T.C. KLTR BAKANLlGIANITLARVEMZELER GENEL MDRLGxv.A R A T I R M A SONULARITOPLANTISI.II. cn.rAnkara, 1998T.C. KLTR BAKANLlGI No: 2011 ve MuzelerGenel 59YAYINA HAZIRLAYANLARKorayHayriinnisaAKMAKFahriye BAYRAMFiliz KAYMAZNuray TARLANAdil ZMEHaydar DNMEZNa: Nurgl KAYAMeltem DEMiRMeryemUYANIKER UYUM AlANS-229 39 n-ANKARAISBN: 975-17-1880-5(2. 1882-1)ISSN: 1017-7663Not: Bildiriler. sahiplerindenve gre KLTR BAKANLlGI KTPHANE ANKARA-1998 Sayfa KAYATroia Eteklerinde Vadisi'nin Jeomorfolojikve Arkeolojik Materyal Alvyon 1Tun Tayfun YILDIRIM1996 orum Blgesi Yzey 19Sachihiro OMURA1996 Anadolu'da Yrtlen Yzey .41Wulf SCHIRMER 1995 - 96 51 ZDOGAN, Catherine MARRO,Aksel Catherine KUZUCUOGLUKastamonu Yzey 1996 63Hasan BAHARHatip-Kurunta ve evresi Yzey 1996 105Mehmet Hamdi 1996 Isparta ve evresi Yzey .121Mehmet 1995ve1996 Amasya Merzifonve Yzey 143Oktay1996Anadolu Blgesi'nde UrartuBaraj ve SulamaSisteminin 163MihribanMuhsin ENDO(;RUMusular Mevkii (Aksaray ve Projesi, 1996 .... 199Nur BALKAN Marie Claire CAUVIN1996 Aksaray, ObsidienYzey .219Ufuk Sevil GLUR, H. KURARAksaray, 1996 OrtakYzey ....233Erksin GLE, StevenL.KUHN,Ayla Cesur PEHLEVAN1996 Antalya - Antakya Yzey 247Paulus KESSENER, Susanna PIRASTheAspendos Aqueduct Research ProjectFirst Campaign (1996)TheSiphan 255Sabri AYDAL, Stephan MITCHELL, Lutgarde VANDEPUT1996 Pisidia Yzey 275Gustavo TRAVERSARI1996 Laodicea Arkeolojik Yzey 295Wolf KOENIGS,Arnd HENNEMEYER,Stephan WESTPHALENPriene1996 307Nurnan TUNATeos 1996., .323Thomas MARKSTEINER, Andreas KONECNY,Banu MARKSTEINERDer Istlada - Survey:Die Kampagne1996 333FrankKOLB1996 KyaneaiYzey 345Nevzat cevta, Fatih Kent - Arkeolojik EnvanteriProjesi III :Varsak (LyrbotonKome)Yzey 365Anneliese PESCHLOWBericht ber die Arbeitendes Jahres1996 in Herakleiaam Latmosund demzugehrigen Territorium 373FrankRUMSCHEIDMilas1996 393Adnan DiLERKariaYzey - 1996 .409Robert L.VANN, Robert L. HHLFELDERSurvey of ClassicalHarborsin Turkeythe 996Seasonat Aperlaein Lycia .423 IPLAKV VEMATERYAL KATKILIALVYON KAYAN*Prof. Dr. Manfred Korfmann 1988 beriTroia' dasrdrlenarkeolojik verestorasyon projesinde evre zerine olan devam etmektedir. Studia Troicadizisinin nceki gibi(Kayan: 1991, 1995, 1996), bizimbuprojedeki blgenin genel fiziki iinde zellikle jeomorfolojik evre geli- Troia' daki ilk dnemlerindenitibarenbualandameydanagelenevresel Troia'kltr ve arazi zelliklerine Troiaevresi alakplato vebunlar uzananyayvan vadilerle I). kolay bilen kumlu, killi, kireli yzeyinde hafif bir meydana yandan,derelerin alvyonlar ve yama kolvyal* Prof. Dr. KAYANEgeniversitesi Edebiyat Fakltesi Blm, 35100 E.Mail: ikayan@edebiyat.ege.edu.trsedimanlarvadi vevadi dzlkleri kill enmi Vadilerin blmlerinde biriken sedimanlar iklim vedenizseviyesi olmakzere evreyeuygunzelliklerBune-denle sediman incelenmesi ile birikmeor-belirlenmesi, bir blgedekizelliklerin veev-resel en uygun yntemlerden biridir.Alvyal-kolvyal birikinti ait sedimantolojikbilgilerin ise ancak delgi-sondajlarla mmkn Fazla olanbubirikintilereel veya hafif makinalargiriliprnekler Troiaevresindeki alvyalalanlarda da bu delgi-sondajlar ve sedi-mantolojik bilgilerle evrede meydana gelen ay- bunun Troia kltrleri zerine olan etkilerinin belirlenme-sine Troiaevresindeki sondaj i 977Maden Tet-kikveArama Enstits'nn "rotary-coring"tipi 7sondajla Bu alvyon Troia Karamenderes akarsuyun eski 75met-rekadarderinde(Kraft vear. 1980, 1982). Ancak buyatak yerdeHolosendolgu(enyeni alvyondolgu) ka- 3metreyi Troiakuzeyindevegne-yinde ise alvyon daha 1983-1988 Prof Dr. ManfredTepe projesineblgedeki jeomorfolojik vesondaj devam Ege Denizi 1) 7-8 m.yekadar inilen76 el ve jeomorfolojik deniz seviyesi meleri ile ilgili bilgiler 1988 beri de Prof Dr.ManfredTroia Projesi erevesinde evreleyenalvyal dzlklerdeUnimog(Daimler-Benz TroiaProjesi'ne makinesi)ile20,5metreye, el burgusu ile8-10metreyeinensondajlar gerekli yerlerdeUnimog'unkepesi 2,5 kadarderinliktehendekler ByleceTroiaevresinde 19962 kadar toplam 220yi Sondaj-lardan rneklerin Ege niversitesi Blm'ndeki taneboyuolmakzere fiziksel analizleri Troia Projesi, Heidelbergniversitesi gerekli rneklerimizin C14 yntemi ile tarihlendirilmesini Btn bu verilerle Troia evresindeki alvyon stratigrafisi olarak Bu Unimog'unhidrolikgcedayanan ile ait ok bilgiler Ancakbununla "rotary-auger" tipi sondajlarda rnekler delikte dnerek ve itilmektedir. Bunedenle iin sondaj yntemve gerek Sonzamanlardabu tr daha ok tercih edilen kompresrle (percussion) sondaj nerimizProf. Dr. ManfredKorfmann olumlu vebizegeenbylebir ta- temin Bununlailk olarak 1996 arazi sezonundaTroiagneyinde, Troia ile ky Deresi kesimindeki 20 noktada toplam235 son-daj Bunlardan enderininde oluklu delgi (gouge auger)ile27m.ye Busezonda eldeedilen bilgiler gerek genel jeomorfoloji,1 Troiaevresindeki bilimselve Prof. Dr. ManfredKorfmann'm1983 beri kesintisiz borluyuz. nce sonra Troiaprojeleri erevesinde sren budestek zaman iindegittikenceleriel hurgusuile Unimoggibi modemveglbir hidrolik mmkn Son olarak kompresrle sondaj (Percussion drillingequipment) en ileri bize Troia' da yerlerdeki dayeni ufuklara- Prof. herasistanlamnla birlikte arazi en iyi iin dosta de belirtmek iste-rim. Btn buve gen danemiok byktr.Prof. Dr. Manfred Korfmann'a bykarkeoloji ekibi iindebir alt ekiplesrmektedir, zelliklebu fedakar ve gen Do.Dr. ner ve Serdar Vardar'aederim. Unimog'u kullanmadaki be-cerisi, fedakar ve dosta ile Ahmet Kader'in byktr. Kendisine te-ederim.3gerekse arkeolojik ilginvenemliiinilksonu-lar hemen bu Vadisi 'nin Jeomorfolojik zellikleriTroia veevresindeki alak Neojen'de(Orta-st Miosen) blgeye kuzeyden sokulan ve birkrfezin dabirikenkumlu, killi, kireli sedimanlar Sonraki hareketleri ile ykselenbu eski krfez zamanlakaradurumuna vealakbirdzlkolarak Devamedenykselmenedeniylefaylarlabloklar halindeparalananbu ykselenb-lmleri platobunlar ken blmler ise vadi ukur- Bualandaki anabiri Ege Deniziile Karamenderes kuzey-gney Yeniky(veyaSigeion) 1). Karamenderes do- iseiki BunlardanYenikumkale kuzeydeanakkale ileDmrek Vadisi G-neydekinin ucundaiseTroiayer Yenikumkale veTroiamorfolojik olarak asimetriktir. Kuzey dik, gney Bununnedeni faylar meydanagetirenNeojentabakaTabakalaryksek kesimlerindeyataya gneye hafif Troia blm anauygun, iki tali Bunlar Vadisi ile birbirinden Gneydeki kk ucunda kybulunur. da asimetrik Troia gibi, 50 m.yibulmayanbu dakuzey dahadz vedik, gneyyamalanok ve girintili Buzellikleriyle Vadi-si kuzeydeki Dmrek Vadisi'nin kk bir gibidir.2 Bu orijinali TroiaProjesi'nin "Studia Troica"7.ya- evolution