ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ

www.bilim-gylym.kz

Ұстаздарға арналған басылым редакциясы

БІЛІМ ЖОЛЫ

НҰРЛЫ ЖОЛ

28.07.2017 жылы Астана қаласында өткізілген

«БІЛІМ БОЛАШАҚҚА БАСТАР ЖОЛ» тақырыбындағы

ақпараттық, ғылыми-практикалық республикалық семинарлардың

қорытындылау конференциясының топтамасы

Аcтана, 2017

1

УДК 37.0

ББК 74.00

«Б ІЛІМ ЖОЛЫ НҰРЛЫ ЖОЛ» 2017 Ж - ЖИНАҚ /Редактор І. Б. Нағиев. –

Алматы, 2017. – 150 б.

Б 94

ISBN 978-601-7579-37-1

«Нұрлы жол» - «Мәңгілік елге» бастау алған сара жол, болашақтыңбасты бағдары, жаңа істер бастамасы. Бұл тіркестің өзінде тереңассоциациялық мән бар. Бұл — дағдарыс кезеңінен шығу жолы,инфрақұрылымдардың дамуы, жаңа жолдардың салынуы, экономикалықсерпілістің жалғасы, әлеуметтік әл-қуаттың артуы.

Оқу үрдісін жандандыру, педагогикалық инновациялық тәжірибежинақтап тарату, оқытудың әдістерімен тәсілдерінің пәнді игерудің тыңтехнологиясын іздестіру, оқушылардың білім деңгейін, оқу ынтасын,белсенділігін арттыруды тәжірибеде іске асыратын, шығармашылықпен,ғылым мен тәжірибе тоғысында заман талабымен жұмыс жасайтын, білімберу жүйесін дамытуға ықпал ететін дарынды ұстаздарды анықтаумақсатында өткізілген іс-шараларға қатысушы ұстаздар еңбектерін(материалдарын) жинақтау, республикалық деңгейде бір жерге топтастыружұмыстары жүргізіледі.

УДК 37.0

ББК 74.00

ISBN 978-601-7579-37-1

© Нагиев С.И., 2017

2

ЗАМАНАУИ БІЛІМ ҮДЕРІСІНДЕГІ – БІЛІМ АЛУШЫ ТҰЛҒАСЫНЫҢЗИЯТКЕРЛІК КОМПОНЕНТІНІҢ МАЗМҰНЫ

Тараз қаласы әкімдігінің білім бөлімі,№ 47 орта мектебінің директоры

Ботамқұлова Айнұр Батырбекқызы

Қоғам дамуы процесінде тәрбие мазмұны өзгереді, алайда педагогика тәрбие субъектісі ретінде үнемі адамдықарастырады, ал тәрбие әсері оны жетілдіруге бағытталады. Бұл педагог-тәрбиешілердің тұлғаның сапалы өсуіне жәнежетілуіне ықпал ететін санасын, психологиясын, құндылықты бағдарын, білімі мен қызметінің әдістерін өзгертуінемүмкіндік беретін тәрбие феноменін түрлендіретін іс-әрекеті ретінде анықтауына негіз береді.

Демек, барлық білім беру процесін екі компонент ретінде көрсетуге болады: оқыту және тәрбиелеу. Өз кезегінде оқытуда, тәрбиелеу де белгілі бір аяқталған және құрастырылған процесті білдіреді.

Біздің пікірімізше, оқыту мен тәрбиелеу процестерінің мәнін төмендегіше ұсынуға болады:– Оқыту деп шығармашылық қабылдау мен практикалық қызметтер, мәдени және моральдық-этикалық идеялардың

түрлі тәсілдері мен деңгейлері арқылы білім, білік және дағдыға ие болу түсіндіріледі. – Бұл жағдайда тәрбие этностық, эстетикалық, моральдық, әлеуметтік және т.б. түрлі қарым-қатынастардың, сол

сияқты мінез-құлық, дағдылар мен сезімдердің әртүрлі деңгейлерінің туындау және қалыптасу процесін білдіреді.Оқыту және тәрбие процестерінің өзара ортақ және бір-бірінен ерекшеленетін қасиеттері бар. Келесі кестеде оқыту және

тәрбие процестеріне ортақ және бөлек қасиеттерді көрсетуге болады (1-кесте).Оқу процесі – бұл тек белгілі бір білім, білік және дағдыларды меңгеру ғана емес, оқушы тұлғасының жан-жақты дамуы

мен қалыптасуы. Оқушылардың оқу процесі барысында меңгерген білімі олардың дүниетанымы қалыптасуының негізінқалайды, түрлі табиғи, қоғамдық, техникалық және мәдени құбылыстар мен оқиғаларды дайындаудың маңызды құралыболады. Оқушылардың танымдық қызметі олардың интеллектуалдық, эмоционалдық және еріктік дамуын ескереді. Оқу процесініңтәрбиелік мәні – оқыту барысында оқушылардың білім, білік және дағдыларды меңгеруі мен оларда әлемге, бір біріне,игерілетін оқу материалына эмоционалды-құндылықты қатынас қалыптасуы арқасында табиғи байланыс орнайтындығында.Білім берудегі тәрбие компонентінің мұғалімдер мен оқушыларға бірдей дәрежеде қатысты құндылықты басымдықтарыннақтылау қажет:1. тұлғаның жалпыадамдық гумандық құндылықтарға бағдарлануы;2. демократиялылық және толеранттылық; 3. космизм және ұлттық идеяның үйлесуі; 4. тұлғаның маңызды креативті қабілеттіліктерін ашу;5. өз шығармашылық әлеуетін елін көркейтуді іске асыруқажеттіліктерді қалыптастыруға бағытталған тәрбиенің аймақтық аспектісі. Пәнді оқыту процесінде тәрбие қызметін іске асыруда мұғалім ең алдымен сабаққа тәрбие міндеттерін қоюы тиіс.Мұғалімдердің көпшілігіне осы кезең қиындық тудырады. Нақты нені және қалай тәрбиелеу керек? Жеке оқушының жәнетұтас алғанда сыныптың тәрбие деңгейінің диагностикасы қажет, ол тәрбиенің проблемалы тұстарын бірден байқауға жәнетәрбие мақсаттарын мақсатты түрде құрылымдауға мүмкіндік береді. Сонымен бірге, сабақта қозғалатын тұлға қасиеттерінбалалармен талқылауға міндетті. Ол баланың процестен шеттетілмегенін, мұғалімнің оған тәрбиеде көмектескісі келетінінжәне ең бастысы бұл өзіне қажет екенін түсінуі үшін қажет. Бұл жағдайда бала өз қылықтары мен іс-әрекеттерін ойланаталдайды және мұғалімге сабақтың тәрбиелік міндеттерін түзету жеңіл болады.

1-кесте − Оқыту және тәрбие процестерінің ерекшеліктері, оларға тән ортақ және бөлек қасиеттер.

Оқыту және тәрбие процестерініңортақтығы

Оқыту және тәрбие процестерінің ерекше өзгешеліктері

1. Оқыту және тәрбие процестерінің өзара бірлігі мен қайтымдылығы, себебі оқыту процесі тәрбие қызметі де болып табылады, сонымен қатар тәрбие процесі оқытумен тығыз байланысты

1. Ерекше өзгешеліктер мазмұн деңгейінде байқалады: оқыту мазмұны – бұл, ең алдымен, қоршаған шынайылық туралы ғылыми түсініктер мен білімдер. Өз кезегінде, тәрбие мазмұнында алдыңғы орынға нормалар, ережелер және идеалдар шығады.

Тұлғаның санасына, мінез-құлқына, эмоциясына екіжақты әсер ету

2. Ерекше өзгешеліктер, сонымен бірге міндеттерді іске асыруға және алдыға қойған мақсаттарға қол жеткізуге көмектесетін жаңа формалар мен әдістерді анықтау деңгейінде жақсы байқалады. Оқытуда негізінен сол уақытта сабақ жүргізудің тек нақты да қатал белгіленген сыныптық-сабақтық жүйесі ғана қолданылса, тәрбие – түрлі сипаттағы барынша еркін формаларды, қоғамдық пайдалы еңбекті, спорттық, көркемөнер қызметін, мақсатты ұйымдасқан қарым-қатынасты, шамасына лайық еңбекті қолдану процесін білдіреді.

Рухани өмір – бұл ішкі, сондай-ақ сыртқы материалдық ақиқатты туғызатын болмыстың жоғары жоспары, жасырын,заттандырылмаған шынайылығы. Е.В. Бондаревскаяның пікірінше тәрбие мақсаты – тұтас мәдениет адамын қалыптастыру(А қосымшасы).

3

Мәдениет адамы – мәдениет әлемінде өз тағдырын өзі шешуге қабілетті, еркін адам . Мұның педагогикалық аспектілеріоқушыларда өзіндік сананың жоғары деңгейін, өз қасиетін бағалау, өзін өзі қадірлеу, өзгелердің пікірін құрметтей отыра, өзпікірінің еркіндігі сияқты қасиеттерді тәрбиелеуден тұрады.Мәдениет адамы – адамгершілікті тұлға. Адамгершілікке тәрбиелеудің педагогикалық аспектілері тәрбие қарым-қатынасының барлық әдістерін және барлық жүйесін ізгілендіруден тұрады.Мәдениет адамы – рухани тұлға. Мәдениет адамының руханилығы мәдени сәйкестендіру және мәдени-лайықтылық өмірсалтын таңдау қабілетінде байқалады. Мәдениет адамы – әрі шығармашыл, әрі бейімделген тұлға. Адамның заманауи жағдайлардағы өмір сүру қабілеті екіблоктан: мінез-құлықтың меңгерілген алгоритмдерінен және өзгерген жағдайларға сәйкес олардың өзгергіштігіне, яғнишығармашылыққа даяр болуынан тұрады.Тұжырымдама авторы тұлғалық тәжірибенің келесі компоненттерін бөліп көрсетеді, оларды меңгерген тұлға мәдениетадамы ретінде қалыптасты деп саналады:аксиологиялық (құндылықты-мағыналы), санамен «берілетін» және адамның әлемге, адамдарға, өзіне қатысты тұлғалықмәнге ие болатын әмбебап жалпыадамзаттық құндылықтардан тұрады;мәдениеттанушылық – тұлғаның өмір сүру әрекеті өтетін түрлі мәдени орта; жалпымәдени қабілеттер, мәденишығармашылық туындылар; ұлттық мәдени құндылықтар мен дәстүрлер және оларды сақтау, жаңарту, жаңғырту бойыншаіс-әрекет және т.б.; өмірнамалық (жағдаяттық) – өмір жағдайлары, оларды ұйымдастыру мен ғұмыр сүру әдістері, өз тұрмысын өзгертужолдары, өмір сүру ортасын түрлендіру және т.б.;моральдық-этикалық – адамгершілікті, өнегелі мінез-құлықтың эмоциялы мазмұнды жағдаяттарына төзу тәжірибесін жинаужәне т.б.;азаматтық – қоғамдық пайдалы еңбекке қатысу, азаматтық сезімдерді көрсету, адам құқықтарын қорғау және азаматтықмінез-құлық тәжірибесін дамытатын басқа жағдайлар;тұлғалық – балалардың өмір сүру әрекеті келесі жағдаяттармен маңызды: шынайы жауапкершілігі, таңдау еркіндігі, шешімқабылдау, өзіндік бағалау, өзін-өзі түзету және өзін-өзі тәрбиелеу, өз тәртібін жобалау, тұлғалық даму және т.б.;дербес-шығармашылық – қабілеттерді дамыту құралы, өмір сүру әрекетінің түрлі стильдерін, өз-өзіне сенімділік, дербестік,креативтілікті қалыптастыру.Тәрбие мазмұны балалардың дамуына қарай олардың тәжірибесімен, өмірлік және тәрбиелік жағдаяттармен толығады [4,18б].Педагогика ғылымында дәстүрлі түрде ақыл-ой, адамгершілік, эстетикалық, еңбек, дене тәрбиесін бөліп көрсетеді, қазіроның азаматтық, құқықтық, экономикалық, экологиялық бағыттарымен толықтырылуда. Тәрбие процестері толық жәнежеке бір бағыт аясында түрлі: қауым, әлеуметтік институттар, жеке әлеуметтік топтар, интердербестік (тұлғааралық) жәнеинтрадербестік (өзін өзі тәрбиелеу) деңгейлерінде іске асырылуы мүмкін.Мазмұн тиянақты білім негізінде білім алушылардың санасына оларды тұтас қабылдау арқылы таратылған кезде ғанатәрбие құралы болады. Жүйелі білімді, олар арқылы – пікір, көзқарастар жүйесін қалыптастыруға ықпал ететін пәнаралықбайланыстарды, кіріктірілген курстарды кеңінен қолдану керек. Түсінікті, белсенді түрде меңгерілген білім ғана тұлғаныңжаңа қасиеттеріне ауысып, рефлексияға, бағалау пікіріне қозғау салады. Оқу пәндерінің прцессуалды сипаттамалары бір мезгілде дидактикалық және тәрбиелік мақсаттарға қол жеткізуде жиіқолданылады. Негізінде тұлғаға бағдарланған дамыта оқыту білім беруді ізгілендіру, тәрбиемен тығыз байланысты болыпоқушы өмірінің барлық жағынан қамтитын процесс бола отыра, оның тұлғасының үйлесімді дамуына ықпал етеді.Балалардың бірлескен іс-әрекетте өзін көрсете алуына, бағалау шешімін қабылдауына түрткі салатын тәрбие әдістеріпедагогикалық қарым-қатынас, белсенді оқыту әдістері (семинар-пікірталастар, мәнмәтіндік оқыту, проблемалық оқытужәне т.б.) процестерінде іске асырылады. Тәрбиеде педагог тұлғасы, оның педагогикалық шеберлігі, оқушылардыңпсихологиясын білуі үлкен рөл атқарады. Соңғы мемлекеттік құжаттарға сәйкес, «білім беру» түсінігі кең мағынадағы тәрбие ұғымына теңестіріледі және ұрпақтаржинақтаған білім, тәжірибе мен мәдени құндылықтарды жеткізу процесі болып табылады. Ендеше, тәрбиені қоғамдыққұбылыс ретінде қарастыруға болады, ол бір мезгілде әлеуметтік-мәдени бағыттың міндеттерін де шешеді. Атап айтсақ: – тәрбие – адамды әлеуметтендірудің және ұрпақтар алмасуы арасындағы өзара байланыс құралы болып табылады;– тәрбие – дүниежүзілік мәдениет, ғылым және техникамен қарым-қатынас және танысу орнатылатын ая болып табылады;– тәрбие – тұлғаның тиімді дамуы мен адамды индивид, қоғамның маңызды бірлігі ретінде анықтайтын тәсілі болатыныкүмәнсіз; – тәрбие – сонымен қатар, адамда руханилық және оның дүниетанымын, құндылыққа бағдарлануын, адамгершілікпринциптерін анықтау мен қалыптастыру міндетін атқарады. Сонымен, мектептің оқу процесінде тәрбие ортасын құру оқу процесіне өзгеріс енгізуді, барлық оқу пәндерінің тәрбиелікбағыттылығын күшейтуді көздейді. Пайдаланған әдебиеттер1. Баймолдаев Т. Жаңашылдық жүйемен басқару: [12 жылдық білім беру мәселесі туралы]// Мектеп директоры.- 2002.- N 1-2.- 8-13 б.2. Баймолдаев Т.М. 12 жылдық білім беруге көшу жағдайында педагог мамандарды қайта даярлау мәселесі// Білім берудегіменеджмент = Менеджмент в образовании.- 2008. - № 2. - 3-5 б.3. Балыкбаев Т.О. Научное обеспечение модернизации системы образования Республики Казахстан// 12 жылдық білім беру= 12 - летнее образование.- 2014. - № 10. – 11-15б4. Батанасова Б. жылдық білім беру жүйесін нақты жүзеге асырушы тұлға - құзыретті мұғалім// Білім = Образование.-2014.- № 6.- 45-47 б.5. Бахишева С. 12 жылдық білім беру және оқушы тұлғасы// Білім кілті = Ключ знаний.- 2009. - N 1.- 10-12 б.6. Педагогикалық диалог. AEO «NIS», «UNIVERSITY OF CAMBRIDGE» 2014 №9.

* * * * *

4

Білім беруді модернизациялау - мектептегі білім беруді жаңаша қалыптастырудың негізі

Тәуекелова Гүлбану Қонысбайқызы Бірінші (ілгері) деңгей бағдарламасын бойынша

сертификатталған жоғары санатты қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі,мектеп тренері, ФИЛОЛОГИЯ МАГИСТРІ

№57 жалпы білім беретін мектебі, Алматы қаласы

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Мәңгілік Ел» идеясы еліміздегі білім беру саласы жаңа жүйегекөшу барысында ұлтымыздың болашағына тірек болар азаматтардың білім деңгейі жоғары, ойөрісі дамыған, өз ойын еркін жеткізе алатын, туындаған мәселелерді шеше білетін жәнешынайы өмірге бейім жаңашыл ұрпақ тәрбиелеуді басты фактор ретінде қарастырып отыр.Сонымен қатар мемлекеттік тілдің зор әлеуетін сезіну міндеттілік деп танылып, ұлтаралықкелісім кепілі ретінде әрбір білім алушы оны құрметтеуі парыз. Білім беруді модернизациялау мектептегі білім берудің мақсатына сәйкес білім берунәтежиесін жоспарлауды, оны қайта қарап, жаңаша қалыптастыруды талап етеді. Елбасы

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ұлттық білім саласына өте жоғары талап қойып отыр. Қазақстан мектептеріндегі білім берусапасы өте жоғары, бәсекеге қабілетті болу керек. Қазіргі уақытта орыс мектептеріндегі қазақ тілі мен әдебиеті пәнімұғалімдері «Қазақстан Республикасы орта білім беру мазмұнын жаңарту аясында орыс сыныптарында қазақ тілін оқыту»бағдарламасы бойынша біліктіліктерін арттыруда. Сонымен қатар бұл курста білім мазмұнын бағалаудың ерекшеліктерінеде назар аударудың қажеттілігі басты назарда. Критерийлер – оқытудың міндеттерін жүзеге асыратын өлшемдер, атап айтқанда, оқушылар жұмыс барысындаорындайтын іс-әрекеттер тізбесі. Критериалдық бағалау – бұл білімнің мақсаты мен мазмұнына сәйкес келетін,оқушылардың оқу-танымдық біліктілігін қалыптастыруға себепші болатын, айқын анықталған, ұжыммен шығарылған, білімпроцесінің барлық қатысушыларына алдын ала белгілі критериялармен оқушылардың оқу жетістіктерін салыстыруғанегізделген процесс. Критериалды бағалауды енгізудің мақсаты:• Мектепте оқыту сапасын жоғарылату;• Мектеп бітірушілердің білімін халықаралық стандартқа сәйкестендіру. Критериалды бағалаудың міндеттері:• Сабақтың әр бөліктеріндегі әр оқушының дайындық деңгейін анықтауға;• Бағдарламаға сәйкес оқу мақсаттарын орындау қабілеті;• Жеке оқушының даму жетістігін бақылауға;• Оқушының білім алу барысындағы қателіктері мен олқылықтарын айқындауға;• Әр түрлі жұмыс барысындағы алған өз бағасының әділдігіне көзін жеткізуге;• Оқу бағдарламасының тиімділігін саралауға;• Сабақ үдерісі мен білімнің меңгерілуі туралы оқушы мен мұғалім және ата-ана арасындағы кері байланысты қамтамасыз етуге қол жеткізу болып саналады.

Бұл курстың мақсаты қазақ тілі мен әдебиеті пән мұғалімдерін енгізіліп отырған жаңа бағдарламамен таныстырып, жаңаметодикалық әдіс-тәсілдерді үйретіп, тәжірибе алмасу, алдағы уақытта білім саласында болып жатқан өзгерістер, яғниүштілділік білім беру бағдарламасымен таныстыру. Әлемдік білім беру жүйесінің көшінен қалмай, дамудың басым бағыттарын негізге ала отырып, өркениетке аяқ басу білімберу мазмұнына жаңа талаптарды алға тартуда. Қазіргі білім беру жүйесіндегі жаңарулар, ең алдымен, жастардың мәдени,эмоционалдық, зияткерлік, әлеуметтік және рухани жағынан даму мүмкіндігін қамтамасыз етуге бағытталуда.«Жас ұрпақтың тағдыры – ұстаздардың қолында» деп айтқандай, қазіргі білім беру жүйесінің мақсаты – бәсекеге қабілеттібілімді тұлға тәрбиелеу. Мектеп – үйрететін орта, оның жүрегі - мұғалім. Ізденімпаз мұғалімнің шығармашылығындағыерекше тұс - оның сабақты түрлендіріп, өткізе отырып, тұлғаның жүрегіне сара жол табуы, өмір бойы оқып жемісін көребілуінде. Мен курста бұрын білмеген, қолданбаған әдіс – тәсілдерді меңгеру арқылы еңбек жолымды заман талабына сайжаңаша бастауға , нағыз педагог ретінде танылуыма бірден – бір жол аштым деп ойлаймын. Мен өз іс – тәжірибемеөзгерістер енгізе отырып, оқушыларымды жаңа қырынан таныдым. Болашақта барлық үйренгендерімді үнемі жетілдіріп,әрбір сабақтарымда қолданамын деп нық айтамын.. Курс барысында меңгерген әдіс – тәсілдеріміздің бірі: блум таксаномиясы, хикая картасы, проблемены айқындаукезеңінде қолданылатын әдіс –тәсілдер, проблеманы шешу кезеңінде қолданылатын әдіс – тәсілдер, проблема шешімінқолдану кезеңінде қолданылатын тәсілдер, жазу тәсілдері. Білім беруде оқушыны білім ақпаратымен қамтамасыз етіп қанақоймай, олардың бойында бағдарламалық дағдылар мен икемдерді де қалыптастырып, шығармашылықпен жұмыс істеугеүйретуіміз керек. Тиімді әдістердің бірі- электрондық оқулықтармен жұмыс істеу. Компьютермен өткізілген әрбір сабақтансоң оқушы тест, бақылау жұмысы арқылы өз білімдерін бекітеді. Бала өз білімін өзі тексере алады, оқушы өз бетінше оқуғақызығады, өз білімін көтеруге ұмтылады. Қазіргі таңда компьютерге тест, бақылау жұмыстарын, тәжірбиелік тапсырмаларәзірлеу дәстүрге айналды Бұл бағдарламаның ерекшелігі: оқушылар табысты оқуы үшін мұғалімдер үш компонент білім беру бағдарламасы, оқытутәсілдерімен бағалау жүйесі қалай үйлесе-тінін толық білуінің маңызды екені. Демек, білім беру бағдарламасыныңмазмұны, педагогикалық тәсілдер және бағалау тәсілдері бір мақсатқа жұмылдырылуы тиіс (Roach er al., 2008). Яғни, бұлүйлесім оқушылардың табысын арттырады. Тілді меңгеру деңгейлерінде үнемелі реттілік бар: тілді жаңа үйреніпжүргендер мен өзге тілде еркін сөйлеушіге дейін. Үш деңгейде бөлініп топтайды. Бастапқы деңгей, тәуелсіз деңгей,тәжірбиелі деңгей. Әр деңгейдің өзі екі деңгейшелерге бөлінеді. Міне, қазіргі таңда тіл үйренушілерді осы деңгейге сүйенеотырып, олардың тілдік деңгейін анықтайды.

5

Курс барысында танысқан жаңа идея, түрлі әдіс-тәсілдер мемлекеттік тілді өзге тілді ұлт өкілдеріне үйретудің ерекшеқұралы екендігін аңғартты. Қазақ тілін тек грамматикалық ұғымдар негізінде үйретіп келген әдістеменің бүгінгі күнтұрғысынан қарағанда біржақты екендігіне көзіміз жетті. Топ тренері тарапынан ұйымдастырылатын ширату жаттығулары,тілді меңгертудің табиғи тәсілдері, тілдік ортаға енгізу арқылы аудармасыз қазақ тілін үйрету сияқты жаңашыл, өміршеңидеялар мұғалімдерге тың серпіліс әкелді. Сонымен қатар, топтық, жұптық жұмыстарды ұйымдастыру, сын тұрғысынанойлауға, функционалдық сауаттылықты арттыруға бағытталған жаттығу жұмыстарын ұйымдастырудың алуан түрлі әдіс-тәсілдерін бере отырып, мұғалімнің бағыт беруші, сабақты ұйымдастырушы менеджер-көшбасшылық рөлімен детаныстырып отырды.Өмірдегі көптеген мамандықтардың ішінде жан-жақты білімділікті, икемділікті, шеберлікті, ерекше шәкіртжандылықты,мейірімділікті қажет ететін мамандық – ұстаздық. Олай дейтінім, мұғалім - біріншіден, адамзат қоғамы тарихындажинақталған ғылым негіздерінен білім беруге тиіс болса, екіншіден, үнемі шәкірттерімен қарым-қатынаста болып, «білсем,үйренсем» деген бала арманы мен оның сырлы тағдырына басшылық етуді мойнына алған мамандық. Заман ағысына сай біліммен қаруланған ой-өрісі жоғары, зерделі, жан-жақты дамыған мұғалім болу - уақыт талабы.«Мұғалімдер - қоғамның ең білімді, ең отаншыл, білгілеріңіз келсе, ең «сынампаз» бөлігі болып табылады», - деп Елбасы Н.Ә. Назарбаев бекер айтпаса керек. Сондықтан да бүгінгі таңда тәуелсіз елімізге білікті маман, өз ісінің шебері қажет. Жалпы қорыта айтқанда, аталған бағдарламаға сәйкес алынған тәсілдерді сабақта тиімді қолданысқа енгізсеңіз, баланыңтанымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді, оқушылароқудың қызықты жеңіл өтетіндігін, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығыартатындығын баяндайды. Яғни, оқушы өз ой-пікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді, сыныптаынтымақтастық атмосферасы қалыптасады.

* * * * *Оқыту мен оқу үрдісіндегі сындарлы оқытудың тиімділігі мен нәтижелілігі

Берекенова Асем сергеевна Бірінші (ілгері) деңгей бағдарламасын бойынша

сертификатталған қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі, филология магистрі №51 мектеп –гимназия, Алматы қаласы

«Бақыт жолы тек білімнен табылар» деп Ахмет Игүнеки айтқандай, ертеңгі келер күнніңбүгінгіден гөрі нұрлырақ болуына ықпал ететін адамзат қоғамын алға апаратын құдірет күшітек – білімде. Қай елдің болмасын өсіп-өркендеуі, өркениетті дүниеде өзіндік орын алуы -оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, дамуына тікелей байланысты. Еліміз егемендіккеқадам басып, оңды өзгерістерге толы игі істердің игілігін көруде. Игілікке жарағанөзгерістердің бірі – білім беру саласы.Оң өзгерістердің қатарықазақстандық мұғалімдерге педагогикалық тәжірибелерін жетілдірумен бағалауға көмектесу мақсатында білім беру жүйесіне жаңартылған білім берубағдарламалары енгізілуде.Бағдарламаның мақсаты – оқушылар өздерінің қалай оқу керектігіне назар аудара отырып,

олардың өз ойлары мен дәлелдемелерін нақты жеткізе алатын, яғни, ойға жүйрік, тілге шешен, әрі жазбаша түрде еркін,көркем бейнелеп жазуға төселген, бірнеше тілді қатар меңгерген бәсекеге қабілетті жан-жақты жетілген жеке тұлғақалыптастыру болып табылады. Ондай «тұлға» болашаққа сенімді, ынталы, сыни пікір көзқарастары жүйелі дамыған, қазіргі сандық технологияларды,өмірде өз білімін қалыптан тыс жағдайда да еркін әрі терең пайдалана білетін жан болуы тиіс. Жаңартылған білім берубағдарламасының теориялық негіздерінде түрлі тәсілдер қарастырылғанына қарамастан, орта білім беру жүйелеріндеәлемдік жоғары деңгейге қол жеткізген анағұрлым танымал оқыту әдістемелері арасында сындарлы (конструктивті)теориялық оқыту тәсіліне басымдылық берілген. Бұл оқытудың басты бағыты – ойлауды дамыту болып табылады. Яғни, оқушы өзінде бар білімді түрлі дереккөздеріарқылы, мұғалімнен, оқулықтан, достарынан алған білімдерімен біріктіре отырып іске асырады. Осыған дейін біз дәстүрлі оқыту үрдісін іске асырып келгенбіз. Өткен ғасырдың басында-ақ американ педагог-психологіДжон Дьюи жоғарыдағы «дәстүрлі» білім беруді енжарлықпен білім алу үдерісі ретінде сипаттады және өзара әрекеттіңнемесе сыни қатысудың төмен деңгейін ғана қажет ететін жаттап алу әдісі деп сынаған. Ал осыған дейін біздер қолданыпкелген «дәстүрлі оқыту» қандай оқыту?Мұндай білімнің аясы тар, көбіне жаттанды есте сақтауға алып келеді. Сондықтан көбіне санада механикалық есте сақтауарқылы алынған білім ойлаудың төменгі деңгейінде ғана жүзеге асырылады. Ары қарай терең ойлану үрдісі іскеасырылмайды. Ал сындарлы («конструктивті») оқытуда керісінше, мұнда басты басымдылық оқушыға беріледі. Мұғалімнен гөрі оқушыкөп ойланып, көп талқылап, достарымен көп сөйлесіп, әрекеттенуі керек. Ал мұғалімнен өз сабақтарын оқушының идеясын,білім-біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай етіп ұйымдастыру талап етіледі. Мұндай міндеттер оқушылардыңоқыған тақырып бойынша білімдерін өз деңгейінде көрсетіп, кейбір болжамдар бойынша күмәнды ойларын білдіреалатындай пікір-көзқарастарын нақтылап, жаңа ұғым-түсініктерін өрістетуге орайластырылып құрылады.Дегенмен, әрмұғалім сабақ жоспарлағанда өз пәнінің ерекшеліктерін ескеруі қажет. Қазақ тілі сабағында оқушының сыни ойлау, өз ойынжаттанды емес, өз сөзімен еркін жеткізе алу, өз жауабына сенімді болу қабілеттерін ашуымыз керек. Кембридж тәсіліменоқытуБлум таксономиясына негізделіп жоспарланады. Таксономия құрылымның (сабақ жоспарының) жүйелілігінбілдіреді.Блум таксономиясының негізін салушы американдық психолог, педагог, профессор Бенджамин Блум.Ол сабақ құрылымын алты деңгейге бөліп қарастырады. Олар: білу, түсіну. қолдану, талдау, жинақтау, бағалау.Сабақтың жалпы мақсатынан басқа әр деңгейге мақсат пен күтілетін нәтиже, сондай-ақ, әр деңгейдіңтапсырмасынакритерийлер мен дескрипторларқойылады. Бұл оқушының әр деңгейде белгілі бір нәтижеге қол жеткізіп,білім деңгейін бақылап отыру үшін қажет. Мысалы, қазақ тілі сабағын жоспарлағандабілудеңгейінде тақырыпты

6

оқушылардың өзі анықтау мақсатында түрткі болатындай тапсырмалар, сұрақтар немесе 5минуттық бейнероликтеркөрсетуге болады. Білу деңгейінде көбінесе формативті бағалауды қолданған жөн. Себебі, формативті бағалау оқушыны білім алуға, өзбетінше жұмыстануға ынталандырады. Мысалы. «Екі жұлдыз, бір тілек», «Бағдаршам», «Қолмен белгі» т.б әдістер мен«бәрекелді, өте жақсы, жарайсың»деген сөздермен бағалауға болады. Одан әрі оқушы танып, білгенін, тақырыптыңмазмұнын түсіну мақсатында Блум таксономиясыныңтүсінудеңгейіндегі тапсырмаларды орындайды. Түсіну деңгейіндеоқушы тақырып бойынша өз бетінше немесе топтасып бір тұжырымға келеді. Яғни, тақырыптың не туралы екендігінтүсінеді. Оқушылардың түсіну деңгейін анықтау үшін критерийлер мен дискрипторлар қоямыз. Тапсырмаға қойылатынкритерии мен дискрипторларды құрастыруды бірінші оқушылардың өзіне де ұсынуға болады. Критерий мендискрипторларды мұғалім өзі құрған жағдайдың өзінде де, оны оқушыларға таныстырып, оқушылардың да көзқарасын білуікерек. Блум таксономиясының үшінші деңгейіқолдану. Ендігі кезекте, түсінген білімін күнделікті өмірмен ұштастырып,дәлелді мысалдар келтіріп, қолдану аясы туралы жазып не айтып беруі керек. Оқушы ойлана білу, ойын жеткізудегітосқауылдарға кездеседі. Олар: сөздік қорының аздығы, жазу сауаттылығы мен сөйлеу сауаттылығының сәйкес келмеуі.Яғни, бір бала ойын жазып жеткізсе, ал енді бірі ауызша жеткізеді. Қазақ тілі пәнінің ерекшелігіне байланысты өзге ұлтбаласына қазақ тілінде ауызша сауатты жауап беруге, сөздік қорды дамытуға негізделгендіктен, критериидің жоғары ұпайысөздік қор мен ауызша жауабына қойылады. Осы алғашқыбілу, түсіну, қолдану деңгейлері пәндік деңгей болып саналады.Одан әрі талдау, жинақтау, бағалаудеңгейлерінің тапсырмалары дарынды оқушыға негізделеді. Сабақтың талдау деңгейінде бүгінгі алған білімдерінің тиімді,тиімсіз жақтары туралы сараптайды, ойларын дәлелдейді. Оқушыжинақтаудеңгейінде алған білімін эссе жазу, ассосация,Венн диаграммасы т.б әдіс-тәсілдер арқылы жинақтап, өз көзқарасын, өз тұжырымын жасайды. Блум таксономиясыныңсоңғы деңгейібағалау.Бұл деңгейде әдеттегісінше,оқушыны мұғалім бағаламайды, керісінше, оқушы өз жұмысыныңнәтижесі туралы рефлексия жасайды. Ал сабақтың нәтижесін мұғалім бағалау парағына қойылған ұпай санына байланыстыанықтай алады. Сабақ соңында рефлексия жасау арқылы оқушы өз білім деңгейін анықтаса, мұғалім келесі сабағын қалайжоспарлау керектігін біле алады. Осы мақсаттарға жету үшін, алдымен сыныпта ынтымақтастық атмосферасынқалыптастыру қажет. Ол үшін түрлі сергіту сәттерін, тренингтер өткізуге, жаймен сазды әуен қосып қоюға болады.Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру кезінде қазақ тіліндегі әндерді, ұлттық ойын элементтерін қолдануға болады.

