11-12 likovna i primenjena umetnost mesopotamije

1

Likovna i primenjena umetnost Mesopotamije

Literatura: Nedomački, V., Arheologija Bliskog istoka, Beograd 1978, 43-52, 164-165. Spycket, A., Reliefs, Statuary and Monumental Paintings in Ancient Mesopotamia, in: J. M. Sasson (ed.), Civilizations of the Ancient Near East, vols. III&IV, New York 2000, 2583-2600.

Dopunska literatura: Frankfort, H., Art and Architecture of the Ancient Orient, The Pelican History of Art, 1970, 18-24, 42-45, 127-130, 137-140,143-152, 200-205.

Upotreba isključivo u akademske svrheUpotreba isključivo u akademske svrhe

2

Likovna i primenjena umetnost Mesopotamije

• Vrste spomenika • Tematika - bliska veza sa religijom • Stil - promene • Materijali i tehnike

Osnovne forma u skulpturi – cilindrična

3

Period Uruk

*Glava iz Varke

4

Period Uruk

*Vaza iz Varke (Uruka). Alabaster,visina 91 cm.

5

Period UrukOdlika reljefa perioda Uruk – plitak reljef

Kameno korito. Krečnjak, visina 20 cm.

6

Period Uruk III (Džemdet Nasr)

Zdela, kamen. Visina 5 cm. Bokal, kamen, Uruk. Visina 20 cm.

Reljef u periodu Džemdet Nasr – visok, glave figura skoro u punoj plastici, okrenute ka posmatraču. Okretanje glave ka posmatraču se pojavljuje i u kasnijim periodima( naročito kod arhitektonske dekorativne plastike ).

7


Baza posude, kamen, Tel Agrab.

Visina 15 cm.

Šolja, kamen, Tel Agrab. Visina 15 cm.

8


Tel Brak, Hram oka. Glava je verovatno bila deo statue izrađene od više vrsta materijala. 17 cm.

9


Votivna statueta, Kafadže; 10 cm.

*Pojava prototipa kasnijih votivnih statueta vernika.

10

Period Uruk III (Džemdet Nasr)Polihromne slikane posude. Dekoracija pretežno ograničena na rame posude.

12

U protoliterarnom i ranodinastičkom periodu, keramičke i kamene posude su ukrašavane i umetanjem drugih materijala (inkrustacijom) - školjke, lapis lazuli, crvena

pasta i sl. Bitumen korišćen kao vezivno sredstvo.

13

Period Uruk III (Džemdet Nasr) - gliptika

14

Period Uruk III (Džemdet Nasr) - gliptika

15

Ranodinastički period

v

Fragment vaze od kamena, Nipur.

Džemdet Nasr ili ED*

Glava buzdovana, kamen.Visina 10 cm.

* ED = Ranodinastički period

16


*Vaza Entemene, Lagaš, srebro i bronza. Visina 35 cm.

17


* Eanatumova stela (Stela jastrebova), Lagaš. Visina 182 cm.

18


19

*Ranodinastičke votivne statuete od kamena• Osnovna forma - cilindrična• Oči naglašene, umetnute (lapis lazuli i školjka) ili plastično oblikovane• Glave muških figurina: duga kosa i brada ili obrijani• Šake spojene ispred grudi, često obuhvataju mali pehar

ED II: • oblikovanje svođenjem delova i detalja tela i odeće na skoro apstraktnu

formu; • razlike između lokalnih radionica. ED III: • realističnije prikazivanje tela, brižljivija izrada detalja; • oblikovanjem usta i obraza lice dobija izraz (“smešak” – npr. u Mariju i

Tel Agrabu); • pojava kaunakes*; • jedinstvenost stila - u Mesopotamiji i oblastima koje su u

ranodinastičkom kulturnom krugu (neke lokalne razlike kod frizure i kapa žena).

*kaunakes – odeća od materijala koji predstavlja ili imitira runo ovce

20Ešnuna, *statuete vernika, ED II i III

21

Ešnuna – ED II i ED III

22

Mari

Lagaš

23

Ranodinastičke votivne statuete od kamena

Ešnuna, *statuete iz Četvrtastog hrama (ED II), iz ostave u svetilištu II (Najveća figura – 76 cm)

24


n

Ostava sa 21 statuetom se nalazila ispod poda uz oltar svetilišta II.

Četvrtasti hram u Ešnuni (Tel Asmar). Ranodinastički period II.