ofthe valley and archaeological materialin the alluvial to the south ofthe Lower City ofTroia), Trke'sinin izinverdikleri iin Troia Projesi'neederim.4Troia ve kyevresinde Bylecehafif platoyzeyi 1). De-resi'nin 100-120m.yekadarykselen bu yzeyedandritikbir drenaj modelinde Gerekte Deresi'ninsutop-lama ok Enuzun kollar kynn1-2km.kadarsokulur. Bylece Deresiokyksekolmayan15km2kadar bir Deresi'nin ve geici akarsu Buna gregereksuktlesi, gerekse gcfazlaolanbir akarsude- alandaki litoloji genellikle ince tanelikilli-kireli Bune-denle veykseltininaz eroz-yon sediman bugnk bitki r-tsnn daerozyonu faktrlerdenbiridir. Havza bu-gngenelliklemeravekuru olarak Me-ralarda yer yer seyrek olarak dave am toplulukla- Deresi'nindandritikgrnml kyevresinde uzanan tekbirvadide Buvadi do- oldukadzgn iti-barenbelirenvadi kuzeyinde, en blmnde300 kadar bir 2). Buyk-seltisi 8 m., i kesimde12 m. Buradan tali bir ukurluk BununveVadisi' nin daralanblmnn daha ok kolvyal birikintilerle Buralardaykselti 20m.yekadar taban grnts Tabanda dere olduka siliktir. 1950 lidrenaj kkbir kanal iine tir. Bu deresinin kesimindeki veburadan Troia uzananokaz eteklerdenceki 33 2). Bunlartabanda20,5m.yekadarinenUnimog veetekkesiminde kepeile veEijkelkampel fazla derindeolmayananakayaya kadar 1996 sezonunda bunlarailaveola-5rak yeni percussion 20 sondajdaha Bylece nispetendar bir alanda ait olduka bilgi bubilgilerin elde edilen sonular ana izgileriyle Deresi Kesiminin Alvyon Stratigrafisi Ve Son Buzul bugnk seviyesinden 100m. kadar alaktabulunan denizlerin buzul C14 verilerine gre 10000kadar nce anakkale KaramenderesVadisi'nevebu krfezininOrtaHolosen'de(g-nmzden7000-6000kadar nce) gneydeki kadar ul nceki (Kraft vear.: 1980,1982;Kayan: 1995). Karamenderes buuzunkrfezin,buradaki kol da NitekimTroia kuzeyindeki DmrekVadisi'ne uzananbir tali krfezinin bu alandaki sondajlarda (Kayan:i 996). Troia gneyinde Deresi'nin kesimine dedenizinbirmiktaryinebualandaki eski bi-linmekteydi. Ancak bunlar bukk krfezintam belirlemeyeyeterli 1996sezonunda20yeni sondajdan bil-gilerin debu alandaki stratigrafik vezelliklerinbelirlenmesi mmkn Bunagre evresel -zellikleregrednemler ve gre kro-nolojik bir dzen iinde ele Holosen ncesi Vadisi'nin kesimindeki sondajlarHolosenncesi jeo-morfolojik da nemli bilgiler BuradaNeojen anakaya ile Holosen karasal niteliklibirarasediman birimi 3,4). Bu genellikle kumlu-killi-kireli Neojenanakayayaait az birdolgu rengi, dzensiz strktr ileNeojentemeldenveHolosen yeryertemizkabakumlumercekler sedimantasyondasel 6 etkisinigstermektedir. Bubirimakarsularla alvyal birdolguolmaktanok bir yzeyrt-snn yamalardan yzeysel su ile sprlerek biriktirilmesiyle kolvyal bir dolgu Budolgubirimi vadininsa-decedahaaz olankuzeybulunmakta, dikolangneyyamata Halasen Neojentemelegeilmekte-dir.Bubilgilere gre Vadisi'nin kesimi Halasen ncesinde(Pleistosen) birka daimave sreleri Va-dinin genel asimetrisibugnkalvyal tabandadevametmekte-dir. Dikgneyyama muhtemelen ilkvadi asimetriye uygunolarak gney yamaca olan birakarsuile olma- Bunun orta kesiminde-20m.yekadarinmekte-dir. Sonra buvadi kolvyal dolgubirimi ileBunun iinde dzenli bir akarsu ait sedimanlar iklimin kurakzellikte gstermektedir. Bu daPle- kurakbir interglasyaline gelebilir. Bunu Riss/Wrminterglasyali olarakyorumlamak uygungrnmeklebirlikte eli-mizde bunu gsteren bir kronolojik veriAncak, Karamenderes delta kesiminde Halasen daha eski bir denizel sediman belirlen-(Kraft vear. 1980, 1982). BuradanC14 tarihleri budeni-zel 20.000-40.000ncelere ait olarak bunlarla Vadisi'ndeki karasalda Riss/Wrm veya Erken Wrm mmkndr.Halasen ncesi dolgu biriminde iki bir dikkati ekmektedir. Altblm bugnk deniz seviyesinden10 m. yakadar inen, dik bir oluk 3,4).Halasen denizel buolukiinde Son Buzul Dnemi'ndeki (Wrm) deniz seviyesi ileilgisinigstermektedir. Bugnkdenizseviyesi zerindebirstblm daha Bu blm daha gen (Orta-Ge Holosen)fluvial-kolvyal sedimanlar kltrdnemleriile sediman burada 7Erken Halasen Deniz ilerlemesi (Transgresyon Dnemi)Holosen' de ykselendenizin Vadisi sokularak buradakkbir koy meydana getirmesi blgedeki geneltransgresyonun seyrineuygun bir Tabandagenelliklekaba birrt 3). Bunun stneincekumlu, bolorganikkolloidieren, sakin deniz gelmek-tedir. Ortakesimde nispeten kabakumlu bir delta lobu Koyuni 109ve 21 rastla- 2). Koyun ieriyeen okdnemde geri-sindekialandagenelliklekabakumluakarsu Bukesimdekisediman rneklerinden henzCL4 tarihlerimiz Ancak hemen Troia sondajlardaniki CL4 tarihi yapmaya uygundur. Buna gre deni-zin Koyu'na en ok gnmzden 7000ncelere sylenebilir3). Bu ykselendeniz henz bugnkseviyesine Ancakykselme a- iin bundan sonra, ykselme devametmesine Deresi'nin alvyonlarla izgisidolarak ekil-meye Buekilmedneminde(Orta Holosen) seti-lagnmodelinde bir 22 Sondaj' da Holosen ncesi karasal dolgu zerindehemenhemen bugnkdenizseviyesine gelen birseviyede(bu-gnk yzeyden13m. kadarderinde) iri bir yiyecek denizel seramik 3;A1). Ancak rotarysondajdabu materyal ezilerek ve arkeolojik de- mmkn Bu ve yataykonumu Vadisikoyun alvyonlarlave ekilmeye dneme kabuklu denizrnleri bir koy, gerisinde kkbir lagn ve vedaha geride, Deresi'ninalvyonlar zerinde, yamaca insan ait buluntular birbirini tamamlamaktaveod-nemin Bu verilerHolosen'deki deniz seviyesi meleri dadikkatle nceki sonulara uy-8gun olarak denizel sedimanbiriminin bugnk deniz seviyesi zerine enyksekdenizel kumlu tambugnk denizseviyesinde (Kayan: 1991, 1995). Buna Bronz denizekilmesinin (regresyon'unun)buradakijeomorfolojiketkileri okbelirgin Bunun nedeni, Koyu' nundenizdengelendinamiketkilere biri Bu-nunlabirlikte, ince kumludenizeldolgust yzeyinin ve stnedahaokkabakumludel- gelmesiBronz regresyonunun Karamenderessokulanfakat Deresi etkisininso-nucu olabilir 3).Orta Holosen 'de Alvyal Deniz seviyesindeki ykselmenin vealvyal birikmenede-niyle izgisinin ekilmeye dnemde genelolarak geri-sindeincetaneli alvyonlar Bunlar alanlaraait zellikler gstermektedir. yerdebu amurlaroksert olup ile-rinde kire Bunlar o dnemdeki iklimzellikleri fikirvermekte, yaz ve nedeniyle gstermektedir. BudabuzulendnemolarakbilinenKlimatikOptimum'un(G..6000-5000) zelliklerineortamlarda incetaneli sediman alt-takidenizel sedimanlarla stteki karasal (alvyal-kolvyal)rt bir Bu arkeolojik buluntuya Ancak, yine22 Sondaj' dakarasal birikintileriinde olarak bulunan yiyecek denizel bu d-nemlerde (G.. 6000-5000) evrede yerlerinin gstermektedir.Ge Holosen 'de Alvyal-Koliivyal Birikme dzlkteenstteki sediman y-zey9-12m.yekadar inenbir rt 3,4).Bunun iindeyer yer zellikte blmler bulunmakla