* * * * *Білім беру үдерісіндегі жаңа ақпараттық технологиялар

Қостанай облысы, Арқалық қаласы № 4 жалпы білім беретін орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Смагулова Копей Файзоллиновна

Қазіргі таңда Қазақстанда әлемдік білім беру кеңістігіне кіруге бағытталған жаңа білім беру жүйесі құрылуда. Білімберу парадигмасының орын алмасуы: жаңа мазмұн, өзгеше жағдай, өзгеше қарым-қатынас, өзгеше тәртіп, өзгешепедагогикалық менталитет қалыптасуда. Білім беру мазмұны жаңа ақпарат алмасу, ғылым мен нарық практикасындағыпроблеманы шығармашылық түрде білім беру процесінде жеке тұлғаға бағытталған дағдылармен байытылуда.Педагогиалық технологиялар, жалпы білім беру деңгейіне барабар ғылымның рөлі артып келеді.Жаңа инновациялық технологияларды пайдалану — заман талабы. Қазіргі жаңа талаптар оқушыға емес, қазіргі заманмұғаліміне қойылады, мұғалімдер тек «сабақ беруші» ғана емес, баланың оқу ортасын құра арлатын адам болуы керек.Педагогикалық технологияларды іске асыру үшін қалыпты емес жағдайда жұмыс істей алатын, технологиялықұйымдастырылған білім беру процесін түсінетін, жаңа рөлді қабылдай алатын педагог болуы қажет. Ол үшін олжаңашылдыққа дайын болуы керек.Оқу процесінің тиімділігін арттырудың бірден-бір жолы- заманауи педагогикалық технологияларды қолдану. Жаңа заманмұғалімдерінің білім мазмұнына өзгеріс енгізе алатын, оқыту мен тәрбиеге жаңа әдістер мен технологияларды енгізе алатынзор шығармашылық әлеуеті бар.Сабақ мақсатына жету үшін оқушылардың уәж дағдыларын дамытуға жағдай жасау керек. Бұны іске асыру үшін:

• сабақта түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану;• әр оқушының сабақ процесіне белсене қатысуына жағдай жасау;• оқытуда сралап және даралап оқытуды қолдану;• бейімделушілік қабілеттерін, құрдастарымен және жеке жұмыс жасай алу қабілеттерін дамыту керек.

Қазақ тілі сабағында қолданылатын педагогикалық технологияларды қолдану әдістері:1. «Драма әдісі»2. «Қара-жап-айт-жаз-тексер стратегиясы»3. «Ұқсастықты тап»Саябақтағы орындық»4. «Стоп-кадр»5. «3 қадамдық сұхбат»6. «Уақыт шеңбері»7. «Ақылдың алты қалпағы»Бұл әдіс-тәсілдерді барлық сабақта тиімді қолдануға болады.Сонымен қатар мектеп қабырғасында функционалдық сауаттылықты дамыту керек. Оқушылардың белсенділік,шығармашыл тұрғыда ойлауға және шешім қабылдай алуға, кәсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, өмір бойы білім алуғадайын тұрулары керек. Сонымен функционалдық сауаттылық дегеніміз - адамдардың әлеуметтік, мәдени, саяси жәнеэкономикалық қызметтерге белсене араласуы, яғни бүгінгі жаһандану дәуіріндегі заман ағымына жасына қарамай ілесіпотыруы, адамның мамандығына, жасына қарамай үнемі білімін жетілдіріп отыруы.Ондағы басты мақсат жалпы білімберетін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене және рухани тұрғысынан дамыған азаматын

7

қалыптастыру, оның әлемде әлеуметтік бейімделуі болып табылады. Функционалдық сауаттылықты дамыту барысындатөмендегідей сапалар көрсетіледі деп атап айтуға болады: белсенділік; шығармашылық тұрғыда ойлау; шешім қабылдайалу; өз кәсібін дұрыс таңдай алу; өмір бойы білім алуға дайын болып тұруы. Жоғарыда көрсетілген функционалдықдағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады. Жалпы функционалдық сауаттылықты дамытудың жалпы бағдары ұлттықжоспарда айқын көрсетілген. Ұлттық жоспарда басты мақсат болып функционалдық сауаттылыққа байланыстыатқарылатын жұмыстардың жүйелілігі мен тұтастығын қамтамасыз ету болып табылады. Мемлекетіміздің мақсат етіпқойған ұлттық жоспары жүзеге асса, ұлттық білім беру жүйесінің бәсекеге қабілеттілігі және функциялық сауаттылығыдамиды деп айта аламыз. Ұлттық жоспарды жүзеге асыру барысында «жұмыла көтерген жүк жеңіл» деген ұстанымды негізете білуіміз керек. Бүгінгі білім берудің басты нысаны әлемдік білім кеңістігіне кіру. Басты шартымыз- қоғамның дамушыкөшіне ілесе алатын білікті де білгір азамат тәрбиелеу. Фунционалдық сауаттылық мәселесі тұрғысынан ой қозғайтынболсақ қазақ тілі пәнінің бұл мақсатты жүзеге асыруда маңызы да, мәні де жоғары. Себебі, біз адамға тыңдау, түсіну, ойлау,пайымдау, тұжырымдау, пікірлесу сияқты тілдік коммуникативтік біліктіліктерді оқушының өмірлік қажеттілігінеайналдыруы үшін тіл сабағының орны ерекше.Мысалы, «Менің отбасым» деген тақырып бойынша оқушылардың ата-ананы құрметтеуге деген сезімдері арнайы видео материалды көру арқылы, сол оқиғаларды ой елегінен өткізуі арқылыартады. Фото суреттер әкеліп, өз отбасы жайлы айту арқылы тілдік қарым- қатынасқа түседі.Оқушылардың ойын дамытуда,сөздік қорын молайтуда көптеген дидактикалық ойындарды сабақтарда қолдану өте тиімді. Мысалы, полиглот, ыстықорындық, рөлдік ойындар т.б. Қазақ тілі пәнінен оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту мәселесін былайшажүйелеп көрсетуге болады: 1.Айтылым, жазылым,тыңдалым,оқылым, тілдесім түрлерін меңгерту; 2.Оқушылардың алғанбілімдерін өмірде, кез- келген жағдайда,әлеуметтік ортада қолдана алуға үйрету; 3.Мемлекеттік тілде ауызша, жазбашақарым- қатынас жасау; 4.Ақпараттық технологияларды қолдана алу, мәселелердің шешімін табу; 5.Оқушыларды өзгермеліөмірге бейімделуге үйрету; 6.Оқушылардың әлеуметтік- мәдени дағдыларын дамыту.Осы тұрғыдан ойлана қарасақ,оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту- бүгінгі заманның ең қажетті, орындалуға тиіс талабы.Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту үдерісі оқу қызметінің барлық түрлерін, оқу материалдарын игерудіңүдерістік жағдайын, дербес және тұлғалық қасиеттерді ескеретін өлшемдік бағалау жүйесін енгізуді анықтайды.Оқушылардың өзін- өзі бағалауы өзін өзі ұйымдастыру мен дамыту үшін дербес жетістіктерін бағалау арқылы жүзеге асады.Ұлттық жоспар негізгі мәселелердің бірі ретінде оқушылардың білім сапасын бағалау және оған мониторинг жүргізужүйесін дамытуды қарастырады. Функционалдық сауаттылық тұжырымдамасына негізделген анағұрлым танымалхалықаралық бағалау зерттемелерінің бірі Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) қолдауыменөткізілетін 15 жастағы оқушылардың оқу жетістіктерін бағалаудың халықаралық бағдарламасы (Programmer for InternationalStudent Assessment – РІSА) болып табылады. РІSА 15 жастағы жасөспірімдердің мектепте алған білімдерін, іскерлігі мендағдыларын адами іс-әрекеттердің әр түрлі салаларында, сондай-ақ тұлғааралық қарым-қатынас пен әлеуметтікқатынастарда өмірлік міндеттерді шешу үшін пайдалана алу қабілеттерін бағалайды. РІSА зерттеуі қазіргі кезде мектептегібілімнің тиімділігін салыстыра бағалаудың әлемдегі универсалды инструменті ретінде қарастырылады.Осы бағдарлама бойынша функционалдық сауаттылықтың үш саласы бағаланады: оқу сауаттылығы; математикалықсауаттылық; ғылыми жаратылыстану. Білім сапасына мониторинг жүргізуде негізгі назар оқушылардың жалпы оқу жәнеинтеллектуалдық дағдыларын меңгеруді бағалауға аударылады. Функционалды сауаттылықты шешудегі ептіліктердітексеру үшін кешенді және белгілі бір құрылымы бар тапсырмалар жасалады. Әр тапсырманың мәтіні болады, ондаоқушыны ойландыратын жеке мәселелер қарастырылады. Тапсырманы орындау нәтижесі бойынша оқушының қойылғанмәселені әр пәндерден алған білімін қолдана отырып, шешу қабілеті бағаланады. «Сауаттылық» термині бағалауға жататынбілімнің, ептіліктің, дағдылардың кеңдігін көрсету үшін арнайы қабылданған. Алдағы уақытта РІSА дамыған сайыноқушылардың құзыреттілігін бағалаудың мәні біртіндеп асады. Функционалдық сауаттылық біліммен, іскерлікпен жәнедағдылармен ғана шектелмей, солардың негізінде әр елдің өзіндік ерекшеліктері ескеріле отырып, қалыптасатынқұзыреттіліктермен анықталады. Функционалдық сауаттылықты дамыту мәселесі көтерілгенде, алдағы уақыт еншісінемынада жағдайлар ұсынылады: білім беру мазмұнын жаңарту; жаңа оқу бағдарламаларын жасау мен оқулықтарды қайтақарау; алынған білімді оқу мен практикалық жағдайларда қолдана білуді; функционалдық сауаттылықты дамыту ұлттықмәселе болып көтеріліп отырғанда РІSА бағдарламасының мәнінің жоғары екендігі бірден аңғарылады. Бұл бағдарламабойынша алға қойылған мәселе шешімін табу үшін біздің елімізде нәтижеге бағытталған, құзырлы жұмыс жүзеге асуы тиіс.Әрбір пән мұғалімдері оқушылардың оқу сауаттылығын арттыру үшін логикалық және құзыреттілік тапсырмалардыдаярлай білулері керек.Біліктілік пен шеберлігімізді ұштастырып, жас ұрпақты әлемді мойындататын рухани биікке көтеру біздердің міндетіміз.Қазіргі заман мұғалімі заман талабына сай білім беруде жаңалыққа жаны құмар, шығармашылықпен жұмыс істеп, оқу ментәрбие ісіне еніп, оқытудың жаңа технологиясын шебер меңгергенде ғана білігі мен білімі жоғары, жетекші тұлға ретіндеболатыны сөзсіз. Қорытындылай келе, жаңаша әдіс- тәсілдерді сапалы қолдана алсақ, оқушыларымыз сыни ойлай алатын,білімге құштар, алған білімдерін талдап, жинақтап, практикада қолдана алатын нағыз көшбасшы тәрбиелейтіндігіміз сөзсіз.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1.«Мектеп директоры» журналы. 2014 жыл,№22.Жусупова Г.С. «Қазақ тілі мен әдебиеті пәні бойынша оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытутапсырмалары». Қостанай,2014 жыл3. «Мектептегі оқу- тәрбие жұмысы» журналы.2014 жыл,№1 4.Үлестірме материалдар 189-бет 2017 жыл

* * * * *

8

Тұрманбетова Амина ҮсенбекқызыОҚО, Түркістан қаласы, Жаңа Иқан ауылы,

Ұлықбек жалпы орта мектебініңҚазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Мектептің тірегі де, тіреуі де – оқыта білетін мұғалім» А.Байтұрсынов

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның мақсаты: экономиканың орнықты дамуы үшін сапалы білімнің қолжетімділігін қамтамасыз ету арқылы адами капиталды дамыту, білімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады. Сондықтан да қазіргі таңдағы басты мәселелардің бірі жастарға сапалы білім беру. [1]«Ұстаздың биігі ойлана қарасаң биіктей береді, үңіле қарасаң, тереңдей береді, қол созсаң қарсы алдыңда, айналсаң артыңдатұрғандай»— деп айтқан екен Сократ. Міне, бүгінгі таңда Егемен еліміздің білім саласында өзгерістер енгізіп, жаңа талаптар қойылып отыр. Еліміздің болашақ тұлғасын тәрбиелеу мен білім беру жолында— жаңашылдыққа жаны құмар, ізденімпаз, бәсекеге қабілетті, дені сау оқушының бейнесін жасауға атсалысу ұстаздар қауымының басты міндеті десем де болады.Ал, осы міндетімізді адал атқару үшін біздерге, мұғалімдерге, мемлекетіміз үлкен қолдаулар көрсетіп отыр. Ұстаздардың жаңартылған бағдарламаны меңгеріп алу үшін біліктілік арттыру курстарының ықпалы зор.Осы жаңартылған бағдарламаны меңгеріп алу менің мақсатым Һәм арманым болатын. Мен үшін бір қызық, бейтаныс, ғажапәлемдей болып көрінетін. Биыл «Өрлеу» БАҰО» АҚ ОҚО бойынша ПҚБАИ –дың ұйымдастыруының арқасында Маусым айының 12 мен 30 аралығанда Түркістан қаласында өткізілген «Қазақ тілі және әдебиеті пәндері бойынша жаңартылған білім мазмұны» біліктілік арттыру курсын оқу барысында осы арманыма қол жеткіздім десем де болады. Жаңартылған бағдарламадағы төрт дағдыны білетін бірақ, қалай пайдалануды білмейтін, мақсат қоя алатын, бірақ соны дұрыс жүзеге асыра алмайтын, жаңа әдіс-тәсілдерді білетін бірақ, дұрыс қолдана алмайтын мен үшін бұл оқу үлкен көмек болды. Институт тренері Махатаева Жанар Иманқызының баулуымен осы олқылықтың орны толды. Теорияны практикамен ұштастыра отырып оқытқан Жанар апайдан үйренгеніміз көп. Атап айтсам Жаңаша форматтағы сабақтар өткізуді; Үйрете отырып, үйренуге дағдылану; бағыт-бағдар беруде түрлі амал-тәсілдерді қолдана білетін деңгейге жетуді; мұғалім— оқушы— ата-ана арасындағы қарым-қатынастың ынтымақтастығын құра алатындай жағдайға жетуді үйрендім. Маған таңсық болған ғажап әлемнің құпиясы ашылғандай болды. Оқу барысында тренеріміздің жетекшілігімен түрлі әдіс-тәсілдерді мақсаты жүзеге асыру үшін дұрыс пайдалануды, сонымен қатар, сабақ мақсатын тақырыпқа сай, сынып деңгейіне бейімдеп,қолжетімді етіп дұрыс қоя білуді үйрендік. Жан-жақтан келген 30 мұғалім біріге отырып әсерлі сабақтар жүргізіп, тәжірибе алмастық. Өзіме ұнағаны сабақты сан қырлы етіп өту арқылы оқушылардың түрлі қабілеттерін дамытуға болатын тәсілдер үйрендім.Қазіргі заман талабына сай оқыту да білім беруді жаңашаландыру – оқу тәрбие үдерісін даралау, демократияландыру – жаңатақырыпты оқушылардың өздеріне меңгере алатындай билік беру, ізгілендіру, түрлендіру, тұлғаға бағытталған білім беру ұстанымдары арқылы жүзеге асырылатынын түсіндім. «Өркениеттің мақсаты – адамды ойлауға үйрету» деп атақты ғалым Т. А. Эдисон айтқандай, мектептің де, оқытылатын пәндердің басты мақсаты – оқушылардың танымдық – шығармашылық қабілеттерін дамыту болып табылады. Демек, менің мақсатым айқындала түсті. Осы оқудың нәтежиесінде мен еркін, өзіндікдәлел – уәждерін нанымды жеткізе білетін, ынталы, сенімді, сыни пікір – көзқарастары жүйелі дамыған, қазақ, орыс, ағылшын тілдерін өз деңгейінде меңгерумен қатар, сандық технологияларда құзырлылық танытатын оқушы қалыптастыра алсам мақсатыма жеткенім. Егер ұлттық құндылықтарды бойына сіңіріе отырып, « Мәңгілік Ел» ұлтық идеясы қойып берген 7 бағытқа қарай бастай алсақ, нағыз ұлтжанды, адал ұрпақ тәрбиелеп шығарымыз сөзсіз. Бұндай ұрпағы һәм болашағы бар ұлт ешқашан жоғалмасы анық. Ертеңгі болашақ бүгінгі жастардың қолында болса, сол жас ұрпақты саналы етіп қалыптастыру ұстаздың қолында екенін біз ешқашан ұмытпауымыз керек.

* * * * *Байшыгашева Гулжазира Саймасайқызы

I санатты қазақ тілі мен əдебиетінің мұғаліміАлматы қаласы Жетісу ауданы 109 ЖББ мектеп КММ

Уақыты: Қазақ әдебиеті6 сынып

Мұғалім:Байшығашева Г.С

Сабақ тақырыбы: Б.Соқпақбаев. «Менің атым -Қожа» повесі туралы түсінік.Жалпы мақсаты: Б.Соқпақпаевтың өмірі,әлемге танылған әйгілі шығармасы туралы білім беру,толықтыру;

Оқушылардың ой-өрісін,қызығушылығын ояту;Оқушылардың білімін бақылау арқылы мәнерлеп оқуға дағдыландыру;

Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

«Майшам» әдісі бойынша бір - біріне жақсы тілектер айту арқылы көтеріңкі көңіл - күй сыйлау.«Жыл мезгілдері» бойынша ай аттарымен топқа бөлу.

Ортаға шығып«Шаттық шеңберін» құрады, бір – біріне жақсы тілектер айтады. берілген ай аттарын таңдап, солбойынша топқа бөлінеді.

Үй тапсырмасын сұрау «Кім жылдам?» тапсырмасы арқылы оқушыларға ұяшықтардың біреуін таңдатады. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.

Ұяшықтардың біреуін таңдап өткен сабақ бойынша сұрақтарға жауап береді.

9

І. Білім Б.Соқпақпаевтың өмірі,әлемге танылған әйгілі шығармасы туралы білу.

1. Бердібек Сокпақбаев кім? Ол қандай жазушы?2. Жазушының қандай шығармалары бар?- «Менің атым Қожа» («Өзім туралы повесть»), «Жекпе-жек», Қайдасың, Гаухар?», «Өлгендер қайтып келмейді», «Аяжан», «Балалық шаққа саяхат», «16 жасар чемпион», «Алыстағы ауылда» т.б. 3. «Менің атым Қожа» фильмі туралы не білесіңдер?

Сабақты мұқият тыңдап, есте сақтау. Топпен ынтымақтастықта қарым- катынас жасау. Сұрақтарға жауап беру, өз ойларын айту, талқылау.

IІ. Түсіну Повест туралы қысқаша баяндап түсіндіру.

Повесте кішкентай Қожаның мектеп жасындағы бастан кешкен әр түрлі қызықты оқиғалары жайлы баяндалады. Ол қанша бұзықтық жасаса да жақсы адам болуға талпынысы бар. Өзінің жасаған бұзықтығының бәрі әкесіз өскендігінен деп ойлайды. Қожа өзінің мінезін, тәртібін өзгертуге тырысады. Әңгімеде Қожаның балалық махаббаты да үлкен рөл ойнайды. Ол сыныбындағы үлгілі, тәртіпті әрі сабағын үздік оқитын Жанар деген қызды жақсы көреді. Тіпті кей кездері Жанарға арнап өлең де шығарады. Жанарды әрқашанкөргісі келіп тұрады. Қожа жазушы болуды армандайды.

Өз ойларын айту, талқылау.

ІІІ.ЖинақтауҚожаға мінездеме беру

“... Алыстан арбалап материал тасымаймын, архивтің шаңын жұтпаймын. Жақыннан өз басымнан кешкенді, өзім байқап - түйгендерімді, өз айналамды дорбалап жинаймын. Бір сөзбен айтсам, өзін жазатын жазушымын.Мінез-құлық жағынан Қожа өзге емес, менің өзіме ұқсайды.”деген сөзді қалай түсінесіңдер?

Үй тапсырмасын білу, күнделікке жазып алу

IV. Бағалау Формативті бағалау Топтардың бірін-бірі бағалауы

V. Рефлексия Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстары туралы қысқаша жаздыру

«Екі жұлдыз, бір тілек »

Уақыты: Қазақ әдебиеті6 сынып

Мұғалім:Байшығашева Г.С

Сабақ тақырыбы:

Б.Соқпақбаев. «Менің атым -Қожа» повесін оқып талдау.

Жалпы мақсаты: Жазушы шығармалары арқылы әр оқушыны өзіндік ой – қиялына ерік бере отырып, өзіншеой түюге баулу,мәтінмен жұмыс істеу, көркем шығармаға әдеби талдау жасау дағдыларын дамыту, ізденуге талпындыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту.Қожа бейнесі арқылы, оқушыларды адамгершілікке, мәдениеттілікке, әдебиетті сүюге, үлгі-өнеге алуға шақыру; жағымсыз қасиеттерден аулақ болуға тәрбиелеу.

Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

«Майшам» әдісі бойынша бір - біріне жақсы тілектер айту арқылы көтеріңкі көңіл - күй сыйлау.«Жыл мезгілдері» бойынша ай аттарымен топқа бөлу.

Ортаға шығып«Шаттық шеңберін» құрады, бір – біріне жақсы тілектер айтады. берілген ай аттарын таңдап, солбойынша топқа бөлінеді.

Зейінді шоғырландыру Оқушыларға тақтадағы тақырыпқа байланысты суреттерді көрсету. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.1.Қожаның рөлін сомдаған адамның суретімен таныстыру2.Повестің авторының суреті арқылы мәлімет сұрау3. Бердібек Сокпақбаев кім? Ол қандай жазушы?

Үй тапсырмасын сұрау “... Алыстан арбалап материал тасымаймын, архивтің шаңын жұтпаймын. Жақыннан өз басымнан кешкенді, өзім байқап - түйгендерімді, өз айналамды дорбалап жинаймын. Бір сөзбен айтсам, өзін жазатын жазушымын.Мінез-құлық жағынан Қожа өзге емес, менің өзіме ұқсайды.”деген сөзді қалай түсінесіңдер.1.Повест алғаш рет қалай аталған?2.Повест пен кино қай жылы шыққан?3.Повестен үзіндіні мазмұндау4.Кино мен повестің айырмашылығын айтып бер5.Қожаны суреттеу.

Топпен ынтымақтастықта қарым - қатынас жасау. Сұрақтарға жауап беру, өз ойларын айту, талқылау.

10

Шығармашылық жұмыс

“Теріп алу” стратегиясы Мәтіннен Қожаны суреттеген сөздерді теріп жазу – алғыр, пысық, ақылды, сотқар, тентек, мейірімді, әділетті, ақын, әзілқой, тапқыр, қателіктерін түсіне біледі.Мәтіннен Жантасты суреттеген сөздерді теріп жазу – өтірікші, қу, зымиян, шыдамсыз, тиянақсыз, арамза, жағымпаз

Оқушылар дәптерлеріне Қожа мен Жантасты суреттеген сөздерді көшіріп жазады.

ҚолдануЖигсо пайдалану

Оқушылар көлемді мәтінді әрқайсысы жеке-жеке топ ішінде оқып шығып топпен талқылайды, сосын топтар құрамы өзгертіліп, құрамында әр бастапқы топтан бір белсенді оқушы бар жаңа (сарапшылар тобы) топтар құрылды.Құрылған сарапшы топ берілген тапсырмаларды біріге талқылап орындайды Осыдан кейін олар өз топтарына қайта оралып, өздерінің бұрынғы топтағы достарына кезекпен өз жанұяларында түсінген материалдарын тиянақты түрде жеткізіп, үйретукерек.

Оқушылардың мұндағы мақсаты берілген тапсырманы өздері талқылап , өз ой-пікірлерімен санаса білуТоппен жұмыс жасау

ЖинақтауКім жүйрік ойыны арқылы сабақты жинақтайды

Тақырып бойынша білімдерін жинақтау үшін әр топқа сұрақтар таратылады, сол сұраққа жауап беріп тақырыпты жинақтайды

Әр топ өзара тақырыпқа қатысты сұрақтарға жауап беріп тақырыпты қалай түсінгендерін көрсету арқылы сабақты жинақтайды

Бағалау Әр топқа бағалау парақтарын тарату, бағалау шкаласын тақтаға ілу керек

Әр топ бағалау парақшасын өздерін бағалайды

Рефлексия Екі жұлдыз , бір тілекСтикерлерді толтыруОқушылар бүгінгі сабаққа деген ойын стикерге жазып, тақтаға іледі (2 мин)

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады.

Үйге тапсырма Повестен ұнамды ұнамсыз кейіпкерлерді суреттеу

Уақыты: Қазақ әдебиеті6 сынып

Мұғалім:Байшығашева Г.С

Сабақ тақырыбы:

Б.Соқпақбаев. «Менің атым -Қожа» повесін қорытындылау.

Жалпы мақсаты: Жазушы шығармалары арқылы әр оқушыны өзіндік ой – қиялына ерік бере отырып, өзіншеой түюге баулу,мәтінмен жұмыс істеу, көркем шығармаға әдеби талдау жасау дағдыларын дамыту, ізденуге талпындыру, шығармашылық қабілеттерін дамыту.Қожа бейнесі арқылы, оқушыларды адамгершілікке, мәдениеттілікке, әдебиетті сүюге, үлгі-өнеге алуға шақыру; жағымсыз қасиеттерден аулақ болуға тәрбиелеу.

Сілтеме: 1. Мұғалімдерге арналған нұсқаулық2. Қазақ тілі мен әдебиеті оқыту әдістемесі 3. 6-сыныпқа арналған оқулығы 4. Жазушы мен режиссердың портреттері

Оқу нәтижесі: Оқушыларға жазушының өмірін баяндай отырып, мәтіндегі негізгі ойды, идеяны ұғындыру;Оқу дағдыларын, қызығушылығын арттыру;Ойларын, пікірлерін еркін айтуға, өз көзқарастарын дәлелдей білуге үйрету.

Сабақта қолданылатын материалдар:

Б.Соқпақбаевтың “Менің атым Қожа” кітабы, Еркін Рахышевтің “Менің де атым Қожа” кинофильмінен үзінді, слайд арқылы кесте, тірек сызба,суреттер, Вен диаграммасы.

Оқыту әдістері: Оқыту мен оқудағы жаңа әдіс-тәсілдер, оқытуда АКТ-ны пай-далану, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау.

Сабақ барысындағы мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:Оқушыларға психологиялық ахуал туғызу

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

«Майшам» әдісі бойынша бір - біріне жақсы тілектер айту арқылы көтеріңкі көңіл - күй сыйлау.Шығарма кейіпкерлері бойынша топқа бөлу.І – топ «Қожа»ІІ – топ «Жантас»ІІІ – топ «Сұлтан»

Ортаға шығып«Шаттық шеңберін» құрады, «Майшам» әдісі бойынша бір – біріне жақсы тілектер айтады. Шығарма кейіпкерлері бойынша топқа бөлінеді.

11

Зейінді шоғырландыру Оқушыларға тақтадағы тақырыпқа байланысты суреттерді көрсету. Осы тапсырмада өткен тақырыптар бойынша жаңа сабақты меңгеруге негіз болатын қайталау сұрақтарын береді.1.Қожаның рөлін сомдаған адамның суретімен таныстыру2.Повестің авторының суреті арқылы мәлімет сұрау3. Бердібек Сокпақбаев кім? Ол қандай жазушы?

І. БілуҮй тапсырмасын сұрау

“... Алыстан арбалап материал тасымаймын, архивтің шаңын жұтпаймын. Жақыннан өз басымнан кешкенді, өзім байқап - түйгендерімді, өз айналамды дорбалап жинаймын. Бір сөзбен айтсам, өзін жазатын жазушымын.Мінез-құлық жағынан Қожа өзге емес, менің өзіме ұқсайды.”деген сөзді қалай түсінесіңдер

Топпен ынтымақтастықта қарым - қатынас жасау. Сұрақтарға жауап беру, өз ойларын айту, талқылау.

ІІ.Шығармашылық жұмыс

“Теріп алу” стратегиясы Мәтіннен Қожаны суреттеген сөздерді теріп жазу – алғыр, пысық, ақылды, сотқар, тентек, мейірімді, әділетті, ақын, әзілқой, тапқыр, қателіктерін түсіне біледі.Мәтіннен Жантасты суреттеген сөздерді теріп жазу – өтірікші, қу, зымиян, шыдамсыз, тиянақсыз, арамза, жағымпаз

ІІІ. Қолдану «Ақылды алты қалпақ» әдісі

Сұрақтар әр топқа үлестірме қағазға жазып береді Ақ қалпақ. «Менің атым Қожа» повесінің авторы және повесть жайлы нақты деректер келтіріңіздер.Сары қалпақ. «Менің атым Қожа» повесіндегі бас кейіпкер сіздерге ұнады ма? Қожаның бойынан қандай жақсы қасиеттерді байқадыңыз?Жасыл қалпақ. Қожаны қазіргі балалармен салыстыруғабола ма? Осындай балалар арамызда бар ма?Қара қалпақ. Қожаның қандай қылықтары ұнамады?Қызыл қалпақ. Әңгімені оқи отырып қандай сезімде болдыңыздар? (Төрт жол өлең шығаруға болады)Көк қалпақ. Болашақта кейіпкердің қандай жақсы қасиетін бойымызға сіңіреміз?

IV.ЖинақтауКім жүйрік ойыны арқылы сабақты жинақтайды

Тақырып бойынша білімдерін жинақтау үшін әр топқа сұрақтар таратылады, сол сұраққа жауап беріп тақырыпты жинақтайды

Әр топ өзара тақырыпқа қатысты сұрақтарға жауап беріп тақырыпты қалай түсінгендерін көрсету арқылы сабақты жинақтайды

V. Бағалау Әр топқа бағалау парақтарын тарату, бағалау шкаласын тақтаға ілу керек

Әр топ бағалау парақшасын өздерін бағалайды

VI.Рефлексия Екі жұлдыз , бір тілекСтикерлерді толтыруОқушылар бүгінгі сабаққа деген ойын стикерге жазып, тақтаға іледі (2 мин)

Оқушылар кері байланыс арқылы өздерінің сабақтан алған әсерлерін, ұсыныс, тілектерін жазады.

VII. Үйге тапсырмасы «Мен білетін Қожа» тақырыбына ой – тоғау жазу

ТУҒАН ТІЛДІҢ ТӨҢІРЕГІНДЕГІ ОЙЛАР

Қарағанды облысы, академик Ж.С.Ақылбаевтың Балқаш маңызды білім беру колледжі арнайы пәндер оқытушысы

Алиманова Сандуғаш Нұртайқызы

Бүгінгі студент-еліміздің ертеңгі тірегі, болашағы.Оларға ана тілімізді, оның бар байлығы мен ғажайыпкөркемдігін , ойды берудегі мол мүмкіншілігін ұрпақтан – ұрпаққа жеткізеді деп сенім артамыз.Сол сеніміміздің негізі оқуорнында қалануы тиіс.Өйткені біз сөз еткелі отырған кезеңдегі жастардың сана – сезімі қалыптасып, оң- солын танып,тілдің мән- маңызын , қоғам өміріндегі орнын түсіне бастайды. Болашақта қандай кәсіппен айналысса да, қандай саланыңмаманы болып шықса да, ана тіліне деген құрмет пен талап барлығына бірдей екені ақиқат.

Сөз мәдениеті- өз мәдениетің. Мәдениетті де , білімді , ана тілінің бар мүмкіншілігін, қалаптасқан заңдылықтарынигерген, тіліміздің ата- бабадан келе жатқан ен байлық, мол мұра екенін түсінген, қадір- қасиетіне бойлаған студент онықалай болса, солай қолдануға жол бермейді және өзгеден де соны талап ете алады деп үміттенеміз.`

Cөз мәдениеті, жазу, сөйлеу әдебір ерекшеліктері дегенде назарға алынатын тұс – тілдің тазалығы. Жазу менсөйлеуде әдеби тіл нормасына жатпайтын, тіл көркемдігін бұзатын артық – ауыс сөздерді қолданбау қажеттігін барлығымызбілеміз.Тіл тазалығы айтар сөзге , ашар ойға пайдасы шамалы, қажеті мәнсіз, орны белгісіз сөздермен әуестенбеуді талапетеді.Басқа тілден енген сөздерді мүлде сөздік қордан да шығарып тастай алмаймыз.Десек те, оны қолданудың орнын, ретінтапқан жөн.Әрине , көркем әдебиетте белгілі бір ортаның ерекшелігін ашу үшін қаламгер басқа тілден енген сөздерді,диалектизм мен варваризмді пайдаланады.Бірақ бұның өзі шығарманың шырайын ашса ғана мақсаттың өтелгені.Көпшілік

12

алдында неғұрлым әдеби тілде жинақы, ретті сөйлеу қажет болса, жазуда да әдеби тіл нормасына жатпайтын ( диалект,варваризм, дисфемизм, блапыт сөздер,т.б.) сөзерді жөнсіз қолданғаннан аулақ болған жөн.Тіл тазалығы, тілдік нормаданауытқымау дегеніміз – тілді бір ізбен қолдану емес, көркемдік тәсілдердің орнын тауып, қисынын келтіріп сөйлеу немесежазу.Сөз қайталау, сөйлем құрылымын ретсіз қою, жекелеген сөздердің мағынасына терең талдау жасамай қолдана салунемесе орынсыз бір – бірімен тіркестіру тіл тазалығын бұзады.Сөйлемдегі сөздердің мағынасы анық ,әрі өз орнынақойылуын , сөйлем ішіндегі сөздермен лексико – грамматикалық , стильдік жағынан сәйкес келіп, ойды ашуға қызмет етуінназарға ұстау керек.

Сөздердің бір – бірімен тіркесу мүмкіндігін ескеру - тіл тазалығын сақтаудың шарты. Тілдегі синонимдермағынасы жуық , бір сөз табына қатысты , түрлену сипаттары да ортақ болып келеді. Бірақ олар бірін – бірі үнемі ауыстырабермейді.Мысалы , әдемі ойыншық, әдемі сөз дегенде әдемі сөзі ойыншық пен сөз сияқты зат есімдермен тіркескеніменәдемі ит, әдемі тіл деп қолдансақ, тіл тазалығын бұзамыз.Сол сияқты қаламы жүйрік дегенімізбен, қарындашы жүйрік дейалмаймыз.

Сөз, тіл тазалығы - әр сөздің қолдану аясын, стильдік реңін, бояуын, басқа сөздермен тіркесу қабілетін, мағына –мәнін , қызметін ескеруСөйлеу мен жазуда тілдік норманы сақтау қажет.

• Лексикалық норма: сөздің тура және ауыспалы мағына жасау мүмкіншілігін;• Морфологиялық норма: сөзге қосымша жалғау ретін, сөзден жаңа сөз жасауерекшелігін,• Синтаксистік норма: сөз тіркесу, сөйлем мүшелері орнын , инверсиялық ерекшелікті назарда ұстау десек, осы

нормаларды білу, ұстаным ету – сауатты да білімді, мәдениетті адамның ісі. « Толғауы тоқсан қызыл тіл, Сөйлеймін десең өзің біл »,- деп Абай айтқандай , әр сөздің өз қисыны мен қиюыныңтұрақты орны бар.Оны бір адам өзгерте алмайды, өйткені ол халықтың бүкіл ғасырлар бойы жасаған асыл қазынасы.сөзге ,тілге әмір жүрмейді... Сөз, тіл құдіреті жоғары, мәртебесі биік , ешкімге бағынбайды, иілмейді.Дегенмен , өкінішке орайкейде сөз парқын білмейтіндер оның саф алтындай тазалығын , құнын кетіріп жүр . Әсіресе жастардың арасында қажетсізжаргондар күннен – күнге көбейіп барады.Бұрын жеке бір сөздердің дұрыс қолданылмайтынына ренжуші едік. Енді тұтасбір фразалық тіркестерді еститін болдық. «Ертең мен сізге тақалам » ( Ертең мен сізге жолығам дегені), «Келерде звондапқалам » (Келерде хабарласамын ғой дегені ), «Маған қарай тартылсайшы » ( Маған келіп кетсеңші дегені)осыған ұқсас басқатілдерден тікелей аударма ма не екені түсініксіз фразалар пайда бола бастады.

