6_yeralti enerji hatlari

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP (MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES)

ELEKTRK ELEKTRONK TEKNOLOJS

YER ALTI ENERJ HATLARI

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

i

GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. YER ALTI ENERJ KABLOLARI ..................................................................................3

1.1. Enerji Kablolar.........................................................................................................3 1.1.1. Tanm ...............................................................................................................3 1.1.2. Kablo ve letkenlerin Yap Elemanlar................................................................4 1.1.3. Kablo retim Standartlar ..................................................................................6 1.1.4. Yaltkan Cinsleri zellikleri ...............................................................................6 1.1.5. Kablo Sembolleri ve Anlamlar (Harmonize Sistemde) .......................................7 1.1.6. Kablo Damar ve D Klf Renkleri...................................................................11 1.1.7. Kablo Seimi Kriterleri ....................................................................................13 1.1.8. Kullanm Yerlerine Gre eitleri, Yaplar, zellikleri ...................................34

1.2. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................42 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................45 LME VE DEERLENDRME .................................................................................46

RENME FAALYET-2 ...............................................................................................48 2. YER ALTI ENERJ KABLOLARI EKM ..................................................................48

2.1. Kablolarn Yer Altndan Denmesinin Nedenleri ...................................................48 2.1.1. Yer alt Enerji Hatlarnn stnlkleri ..............................................................48 2.1.2. Yer Alt Enerji Hatlarnn Sakncalar...............................................................49

2.2. Kablo Gzergah Belirlenmesi.................................................................................49 2.2.1. ehir Dnda Kablo Gzergah Belirlenmesi....................................................49 2.2.2. ehir inde Kablo Gzergah Belirlenmesi ......................................................50

2.3. Yer Alt kablolarnn Denme Yerine Tanmas ....................................................50 2.4. Yer Alt Kablolarnn Deme Yerine Serilmesi ......................................................52 2.5. Yer Alt Kablolarnn Denme Yntemleri.............................................................54

2.5.1. Yer Alt Kablolarnn Toprak ine Denmesi .................................................54 2.5.2. Yer Alt Kablolarnn Su Altna Denmesi ......................................................61 2.5.3. Yer Alt Kablolarnn Bina ine Denmesi.....................................................72

2.6. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii ......................................................................75 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................76 LME VE DEERLENDRME .................................................................................77

RENME FAALYET-3 ...............................................................................................79 3. KABLO BALIKLARI..................................................................................................79

3.1. Kablo Bal Tanm ve Grevi ..............................................................................79 3.2. Kablo Bal eitleri ve Yaplar ..........................................................................80

3.2.1. Dahili Tip Kablo Balklar ..............................................................................80 3.2.2. Harici Tip Kablo Balklar ..............................................................................81

3.3. Kablo Bal Montaj .............................................................................................82 3.3.1. Dahili Tip Kablo Bal Montaj .....................................................................82 3.3.2. Harici Tip Kablo Bal Montaj .....................................................................91

3.4. Elektrik Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii .........................................................97 UYGULAMA FAALYET ...........................................................................................98 LME VE DEERLENDRME .................................................................................99

RENME FAALYET-4 .............................................................................................101

NDEKLER

ii

4. YER ALTI ENERJ HATTI BALANTILARI............................................................101 4.1. Yer Alt Kablolar Balant Yerleri........................................................................101 4.2. Enerji Hatlarnn Etrafndaki Tesislere Yaklam Mesafeleri ..................................102 4.3. Yer Alt Enerji Kablolarnn Balant Yntemi ......................................................104

4.3.1. Yer Alt Kablolarna Pabu Taklmas ............................................................104 4.3.2. Yer Alt Kablo Balantlarnda Dikkat Edilecek Hususlar...............................106 4.3.3. YG Yer Alt Kablolar Metal Klflarnn Topraklanmas ................................110

UYGULAMA FAALYET .........................................................................................113 LME VE DEERLENDRME ...............................................................................114

MODL DEERLENDRME.........................................................................................116 CEVAP ANAHTARLARI ...............................................................................................118 KAYNAKA ..................................................................................................................120

iii

AIKLAMALAR KOD 522EE0132

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Yksek Gerilim Sistemleri MODLN ADI Yer Alt Enerji Hatlar

MODLN TANIMI

Yer alt enerji hatlarnn kablo zellikleri kablo ekimi ve kablo balantlar ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrld renim materyalidir.

SRE 40/32

N KOUL Alan ortak modllerini baarm olmak

YETERLK Yer alt enerji hatlarn ekmek.

MODLN AMACI

Genel Ama Bu modl ile her trl yerde TSE ve uluslararas

standartlara, artnamelere, kuvvetli akm ile topraklamalar ynetmeliine uygun ve hatasz olarak, yer alt enerji hatt enerji kablolarn seebilecek, kablolar ekebilecek, kablo baln takabilecek ve kablo balantlarn yapabileceksiniz.

Amalar 1. Standart ve ynetmeliklere uygun, yer alt enerji hatt

kablolarn hatasz olarak seebileceksiniz. 2. Standart ve ynetmeliklere uygun, yer alt enerji hatt

kablolarn hatasz olarak ekebileceksiniz. 3. Standart ve ynetmeliklere uygun, kablo bal montajn

hatasz olarak yapabileceksiniz. 4. Standart ve ynetmeliklere uygun, yer alt enerji hatt kablo

balantlarn hatasz olarak yapabileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atlye ortam, takmhane, enerji kablo eitleri, kablo pabular, kablo soyma gereleri, dahili ve harici kablo bal montaj ara gereleri, anahtar takmlar, tornavidalar, pense, kablo pabu pensesi, izolebant, kablo kanallar, kablo ba ve spirali, topraklama elemanlar, malzeme kataloglar, baret, eldiven, l aletleri, projeksiyon, slayt, tepegz.

LME VE DEERLENDRME

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz.

retmen, modl sonunda size lme arac ( test, oktan semeli, doru yanl, uygulama vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR Sevgili renci,

amzda teknolojik gelimeler ok hzl bir biimde olmaktadr. Hzl gelimeler zellikle elektrik elektronik alannda daha ok grlmektedir. Bunun iin siz elektrik elektronik alan rencilerinin teknolojik gelimeleri daha dikkatle takip etmeniz gerekmektedir.

Elektrik enerjisinin retildii santraller ou zaman tketim blgelerinden uzakta kurulur. Bu sebeple elektrik enerjisinin retildii yerlerden tketim blgelerine tanmas gereklidir.. Gnlk hayatta pek ok kullanma alan bulunan elektrik enerjisinin, iletim ve datmnn ekonomik bir ekilde yaplabilmesi enerji alannda en nemli konulardan biridir. nceleri yalnz aydnlatma iin kullanlan elektrik enerjisi daha sonralar pek ok alanda kullanlmaya balanmas ve enerjinin stratejik bir unsur olmasyla iletim ve datm sistemlerinin nemi de artmtr. Elektrik enerjisi genel olarak alternatif akmla tanr. Bununla birlikte baz zel durumlarda doru akmla da enerji tanmaktadr.

Enerji iletimi ve datmnn gelimesinde en nemli adm,transformatrn bulunuu olmutur. Trafo yardmyla elektrik enerjisinin iletimi ve datm kolaylam bylece daha ok kullanlr duruma gelmitir. Medeniyetin hzla gelimesi ile artan elektrik enerjisi istekleri daha byk gleri, tanacak gcn fazlal ise daha byk gerilimleri gerektirmitir. lkelerin ekonomik ve sosyal gelimelerinde elektrik enerjisinin ok byk katks vardr. lkelerin kalknmasndaki bu itici g,ne kadar ok yaygnlar ve ne kadar ok kullanlrsa kalknmada o kadar baarya ulam olacaktr.

Genellikle yerleim merkezlerinde enerji datm ve iletimini yer altndan salamak iin yer alt kablolar kullanlr. Havai hatlara gre tesis masraflar daha pahaldr. letme glkleri de olmasna ramen kullanlmalar halinde avantajlar da vardr. Yol, cadde ve meydanlarn estetii bozulmaz. Direklere ve bunun getirdii donanmlara gerek kalmaz. Yol, cadde ve meydanlarn durumuna gre dz ya da kavis yapma olana vardr. Atmosferik (yldrm,frtna vb.) etkilere maruz kalmaz. Yerleim sahalarnda can ve mal gvenlii asndan havai hatlara gre daha emniyetlidirler.

Elektrik enerjisi nasl ok nemli ise enerjinin tanma ekli de ayr derecede nemlidir. Bu modlmzde elektrik enerjisinin nakil yntemlerinden olan yer alt enerji hatlar tm ynleriyle incelenecektir. Modl baaryla bitirdiinizde yer alt enerji hatlar ile ilgili bilgi ve becerileri kazanacaksnz.

GR

3

RENME FAALYET-1

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda, standartlara ve ynetmeliklere uygun olarak yer alt enerji hat kablolarn hatasz seebileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Kablo sembolleri ve anlamlarn aratrnz. Kablo yaltkan snflarn aratrnz. Kablo damar ve d klf renklerini aratrnz. Yer alt enerji hatt kablolarn aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, elektrik malzemeleri satan i yerleri, evrenizde varsa eer kablo imalat sanayisini gezmeniz ve kablo rn kataloglarn incelemeniz gerekmektedir. Bu aratrmalar yaparken gvenlik tedbirleri alnmas gereken yerlerde gvenlik tedbirlerinin alnmasna dikkat ediniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.

1. YER ALTI ENERJ KABLOLARI 1.1. Enerji Kablolar

Enerji kablolarnn tanmn, yapsn aada inceleyeceiz.

1.1.1. Tanm Elektrik enerjisini ileten, iki elektrik cihazn birbirine elektriksel olarak balayan,

elektriksel olarak yaltlm bir veya daha fazla damardan meydana gelen elektrik malzemesine enerji kablosu denir. Kablo iletkeni, tavlanm plak yuvarlak elektrolitik bakr tellerden veya alminyum tellerden burularak yaplr. 16 mm ve daha byk kesitlerdeki iletkenler sktrlm olmaldr. letken saysna gre tek iletkenli ve ok iletkenli olarak imal edilirler.

Kimyevi etkenlere kar dayankll iyidir. Ayrca su emmeyen ve geirmeyen d klf yaltkanyla her trl ortam artlarna byk bir uyum salayabilmektedir.

Bir ok lke artan bir biimde alminyum iletkenli kablolarn kullanmn benimsemitir. Bunun sebebini aratrnz.

RENME FAALYET-1

ARATIRMA

AMA

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

Edited by Foxit ReaderCopyright(C) by Foxit Software Company,2005-2008For Evaluation Only.

4

ekil 1.1: Elektrik enerjisinin rnek iletim ve datm prensip ekli

1.1.2. Kablo ve letkenlerin Yap Elemanlar Kablo yapmnda kullanlan elemanlarn neler olduunun bilinmesi gerekir. Kablo ve

iletkenlerin yap elemanlar tanm ve grevleri aadaki tabloda belirtilmitir, inceleyiniz (Tablo 1.1.e baknz).

5

Damar: Core:

Kablonun yaltlm olan iletkenidir.

letken: Conductor:

Elektrik enerjisini ileten tel veya tel demetidir.

Yaltkan klf: Insulating sheath:

Damar iletkenini yaltan bir klftr.

Ayrc klf: Seperating sheath:

st ste gelen, ayr metaller arasna konulan yaltkan klftr.

D klf: Outer sheath:

Kabloyu d etkenlerden koruyan ve kablonun en dnda bulunan klftr.

Zrh: Armour:

Kabloyu mekanik etkilerden koruyan yass veya yuvarlak tellerle yaplm rg veya sargdr.

Ortak klf: Filling:

ok damarl kablolarda damar demetini iine alan ve damar demetine istenilen evre biimini vermeye yarayan klftr.

Tablo 1.1 a :Kablo ve iletkenlerin yap elemanlar

Yar iletken siper: Semi-conductive layers:

Damar iletkeni ile yaltkan klf arasnda ve yaltkan klfn zerine gelen, yar iletken maddeden yaplm bir tabakadr.

Sktrlm iletken: Compacted conductor:

Tellerin arasndaki boluklarn azaltlarak, iletken apnn ve kesitinin geometrik boyutlarn kltmek iin sktrlm olan ok telli,burulmu bir iletkendir.

Konsantrik iletken: Concentric conductor:

Bir damarl, kablolarda yaltkan klfn (gerektiinde yar iletken siperin), ok damarl kablolarda genel olarak ortak klfn zerine gelen,bakr tel veya bakr eritlerin oluturduu,kablo boyunca helisel biimli bir sargdr.

