Süle

yman

YA

ZIC

I

1

VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER VE SAĞLIĞI

6. SINIF ÜNİTE 6Konu Özeti

fenburada.com

A. DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ

SİSTEMLER

Denetleyici ve düzenleyici sistemler; vü-

cudumuzdaki olayların düzenli ve birbiriyle

uyumlu ve sorunsuz bir şekilde gerçekleşme-

sini sağlar.

Denetleyici ve düzenleyici sistem; sinir

sistemi ve iç salgı bezleri olmak üzere iki kı-

sımdan oluşur.

1. Sinir Sistemi

Sinir sistemi nöron adı verilen milyarlarca

sinir hücresinden oluşur. Sinir sistemi, merke-

zi sinir sistemi ve çevresel sinir sistemi olmak

üzere iki kısımdan oluşur.

a. Merkezi Sinir Sistemi

Merkezi sinir sistemi temel olarak beyin

ve omurilik olmak üzere iki kısımdan oluşur.

Beyincik ve omurilik soğanı ise beynin kısım-

larıdır.

SİNİR SİSTEMİ

Merkezi Sinir Sistemi

Çevresel Sinir Sistemi

Beyin Omurilik

Beyincik

OmurilikSoğanı

Görevleri:

• Öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.

• Acıkma, susama, uyku, uyanıklık gibi olay-

ları düzenler.

• Kan basıncı ve vücut sıcaklığını ayarlar.

• Konuşma, yazı yazma gibi istemli hareket-

lerin gerçekleşmesini sağlar.

• Duyu organlarını kontrol eder.

• Hormonların salgılanmasını kontrol eder.

Beyincik

• Vücudun denge merkezidir.

• Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle

uyumlu çalışmasını sağlar.

Omurilik Soğanı

• Beyin ile omurilik arasında sinirsel iletimi

sağlayan yapıdır.

• İsteğimiz dışında çalışan iç organları kont-

rol eder.

• Sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım gibi

sistemlerimizin çalışmasını düzenler.

• Yutma, çiğneme, öksürme, hapşırma ve

kusma gibi olaylarda omurilik soğanı tara-

fından gerçekleştirilir.

Omurilik: Omurilik soğanından kuyruk soku-

muna kadar omurga kemikleri içerisinde uza-

nan kısımdır.

• Vücuttaki organlar ile merkezi sinir siste-

mi arasındaki bağlantıyı sağlar.

• Refleks davranışları kontrol eder.

Refleks: Dışarıdan gelen uyarılara karşı vücu-

dun ani ve istemsiz olarak gösterdiği tepkidir.

Refleksleri doğuştan kazanılan(kalıtsal)

Beyin: Kafatası içeri-

sinde iki yarım küre-

den ve nöron adı ve-

rilen milyarlarca sinir

hücresinden oluşan

organdır.

Beyin

Beyincik

Omurilik

OmurilikSoğanı

Süle

yman

YA

ZIC

I

2

refleksler ve sonradan kazanılan refleksler ol-

mak üzere ikiye ayrılır.

Doğuştan Kazanılan Refleksler(Kalıtsal)

• Işık şiddetine göre göz bebeğinin büyü-

mesi ya da küçülmesi.

• Diz kapağına vurulunca ayağın yukarı

doğru kalkması.

• Sıcak bir cisme dokununca elin çekilmesi.

Sonradan Kazanılan Refleksler

• Bisiklet sürmek.

• Limon görünce ağzın sulanması.

• Yüzmek, örgü örmek.

b. Çevresel Sinir Sistemi

Vücuttaki organlar ve kaslar ile merkezi

sinir sistemi arasındaki iletimi sağlayan siste-

me çevresel sinir sistemi denir. Merkezi sinir

sistemini oluşturan sinirlerin dışında kalan

sinirlerin oluşturduğu sistem şeklinde de ta-

nımlayabiliriz.