«Мен заманында қандай едім? Мен ақын, шешен, тілмар бабаларыңның бұлбұлдай сайраған тілі едім.Мөлдір судайтаза едім.Жарға соққан толқындай екпінді едім.Мен наркескендей өткір едім.Енді қандаймын?Кірленіп барамын.Жасыдым,мұқалдым» - деп налыған екен кезінде халқымыздың айтулы ұлдарының бірі МіржақыпДулатов. Қазіргі қазақ тіліндесөйлескен жастардың тілін естісе не дер еді? Күнделікті теле хабарларға келген қонақтар да , журналистердің өзі де сұрақ –жауаптарын « жалпы » деген жауыр сөзден бастайтын болды.Бұл орыс тіліндегі «значиттің » ролін атқаратын сөзге айналдыдеген сөз. Таяуда «Айқын »газетінде Есей Жеңісұлының « Болашаққа қандай тіл барады? » деген мақаласы жарықкөрді.Теледидардан, газеттерден ,сайттардан толассыз ағылып жатқан «құрайды, болып табылады ,үстіміздегі жылы,ойымен бөлісті, сөзімізге дәлел, үлкен есеппен алғанда, оңай шағылатын жаңғақ емес» дегенді естісе, ғасыр басындағықазақтар «не деп кеттіңдер, адам ұғатындай ғып айтсаңдаршы » деуі әбден кәдік дейді . Болашаққа қандай тіл жетеді?«Сылдырап өңкей келісім » тұнған,мұрты бұзылмаған, «жұп- жұмыр тегіс келсін айналасы » сөз жете ме, жетпей ме? «Күпікиген қазақтың қара өлеңі шекпен жабылып қайтарыла» ма? Әлде «қазақ тілі Қазақстан Республикасының мемлекеттік тіліболып табылып жүре бере ме? Илья Илинге: «Сіз сонда әлем чемпионы болып табыласыз ба?» деп жас балалар сұрақ қоябере ме? ,- деп мәселе көтереді де, солай болуы да мүмкін- ау, себебі қазіргі әдістемеліктермен қазақ тілін үйренушілердіңбәрі осы тіркестермен үйренеді ғой, – деп түйеді. Мен оған «жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай » деген тіркестің де жөн –жосықсыз қолданысқа енгенін қосар едім.Теледидардағы жарнамалардың тікелей аудармасының ешбір сын көтермейтіндігітуралы айтылып та, жазылып та жүр. Бірақ оны елеп ескеріп жатқан телеарналар жоқ.Себебі тіл тазалығы дегенде олардыңөз білім, білігі де сол жарнама берушілерден аспай жатыр ма деп қаласың. Жергілікті Балқаш қалалық телеарнасындағытілшілердің хабарларында да құлақты кесіп өтер төмендегідей тіркестер кездесіп жатады: «ыстық арна »(горячая линияныаударғаны), шайтанарбашылар жарысқа шықты ( велошабандоздар жарысқа шықты дегені) Сонда бұлар өздеріненбасқалардың жазғанын оқымай ма, айтқанын тыңдамай ма, әйтеуір шетінен болып, бітіп қалған жұлдыздар, бәрін өздерібіледі. Бұлар жай ғана жергілікті арнаның тілшісі дейік , осы аптада ғана орталық арнадан берілетін «Поэзия әлемі»бағдарламасына келген бір ақынға : Адам бойындағы қандай қасиеттерді ұнатпайсыз? - деген сұрақ қойылды.Ақын: Адамбойындағы ұнатпайтын қасиетім – ынжықтық,- жауап берді.Ынжықтық қасиет болса, онда қарық болған екенбіз. Оны бірғана рет айтып қоя қойса бір сәрі.Қайта – қайта жарнамалайды. Естіген сайын «закон қуаты қолымда бар адам болсам ғой»,- дейсің де қоясың . Тілді халық жасайды да, сол тілде сөйлейді., сол тілде жазады.Ал оны жүйелеп жазатындар, дұрысқолданудың үлгісін көрсететіндер – негізінен журналистер мен жазушылар.Бүгінгідей қазақ тілі бастан кешіп отырған қиынжағдайда дұрыс сөйлеп, түзу жазу бізге қай кездегіден де ауадай қажет екені айтпаса да түсінікті.Өйткені тіл білмейтінқаншама қандастарымызды қатарға тартып, қазақшасын қалпына келтіріп жатқан кезде баспасөз бен басқа да ақпаратқұралдарына жүктелер міндет ерекше.Бұл әринемектеп пен басқа оқу орындарының жүгін жеңілдетпейді. Сондықтан бізтәрбиелеп отырған және болашақта мектепте мұғалім болуды қалаған жастар арасында тіл бұзушылықтың қандай түрінеболсын қатал қарап , ескерту, түзету жұмыстарына көп көңіл бөлеміз.Аузына келген сөздерді қалай болса солай қолданып,артынан бұл « образды түрде айтылды » деп ақталып жататындар кездесіп жүр. Образды түрде айту дегеннің өзі кезкелгеннің қолынан келе бермейтін өнер екенін түсінбей, анайы сөйлеудің бәрі образды сөйлеу деп ұғатындарға не деугеболады? Жиналыста немесе үлкенді – кішілі мінбеде тұрып алып , мағынасыз қыстырма сөздерді жөн- жосықсызқыстырмалап, сөздің де , тыңдаушының да берекесін алатындар бар. Сөз тыңдағаннан бұрын жүйкең ауырып , шаршапшығарсың.

Техникалық кәсіби білім беретін оқу орындарында оқушының таңдау пәні ретінде «Тіл мәдениеті» арнаулыкурсын жоспарладық. Бұл пәннің басты мақсаты – болашақ мұғалімдердің сөздік қорын молайту, дұрыс әдеби, мәденисөйлеуге үйрету, ой тазалығы мен сөз тазалығының байланысын аңғарту.Сонымен бірге тәжірибелік сабақтарда білімалушылардың тілін дамытатын әр түрлі жұмыстар мен ізденіс тапсырмаларын жинақтау да жақсы нәтижелерге қолжеткізеді. «Барасың ба не?» , «Қайтасың ба не? », «Оқыдың ба не? » деген сұрақтар мен « бұл жаңағы» деп басталатын

13

оқушы жауаптарындағы қателіктерді түсіндіруден басталған жұмыстар ғаламторда қысқартып жазамыз деп кейінгі кездетауып алған «нестеватырсың» сияқты фразалармен күресумен жалғасуда.

Тіл мәдениеті халықтың жалпы мәдени дәрежесімен , әдеби тілдің қандай белесте екенімен тығызбайланысты.Халықтың жазу, әдеби мұралары , тіл жұмсау , сөйлеу өнері неғұрлым жоғары болса, әдеби тілдің мәдениеті десоғұрлым биік болмақ.Тіл мәдениетінің қамын жеу, сайып келгенде, тіл тазалығына , ой дәлдігіне қамқорлық жасау болыптабылады. Біздің «тіл мәдениеті » деген терминіміздің өзі де мазмұнына сай емес, өйткені өмірде мәдениетті тіл, мәдениетсіз тілде болмайды. Мәдениеттілік те, мәдениетсіздік те тілді қолдануда, сөйлеу мен жазу үрдісінде болады.Тіл мен сөйлеу бір-бірімен айырылмастық бірлікте болғанына қарамастан, бұл екеуінің бірлігі – тепе- теңдік бірлік емес, әрқайсысының өзіндікерекшеліктері бар диалектикалық бірлік.Тіл дегеннен оның құрамына кіретін дыбыстарды, сөздерді, грамматикалықформалар мен үлгілерді түсінеміз.Тіл дегеніміз- сөйлеуге қажетті материалдар жиынтығы.Ал сөйлеу – сол жансызматериалдардың өзара қарым- қатынасқа келуі, тілдің қимыл іс- әрекет үстіндегі күйі.Тілдің жаны, тіршілігісөйлеуде.Сөйлеу процесінде тілдік материалдар жанданып,өз бойындағы мағыналық мүмкіндіктерін аша алады.Бірақ солмүмкіндікті әркім өз шама- шарқына қарай пайдаланады: біреулер оның ішіндегі асылдарын іріктеп алып, оларды өзмақсаттарына лайықты тиісті орындарына қоя білсе, енді біреулерде ондай шеберлік, дарындылық бомайды. Осыдан келедіде, тіл шұбарлығы, тіл мәдениетсіздігі пайда болады, қоғамдық сипаты тіл жеке адамдардың сөйлеу процесінде даралықсипатқа ие болады.Тіл мен сөйлеудің бір – бірінен өзгешелігі де осында.Тілге жақсы, жаман, мәдениетті, мәдениетсіз дегенсын жүрмейді.Осы себептен «тіл мәдениеті » деуден гөрі «сөйлеу мәдениеті » деу – өз мазмұнына сай келеді , - деген едітілщі ғалым Т.Қордабаев

Зиялы Мұстафа Өзтүрік бауырымыздың аманаты: «Біз Қазақстанға келіп тіл үйренеміз деп жүрсек, мұндағыжігіттер, балалар тілінен айырылып қалапты.Егер біз тілімізді, дінімізді жоғалтып алсақ, құдайды танымасақ ,әлхамдулилламұсылманбыз дейміз, мұсылмандықтың шарттарын білмесек, онда біз әкемізді, шешемізді, жанымызда жүргенжолдастарымызды сыйламаймыз. Біз онда елімізді сыйламаймыз.Тіл, дін, әдеттеріміз бір болу керек. Бізден кейін келетінұрпақтарда кінә жоқ».Алып – қосарымыз жоқ.Өзтүрік бауыр шындықты шыжғырып бетімізге басып тұр.

Осы салада істеп жүргеннен кейін енді бірер сөз «үш тұғырлы тіл саясаты» туралы: жалпы келешек ұрпағымыздыңүш тілде сайрап тұрғанын кім теріс көрсін.Болашақ білімді жастардікі екенін де мойындайсың.Оның үстіне әлемдік білімкеңістігіне еркін бойлау үшін ағылшын тілін меңгеру керек екенін түсінеміз. Қазіргі күнде ғылыми- көпшілік әдебиеттердің90 пайызы ағылшын тілінде екен. Солай бола тұра мен үш тілді бірдей 1 сыныптан бастаған жөн емес деп ойлаймын.ҚадірліАхмет Байтұрсыновтан асырып айта алмаспыз: бала сауатын өзінің ана тілінде ашу керек. Әуелі бастауышта баламызсауатын ашып, ана тілінің кәусарынан қанып ішіп, бастау бұлақтан ауызданғандай ауыз әдебиетіміздің жауһарларыментанысып, көңіл көкжиегі кеңейсін, дұрыс мәдениетті сөйлеуге үйренсін.Сосын 5- сыныптан орыс тілін, 7- сыныптан әріағылшын тілін тереңдете оқыта берсін.Жаппай барлық баланың жанын қинап, күштеп үш тілді меңгертіп неге керек?Өмірінде орыс пен ағылшынды көрмей- ақ нан тауып жейтін мамандықтар көп емес пе ? 9-12 сыныпта әрі қарай білімге бетбұрған бала қажеттілік болып жатса,үшеу ғана емес, басқа тілдерді де меңгере бастары анық. Сондықтан ағылшын тілінболашақ мамандығымен , тұрмыс салтымен байланыстыратындар жоғарғы сыныпта тереңдетіп меңгерсін. Өткен жылыбіздің шағын қаламызда тілдерді дамытуға 12 миллион теңге жұмсалыпты, бірақ көзге ұрып тұрған ерекше ештеңе байқағанжоқпыз. Тағы бір дерек көздері республика бойынша 1 жылда 38000 мұғалім ағылшын тілі курсын бітірді дейді.Ал соларағылшынша сөйлеп, жазып кетті ме, мәселе сонда . Бәрібір курстың деңгейімен ол мұғалім ағылшынша сабақ беріп кетеалмайды. Үш тілде өтеді деп жарнамалаған сабақтардың деңгейін көріп жүрміз: ағылшынша амандасып, қоштасады, әрікетсе, «отыр», «тұрды» ағылшынша айтады, болды. Бір математик құрбыма айттым: саған енді қартайғанда ағылшын тілінүйрену керек, онсыз сағатсыз қаласың ғой деп, сонда ол: Цифрлардың ағылшынша атауын біліп алсам болды, есеп шығараберемін ғой деп қарап тұр. Қорыта айтсақ, бұл енді 5-10 жылдың жұмысы емес, біртіндеп ақылмен ойланып шешілетіншаруа ғой.

Қазіргі күнде ұлт зиялылары Ата заңымыздың 7-бабындағы «Мемлекеттік ұйымдарда және жергілікті өзін-өзібасқару органдарында орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады» деген 2-тармақты алып тастау туралы ұсынысжасап жатыр.Толық құптарлық іс, себебі енді мұндай мүмкіндік болмайды. Бұл ұсыныс дәл осы ретте өтпей қалса, ондатіліміз одан әрі бас көтере алмай қалуы кәдік.

Мың өліп , мың тірілген халқымыз сияқты тіліміз де бір жығылып, бір тұрып, бүгінде босағадан төрге озуға талпыныпкеледі.Төрге бұрын шығып алғандардың ығыса қоюы да оңай емес.Оның үстіне қазақ өзі қазақылануды ойламайынша анатіліміздің алдында асу бермес асқар бел тұрғанын еріксіз мойындайсың. Сондықтан әңгімені қазақтың ақылманы Қаздауысты Қазыбек бидің ұлағатты сөздерімен түйіндейік. «Сөздің атасы бірлік, анасы – шындық »,- депті бабамыз.Бүгінгіқазақ осы ұлағатты сөзге ден қойса, көкжиегі кеңіп, көсегесі көгереді, көші түзеледі деп ойлаймын.

ӘДЕБИЕТТЕР:1.Абай Таңдамалы шығармалары, Алматы,19952.Балақаев М.Қазақ әдеби тілі және оның нормалары, Апматы,19843.Болғанбаев Ә. Қазақ тіліндегі синонимдер,Алматы,19708 мың мұғалім ағылшын тілін үйренді делінді ақпаратқұралдарында. 4.Бейсенбайқызы З.Тіл мәдениеті, Алматы, 20073.Қазақ тілінің орфографиялық сөздігі, Алматы.19884.Қордабаев Т. Қазақ тіл білімінің қалыптасу, даму жолдары,Алматы,1987

* * * * *

14

Алматы облысы, Қарасай ауданы«Қырғауылды ауылындағы қазақ орта мектебі МДШО» КММ

тарих пәні мұғалімі Уразбаева О.Н

Сабақтың тақырыбы Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуы.Монғол империясының құрылуы.

СілтемелерC. Жолдасбаев оқулық Слайдтар, сызба.

Жалпы мақсаты: Монғол империясы тарихымен танысу, монғолдардың қазақ жерінешапқыншылығы мен оның ауыр зардаптарын ашып көрсету, басқыншыларға

қарсы халықтардың күресі мен ұлыстардың құрылуы туралы мәлімет алуОқу нәтижежесі:

*Монғол шапқыншылығының зардаптарының әсері, қазақ жерінде болған өзгерістер туралы ұғынады.*Өз пікірін еркін айтуға дағдыланады, негізгі мәселелерді ажыратып танымдық түсініктері қалыптасады

Негізгі идея Монғолдардың Қазақстан жеріне шапқыншылығының зардаптары мен қазақжерлерінің монғол ұлыстарына кіруін ашып көрсету.

Күтілетін нәтиже Бүкіл қазақ жерінің монғол ұлыстарына кіруі нәтижесі, дамуы мен кері әсерін білу

Дереккөздер Қосымша тарихи кітаптар,интернет матералдары

Тапсырмалар 1. Оқулықпен жұмыс2. Ой шақыру3. «Білім қоржыны» сұрақтары4. Салыстырмалы талдау5. Тиімді және тиімсіз жақтарын ашу

Сабақ бойынша мұғалімнің жазбалары:

Уақыты Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушылардың іс-әркеті

3 минут

7 минут

2 минут

13 мин

I. Ұйымдастыру кезеңі:А.Оқушылармен сәлемдесу

Ә. Оқушыларды тірек сөздер арқылы топтарға бөлуI топ Шыңғысхан тобыII топ Қазақстан тобыIII топ Жошы тобыIV топ Шағатай тобыБ. Әр топ бір бірлеріне тарихи тұлғаларды байланыстырып тілек білдіруВ. Топ басшысын сайлау. Бағалау парақшасын беруІІ.Үй тапсырмасын тексеру: «Білім» қоржыны.

6. Әбу Насыр әл Фараби туралы деректер?7. Әбу Райхан әл Беруни тұралы не білесің?8. Махмұд Қашқаридің тіл білімінің дамуына қосқан үлесі болды ма, қандай үлес қосты?9. Жүсіп Баласағұни туралы не білесіңдер?10. Жүсіп Баласағұни өз еңбегінде не туралы жазды? 11. Ахмет Иүгнекидің туралы не білесің?12. «Ақиқат сыйы» еңбегінде ақын халықты неге шақырады?13. Қожа Ахмет Яссауидің өмірі мен шығармасы14. Сүлеймен Бақырғани туралы не білесің?

III. Жаңа сабақҚағазға жазылған сөздер арқылы жаңа тақырыпты анықтау

Ой шақыру: 4 топ төрт сөздің мағынасын ашу

Мұғаліммен сәлемдесу.Оқушылар қағаздар бойынша

топқа бөлініп орындарынаотыру.

Сұрақтарға жауап беру

Сұрақ жауап

«миға шабуыл» әдісі арқылытақырыпты ашу

Кескін сызбамен жұмыс.Кескін сызбаны қорғау

Тақырып бойынша сандардың мағынасын ашады

15

3 минут

4 минут

3 минут

7 минут

3 минут

2 минут

2 минут

1 минут

Шыңғысхан , империя, «жасақ» , ұлыс сөздерінің мәнін ашуСабақтың тақырыбы: Монғолдардың Қазақстан жерін жаулап алуыКескін сызбамен жұмыс. Кластер жасауКескін сызбаны қорғау. 1. Монғол империясының құрылуы2. Монғол империясының қоғамдық құрылысы3. Монғолдардың Қазақстанды жаулап алуы және зардаптары4. Ұлыстардың құрылуы«Кім жылдам?» Термин сөздердің мағынасын тапСергіту сәті.Тақырыпқа байланысты видеоролик көрсетуКартамен жумысОқушылар картадан монғолдардың шапқыншылық жорықтарын көрсетеді?Монғолдардың Қазақстанды жаулап алуыҰлыстардың құрылуыАссоцияция құруҚалалардың қарсылық көрсетуі және шапқыншылықтың зардаптары. М. Шаханов «Отырар туралы баллада» шығармасынан үзінді

Бекіту. Ортақ сұрақ Монғолдар Қазақ жерін жаулап алмаса не болар еді?

Білімдерін бағалау Бағалау парақшасы арқылы оқушылар бірін бірі және өз өздерін бағалайдыҮйге тапсырма& 22 оқу. Ойтолғау жазуШыңғысхан шапқыншылығынан кейін Азия жері өзгеріске ұшырады. (дәлелдер келтіру)Рефлексия«Екі жұлдыз бір тілек»

Стикерге сабақтан алған әсері туралы жазуды тапсыру

Видеоролик көру арқылы өзтүсініктерін қалыптастыру

Картамен жұмыс

Шапқыншылықтыңзардаптары туралы ойқорытындылап, талдау

жасайды

Монғол шапқыншылығының әсері: тиімді және тиімсіз жақтарын ашып көрсету

Бірін бірі бағалауға жәнеөздерін-өздері бағалауғаүйрену

Тақырыпты оқып шығармашылық тапсырма орындау

Стикерге сабақтан алғанәсері туралы жазуды

тапсыру

Білім беру кеңістігіндегі желілік қоғамдастықтың орны

Алматова Г.Ж. – үш тілде оқытатын № 21 орта мектеп—гимназиясының мұғалімі

Желілер барлық балалардың жетістігін құрайтын жоғары стандарттарға және теңдікке қол жеткізу әдістерінің бірі болып табылады. (Майкл Фуллан)

Егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбиеүрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұныжаңарып, жаңа көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттықмәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім берумекемелерінің басты міндеті болып отыр. Бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару білім беру саласы қызметкерлерінің алдына үлкен міндеттержүктейді. Сол міндеттердің бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалықтехнологияларды меңгеру.Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа,шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрысжасалып отыр. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалықтехнологияны ендіруді міндеттейді. Заманауи қоғамның тіршілігінде желінің маңызы күннен күнге артып отыр. Қазіргізаманғы ұйымдар желілердің білім және инновациялар алмасу үдерісінде маңызды екендігін атап көрсетуде. Білім берусаласы ұйымдастырушылық оқшаулау дамуға кедергі келтіретінін мойындап отыр. Сондықтан мектептер арасындағыынтымақтастық, мектептерде оқитын оқушылардың ғана емес, барлық балалардың мүддесі үшін мектептердің «Білім беружелілеріне» бірігуі уақыт өткен сайын маңыз алуда. Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында экономиканыңтұрақты өсуі үшін сапалы білім беруге қол жеткізуді қамтамасыз ету жолында білім берудің бәсекеге қабілеттілігін арттыру,адам капиталын дамыту мақсатында Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептері мұғалімдерініңбіліктілігін арттырудың деңгейлік бағдарламасы бойынша оқуға педагог кадрларды белсенді тарту болып табылады. Бағдарламаны іске асырудың тұжырымдамалық негіздері мен деңгейлік қағидаттары оқып шыққан сертификатталғанпедагог кадрларға коучинг пен менторинг үдерісі арқылы оқытудың тәжірибесін өзгертуге, желілік педагогикалыққоғамдастық қызметі 21 ғасырда оқушылардың сын тұрғысынан ойлау, өзін-өзі ынталандыру, өзін-өзі реттеу, оқи білу

16

дағдыларын белсенді әрі табысты қолдануға дайындығын қалыптастыруға ықпал ететін қажетті білім ортасын құруғамүмкіндік береді. Бүгінгі күні оқыту сипатына жаңаша қарап, оқушылар өздерінің тану ерекшеліктеріне неғұрлым сәйкес келеді депесептейтін тиімді оқыту стильдерінің жаңа тұжырымдамалары оқытудың іргетасын қалауға тиіс деген пікір кеңінентаралған. Осы қағидаттарға негізделген оқыту тәсілдері бүгінгі күнгі танымдық және метатанымдық ғылымға сәйкесәзірленген оқыту үдерісінің және білім мен түсінік алудың қазіргі негіздемелерінің нәтижелері мен рөлін неғұрлым нақтыкөрсетеді». Білім беру желілері біздің санамызда өзгеріс енгізуді үйрету үдерісін бейнелейтін маңызды стратегия деп саналады. Білім беру желілері арқылы мектептер арасында ынтымақтастық орнату ұлттық және халықаралық деңгейде қолдаутауып отырғаны белгілі. Бірақ Лейтвуд және Левин білім беру желілері өздерінің жұмысы тиімді әрі сенімді екендігінежұртшылықтың көзін жеткізу үшін өздерінің нәтижелеріне ерекше көңіл бөлу керек екендігін еске салады.

Білім беру мазмұнының жаңаруына байланысты Тірек мектептері туралы Нұсқаулық шыққаннан кейін Ақтөбеқаласының мектептері жеті Тірек мектептеріне біріктірілді. Серіктес мектептер бірігіп, кәсіби қоғамдастықтар құрды. «Шамшырақ» кәсіби қоғамдастығында 11серіктес мектеп бар: №21, №24, №30, №32, №33, № 34, №36, №37, №38,№47, №48. Әр мектептің деңгейлік курс бітірген мұғалімдері туралы база жинақталған. «Шамшырақ» кәсіби қоғамдастығының мақсаты: Ізденімпаз, көшбасшылыққа қабілеті бар мұғалімдерді кәсібиқоғамдастыққа тарта отырып, оқушылардың белсенділік, құдіреттілігін арттыру, көшбасшылық қабілеттерін ашу. Міндеттері: Проблемаларды анықтау және оларды шешудің шынайы құралдарын айқындау; дәлелдер мен дәйектерді бағалау мақсатында деректерді интерпретациялау Мұғалімдер әр сабақты жаңаша жоспарлау, білім беру мен білім алудағы жаңа тәсілдер, білім беру үшін бағалау және оқуды бағалау туралы мәлімет алу. Әрбір оқушының көшбасшылық қабілетін анықтау үшін зерттеу жұмысын жүргізу. Оқушылардың сабақтарда тілдік қорларын арттыруда, өздігінен білім алуды үйрену мақсатында сыни тұрғыдан көзқарасын қалыптастыру. Мұғалімдер коучингте алынған, талқыланған білімдерін сабақтарында қолдана білу мен рефлексия жазуға дағдылану. Тәлімгерлік жұмысын жандандыру; Оқушылардың қызығушылығын арттыру мақсатында іс-әрекеттегі зерттеу жұмыстарын қалыптастыру, «Lesson-Study» тәсілін жандандыру.Күтілетін нәтижесі: 5. Мұғалімдер сабақтарында оқушы жетістіктерін бағалауды үйренеді;6. Оқушыларды оқыту үшін бағалау мен оқуды бағалау туралы мағлұмат алады, мұғалім мен оқушы арасында кері байланыс орнатылады;7. Мұғалімдердің өзара тәжірибе алмасуда ынтымақтастығы құрылады;8. Әңгіменің түрлерін енгізу арқылы оқушылардың сөйлеу тілдері, ойлары артады;9. Топта бірлесе жұмыс атқаруды үйренеді;10. Тәлімгер мен тәлім алушы арасындағы барлық жұмыстар жүйелі түрде жүргізіледі.11. Мұғалімдер топтаса, бірлесе отырып, іс-әрекеттегі зерттеу жұмыстарын жүргізуді бастайды. Табысты желіні дамыту жігерлі әрі табанды жұмысты талап етеді. Желіге тартылған адамдар бастапқы кезеңде желідежұмыс істеу қызықты болғанымен, қиын екендігін ашық айтады. Құрылу кезінде құрылым құру, қарым-қатынастар орнату,жалпы мақсаттарды айқындап, құндылықтарды біріктіру сияқты бірқатар әрекеттерді орындау қажет болады. Фуллан атапөткендей, желілер «барлық аурулардың жалғыз емі» емес, әрине, және білім беру жүйесіндегі барлық проблемаларды шешеалмайды. Алайда ол барлық балалардың жетістігін құрайтын жоғары стандарттарға және теңдікке қол жеткізу әдістерініңбірі болып табылады.Бір мектеп басқа мектептермен тәжірибе алмаспаса, ол қарқынды дамымайды деп ойлаймын. Сондықтан бірнешемектептермен ынтымақтастықта жұмыс істесе жақсы нәтиже көреді. Себебі желілік қоғамдастықты әлем мойындап отыр. 2015 жылы қаңтар айындағы отырыста жоспар құрылып, серіктес мектептер жұмыстарын бөліп алдық. Әр іс-шараны ұйымдастыру алдында қоғамдастық мүшелері бір-бірімен кездесіп, жұмыс жоспарын талқылап, ақылдасып отырды. Жоспарланған төрт семинар да өз деңгейінде өтті. Семинарлардың тақырыптары ашылып, ұстаздар жұмыстарына оңбаға берілді. Мұны қатысушылардың кері байланысынан көруге болады. Мұғалімдер жаңа тәсілдердің қолданылу ерекшеліктерін түсініп, оны оқыту мен оқу үдерісіне тиімді енгізуде.Бірлескен топтық жұмыстың тиімділігіне көз жеткізілді. Сыныптардағы ынтымақтастық жұмыс арқылы оқушылардыңоқуға деген қызығушылығы артты. Топтық әрекет арқылы өзін-өзі және өзара оқыту дағдылары қалыптасты. Оқыту меноқу үдерісінің сапасының артуына септігін тигізді. Әр тоқсан сайын аралық нәтижелер жақсы көрсеткіш беруде. Өткізілгенкоучингтер нәтижесінде мұғалімдер 7 модуль туралы білімдерін жетілдіре отырып, топтық жұмысты тиімдіұйымдастыруды меңгерді, кәсіби шеберліктері мен тәжірибелерін шыңдады. Оқушылардың іс-әркетінде ерқіндік, өз ойынашық айтушылық, топпен жұмыс жасауда ұйымшылдық, мәселені шешуде жауапкершілікті түсіну әрекеттеріне қолжеткізілді. Бағалау критерилерін құруға, өзара бағалауға және өзін-өзі бағалауға үйреніп, топта, жұпта жұмысістеуге,сындарлы қарым-қатынас жасауға, өз ойларын еркін айтуға,интернет-ресурсты қолдануға,мазмұнды постер құруға,эссе жазып,көзқарасын білдіруге үйренді. Зерттеу сабағының қағидатын,мәселені анықтау,талқылау,бір-бірімен идеяалмасу,бірлесе жұмыс жасау,ой-толғанысын жазу іс-әрекетін үйренді. Білім сапасында деңгейлік курстан өткенмұғалімдердің сабақ беретін кластарында 1-5 пайызға дейін өскендігі байқалады. Мұғалімдердің де, шәкірттердің жежетістіктері көп. Әрине, жоспарланған шаралар ұйымдастыруда кедергілер болғанын жасырмаймыз.

17

Атап айтсақ:1. Мұғалімдердің сабақ кестесіне байланысты, белгіленген уақытта кездесудің қиындығы;2. Кейбір мектептерде интерактивті тақтаны қолдану үшін кабинеттердің жетіспеуі;3. Семинарлар мен тренингтер ұйымдастыруда тәжірибенің аздығы;4. Мұғалімге жүктелген қосымша жұмыстардың көптігінен шығармашылық ізденіске уақыттың жетіспеушілігі.Тәжіpибeдe кeздecкeн кeдepгілepді, cәтті шыққaн cтpaтeгиялapды болaшaқтa ecкepe отыpып, тиімді бaғыттapды тaңдaп жұмыc жacayғa тыpыcaмыз.Желі жетістікке жетуі үшін оның шын мәнінде қажет екендігінің анық әрі нақты себебі қажет. Желі қандай да бір заттардықалай істесе, жақсы болатындығының жолдарын ұсынып, сынақтан өткізілген және тексерілген оқыту үдерістерініңқұндылықтарын ұлғайтуға тиіс. Табысқа қол жеткізген білім беру желілері туралы деректерді зерделеу оларды құру идеясыморальдық құндылыққа негізделу қажеттілігін көрсетті – желінің құрамындағы барлық мектептерде бірлесіп жұмысатқарсақ, балаларға барынша терең білім береміз деген сенім болуға тиіс. Тиімді білім беру желілерінің ешбір шаблоныболған емес. Олардың құрылымы өздері кіретін мектептердің саясатына және оқушыларының қажеттіліктеріне сәйкескелуге тиіс. Тиімді желінің ең басты ерекшелігі сенімділік болып табылады. Бірлесіп жұмыс істеген кезде желіге қатысушыларсенімділікке негізделген қарым-қатынас құрудағы мүмкіндіктерін ұлғайтады. Желіге қатысушылар бұл болашақ оқытуүшін, өзінің мүддесінде, сондай-ақ желінің мүддесінде инновациялық тәсілдерді құру үшін аса қажет деп есептейді.Бастапқы кезеңдердегі іс-әрекеттер неғұрлым көп топтардың қатысуын қамтамасыз ете отырып, ортақ мақсатты дамытуғаарналуға тиіс және жай ғана бастамашыл адамдардың шағын тобы болып қана қоймай, қарқын алып дами беруі керек. Табысты желілер реформа жүргізу жөніндегі көптеген жұмыс топтарын Желілік қоғамдастық - оқушылар жоғары нәтижелерге жету үшін бір мектептің шегінде, болмаса мектептер арасындаоқыту мен оқу үдерістерін жетілдіруге бағытталған көптеген іс-қимылдарды жоспарлау, жүзеге асыру және мониторингінжүргізу мақсатында бірігетін мектептер тобы немесе әріптестер. Желіде жұмыс істеу:15. мұғалімдерді білім алуға және біріктіруге арналған мүмкіндіктер;16. көптеген жағдайларда бір шешімге келмейтін проблемаларды талқылау;17. мектептен тыс басқа мектептермен жұмыс істеу мүмкіндіктері. Алдағы уақытта бұл басталған жұмысты одан әрі жетілдіруді мақсат етіп отырмыз. Бұл уақытты тиімді пайдаланаотырып, тәжірибе алмасудың тиімді құралы дер едім. Бүгінгі таңда, аз ғана уақыттың ішінде біз бұндай мектептер арасындағы желілік қоғамдастықтың аса қажет екендігінікөзіміз жетіп отыр. Әлемдік білім беру кеңістігіне шығудың бірден-бір жолы деп білеміз.

Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Мұғалімге арналған нұсқаулық, бірінші (ілгері) деңгей, екінші басылым2. www.cpm.kz

* * * * *«Тайынша қаласындағы № 5 орта мектебі» КММ

Мұғалім: Т. А.Жұмабаева

2 «А» сынып Әдебиеттік оқу

Сабақтың тақырыбы

Е. Өтетілеуов «Тоқтар - тұңғыш ғарышкер»

Сабақ мақсаты Оқушылардың ғарыш, ғарышкерлер туралы білім көлемін кеңейту. Өлең мазмұнын игере отырып, құрылымын түсінуге жағдай жасау.

Нәтиже Өлеңнің мазмұны арқылы ой тұжырымын жасай алу.

Жаттығулар «Балапандар биі» ширату жаттығуы Білім алушылар сабақты көтеріңкі көңіл-күймен бастауға жағдай жасау.

Қолданылған әдіс-тәсілдер

Диалогты оқыту: сұрақ қою, әңгімелесу; «өзіндік ойын»Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету: топтастыру, салыстыру, АКТ құралдарын қолдану;Ынтымақтастық және топтағы бірлескен жұмыс; Жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту.

Ресурстар Суреттер, маркерлер, дидактикалық таратпа материалдар.Сабақ жоспары Ұйымдастыру: Психологиялық дұрыс ахуал орнату «Балапандар биі».