birliktebunlar9belirginkatmanlarhalinde Btnbirim Dere-si'ninkumluamurlar ve zellikle azkuzey yzeysel sularla kolvyal Sediman iinde Neojen getirilen ince-orta kumlarhakimdir. Bu nedenle tane boyu bakarak dinamik etkileri zordur.Bununlabirlikteanakayadayeryerbulunankonglomera kabakumvekk dolguiinde blmler Ancakkabaunsurlar dahi amurludurvebunedenle eski yatak her yerde izlenememektedir. Bunda Deresi'ninsutop-lama kk vesel tipi gstermesideetkili-dir. Bugnkyatakokbelirgin eskiden denormal larda kkbirdere lardaiseher yerden ve kumlu ukur yer-lere Btn bunlaradikkatlibir genelolarakalttan ste taneboyununfarkedilmektedir. Buzellikbudnemdenceleri dahagl yo-rumIanabilir. Karamenderes alvyalveovayzeyinin ykseklikile Vadi taba- sediman dedikkate gere-kir. Karamenderes alvyonlarIa dolarak daha ykselmesi, Vadisi kesimindesediman su ve her boydan sedimanlar (amurlu kumlar) bualanda olabilir. Alt seviyelerdeki kaba kumlu katmanda yineseyrekolarak denizel Bunlarda evrede-ki yerlerinden yiyecek 3,4;A2).Enstteki3-4m.Iik katmanda genelolaraktaneboyudahaincedir.Bununiindeheryerdeseyrekolarakseramik AncakTroia gneyeteklerindeki birtabakazellikledikkatekicidir. 1 m. kadar bu tabaka bugnkyzeyin2-4m.de-rinliklerinde gstermektedir3:4;A3).vestn-deki katmanlardandaha koyurenkli, koyukahve-gri Bol mik-tarda seramik iermektedir. Bunlar genellikle1 cm.den kktr.10 gs-termektedir. Ancakbu yerlerdeki alvyonlardarastlananseramik Bu tabakabir ye-rindeki zel bir olay genel birile grn-mektedir. Buolaybir veyatoplubirolabilir. d-bol miktardaki milimetreodunkmr koyurengi bunlarlailgilidir. Bu tabaka etek-lerini btnyle olarak101 Sondaj'da3-4m. derinde Bunun kuzeyindeki sondajlarda 2-3 m. derinde zerine, bu alanda10 m.ye kadar ok sondaj Bunagre101 ile107 sondajlar ara- tabakadaani bir seviye Buradabiraz dahaderinderastlanan kumludolgu, bir eski dere olarak Bunagre kuzeydeki ile seramik amurlar bu dere kadar sonraburadan dere iinden Ancakburadan dahag-neydebenzerzellikte, 1 m. kadardaha derinde birseramik tabaka da Btn bu bol seramik tabakalaralttakikabakumlubir kat-manzerine vedahaince taneboyuiledikkati ekmektedir.Bunagre budzlkte nceleri dahavegl seramik tabakalarla daha dnemle-rindeise dahasylenebilir. Seramik okkk ve tarihlendirilmesine imkanvermemektedir. Bununla birlikteyer yerseyrekolarakbulunandahairiseramik arkeologlarca daima Hellenistik ve aitolabi-lecekleri 3 ve 4 de A4 olarak nenen st katmanda isedahaokmiktarda iri seramik ve Bunlar da arkeologlarca Romave dnem-lere tarihlendirilmektedir. Vadisi kesimindeki alvyal Karamenderes kesimdeki zelliklerini belirleyebil-mek ile Troia ve ucunun ku-zeyinde sondaj 2). Her iki yerde de alvyal-kolvyal rt yzeyden 3-4 m. derinlerde dar bir plat-IIform vebununnndedikbirederine BuplatformunhemTroia kuzeyinde(Kayan: 1996), hemdegneyde gneyeteklerinde devam 4). Buplatform gerekteNeojensediman yatayaileilgili,bir zellikgstermektedir. Ancakbunun alvyal rt derinlikte evreleyen Orta Holosen'deilerleyen denizinseviyesinegre gerisindeki etek-lerde dzlkler ucunda ikiyzeyrzgar 2). buradahakimolankuzeysektrl rzgarlarla kesiminden savrulan akarsu kkenlikumlar dahance (Kayan: 1995). Yenison-dajlardabukumrtsnnyzeyde 1,5-2m. kadar bir rt Bunundaha ince kumlu-siltli akarsu geilmektedir. Yksekteolan116 sondaj-da360cm. derinde anakayaya Anakayastnde 1m. kadar katrnan amurlubir kolvyal Bunun iinde bulu-naniri veseramik bir yzeyi veya hemengerideki bir yerinden gs-termektedir. Ancakburada dasondaj vearkeolojikyorumlama yapmakiin yeterli Sonular ve Troia ile evredeki uygun, zelliklerdesedimankatman- BunlardanErkenHolosenbirimleri denizinDeresi dnemi temsil etmektedir. OrtaHolosen (7000-5000 RP.) deniz seviyesiykselmesinin alvyonlarla dolarakekilmeye dnemdir. Erken veOrta Holo-sendnemlerineait sedimanlardaarkeolojikbuluntuya Ancakbununbir 22 Sondaj' dabugnky-zeyden13m. kadar derinde, bugnkdeniz seviyesinde, fakat karasaldolgulariindebulunan, incesedimanlarla uyumsuziri bir seramik ilgili odunkmr veyiyecek denizel12bualandaenderindeveeneskiarkeolojikbuluntuyu 3;Al). tarihlendirilmesi mmkn Orta Halasen olarak nitelenen ince kumlusediman vebunun stne gelendaha kaba kumlualvyonlardaseyrek olarak denizel rastlanmaklabirlikteseramik Ge Halasen olarak katmanlardaise seyrek ve olarakseramik ve Bunlar kendi iinde ikitabakada 3,4;A2,A3). Bunlar da kesinolarak Ancakarkeologlarla genelolarakHellenistik-Roma dnemlerine tarihlendirilmelerimmkndr. 3dekiA3 okdikkatekicidir. Bol seramik vemateryalledoluolan 1 m. kadar butabaka deki bir veya sonra ile olabilir. A4isedahaokseramikli vedahage dnemlereait arkeolojikmateryal ierenen st rtkat- Alvyal dzlkkuzeyinde, Troia eteklerindeki alanda ok sondajdaNeojeri anakayagenellikle2-3m.de-rinde Buradadikkatieken zellik, anakayayzeyininol-dukadzbirplatform vehemenzerindekltrtaba- Anakayayzeyinde bylebir platformun olarak kabul edilmeklebirlikte, bununyzeyinde bir rtsnn Bunedenle buplatformuninsaneliyle vezerininbelli bir a- buplatformzerinde insaneliyle yerlerin, da bir vedzenlemeyi gstermektedir (Jablonka1996). Bualanda arkeolojik lmlervebizim veri-lerin devam etmektedir.13KAYNAKLARBECKER, HELMUT-FABBINDERJRG- HANSGNTERJANSEN. 1993. "MagnetischePrespektion in der Unterssied1ung von Troia1992", StudiaTroica3: 117-134.BECKER, HELMUT- HANSGNTERJANSEN. 1994. "MagnetischeProspektion 1993derUnterstadt von Troia und Ilion", StudiaTroica 4: 105-114. TURGUT. 1969. Biga Jeomorfolojisi. niver-sitesi Enstits No. 1433.274 pp. EROL, OGUZ. 1992. "anakkale Yresinin Jeomorfolojik ve Neotektonik Evrimi(GeomorphologieandNeoteetonieEvo1utionofthe DardanellesArea, NWTrkiye).Turkish Assoc", Geol. Bull. 4, 1: 147-65. Ankara.JABLONKA, PETER. 1996. "Ausgrabungen im Sden der Unterstadt von Troia.Grabungsberieht 1995". StudiaTroica 6: 65-96.KAYAN, 1991. "HoloceneGeomorphieEvolutionof the P1ainand ChangingEnviromnent of Aneient Man", StudiaTroica1: 79-92.KAYAN, 1995. "The Troia Bayand Supposed Harbour Sites in theBronze Age", StudiaTroica5: 211-235.KAYAN, 1996. "Holocene Stratigraphy of theLowerKaramenderes-Dmrek P1ain andArchaeological Material intheAlluvia1Sedimentstothe Northof the Troia Ridge",Studia Troica 6: 239-249.KRAFT, JOHNc., KAYANandOGUZEROL. 1980. Geomorphic Reconstructions inthe Environs ofAncient Troy, Seienee 209: 776"82. Washington.KRAFT, JOI-IN C., KAYANandOGUZEROL. 1982. Geology and PaleogeographicReconstructions of the Vicinity of Troy, in:RAFP, G. Jr. and.J. A. GIFFORD(eds.),Troy:The Anchaeological Geology, SupplementaryMonograph 4, 11-40. Cincinnati.14