Çevresel sinir sistemi, çevrede meydana

gelen bir uyartıyı merkezi sinir sisteminin ilgili

kısmına iletilir. Merkezi sinir sisteminin cevabı-

nı da ilgili yapı ve organlara iletir.

2. İç Salgı Bezleri

İç salgı bezleri vücudumuzdaki sistemlerin

çalışmasında sinir sistemine yardımcı olur.

• Ürettikleri özel salgılara hormon adı

verilir.

• Hormonlar doğrudan kana verilir.

İç salgı bezlerini beş grupta inceleyeceğiz.

• İç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve

düzenler.

• Büyüme ve gelişmeyi sağlar.

• İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasındaki

uyumu sağlar.

• Tiroksin hormonu salgılar.

• Büyüme ve gelişmeyi düzenler.

• Vücuttaki kimyasal olayları düzenler.

• Metabolizma hızını düzenler.

• İnsülin ve Glukagon hormonları salgılar.

• Kandaki şeker dengesini düzenler.

• İnsülin kan şekerini düşürür, Glukagon kan

şekerini yükseltir.

• Heyecan, korku ve öfke anında metaboliz-

mayı hızlandırır.

Hipofiz Bezi: Beynin

alt tarafında nohut bü-

yüklüğünde bir bezdir.

• Büyüme hormonu

salgılar.

Tiroit Bezi: Boynu-

muzun ön tarafında

gırtlağın altında, soluk

borunun sağında ve

solunda iki parça hâ-

linde bulunmaktadır.

Pankreas: Karın boşlu-

ğunda, midenin alt ve

arka bölgesinde bu-

lunan yaprak şeklinde

bir bezdir. Vücudu-

muzdaki en büyük sal-

gı bezidir.

Böbrek Üstü Bezi: Bu

bezler, her iki böbre-

ğin üstünde ve böbre-

ğe yapışık durumdadır.

• Adrenalin hormo-

nu salgılar.

Süle

yman

YA

ZIC

I

3

Eşeysel Bezler: Erkeklerde testis, dişilerde

yumurtalık eşeysel bezleri oluşturur.

Not: İç salgı bezleri görevlerini yavaş gerçek-

leştirir ve etkisi uzun sürer, fakat sinir siste-

mi görevlerini çok hızlı gerçekleştirir ve etkisi

kısa sürer.

Çocukluktan Ergenliğe Geçiş

Yaklaşık 10-19 yaşlarını kapsar. Bu dönem-

de birey bedensel, cinsel ve zihinsel olarak

gelişir.

Ergenlik döneminde görülen bedensel de-

ğişiklikleri üç başlık altında inceleyebiliriz.

I. Erkeklerde Görülen Bedensel Değişiklikler

• Sakal bıyık çıkmaya başlar.

• Ses kalınlaşır.

• Sperm hücresi üretimi başlar.

• Erkek üreme organları olgunlaşır.

II. Kızlarda Görülen Bedensel Değişiklikler

• Ses incelir.

• Yumurta hücresi üretimi başlar.

• Âdet görme başlar.

• Vücut hatları belirginleşir.

• Dişi üreme organları olgunlaşır.

III. Kız ve Erkeklerde Ortak Olarak Görülen

Bedensel Değişiklikler

• Boy ve kilo artar.

• Ter salgısı artar.

• Kaslar gelişir.

• Vücudun belli bölgeleri tüylenir.

Testislerin Görevleri

• Testosteron hor-

monu salgılar.

• Spermlerin oluş-

masını sağlar.

• Erkeğe özgü

özelliklerin(se-

sin kalınlaşması)

oluşmasını sağ-

lar.

Yumurtalıkların

Görevleri

• Östrojen ve

progesteron hor-

monu salgılar.

• Yumurta hücre-

sinin oluşmasını

sağlar.

• Dişiye özgü özel-

liklerin(ses incel-

mesi) oluşmasını

sağlar.

Ergenlik Döneminde Görülen Ruhsal

Değişiklikler

• Duygusal dalgalanma başlar.

• İletişim kurma isteği görülür.

• Bağımsızlık arayışı başlar.

• Kimlik arayışı başlar.

Ergen Sağlığı

Ergenlik döneminin sağlıklı bir şekilde ge-

çirilebilmesi için yapılması gerekenleri şu şe-

kilde sıralayabiliriz:

• Boş zamanlar iyi değerlendirilmeli.(spor,

sanat, hobiler…)

• Dengeli ve düzenli beslenmeli.

• Sorunlar aile veya öğretmenlerle paylaşıl-

malı, sorunlara birlikte çözüm aranmalı.

• Arkadaşlık seçimi iyi yapılmalı.

• Zararlı alışkanlıklardan uzak durulmalı.

• Vücut temizliğine önem verilmeli.

Çevremizde gerçekleşen olayları duyu or-

ganlarımız aracılığıyla anlarız. Duyu organ-

larımız; göz, kulak, burun, dil ve derimizden

oluşmaktadır.

1. Göz: Gözde, görmeyle ilgili yapılar ve gözü

koruyucu yapılar bulunur.

B. DUYU ORGANLARI

Gözü Koruyucu

Yapılar

• Kaşlar

• Göz kapağı

• Kirpikler

• Gözyaşı bezleri

Görme İle İlgili

Yapılar

• Sert Tabaka

• Damar Tabaka

• Ağ Tabaka

Mercek

İris

Kornea SertTabaka

DamarTabaka

AğTabaka

SarıLekeKör

Nokta

Süle

yman

YA

ZIC

I

4

Sert Tabaka: Gözün en dışında bulunan gözü

dış etkilere karşı koruyan beyaz renkli taba-

kadır.

• Sert tabaka, gözün ön tarafında farklıla-

şarak saydam tabakayı(kornea) oluşturur.

• Kornea göze gelen ışığı kırarak göz bebe-

ğinde toplanmasını sağlar.

Damar Tabaka: Gözün beslenmesini sağlayan

kan damarlarının bulunduğu tabakadır. Da-

mar tabaka gözün ön tarafında farklılaşarak

iris ve göz bebeğini oluşturur.

• İris, gözün renkli kısmıdır. İris kasılıp gev-

şeyerek gözbebeğinin büyüyüp küçülme-

sini sağlar.

• Göz merceği ışığı kırarak görüntünün sarı

leke üzerine ters olarak düşmesini sağlar.

Ağ Tabaka: Gözümüzün en iç tabakasıdır.

Duyu almaçları ağ tabakada bulunur. Sarı leke

ve kör nokta ağ tabakada yer alır.

• Sarı lekede, oluşan ters görüntü, beyne

iletilir.

• Kör noktada, görme sinirleri bulunmaz ve

görüntü oluşmaz.

Görme Olayı

• Işık ışınları ilk olarak saydam tabakaya gel-

dikten sonra kırılır ve göz bebeğine ulaşır.

• Göz bebeğine ulaşan ışınlar göz merce-

ğinden tekrar kırılır ve görüntü ters olarak

sarı leke üzerine düşer.

• Beynin görme merkezinde, görüntü düz

olarak algılanır.

2. Kulak: İşitme organımız olan kulağımız; dış

kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç

kısımdan oluşur.

Dış Kulak: Kulak kepçesi, kulak yolu ve kulak

zarından oluşur.

• Kulak kepçesi ses dalgalarını toplar.

• Kulak zarı, kulak yoluna gelen ses dalga-

larıyla titreşir.

Orta Kulak: Östaki borusu, oval pencere ve

çekiç, örs, üzengi kemiklerinden oluşur.

• Çekiç, örs ve üzengi kemikleri kulak zarın-

da oluşan ses titreşimlerinin şiddetini artı-

rarak oval pencereye aktarır.

• Östaki borusunun işitme ile ilgili bir görevi

yoktur. Östaki borusu yutağa bağlanır ve

basıncı dengeleyerek kulak zarının yırtıl-

masını engeller.

İç Kulak: Salyangoz ve yarım daire kanalları-

nın bulunduğu kısımdır.

• Yarım daire kanallarının işitme ile ilgili gö-

revi yoktur. Yarım daire kanalları beyincik

ile birlikte vücudun dengesini sağlar.

• Salyangozda bulunan duyu almaçları alı-

nan ses dalgalarını işitme sinirleri yardı-

mıyla beynin işitme merkezine iletir.

İşitme Olayı

• Kulak kepçesi tarafından toplanan ses

dalgaları kulak yoluyla kulak zarına iletilir.

• Kulak zarı ses dalgalarıyla titreşir ve sesi

çekiç, örs, üzengi kemiklerine aktarır.

• Sesin şiddetini artıran çekiç, örs ve üzengi

kemikleri ses titreşimlerini oval pençeye

aktarır.

• Oval pencere gelen ses titreşimlerini sal-

yangoza aktarır.

• Salyangozda bulunan duyu almaçları, alı-

nan ses dalgalarını işitme sinirleri yardı-

mıyla beynin işitme merkezine iletir.

3. Burun: Kokuları almamızı sağlar ve solu-

numda görev alır. Kemik ve kıkırdaktan oluşur.

İç kısmı mukus ile kaplıdır.

Kulak kepçesi Kulak yolu

Kulak Zarı

ÇekiçÖrs

Üzengi OvalPencere

YarımDaire

Kanalları

Salyangoz

Östaki Borusu

Sarı bölge

Burun boşluğu

Süle

yman

YA

ZIC

I

5

Koku Alma Olayı

• Koku tanecikleri soluk alma ile burun de-

liklerinden burun boşluğuna geçer.

• Koku tanecikleri mukus sıvısı içinde çözü-

nür.

• Sarı bölgedeki koku almaçları uyarılır.

• Oluşan uyartılar sinirlerle beynin koku

alma merkezine aktarılır.

4. Dil: Tükettiğimiz yiyecek ve içeceklerin tat-

larını dilimiz sayesinde alırız.

• Tükürük sıvısı ya da su içinde çözünen be-

sinlerin içindeki maddeler, tat tomurcuk-

ları içinde bulunan duyu almaçlarını uyarır.

• Oluşan uyartılar sinirler yardımıyla beynin

tat alma merkezine iletilir.

• Dilde dört farklı tat algılanır.

5. Deri: Vücudumuzu tamamen saran derimiz

en büyük duyu organımızdır.

Derimiz üst deri ve alt deri olmak üzere ikiye

ayrılır.

Üst derinin en dış yüzeyi ölü hücrelerden

oluşur. Üst deri, alt kısımlarda bulunan yapı-

ları korumakla görevlidir. Üst deride derimize

rengini veren özel hücreler bulunur.

Alt deride ter bezleri, kıl kökleri, yağ bez-

leri, sinirler ve kaslar bulunur. En alt kısmın-

da bulunan yağ tabakası ısı kaybını önler. Ter

bezleri boşaltıma yardımcı olur.

Duyu Organlarındaki Kusurlar

Göz Kusurları

Miyop: Yakını iyi görür, uzağı net göremez.

Kalın kenarlı mercekle ya da lenslerle düzel-

tilebilir.

Hipermetrop: Uzağı net görür, yakını net gö-

remez. İnce kenarlı mercekle ya da lenslerle

düzeltilebilir.

Astigmat: Görüntü bulanıktır. Silindirik mer-

cekle düzeltilebilir.

Şaşılık: Göz kaslarının uyum içinde çalışma-

masından kaynaklanır. Ameliyat ile tedavi

edilir.

İşitme Kusurları

Doğuştan ya da sonradan geçirilen kaza

ve hastalıklardan dolayı ortaya çıkabilmekte-

dir.

Koku Alma Kusurları

Sinüs boşluklarının iltihaplanması ile si-

nüzit hastalığı ortaya çıkmaktadır. Koku alma

bozuklukları ilaç ya da aşıyla tedavi edilebilir.