Үй жұмысын тексеру: «өзіндік ойын» стратегиясын қолдану. Сөздер: Бауыржан, ертегілер, жалғыз ұл, ұлттық ойындар, белтемір, велосипед, әскер, атқа міну, қылыш сермеу, күнше дөңгелеу, ақбоз ат, манеж, капитан, ор, кедергі, 3м, Блюхер.Қызығушылықты ояту: Жұмбақ шешу: 1. Құстан аумайды,көкте зулайды. (Ұшақ)2. Аспанда бір алып құс, Ызғып ұшып барады. Қарап тұрсақ ғажайып, соңында із қалады. (Зымыран)

18

-Бұл қөлік түрлері кімдерге қажет? Ол адамдарды кім деп атаймыз ?4. Мағынаны тану. – Бүгін сабағымызда Е.Өтетілеуовтың «Тоқтар – тұңғыш ғарышкер» өлеңімен танысамыз. Қазақтың тұңғыш ғарышкері туралы кеңінен мағлұмат аламыз. Слайд Е.Өтетілеуов. Ақмола қаласында туғанҚорғалжың аудандық газетінде қызмет істеген.«Балдырған» журналында,«Жазушы» баспасында редактор,1976 жылдан бастап «Жалын» баспасында аға редактор, бөлім меңгерушісі болып істеді.- Ғарыш туралы не білеміз ?Балалардың жауаптары тыңдалады.Видеоролик: Ғарышкер неге скафандр киеді.-Байқоңыр – ғарыш алаңы. Қызылорда облысы Қармақшы ауданында орналасқан. 1961ж 12 сәуірінде адамзат тарихында Ю.А.Гагарин «Восток» ғарыш кемесімен ғарышқа аттанды.1991ж тұңғыш рет қазақ ғарышкері Т.Әубәкіров ғарышқа сапа шекті. Т.Әубәкіров туралы слайд.Ғарышкерлер тізіміне ілеккенше сынақшы-ұшқыш Тоқтар «МиГ-29» реактивті ұшақпен 50-ден астам түрлі сынақтардан өтті.Ғарышта болған мерзімі 7күн 22сағат 13мин.Е. Өтетілеуов «Тоқтар - тұңғыш ғарышкер» өлеңін тыңдау.Аудиожазылым тыңдалады.Оқушыларға іштей және мәнерлеп оқыту.Сөздік жұмыс: тұңғыш – алғашқы рет

Өлеңді талдау: - Бұл өлең қай оқиғаға байланысты жазылған ?1) Тақырыбы қандай ?2) Осы өлеңді жазғанда ақынның көңіл-күйі қандай болды?3) Мәтіннен өлеңнің қандай айырмашылығы бар ?Қорытынды: өлең жолдары ырғақты, ұйқас құрылған. Ұйқас сөздерді тауып оқыту.

Ой толғаныс. Мына ойлардың қайсысына қосыласыңдар:А) Ғарышқа ұшудың мақсаты – аспанды саяхаттап айналып келу.Ә) Ғарышқа аспанды зерттеп,оның жұмбақ ,түсініксіз жақтарын білу үшін ұшады.Б) Ғарышқа өзінің батыр, мықты екенін көрсету үшін ұшады. Дәптермен жұмыс: Зымыран суретін дәптерге салуСабақты қорытындылау үшін РАФТ стратегиясы бойынша ұсынылатын тапсырма:

Үйге тапсырмаӨлеңді мәнерлеп оқу.

* * * * *

19

Р.оль Автор Форма Тақырып

ата-ана балаларға ақыл

ғарыш, ғарышкер

ұшқыш балаларға кеңес

автор балаларға кітап

балалар балаларға ереже

балаларға

Тиленшиева Сагадат Жаксылыковна

Пәні: Қазақ тілі Сабақтың тақырыбы: Қосымша жалғанғанда кейбір сөздердің өзгеруі. 69 – 74 жаттығулар.Сабақтың міңдеті: Түбір мен қосымшаның жазылуы туралы берілген білімді кеңейтуСабақтың мақсаты: Білімділік Сөз құрамы туралы білімдерін шыңдау. Түбір мен қосымшаның дұрыс жазылуын үйрету. Қатаңдауыссызға аяқталған сөздерге –ы‚ –і қосымшаларының жалғануындағы өзгерістерді меңгерту.Дамытушылық: Оқушылардың ойлау қабілетін, сөздік қорын дамыту, сөйлеу, әңгімелеу дағдысын жетілдіреотырып, мәнерлеп сөйлеуге, әдемі жазуға, өз бетінше жұмыс орындауға дағдыландыру. Тәрбиелік: Топпен жұмыс арқылы бір-бірін тыңдай білуге, өзара ынтымастыққа, сыйластыққа тәрбиелеу. .Сабақтың типі: Оқушылардың игерген білімді пысықтау сабағы.Сабақтың түрі: Жарыс сабақ.Сабақтың әдіс-тәсілдері: СТО технологиясының тәсілдері, түсіндіру, сұрақ- жауап, көрнекілік көрсету арқылы түсіндіру,жарыс, ойын.Болжамдап отырған нәтиже: Түбір сөз бен қосымшаның жазылыуын және қосымша жалғанғанда дыбыстық өзгеріске ұшырайтын сөздер туралы түсінік алған жеке тұлға.Көрнекілік: Сөйлем, суреттер, қима қағаздар Жоспар:І. Ұйымдастыру кезеңіІІ. Үй тапсырмасымен тексеру:а) Дәптермен жұмысә) Сұрақ-жауапҚорытындылау. Топтастыру.ІІІ. Жаңа сабақа) Оқулықпен жұмысә) Дәптермен жұмысб) Тақтамен жұмысҚорытындылау. Ойлан, тап.ІV. Сабақты бекітуа) Сөздерді сәйкестендірә) Семантикалық картаҚорытындылау.V. Үйге тапсырма. 74- жаттығуVI. Оқушыларды бағалауСабақтың барысы: Ұйымдастыру кезеңі: а) Психологиялық дайындық. Ана тілім –ұраным,Ана тілім –құралымАна тілім болмаса Болмас еді жыр әнім,- деп қазақ тілі сабағымызды бастаймыз.б) Сынып оқушыларын топқа бөлу. 1-топ. Тұлпар 2-топ. СұңқарҮй тапсырмасын тексеру, бекіту: Білімді жан-жақты тексеру кезеңі.68-жаттығу. Мақалдарды жазып, мағынасын түсіндіру. Қарамен жазылған сөздерді салыстыру.1. Еңбек – адамның екінші анасы.2. Еңбегіне қарай өнбегі. Өткен сабақты пысықтау.Екі топқа сұрақ жазылған конверт беру. 1- топ сұрақтары.1. Түбір сөздер жазылу кезінде неліктен өзгереді? 2.Қандай дыбыстардың әсерінен өзгереді?2-топ сұрақтары. 1. Түбір сөздің соңғы буыны жуан болса, оған қосымша қалай жалғанады?2. Түбір сөздің соңғы буыны жіңішке болса, оған қосымша қалай жалғанады?

Оқушылардың білімді белсенді меңгеруге дайындау кезеңі.Жаңа сабақ. Оқушыларды сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.

• Сөз құрамы туралы білімдерін шыңдау. • Түбір мен қосымшаның дұрыс жазылуын үйрету.• Қатаң дауыссызға аяқталған сөздерге –ы‚ –і қосымшаларының жалғануындағы өзгерістерді меңгерту.

20

Дәптермен жұмыс. Көркем жазу сәті --------------------------------------------------------------------(Қаламсапты дұрыс ұстау мен дұрыс отыру ескертіледі)

Оқулықпен жұмыс 69–жаттығу.Жақшаның ішіндегі әріптердің тиістісін қойып, мәтінді көшіріп жаз.Өзгерген әріптің астын – бір, жалғаудың астын –екі рет сыз.Олардың өзгеру себебін түсіндір. Үлкен ағаштың түбінде әже ұршықпен жіп иіріп отырды. Қасындағы Әсем кітабын қолына алып, ертегі оқи бастады. Кенет шөптің арасынан ала күшік жүгіріп шықты. Ол біресе Әсемнің добына, біресе әжемнің ұршығына қарады. Әсем кітабын қойып, күшікпен ойнауға кірісті.70–жаттығу. Жұмбақты оқып, шешуін тап. Қарамен жазылған сөздердің түбірін тап.Кезікті бір жануар,Үстінде екі тауы бар.Мойны ұзын, көзі үлкенБұл не? Шешуі: пілМойны – мойынЕреже. Соңғы буынында ы, і дыбыстары бар кейбір сөздерге дауысты дыбыстан басталатын қосымша жалғанғанда ы, і дыбыстары түсіп қалады. Ойын. Ойлан, тап. Өздерің осыған ұқсас жұмбақ ойлап айтыңдаршы? Сергіту жаттығуларын орындау.71–жаттығу орындалады. 1. Сөздерді көшіріп жазу. 2. сөздерді салыстырып, олардың бір-бірінен өзгешелігін тапқызу. 3.Түбір сөздің жазылуын өзгерткен қосымшаны тапқызу. Халық-халқы, ерік- еркі, құлып- құлпы, орын- орны, бөрік – бөркі.72-жаттығу. Мақалды жатқа жаз. Ел көркі – мал, Өзен көркі – тал.Қарамен жазылған сөздің түбірін тап.Түбір сөздің жазылуындағы өзгеріс себебін түсіндір.73–жаттығу. Ойын. Кім тапқыр?Тізбектің басында тұратын сөзді тапЖақ – жағу – жағады – жағыпСөк – сөгу – сөгеді – сөгіпТақ – тағу – тағады – тағыпСыныппен жұмыс.

• Мақалды оқы, мағынасын түсіндір. • Қарамен жазылған сөздің түбірін тап. • Түбірдің соңғы дыбысы неліктен өзгергенін түсіндір.

Еңбегің қатты болса, Татқаның тәтті болар.

Сабақты бекіту.Бүгінгі сабақтан не білдік, не үйрендік?- Қосымша жалғанғанда кейбір сөздердің жазылуы өзгереді. - Ы. і дыбыстары дауысты дыбыстан басталатын қосымша жалғанғанда ы, і дыбыстары түсіп қалады.Тапсырма орындауА) Түбір сөз бен қосымшаны сәйкестендір.Ауыл шауыпЕрік халқыОрын жауыпХалық аулыТап еркіШап орныЖап тауыпӘ) Семантикалық картаБ) Жұбын тап.Еркі, бөрік, халық, ерік, орны, көркі, аулы, бөркі, ауыл, орын

Сабақты қорыту: Біз не білдік? Талқылау.Үйге тапсырма: Ереже жаттау . 74-жаттығу. Жұмбақтарды шешіп, қарамен жазылған сөздердің түбірін тауып келу.Оқушы білімі мен белсенділігін бағалау

* * * * *

21

Критериалды бағалаудың маңызы

Жумабаева Торгун АйтмагамбетовнаСҚО «Тайынша қаласы № 5 орта мектебі» КММ

Тәуелсіз елді өркениетті әлемге танытатын, дамыған елдер қатарында терезесін тең ететін күш — білім және білімдіұрпақ. Сондықтан мемлекет тарапынан білім саласына айрықша көңіл бөлініп, 2016/2017 оқу жылында Жаңартылған ортабілім беруді енгізу кезінде білім алушылардың оқу жетістігін критериалды бағалау жүйесі қолданылды.«Оқыту - мұғалімдердің оқушыларға жасаған сыйы емес, бұл құзіреттіліктер білім алу үшін оқушылардың өздері де оқуүдерісіне белсенді қатысуын талап етеді. Мұғалімдер, өз кезегінде, өзінің сабақ беруіне емес, оқушылардың оқу ептілігіндамытуға назар аударуы тиіс. Осы мақсатта мұғалім оқыту ортасын құру керек.» [ МАН, 70 бет]«Назарбаев Зияткерлік мектептері» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы әзірлеген ҚР орта білім мазмұнын жаңартушеңберінде критериалды бағалау жүйесін енгізу бойынша өңірлік және мектеп үйлестірушілерінің біліктілігін арттырубілім беру бағдарламасы бойынша оқыту курсын 30.09.2016ж. өтіп, сертификат БЖ №016814 иеленген соң мектептекритериалды бағалауды ұйымдастыруға өз үлесімді қостым.Солтүстік Қазақстан облысы Тайынша қаласындағы №5 орта мектебімізде 1 сыныпқа 55 оқушы қабылданды. Алғашқы кезеңде 1сыныпта және жалпы бастауыш сыныптарда сабақ беретін мұғалімдерге бірнеше коучинг-сабақтардакритериалды бағалаудың негізгі қағидаттары түсіндірілді. Критериалды бағалаудың маңызы анықталды:Мұғалімдер үшін:Сапалы нәтижеге әкелетін критерийлер құрастыруға;Өз іс-әрекетін саралап және болашаққа жоспарлай алатын мәліметтер алуға;Сабақ берудің сапасын арттыруға;Оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, оқытудың әр тұлғаға арналған ауқымын жоспарлауға;Бағалаудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;Оқу бағдарламасын қолжетімді ету үшін ұсыныстар енгізугеОқушылар үшін:Танымдық қабілеті мен ойлау деңгейін арттыратын оқытудың әртүрлі әдістерін пайдалануға;Табысқа жетелейтін бағалау критерийлерін түсінуге;Өзін және өзгелерді бағалау арқылы кері байланысқа түсуге;Сыни ойлауына, еркін ойын айтуына, өзінің білімін көрсетугеАта-аналар үшін:Баласының білім сапасының дәлелдемелерімен танысуға;Оның оқуындағы табыстылықты бақылауға;Оқуына қолдау көрсету үшін бағыт алуына мүмкіндік туғызады.Қазақстан үшін критериалды бағалау білім алушыларды оқуға ынталандыруға, дамытуға бағыттайды. Критериалды бағалаужүйесін енгізу мақсатында әуелі жоспар құрылды, мектеп басшылығымен бекітілді. Коучинг-сабақтарда критериалдыбағалаудың негізгі мақсаты бағалау критерийлерінің негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпараталу және оқу үдерісін жетілдіре түсу екендігі айтылды. Алғашқы сабақтың тақырыбы: «Критериалды бағалау жүйесініңмазмұны» болды. Топтарға бөлінген мұғалімдерге түрлі тапсырмаларды орындау негізінде критериалды бағалаудыңалғашқы түсінігі енгізілді. Келесі тақырып: «Қалыптастырушы бағалау үдерісі» - дер кезінде түзетуге мүмкіндік беретін, білім алушы мен мұғалімарасындағы кері байланыс үздіксіз жүргізілетіні түсіндірілді. Ұйымдастырылған сабақтарда мұғалімдердің туындағансұрақтары талқыланып, түсінбеген мәселелер қарастырылды. «Жиынтық бағалау», «Модерация» мәселелері жеке қарастырылды. Мұғалімдердің сабақтарына қатыстым. Оқушыпортфолиосы ұйымдастырылды, ата-аналарымен тығыз байланыс жасалды. «Жаңартылған бағдарлама аясында білімалушылардың оқу жетістіктерін жиынтық бағалау» тақырыбында ата-аналарға арналған жалпымектептік жиналысұйымдастырылды.Бөлім/ортақ тақырыптар бойынша жиынтық бағалаудың әр рәсімінің қорытындысы негізінде білім алушылар оқу жетістігідеңгейіне сәйкес максималды жинақталған балл саны түріндегі қорытынды нәтижеге қол жеткізетіні айтылды. Өз кезегіндеоқу жетістігінің деңгейі болашақ тоқсандық бағаны болжаудың көрсеткіші қызметін атқаруы да мүмкін екендігі ескерілді..Оқу жетістігі деңгейлеріне сәйкес балдың пайыздық мазмұны көрсетілді.

Критериалды бағалау технологиясы оқушы бойындағы үрейленуді басады және мұғалімді «төрешілік» қызметінен босатып,оқушы бойында өзін-өзі бағалау, өз іс-әрекетіне баға беру, жауапкершілік қабілетінің дамуына ықпал етеді.Критериалды бағалау кезінде білім алушылардың жетістіктері бір-бірімен салыстырылмай, нақтыланған критерий түрлерібойынша әркім өз мүмкіндігін бағалап, жетістікке жету жолдарын қарастыруы - шарт.Бірлесіп орындаған жұмыс нәтижелі болды: 1 сыныптар бойынша оқушы саны - 55, сапа – 94,5 %. Мектеп үйлестіруші: Т.А.Жумабаева

Әдебиет:Мұғалімге арналған нұсқаулық. Екінші (негізгі) деңгей.

* * * * *

22

Қосымша білім беру педагогініңсыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруы

Өтепқали Нәсіпқали ЗинелғабиденұлыАтырау облысы, Индер аудандық білім бөлімінің оқушылар

шығармашылық орталығының жоғары санатты, қосымша білім беру педагогі

Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауының «Қазақстан жаңа жаһандық ахуалда:өсім, реформалар,даму» тақырыбындағы стратегиялық бағдарына сәйкес және Елбасының «Қазақстан Республикасында Балалар менжастардың ғылыми-техникалық шығармашылығы жүйесін 2015 - 2018 жылдары дамыту»тапсырмасы, «Ұлтжоспары - 100 нақты қадам» жобасы аясында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2013- шіжылғы 14 маусымдағы № 228 бұйрығы Қосымша білім беру ұйымдарының желісін дамытуға арналған оқубағдарламалары негізінде бүгінгі күні жұмыс жасап жатырған, Индер аудандық білім беру бөлімінің оқушыларшығармашылық орталығы, негізінен балаларға арналған қосымша білім беру ұйымының жарғысын басшылыққа алады.

Бүгінгі таңда елімізде орын алып отырған білім беру жүйесінің жаңаруы, осы саладағы кәсіби мамандардың назарынаударып, толғандырып жүрген өзекті мәселенің бірі болып отыр. Реформаның басы-қасында болып жатқан күнделіктіөзгерістердің ізін суытпай хабардар болып отыру, алдағы жұмыстың бағытын айқындауға көмектесетіні анық.Үйірме жұмысында балаларға сапалы білім беріп қана қоймай, еңбекке баулумен қатар, өз қолымен шығармашылықпенжасай білуге көңіл бөлінеді. Жастарымыздың өнерлі болуы қоғамдық өмірімізге үлкен әсерін тигізері сөзсіз. Алдағыуақытта ұлттық салт-дәстүрге байланысты кіші-үлкен топтарға қамшы өру, табиғи мал сүйектерінен көркем кәдесыйлар,былғарыдан әр түрлі бұйымдар жасау, ағаш өнімдерін өңдеу, сәндеу, автокөлік транпортының шығу тарихымен, автокөліктранспорты техникасы саласында білім алу және шеберлік дағдыларын игеру, автокөлік, жарыс машиналары,эксперименттік автокөлік үлгілерінің көшірме модельдерін құрастырып шығару, оларды сынақтан өткiзу және жаттығумақсатында жүргізу, жарыстарға қатысу – мұның барлығы автокөлік үлгісін жасайтын үйірмеге қатысушы оқушыларайналысатын iс-шаралар болып табылады. Оқу бағдарламасында оқушылардың дербестiк, әлеуметтiк белсендiлiк, шығармашылық қабiлеттiлiк қасиеттерi дамиды,тәжірибелік дағдыларды игеруге көмектеседi, шығармашылықпен жұмыс жасауға үйренеді, жол– көлік оқиғаларының алдын – алу және жолда жүру ережелерімен, жүргiзушi мамандығымен танысуға мүмкiндiкжасайды. Кеше. Бүгін. Ертең. Ұстаздың жан-дүниесі мен табиғатында осы бір ұғымдар қаншалықты айырмашылық тудыраалады. Еш уақытта өзгермейтін бір ұғымдар бар. Ол ұстаздың өз шәкірттеріне деген ұстаздық жүректен туатынсүйіспеншілігі, олардың ісіне баға берудегі әділеттілігі, оқушысының бойындағы біліміне деген құрметі. Шынайы шәкіртбойында да еш уақытта өзгермейтін бір қасиет бар. Ол өзінің ұстазына деген адалдығы. Білім берудің технологиясыжаңғырығуы, оқытудың әдіс-тәсілдері жетілдірілуі мүмкін. Бірақ кешеге де, бүгінге де, болашаққа да тән ортақ нәрсе сол -ұстаздың осы бір ұстаздық болмыстың аясынан табыла беретіндігі. Бүгінгінің де, болашақтың да ұстазының жан-дүниесінде осы бір болмыс жата беретіндігі ақиқат. Сіз маған жақсылық туралы көп айтып едіңіз, Ұстазым. Егер есейген шәкірт өзіңе осылай десе, мұғалім мұныңұстаздық ғұмырының дәл қай жылы, қай сағатында айтылғандығын жадына ала-алмауы мүмкін. Бірақ мағына басқада -ұстаздың сыныпта тұрып айтқан жақсылыққа толы мазмұннан тұратын жалғыз ауыз сөзі шәкірт санасында сақталып,көкірегінде қалып қойғандығымен құнды. Ал ұстаз алдынан ұстаздық ғұмырында нақ осындай қаншама шәкірттерөтетіндігін ескерсек, ұстаз еңбегінің өлшеусіз ұғымға толы екендігін көруге болар еді. Ізгілік мазмұны шәкірт санасынданеге қайта-қайта жаңғырықты, мұның себебі сынып сыртындағы бейтарап жанға қарағанда шәкірт алдындағы ұстаз аузынаншыққан бір ауыз сөздің анағұрлым қуатты, анағұрлым сенімді, анағұрлым болашаққа жол сілтеуші болып естілетіндігінде.Себебі ұстаз - өз кәсібінің, өз мамандығының шебері болып қала берері сөзсіз. Сондықтан әр оқушының мінез - құлқын,көз қарасын, талғамы мен әдет дағдыларын зерделеп, әр баланың өз шамасына сай дамуын қамтамасыз ететін іс-шараларғабейімдеу арқылы сабағымызды бастаймыз. Сабақтың тақырыбы : Жеңіл автокөліктердің қаңқасын (кузовын) құрастыру. Сабақтың білімділік мақсаты: Білімді қалыптастыру (оқушыларға жеңіл автокөліктердің жалпы құрылысы жәнесызбасымен таныстырып қана қоймай, ақпарат көздерінен тың мәліметтер беру) Сабақтың дамытушылық мақсаты: Танымдық қызығушылығын дамыту (жаңашылдық, ғылым мен техниканыңжетістіктерін пайдалана білу, қабілеттілік пен белсенділік) Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Еңбек тәрбиесі (еңбекке баулу, мамандыққа бағдарлау, табиғат пен өнердегі сұлулықтытүсіне білетін, әдептілік ережелерін бойына сіңірген шығармашылық қабілеті мүмкіндігінше дамыған азамат тәрбиелеу) Сабақтың түрі: Дәстүрлі емес сұрақ-жауап, түсіндіру, ой-қозғау, өзбетінше жұмыс, әңгімелеу,топтастыру,сұрақ-жауап. Пәнаралық байланыс: Физика, сызу, сурет, технология Құрал-жабдықтар, көрнекілік материалдар: Ноутбук, оқулықтар, плакаттар, макеттер, стенд Сабақтың барысы: I. Ұйымдастыру кезеңі: 1.1. Оқушыларды тізім бойынша тексеру, киім үлгісін қадағалау 1.2 Оқушылардың шығармашылық сабаққа деген құлшынысын тексеру. II. Жаңа тақырып материалдары бойынша нұсқау, бағыт-бағдар жасау. Оқушылардың сұрақтарына жауап беру, жасап жатырған жұмыстарына көмек беру 2.1 Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау. Автокөлік транспортының шығу тарихымен, автокөлік транспорты техникасы саласында білім алу және шеберлікдағдыларын игеру, автокөлік, жарыс машиналары, эксперименттік автокөлік үлгілерінің көшірме модельдерін құрастырыпшығару, оларды сынақтан өткiзу және жаттығу мақсатында жүргізу, жарыстарға қатысу, осыған байланысты XXI

23

ғасырда ақпараттанған қоғам қажеттілігін қанағаттандыру үшін білім беру саласында төмендегідей міндеттерді шешукөзделіп отыр. Олар: компьютрлік техниканы, интернетті, компьютрлік желі, электрондық оқулықтарды оқу үрдісіне тиімдіпайдалану арқылы оқушылардың білімділігін күшейту және білім сапасын көтеру. Ақпараттық технология негіздері тұлғаның «Шебер» үйірмесінде автокөлік транспортын жан-жақты білуі, игеруікәсіби білім сапасы мен сауаттылығын кеңейтуге жәрдемдеседі, мысалы: Интернет сайты арқылы жоғары деңгейдегікөрнекіліктерді пайдалануға болады. Заман ағымына қарай сабаққа видео, аудио қондырғылары мен ноутбуктарды,компьютерді қолдану арқылы оқушының дүниетанымын кеңейтеді. Әсіресе, шығармашылық жұмыстарды қорытындылаукезінде оқушылар қосымша материалдар жинақтап, білімдерін кеңейтіп, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай,қисынды ойлау жүйесін қалыптастырып, шығармашылығын дамытады. Компьютер көмегімен оқыту оң нәтижелер береді.Мәселен, автокөлік транспорты құрлысы күтіп-жөндеу жұмыстарын ұйымдастыру тарауын түсіндіргенде, компьютерлікбағдарламада тақырыптардың теориялық материалдары, өз беттерімен жұмыс істеуге арналған жаттығулар, тақырыпбойынша орындалатын зертханалық жұмыс тапсырмалары, оқушылардың білім сапасын тексеруге арналған тест-тапсырмалары беріледі. Жас ұрпақтың жаңаша ойлануына, олардың біртұтас дүниетанымының қалыптасуына әлемдік сападеңгейіндегі білім-білік негіздерін меңгеруіне ықпал ететін жаңаша білім мазмұнын құру, жалпы білім беру жүйесіндегіөзекті мәселенің бірі. Қандай да бір автокөлік моделін дайындауға кіріспес бұрын біз оның сызбасымен, суретімен танысып, зерттейміз. Келесі жұмыс құрастыратын жеңіл автокөлік моделінің технологиялық картасын таныстыру. Автокөліктің моделінің сызбасын қағазға түсіреміз, өлшейміз, пысықтаймыз. Оқушылар алдымен қима үлгілерді ( шаблон ) қолдана отырып, қарапайым қолдан келетін (автокөліктер, ұшақтар,зымырандар суда жүретін көліктері т.б) үлгілер жасайды. Өз жұмыстарын саралап , салыстырмалы түрде бағалаудыүйренеді. Оқушы белгілі бір дәрежеде, жасалынатын нысанды ойлап табудың тиімді жолдарын үйренеді. Жұмыс барысындаоқушылардың графикалық білім алуы да қарастырылған. Оқушылар алғашқы жұмыстарын қима ( шаблон ) үлгімен істесе,одан әрі сызбалармен танысып, үлгілерді сызба бойынша жасайды. Осындай жетістіктерге қол жеткізу мақсатында үйірме жұмысы барысында әртүрлі әдістемелік тәсілдерді қолданамын: 1. Баяндау үрдісі ( әңгімелесу, түсіндіру ) 2. Көрнекіліктермен жұмыс ( кітап, журналдар, сызбалар, суреттер, жобалар) 3. Жобалау әдісі (жаңа үлгілер жобасын сызу, техникалық суреттерін салу) 4. Сарамандық жұмыс ( жобалар, сызбалар, үлгілер бойынша жұмыстану ) 5. Проблемалық ізденіс (оқушылар қабілетінің дамуына, ізденуіне, жаңа үлгілер жобасын жасауына жағдай жасау) III. Қорытынды нұсқау : 3.1 Сабақты қорытындылау. 3.2 Сабақ барысындағы кемшіліктерді талдау. 3.3 Үйге тапсырма беру. Үйге тапсырма: Сабақта өткен автокөлік механизмдері мен жүйелеріне байланысты автокөлік үлгілерін жаңадандайындау, өткен сабақ туралы оны бұдан да жоғары дәрежеде өткізу, жаңалық енгізу автокөлік шығу тарихы, қолданылуытуралы пікір жазып келу. Сабақты қорытындылау: Сабақтың жетістіктері мен кемшіліктеріне қысқаша шолу, сабақта жақсы білім дәрежесінкөрсеткен оқушыларды бағалау, ерекше деген білім дәрежесін көрсеткен оқушылардың білімге деген құштарлығынынталандыру.

* * * * *АҚПАРАТТЫҚ – КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ ПАЙДАЛАНЫП

БЕЛСЕНДІ ОҚУ ӘДІС- ТӘСІЛДЕРІН ТИІМДІ ҚОЛДАНУ

Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар ауданы Аққұм ауылы«С.Сейфуллин атындағы жалпы орта мектеп» КММ

Бастауыш сынып мұғалімі Тастанбекова Акмарал Турганбековна

«Сабақ беру –үйреншікті жай ғана шеберлік емес,ол-жаңадан жаңаны табатын өнер» Ж.Аймауытов

«Қазіргі заман жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделіжаңа білім беру өте қажет» деп Елбасы Н.Ә.Назарбаев атап өткендей, жас ұрпаққа білім беружолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіне қолдану мен оның тиімділігін арттырудың

маңызы зор. Алдыма қойған мақсатым:

• Оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру;• Ойлана білуге, шешім шығаруға жаттықтыру;• Топтық, жұптық, өзіндік іс-әрекетті игерту;• Тіл байлығын жақсарту;• Еркін ойлауына мүмкіндік беру:

Оқытудың әдіс- тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру, қазіргі заманғы технологияларды меңгеру және пайдалану- сабақтыңсапалы әрі қызықты өтуіне ықпал тигізуде. Белсенді әдіс- тәсілдерді педагогикалық қуатты құралдармен ықпалдастыраотырып пайдалану оқушы ойын толық жеткізе білуге, сауатты жазуға дағдыланып, дүниетанымын ой- өрісін кеңейтіп, жан-жақты дамытады. Мұғалімнің жетекшілігімен жүретін түрлі тапсырмалар төмендегідей болса, оқушылар сабаққа бар қызығушылықпенқатысып, білім көзін өздігінше ізденуіне көп септігін тигізеді. Проблема шешу мақсатында жеке және топта жұмыс істеу,

24

бірлесіп жұмыс атқару және оқушылар мәселені жеке өздері зерделейді. Өзі мәселені шешуге талпынып, көзқарастарынбілдіріп, сөздік қоры байып, тілі жетіліп, өзін еркін сезініп, көргенін, байқағанын, бақылағанын зерттеп, шығармашылыққабілеті, ой-өрісі, логикалық ойлау қабілеттері оянады. Жаңа технологияны пайдану сабағында оқушылар белсенді әрекет етеді. Ұйымдастыру кезеңінің өзі оқушылардың ойлану,ой қозғау, белсенділік, ұжымшылдық, топ басшылық қасиеттерін шыңдауға әрекет етуге мүмкіндік туғызады. Бұл өзкезегінде оқушылардың белсенді қызметпен айналысу арқылы мұғалім берген ақпараттың мәнін ұғынып, алған білімдерінесте сақтап, оны күнделікті өмірде қолдана алуын қамтамасыз етеді. «Таспалы жұп», «Суреттер сөйлейді», «Досыма тілек», «4 сурет, 1 сөз» әдістері оқушыны жай қатысуға емес,ұйымдастыру кезеңінен –ақ сабаққа белсенді түрде атсалысуға, ойлауға, шешім қабылдауға, белсенділігін арттыруғамүмкіндік береді. Сабақ барысында инфографикалық сызбаны өз беттерінше әзірлеу, жоспарлау, пайдалану әр оқушыныңөзіне тән идеясын ортаға салып, әрекет ету тәсілдерімен алмасу үздіксіз жүреді. Сонымен қатар, мұнда өзара қолдау жәнебір-біріне деген жанашырлық қалыптасады. Үй тапсырмасын пысықтауда «Қарлы кесек», «Ыстық орындық», «Ыстық бәліш», «Суретер сөйлейді» әдістерінпайдалану, оқушылар ойын арқылы өз дәлелдерін нанымды жеткізе білуге мүмкіндік берді. Бастауыш сыныптарда қазақ тілін оқытуды қызықты да әсерлі өткізуге ықпалын тигізетін жаңа әдістің бірі- интерактивтіктақтаны, проекторды қолдану, оқытудың кезеңінде сабақты түрендіруге көмегін тигізеді. Сабақ барысында MOVIE MAKERбағдарламасын пайдаланып роликтер, ISPRING QUIZ MAKER бағдарламасы арқылы тест тапсырмаларын дайындау,слайдтық презентациялар, флипчарттар дайындау, IMEKTEP.KZ, BILIMLAND.KZ сайттарындағы тақырыпқа сайресурстарды пайдалану өз нәтижесін берді. Бұл бейнежазбалар көре отырып тыңдауды қалыптастырады, оқушылар бір-бірімен біліммен және түсінігімен бөліседі, бірлесіп белсенді жұмыс жасайды, дұрыс сөйлей біледі, өз ойын ашық айтады.Ең алдымен оқушының тыңдау, айту, жазу, көру дағдыларын төсілдіруге зор үлесін қосады. Бұл әрекеттер сабақ үлгерімітөмен оқушыны белсендірді, пәнге қызығушылығын арттырды, есте сақтауды жақсартты. «Сәйкесендіру», «Семантикалық карта», «Иә/жоқ» тапсырмалары оңайдан қиынға қарай жетелеу болып саналды.Бейнежазба көрсету арқылы оқушы: оқып-10 %, аудио-визуалды қабылдауда -20 %, көрсетілім-30% меңгеруге мүмкіндікалса, келесі кезеңдерде талқылау, жасату жаңа тақырыпты 90 % игеруге, білуге зор мүмкіндік болады. Бұл арада «Мағанайтшы - мен ұмытып қаламын; маған көрсетші-менің есімде қалады; өзіме істетші-мен сонда түсінемін» деген Қытайхалқының нақыл сөзі ойға оралады. Өзіме істетші – мен сонда түсінемін деген қағиданы ұстанып, сабақ үстінде «Сөйлемді толықтыр», «Артық зат», «Дұрыс-Бұрыс» онлайн ойындарын ойнатуым, не болмаса шашылған сұрақтардан дұрыс жауаптарды таңдау, құру, өз жауабындәлелдеу, зерделеуді қолдануым сәтті болды. Сергіту сәті кезеңінде де сабақты қорыту мақсатында «Айналма бекет», «Өрмекшінің торы», «Суретті сөзжұмбақ»ойынын ойнатуда, бала қимылдап, бой жазып әрі ойын барысында өз ойын қорытып, жинақтап, іс- әрекет жасауғамүмкіндік беремін. Сабақ бойына мұғалім тек ұйымдастырушы, бағыттаушы, сараптаушы ретінде көрініп, баржауапкершілікті оқушылардың өз тізгіндеріне беріп, үлкен жауапкершілікпен белсенді білім алушылар екендігін сезінтеді.Сабақтың барлық кезеңдерінде оқушы АКТ-ны өз жауабын лезде тексеру, бекіту үшін пайдаланады. Сабақты критериалды бағалау арқылы жүргізу мұғалімнен көп ізденуді талап еткенмен, оқушыға өз іс – әрекетін шынайыбағалауға, білімінің қай деңгейде екенін анықтау болып табылып отыр. Әрбір сабақта қалыптастырушы бағалауды «Басбармақ», «Бағдаршам», «Көңіл күй бейнесі» арқылы жүргізіп оқушының іштей де, сырттай да қолдау тауып, қолпаштанып,өз күшіне, біліміне сенімді болуына көзін жеткіздім.Әрбір сабақты нәтижелі іске бағыттап жоспарлау нәтижесінде:

• Топтық жұмыс арқылы оқушылардың белсенділігі артты;• «Үнсіз оқушылар» ашылды• Дәлелді пікір айтуға үйренді;• Есте сақтау жақсарды;• Тіл мәдениеті қалыптасты;• Сенімділігі, іскерлігі артты;• Жинақылық, жылдамдық қабілеттері дамыды;

Қорыта келе, әр оқушы өз пікірін анық жеткізе алатындай тілдік дағдыға ие болса, ізденушілік қабілеті артса, сыни ойлаубелсенділігі жоғарыласа, мұғалім қауымының еңбегі жанғаны, қоғам алдындағы жауапкершіліктің үдесінен шыққаны депбілемін.