1:Troiaveevresininjeomorfolojisi- EEBYOkseli

(200-250m)!SJAlakplato(40-80m)DAlOvyaldOzlklerIL'W

Yarlar(Falez)if$i>Kumsal

Akarsular..KaynaklarSOYOksatti

(m)11LIBugOnkkylerArkeolojikyerler.

8&t-:""22ooGuIPLAKVAOISI_

112,,',p!al\

son

kolOvyaldolgular'------------2110910625

dere.lnin

1201174215BATImiL-KARAMENDERESOVASI26,21\'811&numarall

jr--109

0.0.7000

ye11

-Y.-.,..r:

"",1

:

PHo

41#

..,,"

A1.A2.A3.A4

LH50.0.72OOV'./ .... )/!(,.""> ""........ ./.'-C,),.'; t::1.,,/;.:./"Abb, 3: .Die 3 Bautypen; links: Achtraumgruppen, mitte: Gehfte,Hofhauser; Rekonstruktionsversuch von Sdosten gesehenrechts:Abb, 4: Bautyp Gehft (von Nordwesten gesehen)57Abb.5: Steinplaster amWestufer des Kratersees (von Westen gesehen)Abb. 6: Expeditionslager vor demSturm58Abb.7: Melendiz-Bergkette (Blick nach Norden), in der Bildmitte: darber am Horizont:Abb. 8: (von Sden gesehen), links: Pa6stra6e, rechts am Horizont: 59Abb.9: T a v a n t e p e (von Sden gesehen), amBildrand unten: Pa6hhe,Links oben: iftlik.Abb.10: T a v a n t e p e (vonSdengesehen), deutlichsind MauernaufdemBergkegel zn sehen,60i,-...=Q,l~Q....f!)=Q,l'T:l . .QZ'-'Q,le-=~os=-=-------

----"--

'S?i\7

i_

N-i '"

/,N izim2:Kaletepe

retimiyleilgiliteknikparalar,

(G.Deraprahamian)L...-__.....__ izim 3: Kaletepe teorik retim (G. Deraprahamian)228,,- ~ -"i ' iL::::.. 511izim 4: Obsidien buluntular: Tepecik (1-4) ve SelimefYaprak Hisar (5-11)229i , -D-- O-(B- ;;;-- ,",: - - :i 4230, 7izim 5: Obsidienbuluntular: Damsa (1-4) ve (5-7)L::::::>1oi

