AJRI DHE SHËNDETI

• “Atmosfera është pasuri e përbashkët e të gjithë popujve . Por ajo është prone pa tapi e domosdoshme për të gjitha shtetet , prandaj duhet të kontrollohet jo vetëm për të mirën e popullit të vet, por edhe për shkak të rëndësisë së lëvizjeve atmosferike dhe ndotjen e saj duhet shiquar si fenomen i cili e sulmon ambientin në ato nivele që nuk njohin kufijë politik.”

F.Tolba , Drejtor i pergjithshem i UNEP – it

Lidhshmërinë e shumëllojshme të njeriut me ambientin të cilin e rrethon e kanë vërejtur edhe kulturat më të lashta. Të kuptuarit e ndikimit të faktorëve të ambientit të jashtëm në shëndetin e njeriut është njëra nga qëllimet themelore të mjekësisë bashkëkohore

Për problemet ekologjike në botë flitet shumë , ndërmirren masa dhe aksione të caktuara varësisht prej mundësive ekonomike dhe teknike por rezultatet nuk kënaqin.

Historiati i ndotjes së ajrit nuk është i ri . Ai fillon në qytete të mëdha ku dendësia e popullates është e madhe dhe zhvillimi industrial në qytet është burim i ndotjes.

Ndotja e ajrit në qytete po bëhet gjithnjë e më shumë problem i madh ekonomik dhe shëndetësor .Studimet e shumta që janë bërë në botë kanë ardhë në përfundim se aerondotja mund të shkakton:

• rritjen e sëmundjeve acute respiratore• rritjen e vdekëshmërisë nga sëmundjet kronike respiratore,•  paraqitjen e manifestimeve alergjike te 10% e populates,•  rritjen e astmës bronhijale deri në 3 %, derisa në zonat e pastërta ajo sillet 0.6%,•  ekziston mundësia e helmimeve kronike të popullates me plumb,•   veprimi lokal në lëkurë , organe respiratore dhe në rast të resorbimit të gazrave ka ndikim në metabolizëm,•   konstatohet rënje e peshës trupore në proporcion me ndotjen dhe kohëzgjatjen e ekspozimit,•   rritjen e numrit të të sëmurëve nga karcinoma e mushkërive

Burimet e aerondotjesNdotja e ajrit nga ana e njeriut daton qysh nga njeriu i shpellës, kur ai e

zbuloi zjarrin dhe e shfrytëzoi për ngrohje dhe zierje .Në historinë Romake dhe Angleze ekzistojnë shumë artikuj të cilët flasin mbi aerondotjen . Qysh në shekullin e XIII në Angli janë aprovuar rregullore mbi kontrollin e ndotjes me tym për të cilën është paraparë dënimi me vdekje . Natyralisti anglez John Evelyn në vitin 1661 e ka shkruar protestën e pare mbi ndotjen e ajrit në Londër , ku e ka bërë përcaktimin e burimeve dhe mënyrës së ndotjes si dhe ka treguar për masat që duhet të ndërmirren për qëllim kontrolli .

Ndotja e ajrit bëhet e shprehur sidomos me fillimin e shfrytëzimit të thëngjillit si burim të energjisë . Në fillim të shekullit XIX Dr. Des Voeux mjek anglez e ka aplikuar termin “ smog “ për të përshkruar kombinimin e tymit dhe mjegullës e cila ndikonte negativisht në organet e frymëmarrjes së pacientëve të tij . Gradualisht me aplikimin e naftës në vend të thëngjillit si burim kryesor të energjisë është rritur ndotja e atmosferes të cilën e karakterizojnë substancat sic janë ; oksidet e ndryshme , peroksidet , ozonidet dhe produktet e ndryshme të procesit të hidrokarbonizimit .

Si shkaktar të rritjes së aerondotjes konsiderohet kombinimi i tre faktorëve :

• Shtimi i numrit të popullsisë në tokë .• Zhvillimi i industrisë dhe teknologjisë • Ndryshimet sociale ku veçohen sipas mënyrës së veprimit dy faktorë social : • Urbanizimi dhe Standardi Jetësor.