Klf: Sheath:

letkeni elektriksel, mekanik ve kimyasal bakmdan korumak ve yaltmak iin kullanlan, iletken damar ve damar gruplarn iine alan kaplamadr.

ok damarl kablo: Multi-core cable:

ok damarl kablo, damar says birden ok olan kablodur.

Kr damar: Blind core:

ok damarl kablolarda damarlar aras boluklar doldurmak ve kabloya uygun bir biim verilmesini kolaylatrmak iin kullanlan yaltkan malzemeden yaplm iletkensiz damardr.

Metal siper: Metallic screen:

Metal siper, her damarn veya ortak klfn zerine gelen bakr tel veya eritten yaplm bir sargdr.

Tutucu sarg: Helix tape:

Tutucu sarg, metal siperin veya zrhn zerinde bulunan ve bunlarn dalmasn nleyen,bakr veya galvaniz elik eritlerle ya da plastik eritlerle yaplm sarg veya sarglardr.

Tablo 1.1.b: Kablo ve iletkenlerin yap elemanlar

6

1.1.3. Kablo retim Standartlar Kablo bakr ve alminyum iletkenleri

TS-Trk standartlar IEC-International electrotechnical commission (Uluslar aras elektroteknik

komisyonu) VDE-Alman standartlar BS-British standards (ngiliz standartlar)

Standartlar tarafndan belirtilen esaslara gre: Tek telli, ok telli, ince ok telli, ok telli sktrlm dairesel ve ok telli sktrlm sektr (damar iletkeni kesidi daire kesmesi biimli olan kablo) formunda imal edilir.

Bakr iletkenler olarak, som elektrolitik (sert) bakr tel 1-4 mm aplar arasnda TS-2 standardna gre retilmektedir. Tavlanm elektrolitik bakr teller (yumuak) 0,15-4 mm aplar arasnda TS-18 standartlarna gre retilir. Kablo retiminde kullanlacak olan iletkenler (rgl) 0,5-630 mm kesit aralnda TS- 6570 ve IEC 60228 standartlarna gre retilir.

1.1.4. Yaltkan Cinsleri zellikleri Gnmzde termoplastik yaltkanl kablolar kullanlmaktadr. Termoplastik

yaltkanlar PVC ve polietilen (PE)dir. Saf PVC ok sert ve krlgan olup s karsnda kararsz yap gsterir: Soukta darbelere kar hassas bir malzemedir. PVC iine yumuatc yalar, stabilizatrler ve dolgu maddeleri kartrlarak kablo yaltkan olarak kullanlr hale getirilir. Bylece esnek olmas salanr ve krlganl giderilir. Kablonun souk ortamlarda kullanlmas mmkn olur. Kalsit ve kaolin gibi dolgu malzemeleri PVCye ilenirlik ve scaa dayanm zellii kazandrr.

Polietilen, saf olarak kullanlabilen, karbon ve hidrojen bileii parafin snfnda bir malzemedir. Baz tekniklerle ilenerek deiik zellikte polietilen yaltkanlar elde edilir. Yksek basn teknii ile alak younluk polietileni (LDPE), alak basn teknii ile yksek younluk polietileni (HDPE) youn molekl dokusu nedeniyle su geirmezlik ve mekanik salamlk zelliine sahip olup YG kablolarnda kullanlr, Liflere benzeyen polietilen molekl zincirleri zel metodlarla birbirine balanarak XLPE yaltkan elde edilir.

Son yllarda lineer dk younluklu polietilen (linear low density polyethlene LDPE) gelitirilmitir. Bu kablolar haberleme ve YGde kullanlr. Aada kablolarda kullanlan yaltkan cinsleri verilmitir.

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


7

1.1.4.1. Protodur

Alak ve orta gerilim kablolarnda kullanlan polivinil-klorid (PVC) bazl zel bir termoplastik yaltkan maddedir. Termoplastik yaltkanlar, belirli bir scaklk aralnda tekrarlanabilir olarak souma ile sertleen ve snma ile yumuayan, yumuadnda d etki olmakszn ekil deitirmeyen ve yaltkanlk zelliini koruyan plastiklerdir.

1.1.4.2. Protothen-x

Yksek yaltm zelliine sahip saf polietilenin eitli yntemler uygulanarak, apraz balanmasyla elde edilen, mekanik zellikleri gelitirilmi termoset yaltkan malzemelerdir. Termoset yaltkanlar yksek scaklklarda erimez ve deforme olmazlar.

1.1.4.3. Protolon(EPR)

Etilen-propilen dien monomer kauuk (EPDM)tan imal edilmi ozona, oksijene, havaya ve a dayankl dk scaklklarda esnekliini koruyan, scaklkla ekil deitirmeyen yksek yaltm zellii gsteren apraz bal elastomer tip yaltkandr. Alak ve orta gerilimlerde kullanlan bu yaltkanlar koronadan etkilenmezler.

1.1.4.4. Protofirm

Kloropren bazl bir elastomer yaltkandr. Kablolarda d klf olarak kullanlan bu yaltkan yksek mekanik ve elektriksel deerlere sahiptir. Protofirm, ozona kimyevi ve mekanik etkilere, ya ve aleve kar dayankl yumuak bir yaltkan malzemedir.

ekil 1.2: Protothen-x ve protodur yaltkanl kablo

1.1.5. Kablo Sembolleri ve Anlamlar (Harmonize Sistemde) Meydana gelen rumuz anlamazlklarna son vermek iin iletkenler uluslar aras

alanda harmonize edilmitir. Kablolardaki sembol (rumuzlarn) aklamalar tablo 1.2de gsterilmitir, inceleyiniz.

Harmonize sistemde semboller ve aklamalar Kablo sembol sras 1 2 3 4 5 - 6 7 x 8

Tip (1) H Harmonize Tip A Ulusal Tip Anma Gerilimi (2) O1 100/100 V O3 300/300 V O5 300/500 V O7 450/750 V

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


XPSatr Alt

XPDikdrtgen

8

1 0,6/1 KV Yaltkan Malzemesi (3) V PVC (polivinil klorr) V2 PVC (+90 C)

V3 B

E X

PVC dk scaklkta alabilen Etilen propilen kauuk PE (Polietilen) XLPE (apraz bal polietilen)

R Doal ve/veya sentetik kauuk S Silikon kauuk Klf Malzemesi (4) V PVC (polivinil klorr) V2 PVC (+90 C) V3 PVC dk scaklkta alabilen V5 PVC yaa dayankl Q Poliretan J Cam elyafl fiber rg

R Doal ve/veya sentetik kauuk N Polikloropren kauuk (PCP) S Silikon kauuk T Tekstil rg zel Konstrksiyon (5) C4 Bakr rg ekran H Damarlar ayrlabilen yass kablo H2 Damarlar ayrlmayan yass kablo H6 Damarlar ayrlmayan yass kablo-vinler iin

H8 Spiral kablo

letken Tipi (6) 7 x 8 U Tekli iletken R oklu iletken K Sabit tesis iin ince ok telli iletken F Fleksibl ince ok telli iletken (bklgen) H ok ince ok telli iletken D nce ok telli iletken (kaynak kablosu) E ok ince telli iletken (kaynak kablosu) Y Burulu iletken demedi Damar Says (7) Koruyucu letken G Sar yeil koruyucu iletkensiz X Sar yeil koruyucu iletkenli letken Kesiti (8)

Tablo 1.2: Harmonize edilmi kablo blm rumuz ve anlamlar

9

Tablo 1.2 den yararlanarak H05V-U 1,5 mm kablosunun aklanmas;

1 2 3 4 5 6 7 8 H 05 V -- -- U -- 1,5

(TS gre)H=Harmonize tipte, 05=Anma gerilimi 300/500 volt, V=Yaltkannn PVC, U=Tek telli iletkeni olduunu, 1,5 mm kesitinde olduunu gsterir.

AIKLAMA TS 212 VDE0271 Sabit tesislerde kullanlan ar iletme artlarna dayankl kablo Y N

Alminyum iletken A A PVC baznda termo plastik yaltkan veya klf V Y Yar iletken malzemeden yaplm klf veya sarg U H Siper S S Her damar zerinde siper SH SE Konsantrik iletken M C Polietilen E 2Y apraz bal polietilen E3 2X Galvanizli yass elik tellerden yaplm zrh F Galvanizli yuvarlak elik tellerden yaplm zrh O R elik tutucu erit Gb Daire kesmesi s s Sktrlm iletken v ok telli iletken r m Alev geciktirici vk u Scaa ve korozyona dayankl t W Korozyona dayankl k k

Tablo 1.3.(a) :TS ve VDE standard kablolarda kullanlan tarifler ve aklamalar

AIKLAMA VDE 0250 PVC baznda termoplastik yaltkan Y Metal siper S Lastik yaltkan G Scaa dayankl 2G Ak hava artlarna dayankl W Alev geciktirici u Burulmu kablo AF Metal klf (kurun klf) B Tayc ip,tel ve benzeri T Yeil/Sar koruma iletkeni J

Tablo 1.3.(b) :VDE(250) standard kablolarda kullanlan tarifler ve aklamalar

10

Tablo 1.3 incelediimizde; TS 212 standardna ve VDE 0271 ile 0250 standardna gre kablo sembol anlamlar verilmitir. Yani kablomuz hangi standarda gre retimi yaplmsa sembol ve anlamlarn ona gre okuyup kablonun zelliklerini anlayabiliriz. rnek; TS212e gre (V) PVC baznda yaltkan veya klf gsterirken, VDE 0271de ise PVC yaltkan veya klf (Y) harfini karlk olarak grmekteyiz.

Tablo 1.4 te retimi yaplan baz kablolarn sembolleri, anma gerilimleri, yaltkan cinsleri TS, VDE, IEC standartlarna gre verilmitir, inceleyiniz.

Harmonize TipTS

Harmonize Tip VDE

TS NO

VDE NO

IEC NO

Anma Gerilimi

Yaltkan Cinsi

H05V-U - 9758 0281 - 500V PVC H07V-U - 9758 0281 - 750V PVC H07V-R - 9758 0281 - 750V PVC H05V-K - 9758 0281 - 500V PVC

H03VV-F - 9760 0281 - 300V PVC H03VVH2-F 9760 0281 - 300V PVC

NVV NYM 9759 0250 - 500V PVC YVV NYY 212 0276 - 0.6/1kV PVC

YVMV NYCY 212 0276 - 0.6/1kV PVC YVOV NYRGbY 212 0271 - 0.6/1kV PVC YVV NYFGbY 212 0276 - 0.6/1kV PVC

Harmonize TipTS

Harmonize Tip VDE

TS NO

VDE NO

IEC NO

Anma Gerilimi

Yaltkan Cinsi

YVV NYFGbY 212 0271 - 3,5/6kV PVC YE3V 2XY 212 0276 - 0.6/1kV XLPE

YE3MV 2XCY 212 0276 - 0.6/1kV XLPE YE3V 2XFGbY 212 0271 - 0.6/1kV XLPE YE3SV 2XSY 212 - - 3.5 /6kV XLPE

YE3SHV 2XSEYFGbY 212 - - 3,5/6kV XLPE YE3SV N2XSY 212 0276 - 5,8/10kV XLPE

YE3SHV N2XSEYFGbY 212 0276 - 5,8/10kV XLPE E3SV 2XSY - - 6052 8.7/15kV XLPE

E3SV 2XSEYFGbY - - 6052 8,7/15kV XLPE YE3SV 2XSY 2742 - - 20.3/35V XLPE

YE3SV 2XSEYFGbY 2742 - - 20,3/35V XLPE

11

- LSPYY - 0245 - 300 V PVC - NLSY - 0245 - 300 V PVC

HO5RR-F - 9765 - - 500 V LASTK/ RUBBER

- (N)TSCGEWU(SM)

- 0250 - 3,5/6KV 5,8/10KV

EPR

- MGG-DIN89160-

- 0261 92-3 0,6/1 KV EPR

- SAF - 0250 - 0,6/1 KV SLKON

Tablo 1.4: Kablolarn TS-VDE-IECe gre karlklar ve anma gerilim deerleri

Tablo 1.3 ve 1.4ten yararlanarak, kablolarn sembol anlamlar ile ilgili rnekler;

YVV (TS) - NYY(VDE); Y(N)- tipi enerji kablosu, V(Y)-PVC baznda termo plastik yaltkan, V(Y)- PVC baznda termo plastik d klf,anma gerilimi 0,6/1 kV.TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplmtr.