3i

2

5izim 6: Obsidien buluntular: Gevenlik (1-2), (3-5),231AKSARAY, 1996 ORTAK YZEY Ufuk ESjN*Sevil GLURH. KURARAksaray, illeri 1996Ortak Yzey t.PrehistoryaAnabilim ve(Marmara) UzayTeknolojileriBlm 19-29. 08. 1996 tarihleri yrtlenarazi Mzesi'nden ArkeologMahmut Altuncan, ba-temsilcisi olarak Uzaktan yntemlerininarkeolojiye amalayanlaboratuar ise Prof.Dr. M. Emin zel ve Do. Dr. Hlya olmak zere Uzay Teknolojileri Blm ynlendi- Laboratuar OrtaTeknikniversitesi FenBilimleri Enstits Arkeometri Blm Jale birGPSaleti saptanan buluntuko- 3OznurlklLandSat TMgrntszerine Elektronikortama bunoktalar, ortakimza belirlen-* Prof.Dr. UfukESiN, niversitesi, EdebiyatFakltesi, Prehistorya Anabilim 34459 Yrd.Do.Dr. Sevil GLUR, niversitesi, Edebiyat Fakltesi, PrehistorvaAnabilim 34459. Binnur Hititoloji Anabilim Jale (ODTArkeometri), Pmar Gkhan Alpgiray, Sevim GrrPrehistorya Anabilim 233rnekzere yntemlerle Bu bel nihyk, tmls, antik/eski yol trndenarke-olojik buluntu sorunlarla iindahakklekli uyduverilerinege-reksinim Bu Mar-mara Uzay Teknolojileri Blm dedaha yksek znrlkl (10m=1piksellnokta) bir uydu verisini yurt Laboratuar verilerininarazide veyeni buluntu belgelenmesi ilkelerinden yola 1996ortak 4hyk, 20tmls, 2dz ve 11paraantik/eski yol envantere (Harita: 1)2.Hykler, Tmlsler, Dz Alayhan Kyevresi(034/01) Hyk Tepe, ana kuzeyinde,Alayhan kynn arazisiiindedir. 1:25OOO'lik K32C4hyk olarak Ova 15 m. deki ortabyklkteki tepenin ol-duka Zirve yamaca 5m.dairemsi bir aitolabilecek, iri rl bir temel grlmektedir (Resim: 1). Genezirvedetemel ve kerpi dknt gze Tepeyzeyinden toplanananak mlek, benzeri siyah parlak rneklerin el ilk Tun 2 Aksaray, 1993-1995Yzey iinbkz. XI. Ankara30 Haziran1994 (1995), 191-213; "SomeUnknownAspectsof WesternCappadocia", Halet ambel iinPrehistorya 995,149-173, "Western Cappadocia. of MoundsandFlat-Settlements", Habitat 1.Boyu Anadolu'da ve Konut, 5-7 Haziran 1996, Bildiri zetleri, 1-12; Aksaray, 1995 Ortak Yzey XIV Sonu-lan II, 27-311996 (1997), 401-412, "Aksaray,1994 Yzey Anadolu XIV 234tarihlenebilecek rnekleri Tepe, blge sakinleri addedilmekte vezerindentoprak ekenin sylenmektedir.Alayhankyeski hemengneyinde, saptanama-yan bir dz (034/02) HykTepe'nin 300m. ynnde uzanan,hafif tmsekli, dikenlik,zeri vebozrengi bualanzerinden, gednemlere tarihlenebilecek anak mlek (034/03) Kirelitepe=Dede Hyk Tmls, Hyk Tepe'nin 1.5km. Tabanevresi 96m.olantepenin 2m. zeri bol tepede anak GkeIMamasun evresi(P33/65-67) Tmlsleri (I-III), Gke/Mamasunkyarazisi iindedir. Mezar tepeleri, eski Aksaray-Mamasun yolunun kayahk arazi zerinde gneye, Abizil Deresi'nealalmaya ykseltininzerine, ynnde Bunlardaniki tepe ykseltinin ucunda, ncs ise ucundayer Ufakboyutluher zerinde de definecilerin tahrip grlmektedir.Sevinli Kyevresi(P33/68) mevkii dzSevinli kynn1 km.gneyinde, eski Aksaray-eltek yolu Canavarhtepe olarakbilinenblgede,Deresi yer alan engebeli arazisi zerine Kesin saptanamayan buluntu dan Hyktepe' de bulunan siyah birka anak mlekve obsidyen 3 anakiinbkz. S. Glur, ve evre Arkeoloji ve Sanat78,1997, IIv.d.;235(P33/69) Krtler Tepesi (Resim: 2). Sevinli kynn 3km. renin Tepesi ve kalan 4-5 kuzey dik, gney hafif meyilli, kuzey-gney 48m. oval grnmlbirtepedir.arazisi iindebulu-nan tepeninzerinin sylenmektedir. Tepe zerindenaz gednem anak mlek Akmezar evresi(P33172-75) Tmlsleri (I-III), Akmezar'dan toprakyolun ykseltininzerinde Tmls tepeninzerindenkuzey-gneyynnde,ardarda drt Daha ufakolanbiri 10'ar m. Btn zerindedefineci izlenmektedir. Ky evresi(P34/35). Bozyer Hyk/Tmls. kynn1 km. gne-yinde, Alayhan ynnde uzanan yolun anakayazerineoturan yksektepenin gneyboyuncadestek benzeyen, iri bloklardan bir gzearp- Denizden1165m. olantepenin zirvesinde birdefine ukuru dikkat ekmektedir.Tepenin hemenNenezizerindenantik yol gemektedir. byktepeninzerindenok ge dnemanak toplan- zerindeanakmlek genel grntsyer- okuzak bir tmls(P34/36,37) Yama Tepe tmlsleri(I-II), Bozyer Hyk'n sundaizlenenYamaTepezerindedir. Ky'nn750m. g- uzanan bu ykseltinin bakaniki zerinde, birbirinden500 m.birer tepe Kuzeydeki tabanevresi 132m. Tmlsn tepesinde tahrip izleri236evresi(P34/38) (Resim: 3), 3km. ku-1:25000likL32/b 1 mev-kiindeyer Kuzey anakayazerineoturan, b-ykboyutlutepenin bakaniri kayalarvegednemgney boyunca ise destek benzeyen bir dizi-si gze oranda ge dnemanakmlek verente-peninzirvezellikledefinecilerin boztop- iindeve kplere ait iri paralar (P34/39-44) mevkii tmlsleri 200 ykseltininzerinde (Resim: 4). 75.6m. liktabanevresiyleenb-ykleri dizinin gney ucunda Bunun hemen kuzeyinde 66m.taban ikincibyk yer taban ev-releri 44-31 m. kap-lamalar,ise dakullanan evre/taban duvarla- yer yer belirgindir. Mezar tepelerininhepsi zerinde derintahripu-Demirci evresi(P34/51-56) Toptepe Tmls (I-V) Demirci Belediyesi'nin3 km.(Resim: 5). antik/eski Demirci-yolunun vadinin L1 1306m. Toptepe ykseltinin boyunca Tmlsler, kuzey-gney eksenze-rinde, ardarda kmehalindedizilidir. Herkmeiinde dahabykbir Byk tabaneperi67m. ilk lkmeenkuzeyde, 450m. gneyindeikili ikinci kme, ikinci kmenin 150m. gneyinde ise Demirci y-nndeovaya bakan zerindeisetekbir grlmek-tedir. Bu daizlenebilmektedir. alanlardavetmlslerinevresinde, boyutlardadik-237drtgenveyayuvarlak, zerindeot bitmeyen alanlarbulunmakta- Toptepe laboratuar nce-den Antik/Eski Yollar(P33/63) yolu, 1994 saptananzerinden gelerek Roma yolunun Mamasun/Gke isti-kametinde (P33/64) mevkii eski (P33/60) tekerlekizli sayyoluise(Resim: 6) geneeski yoluna ikincil (P33/61)yolu, yolunun50 m. kuzeyinde ve buna paralelolarak Bu yol ufakbeyazve gri renk yol evredeki byk RomaD-nemi yol evre sakinleri bu yolu, Aksaray- eski kervanyolu olarak yolunuzan- (P33/70)ky iinde, SelukluDnemi bulunaneski kprzerinde veda (Resim: 7).(P33/45) yolu, Tmls -nnden kuzeye uzanan bir yol Bu saptamaya greTmls de bir yol hakim konumda (P34/45) mevkii yoluBekarlar Bozyer yolunun Nenezi ynndeki (P34/46)mevkiiyoluise Bozyazyolunu Nenezi kuzey zerindenKuyulutat1ar'a (Resim:8).(P34/47) GYolu,Bekarlarve Yol tm son arazisi iinde tahrip238(P34/48,49) mevkii Mamasun- ve zerindengeleniki eskiyol Biri korkuluklupatika, ise gene sondnemlerde sklen trdenbuiki yol, Demircikuzeyinde nnde (Resim: 9) ze-rinden Bir gizli, (P34/50)kuzeyyolu, 100 m. gneyinden gemektedir. Tepemevkii zerinden yol, byk veyaistikametinde devametmekteydi. Aksaray Mzesi'nde bulunan birmil buyolun ele Bu saptamalara gre Demirci yresi ve blgelerdekitmlslere yollara hakim alanlarda belirlenenher tmls antik/eski yollardan grlecekkonumda yeralmaktavebunlara paralelbir (P33/60) say zeri yol(P33/61)yolu(P33/62) yolu(P33/63) yolu(P33/64) mevkii say yolu(P33/65) Tmls I-lll(P33/66)mevkiidz (P33/69) KrtlerTepesi kervan yolu(P33172-75) Tmls I-III239240(P34/01) Hyk Tepe(P34/02) Dz (P34103) Kirelitepe-Dede Hyk Tmls(P34/3 5) Bozyer Hyk Tmls?(P34/36,37) Yama Tepe Tmls I-II(P34/38) (P34139-44) mevkiiTmls I-IV(P34/45) mevki i yol(P34/46) mevki i yol(P34/47) G yolu(P34/48,49) yol(P34/50)kuzeyyol(P34/51-56) Toptepe Tmls I-IVHarita 1: Ortak 1996 buluntuyerleri241Resim 1: Hyk Tepe (Alayhan)zerinde izlenen yuvarlakt a dizisiResim 2: KrtlerM e z a r l k Tepesi, genel242Resim 3: Kayamahmut tmlsgenelResim 4: Kayamahmut mevkii tmlsleri, genel243Resim 5: Toptepe tmlsleri, iki rnekResim 6: a k l l t e p e , tekerlekizli say yolu244Resim 7: kervanyoluResim 8:yolu, Nenezi kuzey 2452461996 YILI ANTALYA-ANTAKYAYZEY Erksin GLE'Steven L. KUHN Cesur PEHLEVANPaleoantropoloji bilim inceleme zerinde ve fosil filojenisinikonualan merhum Ord.ProfDr. MuzafferSleyman yrek veProfDr. Enver byk bilinmek-tedir. Bubilim arazi Anadolu'nungenelinde vezelliklegneyveblgeleri-mizde Antalya, Antakyave Gaziantep illerinde birok ve bilim Prof 1960lmiledarbe ve 1970'li sonuna da tamamen Burada * Erksin GLE, Ankara niversitesi, Dil ve Fakltesi, Fizik vePaleoantropoloji Blm,06100 ANKARADr. Steven L. KURN, Arizona niversitesi, Antropoloji Blm, ABDAyla Ankara niversitesi, Dil ve Tarih Fakltesi, Fizik vePaleoantropoloji Blm, 06100 ANKARACesur PEHLEVAN, Ankara niversitesi, Dil ve Tarili Fakltesi, Fizik vePaleoantropoloji Blm, 06100 ANKARA247 oknemli olanprehistoryabilimininncsmer-hum Kkten'in yineAnadolugenelinde ok ve minnetle lkemizde son fosilve kltrlerin amalayan ve maalesef ok bir blgede ve bilim yenilerinin iddia edilemez.Anadolu 'nun Filogenetik Srecindeki nemi klasifikasyondaiindeyer Homo genusunun ilkr-nekleri olanHomo (becerikli adam) Afrika' daortaya gnmzbilgileriyle2,4milyonncesine kadar inmektedir. vemodifikasyonuna dayanan ilk aletlerinOldowanendstrisinive bukltrn Homohabilis bilinmektedir. bunedenden (becerikli a-dam) gelmektedir. Homohabilis beyinkapasitesi 500-800crrr'olan, dikyrmeyeuyum oktan boy1-1,5m.bulunanbirinsantrdr. bun-dansonraki Homo grmekteyiz. 