Tat Alma Kusurları

Kalıtsal bir hastalık olan tat körlüğü, bazı

maddelerin tatlarının algılanmamasına neden

olmakta ve tedavisi yoktur.

Dokunma Duyusu Kusurları

Parazitlerin, mikroorganizmaların neden

olduğu hastalıklar ile alerjik deri hastalıkları

ve fiziksel sebeplerle oluşan hastalıklar şek-

linde sıralayabiliriz.

Duyu Organlarının Sağlığını Korumak İçin

Alınması Gereken Tedbirler

• Duyu organlarımızın sağlığı için; temizliğe

dikkat etmeliyiz.

• Gözlerimizi şiddetli ve zararlı ışıklardan

korumalıyız.

• Kulak sağlığı için; gürültülü ortamlardan

uzak durmalı ve kulağımızı dış darbelere

karşı korumalıyız.

• Burun sağlığı için; tozlu ve kirli ortamlar-

dan uzak durmalı, kimyasal maddeleri ve

temizlik ürünlerini koklamamalıyız.

• Dil sağlığı için; dişlerimizi fırçalamalı, alkol

ve sigaradan uzak durmalıyız.

• Deri sağlığı için; aşırı Güneş ışığından ko-

runmalı ve kullandığımız temizlik ürünleri-

ne dikkat etmeliyiz.

Ekşi Tatlı Acı Tuzlu

ÜstDeri

AltDeri

Süle

yman

YA

ZIC

I

6

1. Solunum Sistemi Hastalıkları

Zatürre: Akciğer iltihabı olarak bilinen bir

hastalıktır. Bakteri, virüs, mantar gibi çeşitli

mikroplarla oluşabilir.

KOAH(Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı):

Özellikle sigara dumanı ve diğer zararlı gaz ve

parçacıklarına bağlı olarak gelişir. Hava yolla-

rının mikrobik olmayan iltihabı sonucu oluşur.

Astım: Akciğer içi hava yollarının ataklar ha-

lindee gelen tıkanmaları ile kendini gösteren

bir hastalıktır.

Grip: Virüs kaynaklı bir solunum yolu hasta-

lığıdır.

Solunum sisteminin sağlığı için özellikle si-

garadan uzak durulmalıdır. Dengeli ve düzenli

beslenilmelidir.

2. Dolaşım Sistemi Hastalıkları

Anemi(Kansızlık): Kandaki alyuvarların sayı-

sının azalması sonucu oluşan bir hastalıktır.

Yüksek Tansiyon: Dolaşımdaki kan basıncının

yüksek olması sonucu ortaya çıkan dolaşım

sistemi hastalığıdır.

Dolaşım sisteminin sağlığı için stres ve yor-

gunluktan uzak durmalıyız. Yeterli ve dengeli

beslenmeliyiz. Aşırı yağlı gıdalar tüketmeme-

liyiz. Sigara ve alkolden uzak durmalıyız.

C. SİSTEMLERİN SAĞLIĞI

Kalp Krizi: Kalbe

bağlı damarlarda

meydana gelen tı-

kanma sonucu ger-

çekleşir.

Kalp Yetmezliği:

Kalbin vücuda ge-

rekli kanı pompala-

yamamasıdır.

Hemofili: Kanın pıh-

tılaşmamasına ne-

den olan kalıtsal bir

hastalıktır.

3. Sindirim Sistemi Hastalıkları

Ülser: Mide ya da onikiparmak bağırsağının,

mide asidi ve mide sıvısı tarafından tahrip

edilmesi sonucu oluşur.

İshal: Bağırsağın besinlerdeki suyu emmeme-

si sonucu oluşur.

Tifo: Kirli içme suları ve iyi temizlenmemiş yi-

yecekler ile bulaşan mikrobik bir hastalıktır.

Sarılık: Kandaki vücuda renk veren madde-

lerin değerlerinde meydana gelen değişim

sonucu deri ve mukozaların sarı renk alması

durumudur.