YE3V(TS) 2XY(VDE); Y- tipi enerji kablosu,E3(2X) -apraz bal polietilen,V(Y)- PVC baznda termo plastik yaltkan,XLPE klf,anma gerilimi 0,6/1 kV.TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplmtr.

YE3SV(TS) N2XSY(VDE); Y(N)- tipi enerji kablosu, E3(2X)- apraz bal polietilen, S(S)- siper, V(Y)- PVC baznda termo plastik, XLPE klf, anma gerilimi 5,8/10 kV. TS 212 ve VDE 0276ya gre retimi yaplmtr.

YE3SV(TS)--2XSY(VDE); Y- tipi enerji kablosu, E3(2X)- apraz bal polietilen, S(S)- siper, V(Y)- PVC baznda termo plastik, XLPE klf, anma gerilimi 20,3/35 kV. TS 2742ye gre retimi yaplm. Parantez iindeki harfler VDE sembollerini gstermektedir.

1.1.6. Kablo Damar ve D Klf Renkleri Damar renkleri,zel sipariler dnda,Trk standartlarna ve VDEye gore aada

belirtilen renklere uygun olmaldr (Tablo 1.5i inceleyiniz).

Topraklama ve benzeri koruma amac ile kullanlan damarn ift renkli (sar/yeil) olmas halinde kablo sembolJharfi ile, ak mavi olmas halinde iseO harfi ile tanmlanr.(Trk standard tarife ramen ayr bir rumuz n grmediinden VDE esas alnmtr.

rnek;YVV (NYY-O) 3x2,5 mm, YVV( NYY-J) 3x50/25 mm

12

Damar Says Damar Renkleri 1 Herhangi bir renk

2 Ak mavi-Siyah

3 Yeil/Sar-Ak mavi-Kahverengi veya Ak mavi-Siyah-Kahverengi

4 Yeil/Sar-Ak mavi-Siyah-Kahverengi veya Ak mavi-Siyah-Kahverengi-Siyah

5 Yeil/Sar-Ak mavi-Siyah-Kahverengi-Siyah - Siyah-Kahverengi-Siyah-Siyah-Ak mavi

6 ve daha ok damarl

Tm damarlar siyah renkli ve numara kodlu Yeil/Sar ve dier tm damarlar farkl renkli

D klf rengi Colour of outer sheath

Y tipi=0.6/1kV kablolarda d klf rengi siyah Y tipi>3.5/6kV kablolarda d klf rengi krmz

Tm orta gerilim XLPE ve 5,8/10 kV dahil ve zeri gerilimlerde PVC kablolarda damarlar birbirinden ayrt edebilmek iin damar siperlerinin altna ayr renklerde sarlm bant konulmaldr.

Tablo 1.5: Harmonize ve Y tipi kablolarn damar renkleri ( TS212/ TS2742 )

Tablo 1.6da VDE standartlarna gre sabit ve hareketli tesislerde kullanlan kablolarn damar renkleri verilmitir, inceleyiniz.

XPDikdrtgen

XPKalem


13

Tablo 1.6: VDE standartlarna gre sabit ve hareketli tesis kablo damar renkleri

1.1.7. Kablo Seimi Kriterleri Enerji kablolarn seerken,baz kriterleri dikkate almamz gerekir.Eer iletkenlerin

sahip olduklar kriterler nceden bilinir ise gerilimin byklne ve hattn zelliine gre iletkenlerin seilmesi daha doru olur. Bunlar, kablolarn elektroteknik zellikleri, gerilim deerleri, gerilim dm ve kesit deerleri, ksa devre akmna dayanm ve scaklk deerleri olarak belirtilebilir. Bu kriterler aadaki gibi sralanabilir;

1.1.7.1. Kablolarn Elektroteknik zellikleri

Enerji iletim ve datm hatlarnda akm,gerilim,g ve g kat saylar gibi bylkler arasndaki ilikileri hesaplamaya yaryan ve hatlarn zelliklerine gre deien R-L-C deerlerine hat sabiteleri denir. Enerji tama hatlarnn alma gerilimlerinin byklne gre hat sabitelerinden bazlar ok kk deerlere der. Bu bakmdan bazlar dikkate alnmayabilir.

1.1.7.1.1. Diren

Elektrik enerjisi,iletim ve datm hatlarnda gerilim dm ve g kaybnn meydana gelmesine sebep olan hat sabitesidir. Bu nedenle direncin nemi fazladr. Hatlarn doru akm ve alternatif akm direnleri ayr ayr dnlr. Frekans ykseldike bu iki diren arasndaki fark byr. Alternatif akmdaki dirence etkin diren de denir.

Kablo iletkenlerinin +20 Cdeki Ro doru akm direnleri hesaplama veya lm ile bulunabilir, kablo kataloglarndan da iletkenlerin doru akm direnleri bulunabilir.

Damar Says Number of cores

Damar Renkleri(VDE) Esnek (fleksibl) tesis kablolar

1 Herhangi bir renk

2 Kahverengi-Mavi 3 Yeil/Sar-Kahverengi-Mavi veya Siyah-Mavi-Kahverengi 4 Yeil/Sar-Siyah-Mavi-Kahverengi Siyah-Mavi-Kahverengi-Siyah

Damar Says Damar renkleri (VDE) Sabit tesis kablolar

1 Herhangi bir renk

2 Yeil/Sar-Siyah Siyah-Mavi

3 Yeil/Sar-Siyah-Mavi Siyah-Mavi-Kahverengi

4 Yeil/Sar-Siyah-Mavi-Kahverengi Siyah-Mavi-Kahverengi-Siyah

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem


14

Kablo alternatif akm direnci R, elik zrh ve metal klfta oluan ek kayplar ve deri (skin effect-frekans ykseldike akmn kablo merkezinden uzaklaarak yzeye yakn geii) ve yaknlk olay(proximity effect) sebepleri ile daha da byr. letken direncinin ykselmesine neden olan bu etkenleri, doru akm direncine bir R direnci eklenmesi eklinde kabul edilebilir.

Doru akm direnci;

Ro=L/KxS

Burada, L=iletkenin boyu, K=letkenlik kat says (Bakr=56, Alminyum=35 alnr) S=Kesit

Alternatif akm direnci (Etkin diren);

R=Ro+ R

R=Alternatif akm direnci Ro=Doru akm direnci R=Diren deiimi

veya

R=P/I eklinde de bulunabilir. P=letkendeki g kayb I=Geen akm

letkenin s derecesinin dmesiyle diren azalr.

RNEK:70 mm kesitli bakr iletkenin 1 kmsinin direncini hesaplayalm. (Kcu=56)

Ro=L/KxS Ro=1000/56.4 Ro=0,255 Ohm. Olarak bulunur.

Ayn kesit ve uzunlukta bir bakr iletken ile alminyum iletkenin direnleri arasnda R=35/56=0,62 gibi orant vardr.rnein yukardaki iletken alminyum olsayd hattn direnci 0,255/0,62=0,41 Ohm olarak bulunurdu.

YVV 1x4 mm kablonun 1 kmsinin 20 Cdeki DA direnci 4,61 dur(Kablo kataloundan ve tablo 1.7den).

Tablo 1.7 de kablolarn (bakr ve alminyum) direnleri verilmitir, inceleyiniz.


XPDikdrtgen

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

XPKalem

15

Nominal kesit (mm) Diren Ohm/km Al Ohm/km

1.5 12.10 -

2.5 7.41 -

4 4.61 -

6 3.08 -

10 1.83 -

16 1.15 1.91

25 0.727 1.20

35 0.524 0.868

50 0.387 0.641

70 0.255 0.413

95 0.193 0.320

Nominal kesit (mm) Diren Ohm/km Al Ohm/km

120 0.153 0.253

150 0.124 0.206

185 0.0991 0.164

240 0.0754 0.125

300 0.0601 0.100

400 0.0470 0.0778

500 0.0366 0.0605

Tablo 1.7: Kablolarn 20 C deki direnleri

16

1.1.7.1.2. Endktans

zerinden akm geen bir iletkenin evresinde bir manyetik alan oluur. Bu manyetik alan deiken bir manyetik alan ise devrede bir endksiyon elektromotor kuvvet meydana getirir. Bu emki manyetik alan devrenin kendisi tarafndan meydana getirildii iin z endksiyon denir. Bu emke ise zt emk veya self endksiyon emk denir. Meydana gelen bu zt emk iletken zerinden geen akmdaki art artrmaya veya azaltmaya alr. Dolaysyla lenz kanununa gre kendisini meydana getiren sebebe kar koyar. Dolaysyla iletkenin alternatif akma kar direnci artar. Bu etkiye endktif reaktans (XL) denir ve iletken zerinde bir gerilim dmne sebep olur. Fakat aktif g kaybna bir etkisi yoktur.

Endktif reaktans, hatlarn bir veya fazl olular ile, hat iletken dzenlerine, iletkenler arasndaki arala ve iletken yaraplarna bal olarak deiir.

Bir fazl ve fazl simetrik hatlarda hattn 1 kmsi iin endktans;

4-10)5,0.log.6,4( xL

rd

+= (Henri/Km) forml ile hesaplanr, L=Endktans (Henri)

d=letkenler aras aklk(cm) r=letken yarap (cm) (Simetrik hat) Simetrik hat her faznn endktans birbirine eittir.(LR=LS=LT) ve aklklar eittir (d12=d23=d31)

letkenler asimetrik olarak yerletirilmi ise fazlarn her birinin endktans deiiktir. Bu nedenle hatlarda aprazlama yaplarak endktans eitlenir. letken aralklar deiik deerde ise d yerine dm edeer aralk konulur. dm=d12.d31.d23

Endktif reaktans (XL);

XL=2..f.L ( Ohm) forml ile hesaplanr. f=Frekans

Endktif reaktansn azaltlmas iin iletken kesitlerinin byk, iletkenler aras aklklarn ise kk tutulmas gerekir. Ancak byk kesit ekonomik olmayacaktr. Ayrca iletkenlerin cinsi ile iletme geriliminin bykl ve tanacak gler, kullanlacak kesitleri snrlamaktadr.

YE3SV 1x35/16 mm 20,3/35 kV kablonun 1 kmsinin alma indktans(yaklak) 0,775/0,508 mH (mili Henri).(Kablo kataloundan)

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


AkserliKalem

AkserliKalem

17

Tablo 1.8de PVC izoleli kablolarn yaklak endktif reaktanslar verilmitir, inceleyiniz.

Nominal iletken kesiti(PVC izoleli

kablolar)

Nominal gerilim 0.6/1 kV

ok damar

1 damar

3.6/6kV 3 damar

1 damar 6/10kV 3damar

1damar

25 0.082 0.103 0.107 0.137 0.122 0.127

35 0.079 0.098 0.101 0.131 0.116 0.119

50 0.078 0.095 0.097 0.127 0.114 0.113

70 0.075 0.090 0.092 0.117 0.107 0.107

95 0.075 0.088 0.088 0.112 0.103 0.104

120 0.073 0.085 0.085 0.107 0.099 0.100

150 0.073 0.084 0.083 0.105 0.096 0.097

185 0.073 0.084 0.081 0.102 0.093 0.094

240 0.072 0.082 0.078 0.097 0.089 0.093

300 0.072 0.081 0.077 0.095 0.087 0.091

400 - 0.079 - 0.092 - 0.088

500 - 0.079 - 0.089 - 0.085

Tablo 1.8: PVC izoleli kablolarn endktif reaktanslar (XL)

Tablo 1.8i incelediimizde 95 mm kesitli PVC izoleli kablonun; 0,6/1 kV gerilimde;

ok damarl kablo XLsi 0,075 Ohm- bir damarl 0,088 Ohm.

3,6/6kV gerilimde(95 mm) 3 damarl iin XLsi 0,088 Ohm- bir damarl iin 0,112 Ohm.

6/10 kV gerilimde(95 mm) 3 damarl iin XLsi 0,103 ohm-bir damarl iin 0,104 Ohmdur.

18

Tablo 1.9da XLPE (apraz bal polietilen) izoleli kablolarn endktif reaktanslar

verilmitir, inceleyiniz. (Zrhl kablolar iin % 10 fazlas alnr. gen deme eklinde.)

