayilemenin altn a dneminin zapt edilmemi materyalizmi srasnda yazlan uzun denemesi Democratic Vistas (Demokratik Manzaralar, 1871) bir dier nemli eseridir.Bu denemede Whitman hakl olarak Amerikay alttan alta sregelen bir kuru ve dz Sahra ruhunu maskeleyen gl, ok kaynakl zenginlii ve sanayisi yznden eletirir. Amerikan halkn canlandrmak iin yeni bir tr edebiyat ars yapar (Kitabn btn bir ey olmaya ihtiyac yoktur, ama okuyucunun yledir.). Ancak nihayetinde, Whitmann lmszlk iin ana iddiasSong of Myself iirinde yatar. Burada Romantik benlii iirin bilinliliinin merkezine koyar:I celebrate myself, and sing myself,And what I assume you shall assume,For every atom belonging to me as good belongs to you.Whitmann sesi, yaradln canl gc ve birliini ilanyla modern okuyucular bile ateler.Whitman muazzam yenilikiydi. Otobiyografi olarak iir, ozan olarak sradan Amerikal, yaratc olarak okuyucu ve hala ada bir keif olan deneysel ya da organik biim ondan kt. BRAHMN ARLERBostonlu Brahminler (Harvard eitimli yksek snftan kiiler) kendi dnemlerinde