NDARJA E NDOTËSVE NË AJËR

Sipas përbërjes së ndotësve në:

•Organik•Joorganik

Sipas gjendjes agregate të ndotësve në:

• Të ngurtë• Të lëngët • Të gazët

Sipas dimensioneve në :

       Mikroskopike

      Makroskopike

Sipas formës së ndotësve në :

     grimca

     gazëra

NË AMBIENTIN KOMUNAL MUND TË GJEJMË KËTA PËRBËRËS TË NDOTJES

SË AJRIT.   PLUHURI – AEROSEDIMENTI

   AEROSOLET – BLOZA DHE TYMI     AEROSOLET E KONDENZUARA –

GAZRAT DHE AVULLI

AERONDOTJA NË KOMUNËN E PRISHTINËS

Prishtina si qendër arsimore, kulturore , ekonomike dhe politike e Kosovës është e karakterizuar me problemet e veta specifike . Ajo nga një qytet i vogël oriental I shekullit të XIX – të , gjatë luftës së dytë botërore me 16 deri 18000 banorë , është rritur në një qytet me 300000 banorë , me sipërfaqe prej afro 910 km2 , që e përbën rreth 7.83% të sipërfaqes së gjithëmbarshme të Kosovës . Komuna e Prishtinës është regjioni më i banuar në Kosovë , ku një numër i madh i popullates jeton , vepron dhe atakohet nga ndryshime të shumta ekologjike .

Prishtina me kushtet e volitëshme gjeografike shtrihet në lartësi mbidetare mbi 600m , në zonën e klimës kontinentale në afërsi të parkut të Gërmisë , andaj është e natyrshme që të ketë klimë shumë të volitëshme . Mirëpo zhvillimi i mëtejmë i metalurgjisë, xehtarisë, kimisë bazike , energjetikës, komunikacionit dhe proceseve të tjera teknologjike bënë që ndotja e ambientit të njeriut të rritet duke e rritur problematikën në këtë lëmi.   

Prishtina posedon 483.480 m2 sipërfaqe gjelbëruese ose 4.5 m2 për një banorë . Se a është kjo pak apo jo do ta shohim të krahasuar me qytetet të cilat kanë numër më të madh të popullsisë p.sh : New York posedon 5.5m2 sipërfaqe gjelbëruese për një banorë , Roma 9m 2 ; Viena 25m2 dhe Washington 50m2 . Nga sipërfaqet e përgjithëshme gjelbëruese në Prishtinë , parqet përfshijnë 18 ha dhe sipërfaqet gjelbëruese para banesave 12 ha . Sipas funksionit asnjëra nga këto sipërfaqe në Prishtinë nuk i plotëson kushtet për sipërfaqe gjelbëruese . Parku i qytetit i ndërtuar në vitin 1949 , me sipërfaqe prej 6 ha dikur me të gjitha karakteristikat që i përgjigjen një parku të mirëfilltë , tani e ka humbur pamjen e tij për shkak të mos mbajtjes së tij .

EFEKTET NEGATIVE TË NDOTËSVE NË AJËR

        Pasojat për shëndetin         Zvogëlimi i komforit personal        Zvogëlimi i sigurisë së përgjithëshme         Pasojat ekonomike        Pasojat estetike

 

252.17

408.71

209.69 307.26

292.96

155.89

893.14

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

IPH

K.e

die

llit

So

falia

Tas

ligje

K.e

tri

mav

e

Qyt

eza

Pe

jto

n

Ob

iliq

 

             

470.7

339

216

124.6

359.6

478.6408.8

479.1

777.2

475.5

152.1

177

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

Series2

 

1001.10

468.80

1051.75

915.92960.71

475.45

1319.23

0.00

200.00

400.00

600.00

800.00

1000.00

1200.00

1400.00

IPH

K.e

die

llit

So

falia

Tas

ligje

K.e

tri

mav

e

Qyt

eza

Pe

jto

n

Ob

iliq

1565

465

1005.71018.6727.1661.4

1498.61541.4

2822.9

864.3

1465.7

667.1

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

7.39

7.65

7.50

7.41

7.61

7.50

7.58

7.25

7.3

7.35

7.4

7.45

7.5

7.55

7.6

7.65

7.7

IPH

K.e

die

llit

So

falia

Ta

slig

je

K.e

tri

ma

ve

Qyt

eza

Pe

jto

n

Ob

iliq

7.47

7.56

7.83

7.61

7.92

7.68

7.88

7.20

7.30

7.40

7.50

7.60

7.70

7.80

7.90

8.00

IPH

K.e

die

llit

Sof

alia

Tasl

igje

K.e

trim

ave

Qyt

eza

Pej

ton

Obi

liq

7.7 7.7 7.7

7.3

7.9

7.7

7.8

7.8

7.3

7.9

8.4

7.2

6.6

6.8

7

7.2

7.4

7.6

7.8

8

8.2

8.4

8.6

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII