OSNOVE GRAĐANSKOG PRAVA

1.PREDMET I METOD GRAĐANSKOG PRAVA ........................................................... 2 METOD GRAĐANSKOG PRAVA .................................................................................... 2 LIČNA PRAVA KAO PREDMET GRAĐANSKOG PRAVA .......................................... 2 PODJELA NA PRIVATNO I JAVNO PRAVO ................................................................. 2 VELIKE KODIFIKACIJE GRAĐANSKOG PRAVA ....................................................... 3 VELIKE KODIFIKACIJA NA NAŠIM PROSTORIMA ................................................... 4 PRECEDENTNO PRAVO .................................................................................................. 5 IZVORI GRAĐANSKOG PRAVA .................................................................................... 5

PRAVNA PRAVILA ...................................................................................................... 5 PRIMJENA I TUMAČENJE PRAVNIH NORMI .............................................................. 7

METODE TUMAČENJA ............................................................................................... 7 PRAVNI SUBJEKTI(fizička i pravna lica) ......................................................................... 9 FIZIČKA LICA- pravna sposobnost ................................................................................... 9 PRAVNI ODNOSI I SUBJEKTIVNA PRAVA .............................................................. 11 VRŠENJE I ZAŠTITA PRAVA ........................................................................................ 13 VREMENSKE GRANICE U VRŠENJU SUBJEKTIVNIH PRAVA .............................. 13

Zastoj zastarevanja ................................................................................................... 14 PREKID ZASTAREVANJA ............................................................................................. 14 ZAŠTITA PRAVA ........................................................................................................ 14 PRAVNE ČINJENICE ................................................................................................... 14

Klasifikacija pravnih činjenica ...................................................................................... 15 PRAVNE PRETPOSTAVKE I FIKCIJE ..................................................................... 15

PRAVNI POSLOVI ........................................................................................................... 16 OGRANIČENJE(MODIFIKACIJA) PRAVNIH POSLOVA (uslov, nalog i rok) ........... 18 ZASTUPNIŠTVO .............................................................................................................. 19 RAZGRANIČENJE ZASTUPNIKA OD DRUGIH LICA ............................................... 19 DEJSTVO ZASTUPANJA ................................................................................................ 20 PRENOŠENJE OVLAŠĆENJA ZA ZASTUPANJE ........................................................ 20 PREKORAČENJE GRANICA OVLAŠTENJA ............................................................... 21 ZAKLJUČENJE UGOVORA OD STRANE NEOVLAŠTENOG LICA ......................... 21 PUNOMOĆ- DAVANJE PUNOMOĆI I OBIM OVLAŠTENJA .................................... 21 OPOZIVANJE I SUŽAVANJE PUNOMOĆJA ............................................................... 21 PRESTANAK PUNOMOĆJA .......................................................................................... 22 ZAKONSKO ZASTUPNIŠTVO ....................................................................................... 23 PRAVNA PRIRODA ZASTUPNIŠTVA .......................................................................... 23 OSNOVNA PODELA NEVAŽEĆIH PRAVNIH POSLOVA ......................................... 23

NIŠTAVI PRAVNI POSLOVI ............................................................................... 24 RUŠLJIVI PRAVNI POSLOVI ........................................................................................ 24 POSLJEDICE NEVAŽNOSTI PRAVNIH POSLOVA .................................................... 26 OBJEKTI GRADJANSKOG PRAVA .............................................................................. 27

1

1.PREDMET I METOD GRAĐANSKOG PRAVA Kada govorimo o predmetu građanskog prava podrazumijevamo određene društvene odnose (određeno ponašanje ljudi) koje reguliše ta grana prava.Kada govorimo o metodu građanskog prava radi se o načinu na koji je konkretni društveni odnos regulisan. Građansko pravo je skup normi koje regulišu robno-novčane odnose ne samo u njihovoj dinamici, kad se radi o prometu roba i usluga, već i u statici, kroz prisvajanje onoga do čega se došlo razmenom. Prema prof. Gamsu u građansko pravo spada i nasledno pravo (prenos ekonomskih dobara za slučaj smrti).Predmet građanskog prava su robnonovčani i lični neimovinski odnosi. Predmet definiše metod.

METOD GRAĐANSKOG PRAVAMetod pravnog regulisanja uključuje forme i načine pomoću kojih pravo vrši svoj uticaj na karakter i sadržaj društvenih odnosa koje reguliše. (Četiri karakteristike metoda građanskog prava su):

Ravnopravnost stranaka-građansko pravo stavlja lica-učesnike u jednom građanskopravnom odnosu u jednak položaj (jednakost stranaka i ravnopravnost njihovih volja- npr. U jednom ugovoru o kupoprodaji i prodavac i kupac su potpuno ravnopravni i njihove volje su ravnopravne.

Autonomna volja (stranke slobodne volje određuju koji odnos i kojeg partnera). Ova slobodna inicijativa ima dva aspekta: slobodu da izaberu partnera s kojim će stupiti u odnos i njihova sloboda (kad su već zasnovali odnos) da sami , putem sporazuma, odrede uslove pod kojima će se vršiti njihova uzajamna prava i obaveze. Volja stanaka u građanskopravnom odnosu je zakon za stranke.

Imovinska sankcija- za lica koja povrede građanska prava i obaveze. U građanskom pravu postoji isključivo imovinska (pogađa imovinsku masu-krug dobara koji mu pripada) odgovornost lica za povredu tuđeg prava (npr. Povraćaj stvari sopstvenika iz tuđe državnine, naknada imovinske štete koju je štetnik prouzrokovao, naknadom ugovorene kazne za neispunjenje obaveze).

Prometljivost znači građanska prava su prava prometa tj. Da ih subjekti (nosioci prava) mogu prenositi sa jedne na drugu, putem sporazuma.Vlasnik stvari moze prenijeti na drugog svojinu ili samo jedno od svojinskih ovlastenja.Promet prava postoji samo u gradjanskom pravu.

LIČNA PRAVA KAO PREDMET GRAĐANSKOG PRAVADanas većina autora smatra da su i lična neimovinska prava (pravo na ime, čast, privatnu sferu, telesni integritet) predmet građanskog prava. Čovekova ličnost treba da uživa veću zaštitu od imovine. Za građansko pravnu odgovornost karakteristično je uspostavljanje pređašnjeg stanja, pre povrede, a taj se metod koristi i kod zaštite ličnih prava.

PODJELA NA PRIVATNO I JAVNO PRAVOPravne norme koje regulišu društveni i zajednički život ljudi dijeli se na javno i privatno pravo. Privatno pravo reguliše odnose između jednakih subjekata dok javno pravo reguliše odnose nadređenosti i podređenosti (državne organizacije

2

prema građanima). Građansko pravo je deo privatnog prava koje isključivo ili pretežno služe interesima pojedinaca (građani stupaju u odnose kakve žele) dok u javnom pravu propisi isključivo služe interesima zajednice (država određuje odnose). Privatno pravne grane prava su: Građansko, Trgovačko, Mjenično i čekovno i Pravo osiguranja a Javno pravne grane su: Ustavno, Upravno, Krivično...Kordinacija –ravnopravnost volja stranaka, a subordinacija – nadređenost i podređenost.Privatna prava nastaju voljom pojedinih lica i zaštićuju se samo po zahtevu takvih lica (privatna tužba) dok javno nastaje voljom države i za povredu javnog prava dejstvuje javni (državni) tužilac po službenoj dužnosti.U oblasti privatnog prava sredstvo za regulisanje pravnog odnosa je ugovor koji zahteva saglasnost obe stranke a u javnom pravu gde postoji odnos nadređenosti i podređenosti država nameće svojim građanima obavezu bez njihovog pristanka (poreska ili vojna obaveza).Razlikovanje sistema prava na privatno i javno pravo tiče se samo materijalnog prava a ne procesnog prava (proces se vodi pred sudom-državnim organom).

SISTEM GRAĐANSKOG PRAVAGrađansko pravo je privatno pravo i obuhvata skup pravnih normi koji regulišu robno-novčane odnose. Sistem građanskog prava čine: opšti dio, stvarno pravo, obligaciono pravo i nasledno pravo tzv. Pandektni sistem podele koji je prvi uveo Njemački građanski zakonik iz 1896. pored već navedene četveročlane podele u njemu je obuhvaćeno i porodično pravo. Kod nas porodično pravo predstavlja posebnu granu i ne ulazi u sistem građanskog prava.

Opšti deo-građanskog prava sadrži ona pravila i načela koja su zajednička svim delovima građanskog prava (odredbe koje se tiču ličnih, statusnih prava fizičkih i pravnih lica, odredbe o rokovima i zastarelostima o cilju io vršenju građanskih prava)

Stvarno pravo-sadrži skup pravnih normi u kojima se regulišu odnosi ljudi povodom stvari.U stvarnom pravu obuhvaćeni su norme o pravu svojine i načinima njenog sticanja, o oblicima svojine, o službenostima, hipoteci, državnini, zaštite prava svojine i dr.

Obligaciono pravo-je skup pravnih normi u kojima se regulišu imovinski odnosi u kojima je jedna strana (poverilac) ovlašćena, da od druge strane (dužnik), zahteva neku činidbu, a ova je dužna da tu činidbu izvrši. Obligaciono pravo sadrži odredbe o ugovorima uopšte, o vanugovornim odnosima i odgovornosti za štete iz delikata, nezvanom vršenju tuđih poslova, neosnovanom obogaćenju, kao i o nastanku i gašenju obligacija.

Nasledno pravo- reguliše prelazak imovine ostavioca za slučaj njegove smrti na njegove naslednike. Norme naslednog prava sadrže odredbe o osnovima nasleđivanja, zakonskom naslednom redu, testamentu i ostavinskom postupku.

VELIKE KODIFIKACIJE GRAĐANSKOG PRAVA

Rad na izradi projekta Code civil započeo je dolaskom Napoleona za prvog konzula 1799. godine. Napoleon je imenovao komisiju od četiri člana u kojoj su bili pravnici. Napoleon je vršio veliki uticaj pri izradi zakonika. Utisnuo je pečat u porodičnom

3

pravu –jake patrijahalno vaspitane porodice, muž je upravljao zajedničkom imovinom. Francuski građanski zakonik je donesen 1804. godine. FGZ se smatra kodeksom bogatih i na najviši nivo dogme je podignuta privatna svojina i dominantno je štiti. Još jedna posebnost FGZ da je diskriminirajući prema ženi. U pogledu sistematike Code civil usvaja institucioni sistem po kome se sva materija deli na tri dela: stvari, lica i tužbe. Code civil je sastavljen sa jasnim i vrlo elastičnim formulacijama što omogućava laku razumljivost. Napoleon je rekao: Moja prava slava nije u tome što sam dobio 40 bitaka. Vaterlo će izbrisati sećanje na tolike pobede. Ono što ništa neće izbrisati, što će večno živjeti to je moj Code civil.

Sljedeća kodifikacija je „Austrijski građanski zakonik“ . . Zakonik je bio promulgiran 1811. godine Sadrži 1502 paragrafa i deli se na uvod i tri dela: lično pravo, stvarno pravo sa naslednim pravom i jednim delom obligacionog prava, zajedničke odredbe ličnog i stvarnog prava. Suštinski karakter zakona je da se štite lica koja posjeduju svojinu. Kratkoća zakonika učinila je da u njemu ima mnogo praznina. Austrijska vlada je 1904 godine obrazovala komisiju za reviziju AGZ sa ciljem da se popune praznine. Rad komisije trajao je dugo pa su tek od 1914 do 1916 donete tri delimične novele (izmene). Za nas je AGZ veoma važan jer je važio na teritorijama Vojvodine, Hrvatske, Slovenije, Slavonije, BiH. U skraćenoj verziji važio je i u Srbiji kao SGZ.

Sljedeća kodifikacija građanskog prava je „Njemački građanski zakonik“ BGB. Na ovom zakoniku je rađeno 22 godine i ima 2.385 paragrafa. Zakonik je naišao na oštre kritike zbog karakteristika njegova stila pisanja dosta nerazumljivo za obične građane a razumljiv za eksperte (uveo je sistem objektivne odgovornosti). Projekat je bio gotov 1895. godine a usvojen 1896.da bi stupio na snagu 1900. Tako je 2385 paragrafa podeljeno na pet dijelova (knjiga): opšti deo, obligaciono pravo, stvarno pravo, porodično pravo i nasledno pravo.

Sledeća velika kodifikacija je „Švajcarski građanski zakonik“.Po nalogu Švajcarskog udruženja pravnika, 1884. godine profesor Eugen Huger počeo je pripremne radove za izradu jedinstvene kodifikacije. Projekat je završen 1907. godine a stupio na snagu 1912. godine. Švajcarski građanski zakonik ima četiri dela: lično i porodično, nasledno i stvarno pravo. Zakon o obligacijama je kao poseban zakon stupio na snagu istog dana.

VELIKE KODIFIKACIJA NA NAŠIM PROSTORIMA

Građanski zakonik na kneževinu Srbiju iz 1844 čiji je tvorac Jovan Hadžić. On je loša kopija Austrijskog građanskog zakonika i ima 950 paragrafa. Jovan Hadžić je učinio da su mnoge jasne definicije izvornika u skraćenom prevodu postale nerazumljive, nejasne i neupotrebljive. Jezik kojim je pisan zakonik je težak zastareo pa je to doprinelo nerazumljivosti teksta. Sistematika je ista kao u AGZ i obuhvata porodično kao i nasledno pravo. Jako je diskriminirajući prema ženi (npr. nije mogla da naslijedi muža, niti da zaključi pravni posao) Primjenjivao se gotovo 100 godina ali on nema neku vrijednost. Pod uticajem francuskog prava i srpske inteligencije koja se školovala u francuskoj 1869 uneta je u SGZ zabrana o istraživanju očinstva. Zakonik je zastareo i jedna komisija izradila je projekat uoči prvog svetskog rata. Ali rad na tom projektu nije bio nastavljen.

4

Opšti imovinski zakonik za knjaževinu Crnu Goru tvorac je Valtazar Bogišić (išao u narod i skupljao običaje). Ovaj zakonik uvodi pojam imovinskog prava (stvarno i obligaciono). Porodično i nasledno pravo ostaju van ovog zakonika. Zakonik sadrži: uvodna opšta naređenja, pravila o zakonima i pravila međunarodnog privatnog prava, pravila o subjektima prava, stvarna prava (uključujući pravila o hipoteci, zatim obaveze i ne samo opšti deo ugovornog prava, već i pravila o pojedinim vrstama ugovora, a na kraju sadrži objašnjenja, odreživanja i dopune celog zakonika. Bogišićev zakonik predstavlja najznačajniju kodifikaciju građanskog prava koju smo ikad imali na jugoslovenskim prostorima.

PRECEDENTNO PRAVO

Precedenti su odluke najvisih sudova u pogledu pravnih pitanja koja nisu regulisana zakonom. Oni su obavezujuci. Kada nastane određeno činjenično stanje, zauzima se stav i sutuacija riješava. Ako nastane drugo činjenično stanje, ispituje se da li je ono slično sa prethodnim da bi sa na isti način po uzoru na raniji slučaj riješilo. Common Law sistemu obuhvata pravne poretke gotovo svih zemalja engleskog govornog područja. Dok u Evropi svaka pravna knjiga na početku ili na kraju ima bibliografiju autora čija je literatura korištena u obradi određene materije, dotle u Engleskoj počinje sa nabrajanjem različitih „cases“ slučajeva i ukoliko ih u knjizi ima više to je problem bolje obrađen. Vremenom Common Law prestaje da bude gomila sudskih odluka koje ništa ne vezuje, već postaje sistem prava zasnovan na načelima koja proizilaze iz iz sudskih odluka. U zemljama anglosaksonskog dijela mnogi odnosi se ne normiraju nego sudska praksa postaje izvor prava. IZVORI GRAĐANSKOG PRAVAIzvori prava u opštem smislu mogu se definisati kao uzroci ili povodi koji dovode do nastajanja prava. Oni mogu biti materijalni i formalni. Pod materijalnim se podrazumijevaju društvene okolnosti i potrebe, odnosno uzroci koji dovode do nastajanja prava. Pod izvorima u formalnom smislu podrazumijeva se forma u kojoj država donosi pravne norme. Prema tradicionalnoj podjeli formalni izvori prava su: zakoni i podzakonski akti, običaji sudska praksa i pravna nauka.

PRAVDA I PRAVEDNOST KAO MATERIJALNI IZVOR PRAVAPravni poredak mora biti zasnovan na pravdi i nekim moralnim načelima na kojima počiva ljudska civilizacija.

PRAVNA PRAVILAsu ona pravila građanaskog prava koja su opšta za svaki građanskopravni sistem, jer ih nužno diktiraju robni odnosi. Ta pravila postoje u svakom građanskopravnom sistemu i njih su pravna nauka, praksa i tehnika izgrađivale kroz vijekove da bi ona odgovarala društvenim potrebama, potrebama ekonomskog prometa.

ZAKON KAO IZVOR PRAVAVrste građanskopravnih normiPravne norme mogu se podjeliti prema različitim kriterijumima. U odnosu na dejstvo norme se dijele na imperativne (ius cogens) i dispozitivne (ius dispositivum). Ako jedna norma stranama ne dopušta da nešto drugo ugovore od onoga što je propisano, norma je

5

imperativne prirode. Zakon propisuje pravne norme za slučaj u kome stranke nisu ništa ugovorile to su dispozitivne (dopunjujuće) norme.Prema sadržini pravne norme se dijele na: obavezujuće, zabranjujuće i ovlašćujuće. Obavezujuća norma je usmjerena na aktivno a zabranjujuća na pasivno ponašanje. Ovlašćujuće određenomlicu daju mogućnost da izvrši ili ne izvrši određenu radnju da stekne neko pravo i obavezu.

Vremensko, prostorno i personalno važenje građansko pravnih normiRadi pravilne primjene pravnih normi neophodno je objasniti:

Važi li pravna norma u momentu primene(vremensko djelovanje zakona) Važi li ona na datoj teritoriji (prostorno djelovanje zakona) Na koji krug lica (fizičkih i pravnih) se odnosi data norma (personalno važenje

zakona)

OBIČAJNO PRAVO KAO IZVOR PRAVA

Običajno pravo je nepisano pravo i ono je u ranijim periodima imalo veliki značaj. Ono je i danas zadržalo supsidijarni karakter kao izvor prava u većini modernih država. Da bi nastalo običajno pravilo, potrebno je da u okviru određene zajednice postoji faktičko ponašanje koje se duže vrijeme ponavlja. Takvo faktičko ponašanje kod pripadnika zajednice formira svijest o njegovoj obaveznosti.

Trgovački običaji je jedna vrsta običaja u prometu. Njegovo područje djelovanja ograničava se na trgovinu. Ako jedno faktičko ponašanje postane običaj u prometu između netrgovaca, ili između netrgovaca i trgovaca, radi se o opštem običaju u prometu. Iz trajnih poslovnih odnosa, proizilaze određeni uslovi na kojima se zasnivaju svi poslovi. Tako nastaje trgovački običaj. Protokom vremena jedan takav koristan trgovački običaj počinje da se primjenjuje i za zaključivanje ugovora kod trgovaca. Trgovački običaj nije pravna norma, već faktičko ponašanje. Osnov za njegovu primjenu od strane trgovaca leži u tome da ga trgovci smatraju svrsishodnim, korisnim i razumnim.

UZANSE- Kodifikovani trgovački običaji, sakupljeni i sistematizovani u zbornik, zovu se uzanse. Posle kodifikacije trgovački običaji održavaju svoj dispozitivni karakter-primjenjuju se samo u slučajevima kada starnke nisu drugčije odredile. Uzanse se kod nas primjenjuju od strane privrednih sudova, primjena se zasniva na volji stranaka.

Pravni standardi (generalna klauzula)- je vrsta pravnog pravila, čija sadržina nije unaprijed data ni u pogledu pretpostavke niti u pogledu sankcije. Pravni propis može da se formuliše primjenom tri stila: kazuističkim, apstraktno-generalizujućim i putem smjernica. Kazuistički stil se koristi kada zakonodavac želi da reguliše jedan slučaj u potpunosti do detalja. Zakonodavac koji je svjestan nemogućnosti da sve slučajeve predvidi, formuliše jedno opšte pravilo sa definisanim pojmovima za koje su vezane određene pravne posljedice, to je tzv. Metoda apstraktne generalizacije. Kada se pravni propis formuliše putem smjernica, tada se ostavlja sudiji velika sloboda u primjeni norme.

6

SUDSKA PRAKSA I PRAVNA NAUKA KAO IZVOR PRAVASudska praksa predstavlja primjenu, a ne stvaranje prava.Ona apstraktna pravna pravila primjenjuje na konkretan slučaj.Međutim u stvarnosti, sudska odluka ima autoritet utoliko veći, ukoliko nema pozitivnih propisa u oblasti građanskog prava. Tako se stvara jedna sudska praksa koja odgovara i razlozima pravne sigurnosti, a od koje se ne odstupa bez ozbiljnog povoda, na taj način sudska praksa doprinosi stvaranju prava. I u kodifikovanim sudskim pravima govori se o tome da je sudska praksa izvor prava, a postoji više razloga za to: u zakonu uvijek postoje praznine, ako je građanski zakonik duže u primjeni, sudska praksa postaje smjelija u prilagođavanju zakona i samo pod takvim uslovima je i moguće da jedan građanski zakonik bude duže u upotrebi (code civile preko 200 godina)Čak i kada se sudskoj praksi negira karakter izvora prava u formalnom smislu riječi, ne može se osporiti njen uticaj na usavršavanje prava.

PRAVNA NAUKA I ZADACI GRAĐANSKOPRAVNE TEORIJE

Pravna teorija ima zadatak koji se ne sastoji u primjeni, niti u stvaranju prava, već u njegovoj spoznaji i proučavanju. Pravna nauka nije neposredni izvor prava, pa mišljenje teorije nema obaveznu snagu. Najvažnija funkcija teorije je da zakonodavcu i sudskoj praksi pripremi materijal, da istraži unutrašnje veze između pojedinih pravnih normi, da izvuče pravna načela i zaključke i da daje prijedloge za dalje usavršavanje prava na osnovu uočavanja društvenih zakonitosti i kretanja.

PRIMJENA I TUMAČENJE PRAVNIH NORMINeophodnost tumačenja leži u činjenici nesavršenosti jezika kojim se zakonodavac služi ali i u mnogostrukosti životnih i drugih odnosa koje norma treba da obuhvati. Cilj svakog tumačenja je saznanje i otkrivanje pravnog smisla u značenju norme. Proces u kome se ustanovljava sadržaj norme naziva se tumačenjem norme. Pravilno tumačenje je neophodan uslov za njenu pravilnu primjenu, čime se ostvaruje cilj radi čega je norma doneta.Vrste tumačenja:

Zakonsko ili legalno tumačenje daje organ koji je normu doneo Sudsko tumačenje daju sudovi pri primjeni zakona na konkretne slučajeve Doktrinarno tumačenje koje daje pravna nauka u naučnim radovima, sudskim

odlukama...METODE TUMAČENJAPostoje razne metode koje sudiji stoje na raspolaganju kada hoće da otkrije pravi smisao i sadržaj pravne norme. To su: gramatičko, logičko, sistematsko, istorijsko, teološko, usko i široko tumačenje.

Gramatičko tumačenje- Gramatičkim tumačenjem riječi dobija se više značenja upotrebljenih izraza u zakonu. Da bi značenje jednog teksta bilo «tačno», ono mora biti u skladu sa smislom riječi. Logičko tumačenje- Logičko tumačenje je nastavak grmatičkog tumačenja. Njime se iz propisa izvlači poseban smisao koji prevazilazi bukvalno značenje riječi. Postoji stepenovanje u logičkom zaključivanju: od manjeg na veće i od većeg na manje.

7

Zaključivanje od manjeg na veće postoji kada se iz jednog posebnog pravila izvodi opšte (proširenje), a zaključivanje od većeg na manje postoji kada se iz jednog opšteg-šireg pravila izvodi uže pravilo sadržano u njemu (sužavanje). Sistematsko tumačenje- Sistematsko tumačenje razjašnjava propis određivanjem njegovog mjesta u cjelokupnom sistemu prava. Od više mogućih značenja po smislu riječi, treba uvijek dati prednost onome koje ima razumljivi smisao u cjelokupnoj vezi tumačenja norme sa ostalim normama.

Istorijska metoda tumačenjaAko sudija pri interpretaciji norme iz teksta norme koji tumači po smislu riječi i njihovoj povezanosti i logičkoj saglasnosti ne dobija jedno, već višestruko značenje norme, obično pristupa istorijskom tumačenju.Da bi se shvatila geneza određenog pravnog propisa treba uzeti u obzir direktne izvore koji stoje u vezi sa tim propisom. To su razni materijali,nacrti,debate u parlamentu.U istorijat jednog zakona spadaju i djela autora koji su pisali o zakonu ili učestvovali u njegovoj redakciji.Sve činjenice na osnovu kojih se vrši istorijsko tumačenje jednog pravnog propisa, pripadaju prošlosti i nalaze se van propisa.Obično se istorijski tumače stari zakoni.