Пайдаланған әдебиеттер

1. Мұғалімге арнаған нұсқаулық /үшінші деңгей, үшінші басылым/2. «Бастауыш сыныпта оқыту әдістемесі» журналы № 2 (29) 2016 ж3. Интерактивті оқыту әдісін қолданып сабақты жоспарлау және басқару Алматы, 2014 ж 4. «Бастауыш сыныпта оқыту әдістемесі» журналы № 1 (4) 2017 ж

* * * * *БҚО Қаратөбе ауданы Жусандой ауылы Жамбыл жалпы орта білім беретін

мектеп-балабақшасының бастауыш сынып мұғалімі Касимов Казбек Рыскалиевич

Күні: 16.ХІ. 2016 жылСынып: 1

Қатысқандар саны: 13Қатыспағандар саны: 0

Сабақтың тақырыбы Менің сыныптас достарым. Ы дыбысы мен әрпі.

25

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сілтеме)

1.7 Тыңдалған материал бойынша өз пікірін айту 1.8 Берілген тақырыпқа әңгіме құрап айту1.9 Сөздерді, дыбыстарды орфоэпиялық нормаларға сәйкес дұрыс айту

Сабақтың мақсаттары Барлығы:Жаңа білімді меңгереді.Көбі:Тақырыпты түсініп, тыңдап, жетекші сұрақтар арқылы талқылайды.Кейбірі: Алған білімді өмірде қолдана алады.

Жетістік критерийлері Айтылған сөздер мен сөйлемдердің көпшілігін дұрыс қайталай алады. Нақты сөйлеу арқылы, мәселені түсінгенін көрсете алады.

Құндылықтарды дарыту Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Пәнаралық байланыс Әдебиеттік оқу,математика,музыка сабағы

АКТ қолдану дағдылары Аудиожазба , таныстырылым.

Тілдік құзыреттілік Ы дыбысы мен әрпі.

Сабақ барысы

Сабақтың жоспарланған кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет

Сабақтың басыЫнтымақтастық атмосферасын қалыптастыру5 минут

Үш тілде амандасу. (қазақша,орысша,ағылшынша.)Ертеңгілік шеңберіҚол алысып, қәне, біз,Достасайық бәріміз.Айтарым бар сендерге,Тез тұрыңдар шеңберге.Қандай жақсы бір тұру,Достарменен бір жүру!Қандай жақсы дос болу!– Балалар, бір-біріміздің қолымыздан ұстап, алақан арқылы жүректің жылуын сезініп үйренген қандай тамаша, қандай қуаныш! Сыныпты ыдыстар суреті бойынша топқа бөлу. Топ ережесімен таныстыру.Тренинг: Социограмма «Менің сыныптас достарым»«Кім білгіш?» ойыны арқылы өткен дыбыстарды іс-әрекет арқылы бекіту. Оқылым: Дала аула Дана Дулат Далада аулада Данада Дулатта

Сабақтың ортасы8 минут

-Балалар, біз қандай топтарға бөлініп отырдық. Тарелке,қасық,шайнек, кесе. Бұларды бір сөзбен қалай атаймыз?.-Ыдыстар -Посуды - Tablewares (Cuptoards)№1 Ы әрпіне келген қонақтардың аттарын тап. Ол сөздерге дыбыстық талдау жаса.№2 Суреттерге қарап, өз топтарыңмен сұраққа жауап беріңдер.18. Оқушылар қандай сабақтарда болды?19. Олар әр сабақта немен айналысты?20. Сауат ашу сабағында қай әріппен таныстың?Жазылым: (видео көрсетіледі.) Дәптермен жұмысЫыыыыыыыыыыыыыыыыыыыыыыыыЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫЫ

Сергіту сәті1 минут

Қатты нөсер басылды (жаймен тырсылдатады)Күн жарқырай ашылды (қолдарымен күн жасайды)Көктен төмен әдемi кемпiрқосақ шашылды (жарты доға жасайды)

Қызықты тапсырма8 минут

Аяқталуы

16 минут

«Адасқан буындардан сөз құрау»Ыр, дыс, ыс, ны, шы, ық, су, ы, сық, тор, сын, су.Мұғалім сабаққа қатысты сұрақтар мен тапсырмалар береді.-Бүгін біз қандай дыбыс және әріппен таныстық?-Сабақ ұнады ма?-Ы қандай дыбыс?- Ы дыбысы сөздің қай жерінде кездеседі? Берілген тапсырманы жеке отырып жұмыс жасайды, жұптасып талқылайды. Ойларын сыныппен бөліседі.

Сабақтың соңы Суретті тренинг: Мысық. Сиыр.Жылқы. Осы жануарлардың дыбыстары арқылы

26

2 минут «Әрқашан күн сөнбесін»әнін айту.РефлексияОқушылар «Еркін микрофон» әдісі бойынша сабаққа кері байланысты ауызша айтты.Кері байланыста оқушылар өз топтарының жұмысымен бірге басқа топтың дажұмыстарын бағалады және ұсыныстарын берді. Бұл сабақта оқушылар шығармашылықпен жұмыста топтық жұмыстың пайдасын түсінді деп ойлаймын.

Дифференциация – оқушыларға көбірек қолдау көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай тапсырмалар қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін тексеру. Топ жұмыстарын бір-біріне «Үш шапалақ», «От шашу», «Бағдаршам» бағалау әдістерін қолдандым.

Қолдау көрсету.Қабілеті жоғары оқушыларайтылған сөздер мен сөйлемдердің көпшілігін дұрыс қайталай алады.

Оқушылар өздері жасаған бет-бейнелеріне қарап бір-біріне көңіл- күйлерін айтады. (қуанышты, көңілді, көңілсіз, ашулы)Түсінбедім Сұрағым бар Түсіндім

Рефлексия

Сауат ашу пәнінен өткізген «Ы ы дыбысы мен әрпі» сабағын сыныпқа атмосфералық қарым-қатынас орнату мақсатында шеңберге тұрғызып, слайдта көрсетіліп тұрған,өлең жолдарын хормен айтқызу арқылы бастадым. Өткен тарауды бекіту мақсатында «Менің сыныптас достарым» атты социограммалық тренинг ұйымдастырдым.

«Кім білгіш?» оқылым дағдысын қолдандым. Оқушыларды «Тарелка», «қасық», «шайнек», «кесе» деп төрт топқа бөлдім.Бұларды бір сөзбен «Ыдыстар» деп атаймыз. «Ыдыстар» сөзін үш тілде хормен айтқыздым. -Ыдыстар -Посуды -Tablewares (Cuptoards) Оқулық бойынша Ы дыбысына келген қонақтарды табу,олардың аттарын атап,дыбыстық талдауауызша жасап отырдым.Топтық жұмыс арқылы мына сұрақтарға жауап алынды. - Оқушылар қандай сабақтарда болды?-Олар әр сабақта немен айналысты?-Сауат ашу сабағында қай әріппен таныстың?Жазылым дағдысы бойынша видео көрсетіледі. Дәптермен жұмыс жүргізілді.Қызықты тапсырмалар «Адасқан буындардан сөз құрау» ойыны ойналды. Суретті тренинг: Мысық. Сиыр.Жылқы.Тауық. Осы жануарлардың дыбыстары арқылы «Әрқашан күн сөнбесін»әні айтылды. Рефлексия. Оқушылар «Еркін микрофон» әдісі бойынша сабаққа кері байланысты ауызша айтты. Кері байланыста оқушылар өзтоптарының жұмысымен бірге басқа топтың да жұмыстарын бағалады және ұсыныстарын берді. Бұл сабақта оқушылар шығармашылықпен жұмыста топтық жұмыстың пайдасын түсінді деп ойлаймын. Стикелер арқылы ұнаған смайликтерге бүгінгі сабақтан алған әсерлері мен бөлісті. Түсіндім-12 оқушы стикер жапсырды.Түсінбедім-0,сұрағым бар-0

* * * * *

27

Балабай Сәлима. № 204 орта мектеп

Сабақ Мектеп: № 204 орта мектеп

Ұзақ мерзімді жоспардың тарауы: Кинетикалық және потенциалдық энергия Мектеп: №204 мектеп Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Балабай Сәлима Қатысқандар: Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы: Кинетикалық және потенциалдық энергия

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасына сәйкес)

7.2.3.2. Механикалық энергияның екі түрін ажырату;

Сабақтың мақсаттары Барлық оқушылар істей алады:Энергияның анықтамасын біледі;Энергияның өлшем бірліктерін атайды;Потенциалдық және кинетикалық энергиялардың формулаларын жазады. Потенциалдық және кинетикалық энергияларға мысалдар келтіредіОқушылардың көпшілігі істей алады: Потенциалдық және кинетикалық энергияға байланысты құбылыстарды түсіндіредіКейбір оқушылар істей алады: Потенциалдық және кинетикалық энергияға байланысты қорытынды жасайды

Бағалау критерийлері Энергияның түрлерін біледі Потенциалдық және кинетикалық энергиялардың формулаларын жазады

Пәнаралық байланыс Математика, география, жаратылыстану

Ойлау дағдысы Білу,түсіну,қолдану

Құндылықтар Шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау,қарым-қатынас жасау қабілеті, жауапкершілік

Тілдік мақсат Оқушылар:Не істей алады?Энергияның анықтамасын біледі.Дененің потенциалдық және кинетикалық энергияның формулаларын біледі.Қосымша бірліктерді негізгі бірліктерге айналдыра алады.Негізгі сөздер мен тіркестер(пәнге арналған сөздік және терминология)Энергия, потенциалдық энергия, кинетикалық энергия, өлшем бірлігі –джоуль.Сыныптағы диалог: Талқылауға арналған сұрақтар: Неліктен дененің потенциалдық энергиясы биіктік пен массасаға тәуелді болады?Неліктен дененің кинетикалық энергиясы масса мен жылдамдыққа тәуелді болады?Біздер .................. білемізСығылған серіппе жұмыс істеуге қабілеттіҚозғалған денелер жұмыс істеуге қабілеттіДенелердің істеген жұмысы дененің массасына тәуелдіДененің істеген жұмысы жылдамдыққа тәуелді

Алдыңғы оқу Күш және жұмыс туралы түсініктері бар.

Жоспар

Жоспарланған уақыт Сабақтың жоспарланған жаттығу түрлері

28

Сабақтың басы 8. Жағымды ахуал туғызу (1 минут) «Амандасу жаттығуы»Бір-бірімізбен жақсы қарым-қатынас жасау үшін амандасып алайық.1) Иықпен /оң, сол/2) Қолмен /оң, сол/3) Тіземен /оң, сол/4) Шынтақпен /оң, сол/5) Құшақтасамыз2.Топқа біріктіру (2 минут) Суреттер қиындылары арқылы топқа бөліну

І топ – «Энергия»ІІ топ –«Кинетикалық энергия»ІІІ топ – «Потенциалдық энергия»

Сабақтың ортасы 10 минут

2 мин

2 минут

10 минут

Топтық жұмыс: Оқулықтағы мәтінмен жұмыс. (топ болып оқып, талдау жасайды, талқылайды)І топ – Энергия. «Ромбтық жіктелім» әдісі арқылы энергия ұғымын түсіндіреді. ІІ топ–Кинетикалық энергия. «Тірек сызба арқылы кинетикалық энергия ұғымын түсіндіредіІІІ топ - Потенциалдық энергия «Балық қаңқасы» арқылы потенциалдық энергия ұғымын түсіндіреді «2 жұлдыз - 1ұсыныс» арқылы бағалау

Кері байланыс: 1) Топта жұмыс істеу ұнады ма? 2) Өзге топтың бақылау жауаптарына келісесіздер ме? Неліктен?

Жеке жұмыс1-тапсырма.Венн диаграммасын толтыру Еn ортақ қасиет Еk

Слайд арқылы жауаптары тексеріледі

2-тапсырма. Кесте толтыру Энергия түрі Анықтамасы Өлшем бірлігі Формула

Дайын үлгі жауап арқылы тексеріледі.

3-тапсырма. Суретті тапсырмаларПотенциалдық және кинетикалық энергияға байланысты құбылыстар

Энергия түрі

29

5 минут

5 минут

Бағалау критерийлері ДескрипторЭнергияның түрлерін біледіПотенциалдық және кинетикалық энергиялардың формулаларын жазады

Энергиның белгіленуін және өлшем бірлігін білдіПотенциалдық және кинетикалық энергиялардың формулаларын жаздыСуреттер бойынша энергия түрлерін анықтайды

Соңы 3+2 минут

Рефлексия: Шолиер табақшалары (білу, түсіну, қолдану)

Үйге тапсырма беру: Потенциалдық және кинетикалық энергияға байланысты тәжірибелер жасау.

Қосымша ақпарат

1.Топтық, жұптық жұмыстарарқылы оқушыларға өзара қолдау, көмек көрсету жүзеге асырылады.2.Барлық оқушыларға формулаларды жазу, кесте толтыру тапсырмалары беріледі.

1.Топтық жұмыс арқылы оқушылардың бірлескен әрекетін бақылау. 2. Кері байланыс. «Екі жұлдыз, бір ұсыныс» 3. Кері байланыс (ауызша) 4. Венн диаграммасы берілді 5. Кесте толтыру 6. Дайын үлгі жауап 7. Әр оқушының ОМ жеткендігін аныұтау үшін бағалау критерийлері мен дескрипторлар қолдану 8. Шолиер табақшалары (жазбаша)

Құралдармен жұмыс жасағанда қауіпсіздік ережесін сақтау

Сабақ бойынша рефлексияСабақ мақсаттары/ оқу мақсаттары дұрыс дұрыс қойылған ба? Оқушылардың барлығы ОМқол жеткізді ме?Жеткізбесе, неліктен?Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме? Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Топтық, жұптық жұмыстар арқылы оқушыларға өзара қолдау, көмек көрсету жүзеге асырылады. Оқушыларға кесте толтыру, Венн диаграммасы, Шолиер табақшасы берілді. Оқу мақсаттары дұрыс қойылған, қолжетімді, нақты, өлшемді, белгілі бір уақыт аралығында қол жеткізу мүмкіндігі қамтылған тапсырмалар легі жүйеленген. Саралау дұрыс жүргізілді. Түзетулерді оқушылар әрекетіне орындалуына қарай отырып, жеке жұмыстарда оқушылардың белсенді қатысуына катализатор болу.Сабақ кезеңдері толығымен сақталды. Себебі қарастырылған тапсырмалар уақытпен сәйкестеліп алынған, мақсатқа бағынышты, критерийлер нақты. Ол да мақсатқа сәйкесті. Сондықтан да сабақ уақытының кезеңдері нақты сақталды.

Қорытынды бағамдауҚандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?1: Топтық жұмыс 2: Кері байланыс жасауҚандай екі нәрсе сабақты жақсарта алады (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?1. Топтық талқылау табысты болды2: Жеке жұмыстағы есептер шығару.( себебі, оқушылардың бүгінгі сабақтың негізгі мақсаты есептер шығару екінші мақсаты, сол мақсатқа қаншалықты қол жеткізгенімді көре білдім)Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар жұмыстары, пікірлері менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетінін білдім?

* * * * *

30

Қайырбаев Ержан ҚарымсақұлыАтырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы ауылы

МКҚК «Жасұлан» бөбекжай балалар бақшасы. Жоғары санатты дене тәрбиесінің нұсқаушысы.

Тақырыбы : Алға 3-4 қадам жүрген соң ілулі тұрған шарға секіріп қол жеткізу.Білім беру саласы: Денсаулық_Кіріктірілген білім салалар: «Таным» Ұйымдастырылған оқу іс – әрекеті: Дене шынықтыруТобы: ЕресекМақсаты: Белгі бойынша оң, сол бүйірімен заттарды аттап жүруді , жоғары ілулі тұрған шарға секіріп қол жеткізудіүйрету. Білімділігі:Балаларды спорт туралы білімдерін кеңейту, қызығушылықтарын және бір –бірімен қарым -қатынастарын артыру.Дамытушылығы: Ептілікке, шапшаңдыққа, көз мергендікке баулу.Тәрбиелігі: Төзімділікке, өзара достыққа, сыйластыққа тәрбиелеу.1. Әдіс- тәсілдері: түсіндіру, тәжірибе, слайд арқылы көрсету,2. Құрал - жабдықтар: ысқырық, таяқша, шар түрлі –түсті.

Іс- әрекет кезеңдері Нұсқаушының іс - әрекеті Баланың іс әрекетіБалаларды тапсырманы орындауға қызықтыру (талпындыру)

Сәлемдесу:Қозғалмалы бой жазу жаттығулары- Қолды жоғары ұстап аяқ ұшымен жүру- Екі қол белде өкшемен жүру- Екі қол белде аяқтың ішкі және сыртқы қырымен жүру- Бір қалыпты жеңіл жүгіру- Тіркеме адыммен оң және сол бүйірмен жүгіру- Арқаны алға қарата оң иықпен қарап жүгіру- Алға қарай созылған қол алақанына екі тізені тигізе жүгіру- Қол алақанына аяқтың ішкі, сыртқы қырын тигізе жүгіру- Өкшені артқа көтеріп, екі алақанға тигізе жүгіру- Екі қол тізеде, толық отырып жүру- Отырып секіре жүру- Дем алу, дем шығару.

Балалар амандасады.

Нұсқаушының көрсеткенін қайталайды.

Жалпы дене жаттығуларын жасайды.

Балаларды ізденушілікке ұйымдастыру

Тыңдаңыздар, Ұлдар!Тыңдаңыздар, қыздар.Қолдарыңды созыңдар.Алақанды ашыңдар.Қайсымыз бес алудан қашпаймыз?ендеше бүгінгі сабақты бастаймыз. Балалар өте жақсы .Кел балалар ойнайықОйнайықта , ойлайықҚандай жұмбақ болса да,шешпей оны қоймайықҮрлесең жеп-жеңіл,Елпілдеп жетеді.Ұшырсаң,Көк теңбіл,Бұлтқа да жетеді. Шешуі не балалар? Дұрыс таптыңдар балалар, бүгінгі сабағымыздың тақырыбы осы шарға байланысты.Алға 3-4 қадам жүрген соң ілулі тұрған шарға секіріп қол жеткізу . Нұсқаушы балаларға ілулі тұрған шарды екі үш қадам аттап жүгірудің әдіс- тәсілдерін көрсетеді.Сұрақ - жауап: - Балалар ілулі шар бізде нешеу?- Шарлардың түстері қандай? Түстері көп екен балалар.- Шардың пішіні қандай?- Шарды не істейміз?

Балалар қолдарын алға созады. Алақанды ашады.Балалар бес саусақтарын көрсетеді.

шар.

Балалар қайталайды

Балалар жауап береді: СегізҚызыл, сары , жасыл, көк, ақ,қара,

31

- шар қандай ? ауырма желіме?Өте жақсы балаларБір қатар сапқа тұрып бір-екі санау. топқа бөлінейік.

Бүгінгі сабағымызға байланысты тәжербие жасап жіберейік.Балалар бір ыдысқа қайнаған ысқылтым суқұямыз, соған мына шарларды саламыз. суғасалған шармен , жәй шардыңайырмашылығы неде? шардың қалайүрілетінін қарайық.

Шеңбер , дөңгелек, сопақша.Ауызбен үреміз, арнайы шар үретін насоспен үреміз. Жеп-жеңіл.БірЕкібірінші екінші деп санап екі топқа бөлінеді.

Балалар нұсқаушының жасағанын бәрі бірдей қайталайды.

Ыдысқа суды құяды.Шарды салады.

Рефлексия (орындаған тапсырмалар негізінде қорытындышығарып, кемшіліктерді жою)

Қимылды ойын: Балаларға шарды жергеқағып алдыру, екпетінен жатып тізесін өзінеқарай тарту, қолына шарды ұстап, шынтақпентербетілу. Шарды ұстап тұрып бір аяғынкөтеріпастын шарды өткізу. - Ал енді балаларқолымыздағы үрілген шарларды жарыпішіндегі тапсырманы орындайық. - Шардың ішінен қандай сурет шықты? -Ол қандай спорттық құрал?Өз суретеріміз бойынша айтып өтейік.

Бағалау:

шарды жерге соғып қайтадан алады.Тізерлеп жатып.шынтақпен тербеледі.

бір аяғын көтеріпастын шарды өткізу.

Балалар шарларын жарып.Шардың ішінен шыққан суреттерге сипаттама береді.Спорттық құралдардың.Дене жаттығуларына арналған

Күтілетін нәтиже :Білукерек:Ілулі тұрған шарға секіріп қол жеткізуді.Қандай қимыл қозғалыстарды игерді: секіру жалпы дене жаттығуларын. Жүру, жүгіру. Меңгеру керек: Шардың қандай жеңіл екенін.

* * * * *

Жексенгалиева Нургул АшықбайқызыАтырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы ауылы

МКҚК «Жасұлан» бөбекжай балалар бақшасының І санатты тәрбиеші

Тақырыбы : «Дәрігер » мазмұнды ойынМақсаты : Балалардың сөздік қорын , тіл байлығын дамыту. Бір-біріне жағымды қарым-қатынасы эмоциялық сезімдерді арттыру Білімділігі : Ақ халатты абзал жандардың еңбегін көре отырып Дәрігер мамандығына қызығушылығын арттыруДамытушылығы : Дәрігер кейіпкерлерінің бейнесін еркін түрде көркем шеберлікпен сомдай білуге байланыстыра сөйлеуге бір-біріне мейірімділікпен тіл табыса біліуін дамыту.Тәрбиелігі :Ақ халатты абзал жандардың игілікті еңбегіне деген балалардың сүйіспеншілігін арттыру . Дәрігердің сезімталдығы , кішіпейілділігі қамқорлығы сияты қасиеттерін түсіне білуге тәрбиелеу.Әдіс-тәсілдері Қызықты сәт

Қызыл телпектің мақта қыздың келуі . Сұрақ- жауап тақпақтар .Қос тілділікДәрігер-врач, аптека- дәріхана , көз дәрігері - окулист , жедел жәрдем – скорый помощь Көрнекіліктер мен құралдар 103 жедел жәрдем көлігі дәрігердің ойыншық құралдары.Тәрбиеші : Балалардың жылдың қай мезгіліБалалар : Қыз мезгіліТәрбиеші : Қыс мезгілінің қандай ерекшеліктерін білесіңдер ?Балалар : Қыс мезгілінде күн салқындайды , аяз болады , боран соғады, қырау басады, қар жауады Тәрбиеші : Жақсы балалар рахмет кім қыс туралы тақпақ айтады ?Рахмет балалар енді қандай ойын ойнағыларың келіп тұр ?Балалар : Дәрігер ойыныТәрбиеші : Біз дәрігерге не үшін барамыз ?Балалар : Дәрігерге ауырғанда барамызТәрбиеші : Дәріні қайдан сатып аламыз ?Балалар : Дәріханадан Тәрбиеші : Рахмет балалар жақсы біледі екенсіңдер. Енді дәрігерлертуралы тақпақты білесіңдерме?Ерасыл : Ақ халатты киемінАппақ болып жүремін

32

Аппақ болып жүргіндіӨзім өте сүйемінБекнұр Ақ халатты үстіндеАппақ оның ісіде Ауырғанда емдейді Түндеде ол келедіІңкәрІш ауырса, тіс ауырса Маған дәрі бередіБарлық бала, барлық ана Оны жақсы көредіБалалар емхананың ішіндегі болатын кейіпкерлер таңдап алады.Қызыл телпек - жүгіріп келіп, балалардан көмек сұрайды, менің әжем ауырып қалды, не істесем болады.

Балалар : жедел жәрдемге хабарласыңыз 1 саны 0 санын, 3 санын теріңіз 103 –ке хабарласыңыз - Сәлематсыз ба - жедел жәрдем ба екен ?Азамат Фельдешер Сәлематсыз бе – жедел жәрдем тыңдап жүр 1. Мен қызыл телпекпін әжем науқастанып қалып еді 2. Қай аймақтан хабарласып тұрсыз ?3. Жасұлан балалар бақшасы Миялы селосы Сатпаев көшес і№18 үй4. Әжеңіздің аты-жөні кім ?5. Ақмарал Оқапқызы 6. Жасы нешеде ?7. Жасы 54 -те8. Жедел жәрдем қызметі көмекке шықты - Азамат Фельдешер- Сәлематсыз ба қай жеріңіз ауырып қалды ? Қан қысымыңызды тексеріп жіберейін. Қан қысымыңыз көтеріліп кетіпті, Сізге дәрі –дәрмек жазып берейін, тағы қай жеріңіз ауырады ? - Жарайды мына дәріні ішіп жіберіңіз, жатып демалыңыз көп жүрмеңіз -Ал мына қағазбен дәріханадан дәрі алып әжеңізге уақтылы ішкізіп тұрыңыз , тез жазылып кетіңіз , сау болыңыз . -Қызыл телпек ӘдеміСәлеметсіз бе Әжем науқастанып қалып еді сізде мынадай дәрі – дәрмек барма?9. Дәріханашы Айткүл 10.11. Сәлематсыз ба 12. Бар қазір тауып берейін кішкене күте тұрыңыз (Дәріні береді)13. Мына дәріні тамақтың алдында күніне 3 рет ішсін14. Қызыл телпек бағасы қанша тұрады. 15. 5 тенге тұрады16. Міне алып қойыңыз. Рахмет алып қойыңыз, келіп тұрыңыз Сау болыңыз 17. Қызыл телпек жолдан Мақта қызды кезіктіреді

Мақта қыз Аянат.О.18. Сәлематсыз ба Мақтақыз Қайдан келе жатырсыз 19. Әжем ауырып қалып дәріхандан дәрі алып келе жатырмын20. Өзің қайда бара жатырсың 21. Тісім ауырып тұр , емхананы көрсетіп жібересің бе ?22. Дәріханның оң жағында дәріхана бар23. Тіркелу бөлмесі Мирас 24. Сәлематсыз ба қош келдіңіз отырыңыз 25. Аты –жөніңіз 26. Сәлематсызба тіс дәрігеріне рұқсат қағазын бересіз ба ?27. Жасың нешеде 4 –те рахмет 28. Аянат 29. Фамилияңыз кім Оңаш 30. Тіс дәрігері Қарақат Сәлематсыз ба кіруге рұқсат па ?31. Сәлематсыз ба кіріңіз, отырыңыз ?32. Аузыңызды аша қойыңыз Тексерейін емге келмейді екен жұлатын тіс екен,33. тәтті көп жемеңіз, аузыңызды аша қойыңыз жоғарғы 1 тісіңізді жұлайын.34. Ааааа 35. Шыдаңыз төменгі 2 тісіңізді емдейтін екен, екі сағатқа дейін тамақ ішпеңіз, мұздай су ішпеңіз жылына екі рет дәрігерге көрініп тұрыңыз 36. Сау болыңыз , келіп тұрыңыз Рахмет Бауырсақ ертегісіндегі Атай СұлтанТіркелу бөлмесі Мирас Сәлематсыз ба ? атай қош келдіңіз отырыңыз Атай көз дәрігеріне рұқсаит қағаз беріңізші

33

Қайда тұрасыз орманда тұрамын. Жасыңыз нешеде 55 те 3 бөлмеге көз дәрігеріне барыңыз 37. Көз дәрігері Айдидар 38. Сәлематсыз ба атай отырыңыз келіңіз қандай шаруамен келдіңіз39. Көзім ауырып 40. Оң жақ көзіңізді жұмыңыз мынау қандай сан 1,2,341. Ие енді сол көзіңізге қойыңыз42. Мынау қандай сан 43. Бұлдырап көрінбей тұр, көзіңізге дәрі жазып берейін күніге бір рет кешкісін көзіңізге тамызыңыз желге көп шықпаңыз , теледидарға жақын отырмаңыз,комьпютерге көп отырмаңыз көзіңізді күтіп жүріңіз сау болыңыз келіп тұрыңыз 44. Тәрбиеші балалар бәріміз ортаға жиналайық ауырмау үшін дәрігерге бармау үшін, жаттығу жасайық .45. Балаларды мадақтау мақал – мәтел айтқызу , тиым сөз айттыру, ауырып ем іздегенше ауырмайтын жол ізде Сау болыңыздар.

* * * * *

Базарбаева Зоя НарынбайқызыАтырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы ауылы

МКҚК «Жасұлан» бөбекжай балалар бақшасы І санатты тәрбиеші

Жұлдызды сәт(интелектуалды ойын)Мақсаты: Балалардың білім деңгейлерін анықтап, білім – білік дағдыларын байқау, ақыл – ой өрісін жан – жақты дамыту. Елін, жерін қастерлеп қорғауға, білімді, тапқыр болуға тәрбиелеу. Армысыздар құрметті әріптестер! Болашақтың бастауы Балғын шақты балалар Бүгін сіздердің алдарыңызда Мектепалды даярлық топтар арасындағы

«Жұлдыз сәт»интелектуалды білім сайысына қош келдіңіздер Ал,келіңдер,келіңдер, Біріңе, бірің еріңдер. Білімдеріңді тексеріп, Ойынға қатысып көріңдер. Ойынға қатысушыларды ортаға шақырамыз. Әрбір ойыншы өзін таныстырады. Бәрі бірге біздің ұранымыз. Білекті бірді жығады, Білімді мыңды жығады.Ойынға қатысушыларымыздың білімін саралауға әділқазылар алқасын сайлап алайық.

Бала бақша әдіскері. Н.Мәдіғалиева. Психолог. А.Көбенғалиева. Тәрбиеші. А.Нұрғалиева.Сайысымыз алты кезеңнен тұрады.Бірінші кезең.«Бәйге»(жедел сұрақтар қойылады.)Жер үстінде адам өмір өткізер, Бар нәрсеге білім қолды жеткізер. Бар ізгілік тек білімнен алынар, Білімменен аспанға жол салынар.

Балалар қолында жұлдызша болады қойылған сұрақтың жауабынбілетін бала жұлдызшаны көтереді де, тез жауап беру керек, егержауабы дұрыс болмаса келес көтерген бала жауап береді.Сұраққа жауап берген балаға бір ұпай қосылады. 1.Қазақстан Республикасының рәміздерін ата?2.Қазақ алфавитінде неше әріп бар?3.Дыбыстар нешеге бөлінеді?4.Табиғат нешеге бөлінеді?5.Дауысты дыбыс қалай айтылады?6.Жемістер қай мезгілде піседі?7. «Тау» деген сөзде У-дыбысы қандай дыбыс?8.Сиырдың төлі қалай аталады?9.Дауыссыз дыбыс қалай айтылады?10.Қай ертегіде аңдар итті аластатып қуады?11.О-дыбысы қандай дыбыс?12.Астанадағы биік мұнара қалай аталады?13.Ұлы кеменгер ақын кім?

34

14.Сұлу құс?15.Жылдан құр қалған аң?16.Киіз үйдің төбесі қалай аталады?17.Қазақтың тұңғыш ғарышкер?18.Қыс мезгілінің екінші айы?19.Төрт түліктің атасы кімдер?20.Ұлттық аспаптарды ата?Екінші кезең. Ғажайып бестік.Ғажайып бестіктер кеңістігін бағдарлап бестік таңдап видо жазбадағы сұрақтарға жауап беру. 1.Қазақстан республикасының призиденті. 2.Үш арыс. 3.Ана тілі туралы тақпақ білесің бе. 4.Ұлттық ою-өрнектерді ата. 5.Киіз үйдің сүйектерін ата. 6.Өтірік өлең айта аласыңба.Үшінші кезең. Ойлан тап. Математикалық сұрақтар. Ұшқыр ойға серік болсын шеберлік, Сөз кезегін математика берейік. Арамызда тапқыш достар көп екен, Солардың енді жауаптарын көрелік.1.Бір жылда неше мезгіл,неше ай бар.2.Аңдардың үйін тап.Нешінші қабат. Нешінші пәтер.3.Бір тәулікте неше мезгіл бар.4.Алаңқайда 8-қоян жүр еді,4-еуі інге кіріп кетті. Нешеуі қалды. Өрнек құрастыр.5.Санамақ айта білесің бе.6.Бір аптада неше күн атап бер.7.Айнұрдың туған күніне 4-қыз бала, 5-ұл бала келді.АйнұрдыңТуған күніне барлығы неше бала келді.Өрнек құрастыр. 8.Кері санамақ айта білесің бе. 9.Геометриялық пішіндерді ата.10.Егер балмұздақтың бағасы 2-теңге болса, 10-теңгеге неше балмұздақалар едің.11.Дөңгелектің неше бұрышы бар.12.Суретке қарап өрнек құрастырып ,салыстыр.

Төртінші кезең. Тіл ашар. Кәне, жылдам кім ойлы, Шешімін тез тауып көр,-жұмбақ жасырылады .Шешуін Үш тілде табу керек.Жұмбақтар.

• Мамықтай жұмсақ болады,• Ұстасаң қолың тоңады. Қар -снег -snow• Тақылдатып таңдайды,• Уақыттан бір қалмайды. Сағат - часы -clock• Көше бойлап аяңдайды,• Адам тасып аялдайды. Автобус - автобус -bus• Қыс бойына жатады,• Тәтті ұйқыға батады. Аю -медведь -boez• Басып озды құсты,• Қанат қақпай ұшты. Ұшақ –самалет - plane• Өзі айлакер ,өзі бір қу,• Жүрген жері айқай да шу. Түлкі -лиса -fok• Сымға асылып, • Зырлайды асығып. Троллейбус -trolleybus• Бетін адам ашады,• Білім нұрын шашады. Кітап-книга- book• Сөйлеуді ол білмейді,• Бірақ тоқта жүр дейді. Бағдаршам-светофор-trattic-• Жазу жазып жалықпайды,• Жаза-жаза арықтайды. Бор - мел -chalk• Сыбдырдан қорқады,• Шошынып жатады. Қоян -заяц -robbot• Ұйқысынан тұрғанда,

Аяқтарын созады, Тықыр шықса тышқаннан, Делебесі қозады. Мысық - кошка -cotБесінші кезең. Білгенге маржан. Халық даналығыСыйқырлы жұлдызшаларға жасырылған сөздерге мақал құрастыру,

35

суреттерге тыйым сөздер айту Алтыншы кезең: «Жүзден жүйрік»Білімнің тұңғиығына бойлай тұғын.Тоқысаң жалықтыра қоймай тұғын,Ғалымдар патшасы боп дараланып.Шығады «Жүзден жүйрік» тұлпар болып.(Бұл кезеңде көп ұпай жинаған іріктеліп қатысады)Күрделі бес сұрақ беріледі. Сол бес сұраққа бірінікін бірі қайталамай толық жауап берген бала «Жұлдызды сәт» ойынынныңжүзден жүйрік атағына ие болады.Абайдың бес асыл ісі, бес дұшпаны атап бер?М.Әлімбаевтың «Туған жерім тамаша» өлеңін жатқа білесіңбе?Бесік жырын айтып бер?Отан туралы тақпақ?Тұсау кесу жыры?Келді, міне балалар сын алуға Сын алып,үлкендерден сын алуға.Топ жарды білімділер осы ортадаКүтеміз қазылардан әділ баға.