25

Ranodinastičke statuete od kamena

Tel Agrab

26


Statueta, Kafadže Statueta Entemene, Lagaš

27


Glava žene, fragment figurine, Mari

Figurina žene; Mari

28

Ranodinastičke votivne statuete od kamena

*Igračica Ur-Nina, Mari, iz hrama Ištar, 26 cm.

*Ebih-il, Mari, iz hrama Ištar; 52 cm.

29

*Zidne ploče

Ur-Nanše, Lagaš (40 cm)Reljef iz Kafadžea, dopunjen fragmentom sličnog reljefa iz Ura (51 cm)

30

Ranodinastički predmeti od metala

*Arhitravna ploča iz hrama u Al Ubaidu. Bakarni lim preko jezgra od drveta. Tehnika iskucavanja.

(Visina 107 cm, širina 238 cm)

Leontokefalni orao (sumerski - Imdugud; akadski - Anzu)

31


Bik; sa fasade hrama Ninhursag u Al Ubaidu. Bakar.

32

Ranodinastički predmeti od metalaDobro ovladavanje tehnikom livenja metala - već u drugoj

fazi ranodinastičkog perioda (ED II).

Jedna od najstarijih figurina rađenih tehnikom cire perdue. Tel Agrab; bakar, visina 7 cm.

34


Tel Agrab

Sveštenik, Ovalni hram, KafadžePrsten za uzde, nekropola u Uru

35

Ranodinastički predmeti od metalaNekropola u Uru

Šolja, grobnica Puabi, zlato

*Šlem Meskalamduga, zlato

Model barke od bakra, iz grobnice Abargija, Ur

Bodež, zlato i lapis lazuli

36

Ranodinastički periodKombinovane tehnike

*Podupirač

*Lira

37


*Zastava iz Ura.Lapis lazuli, školjke, krečnjak, drvo, bitumen. Visina 20 cm

Kombinovana tehnika

38


Leontokefalni orao, Mari. Lapis lazuli i zlato; 12,8 cm.

39

Ranodinastički period - gliptika

• n

40

Ranodinastički period (ED)• Skerletna keramika - slikana keramika sa geometrijskom i

figuralnom dekoracijom u ED I i II• ED II i III – pojava keramike sa urezanom dekoracijom

• ED III – nestaje slikana keramika

Skerletna keramika Keramika ranodinastičkog perioda I

41

Ranodinastički period (ED)

Mari, III milenijum p.n.e.Dekoracija: urezivanje

42

Akadski period

*Glava vladara, Niniva, hram Ištar. Bakar, 36 cm.

Bakarna statua, sa natpisom Naram-Sina. Severni Irak. Bakar, šuplje liven, 160 kg, prečnik baze 67 cm.

43

Akadski period

Tema rata na akadskim reljefima

Fragment stele nađen u Suzi. 46 cm.

44

Akadski period

Fragment stele iz južnog Iraka

45

Akadski period

*Stela Naram-Sina, pronađena u Suzi. 198 cm.

47

Akadski periodMale kamene glave realističkog stila – jedna od odlika

akadske umetnosti

Glava iz Tel Asmara. Krečnjak; 4 cm

Glava iz Adaba. Alabaster, oči od slonovače; 9,5 cm.

48

Akadska keramika

49

Akadski period - gliptika

• v

Gilgameš i Emkidu (?)

Let Etane

50

Lagaš u doba Gudee

Visina 105 cm

Visina 73 cm

*Statue Gudee

Visina 61 cm

51

Lagaš u doba Gudee

‘Gudea sa planom’

52

Lagaš u doba Gudee

• n

Pehar. Natpis – Gudeina posveta bogu Ningizidi. Kamen. Visina 22 cm.

Privatna skulptura

53

Bik sa ljudskom glavom. Doba Gudee ili akadski period. Kamen. 12 cm.

Bronzani klin za temelj. 20 cm

54

III dinastija iz Ura

*Stela Ur-Namua. Ur. Visina 3,04 m

Kralj dobija nalog bogova (možda Nana i Ningal) da izgradi zigurat. Izgradnja zigurata prikazana u donjem delu stele.

55


Stela Ur-Namua, detalj: - Ur-Namu pred bogom Nanom (akadski - Sin);- Ur-Namu nosi građevinarske altke.

56


Osnivački depozit; statueta Ur-Namua

Početak gradnje hrama je praćen ritualom. U temelje je osnivač polagao više predmeta – česte su pločice od plemenitih metala sa tekstom, perle, statuete osnivača, klin.