Ciljna (teleološka) metoda-Shvatiti jedan propis u smislu, znači razumijeti ga tako kao što mora biti shvaćen u odnosu na njegove ciljeve i na rješenja kojima stremi. Kod ovog tumačenja pravne norme, pronalazi se društveni cilj kome norma služi. U cilju norme koji se interpretacijom mora pronaći sadržani su: klasni, etički i pragmatički osnovi zakona. Pojedini ciljevi sadržani u nekoj normi, vremenom mogu postati neaktuelni, u takvom slučaju može se primjeniti pravilo rimskog prava koje kaže »sa prestankom razloga za koji je zakon donijet, prestaje i sam zakon»

Usko i šrioko tumačenje-Kada se radi o uskom tumačenju zakona, riječima u tekstu se daje najuži smisao od mogućeg, jer to uže značenje odgovara volji i namjeri zakonodavca. Kada je u pitanju široko tumačenje ne ide se preko smisla mogućeg značenja riječi, već se uzima najšire moguće značenje upotrebljene riječi.

ANALOGIJAU slučaju postojanja praznine u zakonu, sudija će praznine popuniti analogijom. Analogija je proširivanje principa sadržanih u zakonu na slučajeve koji su sa onima regulisanim u zakonu pravno slični,tj. Oni koji imaju iste dijelove mjerodavne za osnov odluke. Dva činjenična stanja su slična, kada su u nekom pogledu saglasna jedna sa drugim. Analogna primjena opravdana je samo ako postoji sama saglasnost u svim onim pogledima koji su mjerodavni za pravno prosuđivanje. Postoji zakonska i pravna analogija. Zakonska postoji samo onda ako se zakon primjenjuje na pravni odnos na koji se zakon odnosi i to je analogija u užem smislu riječi. Kod pravne analogije (tzv.opšte), sudija polazi od većeg kompleksa pravnih propisa izvlačeći iz njih opšte principe i primjenjujući ih na slučaj koji u zakonu nije regulisan. Kod ove analogije sudija ima najveću slobodu primjene zakona, ali je vezan sa zakonom.

8

II DIO

PRAVNI SUBJEKTI(fizička i pravna lica)Субјект права је носилац права и обавеза. Правни субјекти су људи или друштвене творевине које имају правна овлаштења и правне обавезе. Субјекти права су физичка и правна лица. Ne može biti pravnih odnosa bez pravnih subjekata, odnosno lica koja imaju pravna ovlašćenja i pravne obaveze. Dakle subjekti prava su ljudi ili društvene tvorevine koje imaju pravna ovlašćenja i pravne obaveze, s obzirom na neke pravne objekte.Razlikujemo dve vrste pravnih subjekata: fizička lica i pravna lica

FIZIČKA LICA- pravna sposobnost Razlikujemo dve vrste sposobnosti fizičkih lica: pravna i poslovna. Pravna sposobnost fizičkog lica podrazumeva svojstvo posedovanja nekih pravnih

ovlašćenja i pravnih obaveza. (stiču se rođenjem i poseduju ih sva fizička lica). Subjektivitet tojest pravna sposobnost, prestaje smrću jednog lica. Smrću lica, u odnosu na njegovu imovinu koja je ostala bez subjekta, otvara se nasleđivanje prema načelima naslednog prava. Komorijenti-kada više lica izgube živote u zajedničkoj nesreći-ostaje neizvjesno ko je koga nadživjeo.

o Fingirana smrt postojala je u slučajevima kada je jedno fizičko lice bilo osuđeno na kaznu smrti ili doživotnu robiju.

o Pretpostavljena smrt-da bi se prekinulo stanje neizvjesnosti o životu ili smrti jednog nestalog lica u pravu je stvoren institut nestalosti i proglašenja nestalog lica za umrlog. Da bi jedno lice bilo proglašeno za umrlog potrebno je da je duže vremena odsutno iz svog prebivališta, kao i da ne postoje vesti da li je ono još živo. Proglašenjem lica za umrlog stvara se jedna oboriva pretpostavka koja otpada čim se suprotno dokaže.

Pod poslovnom sposobnošću podrazumevamo sposobnost fizičkog lica da svesnim radnjama izazivaju pravne posledice. Poslovna sposobnost se stiče punoljetstvom sa navršenih 18god. ili stupanjem u brak pre 18. godine(emancipacija).Ograničeno poslovno sposobno lice može zaključivati samostalno one pravne poslove iz kojeg za njega nastaju pravne koristi. Poslovna radna sposobnost stiče se sa 15 godina. Sa 16 godina stiče se bračna sposobnost kao i testamentalan.

Deliktna sposobnost je uslov da se mogu preuzeti obaveze iz nedozvoljene radnje (delikta) tojest sposobnost biti odgovoran za svoje skrivljene radnje. Za štetu duševno bolesnog odgovara onaj koji je dužan da vodi nadzor nad njim.Do 7 godine dijete je apsolutno deliktno nesposobno, a od 7-14 godina je oboriva pretpostavka odgovornosti što znači da se može dokazivati suprotno. Preko 14 godina je dijete apsolutno deliktno odgovorno.

PRAVNO RELEVANTNA SVOJSTVA (ATRIBUTI) FIZIČKIH LICAFizičko lice ima određena svojstva(atribute), po kojima se ono može identifikovati u pravnom prometu. To su:

Ime-svako lice ima pravo na ime i ono spada u prava ličnosti; prebivalište – gdje je centar njegovih životnih aktivnosti (boravište je mjesto u

kome građanin privremeno boravi van svog prebivališta);

9

i državljanstvo – označava pravnu pripadnost fizičkog lica određenoj državi;

PRAVNA LICAPravno lice (firma, sjedište, pripadnost državi) možemo definisati kao skup lica i imovine u jednoj organizaciji kojoj je pravni poredak priznao pravnu sposobnost. Kao poseban subjekt prava, pravno lice je nosilac pravne i poslovne sposobnosti. Opseg pravnih ovlašćenja i obaveza je mnogo uži nego kod fizičkih lica.

VRSTE PRAVNIH LICANajvažnije karakteristike :

Organizaciono jedinstvo pravnog lica, njegova struktura i cilj utvrđeni su zakonom ili statutom

Pravno lice ima posebnu imovinu Pravno lice odgovara samostalno svojom imovinom

Pravna lica se mogu klasifikovati na više načina: Na javnopravna i privatnopravna (javnopravna počivaju na aktu od strane države,

opštine ili na osnovu zakona i to su država, opštine javne ustanove, univerziteti bolnice... a u privatnopravna koja nemaju javne zadatke kao što su: preduzeća, trgovačka društva..

Jednosvojinska i mješovita pravna lica (državna, društvena i privatna) Komercijalna (lukrativna) profitna i nekomrecijalna pravna lica Prema djelatnosti koju obavljaju

Prema djelatnosti pravna lica se mogu podijeliti na preduzeća sa jedne strane i udruženja, ustanova i zadužbina s druge strane.

Удружења су правна лица која настају када се виче лица (чланови) удруже ради неких непривредних (идеалних) циљева, нпр удружења правника, књижевника идр. Својство правног лица се стиче уписом у регистар код надлежног државног органа. Оснивање се уређује законом, који прописује колики је најмањи број грађана-оснивача.

Установа је непрофитна организација са својством правног лица, чија имовина односно дјелатност, служи остваривању интереса и задовољењу потреба корисника, у складу са актом о оснивању и законом.

Задужбина је приватноправна установа створена приватном изјавом воље. Посједује самосталну правну способност ради постизања трајног циља: културних, хуманитарних и др. друштвенокорисних циљева. Она се састоји од одређене имовине којом се остварју, актом о оснивању, утврђени циљеви. Zadužbine osnivaju samo fizička lica a fondacije samo pravna lica. Fondove osnivaju i fizička i pravna lica.

Фондација је посебна врста задужбине коју оснива правно лице општим актом.

10

POSTANAK I PRESTANAK PRAVNIH LICATzv. Sistem prijave ili slobodnog obrazovanja pravnog lica putem prijave određenom državnom organu. Državni organ prima na znanju postojanje pravnog lica sem ako su mu ciljevi protuzakoniti. Pošto je za nastanak pravnog lica potrebno da da postoji organizovani skup ljudi i posebna imovina koju je pravni poredak priznao za posebnog subjekta u pravu, pravno lice prestaje kada nema više ovih elemenata. Sa prestankom pravnog lica njegova imovina prelazi na druge subjekte. Pravno lice prestaje da postoji tek sa konačnom raspodjelom njegove imovine.

PRAVNA I POSLOVNA SPOSOBNOST PRAVNOG LICAPravna sposobnost pravnog lica znači sposobnost da ono bude nosilac takvih prava i obaveza koja su u saglasnosti sa ciljem pravnog lica i njegovom djelatnošću određenom u zakonu i njegovom statutu. Poslovnu sposobnost pravno lice stiče sa svojom pravnom sposobnošću i ona je u načelu jednaka sa pravnom sposobnošću.

PRAVNI ODNOSI I SUBJEKTIVNA PRAVA Pravni odnos se može odrediti kao važani, konfliktni društveni odnosi koji su zaštićeni pravnim autoritetom državne vlasti. Sastavni elementi pravnog odnosa su pravna ovlašćenja i pravne obaveze. To podrazumeva da se na jednoj strani nalazi subjekt koji je nosilac pravnog ovlašćenja a na drugoj strani pravni subjekt koji je nosilac pravne obaveze.

OBJEKTIVNO I SUBJEKTIVNO PRAVOPojam i sadržaj građanskopravnog odnosaGrađanskopravni odnos je društveni odnos regulisan građanskopravnom normom, tojest odnos u kome se stranke pojavljuju kao nosioci građanskih prava i obaveza. Građanskopravni odnos nastaje tek na osnovu činjenica, koje građanskopravna norma priznaje za relevantne.Kada se govori o njegovoj sadržini treba jasno razlikovati materijalnu sadržinu (robnonovčani i lični neimovinski odnosi) od njegove pravne sadržine (građanska prava i obaveze), pošto je građanskopravni odnos pravna kategorija. Pravo u značenju sveukupnosti normi u teoriji se naziva objektivno pravo, a pravo koje pripada tačno određenom licu u pravnom odnosu je subjektivno pravo.Pojam i sadržina subjektivnog pravaNema objektivnog prava bez subjektivnog prava i subjektivnog bez objektivnog prava. Subjektivno pravo mora imati svog nosioca. Pravni odnos kao pravna veza između pravnih subjektata međusobno, može se posmatrati sa strane samih učesnika u njemu. Sa jedne strane jedna stranka u pravnom odnosu izvlači za sebe pravo (ovlašćenje), a posmatrano sa druge, za druge nastaje obaveza (se sastoji u određenom činjenju ili propuštanju obaveznog lica u pravnom odnosu). RAZLIKOVANJE SUBJEKTIVNOG PRAVA OD SLIČNIH POJMOVAOd subjektivnog prava treba razlikovati pravno stanje.Pravno stanje je stepen u zasnivanju prava koje dakle kad izvijesni dalji događaji nastupe vode postojanju subjektivnog prava.Pravna moć – pod pravnom moći podrazumijeva se pravo određenog lica da jednostranom izjavom volje stvori pravni odnos između sebe i drugog lica. Pravna moć

11

daje ovlašćenja koja se sastoje u mogućnosti da po svojoj volji proizvede pravne posljedice. Npr kod prava preče kupovine ili gdje jednostranom izjavom prestaje da postoji pravni odnos otkaz zakupa i sl.Pravni položaj ili status to je mogućnost lica da bude kompetentno u vršenju svojih subjektivnih prava i tu spadaju pravna, poslovna, deliktna, procesna sposobnost i sl.KLASIFIKACIJA GRAĐANSKIH PRAVA

Podjela na apsolutna ( djeluju prema svima)i relativna (samo prema određenom broju lica) prava.Moguće su i mješovite forme ,tj. da u jednom pravu budu obuhvaćeni elementi i apsolutnog i relativnog prava.

Kod apsolutnih prava: Pravo ovlašćenog lica odgovara obavezi svih ostalih lica Broj tih obaveznih lica nije određen Njihova obaveza (negativna)se sastoji u tome da titulara ne ometa u vršenju

njegovih ovlašćenja koja čine sadržinu subjektivnog prava Taj odnos titulara prema svim ostalim licima nije unaprijed određen Obaveza odgovara subjektivnom pravu Obaveza trećih lica je neimovinska i sastoji se u uzdržavanju Apsolutna prava ne zastarjevaju Zahtjev kod apsolutnih prava nastaje tek njihovom povredom

Kod relativnih prava: U pravnom odnosu se nalaze dva lica (ovlašćeno lice-povjerilac i obavezno lice-

dužnik) Kod relativnih obaveza je pozitivna Obaveza je korelativna sa ovlašćenjem Obaveza je imovinska Relativna prava po pravilu zastarjevaju Zahtev kod relativnih prava nastaje kad i pravo, pošto je zahtjev uperen uvjek

prema određenom licu

KLASIFIKACIJA APSOLUTNIH PRAVAU apsolutna prava spadaju stvarna prava, lična prava, autorsko pravo i pronalazačko pravo.