Kolera: Kolera adı verilen bir bakterinin ba-

ğırsaklara yerleşip çoğalmasıyla ortaya çıkan

bir hastalıktır.

Reflü: Asitli mide içeriğinin yemek borusuna

çıkması ve uzun süre temas etmesiyle yemek

borusundaki dokuların tahrip olması rahatsız-

lığıdır.

Sindirim sistemi sağlığı için; ağzımıza al-

dığımız lokmaları iyice çiğnemeliyiz. Asitli ve

kafeinli yiyeceklerden uzak durmalıyız. Den-

geli ve düzenli beslenmeliyiz.

4. Boşaltım Sistemi Hastalıkları

Böbrek Taşı Hastalığı: Vücuttan idrar ile dışa-

rı atılması gereken maddeler, idrar yollarında-

ki tıkanıklıktan dolayı atılamadığında böbrek-

lerde birikerek böbrek taşı oluşturur.

Böbrek Yetmezliği: Böbreklerin kanı süzme

görevini tam ya da kısmen yerine getireme-

mesi durumudur. Bu hastalığın tedavisi böb-

rek naklidir. Ancak böbrek nakli oluncaya ka-

dar ki süreçte diyaliz tedavisi uygulanır.

Süle

yman

YA

ZIC

I

7

Boşaltım sisteminin sağlığı için; vücudu-

muzu soğuktan korumalı, günde en az iki litre

su tüketmeye dikkat etmeli ve idrarımızı uzun

süre tutmamalıyız.

5. Destek ve Hareket Sistemi

Romatizma: Kaslar, kemikler, eklemler ve bu

yapıları birleştiren bağlarda ağrı ve hareket

kısıtlığına ve çeşitli istenmeyen durumlara yol

açan hastalıkları şeklinde tanımlanabilir.

Kemik Kırılması: İskelet sistemindeki kemik-

lerin vücuda uygulanan basınç nedeniyle bü-

tünlüğünü kaybetmesidir.

Destek ve hareket sisteminin sağlığı için;

yaşımıza uygun egzersiz yapmalıyız.

6. Denetleyici ve Düzenleyici Sistem Hasta-

lıkları

Şeker Hastalığı(Diyabet): Pankreasın yeterli

miktarda insülin hormonu üretmemesi ya da

ürettiği insülin hormonunun etkili bir şekilde

kullanılmaması durumudur.

Guatr: Vücuda yeterli iyot alınamadığında ti-

roit bezi çok fazla çalışır, bu nedenle büyür ve

guatr hastalığına neden olur.

Cücelik: Hipofiz bezinin büyüme hormonunu

yetersiz salgılaması ya da hiç salgılamaması

sonucunda oluşur.

Devlik: Hipofiz bezinin büyüme hormonunu

aşırı salgılaması sonucu oluşur.

7. Duyu Organı Hastalıkları

Katarakt: Göz merceğinin saydamlığını kay-

betmesi sonucu oluşur.

Renk Körlüğü: Genellikle kırmızı ve yeşil renk-

lerin birbirinden ayırt edilemediği, kalıtsal bir

hastalıktır.

KANSER

Bir organ veya dokulardaki hücrelerin dü-

zensiz olarak bölünüp çoğalmasıyla ortaya

çıkan kitlelere denir.

İLK YARDIM

Bir kaza anında veya yaşamı tehlikeye dü-

şüren bir durumda sağlık görevlileri gelince-

ye kadar hayatın kurtarılması veya durumun

daha kötüye gitmesini önlemek amacıyla

mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uy-

gulamalara ilk yardım denir.

ORGAN BAĞIŞI

Kişinin tıbben yaşamı sona erdikten sonra

doku ve organlarının, başka hastalıkların te-

davisi için kullanılmasına hayatta iken kendi

isteği ile izin vermesi ve bunu iki şahit huzu-

runda belgelemesidir.

fenburada.ogretmen İnstagram sayfasındanbilgi kartlarını takip edebilirsiniz.