57


Ur-Namu ili Šulgi kao graditelj. Bakarna statueta-klin iz temelja hrama Inane u Nipuru. 30 cm

58


Ogrlica sveštenice Tiamat-bašti, iz hrama Eana u Uruku. Zlato i ahat. (visina najveće perle – 9 cm)

59

Period Isin/Larsa

Boginja Lilit. Terakota, tragovi crvene i crne boje; 50 cm

60

Isin-Larsa

Reljefne pločice rađene u kalupima, keramika

61

Isin-Larsa

Posuda iz Suze. Početak II milenijuma p.n.e. Dekoracija: bojenje, urezivanje, inkrustacija belom bojom.

U doba Isin-Larse, u Larsi, Lagašu i Suzi ima cilindričnih posuda ravnog dna, pepeljaste boje, ukrašavanih urezivanjem i inkrustacijom (bela ili ružičasta). Ova tehnika se koristi i kasnije (sredinom II milenijuma koristi u oblastima Hurita i Asiraca).

62

Mari na kraju III milenijuma

Vladar Marija Ištup-ilum, Mari, ca 2100 p.n.e.

Statua boga ili deifikovanoga kralja; poklon hramu vladara Marija Puzur-Ištara. XXI v. Pn.e.Statua pronađena u Vavilonu, u palati iz VI v., bila deo kolekcije poznovavilonskog vladara

63

Mari na početku II milenijuma

Palata u Mariju

Slika sa spoljnog zida prestone sale

*Zidno slikarstvo palate u Mariju

64


• m

65


n

Povorka sa žrtvenim životinjama. Južni zid dvorišta 106.

66


67

Starovavilonska država

*Stela sa Hamurabijevim zakonikom. Suza (prvobitno Sipar). Visina stele 3 m; visina reljefa 65 cm.

Hamurabi ispred Šamaša (ili Marduka).

68


*Glava iz Suze (Hamurabi?). Kamen.Hamurabi, votivna statua, posvećena bogu Martuu. Bronza i pozlata.

69


Božanstvo sa četiri lica. Bronza. 17 cm

Vernica, bakar i zlato. XVIII-XVIII vek p.n.e.

70


Gilgameš i Enkidu pobeđuju diva Humbabu. Keramički reljef.

71


Tel Rimah, lavovi-čuvari. Terakota; visina 50 cm.

72


Zlatna ogrlica iz Dilbata.

73

Starovavilonska država - gliptika

Otisak pečata

Glinena pločica sa otiskom pečata

74

Starovavilonska državaKeramika pretežno neukrašena

Vaza iz Larse. Urezana dekoracija i reljefne predstave Ištar.Visina 26,3 cm.

75

Kasitska država*Hram Inane kralja Karaindaša u Uruku. XV v. p.n.e.

Kasiti su prvi koji koriste *reljefnu pečenu opeku za fasadu i koji u repertoar motiva ukrasa za fasadu uvode niža božanstva u ljudskoj formi.

76

Kasitska državaPalata u Dur Kurigalzuu.

Zidno slkanje je u Mesopotamiji zabeleženo od VI milenijuma pne., a starijih primera iz palata ima u Mariju, Nuziju i dr., ali je ovo prvi primer procesije figura koja je docnije uobičajeni motiv asirske arhitektonske dekoracije. Jedna grupa figura nosi fesove. Fes kasnije postaje asirski kraljevski ukras za glavu, a u ovo doba ga nosi plemstvo.

Procesija velikodostojnika, detalj.

77

Kasitska državaPalata u Dur Kurigalzuu.

Glava lavice (?). Keramika, 3 cm.

Glava muškarca. Keramika, bojeno crvenim okerom i crnom bojom. 4 cm.

78

Kasitska država

Ženska glava iz hrama. “Fajans” i staklena pasta u boji (žuto, crno, belo), bitumen. Tel Rimah, XIV-XIII v. p.n.e. 11,8 cm.

Staklena posuda. Tel Rimah, XV v. p.n.e. 13 cm.

79

Kasitska država

• “Fajans” ili frit - materijal koji se sastojao od fino mlevenog kristalnog kvarca slepljenog staklenom masom i staklaste površine.

• Pravo staklo je takođe poznato u ovo doba i ima homogenu, ne-kristalnu strukturu.

• U II milenijumu, “fajans” je bio omiljeniji, rasprostranjeniji i verovatno jeftiniji od stakla i korišćen je za izradu niza predmeta, kao što su perle, cilindirčni pečati, pločice, male ukrasne maske i sl.