1.8-0.3milyonncesinde buhominidler"Dikyryeninsan" anla- gelen isimlerini veHomohabilislerdennce borludurlar. nkHabilisler Homoerectuslardandahance vedikHominidya da iinde Afrika'dan olan ilktr Homo erectus'tur. Homokontroll olarak kullanabilmeleri vemorfoljikzellik-lerindeki avantajlar yer ve kuzeykreye getmelerineolanak Homo erectuslar ilkgerekel ieren Acheulleen kltrn yiyeceklerin olanak ve bu durumve enelerde nin sonucu boyutlardaki da beraberindeBuinsanlardabeyin debelirginbirartma Kafaka-pasitesi 750-1250Boy ise1.3-1.5m. Homogenusununkuzeye gedenilk tr gerek Asyagerekse Avrupa'ya ilerlerken her bir geit yeri konumunda248bulunan Anadolu'da da Rift Vadisi'nin kuzey ucundabulunan lkemiz Homoereetus/ardanhominidler iin uygunbir Uzak Afrika-Avrupa'daki sreci nemli lde bilinen Homo erectus ve hominidlerin evrimindeAnadolu'nun rol oknemlidir vebir-oksorunun neden Bu konuolan 996 Antalya- Antakya bu nedenle Yzey 996 - 996 tarihleriAntalya, AlanyaveAntakyaevrelerinde Ekip Ankara niversitesi Dilve Fakltesi FizikvePaleoantropoloji Blm Prof.Dr. Erksin Gle'in bu temsilcisi olarakDrdane E-kipte Dr. SteveKuhn; Prehistoryen, ABDArizona niversitesi,Do.Dr. Ayla Sevim; Paleoantropolog (A, DTCF), Cesur Pehlevan;.. Paleoantropolog (AU, DTCF) yer 1- Antalya evresiAntalya ili evresinde sren Karain ve kzini gidildi2. Antalya ilinde ilesine ve bu ilenin yeralanCamilikyneolan Killik kynn 4km. kuzeyindemahallesinde bulunan Koeain veyineCamili kynkuzeydo- 3 km.yeralan ekibimiz-ce ilk ancak grevlilerindenzer ve Mehmet aederiz.2 Ekibirnize ilgi gsteren ve Karain, kzinive evrebilgi veren ekibine, Prof.Dr. bir bor biliriz.249Kocainbakan 60 m. iindemuhtemelen Roma Dnemi'ne ait bir bulunan Speleologlar iyibilinenbu sol50 m. ilerideduvarda Roma Dnemi'ne ait En 1 m. seramikieren klbunuzerindeisegbre evresindeveiindepaleolitikherhangi bir bu-luntuelde Paleolitiktabaka varsa epeyce Kocain 2 saat sren, uzunveyorucubir sonra Bu ziraat teraslarda Orta Paleolitik kltrne ait Levallois gerek ve gerekse iindePaleolitikalete rastlanmamakla birlikte, iinde ke-miklere 2- Alanya evresi12km. mevkiinde, ProfDr. Kkten bulunanve yoldan 50 metredir. Buda yineAntalya ev-resindeki gibi evreyi ve -zellikleri fikir edinme ziyaret edildi. Ma- bykbirkayabulunmakta, bukayakitlesi,yeralan dolgusunurtmektedir. 20metremesafededahance 3 x 3birsondaj ukuruna rastlan- Paleolitik kltr izine ancak n 4m. uzanane- blgede kemik vest PaleolitikDnem' eait mikrolitlere Bualandaziyaret edilen ralar tahripedilmetehlikesineenokmaruzkalan ka- Alanya'ya 6 km.olan Dim ise kaakyznden tahrip sa-dece kapatan kaya kitlesinin halindePrehistorik potansiyelesahipolankellerinortaya turizme Bu 250Paleolitik buluntuya birlikte, bolmiktardahayvanke-mikleribulunan 10km.gneyinde karayoluzerinde bulunan vadidebir okbulunmak- Bu insan nemli potansiyelesa-hip izlenimi Antalyaili ilesinin Kap-lanMahallesi'ndebulunaneyizini incelemedehibir alet ya da fosil izine 3- Antakya evresiAntakyayzey hedefini nk, daha nce de gibi Rift vadisininkuzeyucundayeralanAntakya, gneyden gelenhominid g iinnemlibirodaknokta- Bu nedenle bu ildeki bir nem HatayilindeilkolarakVali zdemir ilegr-bilgi verildi. Gidilecekyerlerin nedeniyle jandarma ile HatayMzesi ziyaret edildi veevre bilgi DahasonraAntakyaili ilesine MeydanKyJandarmaKarako-lu'na gidilerek ilgili gerekli bilgiler verildi.Yrede ilk 1988 ger- 1996 da1988 gibi genel arazi ya- ve ve Merdivenli olmakzere ilesi AngelaMinzoniDereche 1989-1991 ta-rihleri ancakdahasonrabu devamet- evredeki tahripetmesinezemin ve ilgi haline Paleolitik nem iinde dolgu bulunan, bu acilenbir kurtarma gerekmektedir. Daha nceki 251sediman gsterecek birsondaj Ma-ilk olarak bu gerekmektedir.Antakyaili ilesine ky bulunanMerdivenli ve ileevresi iinde dolgu okazmiktarda Merdivenli da ise daha ncekidoku- sedimanlara Fosil kemikleri nkorunmadurumuok iyidir ve bol miktarda kemik Bu sedimanlar Orta ve stPaleolitikkltr vermektedir. Orta Paleolitikkltr tipik Levalloiso-Mousterian olmakla birlikte alet birazdahakktr. Merdivenli gibi srekli tahrip iin budakurtarma gerekmektedir.evreyiprehistorikvepaleoantropolojikpotansiyeli anlama bu 'sonragelecek yredeki da devametmesine kararKAYNAKABOSTANCI, E.Y, MS., 1956'TheExcavationsof aCaveNear the Village of in the Vilayet of Hatay' ,Anatolia, 81-85.BOSTANCI, KY., MS., 1956 Eski Ait Bir Yeri', Zafer Gazetesi, 4 Temmuz 1956.BOSTANCI, E.Y., MS., 1956PaleolitikKltrleri', Dergisi, 4Temmuz 1956,20-22.BOSTANCI, E.Y., 1956Paleolitik Kltrleri Bir ZaferGazetesi, 24 1956.BOSTANCI, E.Y., M.S., 1956 PrehistorikZaferGazetesi,6 1956.BOSTANCI, E.Y,1957 'Trk Erkekve Bedenin veBymesi ileProporsiyonlann zerineBirBelleten, XV1-3: 1-96.BOSTANCI, E.Y, MS., 1958 'Hatay Vilayetinde Belleten, XXII, 86: 145-166.BOSTANCI, KY, M.S., 1958'HatayVilayetinin Paleolitik Kltrleri', (Trke- XXII, 86:171-210.BOSTANCI, E. Y, 1959'Researches on theMedditeranean Coast of Anatolia:A New PaleolithicSite of Beldibi Near III, 1: 29-78.252BOSTANCI, E.Y., 1962 Kaya Bulunan st Paleolitik ve Mezolitik Endst-ri: Kltr', Belleten, XXVI, 102: 233-292.BOSTANCI, E.Y., 1964'Human Fossil RemainsinBeldibi and RockShelters ontheMediterranean Coast of Anatolia', Antropoloji, 1: 17-36.BOSTANCI, E.Y., 1966'Beldibi nemli Sanat Eserleri Antropoloji, 2: 19-54.BOSTANCI, E.Y., 1967 evresinde1966YazMevsimi veYeniAntropoloji, 3: 19-54.BOSTANCI, E.Y., 1967'Beldibive 1967YazMevsimi veYeniBuluntular' Trk Arkeoloji Dergisi, 16: 51-56.BOSTANCI, E.Y., 1971'Kanal Levaloiso-Mousterian Seviyede Bir stSt Canine ile Alt AurignacienSeviyedeBulunan BirMandibulae Molar celeme', Antropoloji, 1969-1970, 5: 9-43.BOSTANCI, E. Y., 1971'Antakya Yeni, Ortave st Pleistosen Ait Kltrlerzerine BirAntropoloji, 1969-1970, 5: 83-99.BOSTANCI, E. Y., 1973'Homo sapiensevlikiyensis in theCanal and Big Cavesof evlik Near ofthe Province of Antakyaon the Mediterranean Coastof Anatolia', Antro-poloji, 1971-1972,6: 29-56.BOSTANCI, E.Y., 1975'evlik ve Yeni Quartemer Akdeniz veFosil DevrelerleKorelasyonuzerindeBir Antropoloji, 1972-1973, 7: 17-68.CONROY, G.C., 1997Reconstructiong HumanOrigins:AModernW.W. NortOli &Company New York, London.DERGCBE, A.M., 1992 ve evre j\III. Sonula-rz I, 27-30 1991, anakkale.GLE, E., 1994'Hatay Bulunan st Paleolitik (Aurignacien) Dneme AitKk Humana, T.C. Kltr Eserleri, 305-317.KANSU, 1945'Isparta-Burdur evresindeTrkTarih 1944Hazira-mndaPrehistorya Dair Rapor' Belleten,IX, 34: 277-288.KANSU, 1945'Hatay(Antakya)'da Bulunan st (Micoque) ve evrelerinde Toplanan AletlerBir Not'Belleten, IX, 34: 293-298.KUHN, S.L., 1995 Mousterian Lithic Technology: An Ecological Perspective, PrincetonUniversity Press, Princeton, N.J. KG., 1989 The Human Career: Human Biologial and Cultural Origins,TheUniverstyof ChicagoPress, Chicago ve London.KKTEN, 1948 'Anadolu Prehistorik Yerleri ve 1944-1948 Tari-hncesiIV. Trk TarihKurumuKongresi, Trk Tarih vi, 195-289, Ankara.253KKTEN, 1953 'Anadolu'da Prehistorik Yerlerinin zerine Birma',A.. D.T.C.F. Dergisi, X, 3-4: 167-207.KKTEN, tx., 1955 'Trkiye'de Karain Prehistorya TopluBir (Trke-Almanca) Meslek (22-291954); ler ve Konferanslar. 