Stvarna prava predstavljaju posebnu kategoriju subjektivnih građanskih prava, čiji je neposredni objekat stvar.

Lična prava- u dobra koja pravni poredak štiti ne spadaju samo stvari i ljudske radnje na kojima se zasnivaju stvarna i obligaciona prava, već i proizvodi ljudskog duha (pronalsci, književna i druga autorska djela..), pa i sama čovjekova ličnost i njegova lična dobra (telo, život, sloboda, čast...). Svrha zaštite ličnih prava ja satisfakcija a cilj satisfakcije je da omogući povrijeđenome da prouzrokovane patnje otkloni pribavljanjem nekih materijalnih ili idealnih zadovoljstava.

Prava autorstva čine ona prava čiji je objekta proizvod ljudskog uma, duha, misli.

Pronalazačka prava za svoj objekat imaju npronalazak ili tehničko unapređenje.

12

DRUGI KRITERIJUMI ZA KLASIFIKACIJU SUBJEKTIVNIH PRAVA Prenosiva (sa jednog subjekta na drugi) i neprenosiva prava Samostalna i nesamostalna prava (da li jedno pravo zavisi od drugog prava) Prava koja su konačno nastala i prava u nastajanju

VRŠENJE I ZAŠTITA PRAVA

Pod vršenjem prava podrazumijevamo ponašanje ovlašćenog lica koje odgovara sadržaju njegovog prava.Apsolutna prava se vrše preko svojine , držanjem, korišćenjem (zidanjem na svom zemljištu), otuđenjem, ostvarenje prava svojine prema obaveznom licu (zahtev za povraćaj stvari)Vršenje relativnih prava (potraživanja) sastoji se u zahtevu za ispunjenje činidbe, opomeni (slanjem računa dužniku), prebijanje duga za dug, prinudno izvršenjeOd stranke zavisi da li će vršiti svoje pravo ili ne. Pravo vrši obično subjekt kome ono pripada. Neka prava pravni subjekt može da vrši preko zakonskog zastupnika.

VREMENSKE GRANICE U VRŠENJU SUBJEKTIVNIH PRAVA

Prekluzivni ili strogi rokovi važe za pravne moći odnosno preobražajna prava. Ona su tako vremenski ograničena da ako se ne vrše u određenom roku, poslije isteka tog roka ona se gase. Njihovo dalje vršenje je (i bez isticanja prigovora) nepunovažno. Na prekluzivne rokove sud pazi po službenoj dužnosti. Prekluzivni rok ističe posljednjeg dana , čak i kada posljednji dan pada na praznik. Tako se pravni posao zaključen u zabludi može osporavati, prema članu 117 Zakona o obligacionim odnosima, u roku od jedne godine od saznanja za zabludu (subjektivni rok), odnosno u roku od tri godine od dana zaključenja ugovora (objektivni rok).Zastarelost predstavlja jedno ograničenje u vršenju prava, koje se sastoji u protoku vremena, usljed koga nastaje gubljenje zahtjeva, odnosno tužbe u materijalnom smislu. Smisao i cilj zastarelostisu:

Obezbjeđenje opšte pravne sigurnosti Da bi se dužnik zaštitio od poteškoća dokazivanja (primjer dug od prije 20 god.) Zastarelošću se vrši pritisak na stranke da svoja prava vrše Kad prava nebi zastarevala sudovi bi bili opterećeni parnicama

Apsolutna prava stvarna ilična ne zastarijevaju (pravo svojine i založno pravo). Ona obligaciona prava koja imaju svoj izvor u porodičnom pravu-alimentacija ne zastareva. Dakle zastarelost nije razlog za prestanak prava koje se ne vrši, već istekom roka zastarelosti nastaje za dužnika samo prigovor zastarelosti. Kada se ne primjenjuju pravila o zastarelostiOdržaj treba razlikovati od zastarelosti. Kod održaja se stiče jedno stvarno pravo neprekinutom državninom a pod zastarelošću se podrazumijeva samo gubitak zahteva protokom određenog vremena i njegovo dejstvo se ne sastoji u gašenju prava, već u njegovom slabljenju.Prekluzivni rok ima za posledicu da se određena tužba ili radnja može podići ili preduzeti u određenom roku. Načelna razlika između zastarelosti i prekluzivnog roka ogleda se u dejstvu proteka roka. Kod zastarelosti se protekom roka gubi zahtev. Protekom prekluzivnog roka se trajno gubi samo pravo. Na prekluzivni rok sud pazi po službenoj dužnosti, dok na rok zasratrelosti sud pazi samo ako se dužnik na njega pozove.

13

Zastoj zastarevanjaZastoj sprečava uračunavanje određenog vremena u rok zastarelosti, tako da zastarelost za vrijeme ovog perioda ne teče. Ona počinje da teče tek sa ukljanjanjem određenih smetnji ili ako je ranije počela(prije zastoja) nastavlja svoj rok.Zastarelost na teče između bračnih drugova ukoliko je neko potraživanje nastalo prije braka,zatim između roditelja i djece niti između štićenika i njegovog staratelja.

PREKID ZASTAREVANJAPriznanje duga kao razlog za prekid zastarevanja predstavlja izjavu (pismenu ili usmenu) ili radnju dužnika kojom on poveriocu priznaje dug. Takva radnja dužnika izaziva prekid zastarelosti, rok zastarevanja počinje da teče iznova. Vrijeme koje je proteklo prije prekida ne računa se u zakonom određeni rok za zastarelost.Poverilac ostvaruje svoje pravo i izaziva prekid zastarelosti podizanjem tužbe i svakom drugom radnjom poduzetom protiv dužnika pred sudom ili drugim nadležnim organom u cilju utvrđivanja ili ostvarenja potraživanja. Da bi tužba izazvala prekid zastarelosti neophodno je da tužilac nije odustao od tužbe ili da ona nije odbačena ili odbijena.

ZAŠTITA PRAVA Zaštita prava se može vršiti tužbom, prigovorom i protivtužbom. Zaštitu građanskog prava sud ne vrši po službenoj dužnosti već po inicijativi stranaka. Od stranke čije je pravo povrijeđeno zavisi hoće li se obratiti tužbom sudu i zahtijeavti zaštitu svog povrijeđenog prava. To je tzv. načelo dispozicije stranaka. Tužba je bitan element svakog subjektivnog prava i znači ustvari zahtjev postavljen u postupku prinudnog ostvarenja prava. Čak i ako tužba egzistira, moguće je da ovaj protiv koga je tužba upravljena uskrati dugovanu činidbu, ističući prigovor.Prigovor je pravo tuženika da spriječi sprovođenje prava od strane drugog lica (tužioca). Dakle, prigovor je odbrambeno sredstvo protiv tužioca. Prigovori mogu biti lični (protiv određenog lica) i stvarni (protiv svakog lica).Protivtužba je isticanje zahtjeva protiv tužioca povodom istih činjenica ili u vezi sa istim činjenicama na kojima se zasniva i tužiočevo pravo iz koga ističe tužbeni zahtjev. Najvažnija procesna radnja je dokazivanje i tužilac je dužan da dokaže činjenice na kojima se zasniva njegova tužba. Presudom se odlučuje spor od strane suda i ona je formalno pravosnažna kada se ne može više napadati pravnim sredstvima, odnosno žalbom višem sudu. Od pravosnažne presude treba razlikovati izvršnu presudu koja se može prinudno izvršiti.

NASTANAK, PRESTANAK I PROMJENA GRAĐANSKOPRAVNOG ODNOSA

PRAVNE ČINJENICE Okolnosti iz kojih izviru prava nazivaju se pravne činjenice. Dakle, činjenice za čije nastupanje zakon vezuje nastanak, promjenu ili prestanak pravnog odnosa su pravne činjenice.(Su one činjenice (događaji, ljudske radnje) usled kojih nastaju, menjaju se i prestaju pravni odnosi).

14

Klasifikacija pravnih činjenica Na događaje- su takve pravne činjenice koje su nezavisne od volje ljudi

(priorodne pojave) smrt i sl. Na ljudske radnje-

o Dozvoljene- se dijele na pravne poslove (najvažniji pravni poslovi su ugovori)

o Nedozvoljene (delikte)-sastoje se u povredi jedne opšte obaveze ponašanja

PRAVNE PRETPOSTAVKE I FIKCIJEProglašenjem za umrlog je jedna pravna pretpostavka koja se može obratiti suprotnim dokazivanjem od strane onog ko je proglašen za umrlog. Pored oborivih u pravu postoje i apsolutne, neoborive pretpostavke. Takva je pretpostavka presuđene stvari. Veći broj pretpostavki u građanskom pravu su relativne oborive.( Pravne pretpostavke su one činjenice koje se smatraju tačnim i bez dokazivanja. Oborive pretpostavke su one koje se mogu dokazivati. Neoborive pretpostavke zabranjuje se dokazivanje da nisu tačne.)Pravne fikcije se sastoje u tome da se zamišlja da postoje određene činjenice iako one u stvari ne postoje.Razlika između pravne pretpostavke i fikcije sastoji se u tome , što se pravna pretpostavka bazira na vjerovatnoći da jedna činjenica postoji, a kod fikcije se svesno fingira, zamišlja da jedna činjenica postoji, iako se zna da to nije tako. To su tehnička sredstva koja olakšavaju dokazivanje postojanja jednog prava.

STICANJE PRAVA

Originarno i derivativno sticanjePrava nastaju prenose se, opterećuju, mjenjaju i prestaju. Sticanje prava vrši se neposredno na osnovu zakonskih propisa ili na osnovu volje stranaka. Za građansko pravo važi pravilo da se najveći broj prava stiče na osnovu volje stranaka. Kod sticanja prava razlikujemo:

Originarno sticanje prava-ako je nazavisno od postojanja jednog drugog prava (održaj, sticanje od nevlasnika)

Derivativno sticanje prava-postoji onda kad se pravo izvodi od nekog drugog lica pravnog prethodnika (kupac izvodi svoje pravo svojine iz prava prodavca)

Pravni promet i vrste pravnog prometaPrenos prava sa jednog lica na drugo naziva se pravnim prometom. Subjektivna prava koja se prenose pravnim prometom su apsolutna prava: svojina, službenost, zaloga, pravo korišćenja, licence i td. Kod pravnog prometa razlikujemo tri forme: TRANSLATIVNI, KONSTITUTIVNI I RESTITUTIVNI pravni promet.

Osnov i način sticanjaUgovorom tojest pravnim poslom vrši se pravni promet, prenosi se jedno apsolutno pravo sa jednog lica na drugo. U modernim pravima koja usvajaju rimsko pravo pravo prenosa

15

svojine, predaja je način sticanja samo za pokretne stvari, dok je za nepokretne upis nepokretnosti u zemljišne knjige.

Prestanak i promjena pravaPravni poredak određuje uslove, pa ako su oni ispunjeni nastupa sticanje ili prestanak. Neke pravne činjenice gase pravo samo po sebi, na primjer isplata. Prestanak prava može često da nastupi bez volje ovlašćenog lica(stvar koja je bila predmet svojine je propala). Jedno pravo može da se promeni a da ne izgubi svoj identitet ako bude pojačano ili oslabljeno, ako promjeni subjekte, predmet, sadržaj i rang. Promejena prava vrši se načelno na osnovu ugovora.

PRAVNI POSLOVIPravni posao je izjava volje koja je učinjena s ciljem da se zasnuje građanskopravni odnos, da nastane, prenese se ili ukine neko subjektivno građansko pravo, ukoliko to dopušta pravni poredak. Pravno dejstvo nastaje samo ako su ga stranke htele. Pravni posao se razvija sa robnom razmenom. Pravni posao mora uvijek sadržavati izjavu volje koja nije jedina pravna činjenica već postoje i druge kao što su , predaja stvari, saglasnost trećeg lica i sl. Pravni posao počiva na volji lica koja su u njemu učestvovala pa je i logično da voljom ovih lica pravni posao se može raskinuti.Pojam pravne radnje je suprotan pravnom poslu. Svaka izjava volje kojom se stvara, menja ili ukida neki pravni odnos je pravna radnja. I u našem pravu data je strankama ugovornicima sloboda da same svojom voljom određuju sadržaj pravnog posla. Tamo gde zakon strankama ne dopušta drugačije regulisanje od propisanog, govorimo o imperativnom, kogentnom pravu. Pravni posao ne sme da vređa zakonske granice jer je nepunovažan. Svaki prani posao mora imati predmet (objekat) na koji se pravni posao odnosi. Predmet pravnog posla je stvar ili radnja (činjenje, nečinjenje ili trpljenje)povodom koje nastaju u pravnom poslu određena prava i ovaveze. Predmet pravnog posla mora imati određena svojstva:

Predmet pravnog posla mora postojati i biti moguć Predmet pravnog posla mora biti odredljiv (sadrži podatke) Mora biti dopušten

Kauza (cilj pravnog posla) je uslov za punovažnost pravnog posla i neposredni cilj pravnog posla. Kauza je ekonomski cilj odnosno ekonomski efekat koje stranke hoće da postignu pravnim poslom po prof. Gamsu.Sastavni delovi pravnog posla su:

Bitni sastavni delovi (primjer predmet i cijena kod kupoprodaje) Prirodni sastojci pravnog posla predstavljaju dopunjujuće odredbe o pravnim

posledicama Accidentalia negotil delovi koji ne moraju da postoje u pravnom poslu kao

kapara, sticanja prava preče kupovine i slPostoji takođe podela sastavnih delova na bitne i nebitne.

VRSTE PRAVNIH POSLOVA Jednostrani pravni poslovi-sadrže izjavu volje samo jedne stranke i to su:javno

obećanje nagrade i izdavanje hartije od vrijednosti

16

Dvostrani pravni posao-kada dve ili više stranaka daju sadržajno različite ali jedna drugoj odgovarajuće izjave volje.Dvostrani pravni posao je ugovor. Ugovor se satoji iz dve izjavljene volje koje se dopunjuju – ponude za zaključenje ugovora i prihvatanje ponude.

Višestrani pravni posao-je zaključak većine lica, kod koga odlučuje većina datih glasova

Kauzalni i apstraktni pravni poslovi-kauzalni su oni gdje je kauza vidljiva a apstraktni gdje nije vidljiva

Formalni i neformalni (dovoljno da stranke postignu usmeni dogovor o predmetu i ceni)

Fiducijarni – ugovor o nalogu Akcesorni pravni poslovi koji nisu samostalni Dobročini (posluga poklon-prima činidbu neobavezujući se na protivčinidbu) i

teretni pravni poslovi su oni koji se zasnivaju na odnosu razmene (stvar, novac ili usluga)

Realni i konsesualni (zajam, ostava i zaloga) Komutativni – kauze su unapred određene i aleatorni pravni poslovi-kauze nisu

unapred određene

IZJAVA VOLJENajbitnija činjenica koja se zahtjeva za punovažnost pravnog posla je izjava volje stranaka, koje su učestvovale u pravnom poslu. Razlikuju se dve vrste izjave volje:

Volja može da se izrazi izjavom (izgovorene ili napisane reči, klimanje glavom, rukovanje)

Konkludentna radnja –radnja koja nije preduzeta u cilju da se volja manifestuje drugom licu ali iz kojese prema okolnostima i običajima u prometu može izvući zaključak da je izjavljena(donošenjem artikla na kasu).

Mentalna rezerva-npr. izjavi da će sliku prodati po ponuđenoj ceni, a u sebi napravi rezervu da ne želi ono što je izjavio.Neposredna izjava ako su činjenice došle neposredno i posredna izjava ako nije data neposredno od izjavioca već preko drugog lica.Izričita izjava je izjava koja je nedvosmislena i jasna.Prećutna izjava volje- npr. moje ćutanje (ne) znači prihvatanje ponude.

TUMAČENJE IZJAVLJENE VOLJE U PRAVNOM POSLUPod tumačenjem podrazumevamo delatnost koja je usmerena na to da utvrdi smisao, značenje izjavljene volje, naročito izražene rečima. U praksi se najčešće kao predmet tumačenjapojavljuju ugovori zaključeni u pismenoj formi. Dakle tumačenje je određivanje pravno obavezujućeg smisla određene volje. Stvar je pravnog poretka da odluči koji je za njega relevantni smisao

FORMA PRAVNOG POSLAPo pravilu je u građanskom pravu strankama prepušteno da same izaberu određene forme za izjavu svoje volje. Dakle, sredstvo kojim se izražava volja naziva se formom. Spoljni oblik u tehničkom smislu koji je propisan zakonom.

17

Ciljevi koji se postižu formom su različiti: Zadržavanje propisa o formi otežava zaključenje ugovora i prinuđuje stranke na

zrelije razmišljanje i odlučivanje Utvrđuje se u konkretnom slučaju šta je predmet i sadržina ugovora (odvaja se

faza pregovaranja od faze zaključivanja) Propisi o formi obezbeđuju dokazivanje a time i zaštitu stranaka

Pismena formaNajčešće zakon propisuje pismenu formu za izjavu volje. Ugovor je zaključen kada ispravu potpišu sva lica koja se njim obavezuju. Ako se posao zaključi preko zastupnika, on ga mora potpisati.Načelno je priznato pravilo o nevažnosti pravnih poslova kod kojih nije poštovana zakonom propisana forma. Ograničenja dejstva normi o nevažnosti zbog nepoštivanja propisane forme ugovora dolazi u obzir samo za obligacione ugovore.

OGRANIČENJE(MODIFIKACIJA) PRAVNIH POSLOVA (uslov, nalog i rok)

USLOVUslov u pravno-tehničkom smislu postoji onda ako su stranke u jednom pravnom poslu nastanak ili dalje postojanje pravnih dejstava učinile zavisnim od budućeg, objektivno neizvjesnog događaja. Taj budući neizvjesni događaj, koji može predstavljati radnju, propuštanje ili drugu činjenicu je uslov. Uslov omogućava pravnom subjektu da vodi računa o budućnosti i da dejstvo svoje volje prilagodi budućim dogažajima. Primjer: otac obeća sinu da će mu kupiti motor ako bude na vreme diplomirao. Najčešće se uslov prepoznaje u pravnom poslu kroz upotrebu reči ako. U praksi se pri zaključenju pravnih poslova najčešće pojavljuju odložni (suspenzivni) i raskidni (rezolutivni) uslovi. Odložni znači da dejstvo pravnog posla počinje tek sa ispunjenjem uslova. Kod pravnog posla sa raskidnim uslovom dejstvo pravnog posla nastaje odmah ali ono prestaje sa ispunjenjem uslova.(otac se obaveže da će izdržavati sina do ženidbe).Prema sadržaju uslovi se dele na:

Pozitivne i negativne u zavisnosti od toga da li nastanak prava zavisi od nastupanja ili nenastupanja okolnosti

Uslov je kazuelan, ako se satoji u nastupanju jednog slučajnog događaja U teoriji se postavlja pitanje da li je punovažan pravni posao ako njegova važnost

zavisi od volje jedne strane ugovornice. U takvom slučaju se govori o voljnom uslovu.

Mešoviti uslov je takav gde nastupanje buduće neizvesne okolnosti zavisi i od slučaja i od volje jedne stranke

Načelno uslovi su dopušteni kod svih pravnih poslova, ukoliko ih zakon ne zabranjuje, ili ukoliko se ne radi o pravnim poslovima koji ne trpe uslove.

NALOGNalog postoji kod dobročinog pravnog posla (poklona) i testamenta, gdje se primalac poklona i zaostavštine kod testamenta obavezuje na odreženu činidbu, pri čemu ovdje ne nastaje kao kod uslova nikakvo stanje lebdenja, tojest očekivanje da pravo nestane. Dakle, uslov odlaže pravno dejstvo, ali ne obavezuje. Nalog obavezuje i ne odlaže dejstvo posla. Ako primalac ne ispuni nalog poklonodavac može tužbom zahtevati ispunjenje naloga ili raskid ugovora o poklonu.

18

ROKRok se razlikuje od uslova po tome što je kod roka nastanak okolnosti od koje zavisi dejstvo ili kraj dejstva pravnog posla izvestan. Kod roka je bitno da će vremenski momenat sigurno nastupiti. Rok kao i uslov može biti odložan i raskidan. Kod pravnog posla zaključenog zsa odložnim rokom potpuno dejstvo pravnog posla nastupa sa početnim terminom. Ovdje je pravo nastalo ranije ali dospelost tažbine je odložen za neki kasniji period. Kod pravnih poslova sa raskidnim rokom dejstvo pravnog posla završava se sa dolaskom završnog termina (izdržavanje do punoletstva). Rokovi se računaju kalendarski.Treba razlikovati prekluzivne rokove (stroge rokove) i rokove zastarelosti. Prekluzivni rok postoji onda ako se jedna određena pravna radnja može preduzeti samo u okviru datog roka.On ističe poslednjeg dana (npr. Jednostrani pravni posao –otkaz). Ako je vršenje prava vezano za prekluzivni rok, po isteku roka ne može se preduzeti određena radnja, jer se pravo ugasilo. Po isteku roka zastarelosti ne gubi se pravo, ali se ono ne može više sudskim putem ostvariti, pošto je zahtev zastareo. Dejstvo roka zastarelosti se ne ogleda u gašenju prava, već u njegovom slabljenjeu, jer pravo gubi zahtev. Na prekluzivni rok sud pazi po službenoj dužnosti a na rok zastarelosti po prigovoru stranke.

ZASTUPNIŠTVOPOJAM ZASTUPNIŠTVA

Zastpnik je lice koje preduzima pravnu radnju u tuđe ime i za tuđi račun i za njega je karakteristično:

a)da je jedno lice ovlašteno preduzelo radnju u tuđe ime, odnosno da sve pravne posledice iz takve radnje pogađaju neposredno lice u čije je ime radnja poduzeta;b)ekonomski efekti te radnje ostvaruju se ne u imovinskoj masi onog koji je radnju obavio, već zastupanog.

Struktura zastupništva se karakteriše učešćem 3 lica:ono lice za koga se od strane drugog zaključuje pravni posao i koje se naziva zastipani (A), onaj koji dela za zastupanog naziva se zastupnik(B), i onaj sa kojim se ugovor zaključuje ili prema kojim se pravni posao preduzima, naziva se treći.Pravni odnos na kome počiva zastupništvo između lica A i B označava se unutrašnjim odnosom.Unutrašnji odnos može se zasnivati na obligacinopravnom ugovoru o nalogu, ugovoru o radu, ugovoru o društvu, ili uopšte tek naknadno na odobrenju od strane zastupanog.Ako ove radnje treba da proizvedu neposredno dejstvo za zastupanog, zastupniku je potrebno dodatno odobrenje-punomoć,

RAZGRANIČENJE ZASTUPNIKA OD DRUGIH LICAZastupništvo treba razlikovati od neke druge institucije.Nije zastupnik: a)Glasonoša koji samo prenosi tuđu volju.Zastupnik izjavljuje volju sa dejstvom za

zastupanog.Glasonoša ne izjavljuje svoju volju, već prenosi izjavu nalogodavaoca. b)Od zastupnika treba razlikovati posrednika.Posrednik samo dovodi u vezu

zainteresovane stranke da zaključe ugovor, priprema zaključenje ugovora, dok sam ugovor na osnovu njegove zaključuju stranke koje je on doveo u vezu.

19

c)Zastupnik nije organ pravnog lica.Fizičko lice koje nastupa u prometu za pravno lice i daje izjavu volje naziva se organ pravnog lica.Glavna razlika sastoji se u tome da pravno lice ne može drugačije nastupati nego preko svog organa, dok zastupani kod zastupništva u odnosu na sve poslove čije je zaključenje i staranje preneo on na zastupnika, isto tako mođe i sam poduzimati.

d)Velik značaj ima tzv. Zakonsko zastupništvo, koje pomaže licima bez poslovne ili sa ograničenom poslovnom sposobnošću.Zakonski zastupnici su roditelji u odnosu na decu, staraoci u odnosu na poslovno nesposobna lica.

e)Direktno(neposredno) zastupništvo razvija najjače, ali ne jedine posledice zastupanja.Postoji i indirektno (posredno) zastupništvo koje se još naziva i unutrašnje zastupništvo i ono ima dejstvo u unutrašnjem odnosu između zastupanog i zastupnika.Posredno zastupništvo se primenjuje u svim slučajevima gde zastupanom odgovara da ostane u pozadini, ili gde je poželjno postojanje odnosa poverenja između zastupnika i trećeg lica, a ne između zastupanog i trećeg ili gde pristup određenim poslovima ima samo zastupnik.

Zastupništvo je dozvoljeno kod svih pravnih poslova .Izuzetno isključeno je kod nekih poslova porodičnog i naslednog prava(ne može se praviti testament preko zastupnika).Za punovažnost zastupništva pretpostavka je da postoji ovlašćnje za zastupnje.Osnov na kome može počivati ovlašćenje za zastupanje može biti: na zakonu, na statutu, na aktu nadležnog organa, na izjavi volje zastupanog, tj. Dodelom punomoći.