* * * * *Қабдиева Сара Қабекешқызы

Атырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы ауылы МКҚК «Жасұлан» бөбекжай балалар бақшасының І санатты тәрбиеші

Білім беру саласы: «Таным» Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті: Қарапайым математикалық түсініктерді қалыптастыруТақырыбы: «Дөңгелек пен шаршы, ұзын-қысқа, сол жақта-оң жақта»Мақсаты: Таңертең (таң) тәулік бөлігімен таныстыру. Балаларды геометриялық пішіндермен (дөңгелек, шаршы) таныстыруБілімділігі: Заттардың пішінін анықтауды, ұзын-қысқалығын салыстыруды, сол жақта-оң жақтарын бағдарлауды одан әрі жетілдіру.Дамытушылығы: Қоршаған ортадан бір және көп затты таба білуді дамыту.Тәрбиелігі: Шыдамдылыққа, қызығушылыққа тәрбиелеу.Әдіс-тәсілдері: Көрсету, түсіндіру, сұрақ-жауап, тосын сәт, дидактикалық ойындар, ой қозғау.Көрнекілігі: Геометриялық пішіндер (дөңгелек, шаршы), ойыншық аю.Билингвальді компонент: Круг – дөңгелек, квадрат – шаршы.

Оқу іс-әрекетініңкезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әркеті

Мотивациялық-қозғаушылық

Балалар бүгін ерекше күн! Бүгінгі оқу іс-әрекетімізге көптеген қонақтар келіп отыр. Сондықтан тәртібімізді, білімімізді қонақтарға көрсетейік, қонақтармен амандасайық. Күннің көзі ашылды, Көкке шуақ шашылды. Құтты қонақ келіпті,Төрімізге еніпті,Ал канеки бәріміз,Салем дейік үлкенге.Рахмет балалар тілектерің қабыл болсын.Балалар қазір жылдың қай мезгілі? Күзде неше ай бар? Күз мезгілінің ерекшеліктерін атап береді?

Қолдарын жоғары көтеріп, кеудесіне қояды.

Сәләмәтсіздарма қонақтар сіздерге күннің шуағын тілейміз.

Күз мезгілі3 ай бар Күн суытады, жылы киімдер киеміз, жемістер піседі

Ұйымдастырушылық ізденістік

Ұйқымыздан тұрамыз,Беті қолды жуамыз.Әкемізге ереміз,Бақшамызға келеміз.Жаттығуды жасаймыз,Таңғы асымызды ішеміз.Балалар бұл қай уақыт екен?Ғажайып сәт«Аюдың өкірген дауысы естіледі. Бұл өкіріп жатқан не?Ол осы топтың ішінен өкіріп жатқан сияқты.Қане іздеп көрейік.Бұл аю ғой. Балалар аю бізге геометриялық пішіндер ала келіпті. Ол өзі геометриялық пішіндерді танымайды екен. Біздер бәріміз қосылып көмектесейік және біздерге әкелген ойындары бар екен, ойынға қатысайық. Балалар қараңдаршы, мынау қандай пішін? Түсі қандай? Бұл дөңгелек пішін.

Таңертең

Бірге іздесіп ішінде аю ойыншық бар қорапты тауып

36

Ал, мынау қандай пішін? Түсі қандай?Осы дөңгелектің бойымен саусақты жүргізіп көрейік. Енді, дөңгелектейік. Міне барлық дөңгелектерде домалайды екен.Ал, мына геометриялық пішіндер шаршы деп аталады. Енді, шаршыны саусақпен жүргізейік, саусағымызды түзу жүргіземіз, міне мынау, бұрыш, бұрыштан бұрылып түзу жүреміз. Міне тағы да, бұрыламыз. Енді шаршыны домалатайық. Дөңгеленбейді. Өйткені шаршының бұрыштары бар, ал дөңгелектің бұрыштары жоқ.Үлкен-кіші екендігін қалай білуге болады? Дидактикалық ойын: Көлемін анықтаҮлкен дөңгелектің үстіне кіші дөңгелекті қоямыз.Үлкен шаршының үстіне кіші шаршыны қоямыз.Міне балалар осыдан олардың көлемін анықтауға болады.Дидактикалық ойын: «Ұқсасын тап»Дөңгелек неге ұқсайды? Шаршы неге ұқсайды?Билингвальдік компонент Дөңгелек – круг, шаршы – квадрат Сергіту сәтіАл балалар тұрайық,Үлкен шеңбер құрайық.Оңға бір қарайық,Солға бір қарайық.Алға қарай бір адым,Артқа қарай бір адым.Жоғары төмен қарайық,Орнымызды табайық.Ой қозғау«Жауабын кім табады?» ойынБұлар апалы сіңілі қыздар, олар бір-біріне қатты ұқсайды. Ал, олардың бір-бірінен айырмашылығын тек зерделі балалар ғана таба алады. Олардың бір-бірінен айырмашылығы қандай?Жол көрсетіп жібер ойыны Жазда қыдырады,Қыста апанда жатып, тынығады. (аю)Аю жұмбақтың өзі туралы екендігіне қуанады. Балалар аю балды жақсы көреді. Балалар аю сендеррге сұрақ қойып отыр. Менің сол жағымда не бар?Ал, оң ағымда не тұр?Мен балы бар бөшкені табу үшін қалай жүруім керек?Маған көрсетіңдерші.

алады

Дөңгелек, түсі қызыл, Ал мынау кішкентай дөңгелек, түсі сары

Шаршы, түсі көк, Ал мынау үлкен шаршы, түсіжасыл

Алма, доп. КүнТелевизор, орындық

Балалар суретке назар аударады. Қыздың біреуінің шашы ұзын, екіншісінің шашы қысқа екендігін айтады.

Рефлексиялық түзетушілік

Аю қораптың ішінен шығуға көмектескендер үшін, балаларға жол салғандар үшін, сендерге геометриялық пішіндерді сыйға тартады. Бүгінгі оқу іс-әрекетінде қорытындылап жақсы қатысқан балаларды мадақтаймын. Балалар жүрек жарды сөзімізді айтып, оқу іс-әрекетімізді аяқтаймыз.

Жамандықтан жиренген,Жақсылықты үйренген, Тілді таза сөйлеген.Біз ақылды баламыз, Ризашылықпен басымызды иеміз.

Күтілетін нәтижелер: Жасайды геометриялық фигураларды, шаршыны, шеңбердіТүсінеді: геометриялық пішіндердің айырмашылығын білдіҚолданады: қоршаған ортадан геометриялық пішіндерге ұқсас заттарды табуды, оң жақта, сол жақта орналасқанзаттарды анықтады.

* * * * *

37

Каримова Гульнар ФайзолуллақызыАтырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы ауылы

МКҚК «Жасұлан» бөбекжай балалар бақшасының меңгерушісі

«Мәңгілік ел» мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілік құндылықтар арқылы ұлттық патриотизмге баулу

Қай елдің болмасын бірлігінің қалыптасуы мен өркендеу дәстүрлі ұлттық тәрбие менрухани құндылықтармен сабақтасып жүзеге асатындығы белгілі. Сол себептен дебүлдіршіндердің бойына қазақи құндылықтарды дарытып, рухани бай мұрамыздыбойларына сіңіре тәрбиелеу-алда тұрған басты міндеттеріміздің бірі. Елбасымыздыңжариялаған «Мәңгілік Ел » ұлттың идеясының көздегені де осы, төл дәстүріміздіәдебиетімізбен, мәдениетімізді жаңғырту, тілімізбен, дінімізді өркендету. Қазақстандыжарқын болашаққа жетелейтін жеткіншектеріміз халқымыздың аңсап жеткен, тәуелсіздік

туын жықпай желбірете білуі тиіс, өйткені ата бабаларымыздың тәуелсіздік жолындағы сан ғасырлық арманын осынау ұланбайтақ жерін қорғап, осы уақытқа жеткізгені баршамызға аян «Мәңгілік Ел» ұрпақтары сондай текті бабаларымыздыңұрпағы екендіктерін сезініп осы «Тәуелсіздік Мәңгілік Ел» ұғымдарын саналарына сіңіріп,қастерлеп өсуге міндетті делінгенмектепке дейінгі тәрбие – барлық тәрбиенің бастауы, сәбидің жеке тұлға болып қалыптасуының алғашқыбаспалдағы.Алғашқы отан сүйгіштік, патриоттық сезімдері отбасы мен балабақшадағы тәрбиеден бастау алады. Балалардыңтуған туыстары, бауырларына және достарына деген махаббаты, туған өлкесіне, қаласына сүйіспеншілігі саналарынаерекше әсер етіп оған өмір бойы із қалдырады. Сондықтан осы мәңгілік ел ұлттық идеясын негізге ала отырып біздің«Жасұлан» бөбекжай балалар бақшамызда оқу тәрбие жұмыстарын жан –жақты толықтырып, халықтық тәлім тәрбиесініңозық үлгілері мен сабақтастырып, мектепке дейінгі балаларды адамгершілік құндылықтар мен ұлттық патриотизмге баулумақсатында жоспар жасалды. Ондағы мақсатымыз мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілік құндылықтарменұлттық патриотизмге баулу;отанына ата – анасына туған жеріне, оның табиғатына өз қаласына, туған туыстарына, досқұрбыларына өз балабақшасына деген сүйіспеншілігін сезімдерін ояту. Өз ана тілінің қадір қасиетін түсініп, ауыз әдебиетіүлгілерімен сусындату, адамгершілік нормалары ; қайырымдылық, сыпайылық, әділдік,қарапайымдылық, қамқорлықұғымдарды меңгерту.Міндеттеріміз:

• Әлеуметтік құндылықтар жүйесін қалыптастыру;• Тәрбие ұстанымдары мен ойларын біріктіру;• Ата бабамыз бен басқа халықтардың мәдениетін үйлестіру және сақтау.• Балаларда азаматтық патриоттық,өзіндік сана сезімді қалыптастыру.• Еңбек сүйгіштік , үлкендер еңбегін бағалау.• Қазақ халқының салт – дәстүрлеріне қызығушылықпен қарау.• Ата – аналармен байланысты нығайту. • Күтілетін нәтиже:• Балалардың тәрбие дағдыларының орнықтылығы.• Айналасындағы әлемді тұтас қабылдауы.• Жан – жақты тәрбиенің үлесімділігі.• Жақсылыққа ұмтылып, жамандықтан жирену.• Өмірдің құндылықтарын біліп,қайырымдылыққа , шыншылдыққа тәрбиелеу.

Рухани-адамгершілік тәрбие оқу-тәрбие үдерісінің барлық салаларында, яғни оқыту, білім беру барысында және еңбектежүзеге асырылады. Адамгершілік жағынан қалыптасуы сәбидің өмірге келген күнінен басталады. Мектеп жасына дейінгі баланың бастапқыадамгершілік сезімдері мен ұғымдары, мінез-құлықтың ең қарапайым дағдылары қалыптасып, келешекте ересек адамдарменжәне құрбы-құрдастармен қарым-қатынастарында, ұжымда көзге түседі. Ұжым – бұл баланың жеке басын қоғамдықбағытта қалыптастыру мектебі. Ұжымда бала өзінің білімін, айналадағы дүниеге, іс-әрекетке көзқарасын: көмек көрсетуге,нәтиже шығаруға, құрбыларына қамқорлық жасауға, рахымдылыққа, қарапайымдылыққа, еңбек етуге ұмтылуын көрсетеалады. Ұжымда тәрбиелеу заңдылығы тәрбиешілерді әр баланың мінез-құлқына ізгі ықпал жасауы үшін балаларды бірлесіпқызмет жүргізудің алуан түрлеріне біріктіруді міндеттейді. Бала тәрбиесіне жауапкершілікпен қарайтын білікті маманәрқашан өз ісін шығармашылық ізденіспен жетілдіріп, баланың отбасымен, ата-аналармен де тығыз байланыста жұмысжасайды. Бұл Тәуелсіз Қазақстан Республикасы мемлекетінің болашақ партиотын тәрбиелеудің шарттарының бірі болыптабылады. Сондықтан да, «Мәңгілік Ел» идеясы – Қазақстанның лайықты дамуының болашағы, ұрпақ алдындағыжауапкершілік, алдағы онжылдыққа қойылған міндеттерді шешу, бұл біздің Еліміздің жарқын болашағы деп саналады.

* * * * *

38

Кубенгалиева Айба Атырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы ауылы

МКҚК «Жасұлан» бөбекжай балалар бақшасының психологы ІІ санатты

Мектепке дейінгі ұйымда психологиялық қызметтің ұйымдастырылуы

Балабақшадағы психологиялық қызметке дұрыс әлеуметтік сұранысты қалыптастыру және балабақшаның тәрбие ортасына қолайлы психологиялық жағдай жасау. Баланың психологиялық дамуын жақсарту, мақсатында психологиялық даму нәтижелерін бақылап отыру, балалардың дамуындағы келеңсіз мәселелерді шешуге психологмялық көмек көрсету үшін жағдай жасау,балаларды индивидуалды және жас ерекшеліктеріне сәйкес келуі негізінде, психолдогиялық талдауды жүзеге асыру, көңіл - күйлерін ұйымдастыруға қатыстыру, педагогикалық ұжымды және ата –аналарды ағарту арқылы

сұраныс иелерін , психолог жұмысының түрлерімен, ақыл – кеңестермен, құқықтармен таныстыру арқылы педагогикалық ұжымды, психологиялық қызметтің стратегияларын жасауға қалыптастыру мақсаты көзделеді.Психологиялық қызметтің мақсаты: Балалардың толыққанды психихалық дамуы үшін жағдайлар жасау және баланың психологиялық денсаулығын қамтамасыз ету. Негізгі міндеттері: - Балалардың жеке ерекшеліктеріне бақылау жасау мақсатында қызығушылықтары мен қабілеттерін анықтау. - Баланың жеке тұлғасы дамуындағы мүмкін болатын жағымсыз факторларды аңғару, оларды өз уақытында жою. - Әлеуметтік проблемаларды шешуде ата – аналармен, педагогтармен, тәрбиешілерімен, құрдастарымен, оңды жеке тұлғааралық қатынастарды қалыптастыруға көмектесу. - Оқу – тәрбие үдерісіне психологиялық талдау жасау және оның сапасын арттыру жөнінде негізделген іс – тәжірибелік ұсынымдар жасау. - Психологиялық проблемаларды шешуде ата – аналармен педагогтарға сабағаттық көмек көрсету. - Педагогтармената – аналардың арасында психологиялық сауаттылықты насихаттау. Педагог – психологтың жұмыс уақытының көп бөлігі балалармен, педагогтармен, ата – аналармен жеке, топтық, алдын – алу, түзетімдеу, дамытушы және ағартушылық жұмыс түрлерімен өткізіледі. Қалған бөлігі – жеке жұмысқа дайындалуға алынған нәтижелерді өңдеу менг талдауға есептілік құжаттарын толтыруға, өздігінен білім алуға жұмсалады. Педагогикалық - психологиялық қызмет үш бағытта жүргізіледі. - Балалармен- Ата – аналармен- ТәрбиешілерменБалалармен жұмыс барысында:- Барлық балаларға психологиялық демеу жасау- Жаңа жас кезеңіне өткен кезде жеке психологиялық - диагностикалық зерттеу жүргізу.- Бейімделу кезеңінде көмек көрсету- Топтардағы балалар арасындағы жеке тұлғаралық қатынастарды зерделеу. - « Тәуекел» тобы балаларын анықтау мақсатымен топтық карталарды толтыру. - Танымдық, жеке тұлғалық және эмоциялық саланы дамытуға бағытталған түзетімдеу – дамытушы бағдарламаларды іріктеу. - Психологиялық - түзетімдеу жұмысы. - Даму серпінін қадағалау мақсатымен психологиялық – түзетімдеу карталарын толтыру;-Балаларды қайта, жеке психологиялық-диагностикалық зерттеу (балалардың бір жыл ішіндегі даму деңгейіне салыстырмалы талдау жасау). Ата-аналармен:-тақырыптамада балалардың жасы мен қарастырылатын тақырыптардың өзектілігін міндетті түрде есепке ала отырып, ата-аналар жиналыстары, клубтар, дөңгелек үстелдер формасында жүйеленген психологиялық ағарту жұмысын жүргізу; - топтық және жеке сабағаттар;- сұрату бойынша сабағаттаулар;- дамуында проблемалары бар балалардың ата-аналарына психологиялық қолдау көрсету;- «Психолог кеңесі» үлгісі бойынша ақпараттық бұрыштар жасау;- сауалнама жүргізу.Тәрбиешілермен:- педагогтар арасында семинарлар, тренингтер, педагогикалық кеңестер және т.б. формасында жүйеленген психологиялық ағарту жұмысын жүргізу;- оқу-тәрбие үдерісіне қатысушылардың өзара әрекеттестігін оңтайландыру мақсатыменпедагогтарды бала мен отбасының айқындалған ерекшеліктері туралы ақпараттандыру;- МДҰ-да қолайлы әлеуметтік-психологиялық ахуал қалыптастыруға жәрдемдесу;- педагогикалық ұжымдағы кәсіптік тоқыраудың алдын алу;-топтық және жеке сабағаттар;- сауалнама жүргізу. Психологиялық кабинет ретінде көлемі жағынан шағын, жарықтандырылған бөлме болуы қажет. Мұндай кабинет шаруашылық және тұрмыстық қызмет немесе дене шынықтыру сабақтарына арналған залдардан бөлектеу орналасқаны жөн.

39

Психолог кабинет психологтыі негізгі «жұмысшы» сондықтан балалармен, педагогтармен, ата – аналармен жеке және топтық жұмысқа арналған орын болуы тиіс. Психолог - педагогикалы қызмет өз қызметінде мынандай құжаттарды басшылыққа ала алады. Психолог жұмысының жоспары:- МДҰ мен психологиялық қызметтің міндеттері мен мақсаттары. - МДҰ педагог – психологінің жылдық жұмыс жоспары. - Түзетімдеу дамытушы қызметті бөлу. - Ұйымдасқан түзетімдеу - дамытушылық қызметтің перспективалық тақырыптық жоспары. - Балалармен ұйымдастырылған түзетімдеу - дамытушылық қызметтің дамытушылық қызметтің технологиялық карталары.

Нормативтік құқықтық құжаттар.- ҚР Конституциясы- ҚР Азаматтық кодексі- ҚР- ның «Білім туралы» Заңы. - Бала құқықтары туралы Конвенция. - Іс – тәжірибелік психолог жұмысының әдеп нормалары. - Педагогтармен және ата – аналармен жүргізілген жеке сабағаттарды есепке алу кітабы. - Балалардың жеке түзетімдеу қызметін есепке алу кітабы және т. б. Есептілік - есепке алу құжаттамасы. - Балаларды зерттеу хаттамалары. - Психологиялық – педагогикалық зерттеу өткізудің нәтижелері бойынша қорытынды. - Түзетімдеу жұмысының бағдарламасы. - Педагог – психологтың түзетімдеу карталары. - Бір жыл ішіндегі психологиялық жұмыс нәтижелері туралы есеп беру. Барлық құжаттама папкаларда сақталады. - Психологиялық - диагностикалық әдістемелер. - Ата – аналармен және педагогтармен психологиялық қызмет. - Өздігінен білім алу бойынша- Басқалармен түзетімдеу – дамытушы қызмет. - Педагог – психологтың портфолиосы.

* * * * *

Нұрғалиева Айнұр Төлеуқызы

Атырау облысы Қызылқоға ауданы Миялы ауылы МКҚК «Жасұлан» бөбекжай балалар бақшасының І санатты

тәрбиеші

Білім беру саласы:«Шығармашылық»Ұйымдастырылған оқу қызметі:Мүсіндеу_Тақырыбы:«Әдемі торғай»Мақсаты : құстың бөлшектерін дайындап , бөлшектерді бір-бірімен біріктіре алуды уйрету; Кіріктірілген білім салалары «Қатынас»Білімділігі : Жыл мезгілдерін ажырата отырып, тілдерін дамыту. Құстар туралы білімдерін

дамыту.Дамытушылығы.Саусақ икемділіктерін арттыру. Саусақ ұсақ бұлшықеттеріннің қозғалыстарын жетілдіру.Тәрбиелігі Қоршаған ортаға деген сүйіспеншіліктерін арттыру. Балаларды құстарға қамқорлық жасауға тәрбиелеу. Әдіс – тәсілдері 1.Әңгімелеу.2. Өлеңді мәнерлеп оқу. 3.Үнтаспа тыңдату Сұрақ-жауап. 4. Күтпеген сәт.5. Ойын : «Дыбысын ажырат»6.видео ролик арқылы сергіту сәтін орындату. 7. Қорытынды. Қостілділік компонентәдемі- красивый, торғай-ворабей, қанат-крыло, ұя-гнездо.Көрнекіліктер мен құралдарТордағы торғай, үнтаспа, видео ролик,ермексаз, тақтайша кескіш, субояқ, ақ парақшалар, түсті қағаз, желім, сулық.

Іс- әрекет кезеңдері Тәрбиешінің іс - әрекеті Балаларның іс -әрекеті

Балаларды тапсырманыорындауға қызықтыру (талпындыру)

Шаттық шеңберіАмансың ба, алтын Күн !Амансың ба, Жер-Ана !Амансың ба, достарым !Сендерді көрсем қуанам.Педагог балаларды фишкалар арқылы үш топқа бөледі.

Қимылдар жасайды.

Педогог балаларға тақпақ оқиды:Торғай , торғай, тоқылдақ,Жерден торқылдақ шоқып ап.Бөтекесі бұлтиыпШық-шық етіп отырмақ. Күтпеген сәт:Торғайдың топқа келуі.

Тақпақты тыңдайды,сұрақтарға жауапбереді.

40

Балаларды ізденушілікке ұйымдастыру

Торғайдың тапсырмасымен бірге сыйлығы бар екенін айтыпынталандыру.Ой қозғау:- Балалар топқа кім келді?-Торғай қайда мекендейді?-Торғай қалай дыбыстайды?-Балалар, құстың дене құрлысына сипаттама беріңдерші?-Ол қалай қоректенеді?-Торғай турала қандай ертегілер білеміз?Ендеше сол ертегі кейіпкерлері бізге қонаққа келіп сіздердіншығармашылдықтарыңызды көрмекші.Топқа Түлкі мен Тышқан келіп екі топқа жайғасады.

Торғай туралы тақпақтар сұрайды.Дидактикалық ойын:«Дыбысын ажырат»Үнтаспа арқылы құстардың дысынан, торғайдың дыбысынажыратып қолдарын шапалақтайды.Торғайдың тапсырмасын орындау:Балалардың назарын аударып, үш топқа әдемі торғайды«Триз» әдісін пайдаланып саусақ арқылы субояқпен,ермексазбен,түсті қағазды жұлмалау арқылы бейнелеуді ұсынады. Педогогбейнетаспа арқылы әдіс- тәсілін көрсетеді.Алдымен денесін жасаймыз,ол үшін екі домалақ дайындапаламыз, үлкені-денесі, кішірегі-басы болады. Үлкен домалақтысопақша пішінге келтіріп, екі саусақпен қысып құйрығыншығарып,құйрығының ұшын жалпақтаймыз.Кішкентайдомалақ бөлшек құстың тұмсығы болады, екіншісінің деқұйрығын солай созамыз. Енді екеуін қосамыз Құстың аяғынжасаймыз.Балалармен жеке жұмыс жүргізіледі.

Саусақ жаттығу:Жалғыз саусақ тіпті де,Ұстай алмас жіпті де.Екі саусақ бірікті,Ине қолға ілікті.Үш саусағым орамды,Жүгіртеді қаламды.Өнерлі екен он саусақ,Қала салсақ, жол салсақ.

Қостілділік компонент:Әдемі-красивый, торғай- воробей, қанат- крыло, ұя-гнездо.

Балаларқызығушылықпенқарсы алады.

-Әдемі торғай келді.-Далада, орманда,талға ұя салады.-Шық-шық.-Басы тұмсығы, екіқанаты,денесі,құйрығы, екікөзі мен аяқтары бар.-Ол түрлі дәндерді,жәндіктеді жейді.-«Қотыр торғай»,«Торғай мен түлкі»,«Тышқан мен торғай».Балалар ертегікейіпкерлерінеамандасады.Торғай туралытақпақтарын айтады.

Ойынғакызығушылықпенқатынасады.

Балалар педогогтыңтүсіндіруі бойыншабейне таспадағы үлгігеқарап, түлкі ментышқаннын көмегіментапсырманыорындайды.

Жекеленген балаларпедогогтың көмегіменжұмысын аяқтайды.

Санамақтықимылыменорындайды.Қайталайды: Әдемі-красивый, торғай-воробей, қанат- крыло,ұя-гнездо.

Рефлексия (орындаған тапсырмалар негізінде қорытынды шығарып, кемшіліктерді жою)

Оқу іс-әрекетіне қорытынды жасайды.-Бізге бүгінгі оқу іс-әрекетімізге кімдер қонаққа келді?-Біз ненің бейнесін бейнеледік?Ендеше торғайдын сыйлығын беруге болады, өйткені сіздер оқу іс- әрекетіне өте жақсы қатынастыңыздар.Педагог балалардың ата-аналарына қуанышты хабарлама таратады.

-Әдемі торғай, түлкі, тышқан.-Торғайдың.

Топта қуанышты күй орнайды.

Күтілетін нәтиже :Нені білуі керек: бөлшектерді дайындап алып, оны біріктіре отырып құстын бейнесін мүсіндеп бейнелейді.Қандай түсініктерді игердіТорғайдың пайдасын,оларды қорғау қажеттігін.Меңгерген дағдылары мен іскерліктерді қолдана алады:оқу іс-әрекеті барысындаалынған дағдыларды.

* * * * *

41

Отбасынан тыс тәрбиеленетін баланың жеке тұлғалық ерекшеліктері

Рахимова Нұрлан МұхтархановнаҚарағанды қаласы «Шапағат» балалар үйінің тәрбиешісі

Балалар үйлерінде тәрбиеленетін балалардың психикалық дамуын көп жылдар бойы зерттеген психологтар И.Лангмейер мен З.Матейчик «психикалық депривация» түсінігін енгізді. Олар мұны ұзақ уақыт бойы субъектіге кейбір негізгі өмірлік маңызды психикалық қажеттіліктерін жеткілікті мөлшерде қанағаттандыру үшін мүмкіндік берілмейтін өмірлік жағдаяттардың нәтижесінде туындайтын псхикалық жағдай ретінде түсіндіреді.

Баланың зияткерлік дамуының жеткіліксіздігі танымдық процестердің дамымағандығынан, әлсіреуі немесе қалыптаспағандығынан, ойлаудың (көрнекілік-бейнелік, абстрактілі-қисындық, ауызшалық және т.б.) нашар дамуынан, естесақтаудың нашарлығынан, назар аударудың тұрақсыздығынан, білімдарлықтың төмендігінен, пәндер мен оқиғаларға ұзаққа созылмайтын қызығушылықтың нәтижесінде басталған істі аяқтай алмаушылықтан, танымдық уәжделудің төмендеуінен және т.б. көрінуі мүмкін.

Психологиялық зерттеулер тәрбиеленушілерде көңіл бөлу мен есте сақтау даму деңгейінің орташа статистикалық нормадан ауытқымайтынын дәледейді. Алайда ішкі күштерді, тірексіз іс-тәжірибелік әрекеттерді талап ететін міндеттерді шешудегі қабілетсіздіктен көрінетін жағдайда аса тәуелділік, абстрактілік-қисындық ойлау мен ауызша-қисындық ойлау дамуының төмендеуі айқындалды.

Бұл мәліметтер балалар үйлерінде тәрбиеленушілерді зияткерлік дамудағы төмендеудің негізгі себептері туа біткен тұқым қуалаушылық факторлары, орталық жүйке жүйесі жұмысының анатомиялық-физиологиялық бұзушылықтары емес, ортаның ықпалы, педагогикалық, жаңсақтықтар болып табылатынын дәлелдейді. Себептердің біреуі ересектермен сапалы, мазмұнды қарым-қатынастың жоқтығы болып табылады. Барлық зерттеушілер балалар үйлері тәрбиеленушілерінің жеке тұлғасының қалыптасуындағы көп қиындықтар эмоциялық-еріктік салада: әлеуметтік өзара әрекеттестіктің бұзылуынан, өзіне деген сенімсіздіктен, өзін-өзі ұйымдаструшылық пен мақсатқа ұмтылушылықтың төмендеуінен, дербестіктің жеткіліксіз дамуынан, өзін өзі барабар емес бағалауынан, айналасындағылармен қалыпты өзара қарым-қатынастар жасауға қабілетсіздіктен, ынтымақтасу үрдісінің мүлдем жоқтығынан көрініс табатынын атап көрсетеді. Осы тектес бұзылушылықтар көбінде аса алаңдаушылықтан, эмоциялық ширығудан, психикалық қажудан, эмоциялық торығудан, әр текті кедергілерге аса сезімталдықтан, қиындықтарды жеңуге дайын еместіктен, жетістіктер мен табысты қажетсінудің төмендеуінен, сенімсіздіктен, қызбалықтан, ұстамсыздықтан, шамадан тыс импульстік белсенділіктен, эмоциялық салқындықтан, өзін өзі күштеуден, айналасындағылармен эмоциялық қарым-қатынастардың бұзылуынан, енжарлықтан, торығудан және т.б. байқалады. Балалар үйлерінің жасөспірімдеріндегі бірқатар ерекшеліктер олардың айналасындағы адамдармен өзара қарым-қатынастарынан көрініс табады. Он жасқа жеткенде жасөспірімдерде олардың ересектермен, құрдастарымен бала үшін іс жүзіндегі пайдалылығына негізделген қатынастары орнайды, «жақындыққа тереңдемеу» қабілеттілігі, сезімдердің үстірттігі, моральдық арамтамақтық (нұсқау бойынша өмір сүру әдеті), өзінің зияндылығын, қажет еместігін ойлап, күйзелу қалыптасады.

Араласа білмеу мінез-құлықтың барабар емес ниеті түзулік немесе озбырлық (мысалы, барлығы үшін айналасындағыларды кінәлау, өз кінәсін мойындай алмауы мен оған ниет білдірмеуі және басқалары) сияқты қорғаныстық формаларының басымдыққа ие болуына себеп болады. Мектеп оқушылары мен балалар үйлерінде тәрбиеленушілердің арасындағы айырмашылықтар басқа балалармен араласуда да байқалады. Балалар үйлерінде тұратын балалардың бәрі толып жатқан құрдастарына бейімделуге мәжбүр болады. Балалар санының көптігінде эмоциялық ширығуды, алаңдаушылықты, күшейіп келе жатқан озбырлықты жасайтын ерекше әлеуметтік-психологиялық жағдайлар жасырулы болады. Жас кезінен балалар үйінде тұрып келе жатқан балалар көбінде қорғаншылықтың жоқтығы, ересектермен қарым-қатынастардың тапшылығы жағдайдарында өседі. Оларды дербес болуға мәжбүрлейтін жағдайларда балалардан өзін-өзі ұйымдастыру, өз мінез-құлқын жоспарлау икемділіктері дамуының салыстырмалы түрдегі жоғары деңгейін күтуіміз керек еді. Алайда мінез-құлық еркіндігі дамуының бұл элементтері тәрбиеленушілерде олардың отбасындағы құрдастарымен салыстырғанда анағұрлым төменгі дәрежеде қалыптасқан. Балалар үйіндегі балалардың ересектермен шектеулі, көпшілік жағдайларда топтық қарым-қатынасы іс-жүзінде балаға дербестік бермейді, керісінше, оны қатаң күн режимімен, «қандай» да бір сәттерде ересектер үнемі жасайтын нұсқаулар, ересектер тарапынан жасалатын бақылаумен қатты шектеледі, сөйтіп қадам басқан сайын бөтендердің нұсқауларын орындау әдеті қалыптасады. Әлеуметтік мойындауды қажетсіну жетекші қажеттіліктердің біріне айналады, ал оның жүйелі түрде қанағаттандырылмауы толыққанды еместіктің тұрақты кешені қалыптасуының көзіне және көптеген жеке тұлғалық жағымсыз құрылымдар пайда болуының себебіне айналады. Баланың әлеуметтік дамуындағы қиындықтар заңды түрде өз соңына жеке тұлғалық өзіндік сананың дамуындағы ауытқушылықтарды ертеді, баланың өзін өзі бағалауына, әлеуметтік ортамен қатынастарына ықпалынтигізеді.

* * * * *

42

Сабақтарда ойын әдістерін қолданудың тиімділігі

Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебінің бастауыш класс мұғалімі Үмбеталиева Гулбану Низамадиновна

Бастауыш сыныпта оқытудың ең басты міндеттерінің бірі- балалардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.Оқушылардың ой-өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттыруда және өткенді қайталап еске түсіруде ойынның берер пайдасыкөп. Ойын оқу процесін ширата түседі, оқушының оқуға деген қызығушылығын арттырады. Мектепке келген шәкірттердің ойыны мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндердің рөлдік, сюжеттік ойындарынан басқамазмұнда құрылуы керек. Алты жасар оқушы-ойын баласы. Математика сабағында ойынды жүргізу тек мақсат болмай,шәкірттердің қызығушылығын дамытатындай болуы керек. Мұғалім әр түрлі әдістерді қолдану арқылы ойынды жүргізсеғана оқушылардың математикалық ойын дамытып, тәрбиелік проблема жүйелі шешіледі. Математикалық және логикалықойындарды ұйымдастыру мен оларды жүргізуде мынандай негізгі қағидаларды орындау қажетті және жеткілікті: 1. Ойын ережесін оқушы дұрыс түсініп, ұғыну үшін тілі қарапайым, дәл нақтылы айтылуы керек. 2. Ойынды жүргізу негізінде оқушылардың сан қилы ситуациялық жағдайларды шешуге икемділігін дамытып,математикалық тапқырлығын арттырмай, тек белсенділігі артса, онда педагогтың мақсаты орындалмағаны. 3. Ойынға арналған дидактикалық материал оқушы үшін күрделі жасалып, оны қолдану ыңғайсыз болса, онда ойынойдағыдай әсерлі болып шықпайды. 4. Ойынды жүргізгенде оның нәтижесі барлық оқушылардың қатысуымен тексерілуі тиіс. Қорытынды ашық, және әділбағалануы тиіс. Жеңімпазды анықтау кезінде жіберілген қате немесе әділетсіздік оқушы санасында жағымсыз ойқалдырады. 5. Оқушы ойынға белсенді қатысуы үшін, оны ұзаққа созбай, ережесін түсіндіргеннен кейін тез жүргізіп, нәтижесі солбойда хабарлануы тиіс. 6. Егер сабақ кезінде оқушылардың ойын қалыптастыратын және ойлауын дамытатындай бірнеше ұсақ ойындаржүргізілсе, онда ойынды қарапайым түрден бірте-бірте күрделендіруге және нақтылыдан абстрактылы түрге көшкен тиімдіболады. Бұл әдісті әсірес е логикалық ойындарды жүргізгенде пайдалану қажет. 7. Сабақта ойын әдісін оның мақсатына, мазмұнына және тақырыбына қарай қолдану тиімді. Ойынды шамадан тыс,қажетсіз жерінде қолдану кері әсер етеді. 8. Ойын әдісін сабақта қолданғанда нақтылы тапсырма, мақсат, міндеттер шешілуі тиіс, бұл алғы шарт. Ойындыжүргізгенде оны үзбей белгілі бір заңдылықты шешетін дәрежеде жүргізумен қатар, ол міндетті түрде қорытындылануықажет. Осы айтылғандарға сәйкес сабақта ойынның мынандай түрлерін жүргізуге болады.