Nominal iletken kesiti (XLPE)

Nominal gerilim 0.6/1 kV 1.damar

ok damar

6/10 kV 1.damar

ok damar

8.7/15kV 1.damar

ok damar

12/20kV 1.damar

ok damar

Standart Tasarm

35 - 0.075 0.133 - 0.139 - 0.144 -

50 0.088 0.072 0.127 0.110 0.132 0.117 0.137 0.123

70 0.085 0.072 0.119 0.103 0.124 0.110 0.129 0.115

95 0.082 0.069 0.114 0.099 0.118 0.105 0.123 0.110

120 0.082 0.069 0.109 0.095 0.114 0.101 0.118 0.106

150 0.082 0.069 0.106 0.092 0.110 0.098 0.114 0.102

186 0.082 0.069 0.102 0.090 0.106 0.095 0.110 0.099

240 0.079 0.069 0.098 0.087 0.102 0.091 0.105 0.095

300 - - 0.095 0.084 0.099 0.089 0.102 0.092

400 - - 0.091 - 0.095 - 0.098 -

500 - - 0.089 - 0.092 - 0.094 -

Tablo 1.9: XLPE izoleli kablolarn endktif reaktanslar(XL)

Tablo 1.9 incelendiinde, XLPE izoleli kablolarn endktif reaktanslarnda da kesit arttka endktif reaktansn azald grlmektedir.

Kablo kesiti arttka endktif reaktansn dt grlmektedir . Ayrca kablonun bir damarl veya ok damarl olmasda endktif reaktans etkilemektedir.

19

XLPEnin anlamn hatrlaynz.

1.1.7.1.3. Kapasitans

Bir kablo iletkenin yknn potansiyeline oranna iletkenin kapasitesi denir, C ile gsterilir. Kapasitenin birimi farattr (F). Farat ok byk bir kapasite birimi olduu iin uygulamada daha ok faratn milyonda biri olan mikrofarat (f) kullanlr. Yaltkan ile birbirinden ayrlm karlkl iki iletken kondansatr zellii gsterir.

Kablo iletkenleri kendi aralarnda olduu gibi toprak zeminle de kondansatr zellii gsterir. Yksek gerilim enerji nakil hatlarna uygulanan alternatif gerilimin deiken zelliinden dolay elektrik yknn miktar da deiir. Elektrik ykndeki bu deime bir elektrik akm oluturur. Elektrik ykndeki bu deime sebebi ile meydana gelen bu elektrik akmna arj akm denir.Bu arj akm hattn geriliminin dmesini,g kat saysn,verimini ve iletim stabilitesinin deimesinde etkili olur. Kapasite(C) ile gsterilir ;

rdC

.log0242,0

=

(F/Km) forml ile hesaplanr.(3 fazl eit aralkl Enerji Nakil Hatt -ENHnn 1kmsi iin)

rdC

.log0121,0

=

(F/Km) forml ise 1 fazl sistemler iindir.

XC=1/2..f.C (Ohm) forml kapasitif reaktans hesaplanmas iindir.

XC=Kapasitif reaktans

RNEK: Aralarnda 100 cm aklk bulunan dolu iletkenlerden olumu fazl bir sistemin iletkenleri ekenar genin kelerini oluturacak ekilde yerletirilmitir. letken ap 20 mmdir. Bu sistemin kmsinin endktansn ve kapasitesini hesaplaynz.

4-10)5,0.log.6,4( xL

rd

+= 4-

10)5,0.log.6,4(1

100xL += = 0,00097 mH/Km (Endktans)

rdC

.log0242,0

= 1100.log

0242,0=C = 0,0242/2 =0,0121 F/Km (Kapasitans)

Yer alt kablolarnn iletken damarlar (fazlar) arasndaki aralklar (d) daha kk olduundan bu kablolardaki kapasite hava hatlarna gre daha byktr.

Kapasite 66 kVluk gerilimden yksek olan enerji iletim hatlarnda dikkate alnr. Daha dk gerilimlerde kapasite deeri dikkate alnmaz.

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


20

YE3SV 1x35/16 mm 20,3/35 kV kablonun 1 kmsinin alma kapasitesi (yaklak) 0,116 ftr (Kablo kataloundan).

Elektrik enerjisi datm ve iletim tesislerinin proje izimi, hesaplamalar ve yapmnda hat sabitelerinin nemi byktr. Eer enerji nakil ve datm hatlarnn empedansn hesaplamak iin, kapasitans dikkate alnmadnda; empedans Z=R+XL ile bulunur. Burada Z=Empedans (Ohm) cinsindendir.

Enerji nakil hatlarnda hat sonu geriliminin sabit tutulabilmesi iin yke paralel bal senkron makineler kullanlr. Hatlarn bandaki senkron generatrler(ar ikazl senkron makineler) gereken kapasitif reaktif gc verebilecek kapasitede iseler hatlara kapasitr konulmasna gerek duyulmaz.Hatlardan ekilen ykler, ounlukla endktif yktr. Yani akm gerilime gre geri fazdadr. Bu durum hat ba gerilimi ile hat sonu gerilimi arasnda farklar meydana gelmesine sebep olur.

Gerilim farklln nlemek iin ounlukla hatlara nt kapasitrler konulur. Hatlarn endktans fazla ise endktif reaktans(XL) zerinde meydana gelen gerilim dmn nlemek iin ise seri kapasitrler kullanlr.

Seri kapasitrler enerji nakil hatlarnn 2/3 mesafesinde uygun bir yere tesis edilir. Seri kapasitrlerin amac hattn empedansn azaltmaktr. Devreye seri olarak tesis edilen kondansatr gruplar, negatif bir reaktans salayarak enerji nakil hatlarnn uzunluk ve kesiti ile belirlenen hat empedansn drr. Bu sayede de daha fazla g iletimi salanr. Seri kapasitrler enerji nakil hatlarnn ortasna (rnek olarak 380 kVluk Keban-Glba ENH iin Kayserideki kapasitr tesisi verilebilir) veya enerji nakil hattnn trafo merkezlerine giri ve kna(rnek olarak Seydiehir-Erzincan hattnn her iki ucuna %22,5luk kompanzasyon yapabilecek seri kapasitr tesisi verilebilir)tesis edilir.

Ayrca nt kapasitrler de tesis edilmektedir. nt kapasitr yardmyla ebekeden ekilen reaktif gcn bir ksm karlanr. Bu sayede endktif reaktif akm ve enerji kayplar dlerek gerilim ykseltilmi olur. Bunun sonucu olarak indirici trafo merkezlerinin ve enerji nakil hatlarnn yklenebilme kapasiteleri artrlr. Yer alt enerji hatlar kullanlarak sistemin kapasitif deeri artrlabilir.

Alak veya orta gerilim datm hatlarnda sadece diren, endktans dikkate alnr. Yksek gerilimli iletim hatlarnda ise diren, endktans ve kapasitans gibi sabiteler dikkate alnr. letken damarlar (Fazlar) arasndaki aralklar daha kk olduundan yeralt kablolarndaki kapasite, hava hatlarna gre daha byktr. Yeralt kablolarnn geometrik ortalama mesafe (GMD) hava hatlarna gre daha kktr. Bu sebeple yeralt kablolarnn endktif reaktanslar (XL) ok kktr.

21

1.1.7.2. Gerilim Deerleri

Kablo ve iletkenlerin anma gerilimleri Uo/U eklinde belirtilmektedir.

Uo; Faz iletkeni ile toprak veya konsantrik iletkenler, ekran, zrh ya da metal klf gibi topraklama elemanlar arasndaki gerilimdir.

U; ki faz iletkeni arasndaki gerilimdir.

Kablo ve iletkenlerin anma gerilimleri uluslararas standart ve norm kurumlarnca;

Uo/U=0,6/1 -1,8/3- 3,6/6 -6/10 -8,7/15 -12/20 -20,3/35 KV ve daha yukar deerlerde standartlatrlmtr.

fazl dalgal akm sistemlerinde Uo gerilimi ile U gerilimi arasndaki oran: Uo=U/3

letkenlerinden hibirisi topraklanmam olan bir fazl dalgal akm veya doru akm sistemlerinde Uo gerilimi ile U gerilimi arasndaki oran: Uo=U/2

letkenlerinden bir tanesi topraklanm olan bir fazl dalgal akm veya doru akm sistemlerinde ise Uo gerilimi ile U gerilimi arasndaki oran: Uo=U

Kablolarn iletme gerilimleri;

Doru akm(DC) tesislerinde Uo=0,6 kVa gre imal edilmi bir kablonun arza yapmadan alabilmesi iin msaade edilen en yksek iletme gerilimi: Um=1,8kVtur.

Bir veya ok fazl dalgal akm(AC) tesislerinde ise, belli bir anma gerilimine gre imal edilmi kablolarn msaade edilen en yksek iletme gerilimleri Um iin deerler aadaki Tablo 1.10 da gsterilmitir, inceleyiniz .

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliDikdrtgen

22

Tablo 1.10: Kablolarn anma ve iletme gerilim deerleri

Tablo 1.10 u incelediimizde; 4. satrdaki 6/10 kVluk kablo iin, anma gerilimi 10kV, msaade edilen en yksek iletme gerilimi 12kVtr ( fazl dalgal akm iin).

Enerji iletim ve datm yaplmasnda gerilimin byk nemi vardr. Enerji nakil gerilimi ne kadar yksek olursa ekilen akm azalacak ve dolaysyla enerji nakil iletken kesiti decektir. Bylece iletken kesitinin dmesi maliyeti azaltacaktr. Bunu bir rnekle aklayalm;

RNEK:Gc 1730 KW, g katsays 1 olan bir merkezin beslemesinin nce 10 KV ile sonra da 50 kV gerilim ile yapldnda, besleme hattnn direnci 1 ohm olsun. (Hat uzunluu 1 km.)

10 kV gerilimle besleme yapld durum; I=P/3.U.Cos =1730 000/1,73. 10 000.1 =100 Amper Pk=I.R=100.1=10 Kw (Besleme hattndaki kayp g) 50 KV gerilimle besleme yapld durum; I=P/3.U. Cos =1730 000/1,73.50 000.1=20 Amper Pk=I.R=20.1=0,4 Kw (Besleme hattndaki kayp g)

23

Sonu olarak;besleme hat gerilimi 10 kVtan 50 kVa kartldnda,hattan ekilen akm 100 amperden 20 ampere dmtr.Gerilim 5 kat arttrldnda,akm 5 kat dmtr.

10 kV besleme geriliminde hatta oluan g kayb 10 kV, 50 kV besleme geriliminde 0,4 Kw g kayb olumaktadr. Besleme gerilimi 5 kat arttrldnda g kayb 25 kat azalmtr.

Gerilimi ykseltmekle hem hattan ekilen akm bylece hatta oluan g kayb ok nemli miktarda azaltlabilir. Akmn azaltlmas enerji nakil hatt iletken kesitini de azaltacaktr.

1.1.7.3. Gerilim Dm ve Kesit Deerleri

fazl bir sitemde enerjiyi belli bir uzakla iletmek iin kullanlan iletkenler gerilim dm ve g kayb oluturur. Kullanlan ebeke eidine gre uygun grlen gerilim dm yzdesinin belirli bir deerin stnde olmamas gerekir. letken kesitlerinin izin verilen gerilim dmnden daha fazla bir gerilim dmne sebep olmamas istenir. Ayrca iletken kesiti gereinden fazla kalnlkta tespit edilirse ekonomik olmaz. Bu sebeple elektrik enerjisi iletim ve datm ebekelerinde kullanlan iletkenlerin kesitleri, izin verilen gerilim dm yzdelerine uygun kalnlkta hesap edilmelidir.

Elektrik enerjisi iletim ve datmnda kullanlan iletkenlerin aada belirtilen gerilim dm deerinden daha fazla olmamas istenir. Bu gerilim dm deerleri unlardr;

Alak gerilimli datm ebeke ve hatlarnda %5ten daha fazla gerilim dmne msaade edilmez. Kendi transformatr bulunan tesislerde, transformatrlerin AG kndan itibaren gerilim dm bakmndan en kritik durumdaki tketiciye kadar olan toplam gerilim dm aydnlatma tesislerinde % 6,5 motor yklerinde % 8i amamaldr. Ring olmas halinde yksek gerilim iin yukardaki aklamalar aynen geerlidir.

Orta gerilimli ebeke ve hatlarnda % 10dan daha fazla gerilim dm olmamaldr.

Gerilim dm, indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim datm ebekelerinde % 7'yi amamaldr. Ancak ring ebekeler iin ayrca arza hallerinde ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu durumda gerilim dm % 10'u amamaldr

letken kesitlerinin normalin stnde bir gerilim dm vermemeleri iin uygun grlen enerji kaybnn % deeri ise;

Yakt olarak fuel-oil veya kmr kullanan termik santrallerde retilen elektrik enerjisinin iletilmesinde % 6-7 alnabilir.