75-85.KKTEN, 1959 'Tarsus-Antalya Sahil zerindeve AntalyaBlgesinde lan TarihncesiTrk Arkeoloji Dergisi, VII, 2: 3-9.KKTEN, 1962 ve AntalyaVilayetlerindeSreli Diptarili Bir Rapor', (Trke-Almanca) Trk Arkeoloji Dergisi, XI, i:40-44.KKTEN, 1964 'Karain'in Trkiye Yeri', Trk Dergisi, XVIII-XIX, 22-23:17-27.KKTEN, tx., i 967 'Antalya'da Karain TarihncesiTopluBir Trk Arkeoloji Dergisi, VII, 1: 46-48. MS. ve BOSTANCI, E.Y., 1956 'The Excavationsof a CaveNeartheVillage of inthe Vilayet of Hatay', Anatolia, l, 81-85. MS. veBOSTANCI, E., 1958 'HatayVilayetinde PrehistoryaBelleten, XXII, 86: 145-166. MS. ve BOSTANCI, E., 1958'HatayVilayetininPaleolitik Kltrleri', (Trke-Belleten, XXII, 86: 171-201. MS., 1958'HatayVilayetinde Yeni Belleten,XXII, 87: 443-444. M.S., i 958 'Antalya Vilayetindekzini'nde Bulunan Bir Tetki-ki', Belleten, XXII, 88: 465-516. MS., 1959 Paleolitik EndstrisineDair Bir Not', (Trke-Belleten, 89. 1-58.YALINKAYA, 1., OTTE, M., H., KSEM, B. ve CEYLAN, K.,1996 'I 985-4995Karain Anadolu nemi', XVIII. I, 27-31 1996, YALINKAYA, 1., LEOTARD,lM., KARTAL, M., OTTE, M.,EREK, c.M., ATlCI, AI. veLOPEZ, 1., 1996'1990-1995 kzini(TardiglasiyerXL.-JII. Ka- Sonulan I, 27-31 1996, 11-16, 254THE ASPENDOSAQUEDUCT RESEARCH PROJECTFIR8T CAMPAIGN (1996) THE SIPHONPaulus KESSENER*Susanna PIRAS1. INTRODUCTIONIn april 996 the firstcampaign of theAspendos Aqueduct ResearchProject has been carried out. 'The researchproject is supportedbytheNetherlands Organisationfor Scientific Research(NWO), and byPaLGeoteehniekatHeteren, theNetherlands, whoprovided for the surveying apparatus (theodolite NikonNTD-4).The survey team included Drs. S.A.G. Piras and Drs.H.P.M.Kessener, both of the University ofNijmegen, the Netherlands.We wishto express our gratitudetowardsthe ve MzelerGenel forthegranting of permission forthesurvey, andto-wards the Government representatives Mr. Edip zgr andMr. nal* Drs. H.PaulusM. KESSENER, c/o L&L, vanSlichtenhorststraat 13, 6524 iliNijmegen,HOLLANDADrs. PIRAS, Groesbeekseweg 118,6524 DLNijmegen, HOLLANDA255 of theAntalya Museum, Antalya, for their helpandmuchappreci-atedassistance. FurthermorewewishtothankMr. Drtlk, directoroftheInstitute forResearch of Mediterranean Civilisations at Antalya, andMr. TedLagro, directorof theNetherlands Historical andArcheologicalInstitute at for their friendlyhelp and advice.Aspendos is situated some 50 km. east ofAntalya (Pamphylia),about 12 km. north of the southem coastIine of Turkey. The acropoIisliesabout 60m. above sealevel, onthe right handside of the light greenwaters of the KprtheancientEurymedon river, which wasnavi-gableuptothecityinclassical times andmadeAspendosanimportantseaport. H occupies anoval, flat-toppedhill, some 60 acres inextent,withsteepslopeson all sidesrangingabout 3Om. abovethesurroundingplains. The mountains in the north begin at a distance of about1.5 km.Anextensivedescriptionwas publishedin1890byLanckoronski,fromwhichtheplandepictedin Fig.: 1 wastaken. Asseenfromadis-tance, theskyline of Aspendos is dominated by theremains of the faadeof the nymphaeum(2nd_3 rdcenturyAD.) and ofthe monumental en-trancehallof thebasilica, bothtoweringsome 15 m. high(Fig. 2). Thewell knownRomantheatre(capacity7500) was built against the slopesof theeastside of the acropolis, and boaststobe thebestpreserved thea-treof antiquity(Akurgal 1990),probablyduetoitsuseascaravan-seraiby theSeluks, who carried out necessary' repairs.Theaqueduct that served Aspendosis said tohave been built in the3rdcenturyAD. (WardPerkins). Accordingtoaninscriptionof the2ndcentury AD. acertainTiberiusClaudiusItalicusseems tohavespent 2million denarii for the purpose ofbuilding an aqueduct at Aspendos(Bean, 1970). The aqueduct was assumingIy fedbyaspring, presentIycalled (heavenlyspring), about 20km. northof the city,whichinthe summerof1979deliyered 30-40l/sec (Garbrecht, 1987).Thewaterwas ledtothecitybymeans of aRomanaqueduct channel,typical forthat period, incorporatingtunnels andaqueduct bridges. Theexact route of theaqueduct is not yetcIear1y known, however. Thewide,shallowdepression between theacropolisandthehillsin thenorth wascrossed by means of an inverted siphon.256Theprinciple of the inverted siphon was well knownin classicaltimes. The water was carried throughthe valley under pressure in aclosed pipeline, according to the principle of 'water findingits own level',which isstated by Pliny as: '(aqua)subit altitudinemexortussubit' (N.H.XXXI, 31, 58). The water arrivedatthesocalledheadertankbymeansof a conventional aqueduct channel, descended on oneside tothe bottomof the valley in a closed conduit, then overa bridge(venter or koilia) inthelowestpart of thevalley, andascendedupthe other sidetothere-ceivingtank, fromwherethewater was fedinto anaqueduct channelagain (Fig. 3). Theflow of water through thepipeline and the waterpres-sureinthepipelinearegovernedbythehydraulicgradient: thesteeperthe gradient, thelarger the flow, and thedeeper thesiphon, thehigher thepressure.The Aspendos siphon is characterised by two 'hydraulic towers'which areincorporated in it, and which give thesiphon a uniqueappear-ance (Fig. 4). The pipeline was carried over theadjoining ramps up to thetop of these towers. Thetowers, at presentsame 30m. high, arelocatedathorizontal bendsin the trajectory of thesiphon, 55 degrees at thesouthtower,whichis loeated at about 130 m. north of theacropolis andlinkedtoit bya twotier bridge, and16 degrees at thenorth tower. Thedistaneebetweenthetopof the towers isslightlyless than 1km., the pipelineerossing themainvalleyona conventional arehed bridge15 m. highand5 m. wide (Fig.:5).The pipelineof the Aspendos siphonwas made out ofperforatedlimestone bloeks, about 85x85x50 cm. square, diameter of perforation 28cm., equippedwithsocket andflange for proper joining(Fig. 6). TheSeluk bridge overthe Eurymedon2 km. south of Aspendos, which wasbuilt on the ruins of the earlier Roman bridge, incorporatesa number ofthese perforated stone blocks being used as building material (Fig. 7).Nowtheheadertankor the reeeivingtankof theAspendos siphonhaveas yet not beenidentified. Nar is it knownhowhighthe towerswere originally, and what they were meant for. Same investigators reasonthat thehydraulic towers havebeen built in order toavoidforeesexertedbythe wateronthe pipelineat thebends. Othersthinkthat the towers257wereequipped with open tankson topand weremeant as toallow air toescape from the water in the pipeline. The towers of the Aspendossiphonareassociatedby some withthewordcolliquiaria mentionedbyVitru-vius (Book VIII, Chapter 6), who states that colliquiaria are to be built inthe venter bridgein order to reduce the 'air pressure'. This sentenceis asyet not been well understood.In order toinvestigate theseproblems, as wellas to identifythetra-jectoryof the supplyingaqueduct, of thecomplete siphon, andof thedistributionsystem on theacropolis, aresearch programwasinitiatedinassociationwiththeUniversityof Nijmegen: TheAspendos AqueductResearch Project.2. THE 1996 CAMPAlGN: SURVEY OF THEASPENDOS SlPHONAs af r s t campaign, the survey of the siphon by means of a theodo-lite was carried out in April1996. Our first aim was the identification ofreceivingtankand of theheadertankof thesiphon. Fortheheadertankwehadtosearchthemountainsinthenorth. Thereceivingtanksome-where ontheacropoliswe assumedtohavehadalevel suchthat thecomplete city,orat least thenymphaeum, couldbe suppliedwithwater(Fig. 8).At the back of thenymphaeum, whichconsistsessentiallyof a wall1.5 m. thick, 35 m.in length and15 m. high,a horizontal recessrunningat intermediatelevel from the right side of the nymphaeum to the centralnichemaybeobserved(Fig. 9). Thisisa probablelocationfor a waterconduit, andif so, thewater must havebeencarriedat least uptothisleve1. Moreover, at the bottomof the recesscorresponding withthecen-tral niche two stone elbow jointswith a perforation of25 cm., with tracesof calcareous depositsinside, maybeobserved(Fig. 10). These elbowjointsareaclearindication that waterarrivedat thenymphaeumunderpressure. How did it get there?From the south tower towards the acropolis, the pipe line was carriedover a two