Ойын түрлері

Танымдық іс-әрекетіОқыту мазмұныҚұрылымы

Ойын-саяхаттарОрындаушылық

Сюжеттік

Қайта жаңғыртуОйын-тапсырмаларЖаттығу

Әдеби-музыкалықІзденіс

Ойын-өлеңдер

Математиканың алғашқы сабағынан бастап математикалық мазмұндағы сюжетті дидактикалық ойындар қолданылады.Ондағы мақсат балалар бақшасынан келген алты жасар шәкірттерді бұрынғы қалыптасқан дағды негізінде мектептегі оқытужағдайына бірте-бірте қалыптастыру. Мысалы: «Дүкен» ойыны. Мақсаты: нәрселерді түсі, пішіні, мөлшері бойыншасалыстыруға үйрету. Оқушылардың кеңістік туралы ұғымын анықтап, оны әрі қарай дамыту.Ойынды екі түрде жүргізугеболады.а) Мұғалім- сатушы. Балалар- сатып алушылар. Сатып алушы бала өзіне ұнаған ойыншықты таңдайды және оны суреттеп,сипаттап, ерекшеліктерін айтады. (ойыншықты көрсетпейді) Дүкенші ол баланың қандай ойыншықты таңдап тұрғанынтабады. Оқушы ойыншықтың түрін, түсін, мөлшерін немесе пішінін айтуы керек.ә) Екінші жағдайда мұғалім оқушының біреуімен рөлін алмастырады. Мазмұны жоғарыдағы сияқты болады. Оқушылардың танымдық қабілеттерінің қалыптасып, одан әрі дамуына мынандай ойындар да өз септігін тигізеді.

43

Бұл бір ойынның өзі бірнеше тапсырманы меңзеп тұр. Ойынды ойнату арқылы балалар геометриялық фигуралардыатауды үйренеді, түстерді ажыратады, дайын өрнекті шығара салмай, осы жерде тұрған сандардан өрнек құрап білуге жәнеоны шығара білуге үйренеді. Күнделікті сабақтарда қолданылатын ойын түрлеріне тоқталар болсақ:«Білім шыңы» ойыны. Бұл ойында оқушылар топқа бөлінеді. Әр топтан бір оқушыдан шығып. таудың төменгі белесіненжоғарыға өрлей берілген тапсырмаларды орындап, шыңды білімімен өзіне бағындыруы керек. Ойын жеңімпазы шыңбасындағы өз сыйлығын алады. «Кім тез ойлайды?» ойыны. Мақсаты: Оқушылардың ойлау процесін дамыту.Ауызша есептеу дағдысын қалыптастыру. Ойынға барлық оқушы қатысады. Ойынды мұғалім немесе алдын ала дайындаған оқушы жүргізуге болады. Барлықоқушыға кез-келген сан ойлаңдар дейді. Ойлаған сандарыңа 2-ні қосыңдар.Енді шыққан нәтижеден өздерің ойлаған сандыазайтыңдар.Сонда бәріңде де нәтиже саны 2-ге тең болады. Мен сендердің ойлаған сандарыңды білмей нәтижесін қалайдұрыс таптым? Кім айтады? Ойынның сырын тапқан оқушы әрі қарай ойынды жүргізеді. Оқушылардың әрекеттеріне мұғалім араласпай, өз беттерімен орындауына мүмкіндік беруі қажет. Ойынның негізгімақсаты-баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту болса, мұғалімнің міндеті- сол ойын түрін пайдалана отырып,оқушыларды өздігінен жұмыс істей білуге, ой белсенділігін арттыра түсуге қол жеткізу. Қорыта келгенде, бала ойынсыз өсіп-өркендей алмайды. Бұл-өмір заңдылығы. Сондықтан да математика сабағындаойындарды пайдалану оқушыларды ұжыммен бірлесіп жұмыс жасауға үйретеді, ой белсенділігін арттырады. Әдебиеттер

* * * * *Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы.

№3 Хамза атындағы жалпы орта мектеп мемлекеттік мекемесі.өзбек тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі:Абдикаримова Надира Курганбаевна

Дарс мавзуси: Шавкат Раҳмон таржимаи ҳоли Ҳамза номли 3-умумий ўрта мактабКуни: Ўзбек тили ва адабиёти фани ўқитувчисиСинфи: 7-А Қатнашганлар: Қатнашмаганлар: 0

Дарс мақсади: Ўкувчиларни шоир ҳаёти ва фаолияти билантаништириш оркали мустакил фикрлашга ургатиш,гўзал нутк маданиятини шакллантириш.

Дарсни ургатиш мақсади:

Омон Матжон лирикасига хос хусусиятларни билиб олади, Шавкат Раҳмон таржимаи ҳоли билан танишади.

Баҳолаш критерийлари:

Мезонли баҳолаш, қолиплаштирувчи баҳолаш.

Кутиладиган натижа: Ўқвчиларнинг ҳаммаси шоир ҳақида маълумот айта олади, ўзаро мулоқот қила олади, ички ҳис – туйғуларини ифода эта олади.

Олдиндан бор билими

Шавкат Рахмоннинг шоир эканлиги Ресурслар

Бошланиши«Билиш»

Ким?Нима?Қачон?Қаерда?

«ТУШУНИШ» Нимага? Нима сабабли?

Нима учун?

Ташкилий қисмЮрагим,Поездлар,тайёралардаСендан олислабман ҳаддан зиёдаМинг йиллик йўллардан шошиб,энтикибСен томон қайтяпман энди пиёда.Гўзал , чиройли, келинчакдек, баҳорий сўзлари иштирокида баҳор тилакларини айтишади ва гуруҳларга бўлинади. Дарсликдан Шавкат Рахмон таржимаи ҳоли берилган матн гуруҳларга бўлиб берилади. Ўқувчилар мустақил ўқийдилар.

Тарқатмалар, расмлар.АКТ

Дарслик,

44

«Қўллаш»Китобдаги берилган

машқлар«ТАҲЛИЛ ҚИЛИШ»Солиштир,фарқини аниқла.

Эсда қолганларини бир-бирларига сўзлаб берадилар.Видеолавҳа кўрсатилади (Шавкат Раҳмон ҳақида)

Ўқувчилар олган маълумотлари ва кўрган видеолавҳаси асосида Шавкат Рахмон ҳақида билганларини айтиб беришади. Гурухлар постер ҳимоя қилади. Ўқувчиларни қолиплаштирувчи баҳолаш усулида рағбатлантириб бориш. Мавзу ўқитувчи томонидан умумлаштирилади.

Шавкат Раҳмон ХХ аср ўзбек адабиётида чин маънода инқилоб ясаганмардонавор, ҳақиқатпарвар, миллий шоиримиздир. Унинг бетакрор

шеърий кашфиётлари асрлар оша миллатимизнинг бош ғояларига хизматқилади, Туркистон адабиётининг зарварағига айланган бу дурдоналар

абадият мулкига айланди. Адабиёт ҳам ибодат эканлигини чуқуранглаган барҳаёт шоиримизнинг овози мангуга Сулаймон тоғ қадар

юксалиб тураверади.

АКТ, постер

ЯКУНИ«Мустахкамлаш»

Олган билимларинианализ

қилиш,синтезлаш «Баҳолаш»

Сиз қандайўйлайсиз?

Нима қилардингиз?Ўз фикрингиз?

Халқпарвар Эрк куйчиси Миллатпарвар

Таржимон Жасоратли шоир“Икки юлдуз бир тилак”

Интерактив тахта, нотебук.

Рефлекция қоғози

Оңтүстік Қазақстан облысы, Сайрам ауданы. №3 Хамза атындағы жалпы орта мектеп мемлекеттік мекемесі.

тарих пәні мұғалімі Шаимов Мураджан Исматуллаевич

Сабақ тақырыбы: ҰОС жылдарындағы мәдениет .

Мектеп: №3 Хамза атындағы жалпы орта мектеп

Күні: Мұғалім: Шаимов Мураджон Исматуллаевич СЫНЫП: 9-а,б,в,г,д Қатысқандар саны: Қатыспағандар

саны:Сабақ негізделген оқу мақсаты Ұлы Отан Соғысы жыларыдағы мәдениетке үлесін қосқан

тулғаларын таниды.

Сабақ мақсаттары Барлық оқушылар:Ұлы Отан соғысы жылдарын біледі

Оқушылардың басым бөлігі: Соғысқа қатысқан Қазақстандық батырларды біледіКейбір оқушылар:Соғыс түралы ессе жаза алады .

Бағалау критерийлері:

Үлы Отан соғысы жылдары білуі;Отан соғысы жылдарыдағы шығармаларды білуі;Өмірмен байланыстырып, мысал келтіруі.

Дескриптор:

Терең түсінедіЖақсы түсінедіЖартылай түсінедіТүсінбейді

Ойлау деңгейлері Жоспарланған жаттығулар: « Қар лақтыру» жағымды ахуал қалыптастыру. «Мазайка» әдісі арқылы, топқа бөлу, «Ақылды доп» үй тапсырмасын сұрау «Миға шабуыл» тақырып ашу, «Жигсо» түсіндіру, «Болжау» әдісі постермен жұмыс, «Ой қозғау» сөйлемдер жазу, семантикалық карта, СТО дағдылары қалыптастырады.

Ресурстар

45

Басталуы«БІЛУ»

Кім?Не?

Қашан?Қайда

«ТҮСІНУ»Неге?

Неліктен?Не үшін?

Жаурасам да, жансам да,Осы тілде сайрар ем...Мылқау болып қалсам да,Осы тілде ойлар ем.Оқушылармен амандасып, кезекшіні тыңдау.« Қар лақтыру» жағымды ахуал қалыптастыру.Сүрет мен шағын топтарға бөлінеді«Мәдениет» тобы«Жеңіс» тобы«Шығармашылар» тобы Үй тапсырмасын сұрау. «Ақылды доп» әдісі.Сұрақтарға жауаптар алу.Жаңа тақырып.Бейнероликпен ашу. Оқушылар тамашалайды. Сурақтар тастау арқылы жаңа тақырып ашылады. СТО-ның ББҮ әдiсiн қолдaнып , тaқырып бойыншa не бiлесiздер, не бiлгiлерiң келедi, ненi үйрендiңдер деген сұрaқтaрғa жaуaп беру aрқылы ,сaбaқтың мaқсaтын дa aнықтaй аламыз.

Ұлы Отан соғысы жылдарыдағы мәдениет 1947 жылғы қарашада «Қазақ КСР-де жоғары және орта білімдібұрынғыдан әрі жетілдру шаралары туралы » қаулы қабылданды.Әдебиет мен онер соғысып жатқан халқтың қуатты идеялиқ қаруы болды.Республика жазушылар одағының қатарына көщіріпліп әкелінген жазушылар қосылады. М. Әуезов –«Абай» эпопеясының бірінші кітабы С.Муқанов –«Өмір мектебі» повесі Ғ.Мүсірепов –«Қазақ салдаты» повесі Ғ. Мұстафин- «Шығанақ» повесі Ж.Жабаев – «Ленинградтық өренім»Б.Момышұлы –«Арымызда Москва» т.б шыармалар жазылды

АКТпарта,тақта суреттер

Ортасы«ҚОЛДАНУ»

Оқулықта берілген жаттығужұмыстары

«ТАЛДАУ»Салыстыр айырмашы-лығы неде?

Оқулықпен жұмыс. 1-топқа Соғыс тұралы ессе жазыңдар. 2-топқа Соғыс жылдарыдағы шығармаларды жазыңдар. 3-топқа Жеңысқа байланысты олең оқу.

Соғыс туралы жазылған шығармалар мен тәуелсік тұралы жазылған шығармаларды салыстыру

АКТ

Аяқталуы«ЖИНАҚ-ТАУ»

Алынған ақпарат негізінде талдау,жинақтау

«Бағалау»Сен қалай ойлайсың?

Не істер едің?Өз ойыңыз?

«Ой қозғау» Соғыс және соғыс кезіндегі мәдениет туралы білімдерін жинақтау.

Бағалау . Жұлдызшалар «Кемені бояу» кері байланыс жасау.Үй тапсырмасы: Ұлы Отан соғысы жылдардағы мәдениет туралы ессе жазу.

Кері байланыс жасау үшін кеменіңсүреттері.Постер

Рефлексия Сабақ оқу мақсаттары шынайы ма? Бүгін оқушылар не білді? Сыныптағы ахуал қандай болды? Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды ма? Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе? Мен өз жоспарыма қандай түзетулеренгіздім және неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.Сол ұяшықтағы сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Оқушылар ұлы соғыс жылдары мәдениеттың дамығанына көз жеткізді. Пәнге деген қызығушылық мол. . Үй тапсырмасын сұрау, топқа бөлуге қолданған әдістер білу, түсіну таксаномиясыүшін тиімді деп ойлаймын.

46

Қорытынды бағамдауҚандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?1:Уақытты тиімді пайдаландым, есімдерін септету.2: Оқушылардың әр сабақта қызығушылықтары артып келеді. ЖАДА жүзеге асуда.Қандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды? (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)1: «Жигсо» әдісі жаңа сабақты түсіндіруде тиімді болды.2: Топтық, жұптық жұмыстар жақсы жүргізілді.Сабақ барысында мына сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім? үйрену керектігін білдім.1: Деңгейі әр түрлі оқушылармен топтық жұмысты күшейту.2: Оқушыларға АКТ-ны тиімді пайдалану жолдарын

АЙБЫНДЫ ЖІГІТКеңесова Ләззат Алмасқызы

Тубетбаева Ақерке Әлібайқызы Ақтөбе облыстық арнайы (түзетім) есту қабілеті бұзылған

балалар мектеп – интернат –колледжі, тәрбиеші

Мақсаты: Отанға деген сүйіспеншілік пен патриоттықты оятуға, адамгершілікке, ұлтжандылыққа, батылдыққа, шапшаңдыққа, ептілік пен өжеттілікке тәрбиелеу. Жүргізуші: Жиналыппыз сәтті күні бәріміз де, Үлкен- кіші, жасымыз, кәріміз де. Төрлетіңдер, қадірменді қонақтар Гүл-гүл жайнап біздің мына төрімізге. Құрметті ұстаздар, оқушылар! «Айбынды жігіт» сайысын тамашалауға жиналып отырсыздар! Сонымен сайысты бастауға рұқсат етіңіздер! Уа, халайық, халайық, Мұнда назар салайық. Ата жолын жалғамақ, Ел дәстүрін қолдамақ. Жігіттер шықсын ортаға. « Айбынды жігіт» атанбақ. Құрметті көрермен қауым! Енді сайысқа түсетін жігіттерді қол соғып, қошеметтеп , ортаға шақырайық.1. Жігіттің дара туған ірісіндей Жүрісі батырлардың жүрісіндей Келбетті батыр тұлға Сом білек Қажымұқанның інісіндей Ол біздің2. Сүрінбей сыннан өтемін Мақсатыма жетемін деп келе жатқан ......3. Арман бар биік шыңға шықсам деген Қыран боп көк әлемге ұшсам деген Бүгінгі сайыста жеңіп шығып Кең сермеп қанатымды ұшсам деген4. Сыйлаған ата - анасын Үлкеннің алған батасын ол біздің .........5. Қуантады білімімен бізді. Қол соғып қарсы алайық оны енді Ортаға шақырамыз ........6. Футбол қуған жасынан Күші судай тасыған Келесі біздің сайыскер Көрінген шыңның басынан7. Қазақтың ұланымын жарқылдаған Асылдың сынығымын жалтылдаған деп келе жатқан біздің ....... Бүгінгі сайысымызда жігіттеріміздің бағасын беріп, төрелік ететін әділ - қазылар алқасымен таныс болыңыздар:1. Ермуханова Ш.А. – директордың тәрбие ісі жөніндегі орынбасары2. Акжигитова Р. -тәрбиеші3. Есжанова З. – тәлімгер Сайысымыздың шартымен таныстырып өтейін.3. Таныстыру4. Күшті болсаң, жеңіп көр... – қол күрестіру5. Ердің асылы күшімен танылады - кір тасын көтеру6. Мергендікті сынау - баскетбол добын шеңберге лақтыру7. Жігіттің күші білекте - турникке тартылу8. Епті болсаң ... - лақтырылған допты қағып алу

47

9. Сегіз қырлы, бір сырлы - бірнеше сайыс түрлері Талаптың мініп тұлпарын, Келді міне жарысқа. Белгісіз кім ұтары, Түсті міне сайысқа дей келе, сайысымызды бастаймыз!1. Ақыл-көркі бойларында жетеді, Әлі талай сынақтардан өтеді. Мына отырған баршаңызды өзімен Тез арада таныстырып өтеді. Таныстыру.2. Ат өнері білінбес, Бәйгеге түсіп жарыспай. Ер өнері білінбес, Қоян-қолтық алыспай. Ендігі кезекте қол күрестіру сайысы Әділқазылар алқасы өткен сайыстардың бағасын береді.3. «Ердің асылы күшімен білінеді» дегендей, жігіттер кір тасын көтеріп, сайысады.4. Кәнеки, қырандар! Босқа қарап тұрмаңдар. Бастап жігіт өнерін Алыстарға самғаңдар Келесі сайысымыз мергендікті сынау. Баскетбол добын шеңберге кім көп түсірсе, сол көп ұпай алады. Әділқазылар алқасы өткен сайыстардың бағасын береді.5. Жарыста озып шығар жүйріктері, Әрқайсысы бақтарынан көрер енді. Қанеки, жігіттерім, сайысқа шық, Таң қалдыр, күшіңменен көрерменді. Турникке тартылу.6. «Епті болсаң...» сайысы. Лақтырылған допты көбірек қағып алу. Әділқазылар алқасы өткен сайыстардың бағасын береді.7.«Сегіз қырлы, бір сырлы» сайысы Ел намысын қорғамақ Қайсысы күшті, кім мықты, Талабына қарайық. Қайсысы мерген, кім жылдам, Айбындысын таңдайық! Жігіттердің арасынан жеңімпазды анықтау үшін әділқазылар алқасына сөз береміз.Қазылар орнықтырар әділдікті,Кімнің күші кәміл басым шықты.Күштілік пен шеберліктің сайысында,Жеңіске жетер дейміз нағыз мықты – деп сөз кезегін әділқазылар алқасына берейік.Әділқазы алқасы жеңімпазды анықтап, марапаттайды. М А Р А П А Т Т А У .Бойларында от бар екен, байқадым.Жүректерде шоқ бар екен, байқадым.Әрқашанда осы шоқты өшірмей.Жалындатып шарықтаңдар, әрдайым. Бүгінгі сайыста жігіттер тамаша өнер көрсетті. Бұл сайыс олардың ертеңгі үлкен өмірге басқан алғашқы қадамдары. Әрқашан сыналған шақта сүрінбей, биіктен көріне беріңдер. Осымен сайысымыз мәресіне жетті. Келесі кездескенше сау болыңыздар.

* * * * *Батыс Қазақстан облысыСырым ауданы

Жалпы білім беретін Абай орта мектеп-балабақша кешенінің қазақ тілі мен әдебиет пәні мұғалімі Турегалиева Т.Е

информатика пәні мұғалімі Мадиева Г.Д

Әдебиет және информатика пәнінен кіріктірілген сабақ

Тақырыбы: Ә. Кекілбаев "Шыңырау повесі", Анимация және тұсаукесердің көрсетілуіМақсаты: Білімділік: Әңгіме мазмұнын тереңірек меңгеру, әңгіменің композициялық құрылымына талдау жасап, әңгіменің тақырыбын аша отырып, оқушыларға POWER POINT бағдарламасы арқылы, қарапайым анимация жасау жолдарын практика жүзінде үйрету.Тәрбиелік: Әңгіме мазмұны арқылы оқушыларды еңбек сүйгіштікке, табандылыққа, қиындыққа төзуге үйрету, тәрбиелеу.Дамытушылық: Оқушыларға шығармашылық талдау жасатып, өз ойларын, пікірлерін жеткізе білуін, дәлелдей білуін, әдеби тілін, ойын дамыта отырып, информатика пәніне деген қызығушылығын арттыру.Қолданылатын модульдер: Оқыту мен оқудағы жаңа технологиялар, сыни тұрғыдан ойлауға үйрету, оқыту мен оқуда АКТ –ны пайдалану, оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау.

48

Оқыту технологиясы мен стратегиялары: дамыта оқыту жүйесінің сын тұрғысынан ойлау бағдарламасының «диалог негізінде оқыту», «ой қозғау стратегиясы», сұрақ – жауап, топпен жұмыс, блумның сұрақ қою өлшемі, миға шабуыл, сергіту сәті, рефлексия, өзін - өзі, бірін – бірі бағалауы. Күтілетін нәтижелер:

• Топта жұмыс істей алуы;• өз көзқарасын дәлелдеп, тұжырымдай білуі;• Алған жаңа ақпараттарын тиімді, ұтымды қолдана білуі;

Мұғалім үшін оқу нәтижелері:• Теорияны практикада қолдану дағдыларын қалыптастыру;• Оқушылардың өзін және сыныптастарын бағалау мүмкіндіктерін жасау

Сабақтың барысы:• Қызығушылықты ояту "Сиқырлы қоржын"• Үй тапсырмасын тексеру • Ой шақыру кезеңі• Жаңа сабақ барысы /әдебиет-информатика/• Түртіп алу стратегиясы• Практикалық жұмыс "Өмір нәрі ата-кәсіп"• Таным дерек• Шығармашылық тапсырма• Тест /әдебиет-информатика/• Идеал тапсырма• Ой толғаныс• Рефлексия • Бағалау

1.Ұйымдастыру кезеңі:4) Оқушылармен амандасу түгендеу ( Сәлеметсіздер ме,балалар!)5) Сынып тазалығына мән беру6) Ынтымақтастық орта. Оқушылардың көңіл - күйіне назар аудару.Қызығушылықты ояту "Сиқырлы қоржын" (Сабаққа дайындық жүргізіп алайық, ынтымақ орта қалыптастырып алайық, тақтадағы жазылған сөздерді бірге қайталап оқиық )

Бүгінгі сабақ Оқу, білу салауат

Бүгінгі мақсат Ұғыну, ұғу ұлағат

Бүгінгі тәрбиеАта кәсіп - ата салт

2) Үй тапсырмасын сұрауАта-кәсіп туралы жасап келген тұсаукесерлерін тексеру. /Бір-бірін жұлдызшалар арқылы баяндайды./3)Ой шақыру кезеңіОқушылар барлығыңыз ата-әжелерініздің ата-кәсібі жайында тұсаукесер жасап келген екенсіздер, тағыда қандай ата-кәсіп түрін білесіздер?Құдық қазатындар - өмірдің қатал шыңдығы, сирек кездесетін ауыр кәсіптің адамдары құдықшы деген кәсіпте бар екен.4) Жаңа сабақ барысыӘдебиет пәні мұғалімі:Өмірдің қатал шындығы, сирек кездесетін ауыр кәсіптің адамдары - құдықшылардың тағдыры туралы сыр шертетін Ә.Кекілбаевтің "Шыңырау" повесінің мазмұнына үңілейік. Ә. Кекілбаевтің "Шыңырау" повесі түсіндіріледі.Повесть бойынша сұрақтар қою.1) Еңсептің ерен еңбегі елге қандай пайда тигізді?2) Ол неге қуанды?3) Үзінді идеясы не?4) Шыңырау түбінде Еңсеп қандай жағдайға тап болды?5)«Түртіп алу» стратегиясы. Кәтеп- жүк артқанда нардың өркешіне ауыр салмақ түспеу үшін салынатын қом, тазы. Қарыс- бас бармақ пен ортан қолдың аралығымен өлшенетін ұзындық өлшеміШеген- құдықты шегендейтін құрсау тас, қима ағаш, өрме тал. Метей- жергілікті сөз. Ағаштан жасалған кішкене күбі, ыдыс . Кәсіби сөз.Шыңырау сөзі - шың және орау деген екі сөздің бірігуінен жасалған деген болжам жасалған.Қазақ тілінде шың сөзі- биікшың дегенді білдіреді.Маңғыстаулықтар тілінде Көлденең шың, Құба шың, Ала шың болып сан атауды иеленіп, құбылып,түрленіп кететіні бар. Ал орау – етістігі тұйықтап, доға жасап әрекеттену мағынасын береді. Орап байлау, орап тарту, т.б.Демек, бұның түбірі шың бойлап, орап қазу дегеннен шығады. Ал түсіндірме сөздікте шыңырау – тұңғиық, тереңмағынасында келтірілген. Информатика пәні мұғалімі:Анимациялық әсер

49

Power Point 2000 бағдарламасының мүмкіндіктері өте көп. Слайдқа объектілер енгізіп, оларды ерекшелеп, содан кейін оның өлшемдерін, орналасуын, түсін, шекарасын және т. б. өзгертулерді қарастырдық.Бүгін оған қоса слайдтарға анимация қоюды қарастырамыз. Ол үшін, объектіні тышқанмен белгіліп, Показ слайдов - Настройка анимации командасын орындаймыз. Сол кезде терезенің оң жақ жоғарғы шетінде «Эффекты анимации» деген өріс пайда болады. Сол өрісте шертсек объектінің слайдқа кіруіне және слайдтан шығуына анимациялар қоюына мүмкіндіктер пайда болады. Бұл бағдарламада анимация түрлері өте көп. Объектілерге анимацияны қойғанда арнайы әсерлер аудиторияның назарын аударатындай тартымды, әдемі болғаны жөн.Слайдтар алмасуын және көрсету кезінде пайда болған арнайы әсерлерді таңдау: Показ слайдов - Смена слайдов командасының көмегімен орындалады.Power Point бағдарламасы слайдтар көрсетуін тоқтатуға немесе жалғастыруға мүмкіндік береді. Ол үшін слайдтарды көрсету кезінде тышқанның оң жақ батырмасын шертіп, Экран - Пауза немесе Завершить показ слайдов командасын таңдау керек.Слайдтар көрсетуді жүргізу кезінде келесі басқару құралдары қолданылуы мүмкін:1. Келесі слайдқа өту - тышқанмен шерту, «Page Down»,» «Enter» батырмалары,2. Алдыңғы слайдқа оралу - «P, Page Up» пернесін басу.3. Белгілі слайдқа өту - слайд нөмерлерін теріп, «Enter» пернесін басу.4. Қара экранды жасау, орындатпау - «В» пернесін басу.Слайдтарды көрсету түрінде демонстрация жасау үшін мына әрекеттерді орындау керек:1. Презентацияны ашу.2. Файл - Сохранить как командасын орындап, Тип файла тізімінде Демонстрация Power Point командасын таңдау. Көрсету түрінде сақталған файлдың - pps кеңейтілуі бар. Оны жұмыс орнынан ашқанда слайдтар көрсетілуі автоматты түрде жүктеледі, ал ол сақталысымен Power Point жабылып, жұмыс орын қалпына келеді. Егер слайдтар көрсетілуі Power Point бойынша іске қосылатын болса, ол аяқталғанда презентация ашық және оны редакциялауға болады.6) Практикалық жұмыс "Өмір нәрі-ата кәсіп"1) Үй жұмысында жасап келген слайдтарының беттеріне, фигураларына анимация қою.2) фигураларға анимация қою арқылы түйе суретін шығару.Әдебиет пәні мұғалімі:7) Таным дерек"Ақ отты нар" деген -құдықтың аты. Ол Қарақалпақстан мен Қазақстанның шекарасында.

Құдықшылар құдықтың түбіне таңертең түседі, түсте шығады екен. Түс қайта түсіп, кешке шығады. Осыныңбарлығын сыралғы көлігі түйе арқылы жасайды. "Ақ отты нардан" қазған құдықшы су шығатын көзге әлі де екі күнненкейін жетем деп есептеген. Су жиналатын көз көбірек болған көрінеді.Су көзі бірнеше жерден жарған. Судың астындақалатын болған соң, арқанмен белгі берген. Құдықтың сыртындағылар: "Ол бүгін болмайды, екіндіге дейін нар жайылсын",-деп, күнде шығырға жегіп жүрген түйені аяғын тұсап, жайылысқа жіберген. Құдықшының белгісі жиілей берген соң,қосымша жұмысқа жегіп жүрген нарды алып келеді. Шығырға бұрын түспеген түйе үркіп -қашып, құдықшыны құдықтыңішіне олай соғып, бұлай соғып, мылжа-мылжасын шығарып алып шығады.

Содан соң сол құдықтың атында "Нар" деген сөз қалып қойған. Ел қорқып, қасына қонбайды екен. Малын содансуарып, ауыз суды басқа құдықтан алады екен. 8)Шығармашылық тапсырмаБерілген нөмірлер арқылы оқушыларға рөлдер бөлінеді. Рөлдегі оқушылардың қызметі жайлы түсіндіріледі, жеке жұмыс, жұппен талдап, ойды ортаға салатынын айтады. 1.Баяндаушы (Шығарма мазмұнын қысқаша баяндайды.) 2.Ізденуші (Тақырып туралы ақпарат жинайды. Құдық, оның қажеттілігі туралы мәлімет) 3.Сұрақ қоюшы (Әңгіме негізінде сұрақтар дайындайды.) 4. Сілтеме табушы (Әңгіменің ең қызық жерін табады. Оны неге қызық деп тапқанын түсіндіреді) 5.Бейнелеуші-суретші (Оқиға желісімен сурет салады) 6.Дәнекер (Әңгіме оқиғасын өмірмен байланыстырады)9) Тест10) Идеал тапсырма /Оқушылардың өз таңдауы бойынша үйге тапсырма беріледі/

• Мәтінмен жұмыс /Шыңырау повесі/

• Презентация жасау /Су –тіршілік көзі/

• Эссе жазу /Кейіпкер жайында/

• Сурет салу /Шыңырау повесі/

• Тест құрастыру /Анимация тақырыбына/

• Өлең шығару /Өмір нәрі –ата кәсіп /11) Ой толғаныс І қатар: Кейіпкерге(Еңсепке) хат жазады. ІІ қатар: «Еңсеп қазған» әңгімені өз еріктерімен аяқтайды. ІІІ қатар: “Су-тіршілік көзі” өлең шығару 12) Рефлексия "Гүл"13) Бағалау /жұлдызша арқылы/

* * * * *

50

БҚО. Орал қаласы №22 ЖОББ мектебінің І санатты биология пәнінің мұғалімі

Кажимова Фарида Адилхайыровна

10 сынып Күні Сабақ

Сабақ тақырыбы Адам генетикасының ерекшеліктері. Адамның тұқымқуалаушылығын зерттеу әдістері. Адам баласының генетикалық тұрғыдан алуантүрлілігі.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік. Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеудің негізгі генеалогиялық, цитогенетикалық, егіздік, популяциялық, онтогенетикалық, биохимиялық әдістері туралы түсінік беру және адам генетикасының ерекшеліктерімен таныстыру. Адамда тұқым қуалайтын аурулардың пайда болуын болжау және ерте анықтау үшін генетикалық білім қажеттілігі туралы айту Дамытушылық. Оқушыларға денсаулықтың генетикалық негіздері туралы білімдері тереңдете отырып, ойлау қабілетін дамыту. Ойларын салыстыруға,анализдеуге, тұжырым жасауға және қорытындылауға үйрету. Тәрбиелік. Оқушыларға тұқым қуалайтын ауруларды зерттей тәсілдерін және олардың маңызын түсіндіре отырып, салауатты өмір салтын қалыптастыруға тәрбиелеу.

Сілтеме: • Биология және салауаттылық негізі әдістемелік журнал • 9,10-сыныпқа арналған Биология оқулығы• Электронды оқулық• Интереактивті тапсырмалар

Оқушылар үшін оқу нәтижелері

Білу. Түсіну. Талдау. Жинақтау. Қолдану. Бағалау.

Негізгі идеялар: Адам генетикасы мен медициналық генетика туралы түсінік.Сабақта қолданылатын материалдар

• Презентация• Интереактивті тапсырмалар

Оқыту әдістері: 1. Диалог2.Блум таксономиясы бойынша3.СТО

Дерек көздері: Оқулықтағы тақырыпқа сай берілген материалдарҒаламтор мәліметтеріКестелер

Тапсырмалар: Кластер құрастыру арқылы терминдерге түсінік беру, постер қорғау, топтастыру, сәйкестендіру, сұрақтарға жауап беру

Сергіту сәті Жеке тұлғаны дамыту.Естігенді есте сақтау. 1 минут ішінде 10 сөзді есте сақтау1. Генетика 2. Ген3. Өзгергіштік,4. Тұқым қуалаушылық5. Гомозигота6. Фенотип7. Мутация8. Кроссинговер9. Комплементарлық10. Жыныспен тіркесіп тұқым қуалау

Сабақ бойынша мұғалім мен оқушының іс-әрекеті:Тапсырма Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекетіІ. Оқушыларғапсихологиялық ахуал туғызу

Сыныппен амандасу. Сыныпты топқа бөлу (молекула құру арқылы)

"Генетика", "Дәрігер" топтарына бөлу.

ІІ Үй тапсырмасын сұрау

1 - тапсырма. Білімдерін тексеру. "Ер дәулеті - еңбек" ("Генетика" кластер құрастыру)

Генотип Фенотип Гомозиготалы

Гетерозиготалы

Мендель заңдары

Өзгергіштік Мутациялық Модификациялық

Оқушылар өтілген тақырып бойынша терминдерге жауап бере отырып, кластер құрастырады.

51

өзгергіштік өзгергіштік

2 - тапсырма. "Сандар сөйлейді"1906ж, 1909ж, 1914ж, 1865ж, 1901ж1906жыл ("Генетика" терминін ағылшын генетигі У.Бэтсон ұсынды)1909жыл (Дат биологы В. Иогансен биологияда генотип, ген, фенотип ұғымдарын қалыптастырды)1914 жыл (Тұқым қуалаудың хромосомалық теориясы қалыптасты.Т.Морган.)1865 жыл (Өсімдік будандарымен жүргізілген тәжірибелер" атты еңбегі жарық көрді. Г.Мендель)1901жыл (Мутация ұғымын нидерландық ғалым Х.Де Фриз қалыптастырды. "Мутация теориясы" деп аталатын еңбегі жарияланды)

Өтілген тарау бойынша оқушылар жылдардың ашылу тарихына сипаттама береді.

ІІ. Жаңа тақырып

Негізгі бөлім.

Тақырыпқа кіріспеI. Ой қозғау. Адам генетикасына

будандастыру әдісін қолдануға бола ма? Өздерің адам генетикасының қандай әдістерін білесіңдер? Олардың жәрдемімен нені анықтауға болады?