DEJSTVO ZASTUPANJAZastupnik nastupa u ime zastupanog u granicama datog mu ovlašćenja, pa sve pravne posledice iz zaključenog ugovora pogađaju neposredno zastupano lice.Zastupnik je dužan da obavesti drugu stranu da nastupa u ime zastupanog .To je tzv. princip » otvorenosti « zastupništva.U takvom slučaju radi se o direktnom zastupniku.Dakle direktno zastupništvo postoji kada sam zastupnik u ime zastupanog sa trećim licem zaključi ugovor, navodeći ime zastupanog.Nije neophodno da zastupnik da izričitu izjavu da nastupa u tuđe ime.Bitno je da direktni zastupnik stavarno ima volju da u ugovoru nastupi kao zastupnik, a ne u svoje ime. Zastupani je subjekt zaključenja ugovora, pa se prema njegovoj ličnosti utvrđuje da li je u određene obaveze mogao da uđe ili ne.Zastupani odgovara i za krivicu zastupnika pri vođenju pregovora oko zaključenja ugovora do koga nije došlo kao i za sopstvenu krivicu.

PRENOŠENJE OVLAŠĆENJA ZA ZASTUPANJEZastupnik svoje ovaštenje za zatupanje ne može preneti na drugo lice, izuzev kada je na to ovlašten nekim posebnom propisom ili ugovorom. Postoji još jedan izuzetak od pravila da je načelno zabranjeno prenošenje ovlaštenja na drugog, sem ukoliko to zakonom ili ugovorom nije dopušteno.To je slučaj kada je zastupnik sprečen okolnostima da posao lično obavi, a interesi zastupanog zahtevaju neodložno preduzimanje pravnog posla.Punomoć data advokatu koji je sprečen iz objektivnih razloga da dođe određenog dana na sud i da preduzme za stranku procesnu radnju, predstavlja slučaj kada interesi zastupanog zahtevaju supstituisanje punomoći na drugog advokata, ako to u samoj punomoći nije bilo unapred predviđeno.Supstitucija nije prenošenje dodeljenog ovlaštenja na zastupanje supstituentu, već dodela jednog novog ovlaštenja.

20

PREKORAČENJE GRANICA OVLAŠTENJAAko zastupnik pri zaključenju pravnog posla prekorači ovlaštenja pravni posao ne obavezuje zastupanog.Ali takav posao može biti naknadno odobren od zastupanog (tzv. ratifikacija) .

ZAKLJUČENJE UGOVORA OD STRANE NEOVLAŠTENOG LICAZastupnik bez punomoći postoji u slučaju ako lice B kao zastupnik lica A zasljuči ugovor sa licem X bez ovlaštenja lica A.Zastupništvo bez ovlaštenja postoji kad zastupnik zaključi ugovor, iako nikad nije imao ovlaštenje za to, ili ako je pri zaključenju ugovora punomoć prestala da postoji, ili ako postoji ovlaštenje, a zastupnik je prekoračio granice ovlaštenja.Zastupništvo bez ovlaštenja postoji i kada zastupnik svoje ovlaštenje zloupotrebljava, a njegov poslovni partner ne to ne zna ili prema okolnostima to može znati.

PUNOMOĆ- DAVANJE PUNOMOĆI I OBIM OVLAŠTENJAPunomoć je pravnim poslom dodeljeno ovlaštenje za zastupanje od strane vlastodavca punomoćeniku.Punomoćjem punomoćnik stiče pravnu moć da pravnim poslovima koje zaključi u ime vlastodavca ovoga neposredno ovlašćuje i obavezuje.Punomoćje može nastati kako jednostranom izjavom volje , tako i na osnovu ugovora.Prema zakonu sledeći ugovori mogu sadržati klauzulu o ovlaštenju jedne stranke za preduzimanje pravnih poslova u ime i za račun druge stranke:ustupanje radi naplaćivanja, nalog, nalog radi ispunjenja, prodajni nalog, ugovor o delu, ugovor o trgovinskom zastupanju, posredovanje, otpremanje/špedicija i asignacija.Punomoć može nastati jednostranom izjavom volje ili prema punomoćeniku, ili prema trećem licu.U prvom slučaju radi se o internom, a u drugom o eksrenom punomoćstvu.Punomoćnik može biti kako fizičko lice koje ima poslovnu sposobnost, tako i pravno lice.Zakon određuje da punomoćnik može preduzimati samo one pravne poslove za čije je preduzimanje ovlašten.Prema svom većem ili manjem obimu, punomoć može biti opšta(generalna) i posebna(specijalna).Dakle, mora biti određena kako prema sadržaju tako i prema obimu.Neodređena punomoć nije moguća.Obim punomoći određuje se prema volji vlastodavca.Čak. i kad je punomoćniku dana opšta punomoć, on može preduzimati samo pravne poslove koji ulaze u redovno poslovanje.Tako se generalna punomoć može odnositi na upravljanje jednom radnjom ili preduzimanjem svih poslova upravljanja u vezi sa jednom kućom.Ono nikako ne sadrži i ovlaštenje da se radnja otuđi ili kuća proda.Posebna punomoć ovlašćuje na preduzimanje tačno određenog posla, odnosno vrste poslova -prodaju jedne kuće- i ono obuhvata i ovlaštenja koja izlaze iz kruga redovnog poslovanja.Npr. ovlastio sam zastupnika da mi proda kuću i da mi naplati kupovnu cenu.

OPOZIVANJE I SUŽAVANJE PUNOMOĆJAVlastodavac može u svakom vreme da jednostrano opozvati ili suziti punomoć, kada više nema poverenja u punomoćnika , čak i ako se odrekao ugovorom prava na opoziv.Opoziv

21

je negativno pravo vlastodavca koje mu omogućava da od sebe u svako doba može otkloniti rizik opasnosti zloupotrebe punomoći od punomoćenika.Zakonodavac predviđa da se opozivi sužavanje punomoćja, iako je ono bilo povezano sa ugovorom o radu, ili nekim drugim ugovorom , može učiniti jednostranom izjavom volje bez posebne forme.Ali zakon o parničnom postupku predviđa da se opoziv, odnosno otkaz punomoći, mora saopštiti sudu pred kojim se postupak vodi u pismenoj formi, ili usmeno na zapisnik.U teoriji se zastupa stav da izuzetno može biti dodeljena i punomoć koja se ne može opozvati, ako se neopozivost zasniva na opravdanom razlogu koji proizilazi iz osnovnog odnosa, ako je ono opravdano posebnim ciljem zbog koga je dodeljena punomoć.Takođe je moguća dodela neopozive punomoći i u slučaju ako se vlastodavac obavezao na zaključenje jednog obligacionog ugovora, pa je zaključenje takvog ugovora preko punomoćenika ispunjenje takve obaveze.

PRESTANAK PUNOMOĆJAU članu 94 ZOO radi se o prestanku punomoći usled prestanka pravnog lica kao punomoćnika, odnosno smrću fizičkog lica kao punomoćnika, kao i prestanku pravnog lica kao vlastodavca-davaoca punomoći, ili smrću fizičkog lica kao vlastodavca.Kod fizičkog lica punomoć prestaje smrću fizičkog lica .Punomoć prestaje i gubitkom poslovne sposobnosti punomoćnika. Punomoć prestaje protekom roka za koji je bila dana, nastupanjem raskidnog uslova, kao i izvršenjem posla ili poslova za koje je bila dodeljena.Punomoć može prestati naknadnim gubljenjem poslovne sposobnosti na strani vlastodavca.

TRGOVAČKO ZASTUPNIŠTVO (POSLOVNI POMOĆNICI) TRGOVAČKI PUTNICI, PUNOMOĆNICI PO ZAPOŠLJENJUPreduzeća i druga poslovna lica u cilju zaključenja ugovora sa trećim licima služe se određenim licima koja im pomažu u zaključenju ugovora.Da bi se obezbedila sigurnost trgovačkog prometa, trća lica koja stupaju u ugovorene odnose, sa ovakvim licima moraju tačno da znaju kakav je obim njihovih ovlaštenja.Jedno od takvih lica je poslovni punomoćnik (trgovački punomoćnik).Poslovnu punomoć može dati preduzeće i drugo pravno lice u granicama zakona.Punomoćnik može na osnovu njega zaključivati sve ugovore i obavljati druge poslove koji su uobičajeni u vršenju poslovne delatnosti.Odredbe o poslovnoj ounomoći odnose se ne samo na preduzeća i druga pravna lica, već i na imaoce radnji(zanatskih, ugostiteljskih).Trgovinski putnik u preduzeću je lice koje je od svoje organizacaije dobilo pismenu punomoć, na osnovu koje je ovlašteno da van sedišta svog vlastodavca preduzme samo one poslove koji se odnose na prodaju robe i koji su navedeni u punomoći.ZOO reguliše se tzv. punomoćnik po zapošljenju.On kaže da su to sledeća lica: prodavci u prodavnicama, radnici koji obavljaju određene usluge u ugostiteljstvu, radnici u poslovima šalterske službe u pošti i slično.Ta lica rade na takvim poslovima čije je obavljanje vezano za zaključenje i ispunjenje određenih ugovora i ovlaštena su samim tim na zaključenje tih ugovora.Zakon određuje da navedena pravila za punomoćnike po zaposlenju važe i za radnike zaposlene kod poslodavaca koji samostalno obavljaju delatnost ličnim radom.

22

ZAKONSKO ZASTUPNIŠTVOPod zakonskim zastupništvom podrazumeva se svako zastupništvo koje se ne zasniva na punomoći, već na zakonu, ili volji drugog lica, izuzev zastupanog.Zakonsko zastupništvo prestaje smrću takvog zastupnika, otpadanjem uslova zbog čega je nastalo (lice je postalo poslovno sposobno), ispunjenjem zadatka zbog koga je nastalo (završen postupak prinudne likvidacije).Zakonski zastupnik ne može kao ni punomoćnik, u ime zastupanog da zaključi pravni posao sa samim sobom u sopstveno ime, ili kao zastupnik nekog trećeg lica.Ova zabrana samokontrahiranja koja postojiaza zastupnika ima cilj da spreči povredu interesa zastupanog lica od strane zastupnika.Od pravila da zastupnik ne može istovremeno da bude zastupnik i ugovarajuća stranka u nekim pravima postoje tačno utvrđeni izuzeci:a)ako to zakon ili punomoć dopuštab)ako se radi isključivo o ispunjenju obaveze

PRAVNA PRIRODA ZASTUPNIŠTVAUpravnoj teoriji postoji spor o pravnoj prirodi zastupništva.Savinji je zastupao teoriju fikcije.Prema njoj je stvarna stranka u poslu samo zastupljeno lice, dok je zastupnik njegov prgan koji prenosi volju zastupnika.Prema teoriji reprezentacije, čiji su predstavnici Vindšajd i Jering, uslovi za punovažnost pravnog posla se određuju prema ličnosti zastupnika (poslovna sposobnost, mane volje itd.).Po teoriji posredovanja, koju zastupaju Mitteis i Dernburg, uslovi za punovažnost takvog posla cene se delimično prema ličnosti zastupnika, a delimično prema zastupanom, po meri njihovog učešća.

NEVAŽNOST PRAVNIH POSLOVA

OSNOVNA PODELA NEVAŽEĆIH PRAVNIH POSLOVA

Nevažeći pravni posao je takav pravni posao kod koga se ne može postići ono dejstvo koje su stranke htele da on proizvede. Sve nevažeće pravne poslove djelimo na:apsolutno ništave(ništave) i relativno ništave(rušljive)

Pravni posao je nepotpun i nesavršen. Pravne poslove čije dejstvo nije nastupilo, ali može još da nastupi ako se nedostajuća činjenica iz činjeničnog skupa ostvari, ili ako otpadne smetnja koja sprečava punovažnost pravnog posla. (npr. Ako je za punovažnost pravnog posla potrebna dozvola , roditelja, staraoca ili o pravnom poslu zaključenom sa uslovom i rokom a uslov i rok nisu još nastupili. Ili za slučaj smrti (kod testamneta) kod kojih pravno dejstvo nastupa tek smrću ostavioca.

Pravni poslovi koji su nepunovažni i ne mogu da postanu punovažni su ništavi. On se sastoji u nepostojanju jednog od potrebnih uslova za punovažnost pravnog posla (poslovna sposobnost stranke, forma..) ili u postojanju jedne smetnje koja se ne može ukloniti (protivzakonitost sadržaja pravnog posla, nemoralnost). Ništavni

23

pravni poslovi ne proizvode ni prema kome pravno dejstvo i smatraju se da nisu ni zaključeni.

Rušljivi pravni poslovi su takvi poslovi koji su najprije punovažni, ali se kasnije mogu poništiti sa povratnim dejstvom.