80

Kasitska državaKarakterističan za doba Kasita je *kudurru (izraz kudurru – kasitski)

• kamen međaš, beleg, koji obeležava kraljevski dar u zemlji (retko dar visokih sužbenika)

• ovalnog ili cilindričnog oblika, prosečne visine 1m

• sadrži podatke o darovanoj zemlji, primaocu dara, taksama i obavezama; kao zaštita od uništenja ili uklanjanja, na kuduruu su ispisivane kletve ili blagoslovi.

• po pravilu ukrašen: simbolima božanstava, koja su “svedoci” transakcije; nekada je prikazan i kralj, sam ili sa primaocem dara, a u nekoliko slučajeva je primalac pred bogom.

• postavljan na sam posed (zemlja ili sl.), a kopije dokumenta ispisane na glinenoj tablici su postavljane u hram.

• Najstariji primeri potiču iz XIV veka, a broj im raste u XIII i XII veku. Poznato je više najmanje 80 kudurua, od XIV do VII veka p.n.e.

81

Kasitska država

Kuduru kojim Meli-Šipak daruje svog sina Marduk-apal-idina I. XII v. p.n.e. 65 cm.

82

mesec (Sin), planeta Venera (Ištar), sunce (Šamaš)

rogate krune –simboli Anua i Enlila

jarac-riba - simbol EnlilaZmaj i ašov(?) –

simbol Marduka

Bik i munja - Adad

83

Kasitska država

Kuduru kralja Marduk-nadin-ake, kraj XII veka. 53 cm. Otisci kasitskih pečata

84

Asirija – druga polovina II milenijuma p.n.e.

Oltar Tukulti Ninurte I, iz hrama Ištar u Asuru, XIII vek p.n.e.

Tukulti Ninurta prikazan istovremeno u dve faze rituala, pred oltarom boga Nusku-a.

85

Asirija – druga polovina II milenijuma p.n.e.

*izgradio Tukulti Ninurta I, kao svoj rezidencijalni grad (ca 3km od Asura)

Zidno slikarstvo palate u Kar-Tukulti-Ninurti* (XIII vek p.n.e.)

86

Asirija – IX-VII vek p.n.e.

Asirska inovacija: narativnost u prikazivanju. Predstavljaju tok vojnih pohoda ili lova - različite faze i niz detalja.

U ranijim periodima - po pravilu je malim brojem scena, a često samo jednom predstavljan čitav događaj (primeri: stela Eanatuma, stela Naram-Sina)

87

AsirijaŠalmanasar III (858-824 p.n.e.)*Kapija iz Balavata, verovatno hramovska.

Balavat (16 km severno od Nimruda). Visina oko 6 m, širina 2,3 m. Drvo sa okovom od bronzanog lima, ukrašenog reljefima (urezivanje i iskucavanje).

Teme: vojska i osvajanja, primanje danka, prinošenje darova bogovima

Opsada severnosirijskog grada, detalj

88

Asirija

Kapija iz Balavata

gore: Haldejci (južna Mesopotamija) donose danak; dole: visoki službenik nadgleda odlaganje primljenog danka na splav

89

AsirijaKapija iz Balavata. Gore: fenički grad Tir (na ostrvcetu uz

obalu) daje danak. Dole: vojska, krećući u osvajanje jednog grada, napušta svoj bivak.

90

AsirijaKapija iz Balavata. Otkriće izvora Tigra; ispitivanje pećine (figure sa

bakljama, u vodi), izrada predstave boga Asura, žrtvovanje životinja.

91

AsirijaTzv. Crni obelisk Šalmanasara III

Poklonjenje vladara jedne osvojene oblasti; danak iz Musrija-ja (verovatno Egipta)

92

Donje zone zidova asirskih palata su od IX veka oblagane (i do 2 m visine) kamenim pločama ukrašenim reljefima Teme: rat, lov, kralj ili demoni-zaštitnici uz sveto drvo.

Nimrud, reljefi iz doba Asurnazirpala, IX vek

93

Nimrud, reljefi iz doba Asurnazirpala, IX vek

94

Asurnazirpal, sveto drvo, Šamaš.

Asurnazirpal nosi za kraljeve tipičnu kapu sa dijademom.