Hidroelektrik santrallerde retilen elektrik enerjisinin iletilmesinde ise %10-12den daha fazla olmamaldr.

24

Bilindii gibi enerji nakil hatlarnda ve enerji datm ebeke hatlarnda fazl alternatif akm kullanlr. fazl sistemde hatlar zerinde den gerilim dmnn vektrel toplam ve yzde deeri hat gerilimi dikkate alnarak hesaplanr.

Kablolarn gerilim dm hesaplanrken omik direnten baka endktif reaktans da gz nne alnmaldr.

1.1.7.3.1. Bir Fazl Alternatif Akm Tesislerinde Gerilim Dm Hesab

Akm biliniyorsa;

Gerilim dm: )(.cos...2

VoltuUSK

IL j==D

%Gerilim dm: 100%..

cos...100.2*==

Uu

eUSKIL j

G biliniyorsa;

Gerilim dm: )(....2

VoltuUUSKNL

==D

%Gerilim dm: 100% 2....100.2

*==U

ue

USKNL

U=u=Hatta oluan gerilim dm (Volt) L=Hat uzunluu (Metre) I=Akm iddeti (A)

% e=Hatta oluan toplam gerilim dmnn iletme gerilimine orannn 100 ile arpmdr (%e=u/U)

N=G, U=letme gerilimi, Cos=G faktr (Omik yklerde ve doru akmda 1 alnr) S=letken kesiti (mm), K=letkenlik katsays (Cu=56, Al=35)

1.1.7.3.2. Fazl Alternatif Akm Tesislerinde Gerilim Dm Hesab

Akm biliniyorsa;

Gerilim dm: )(.

cos...3VoltuU

SKIL j

==D

%Gerilim dm: 100%..

cos...3.100*==

U

ue

USKIL j

G biliniyorsa;

Gerilim dm: )(..

.VoltuU

USKNL

==D

%Gerilim dm: 100% 2....100

*==U

ue

USKNL

25

1.1.7.3.3. G Kayb Hesab

Enerji nakil hatlarnda kullanlan iletkenlerin kesitleri, hatlarda meydana gelen g kaybna gre de hesaplanabilir

P=I.R P=Hattaki g kayb P=Enerji nakil hatlarndaki g (W) I=Akm(A)

Eer hatlar gidi ve geli olarak dikkate alnrsa;

P=2.(I.R)

R=L/K.S olduuna gre formlde yerine konulduunda, g kaybnn yzde deeri (%P) u ekilde hesaplanr;

100*%..

..2 2

PSKIL

P = veya 100*%PP

PD

= olur.

1.1.7.3.4. Kesit Hesab

fazl hatlarda kullanlan iletkenlerin kesitlerinin hesabnda gerilim dmnden ve g kaybndan yararlanlr.

Akm belli ise fazlar aras gerilim dikkate alndnda iletken kesiti (S) hesab;

UeKIL

S..cos...3 j

= veya toplam gerilim dm belli ise UK

ILS

D=

.cos...3 j

forml ile hesaplanr.

G belli ise iletken kesitinin hesab;

UuKPL

S..

.D

= veya, 2....100

UeKPL

S = G kayb belli ise kesit KPIL

S...2 2

D=

formlleri ile bulunur.

26

1.1.7.3.5. OG Hatlarnda Gerilim Dm ve G Kayb Hesab

Mutlak gerilim dm;

DU=L.I. 3 (R.Cosj + XL.Sinj) [Volt] DU=Hatlardaki gerilim dm(Volt)

Bal gerilim dm;

1-23

1010

100%

)...(.x

Ux

U

Ue

SinXCosRNL jj+== U=Hatlar aras gerilim(KV)

N=Talep gc(KVA) L=Hat boyu(Km)

%e < %10 olmaldr.(OG)

G kayb;

P=3.I.R.L I yerine (I= N/U ) konulduunda, P= 22

U

L.R.N olur.

P=G kayb(KW)

%G kayb;

%P= 100.Cos.N

P100xPP

jD

=D Cosj=0,8 %P

27

zm:

a) I=P/3.Uh. cos j=66 000/1,73.380.0,8 =125,5 Amper.

UheKIL

S..cos...3 j

= 49380356

8,05,12518073,1==

*****

S Sn=50 mm

b) )(.

cos...3VoltuU

SKIL j

==D ===D50.56

8,0.5,125.180.3uU 11.12 Volt

100%..

cos...3.100*

D==

U

Ue

UhSKIL j

92,2100%380

12,11=*=e < %3 kesit

uygun.

c) Hat ba gerilimi, gerilim dm kadar fazla olmaldr. Uh=380+11,12=391,12 Volt olmaldr.

28

RNEK: 400 kVAlk direk tipi trafolu tesisin gerilim dm hesab ;

FORMLLER TR MEVCUT COS Q = 0,74 20m 60m 40m HEDEF COS Q = 0,95 AT DT2 MK2 %E=(100xLxN) / ( K x S x U ) IN=N/(1,73xU) In=P/ 1,73xUx Cos Q TR-AT ARASI VERLER: ZAHR G(N) = 400.000VA(Trafo gc) MESAFE = 20 m KABLO KEST = 300mm 2(3x150+70)mm U trf=400V IN=400.000 / (1,73x400 ) = 578,03 A %E1= (100x20x400.000) / (56x300x400x400)= 0,30

SELEN KEST 2(3x150+70)mm NYY 650 A TAIYABLDNDEN UYGUNDUR. (2x325 A)=650 A AT-DT2 ARASI AKTF G (P) = 195.000W

MESAFE = 60 m KABLO KEST = 190mm 2(3x95+70 mm) In = 195.000 / 1,73x380x0,74 = 400,842A %E2= (100x60x195.000) / (56x190x380x380)= 0,76 SELEN KEST NYY 2(3x95+70 mm) KABLO 490 A TAIYABLDNDEN UYGUNDUR. DT2 -MAKNA2 ARASI AKTF G =30.000 W MESAFE =40 m KABLO KEST =16 mm In = 30.000 / 1,73 x 380 x 0,74 = 61,668 A %E3= (100x40x30.000) / (56x16x380x380) = 0,93 SELEN KEST NYY 3x16+10 mm KABLO 80 A TAIYABLDNDEN UYGUNDUR. TOPLAM GERLM DM HESABI %E=%E1+%E2+%E3 %E=0,30+0,76+0,93= 1,99 < % 5 OLDUUNDAN SELEN KESTLER UYGUNDUR

29

RNEK: Drc bir trafo merkezinden 5 km uzaklktaki,15 MW gc ve g kat says 0,8 olan endstri blgesine 34,5 kV gerilimle elektrik enerjisi iletilecektir. Enerji nakil hatt bakr iletkenli ve enerji tanmasnda %7 gerilim dmne msaade edildiine gre;

a)Enerji nakil hattnn iletkeninin kesitini hesaplaynz (Yalnz omik diren dikkate alnacaktr).

b)Standart kesite gre toplam gerilim dmn ve yzdesini hesaplaynz.

ZM;

L=5 Km. Cos j =0,8 U=34,5 kV. %e=%7(stenen) P=15 MW. K=56(Cu)

a)P=3.U.I. Cos j I=P/ 3.U. Cos j =15 000 000/ 1,73.34500.0,8=314,149 A.

2....100

%USK

PLe = 2..

..100UeK

PLS = 2

63

)34500.(7.56)10.15).(10.5.(100

=S =16,074

mm

Bulunan kesit deerine en yakn st deerdeki kablo seilir.(1*35/16 mm 35 kV)seildi.

b) )(..

.VoltU

USKPL

=D ==D34500.35.56

)10.15).(10.5( 63U 1109,139 V.

100% 2....100

*D

==U

Ue

USKPL

21.3100*%34500

139,1109==e %3,21< %7

olduundan seilen kesit uygundur.

Enerji kablolarnn nominal kesitlerinin tespit edilmesinde aada belirtilen zelliklerin dikkate alnmasnda yarar vardr.

Kablo kesiti yk artlarna msaade edecek ekilde byk seilmelidir. evre artlarnn etkisi dikkate alnmaldr. Tespit edilen kablonun iletken

scakl srekli kullanmdaki scaklktan byk olmaldr. Kablodaki gerilim dm ynetmeliklere uygun olmaldr. Seilen kablo, ebekenin ksa devre akmlarna dayanmaldr. Byk glerin, byk kesitli bir kablo yerine, eit kesitli ve birden fazla kablo

ile tanmas daha ekonomiktir. Bu durum iletme emniyeti bakmndan da daha gvenlidir. Byk kesitli bir kablo kullanldnda kablodaki bir arza durumunda enerjinin tm kesilir. Birden fazla kablo ile enerji tandnda kablolarn birkanda arza olsa dahi enerjinin tm kesilmez.

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliDikdrtgen

30

1.1.7.4. Ksa Devre Akmna Dayanm ve Akm Tama Kapasiteleri

Kablo ile yaplm tesislerde belirlenen ksa devre akm, iletkenlerde ve yaltkanlardaki scaklk ykselmesi, termik genileme, elektromanyetik kuvvetler ve bazen kablo evresi snrlar gibi pek ok etkene baldr.

letken ve yaltkanlarn scaklklar, ksa devrelerden sonra mekanik ve elektrik dayanklklarn kaybedecek derecede yksee kmamaldr. Kablonun belirlenen ksa devre akm deeri, bir saniyelik zaman iinde iletkeni normal, devaml yklemede belirlenen en yksek scaklktan kablo tesisi iin belirlenmi scaklk deerine ykselten ksa devre akmnn efektif deeridir.

Ksa devre durumunda 1 sn iinde kablo iletkeninin scaklk deeri 150 C deerini amamaldr. Teorik olarak iletkenler akkor haline gelene kadar akm tama kabiliyetine sahiptir. Ancak pratikte 75 C stndeki scaklklarda bakr tavlanmaya uramakta mekanik dayanmn kaybetmektedir. 20 C dereceden kk scaklklarda kablo nominal akmn stnde bir akm ile yklenebilir. 20 Cden byk scaklklarda kablo nominal akmnn altnda akm deerleri ile yklenmelidir.

Soutma asndan birden fazla kablo ile enerjinin tanmas, tek bir kablo ile enerjinin tanmasna gre daha avantajldr. Isnma, kablonun akm tama limitlerine bir snrlama getirmektedir. Scaklk deeri, kablo yaltkann oluturan maddenin yaltma zelliinin bozulmaya baland scaklk deerinin stne kmamaldr. Ak havada denen kablolar olabildiince gne nlarnn etkilerinden korunmaldr.

Ksa devre srasnda, devrenin eitli blmleri elektromanyetik kuvvetlerin etkisine urar. Ksa devrede hasarlarn nlenmesi iin tek damarl kablolar, zemine yeterli derecede sk tespit edilmelidir. ok damarl kablolar, iletkenlerin sertlii damarlarn birbirleri zerine sarlmalar, ortak klf katlar iin yaltkan bantlar sarlmas, konsantrik iletken, zrh veya plastik klflar ve evreleyen topran salad dayanm ile ksa devre kuvvetlerine dayanr. Genellikle bu birleme, uygulamada rastlanan snrlar iindeki tm ksa devre kuvvetlerine kar yeterli dayanm salar.

letken ile tanan akm, o iletkenin scakln bir denge kuruluncaya kadar ykseltir. Bylece meydana gelen s evreye dalan sya eit olur.

t=. Rt. =I.R. Rt

t=letken ile evre arasnda msaade edilen scaklk fark (C)

=letkenin birim uzunluundaki kayplarn sebep olduu s akdr. (W/m) Rt=letkenin birim uzunluu iin iletken ile evresi arasndaki toplam termik direntir. (C.m/W)

I=letkenden geen akm (A)

R=letkenin birim uzunluundaki alternatif akm direnci (Ohm/m)

31

Tablo 1.11de protodur kablolarn akm tama kapasiteleri verilmitir, inceleyiniz.

Kablolar iin msaade edilen en yksek akm deerleri u esaslara gre belirlenir; evre toprak scakl(+20 C) PVC yaltkanl iletkenin en yksek scakl(70 C) Protothen-x yaltkanl iletkenin en yksek scakl(90 C) letkende en yksek scaklk art(+50 C) Topran zgl s direnci(100 C cm/W)

EVRE ISISINA BALI ORTAM KATSAYILARI (k)

evre ss (C) 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Yeraltndaki kablolar (k) 1.15 1.10 1.05 1.00 0.95 0.89 0.84 0.77 0.71 0.63

Yukardaki tabloyu incelediimizde ortam ss arttnda yer alt kablolar akm kapasite deeri decektir. Aada 154 kV ve 380 kV XLPE tipte yer alt g kablolarnn akm tama kapasiteleri verilmitir.