Relativno nevažeći pravni posao je takav posao koji je nepunovažan samo prema određenom krugu lica, dok je prema ostalim licima punovažan.

NIŠTAVI PRAVNI POSLOVI Ništavi pravni poslovi su: protivzakoniti, nemoralni, poslovi kod kojih postoji prekomerno oštećenje zbog očigledne nesrazmere uzajamnih davanja takozvani lezioni ugovori, zelenaški, pravni poslovi potpuno nesposobnih lica, pravni poslovi zaključeni protivno statutu pravnog lica i drugim opštim aktima.

Protivzakoniti pravni poslovi-posao koji se svojim sadržajem protivi ustavom utvrđenim načelima društvenog uređenja i zakonski zabranama (prinudnim-imperativnim normama) je protiv zakonit i ne proizvodi pravna dejstva. (npr. Prosjak stiče svojinu na onome što je isprosio iako je prošenje zabranjeno)

Nemoralni pravni poslovi-povreda moralnih normi ponašanja zaključenjem pravnog posla koji celokupnim svojim sadržajem (motivom, ciljem) vređa moralna pravila društva, čini takav posao nemoralnim, što ima za sankciju njegovu ništavost.

Zelenaški pravni poslovi-ništav je ugovor kojim neko, koristeći se stanjem nužde ili teškim materijalnim stanjem drugog, njegovim nedovoljnim iskustvom, lakomislenošću i zavisnošću, ugovori za sebe ili nekog trećeg korist koja je u očiglednoj nesrazmeri sa onim što je on drugom dao ili učinio ili se obavezao dati ili učiniti. Potrebno je da odnos između činidbe i protivčinidbe bude nesrazmeran.

Poslovi sa prekomernim oštećenjem-kod ugovora gdje se razmjenjuje činidba i protivčinidba posebno značajno pitanje je da li one moraju biti u određenom odnosu ekvivalencije.

Pravni poslovi potpuno poslovno nesposobnih lica- su ništavi. Izjava volje se moraju dati njegovom zakonskom zastupniku.

Pravni poslovi zaključeni protivnom statutu pravnog lica i drugim opštim aktima- ugovori zaključeni van tih okvira, a oni su određeni u statutu pravnog lica, nemaju pravno dejstvo.

RUŠLJIVI PRAVNI POSLOVIUgovor je rušljiv kada ga je zaključila ograničeno poslovno sposobna strana, kada je pri njegovom zaključenju bilo mana u pogledu volje strana, kao i kada je to ovim zakonom i posebnim propisom određeno. Najznačajniju grupu rušljivih pravnih poslova čine svakako oni poslovi kod kojih postoje mane u izjavljenoj volji, a to su poslovi koji su zaključeni u zabludi, pod prevarom, pretnjom i prividni (fiktivni i simulovani) ugovori. ZABLUDA -kod pravnog posla ona je kriva predstava o nekom elementu pravnog

posla koji u stvarnosti ne postoji (lice u zabludi smatralo istinitim). Zabluda je bitna ako se odnosi na bitna svojstva predmeta, na lice sa kojim se zaključuje ugovor ako se zaključuje s obzirom na to lice , kao i na okolnosti koje se smatraju nodlučnim. U zablude spadaju:

o Zabluda o identitetu i svojstvima stvari i lica

24

o Zabluda o motivu kao bitna zabluda kod dobročinih a ne kod teretnih ugovora. (neko je kupio robu očekujući da će joj cena skočiti a ona je pala)

o Nesporazum-lice u zabludi veruje da je zaključilo jedan drugi ugovor od onog za koji je dao saglasnost

o Zabluda zbog krivog prenošenja(krivo prenošenje izjave preko glasonoše ili preko pošte)

o Zabluda kao razlog rušljivosti pravnog posla u uporednom pravu.

PREVARANamerna zabluda ili prevara je navođenje druge strane ugovornice na zaključenje jednog ugovora ili na preduzimanje drugog pravnog posla izazivanjem zablude kod druge strane ili protiv pravnim korištenjem već stvorene zablude. Dakle kod prevare se radi o specijalnom slučaju zablude (kvalifikovana zabluda). Pošto prevara predstavlja povredu dobrih običaja, dovoljno je da je njom izazvana ma koja vrsta zablude, bitna ili nebitna, dakle zabluda o motivu, pa da posao zaključen pod prevarom bude poništen. Zakon o obligacijama u članu 65 razlikuje dva slučaja prevare:

Kada prevaru vrši druga strana ugovornice (ćutanje o određenim činjenicama i namerno navođenje)

Kada prevaru učini treće lice Prevarena strana može zahtevati poništaj tako zaključenog ugora u prekluzivnom roku od jedne godine. Rok teče od momenta saznanja za prevaru. Postoji i objektivni rok od tri godine koji se računa od dana zaključenja. Ako se u tom roku ugovor ne napadne , on se konvalidira(osnažuje) i smatra se kao da je od početka punovažno zaključen.

PRETNJA -predstavlja nedostatak volje i sastoji se u tome što jedna strana ugovornica daje određenu izjavu volje pod uticajem pretnji i straha koji je kod nje prouzrokovan. Za pretnju moraju biti ispunjeni određeni uslovi:

o Mora se raditi o opravdanom strahu-lice nije u stanju da spreči zloo Između straha i odluke volje kod lica kojem se preti mora postojati uzročna

veza-o Pretnja mora biti protivpravna (nije protivpravna ako zapreti da će ga prijaviti

za krađu bicikla ako ga ne vrati)

PRINUDA -predstavlja manu volje. Pravni posao je zaključen pod prinudom kada se u momentu zaključenja pravnog posla primjenjuje sila.

PRIVIDNI I PRIKRIVENI UGOVORI - da bi osujetio da njegovi poverioci naplate iz vrednosti slike poznatog majstora zaključi sa prijateljem ugovor o prodaji te slike- faktički se dogovore da ne dođe do prelaska slike.

o Fiktivni pravni poslovi- je zaključen samo da se stvori privid da je zaključeno Simulovani pravni poslovi-postoje ako se kod kupoprodaje nepokretnosti iz

poreskih razloga u ugovoru navede manj kupoprodajna cena od stvarno ugovorene

25

POSAO ZAKLJUČEN U ŠALI -to su poslovi kod koji ne postoji ozbiljna izjava volje (to su poslovi zaključeni u pedagoške svrhe, zaključeni na času, izjave date na pozornici)

PRAVNI POSLOVI OGRANIČENO POSLOVNO SPOSOBNOG LICA -bez odobrenja svog zakonskog zastupnika može zaključiti samo one ugovoe čije mu je zaključenje zakonom dozvoljeno. ponistenj saugovarac 30 dana i tri mjeseca za lice poslovno lice od dana ograničene poslovne sposobnosti.)

POSLJEDICE NEVAŽNOSTI PRAVNIH POSLOVAPOJAM NEVAŽNOSTI PRAVNOG POSLANištav pravni posao znači potpuno negiranje pravnog posla, kako u odnosu između stranaka , tako i prema trećim licima. On ne proizvodi nikakvo pravno dejstvo i smatra se da nije ni zaključen. Na ništavost sud pazi po službenoj dužnosti. Tužba za ništavost ne zastareva. Tužba za rušljivost pravnog posla zastareva. Pravo zahtevati poništenje rušljivog ugovora prestaje istekom roka od jedne godine od saznanja za razlog rušljivosti. To pravo u svakom slučaju prestaje istekom roka od tri godine od dana zaključenja ugovora.

DELIMIČNA NEVAŽNOST PRAVNOG POSLANevažnost može da pogađa samo jedan deo pravnog posla , tojest pojedine odredbe ili klauzule ugovora. Ništavost neke odredbe ugovora ne povlači i ništavost i samog ugovora, ako on može opstati bez ništave odredbe.

KONVERZIJA NIŠTAVIH PRAVNIH POSLOVAKada ništav ugovor ispunjava uslove za punovažnost nekog drugog ugovora , onda će među ugovaračima važiti taj drugi ugovor. Mogućnost konverzije predpostvalja da su ispunjeni svi uslovi za punovažnost drugog posla kojima se ništavi ugovor spasava.

KONVALIDACIJA RUŠLJIVIH PRAVNIH POSLOVAAko stranka koja je zainteresovana da istakne razlog rušljivosti to ne uradi u propisanom vremenu ili se odrekne prava da ističe razlog rušljivosti pravni posao se konvalidira-osnažuje. Npr. Ako maloletnik zaključi pravni posao bez odobrenja , a prizna ga po nastupanju punoletstva.

POSLJEDICA NIŠTAVOSTI I RUŠLJIVOSTI PRAVNIH POSLOVAAko je pravni posao proglašen nevažečim treba razlikovati dvije situacije:

Situaciju zaključenog i neizvršenog pravnog posla Situaciju zaključenog i izvršenog

U prvom slučaju nijedna strana neće biti dužna da ispuni svoju obavezu, jer je pravni posao nevažeči od samog početka. U drugom slučaju svaka ugovorena strana je dužna da vrati drugoj sve ono što je primila na osnovu takvog ugovora. A ako nije moguće vrši se restitucija i to po pravilu dvostrana. Restitucija može biti jednostrana, tako da samo savesna strana može tražiti povraćaj onoga što je dala, dok nesavesna strana za poništenje

26

ugovora ne može tražiti ono što je po ugovoru dala, već se to može oduzeti u korist opštine.

OBJEKTI GRADJANSKOG PRAVAPOJAM OBJEKTA

Objekat (predmet) subjektivnih prava predstavlja ono na šta je upereno subjektivno pravo. Predmet svih građanskih odnosa je ljudsko ponašanje. Većina zapadnih autora smatra da objekte građanskog prava čine:

a) čovjek i njegova sopstvena ličnost (kod ličnih prava), a zatim i druge ličnosti, na primjer, kod porodičnih prava (dijete, staranik na kojima otac i staralac imaju apsolutno pravo)b) stvari – materijalni dijelovi prirodec) određene beztjelesne stvari – ime, firma, određeni proizvodi ljudskog duha kao što su književna, umjetnička, muzička djela, pronalascid) pravae) imovina kao cjelinaf) industrijsko preduzeće kao skup proizvodnih faktora

Objekat građanskog prava može da bude samo ono što se posredno ili neposredno može svesti na ekonomska dobra, odnosno na novac. Ti objekti su stvari, ljudske radnje, lična dobra i proizvodi ljudskog duha.

PRAVNI POJAM STVARIPod stvarima u pravnom smislu podrazumijevamo materijalne dijelove prirode koji su potčinjeni ljudskoj moći. Da bi se materijalni predmet tretirao kao stvar neophodno je da je ograničen u prostoru. Da bi materijalni dio prirode bio stvar u pravnom smislu riječi, potrebno je da on predstavlja cjelinu za sebe i da bude nešto samostalno. Jedan par cipela ili rukavica usled svoje jedinstvene privredne vrijednosti čine samostalne stvari. To su tzv. komplementarne (zbirne stvari), ali pojedina cipela ili rukavica nije stvar već dio jedne stvari. Materijalni predmeti moraju biti potčinjeni ljudskoj moći da bi bili stvari u pravnom smislu riječi. Stoga se kao stvari ne mogu tretirati mjesec i zvijezde. Takođe ni čovjek se ne može tretirati kao stvar. Stvari treba pravno razlikovati od zbira stvari. Zbir stvari predstavlja mnoštvo stvari, koje ne sačinjavaju jednu novu stvar.Na primjer: biblioteka jednog naučnika nije stvar već zbir stvari.Materijalni dijelovi prirode koji se nalaze van prometa, tzv. javna dobra (res publicae), namijenjeni su za korišćenje u javnom interesu i ne mogu biti predmet građanskog prava. To su putevi, parkovi, rijeke, trgovi, spomenici itd.

PODJELA STVARIPodjela stvari u svim sistemima se vršila u zavisnosti od društvenih svojstava stvari i njihovog privrednog značaja. U zavisnosti od značaja koje su pojedine stvari imale u jednom određenom poretku, postojale su i određene podjele stvari. U Rimskom pravu su najvažnija sredstva za proizvodnju bili rob i zemlja. Stoga je i najvažnija podjela stvari bila na res mancipi i res necmancipi.