tier bridge. This bridge ends directIyat the vertical edge of theacropolis, whichisabout 7m. highatthepoint wherethisbridge ends258(Fig. 11). Wesearchedfor a tunnel or a possibleundergroundroute forthepipeline (as suggested by WardPerkins) and its surroundings, butnoindicationfor this whatsoever couldbediscovered. Thepipeline musthavegoneup againanyway if it was to supplythe acropolis andthenymphaeum with water.On theedge of the acropolis, and in line with the twotier bridge, theremains of a square tower are observed(Fig. 12). This tower is equippedwithtwo extensions. One extensionruns inthe directionof the southtower, and shows the remainsof an arch of diameter of 5 m. At about 80degrees tothe west there is another extension to the tower also withtraces of an arch, diameter of 3 m, situatedat a higherlevel. Thetopofthis archraisesabout 6.4m. abovethebaseof thetower. Thisarchex-tends ina direction corresponding with thecourseof theaqueduct on theacropolisas indicated by Lanckoronski. Weassumedthisleveltobe theleve1 of an openaqueduct channelon theacropolis. This level turned outto be about1 m. higher than thelevel of thehorizontal recessat the backof thenymphaeum:from thisleve1 an openaqueduct channel wasindeedsufficient to servethe nymphaeum, andthe completecityaswelL. Sothere were goodargumentsas toconcludethat thistower thusservedasreceiving tank to the siphon.Nowas for the header tank, we proceeded innortherly directionfromthenorthtower (Fig. 13). A:ftera fewhundredmeters, onasmallroadat village, we observed remains of awallingtothelefthand side of the roadservingas a basefor the road. About 100 m. furthertheremains a wall on the righthand side of the road were observed(Fig.:14). After about 50m. this wall continuesasalowbridge(Fig.: 15).Thisbridge endsat a distance of about 20m. fromthefoot of the hill of themountainsin thenorth, at a distance of about 500 m. fromthenorth tower. Subsequent piersobviously hadbeenremovedforthecon-structionof theroadwhichcrossesthe trajectoryof the bridge at thispoint. At the very foot of thehill wediscovered the remains of a wall2.4m. wide, inline with thebridge, coveredbyerosionmaterial that camedownfromthehilL. Wewereallowedtoclean it fromde-bris as to have a clearer view ofits outline (Fig. 16).259The hill itself has a steadyslope of about 30 degrees, and is about 50m. high (80 m. abovesea level). Its top it flat and triangularly shaped. Onits southern edgetheremainsof twoshort paraIlel walls about 1 m. wideand2.5 m. longwere found. Thewall. onthe left handside (lookingnorth)is equipped withan opening at present groundlevel, 3Ocm. square,showinglayersof calcareous inerustation of about 1 cm. inthickness, aproof that waterhasbeenflowingthroughit (Fig. 17). Therearesignsthat the walls were connected by perpendicular walls at both ends.L o o k i r g in northerly directian from thesewaIls, thetopof thehill formsa fieldworked by thelocal farmers. On thesidesof thisfield, remains ofaqueductliningcement(opussigninum), samein plaques of 6cm. thickcoveredwithlayersof calcareousinerustation upto 1cm. inthicknesswerefound. Thelocal farmers confirmedthatindeedanaqueduct chan-nel didranover thetopof thehill inearliertimes, but that itsremainshad beenremoved in timebecause of cultivation. The walls on thetop ofthehill are thus to be regarded as the end point of theconventionalaque-ductchannel and alsaas theremainsof the header tankof thesubsequentsiphon, the openinginits sideprobablyhaving served as anoverfloworifice.The reconstruction of the header tankis shown in Fig. 18.Now that receivingtankandheader tankwere identified, we settothesurveyingof thecompletesiphon. About a1000points weremeas-uredfroma total of 3 theodalite locations, using the Nikon NTD-4 theo-dolite. In Fig.: 19 these pointsare projected on a horizontal plane, fromwhich thetrajectory of thesiphonmayberecognized. Samepoints weremeasuredinrelationwith aquarrywest of the north endof the greatventer bridge. Thisquarry is situated close tonorthend of thelargeven-ter bridge, andwas used for the supply ofbuilding material for thisbridge as well as for thehydraulictowers. From these data wewereableto schematically reconstruct the course of the siphon as in Fig. 20.Plottingthedataonavertical plane withthe horizontal axis alongthecourseof thesiphon in1 to1 dimension, wegot theimageasshowninFig. 21. BothtowersandthelargeventerbridgeinbetweenappearsmaIl in relation with the length of thesiphon, but ifwe enlarge theverti-caldimensionsbya factor of 20, theseveral elementsof the siphonarerecognized morec1early (see Fig. 22) : fromright to left: headertank, hill260side, onetieraqueduct bridgeandwall, northtower greatventerbridge,south tower, twotier bridge, receivingtank. Thehydraulicgradient linebetweenheadertankandreceivingtankhasbeendrawnaswelL. itex-tendswell over thepresent tops of thetwotowers. From theremainsoftheheader tank downwardson theslopeof thehill, noarcheologicalre-mains (of a possible rampof base for thestoneconduit)couldbeidenti-fied. Thepoints measured indicate the present surface.If the towers would have been equipped with open tanks on top, thentheir topsshouldhavebeen at leastreaching uptothehydraulic gradientline. This would mean that the south tower would have been about 37 n .high, 7m. above its present height, andthe northtower would havereached upto40 m. Wecansee thismore C e a r l y in theschematic recon-struction of Fig. 23. Thepresent height of the towers isshown as well astheir height according to thehydraulic gradient line. Theheader tank waspositioned 14.5 m. above thereceiving tank. Theposition of theovert1oworifice of theheader tankhereisassumedtobethelevel of the start ofthe siphon. But theorifice itself, though water indeedhasflownthroughit, does not necessarly havetocoincide with thislevel, as thevery start ofthe siphon mayhavebeen positioned lower. To know this, theremains ofthe header tankshould be inspectedmore carefully, including the re-moval of accumulated soilsin and around it.3. FUTURE RESEARCHTheAspendosSiphon now hasbeen surveyedandreconstructed, beit that therestill existssome incertaintyastotheexact locationof thestart of the siphon. The reasonfor thetowersisnot yet clear, but nowthat the siphon parameters are known, theoretical calculations and, ifnecessary, scaleexperiments are to be conducted at theDutch Laboratoryfor Hydraulics at Delft, the Netherlands, as tosolve thisproblem.For the future thefollowing research on site is envisaged:-Surveyof the SelukBridge: wheredidthe pipe elements of theAspendossiphon goto, andhow did the Seluksoptimal1y usetheruinsof theearlier Roman bridge tocrosstheriver. We estimated thenumber261of stonepipe elementsused for the (tota1length: 1670 m) to havebeenabout3400pieces. Same250 of theseelementswerespotted inorneartheSelukbridge, thatis less than8 percent. But theSelukbridgemayharbourmanymorepipeelementsthanmaybespottedbyaquickinspection.-Investigation of the header tankat village: what is the10-cation of the exact start of the siphon, of the downwardramp on the slopeof the hill, and of thegeniculus at the bottom of the hill?-Trajectoryof the supplying aqueduct: where didthe water comefrom, what is theexact trajectory of theaqueduct, howlongdidit func-tion.-Courseof aqueduct onacropolis, locationof apossible castellumdivisorium, connectionto nymphaeumand to the bath buildingssouth ofthe acropolis.LlTERATUREAKURGAL, E.: Ancient Civilisations and Ruins o/Turkey, 7th ed., Istanbul, 990BEAN, G.E.:Turkey's Southem Shore, London, 979GARBRECHT, G., ed.: DieWasserversorgung antiker Stadte, Mnchen, 1987HODGE, Trevor A., Roman Aqueducts &Water Supply, London, 992LANCKORONSKI, K. Gm/en: Stadte Pamphy/iens undPisidiens, Band Wien, 1890WARDPERKINS, lB.: "The AqueductofAspendos",PBSR 23,1955,115-123262i\S l'ENDOS.Q A Sildd,or. R'I'e-eesse,o Osebcr, S C TIJ GJ':iher.i:: W p y Antik.c. G LI AMlIik", Z

Vodmlle. Nphcom. a-e rm ..... nL. U:HUCI1.M Trkis