154 kV LETM SSTEMNDE KULLANILAN YER ALTI G KABLOLARININ TiPLER VE KAPASTELER

TP Toplam letken

Alan (mm2) Akm Tama Kapasitesi (A)

letim Kapasitesi

(MVA) XLPE Kablo

(Bakr) 1000 935 250

XLPE Kablo (Bakr)

630 655 175

380 kV LETM SSTEMNDE KULLANILAN YER ALTI G KABLOLARININ TiPLER VE KAPASTELER

TP Toplam letken

Alan (mm2) Akm Tama Kapasitesi (A)

letim Kapasitesi

(MVA) XLPE Kablo

(Bakr) 2000 1500 987

32

Toprakta Kablo Cinsi

Prodotur Y Kablolar Prodotur X Y Kablolar

Gerilim 0,6/1 kV 3,5/6 kV 5,8/10 kV 8,7/15kV 20,0/35 kV

Damar Says 3 ve 4 3 1 3

Deme ekli kesit mm2 H

avad

a

Topr

akta

Hav

ada

Topr

akta

Hav

ada

Topr

akta

Hav

ada

Topr

akta

Hav

ada

Topr

akta

Hav

ada

Topr

akta

Hav

ada

Topr

akta

0,75 - - - - - - - - - - - - - -

1 - - - - - - - - - - - - -

1,5 27 17,5 - - - - - - - - - - - -

2,5 36 24 - - - - - - - - - - - -

4 46 32 - - - - - - - - - - - -

6 58 41 - - - - - - - - - - - -

10 77 57 - - - - - - - - - - - -

16 100 76 - - - - - - - - - - - -

25 130 101 120 105 125 115 105 97 - - - - - -

35 155 125 150 130 150 135 130 117 189 199 208 195 172 148

50 185 151 175 155 175 165 155 146 223 238 247 234 204 178

70 230 192 215 195 215 205 190 181 273 296 302 292 251 220

95 275 232 260 240 255 250 225 220 325 358 359 354 300 265

120 315 269 295 275 290 285 260 255 368 412 402 404 335 304

150 355 309 335 315 325 320 300 295 410 465 443 456 375 347

185 400 353 375 360 365 365 340 340 463 532 496 515 - -

240 465 415 435 430 425 430 400 405 434 627 562 602 -

Tablo 1.11: Kablolarn akm tama kapasiteleri

33

Tablo 1.12: XLPE kablolarn (1- 30 kV) izin verilen ksa devre (kA) akmlar

34

Tablo 1.12 incelendiinde; 50 mm (Cu) kesitindeki XLPE izolasyonlu iletkenin izin verilen ksa devre akm 5 saniye iin yaklak 3,2 kAdir. Tablodan karlan sonu ksa devre akm gei sresi ne kadar uzarsa kablodan geebilecek ksa devre akm deeri dk olmaldr.

1.1.8. Kullanm Yerlerine Gre eitleri, Yaplar, zellikleri Tek iletkenli veya ok iletkenli olarak imal edilen enerji kablolar alak, orta ve

yksek gerilimde kullanlabilecek ekilde snflandrlr.

Enerji kablolar deme ekillerine ve kullanldklar yere gre de u ekilde snflandrlr.

Bina iinde kullanlan kablolar

Su alt ve gemi kablolar

Yer alt kablolar

1.1.8.1. Bina inde Kullanlan Kablolar Bina iinde kullanlan kablolar; kapal kuru yerlerde kullanlan kablolar, sya

dayankl kablolar, lastik yaltkanl kablolar, l ve kumanda kablolar olarak eitleri vardr.

1.1.8.1.1. Kapal Kuru Yerlerde Kullanlan Kablolar Kapal kuru yerlerde, sabit tesislerde, sva altnda, boru iinde veya kroeler stnde

monte edilir. Datm tablosunda cihazlar aras balantlarda bakr iletkenli iki damarl, ince ok telli, bkml, fleksible (bklebilen esnek) kablolar bilhassa hareketli cihazlarn irtibatnda kullanlr.

Ar iletme artlarna dayankl sabit tesislerde plastik yaltkanl, Alvinal-D (YAVV veya NAYY), Alvinal-K(YAMV-NAYCY), Alvinal-Z(YAVSV-NAYFYGbY) alminyum iletkenli kablolar da kullanlmaktadr. Dk kesitlerde ve drt damarldr (Resim 1.1 ).

Nominal gerilimi 0,6 /1 kVtur. Siyah PVC plastik yaltkanl ve damarlarn faz ayrm numaraldr. Damarlar birbirinin zerine helisel bir ekilde sarlmtr. Kuvvet ve kumanda merkezleri, endstri ve genel kullanma ile ilgili bina tesisatlarnda kullanlr.

Resim 1.1: Alvinal kablo(alminyum)enerji kablosu

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


AkserliKalem

AkserliKalem

AkserliKalem

AkserliKalem

AkserliKalem

AkserliVurgula

AkserliVurgula

35

1.1.8.1.2. Isya Dayankl Kablolar

Dorudan ate iinde kalan kablo tesislerinin hasarlara sebep vermemesi iin kablolarn alev iletme zellii TS-212 standartlarna gre tespit edilmitir. Bu kablolarn kullanld tesislerde yangnn yaylmas, korozyon, yangn srasnda zehirli gaz ve gr engelleyen duman tabakas olumaz. Bu zelliinden dolay gerilim altnda bulunan bakr iletkenli kablonun devre d kalmas nlenmi olur.

Bu kablolara rnek olarak; (N)HXSGAFHX 1,8/3 KV (VDE 0250), (N)HXMH 300/500V

(N)HXSHX-J 0,6/1 KV (VDE 0250) enerji kablolar verilebilir.

ekil 1.2: (N)HXMH kablo

1.1.8.1.3. Lastik Yaltkanl Kablolar

Kalayl ince ok telli, bakr iletkenli, lastik yaltkanl bir veya ok damarl kablodur. Rutubetli ortamlardaki cihazlar ile mekanik etkinin az olduu yerlerde ve tarmsal elektrikli cihazlarda kullanlr.

Kuru ve rutubetli yerlerde akta yaplan tesislerde ar koullarda kullanlan lastik yaltkanl kablolar da vardr.Yksek mekanik zorlamalarn etkisinde kalan motorlarda tercih edilir.

ekil 1.3: (N) TSCGEWU (SM)lastik yaltkanl kablo(5,8/10 kV)

1- Kalayl, ok ince ok telli bakr iletken 2- yar iletken tabaka 3- Protolon yaltkan 4- D yar iletken tabaka 5- Lastik i klf 6- Textil orap rg 7- Protofirm d klf

Bu kablo maden ocaklarnda, bant sistemlerinde i makinelerinde kuyruk kablosu ve antiyelerde besleme kablosu olarak kullanlr ve 3x25 ve 3x120 kesitleri aralnda retilir.

XPSatr Alt


AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

36

1.1.8.1.4. l ve Kumanda Kablolar

l kumanda ve kontrol kablolar,kk kesitlerde,sinyal iletiimleri iin normal iletme artlarna uygundur.htiyaca gre ar iletme artlarnda kullanmak iin yaa dayankl ve zel d klfl olarak imal edilmektedir.Bu kablolar balant kablosu olarak tesisin sinyal ve l deerlerinin dardan gelebilecek elektromanyetik alan etkilerine kar korunmasnn gerekli olduu yerlerde kullanlr.

ekil 1.4: HO5VV5-F lve kumanda kablosu

1-nce ok telli bakr iletken 2-Protodur yaltkanl numara baskl damarlar 3-Protodur d klf 3x0,75 -60x0,75 mm kesit aralnda retilirler.

1.1.8.2. Su Alt ve Gemi Kablolar

Kalayl ok telli bakr iletkenli protolin(etilen-propilen-kauuk, EPR) yaltkanldr. Bir veya ok damarl, lastik dolgu zerinde ince tellerden rlm bakr ekranldr.

Protofirm(kloropren-kauuk)d klfldr. Gemilerde ve her trl deniz aralarnda kuru, slak ve buharl ortamlarda kullanlabilir. Kapal ve ak gvertelerde,btn oda ve kapal yerlerde gvenle kullanlr. Hassas antenlerin bulunduu yerlerde ve zerinde bulunan bakr rg sayesinde ar iletme artlarnda kullanlr.

ekil 1.5: MGG 0,6/1 kV ekransz gemi kablosu

1-Kalayl, ok telli bakr iletken 2- Protolon lastik yaltkan 3-Lastik dolgu 4-Protofirm d klf 1x1,5 - 24x1,5 mm kesit aralnda retilirler.

Ekransz olular sebebi ile telsiz, radar ve benzeri alc-verici cihazlarn bulunduu kapal mahaller ile anten tesisatlarnn yaknnda kullanlmamaldr. DIN 89160/VDE 0261 ve IEC 92-3e gre imal edilirler.

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

AkserliVurgula

37

1.1.8.3. Yer Alt Kablolar

Yer alt kablolar imalatnda genel olarak bakr ve alminyum iletkenli 1-15 kVa kadar protodur, 1-154 kVa kadar protothen-x yaltkanl kablolar kullanlr. Y kablolarnn yaltkan klf TS-212de belirtilen PVC veya EPR (Etile propilen kauuk) yaltkanl malzemedendir.

Protodur(PVC) yaltkanl iletken damarlar renk kodlu veya numaral Y kablolar tek veya ok damarldr. Protodur izolasyonun altnda ve stnde di elektrik kayplar azaltmak iin i ve d iletken tabakalar vardr. Ksa devre akmlarna uygun kesitte bakr ekranldr. damarl kablolarda yass elik zrhl ve bunun iinde helis eklinde sarlm elik eritten tutucu sarg bulunur. Mekanik d tesirlere kar ok dayankldrlar. ounlukla ehir ebekelerinde, alt tesisleri, cadde aydnlatmalarnda toprak altnda kullanlr. Kablolarn kazma darbesinden zarar grmesi halinde ntr iletkeni kablo bandaki alter veya sigortann devreyi derhal amasn salar.

Yer altnda orta ve yksek gerilimde protothen-x yaltkanl kablolar bilhassa tercih edilir. Protothen-x enerji kablolarnda stn vasfl bir yaltkan maddesidir. Organik peroksit katksyla yksek molekll saf polietilenden imal edilir. iletken tabaka protothen-x yaltkan ve d iletken tabaka, l pskrtme kafasyla bir defada iletkenin zerine pskrtlr. En stn zellii termik dayanklldr. Byk scaklk farknda dahi mekanik ve elektriki deerler hemen hemen sabit kalr. Bundan dolay protothen-x yaltkanl kablolarda devaml iletme iin iletken scaklna 90 Cye kadar msaade edilir. Bu deerler, protodur yaltkanl kablolarda 70 Cdir. Bu kablolar endstri blgesinde harite kablo kanallarnda ve toprak iinde kullanlrlar. Mekanik d tesirlere kar dayankldrlar. Yer alt kablolar alminyum ve bakr iletkenli olarak imal edilirler.

1.1.8.3.1. Alminyum letkenli Yer Alt Kablolar Yer altnda ar iletme artlarna dayankl Alvinal-K kablolar da kullanlmaktadr.

Plastik izoleli ntr konsantrik bakr iletkenli, damarl alminyum iletkenlidir. Nominal gerilimi 0,6/1 kVtur. ok telli rgl siyah PVC plastik ve damarlarn faz ayrm numaraldr. Genel olarak toprak iine tesis edilir. Bilhassa belediye elektrik ebekelerinde, sokak aydnlatmas ve datm kablosu olarak kullanlr. Kazma krek gibi kazc aletlerle kablonun zedelenmesi halinde konsantrik ntr iletken, ait olduu fazn sigortasn attrmay salar.

Alvinal-Z kablolar da yer altnda ve ar iletme artlarnda mekanik etkilere dayankl bir kablodur. Plastik yaltkanl, elik zrhl dk kesitli ntr iletkenli drt damarl alminyum iletkenlidir. Nominal gerilimi 0,6/1 kVtur. Bu alminyum iletkenli yer alt kablosu ar iletme artlar iin imal edilmitir. Kabloda kullanlan elik galvanizli erit telden yaplm bulunan metal koruyucu klf dayanm temin eder. Bu zelliinden dolay kaygan ve kntl arazilerde, maden ocaklarnda gerekli dayanm salayacak yapdadr. Ayrca nehir ve deniz alt kablosu olarak da kullanlabilir.