27

3.1 Sredstva za proizvodnju i predmeti za potrošnjuSredstva za proizvodnju i druga sredstva rada su stvari pomoću kojih se obavlja proces proizvodnje, odnosno vrši druga djelatnost. Predmet potrošnje sačinjavaju obrtna sredstva – materijali za reprodukciju, gotovi proizvodi, novac itd.3.2 Stvari u prometu i van prometaStvari koje mogu biti predmet imovinskopravnih poslova su stvari u prometu ( res commercum). U mnogim državama stvari koje služe religijskom kultu takođe se nalaze van prometa. Danas u zapadnim zemljama najveću kategoriju stvari van prometa predstavljaju stvari u opštoj upotrebi (res publicas), tj. javna dobra kao što su: putevi, trgovi, ulice, mostovi, parkovi itd. U stvari van prometa spadaju sudske i razne upravne zgrade, kasarne, vojna utvrđenja, naoružanje itd. Ove stvari se nalaze u svojini države i javnopravnih korporacija Stvari se mogu nalaziti i u ograničenom prometu. Na primjer, promet vatrenog oružja i municije je ograničen na lica koja su prethodno dobila dozvolu za nošenje oružja.3.3 Nepokretne i pokretne stvariPodjela stvari na pokretne i nepokretne je nužnost u zemljama u kojima postoji privatna svojina na zemlji.U nepokretne stvari spadaju zemljišta,zgrade i druge stvari koje su se sa zemljištem čvrsto vezane.Među nepokretnostima najvažnija je zemlja.Imovinska na zemljištu se utvrđuju upisom u zemljišne knjige.Imovina pojedinca može se sastojati od više parcela,od kojih je svaka samostalna stvar u prometu.Važna nepokretnost je i zgrada čvrsto vezana za zemlju.Svi sastavni dijelovi zgrade, vodovodne cijevi i druge instalacije ugrađene u zgradi, takođe su nepokretnosti.Posto je među nepokretnostima najvažnije zemljište,tako će i pokretne stvari koje služe za prirodno iskorišćavanje te nepokretnosti biti tretirane u pravu kao nepokretne stvari u namjeni(poljoprivredne sprave,alati i stoka).Ima određenih stvari koje su po svojoj prirodi nepokretne(cigle,crijep na kući),ali su namjenjene da u budućnosti postanu pokretne stvari(cigla kada se sruši kuća).Ove se stvari tretiraju u pravu kao pokretne stvari po namjeni.U pravu se kao nepokretnost smatraju i brodovi i avioni.Pokretne stvari su svi ostali tjelesni predmeti koji se mogu premiještati sa mjesta na mjesto,bez povrede svoje suštine,koje se ne smatraju nepokretnostima.Kod pokretnih stvari je sve obrnuto u odnosu na nepokretne;tj.potrošne su,zamjenljive i mogu se umnožavati i proizvoditi.3.4 Individualno određene stvari i stvari određene po roduStvari određene po rodu su one pokretne stvari koje se u pravnom prometu određuju po vrsti,mjeri i broju.U te stvari spadaju najprije novac,kao opšte prometno sredstvo,zatim žito,krompir,brašnoitd.Stvari određene po rodu su lako prometljive i lako zamijenljive stvari.Individualno određene stvari su one koje se u pravnom prometu određuju kao jedinstveni primjerak u svom rodu ili su pravnim poslom između stranaka određene kao takve.To se zemljišta,odijelo sašiveno po mjeri,umjetničke slike...Ako se stvar određena po rodu izdvoji iz grupe i na taj način se individualizira,ona se tretira kao individualno određena stvar.Za individualno određene stvari uvijek se daje naknada u novcu.Rok nikada ne propada.Ako je predmet obaveze generična stvar pa ona propadne,dužnik se ne oslobađa obaveze,već je dužan da isporuči druge stvari istog roda.Individualno

28

određena stvar može da propadne.Ako je ona bila predmet ugovora i slučajno propadne ,prodavac se oslobađa obaveze.3.5 Zamjenljive i nezamijenljive stvari Zamjenljiva je stvar ona umjesto koje se može u ispunjenju obaveze dati druga stvar iste vrste, približno istih svojstava i iste vrijednosti. Ostale stvari su nezamjenljive (slika čuvenog umjetnika, trkaći konj). Zamjenljive su stvari npr. papir, džak krompira, hljeb, konfekcijsko odijelo itd. Zamjenljive stvari su stvari određene po rodu a nezamjenljive su individualno određene stvari. Podjela stvari na zamjenljive i nezamjenljive ima naročitu važnost za obligaciono pravo. Ako je građanskopravnim deliktom uništena ili oštećena zamjenljiva stvar, naknada će se izvršiti prvenstveno u naturi davanjem druge stvari iste vrste, kvaliteta i vrijednosti. U protivnom, naknada je novčana.3.6 Potrošne i nepotrošne stvari Potrošne su pokretne stvari ako ispunjavaju dva uslova:

1) ako su namijenjene da se utroše jednom upotrebom2) ako su namijenjene da budu otuđene

Nepokretne stvari ne mogu biti nikada potrošne stvari. Sve ostale stvari su potrošne.Nepotrošne stvari su stvari čija se upotrebna vrijednost realizuje u jednom dužem procesu porošnje, a ne jednom upotrebom. Nepotrošne stvari za jedno preduzeće su mašine za rad. 3.7 Djeljive i nedjeljive stvari Djeljive su one stvari koje se mogu podijeliti na istovrsne stvari bez smanjenja njihove upotrebe ili prometne vrijednosti. Nedjeljive stvari su: mašine, umjetnička slika, dijamant itd. Kriterijum za djeljivost i nedjeljivost jedne stvari nije fizički, već ekonomski. Pravni značaj ove podjele dolazi do izražaja kod susvojine ili zajedničke svojine, u slučaju diobe.3.8 Proste i složene stvari Stvari koje se pojavljuju u prometu su ili proste ili složene. Prosta stvar je ona koja predstavlja prirodnu, nepodijeljenu cjelinu. Npr. list papira, novčanica itd.Ako je jedna stvar sastavljena iz više dijelova takva stvar je složena npr. motor automobila, kuća, knjiga itd. 3.9 Pripadak Pripadak je pokretna stvar koja nije sastavni dio druge stvari (glavne stvari). Na primjer: guma na putničkom automobilu je njegov sastavni dio, a rezervna guma pripadak. Pravni značaj svojstva pripadka sastoji se u tome da pripadak dijeli sudbinu glavne stvari, ukoliko u zakonu ili ugovoru nije ništa drugo određeno.3.10 Plodovi Plod je sporedna stvar. Plodovi mogu biti organski proizvodi jedne stvari. Oni obuhvataju proizvode životinja i zemljišta. Npr. jaje je plod kokoške. 3.11 Zbirne stvari i zbir stvari Vrlo često se dešava da se skup više samostalnih stvari zbog njihove zajedničke ekonomske namjene u pravu tretira kao jedna cjelina. Npr. biblioteka, stado ovaca, skladište robe itd. Ovdje se radi o zbiru stvari kod kojih svaka ponaosob može biti u prometu samostalna stvar.Od zbira stvari kao jedinstvenog objekta treba razlikovati zbirnu stvar, kod koje se takođe radi o više stvari, ali sve stvari su tu nesamostalne. Samo tek određena količina ovih stvari, samo njihov zbir ima ekonomskog značaja. Npr. šahovska garnitura, par rukavica, špil karata ...3.12 Novac Sa gledišta građanskog prava novac je stvar i pojavljuje se u formi metalnog novca i papirnog novca. Novac je zamjenljiva, po rodu određena i potrošna stvar. Novac

29

keo stvar u građanskom pravu podliježe načelima i pravilima koja važe za pokretne stvari.

5. LJUDSKE RADNJELjudske radnje su poseban objekt građanskog prava i to tražbenih prava. Predmet tražbenih prava, prema svom sadržaju, može biti pozitivna i negativna ljudska radnja (propuštanje). Samo ona ljudske radnja koja se može novčano izraziti je predmet građanskog prava, Predmet građanskog prava može biti i propuštanje (neradnja), ukoliko to propuštanje za drugu stranku predstavlja ekonomski interes. Npr. da ne smije zgradu podići iznad određene visine, kako ne bi susjedu oduzeo vidik.

6. LIČNA DOBRAČast, zdravlje, tjelesni, duhovni i moralni integritet, čovjekova intimna sfera, slika i ime predstavljaju posebne objekte građanskog prava-lična dobra. Lična dobra uživaju zaštitu i građanskog prava pored krivičnopravne i administrativnopravne zabrane. Lična dobra mogu biti vezana ne samo za fizičko lice, već i za pravno. Pravno lice ima svoju firmu, svoj poslovni ugled koji postiže kvalitetom proizvoda i poslovanja.

7. PROIZVODI LJUDSKOG DUHAAutorsko i pronalazačko pravo su predmetna prava i odnose se na literarna i umjetnička djela, kao i na pronalaske. Predmet autorskog i pronalazačkog prava nije stvar, niti nad ovim objektima koji predstavljaju proizvode ljudskog duha postoji pravo svojine.

IMOVINA1.POJAM IMOVINE

Imovina kao pravna kategorija nije nikakva stvar,već cjelokupnost imovinskih građanskih prava koja pripadaju jednom licu.Prema tome, samo imovinska prava,njihov skup, ulazi u pojam imovine jednog lica.Pod imovinskim građanskim pravima obuhvatamo prava čiji su objekti stvari ili ljudske radnje koje se mogu izraziti u novcu.Građanskopravni pojam imovine obuhvata načelno samo cjelokupnost imovinskih prava jednog lica(pravo svojine i druga stvarna prava,tražbena obligaciona prava, autorsko i pronalazačko pravo),ali ne i obaveze.Pogrešno je shvatanje po kome u imovinu ulazi i nasledno pravo, pa čak i pravna moć i pravno stanje.Nasljedno pravo nije nikakvo posebno subjektivno pravo sa samostalnim objektom.Nasljednik ostvaruje to pravo tek za slučaj smrti fizičkog lica za koga je bila vezana određena imovina.On u tom momentu na mjesto nastalog subjekta automatski stupa u njegovu imovinu,tj. zaostavštinu,u sva imovinska prava i obaveze koja su pripadala umrlom.

2. IMOVINSKA MASAImovina predstavlja jedinstvo prava koja pripadaju jednom subjektu.Subjekat neprekidno stiče nova i otuđuje neka prava,što sve ima reperkusije na krug objekata u imovini na imovinsku masu.Imovinska masa kao takva se povećava ili smanjuje.

30

3.AKTIVA I PASIVA U IMOVINSKOJ MASIAktivu i pasivu imamo samo u imovinskoj masi, to je zapravo ekonomski, knjigovodstveni, a ne pravni pojam.Kada predmet imovinskih prava odnosno obaveze svedemo na njihov trajni, novčani izraz dobijamo aktivu i pasivu.Kada pasivu odbijemo od aktive(ili obrnuto) imamo čistu imovinsku masu(Gams).

4. VEZA IZMEĐU SUBJEKTA I IMOVINEJedinstvo i veza između subjekta i imovine ogleda se u tome što smrću lica imovina koja je ostala bez subjekta prelazi kao cjelina na neko drugo lice, ili više lica kao nasljednike.Nema imovine bez subjekta, jedno lice ima po pravilu samo jednu imovinu.Imovina je skup prava koja pripadaju određenom subjektu.Imovina je jedinstvena a imovinska masa može biti podijeljena na pojedine fondove.

5.KARAKTERISTIKE POJMA IMOVINE5.1 Jedinstvo imovine Najvažnija karakteristika imovine je njeno jedinstvo.Subjekt kao učesnik u prometu odgovara prema povjeriocima,ne lično već svojom imovinom,tako da povjerilac može svoje potraživanje da naplati iz cijelokupne njegove imovine.Za sva imovinska prava važi isti pravni režim.Princip jedinstva imovine štiti jednako i poverioce i dužnike.5.2 Neprenosivost imovine I u modernoj pravnoj teoriji postoji stav da je imovina pravna zajednica imovinskih prava predstavljena subjektom, fizičkim ili pravnim licem, neprenosiva cijelina.Iako imovina nastaje zbog pravnog prometa,u kome važi kao osnovna karakteristika prometljivost(prenosivost)prava,ona je kao cijelina neprenosiva.5.3 Identitet imovine Iz jedinstva imovine, kao njenog osnovnog svojstva,proizilazi i princip identiteta imovine u građanskom pravu.Identitet imovine označava svojstvo imovine da se mijenja, a da pri tome ostane ista.Zbog identiteta imovine postoji i zahtjev da ona ne sme da bude predmet pravnih odnosa kao cijelina(neprenosivost imovine).

KODIFIKACIJA je postupak sveobuhvatnog zakonskog regulisanja jedne pravne grane ili pravne oblasti donošenjem jednog zakonika (kodeksa)

UNIFIKACIJA predstavlja donošenje jedinstvenih normi građanskog prava u jednom zakonu sa važnošću na celoj teritoriji jedne zemlje.Iako se ova dva pojma najčešće poklapaju, među njima postoje razlike. Moguće je da pravo bude kodifikovano,ali ne i unifikovano.

31