Pokret šake i kažiprsta je gest kojim se iskazuje poštovanje

Nimrud, IX vek

Demoni-grifoni, sveto drvo

95

Dur-Šarukin, kraj VIII veka

DvorjaniSargon II u lovu

96

Senaherib (704-681. pn.e.) – rat u močvarama oko ušća Eufrata.

97

Senaherib (704-681. p.n.e.) – rat u močvarama oko ušća Eufrata.

98

Asurbanipal (668-627 p.n.e.), reljefi iz palate u Ninivi

Pohod protiv stanovnika pustinje

99


*Rat protiv ElamaNB – registri se spajaju u jiedinstveno polje

100


Rat protiv Elama

Asurbanipal sa suprugom obeduje u bašti; levo - glava Te-Umana u krošnji drveta)

Odsecanje glave elamskom kralju Te-Umanu

101


*Lov na lavove

102


Lov na lavove

103

• Na asirskim prikazima rata i lova, vladari su glavni akteri; u ovim secnama se ne prikazuju bogovi niti se likovnim sredstvima ukazuje na njihovu intervenciju.

• Asirski vladari su prikazivani pri obavljanju nekih ritualnih radnji, a samo iznimno pred bogovima (tada pred statuom boga)

*Slikana dekoracija palate K (palata velikodostojnika?): Sargon II pred statuuom boga. Dur Šarukin, VIII vek p.n.e.

104

Zidno slikarstvo palate u Til-Barsibu (Sirija). Tiglatpilasar III (VIII vek p.n.e.)

Tiglatpilasar III prima velikodostojnike

105

Zidno slikarstvo palate u Til-Barsibu (Sirija). Tiglatpilasar III (VIII vek p.n.e.)

Ubijanje neprijatelja

Lov na lavove

106

*Asirija - skulptura

Statua Asurnazirpala II. Kamen. Nimrud; 91 cm.

Statueta neidentifikovanog asirskog vladara. Ćilibar. 24 cm.

107

Asirija - stele

n

Asurbanipal kao graditelj (VII vek).Motiv se može pratiti od ranodinastičkog perioda.

Šamši-Adad V (IX vek p.n.e.).

Simboli bogova ispred njegovog lica: kapa sa rogovima – Asur; sunčev disk sa zracima – Šamaš; polumesec u prstenu – Sin; dvostruka munja – Adad; zvezda – Ištar.

108

Asirija

Dekoracija ulaza u hram Sina u palati. Dur-Šarukin, VIII vek p.n.e.

*Glazirana opeka (polihromna, ravna)

109

Asirija

Demon vetra Pazuzu. 15 cm.

U poznoasirsko i novovavilonsko doba, žene su tokom porođaja nosile amulet u obliku glave Pazuzua, radi zaštite od Lamaštu, neprijateljskog ženskog demona.

110

Asirija

Polihromna glazirana posuda

Asirski pečati i otisci pečata

111

Asirija

Krajem ranodinastičkog perioda korišćenje školjki i slonovače izlazi iz mode u Mesopotamiji, da bi ih ponovo koristili Asirci od XVI-XV veka, tj. od vremena kada se razvija proizvodnja na istočnoj obali Sredozemnog mora, u Lahišu, Megidu i Ras Šamri.

*Lav ubija Nubijca. Hrizelefantinska tehnika. Nimrud. 6 cm.

112

Novovavilonska država

Vavilon, *kapija Ištar

113

Novovavilonska država

Vernik pred simbolima bogova. Otisak pečata

Stela (verovatno Nabonid), VI vek

114

Izvori ilustracijaP. Bienkowski – A. Millard (Eds.), Dictionary of the Ancient Near East, British

Museum Press, London 2000. H. Frankfort, Art and Architecture of the Ancient Orient, The Pelican History of

Art, 1970. S.N. Kramer, Historija počinje u Sumeru, Zagreb 1966.

S. Lloyd, The Archaeology of Mesopotamia, London 1984. Mit Sieben Siegeln versehen. Das Segel in Wirtschaft und Kunst des Alten

Orients, hrsg. Von E. Klengel Brandt, Berlin 1997.

J. Oates, Babylon, London 1986. A. Parrot, Assur, Editions Gallimard, 1969.M. Roaf, Mesopotamien. Geschichte – Kunst – Lebensformen, Christian

Verlag, München 1991.L. Wooley, Excavations at Ur, New York 1965.L. Wooley, The Sumerians, New York 1965.

http://exchanges.state.gov/culprop/imimage.html

http://exchanges.state.gov/culprop/imimage.html

11-12 likovna i primenjena umetnost mesopotamije

Documents