1.1.8.3.2. Bakr letkenli Yer alt Kablolar

En ok kullanlan bakr iletkenli yer alt kablolar ve zellikleri unlardr;

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


38

1.1.8.3.2.1. YVV kablo

ekil 1.6: YVV kablo

1.1.8.3.2.2. YE3V Kablo

ekil 1.7: YE3V kablo

1.1.8.3.2.3. YE3SV(2XSY) Kablo

ekil 1.8: YE3SV(2XSY) 5,8/10 KV kablo

1-Bakr iletken 2-Yar iletken tabaka 3-Protothen-x yaltkan 4-Yar iletken krep kad 5-Bakr tellerden ekran 6-Koruma bant 7-Protodur d klf

39

YE3SV(TS 212)-2XSY(IEC 60502)-N2XSY(VDE 0276) standartlarnda retilir. Anma gerilimi 5,8/10 KVtur. ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk protothen-x yaltkanl elektriki alan homojenletirici, zel i ve d yar iletken tabakal, yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitte ve zel olarak takViye edilmi bakr ekranl, protodur d klfl, bir damarl orta gerilim enerji kablosudur. Bu kablolar ksa devre akmlarnn byk olduu yerleme ve endstri blgelerinin elektrik enerjisi ile beslenmelerinde ve yk artlar beklenen ebekelerde, harite kablo kanallarnda, dahilde ve toprak iinde kullanlrlar. zel olarak imal edildiklerinde tatl ve tuzlu suda kullanlr. 1x25/16-1x240725 mm kesit aralnda imal edilirler.

Tablo 1.13: YE3SV(2XSY) 5,8/10 KV kablo karekteristik deerleri

1.1.8.3.2.4. YE3SV(2XSY) 20,3/35 kV Kablo

ekil 1.9: YE3SV(2XSY) 20,3/35 KV kablo

1-Bakr iletken 2-Yar iletken tabaka 3-Protothen-x yaltkan 4-Yar iletken krep kad 5-Bakr tellerden ekran 6-Koruma bant 7-Protodur d klf

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


40

YE3SV(2XSY) TS 2742 standardna gre imal edilmilerdir. Anma gerilimi 20,3/35 kVtr. ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk protothen-x yaltkanl, elektrik alan homojenletirici zel i ve d yar iletken tabakal, yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitte ve zel olarak takViye edilmi bakr ekranl, protodur d klfl bir damarl orta gerilim enerji kablosudur. Elektriki kayplar emsallerine oranla ok kk olan bu kablolar ksa devre akmlarnn byk olduu yerleme ve endstri blgelerinin elektrik enerjisi ile beslenmelerinde ve yk artlar beklenen ebekelerde, harite, kablo kanallarnda, dahilde ve toprak iinde kullanlr. zel olarak imal edildiklerinde tatl ve tuzlu suda da kullanlr.

Tablo 1.14 : YE3SV(2XSY) 20,3/35 KV kablo karekteristik deerleri

1.1.8.3.2.5. [YE3S(AL)E] 89/154 kV Enerji Kablosu

ekil 1.10: YE3S(AL)E 89/154 kV enerji kablosu

41

1-Bakr iletken 2- yar iletken tabaka 3-Protothen-x yaltkan 4-D yar iletken tabaka 5-Yar iletken suda ien bant 6-Bakr tellerden ekran 7-Lastik i klf

8-iki taraf kopolimerli alminyum bant 9-Polietilen d klf

Bu kablo zel artnamelere gre IEC 840 imal edilir. ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk protothen-x yaltkanl, elektrik alan homojenletirici, zel i ve d yar iletken tabakal, yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitle ve zel olarak takViye edilmi bakr ekranl, lastik dolgu tabakal, alminyum koruyucu klfl ve polietilen d klfl, bir damarl yksek gerilim enerji kablolardr. Ekran boyunca ve radyal ynde su szdrmaz. stenilirse, iletken de boylamasna su szdrmaz.

Bu kablolar, gvenlik ve evre korumas nedeni ile 154 kV havai hatlarla ehir merkezlerine girilemeyen hallerde yer altna denerek gerilim dmlerini ve kayplar asgariye indirip ebekeyi kompanze etmekte, enerjiyi 154/34,5/0,4 kV ring sistemlerine iletmekle, enerji retim merkezlerinden ulusal ve uluslar aras enterkonnekte ebekelerin beslenmesinde uydu kentlerin ana datm sistemlerine balanmasnda, harite, kablo kanallarnda dahilde ve toprak altnda, zel olarak imal edildiklerinde tatl ve tuzlu suda kullanlr. Msaade edilen iletme scakl 90 C,msaade edilen ksa devre scakl 250Cdir (ksa devre zaman t

42

ekil 1.11: 550 kV yer alt kablosu

1.2. Kuvvetli Akm Tesisleri Ynetmelii lgili ynetmelik maddeleri aadaki gibidir.

Madde 58- Bu Ynetmeliin kapsamna giren tesislerde Trk Standartlarna uygun kablolar kullanlacaktr. Bunlar bulunmadnda Madde 1'de belirtilen standartlara uygun kablolar kullanlacaktr.

a) Kablo seimi:

Kablo seiminde aranlan teki koullarn yannda aadakiler de gz nnde bulundurulacaktr:

1) Anma gerilimi:

Kablolar iin iki anma gerilimi kullanlr:

U: Fazlar aras gerilim,

U0: letken ile metal klf ya da toprak arasndaki gerilim.

2) Yk akm:

Kablo kesitleri, yk akmna bal olarak eitli kablo tiplerine, deme durumlarna ve ortam koullarna gre standartlarda belirtilen ya da yapmclar tarafndan bildirilen ykleme durumlarna gre belirlenir.

Kablo kesitinin belirlenmesinde gz nnde bulundurulacak koullardan bazlar aadadr:

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


43

- Gelecekte yk artlar

- zin verilen iletken scakl (srekli kullanmadaki iletken scakl,seilen kablo tipi iin belirtilen deerlerden byk olmamaldr.)

- Kabloda oluan snn darya atlmasnda etkili olan ortam koullar

(topran sl direnci vb.)

- Kablonun tek ya da ok damarl oluu

- Kablonun havada ya da yer altnda denmi olmas

- Kablonun denme yntemi

- zgl s dayanm

Bu hesaplarn yaplmasnda ilgili standardlarda yer alan kablolarla ilgili izelgelerden yararlanlacaktr.

3) Ksa devre dayanm:

Kablolar kullanlacaklar ebekelerde oluacak ksa devre akmlarna dayanmaldr. Kablolarn ksa devre dayankll hesapla gsterilmelidir. ksa devre sonucunda kablo iletken scakl PVC yaltkanl kablolarda en ok 160 C, XLPE yaltkanl kablolarda en ok 250 C olacaktr.

zellikle tek damarl kablolarda kablo tutturma paralar, ksa devrenin neden olaca kuvvetlere dayanacak boyutta seilmeli ve aralarnda yeterli aklk olmaldr.

4) Gerilim dm:

Kablolarn gerilim dm hesaplanrken omik direnten baka endktif empedans da gznne alnmaldr.

Gerilim dm indirici trafo merkezlerinin sekonderinden itibaren yksek gerilim datm ebekelerinde %7'yi amamaldr. Ancak ring ebekeler iin ayrca arza hallerinde ringin tek tarafl beslenmesi durumu iin gerilim dm tahkikleri yaplmaldr. Bu durumda gerilim dm %10'u amamaldr.

Alak gerilim tesislerinde gerilim dm %5'i amamaldr. Kendi transformatr bulunan tesislerde, transformatrlerin AG kndan itibaren gerilim dm bakmndan en kritik durumda olan tketiciye kadar olan toplam gerilim dm aydnlatma tesislerinde %6,5, motor yklerinde %8'i amamaldr. Ring olmas halinde yksek gerilim iin yukardaki aklamalar aynen geerlidir.

XPSatr Alt

XPSatr Alt


44

5) Etkin g kayb:

Kablo kesiti madde 58-a/2, 3 ve 4'de belirtilen yntemlere gre hesaplanacak en byk kesite uygun olarak seilir. Ancak hat kayplar da gz nne alnarak daha byk kesitli (ekonomik kesit) kablolar kullanlabilir. nemli kablo hatlarnda ekonomik hesap, kablo maliyeti, hat kayplar, yllk kullanma sresi, enerji fiyat, reel faiz, amortisman sresi gz nne alnarak yaplmaldr. Bu durumda ekonomik kesite klmas tavsiye edilir.

6) Dielektrik kayb:

zellikle yksek gerilimli ve uzun kablolar kullanldnda zel koullar dnda dielektrik kayb dk olan kablolar (XLPE gibi) seilmelidir.

7) Mekanik koullar:

Kablo kullanlaca yerdeki mekanik koullar gz nnde bulundurularak seilmelidir. Mekanik zorlanma olan yerlerde, buna dayankl kablo cinsleri seilmelidir. rnein ekiye alan kablolarn zrh olmal, eimli yerlerde ve ek kutularnn yaknnda, eki kuvvetini tayan kelepelerle tutturulmaldr.

Topraa dorudan gml kablolarn elik zrhl olmas tavsiye edilir. elik zrhsz kablolarn yer altnda beton kanallar, beton bzler veya beton muhafaza iine alnm PVC borular iinde kullanlmas tavsiye edilir.

8) Kimyasal etkiler ve d etkiler:

Kablolar dendikleri yerlerdeki kimyasal etkilere, su, rutubet ve hava koullar ile teki evre etkilerine dayanacak tipte seilmelidir.

9) Kablolar iletme koullarna uygun tipte seilmelidir.

10) Yer durumu:

Kablolar denecekleri yerlerin zelliklerine uygun tipte seilmelidir. nsanlarn youn bulunduu, paniin yaanabilecei tm yaplar, yksek katl binalar, hastaneler, tneller, tiyatrolar, okullar, al-veri merkezleri gibi yap ve yerlerde yangn annda az duman karan, halojensiz zellikli kablolar kullanlmaldr.

YE3SV kablo YE3S(AL)E kablo

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


45

UYGULAMA FAALYET YER ALTI ENERJ KABLOLARINI SEME

lem Basamaklar neriler YVV kablosunu seiniz. YE3SV kablosunu seiniz. YE3S(AL)E kablosunu seiniz.

Btn kablolarn katalog ve varsa CDlerini inceleyiniz.

YVV kablonun yaltkan cinsini tespit ediniz. YVV kablo iletkeninin damar saysn tespit

ediniz. YVV kablo iletkeninin kesitini ve akm tama

kapasitesini tespit ediniz. YVV kablo anma gerilimini tespit ediniz. YE3SV kablonun i ve d klf yaltkan cinsini

tespit ediniz. YE3SV kablo iletkeninin kesitini ve akm

tama kapasitesini tespit ediniz. YE3SV kablo anma gerilimini tespit ediniz. YE3SV kablo ekran cinsini ve grevini tespit

ediniz. YE3S(AL)E kablonun i ve d klf yaltkan

cinsini tespit ediniz. YE3S(AL)E kablo iletkeninin kesitini ve akm

tama kapasitesini tespit ediniz. YE3S(AL)E kablo anma gerilimini tespit

ediniz. YE3S(AL)E kablo ekran cinsini ve grevini

tespit ediniz.

46

LME VE DEERLENDRME A.OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI)

Aada bu retim faaliyetiyle ilgili bir test yer almaktadr. Aadaki sorularn cevaplarn oktan semeli, tamamlamal ve doru-yanl olarak deerlendiriniz.

1. Kablonun yaltlm olan iletkeninedenir. (Boluu doldurunuz) 2. Kabloyu mekanik etkilerden koruyan yass veya yuvarlak tellerle yaplm rg veya

sargya..,...denir. (Boluu doldurunuz)

3. BS standartlarnn anlam nedir, doru kk iaretleyiniz.

A)Trk standard B)Alman standard C)Fransz standard D)Rus standard E)ngiliz standard

4. PEnin anlam nedir, doru kk iaretleyiniz.

A)Plastik B)Pozitif C)Polivinil D)Poliklorid E)Polietilen

5. Sabit tesislerde kullanlan ar iletme artlarna dayankl kablo harf sembol TS 212ye aadakilerden hangisidir.

A)N B)S C)K D)Y E)V

6. VDE 0271 standardna gre apraz bal polietilen harf sembol aadakilerden hangisidir?

A)2X B)E3 C)SH D)U E)S

7. Orta gerilim ebeke ve hatlarnda gerilim dm aadaki hangi deerden byk

olamaz?

A)%20 B)%15 C)%10 D)%25 E)%12

8. Protothen-x yaltkanl iletkenin en yksek scaklk deeri aadakilerden hangisidir?

A)100 C B) 105 C C) 90 C D) 120 C E) 125C

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.

DEERLENDRME Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz

ya da cevap verirken tereddt, yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz.

Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

LME VE DEERLENDRME

AkserliKalem

47

B-UYGULAMALI TEST

MODL ADI: YER ALTI ENERJ HATLARI UYGULAMA FAALYET: Yer alt kablolarn semek.

RENCNN ADI SOYADI:. SINIF VE NO:.

AIKLAMA: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.

DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

Yer alt kablolarn standart ve ynetmeliklere uygun seebildiniz mi?

Yer alt kablolarnn yaltkan cinslerini doru seebildiniz mi?

Yer alt kablolarnn standart scaklk deerlerini doru seebildiniz mi?

Yer alt kablo anma gerilim deerlerini seebildiniz mi?

Yer alt kablolarnn standart kesit deerlerini seebildiniz mi?

Yer alt kablo kullanma yerlerini doru seebildiniz mi?

DEERLENDRME

Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

48

RENME FAALYET-2

Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun ortam salandnda,standartlara ve ynetmeliklere uygun olarak, yer alt enerji hat kablolarn hatasz olarak ekebileceksiniz.

Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:

Elektrik enerjisinin yer altndan tanmasnn sakncalar var mdr, aratrnz. Yer alt kablolar nasl denir, aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortam, elektrik taahht firmalar, elektrik iletim ve datm yapan kurulular kullanabilirsiniz. Bu aratrmalar yaparken gvenlik tedbirleri alnmas gereken yerlerde gvenlik tedbirlerinin alnmasna dikkat ediniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.

2. YER ALTI ENERJ KABLOLARI EKM 2.1. Kablolarn Yer Altndan Denmesinin Nedenleri

Elektrik enerjisinin hava hatlar ile iletilemedii ve datlamad yerlerde yer altndan iletim ve datm yaplmas gerekmektedir. ehir ilerinde ve hava hattnn kullanlma imkan olmayan yerlerde, zellikle tercih edilir. Boaz geilerinde enerjinin su altndan, yer alt kablosu ile yaplmas gerekmektedir.Yer alt kablolar ok az arza yapar ve nemli derecede bakm gerektirmez. Yer alt enerji hatlarnn stnlk ve sakncalar unlardr;

2.1.1. Yer alt Enerji Hatlarnn stnlkleri

Yer alt kablolar ile yaplan tesisler, direk ve dier malzemelere ihtiya gstermezler.

Cadde ve meydanlarn grnt estetii bozulmadan tesisler yaplabilir. Atmosferik olaylardan (yldrm, kar, frtna vb.) etkilenmezler. Yer alt kablolar cadde, meydan ve parklarn zelliklerine uyacak ekillerde

dz veya kavis yaptrlarak denebilir. Havai hatlardaki gibi bakm ihtiyalar yoktur. Yerleim blgelerinde, havai hat tesislerine gre daha gvenlidir. Kaza ihtimali

azalmtr.

RENME FAALYET-2

ARATIRMA

AMA

XPSatr Alt

XPSatr Alt

XPSatr Alt


49

2.1.2. Yer Alt Enerji Hatlarnn Sakncalar

Havai hatlara gre kurulu maliyeti fazladr. Kablo arza tespiti ve onarm zordur.

2.2. Kablo Gzergah Belirlenmesi

Yer alt kablosu olduka pahal bir gere olduundan kabloyu en ksa ve uygun yoldan demek gerekir.Gzergahn doru olarak tespitinde ok titiz olmak gerekir.Ancak bu sayede tesisin yapmnda iilik az olur. Planla yaplm bir tesisin bakm kolay ve mr de uzun olur.

Kablo denecek yerin lekli plan ya da haritas alnr. Yksek gerilimli uzak mesafeli kablo denmesinde araziye ait her trl bilgiler; mesala bataklk, kumluk, kayalk, kil veya kalkerli yerler ile nehir, yol, kpr, tnel ve varsa baka arazi engelleri veya yerlerdeki binalar incelenerek plan veya haritaya ilenir. Kablo gei yolunun, arazi engelleri dikkate alnarak, imkan nispetinde en ksa yoldan dz hat eklinde denmesi istenir. Bylece maliyet en aza indirilmi olur.

Kablo boyu yani yolu uzun olursa kablolara ait ek kutular, branman kutular says artar. Bylece hem maliyet hem de arza ihtimali artar. Plan yaplrsa ek kutularnn yerleri, kablo gei yollar uygun olarak seilir ve plana ilenir. Bu sayede ilerideki onarm ve deiiklikler kolayca yaplabilir. Kablo gzergah ehir d ve ehir iinde olmak zere iki trl belirlenir.

2.2.1. ehir Dnda Kablo Gzergah Belirlenmesi Ak arazide yani ehirler dnda gzergah tayin edilirken aadaki hususlara dikkat

edilmelidir.

Kablo gzergah mevcut yollarla kolayca ulalabilir olmal ve arazi engelleri nispetinde en ksa yollardan geilmeli kablo gei yolu ulam yollarndan uzakta bulunmamaldr.

Kablolar engebeli yerlerden, mesala gl, nehir, orman, yol kava, maden ocaklar, kumluk, talk yerlerden, nehir yataklar ve benzeri yerlerden denmemelidir. Bu gibi yerler kablo demeye uygun deildir.

Kablolar nehir, kpr, demir yolu, karayollarn sk sk kesmemelidir. Bu gibi yerlerde kesinlikle ek kutusu konmamaldr.

Yolu ksaltmak iin kablolar tarlalarn iinden denmemelidir. Ek kutular tarlalar, iine koyulmamaldr, yerleri belirsiz olduundan arza bulma zorlar.

Kablolar, rutubet ve zararl kimyasal maddelerin bulunduu endstri blgelerinden uzak olmaldr.

Kablolar, cadde ve yollar boyunca,bunlarn yanndan denmelidir. Kablo gzergah ak arazide bile iaretlenmelidir. Varsa ek kutular da gzergah boyunca emin ve belirli yerlere konmaldr. aret levhalar ya da talar ile belirtilmelidir. Bu sayede tadilat ve tamirat kolaylkla yaplabilir.

Kablolar meyilli araziden, dar boazlardan, kayalk yerlerden geirmek gerekirse buralarda elik bandajl zel kablolar kullanlmaldr. Kablo ba ve

XPSatr Alt

XPSatr Alt


50

sonunda fazlalk braklmas gereklidir. Bylece arza halinde yeni kabloya gerek kalmadan tamirat yaplabilcektir.

Kablo bataklk arazide denecek ise nce bataklk tahlil edilir, sonra kablolar knklerden borulardan beton veya aa kazklar zerinden geirilir. Bylece kablo hem korunmu hem de kablo yolu sabit hale getirilmi olur.

2.2.2. ehir inde Kablo Gzergah Belirlenmesi ehir, kasaba ve ky gibi meskun yerlerde kablolarn gzergah belirlenirken u

hususlara dikkat edilir.

Kablolar ehirlerde mutlaka yol ve sokaklar boyunca ve yaya kaldrmlarn altna denmelidirler, kablo deni yolunun ksa olmas tercih edilir.

Kablo yolunun, telefon kablolar, kanalizasyon bzleri, su ve doal gaz borular ile karlatrlmadan belirlenmesi tercih edilmelidir.

Kablolar duruma ve ihtiyaca gre yollarn bir ya da iki yanna denir. Yolun tek yanna denmi bir kablo tesisatndan, sonradan yolun dier yanna elektrik almak gerekirse yol bozulur, trafik aksar buda istenilen bir durum deildir.

Kablolar, ahr, gbre sular veya kimyevi sularn akt atlye ya da fabrika civarna denmez. ayet mecburiyet varsa kablo ok derine denir ve demir boru iinden geirilir, borunun iki az ziftli bezlerle sarlr. Bylece kablo tahrip edici svlardan korunmu olur.

Kablo denmesi esnasnda her trl ek kutular, branman kutularnn yerleri tam olarak llr. Bina ve deimez yerlere iaret konur. Durum ayrca plana ilenir.

Resim 2.1:Kablo gzergah kefi

2.3. Yer Alt kablolarnn Denme Yerine Tanmas Yer alt kablo makaralar zerinde kablonun cinsi, kablo kesiti, damar says, iletme

gerilimi, boyu ve salma (serilme) ynlerine ait bilgiler bulunur. Makaralar demir veya tahtadan olabilir, ok ar olduklar iin tesis yerine tatlarla gtrlr. Bazen makara tama zel aralar kullanlmaktadr, bu aralardan makara hi indirilmeden direkt olarak kablo ekilerek denebilmektedir (Resim 2.3).

51

Makarann tattan indirilmesi olduka nemli bir itir. Makarann yere indirilmesi iin vinle indirme ilemi yaplr (Resim 2.2. ) veya tata bir kalas dayanr. Makara yava yava kalas zerinden yuvarlanrken, bir halatla ters ynde ekilir. Makarann hzn kesmek iin yere (kalas nne) engeller konur. Makara yere indirildikten sonra tesis yaknndaki bir yere zerindeki ok ynnde yuvarlanarak tanr.

ekil 2.1: Kablo makarasnn tanma yntemleri

ekil 2.2: Kablo makarasnn denme yerine getirilmesi

Resim 2.2: Kablo makaras ve indirilmesi

Resim 2.3: Kablo makaralar tama aralar

52

2.4. Yer Alt Kablolarnn Deme Yerine Serilmesi Makarada olmayan yani kangal halindeki kablolar yuvarlanarak serilir (salr).

Kabloyu ekerek samak ve srklemek kablo zedelenebileceinden doru deildir. Makarada bulunan kablonun salmas zel aparatlar (bucurgat) yardmyla yaplr. Bu aparatn ayaklar makara yanlarna konduktan sonar makarann ortasndan geirilen mil, aparatn yuvalarna yerletirilir. Aparatn vidalar her iki taraftan sklarak makara yerden biraz yukarya kaldrlr.

Serme (sama) ilemi 3-4 kii tarafndan yaplmaldr, bir veya iki kii makaray evirir, bir kii de makarann hzl dnmesini nlemek iin bir tahta ile makaray kenardan firenler. Kablo daha ok makarann stnden sald gibi bazen de makarann altndan salr. Serme(sama) ilemi yaplrken kablo boyu uzadka kablonun arlna gre her 5-10 metrede bir tayc kullanlmaldr. Gelimi lkelerde kablo makara aparat kullanlmadan, direkt olarak kanala serilmektedir. Kablolarn ularna yardmc gereler (pabu,kablo klf) taklarak ekilip serilmelidir.

Resim 2.4: Kablo makara aparatlar

Resim 2.5: Kablonun serilmesi

53

Resim 2.6: Kablo tayc ve kablo serilmesi

Resim 2.7: Kablo ekme iin orap ve kablo ucu

Resim 2.8: Kablonun serilmeden denmesi

Gerektiinde serme

ilemini yapmadan kablolar

direkt olarak kanala

denebilir.

Kablolarn serme ve ekme

ileminde, kablo ularnn zarar grmemesi iin kablo orab ve

kablo ucu kullanlr.

54

2.5. Yer Alt Kablolarnn Denme Yntemleri Corafi zorluklar, iklim koullar, gvenlik, strateji, estetik ve elektromanyetik

uyumluluk gibi pek ok adan yer alt kablolarnn kullanm kanlmazdr. Yer alt kablolar deiik ekillerde denebilmektedir. Deme ynteminin seilmesinde maliyet, kablo gzergahnn zellii, estetik gibi unsurlar gz nne alnr. Genelde yer alt kablolar toprak iine, su altna ve bina iine denir. Bu deme yntemlerini srayla inceleyelim.

2.5.1. Yer Alt Kablolarnn Toprak ine Denmesi Yer alt kablolarnn toprak iine denmesi yntemini srasyla inceleyelim;

2.5.1.1. Kablo Kanalnn Hazrlanmas

Kablo kanal, tespit edilen kablo yolu boyunca uygun ara gerelerle alr. Kanaln kazlaca yerin sert veya toprak zemin olmasna gre kullanlan ara gereler deimektedir (Resim 2.9 ve 2.10.). Kanaln

6_yeralti enerji hatlari

Documents