II. "Мағынаны тану"Көрсетілім. "Адам генетикасы". Дәптерлеріне жаңа тақырыпты жазғызу. назарын кітапқа аудару. Оқушыларды шығармашылықпен жұмыс істеуге баулу, олардың жұмысын қадағалау. Топтық жұмыс, мәтін арқауы бойынша топтық тапсырма орындау.

7) Адам генетикасын зерттеу әдістері: генеалогиялық, цитогенетикалық, егіздерді салыстыру, биохимиялық8) Адамның тұқым қуалайтын аурулары(хромосомалық, гендік)

Берілген сұрақтарға өз ойларын айта отырып, ұтымды жауап береді. Оқушылар тақырып негізінде жұптық, топтық пікір - алмасуБұрыннан білетін білімдерін пайдалана отырып, өз ойын ашық, еркін білдіріп жаңа тақырыпты анықтай алады. Ой- пікірлерін бір арнаға тоғыстырады, бірігіп атқарған жұмыс нәтижесін бір оқушы айтады. Диалог жүру арқылы тақырыпты талқылап, таныстырылым жасауға дайындалады.

ІV. Қорытындылау

1. Бейнекөрсетілім "Адамның тұқым қуалаушылығын зерттеу әдістері"2. Топшамамен жұмыс. І. Генеалогиялық әдістің ерекшелігін, артықшылығын, кемшілігін сипаттаңдар.ІІ. Егіздік әдісін оның ерекшелігін, артықшылығын, кемшілігін анықтаңдар.ІІІ. Адам баласының генетикалық тұрғыдан алуантүрлілігіне сипаттама беріңдер.3. Сәйкестікті көрсет

Әр топ берілген тапсырмалармен жұмыстанады.

Сұрақтарды талдайды, жауап береді.

V. Үй тапсырмасын беру

§57-58 Әр бала өз жанұясының шежірелік картасын құру.

VI. Бағалау Формативті, суммативті бағалау Өзін-өзі бағалау

52

VII. Рефлексия "Табыс ағашы".Сабақтан алған әсерің қандай?Жоғары - түсіндім Ортасы - жартылай түсіндімТөмені - түсінбедім.Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстарын жазу үшін стикерлер тарату

Сабақтан алған әсерлері мен ұсыныстарын стикерлерге жазу

4 «А» сынып. Қош бол, Бастауыш! Ертеңгілік

Аты-жөні: Жолтаева Мария ШертайқызыЖұмыс орны: ОҚО, Арыс қаласы №1 Е. Молдабаев атындағы ЖОМ

Мамандығы: Бастауыш сынып мұғаліміПед. өтілі: 24 жыл

Сабақтың мақсаты: 1. Білімнің сара жолы мектептен басталатынын, білімнің кең дүниеде өмірге есік ашатынын сезіндіру. Білімге деген құштарлығын арттыру. Оқуға, білімді болуға шақыру.2. Бастауыш сыныбымен, білімнің алғаш есігін ашқан ұстаздармен қоштастыра отырып, сәт-сапар тілеу. 3.Білім ордасы- мектепті, ұстаздарын құрметтеп еңбектерін бағалай білуге тәрбиелеу. Ата-анасының, Отанының адал ұл-қызы болуға жетелеу.Сабақ көрнекілігі: шар, нақыл сөздер, сурет.Сабақ барысы: Ұйымдастыру. Құтықтау сөз:Ертеңгілігімізді ашып беру үшін мектебіміздің директордың оқу- ісі жөніндегі орынбасары Н.Сейітовке сөз береміз.Ән: Мерекең. Алжан Мерей. Толқимыз, толқып тұрсыз баршаңызда, Балнұр Мұндай күй болған сірә,қаншаңызда. Қол соғып қошеметпен шақырайық, 4 «А» сынып оқушыларын ортамызға. Жігіт сұлтандары---------- Райхан Нарсулла мен Құдайберген НұрдаулетАшық мінезді, сұлу қыздарыңыз---- Алжан Мерей мен Оңғарбай БалнұрСалмақты оқушысы ------ Құлбек Қарлығаш , Тұңғышбай Мөлдір Сынып еркелері--------- Сауыт Асылжан мен Ахметжан Дінмұхамед Жезтаңдай әншілері------- Жайлаубек Мұхаммедали пен Кеңесхан Нуридин Спорт шебері --------Ақатай Нұрсұлтан мен Шегежан АлтынбекСабырлы жігіттеріміз------ Ағабек Ердаулет пен Сапарбек СағынышАқжарқын жігіттеріміз--------- Еркінбек Ынтымақ пен Оспанхан НұрмұхамедБармағынан бал тамған домбырашылар- ----- Жолшы Мөлдір мен Сүйкімді оқушыларымыз--------- Төлбасы Ботакөз бен Уали ЖанельСыныптағы бишілеріміз---------- Битөре Аяужан мен Ерсінбек ДильназСынып палуаны ------------ Рүстембек Аслан мен Мырзагелді СаматСымбатты да сұлу қыздарымыз--------- Маханова АдэляҚолынан өнер тамған қызымыз--------Базарбай Гауһар,Серікбай ДастанБіз осындай оқушыларымызды мақтан тұт

Оқу елге керек пе? ДастанКерексіз бе?Болды дау...Жар сап әлемгеСоғылды бір қоңырау.Ол Ыбырай атаныңҚоңырауы болатынЖарық етті әлемді,Қараңғы еді дала тым.Жырын жаттап жатамызЖалықпастан қыс-жазы.Ұлы Ыбырай атамыз-Ұстаздардың ұстазы.Ұран тастап көп елге,«Кел балалар оқылық!»Деген сөзін көңілге«Ықылас пен тоқылық!».

Азамат жүрегін дір еткізер осы мектеп өміріндегі алғашқы күннен бастап, сол ұядағы әрбір кызыкты жылылыкка толы нұрлы бала өміріміздін балғын шағын айкындайтын коштасар сәтте келіп жетті. Осынау алтын ұяда тендесі жок ана

53

да, дана да, жаны шуак та, нұрлы жүрегі Сарыарканын самалына татитын ізгі жан барын бәріміз жүрегімізбен сеземіз. Ол ұстаз! Ендеше ортаға ұстазымыз Мария апайымызды шакырамыз. БалнұрМұғалім сөзі: Құрметті ата-аналар, ұстаздар, окушылар!Сіздер «Бастауышым –бастамам, Білім жолын бастаған» аттыбастауышпен коштасу тойына жиналып отырсыздар. Кадамдарныз кұтты болсын!Алдарынызда тұрған баларыныз осыдан 4 жыл бұрын мектеп табалдырық аттаған кіп-кішкене балдырғандар еді.Енді бойларыда , ойларыда өсіп,бастауышта білім алып, аяқтап орта буынға өткелі отыр . Талаптарыңа нұр жаусын деп, ертеңгілігімезгі ашуға рұқсат етіңіздер!Ән: «Мұғалім –ол біздің» хор. Т. БотакөзАрмысыздар, ағайын! Армысыздар мұғалімдер, әз жарандар,Білім іздеп инемен құдық қазғандар.Құшақ жая қарсы аламыз сіздерді,Өлең оқып,би билеп, ән де бүгін айтылар.4. Т.МөлдірАрмысыздар, аяулы ұстаздар, ақ жаулықты аналар, ардақты әпкелер Хош келіпсіз, ақ жаулықты аналар,Жүздеріңнен мейірім мен нұр тамар.Алдарыңда жауқазындай құлпырғанБіз алаңсыз балғын шақты балалар.5. Ж.МұхаммедалиБіз бүгін бойымызға білімнің жарық саулесін сыйлаған, көп нәрсені Үйреткен ұстазымызбен қоштасқалы отырмызТолқимыз, толқып тұрсыз баршаңыздаМұндай күй болған сірә қаншаңызда

6. «Ақырын жүріп анық бас,Еңбегің кетпес далаға.Ұстаз еткен жалықпас Үйретуден балаға» деп Абай атамыз айтқандай ұзтазымыз білім нәрімен М.Адэля сусындатып, көп нәрсені уйретті.Сондықтанда алғашқы ұстазымызға Хормен: «мың алғыс!»7.Мұғалім , ғазиз мұғалім- У.Жанелья

Төгілген арай, шуағым.Арманым қонса қолыма,Арқаң деп сенің ұғамын.

8. Мұғалім, ғазиз мұғалімСарқылмас мәңгі бұлағым. Қ.Қарлығаш

Ұланың бүгін тойындаАрнайды саған бұл әнін. 4 «А» сынып оқушыларынан құралған «ЖАЙДАРЛЫ БАЛАЛАР» КВН командасын ортамызға шақырамыз.9.Бар баланың сенгені -өздеріңіз, Б.Аяужан Сол сенімді ақтаумен өрледіңіз.Құтты болсын,ұстазым мерекеңіз,Жана берсін жасампаз еңбегіңіз.10.Мінезі гүл жайнаған,

Білімі бойда қайнаған, Ж.МөлдірҰлағатты ұстаздарБала қамын ойлағанӘр шәкіртін ізім депБереді терең білім көп,Үйретуден шаршамай,Қарайды бізге күлімдеп.

11. Адамдыққа үйреткен,Жамандықтан жиренткен, Е.ДильназТілімізді ширатқанАна тілі данамызБілу керек әр қазақ ана тілін Анадай мейірімді дара тілімАна тілі арқылы халық үшін Белгілі бар күреске баратыным,Демекші біз «Ана тілі» сабағынСүйіп оқып ғана қоймай,Эссені жазғанды ұнатамыз.

12. Оқи берсең ғылымды, Артық болмас баршасы. А.Мерей «Математика» өмірде

Бар ғылымның патшасы. Ойланатын есеп шығартып,

54

Төрт таңбаны білдірген Ғалымдардың мықтысы Математика данамыз.13.Білу үшін жер жайын «Дүниетану»өтеді, А.Дінмұхаммед Музыканы оқуға керек әннің жетегі Орыс тілін оқимыз, тану үшін әр ұлтты Компютермен танысып зердемізге тоқытты. Би: «Шарара» Т. Ботакөз,Ж.Мөлдір, М.Аделья,14. Жарқылдап тойға келген асыл жандар, Гүлдей боп көзімізге басылғандар. Р.Аслан Қол жетпес арманды іске асырғандар, Ата- аналар, Құрметті асыл жандар15. Ата-ана дейміз бәрімізде аңқылдап, Ата-ана дейді жас сәби де жарқылдап. М.Самат Ата-ана бәйтерегі өмірдің, Ата- ана деген алтын қазық, алтын бақ.16. Сырымды менің бес саусақтай біледі, Біздер үшін бөлек жаны, жүрегі. К.Нуриддин Қамқор жанды одан басқа көргем жоқ Біздер үшін бақыт іздеп жүреді. Ән: «Қазақ жігіттері» К.Нуриддин17.Мектебім мәңгі бапкерім, Қарызбыз соған бәріміз. А.Нұрсұлтан Өзіңе деген парызды Ақтаймыз талай әлі біз.18. Білімнің қайнар бұлағы, Ш.Алтынбек Өнердің жарық шырағы, Тұрағы өзің мектебім, Шәкіртің асыл қырағы.19.Ыстық мекен алтын , алтын ұя мектебім, Сен арқылы білім алып көктедім. Қ.Нұрдаулет Достарыммен бірге жүріп, бір күліп, Қарсы алдым жастық шақтың көктемін.20. Мектебім –алтын бесігім, Айқара ашқан есігін, Р.Нарсулла Өзіңде жүріп естідім, Ұстаздың асыл есігін. Ыстыққой сенің құшағың Азамат боп ертең ақ Өзіңнен түлеп ұшамын.21.Біз бәріміз артқа тастап 4 жылда, Ұмытпаймыз ұстазымызды жаны ізгі Б.Гаухар Пана болған, дара боған біз үшін Жанымыздан артық дер ек біз сізді. Би: «Вальс»22.Құтты болсын құрбыжан, Алға аттаған қадамың! О.Нұрмұхаммед Білім деп соқсын жүрегің, Жолыңа бестік шашады. ( 5 сан шашады )23. Құрбылар ұстаздарымызға алғысымызды айтып болған сияқтымыз. -Енді не істейміз? С.Сағыныш: - Енді алғашқы білім баспалдағын бастауышымызбен қоштасамыз.24.Бастауышым балбұлағым, Алдым сенен балдың дәмін, С.Асылжан Әріп танып, білім алдым Рахметімді жаудырамын25.Өзіңсің балауса көктемім, Мен сенен нәр алдым, көктедім. А.Ердаулет Өмірде алғашқы өткенім, Рахмет саған, бастауыш мектеб26.Көрмеген артық сөйлеп, артық күліп, Шәкірттерін баулиды тәртіпті қып. Е.Ынтымақ Қоштасамыз біз бүгін ұстазбенен «Ұстаз» әнін жаңғыртып айтып тұрып. Ән : «Ұстазым менің» Папурий: Ж.Мөлдір Би: «Әсем ән»

55

Ән: Бала махаббат Ж.Мұхаммедали Ертеңгілік соңында мектебіміздің тәрбие ісі - жөніндегі орынбасары: Х.Ақбалаева,С.Маханов,ата-ана Еркінбек ата сөз сөйлеп оқушыларға 4-сыныпты бітіргені туралы диплом табыс етілді. 1.Ән: «Мерекең» А. Мерей 2.Хор: «Мұғалім – ол біздің» 3.КВН «Жайдарлы балалар» 4.Би: « Шарара» М.Адэля Ж.Мөлдір Т.Ботакөз У.Жанель 5.Ән: «Қазақ жігіттері» К.Нуриддин 6. Вальс: 7.Хор : «Ұстазым» А.Мерей 8. Папурий: Қобыз Ж.Мөлдір 9.Би: «Әсем ән» К.Нуриддин 10. Ән. «Бала махаббат»

* * * * *АҒЫЛШЫН ТІЛІНДЕ АҚПАРАТТЫҚ КОММУНИКАТИВТІК ТЕХНОЛОГИЯНЫ

ПАЙДАЛАНА ОТЫРЫП, ОҚУШЫЛАРДЫҢ ПӘНГЕ ДЕГЕН ҚЫЗЫҒУШЫЛЫҒЫНАРТТЫРУ

Тайшықова Айгүл Арыс қалалық С.Адамбеков атындағы жалпы орта

мектебінің ағылшын пәнінің мұғалімі

"... Адамзат үшін ХХІ ғасыр жаңа технологиялардың ғасыры болмақ, ал осы жаңатехнологияларды жүзеге асырып, өмірге енгізу және жетілдіру- бүгінгі мектеп оқушыларысіздердің еншілеріңіз" Н.Ә. Назарбаев

ХХІ ғасыр – бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуірі, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениеттілігіне мұқият қарайтын дәуір. Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым қатынасына ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр. Осы орайда келешек қоғамымыздың мүшелері – жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында тұрған ең басты міндет. Қазіргі уақытта арнайы бағыттағы ақпараттық коммуникативті технолгияның құралдарын құру үрдісінде көптеген білім беру бағыттары мен оқу пәндері бойынша мультимедиялық энциклопедиялар жасалған. Оқытудың жаңа әдістерін пайдалана отырып, оқу үрдісін ұйымдастыру мүмкіндігін беретін ойындық ситуациялық тренажерлар және мультимедиалық оқыту жүйелері құрастырылған..Шет тілі - қазіргі заманның талабына сай, қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық және мәдениет дамуының қайнар көзі. Қазір шет тілін оқыту әдістемесінің деңгейі жоғары. Тілді оқытуда интерактивтік тәсіл, ойындар, екеуаралық пікірталастар, сонымен бірге ақпараттық технология, интернет, компьютер қолданылуда.Оқытудың ақпараттық технологиясы – бұл ақпаратпен жұмыс жасау үшін арнайы тәсілдер, педагогикалық технологиялар, бағдарламалық және техникалық құралдар (кино,аудио және видеоқұралдар, компьютерлер, телекоммуникациялық желілер). Мысалы: оқушылар, студенттер, оқытушылар интернет талаптарында берілетін құжаттардағы тапсырмалар мен жаттығуларды орындай алады, үйреніп жүрген тілінде электронды почта(@mail), бейне-конференция, анықтама каталогтар, жүйеде сөйлесу(chat), виртуалды қатынас клубтары – конференцияларға қатыса алады. Сонымен бірге белгілі бір уақытта мәтіндік хабарламалар мен алмасуға, радио бағдарламаларды тыңдауға, бейнероликтер көруге, яғни ақпараттың кез келген түрін қолдануына толықтай мүмкіндіктері бар. Ақпаратты қандай да арақашықтыққа тез арада жеткізу, алыстағы ақпарат көздерін пайдалану мүмкіндігі интеративтік іздеу жүйелері мен өз бетімен іздеу, сондай-ақ алынған материалдарды түрлі тіл тасушыларға ауыстырып салу мен т.б сол сияқты интернет артықшылық көздері пайдаланылады.Ағылшын тілді оқытуда жаңа технологияларды, техникалық құралдарды сабақта жан-жақты қолдану, оқытушының көптеген қиындаған қызметтерін жеңілдетіп, осы іскерліктің ұстанымды жаңа тәсілдерің пайда болуына мүмкіндік туғызады. Осындай жаңа жолдардың біріне ақпараттық оқыту жүйесіндегі комьютерлік бағдарламалардың түрлері арқылы тіл сабақтарының лексика бөлімін меңгертуде ақпараттық технологиялардың алатын орны зор. Интернет арқылы оқушы грамматикалық, лексикалық, фонетикалық жаттығулар, оқуға және грамматикаға арналған тесттерімен жұмыс істей алады. Компьютерлік оқыту бағдарламаларының қай қайсы болмасын өз мазмұнынан грамматикалық құрылымның жұмыстарын қамтиды.Білім беру жүйесіндегі ақпараттық технологияның мүмкіндіктері: Әрбір адамға білім алудың өзіне тиімді жолын таңдауға мүмкіндік беретін білім берудің ашық жүйесінорнықтыруға; Білім алудың техникасын түбірімен өзгертуге; Оқыту үрдісінде оқушылардың танымдық іс-әрекетін тиімді ұйымдастыру;

56

Электрондық білім беру пайдалану арқылы даралап оқытуға. Ақпараттық коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі; Мультимедиялық мүмкіндіктерді қолдау (музыкалық немесе дикторлық дайындау, анимация бейне-клиптер,слайд-шоу). Жүйенің басқару құрылымы-оқытушы өз ойын, көзқарасы, өз кезегіндегі материалдық ұсынылымын, әр түрліаудиторияға бірғана оқу мәліметтерін ұсынуға мүмкіндік алады. Білімді бақылау арқылы нәтиже алу, бағалау.Қазақстан Республикасының мемлекет аралық тілі- ағылшын тілін жаңа технологиялар арқылы оқыту ісі күннен- күнге өзекті болып келеді. Тілді ақпараттық –коммуникативтік технология арқылы оқыту тіл үйренушінің өз бетімен тіл үйрену қабілеттерін жетілдіруіне игі ықпал ететін тиімді жүйе болып табылады. Сонымен қатар оқушылар интелектуалдық, шығармашылық және коммуникативтік істерін дамыта алады, оқушының оқу белсенділігі артады, сабақтың негізгі кезендерінің бәрінде оқушыларға шығармашылық жұмысты ұсынуға болады.Коммуникативтік сөйлеу әрекетінің қай түрі болса да лексикалық-грамматикалық дайындық деңгейіне сүйенеді. Белсенді сөйлеу әрекетін ұйымдастыруда ауызекі жауаптасу мен мәтін бойынша жұмыс негізгі құрал болып табылады. Сонымен қатар, ақпараттық оқу құралдары (компьютер, аудио-визуалды құралдар) бойынша да оқушылар белсенді коммуникацияға түсе алады. Ауызекі сөйлеу тілін қалыптастыруда сөздер мен сөз тіркестерінің қолданылуын, сөйлем құрастыруды, тұрақты сөз тіркестерін қолдануды, сұрақ қоюдың барлық түрлерін үйрену тиімді. Оқушылардың сөйлеу дағдылары ауызекі сөйлеу жүйесінен, сұраққа қысқа да толық жауап қарастыра алуынан, оқығандарын ауызша да, жазбаша да мазмұндап беретіндей дағды-машықтарынан, шығарма, хат жазу дағдыларынан құралады. Ағылшын тілін оқытуда ең алдымен тәжірибелік мақсат қойылады, оған оқушылардың сөздік қорларын байыту, сауатты жазуға үйрету, сөйлесуге, көргендерін, естігендерін әңгімелеп беруге үйрету қажет. Ал бұл іс-әрекеттерді сауатты да дұрыс жүзеге асыру үшін грамматикалық жұмыс жүргізілуікерек.Сонымен бірге ағылшын тілі сабақтарында электрондық оқулықты пайдаланудың маңызы зор. Электрондық оқу құралы-бұл оқу курсының ең маңызды бөлімдерін, сонымен бірге есептер жинағы , анықтамалар, энциклопедиялар, карталар,атластар, оқу эксперименттерін жүргізу нұсқаулары, практикумға және т.б білім беруді басқаратын мемлекеттік органдартағайындаған арнайы статусы бар берілген түрдегі баспаларды қамтитын электрондық оқу басылымы. Оқу процесіндеоқытудың ақпараттық – коммуникациялық технологияларын тиімді пайдалану және қолдану айтарлықтай оң тәжірибе беріпотыр. Атап айтсақ, оқушылардың өз бетімен ізденісі,пәнге деген қызығушылығын арттырып, шығармашылығын дамытуға,оқу қызметінің мәдениеті қалыптастыруға , дербес жұмыстарын ұйымдастыруға өте маңызды.Сонымен, интерактивтік тақта сабаққа қатысушылардың барлығының ойын бір ортаға жинақтап, қажет ақпаратты өңдеуарқылы жалпыланған ақпараттық біліктілікті қалыптастыратын тиімді құрал болып табылады. Алдын ала дайындалған оқуматериалдар-презентациялар, мәтіндік, графикалық ақпараттық объектілер-сабақтың жақсы өтуін және барлық ақпараттүрлерін қолдануды қамтамасыз етеді. Біз бейбіт елде, мемлекеттік білімді жетілдіруге аса мән берген елде тұрамыз. Жалпыбілім берудің мақсаты –терең білімнің, кәсіби дағдылардың негізінде еркін бағдарлай білуге, өзін-өзі дамытуға адамгершіліктұрғысынан жауапты шешімдерді қабылдауға қабілетті жеке тұлғаны қалыптастыру, яғни жеке тұлғаны қалыптастыруғанегізделген, ақпаратты технологияны терең меңгерген , жылдам өзгеріп жататын бүгінгі заманға лайықты, жаңашылтұлғаны қалыптастыру. Бәсекеге қабілетті болу тікелей білімге байланысты. Біз жаңа технологияға, жаңа өркениетті дамуға байланыстыбасқа өркенді елдердің көптен бері пайдаланып келе жатқан ақпараттық-коммуникациялық технологиялар құралдардыңқолданып отырмыз. Бұл-біздің Қазақстанның алға қарай жылжуының нышаны болып табылады. Ғылыми білім берудеинтерактивті тақтаның мүмкіндігі мол. Интерактивті құралдарды қолдану арқылы оқушы білім кеңістігіне еркін бойлайалады. Оқу процесінде, оның ішінде практикалық сабақтарда ақпараттық коммуникациялық технологиялар. Интерактивтітақтамен презентацияны бірге қолдану оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын ерекше арттырады. Шетел тілін оқытудың басты мақсаты - оқытушыларға шетел тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейде игерту. Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, қажетті жағдайда ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарым-қатынас процессінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптастыруды қамтамсыз ететін тілдік, сөздік, әлеуметтік-мәдени білім, білік дағдылар енеді. Осы мақсатқа сай оқыту міндеттері екі үлкен бағыт бойынша белгіленеді.Танымдық бағыт бойынша:• Оқушының лингвистикалық дүниетанымын қалыптастыру;• Тілдің қоғамдық-әлеуметтік мәнін түсіндіру:(Қазіргі уақыт талабына сай шетел тілінің пән ретінде қажеттілігі күннен-күнге артып отыр.Ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық және жалпы мәдени алға басуында қозғаушы фактор болуда.)•Оқушының тілін дамыту, тілдік шығармашылық қабілеттерін жетілдіру;• Сөз мәдениетін таныту;• Пікірталас мәдениетін жетілдіру;• Сөйлеу түрін, сөйлеу тәсілін меңгерту;• Оқушылардың логикалық ойлауының бір ізді болуын қалыптастыру;Коммуникативтік, практикалық бағыт бойынша:• Оқушыларға тіл нормаларын меңгерту;• Тілдік сауаттылығын арттыру;• Оқушылардың тілдік - эстетикалық талғамдарын қалыптастыру;• Этикет нормаларына сай тіл мәдениетін жетілдіру;• Сөйлеу әрекетіне қажетті заңдылықтар мен талаптарды меңгерту;• Шығармашылық қабілеттерін дамыту;• Қарым-қатынас талаптарына сай іскерліктерде қолдана білу;• Пікірталас түрлеріне сай сөз қолдану біліктілігін қалыптастыру;

57

Бұл міндеттердің жүзеге асырылуы тілдік білімнің (мұның қай - қайсысы да тіл арқылы баланың логикалық ойлауын дамытуға, қарым-қатынастық дағдыларын жетілдіруге, сөз әрекетінің түрлеріне) қатынасты машықтануына әсерін тигізеді.Компьютердің білім беру құралы ретінде кең таралуының негізгі алғы шарттарын ғалымдар төмендегідей саралайды:1. Компьютер шексіз ақпарат әлемінде енуге және ақпаратты жүйелі түрде талдап, сараптауға мүмкіндік береді. Ақпаратты алудағы жоғары жылдамдық адамның ақпараттық мәдениетінің үнемі өсуіне жағдай жасайды.2. Компьютер адамның зерттеу-танымдық әрекетінің әмбебап құралы ретінде ерекшелінеді.3. Өзге құралдардан компьютердің ерекшелігі – оның қатысымдық құрал бола білуі. Яғни, білімгер, ол арқылы қатысымныңбарлық түрлерін жүзеге асыра алады. Бұл – мәтіндерді оқу, сұхбат жасау, жазу, тыңдау әрекеттері. Тіл үйренуде бұл мүмкіншіліктер ең маңызды болмақ.4. Құрал білімгерлерге өз әрекеттерінің нәтижесін айқын көрсете алады. Білім алуда дұрыс шешім жасай білуге деген оқушылардың өзіндік тәсілін, стратегиясын қалыптастырады.5. Компьютердің көмегімен жаттығулардың кешенді түрлерін аз уақытта орындау мүмкіншілігі туындайды.Ақпараттық технологияны шетел тілі сабақтарында пайдалану нәтижесінде төмендегідей жетістіктерге қол жеткіземіз.

Сөзжұмбақ, кестелерді құру үшін дербес компьютерді қолдану арқылы грамматикалық және лексикалық оқуматериалдары өндеу.

Ағылшын тіліндегі сөздерді сауатты жазумен көркемдеп безендіруді уйретеді.

Дербес компьютерді пайдалану арқылы оқушылардың өзіндік және жұмыс жасауды игерумен білім алуды кеңейту.

Интернет желісін пайдалану арқылы оқушылар электрондық пошта арқылы оқушылар хат-хабарлама алмасу,өзініңойын еркін жеткізу. Ағылшын тілі - бүгінгі заманымыздың кілті, компьютер технологиясының кілті екені белгілі. Ағылшын тілі - ұлыәдебиет тілі. Бұл тілде әлемге әйгілі Вильям Шекспир, Джонаттан Свифт, Вальтер Скотт сөйлеген. Қазіргі заман мұғалімітек өз пәнінің терең білгірі болу емес, тарихи-танымдық, педагогикалық-психологиялық сауатты, саяси-экономикалықбілімді және ақпараттық-коммуникациялық білімді және ақпараттық-коммуникациялық технологияны жан-жақтымеңгерген ақпараттық құзырлы маман болу керек. Біздің мемлекетімізде жаңа телекоммуникациялық құралдың дамып кележатқаны сөзсіз. Қазіргі заман педагогтарына компьютер және мультимедиялық құралдарды қолданудың сабақ өту барсындаөте тиімді тәсіл екені белгілі. Бұл құралдың қуаттылығы соншалықты онымен бірге білім жүйесіне жаңа әдістермен біргеәлемдік ойлаудың жаңа идеологиясы (шығармашылығы) енгізілді.Ағылшын тілі сабағында компьютерді қолдану мәтіндер мен ақпаратты білуге жол ашады. Тіпті нашар оқитыноқушылардың өзі компьютермен жұмыс істеуге қызығады, өйткені кейбір жағдайларда компьютер білмеген жерін көрсетіп,көмекке келеді. Қорытынды:Өзімнің баяндамамды қорыта келіп, мынадай түйін түюге болады. Қазіргі кезде ағылшын тілімен компьютер, телекоммуникациялық құралдарды меңгеруді уақыттың өзі талап етеді, тіптікейінгі жылдары олардың рөлі арта түсуде. Компьютерлік оқыту бағдарламаларының қай қайсы болмасын өз мазмұнынан грамматикалық жұмыс жүргізуді тыс қалдырмайды, белгілі бір грамматикалық құрылымның жұмыстарын қамтиды.1. Оқушылардың АКТ-ны пайдалана отырып, сабаққа деген қызығушылықтары артады.2. Оқушылардың танымдық белсенділіктері дамиды.3. Осы шығармашылық тапсырмаларды пәндерге бейімдеп қолданудан, оқушылардың пәнге деген қызығушылығы молаяды.4. Оқушылардың логикалық ойлауы, шығармашылық іс - әрекетке қабілеті артады.5. Оқушылардың білім сапасы көтеріледі.Ол үшін, жалықпай жаңа инновациялық технологияларды өз жұмысымызда пайдаланып, сонымен қатар оқушыларды мадақтап, ынталандырып отырған орынды. Баланың қиялын дамыта отырып, ойын дамытамыз. Ойы дамыған шәкірттеріміздің танымдық қызығушылығы арта отырып, шығармашылық әрекеті жоғары деңгейге көтеріледі.

Пайдаланылған әдебиеттер:1. Полат Е.С. Интернет на уроках иностранного языка//М., ИЯШ, 2001, №2, с. 24-28.2. Білім заңы. Алматы, 2007 ж. 3.Андреев В.И. Проблемы педагогического мониторинга качеств. образования //М., Известия Российской академии образования, 2001, №1, 86-90.4.А. Иманбаева, Оқу-тәрбие үрдісін ақпараттандыру ділгірлігі. Қазақстан мектебі, №2, 20005. Дмитриева Е.И. Основная методическая проблема дистанционного обучения иностранным языкам через компьютерные телекоммуникационные сети Интернет //М., ИЯШ, 1998, №1, с. 27-32.6. Маткин В.А. Обоснование ценностно-синергетического подхода к подготовкам специалиста-профессионала //М., Вестниквысшей школы, 1999, №6, с. 63-67.7. Полат Е.С. Метод проектов на уроках иностранного языка //М., ИЯШ 2000, №3, с. 34-37.

* * * * *

58

Мен не үшін өзгеруім керек?

"Оңтүстік Қазақстан облысы Арыс қаласының білім бөлімі" ММ№11 Б.Момышұлы атындағы жалпы орта мектеп

Информатика пән мұғаліміТажиметова Гульшат Махмутовна

Таңертең оянғанда, өзіңнен: «Не істеуім қажет?» деп, кешке, жатар алдында: «Мен не бітірдім?» деп сұра. Пифагор

Болашақта өркениетті дамыған елдер қатарына ену үшін заман талабына сай білім, ғылым, тәрбие қажет екеніне ешкімнің таласы жоқ. Сондықтан ең басты міндет –өз ұлтының тарихын, мәдениетін, тілін қастерлейтін және оны жалпы азаматтық деңгейдегі рухани құндылықтарға ұштастыра білетін тұлға тәрбиелеу. Мұғалім бағыт беруші, ойлау әрекетін ұйымдастырудың негізі болып табылатын методологияны меңгерген шығармашыл тұлға болуы тиіс. Өйткені тәуелсіз Қазақстанның дамыған бәсекеге қабілетті 30 елдің қатарында терезесін тең ететін білім. Сондықтан қазіргі даму кезеңі білімберу жүйесінің алдында оқыту үдерісін технологияландыру мәселесін қойып отыр. Оқытудың әртүрлі технологиялары зерттеліп жаңашыл педагогтердің іс-тәжірибесі зерттеліп мектеп өміріне енуде. Жаңа технологияны меңгеруде мұғалімнің жан-жақтылығы, білімі қажет. Елбасы Н.Ә.Назарбаев Білім және ғылым қызметкерлерінің үшінші съезінде «Мұғалімдердің жаңа ұрпағы білім деңгейі жөнінен әлдеқайда жоғары болуы керек» деген еді. Ол үшін жаңа формацияның педагогы қажет деген. Мұғалімнің негізгі басты мақсаты – рухани бай, ізденімпаз, адамгершілігі мол тұлғаны қалыптастыру болып табылады. Қазіргі заманғы мұғалімдер ақпарат беруші, бақылаушы, тексеруші, жазалаушы қызметін тастап, керісінше ізденуші, зерттеуші, технолог, өнертапқыш, шығармашылықпен жұмыс істейтін жаңашыл болып өзгеру керек. Ұлағатты ұстаздан тәрбие алған адам жақсы қоғамдық қайраткер, ұлы тұлға болып өседі, өмірін дұрыс бағытқа бейімдеп, көркейтеді.

Мен өз алдыма мен не үшін өзгеруім керек деген сұрақты қойдым жәнеқазіргі мұғалім қандай болуы керек?-деген сауалға былай деп жауап берер едім. Педагогикалық үдерісте жүйелі жұмыс жасай алатын, педагогикалық өзгерістерге тез төселгіш, жаңаша ойлау жүйесін меңгерген, оқушымен ортақ тіл табыса алатын, білімді, шебер, іскер болуы тиіс деп

ойлаймын. Ақпарат технологияларын меңгерген, әділетті, ұстамды, өз құқығын қорғай алатын және ізденгіш жеке тұлға болуы қажет.

Қазіргі білім жүйесінің ерекшелігі тек біліммен ғана қаруланып қоймай өздігінен білім алуды дамыта отырып өз бетінше өрлеуге қажеттілік тудыруда. Өйткені еніп отырған технологиялардың барлығы өсіп келе жатқан жеке тұлғаны жан-жақты дамытуға негізделген. Соның ішінде инновациялық білімді дамыту, өзгеріс енгізу, жаңа идеялар мен жаңалықтарды өмірге әкелу. Бұрынғы оқушы тек тыңдаушы және орындаушы болып келсе, ал қазір өздігінен білім іздейтін жеке тұлға екендігіне ерекше мән беруіміз қажет. Өйткені қазіргі оқушы қандай болу керек? деген сауалға былай дер едім. Ізденімпаз, талапты, өз алдына талап қоя білетін болуы тиіс, дүниетаным қабілеті жоғары, дарынды өнертапқыш болуы керек деп ойлаймын. Осындай жеке тұлғаны дамыту үшін жаңа технологиялар мектеп өміріне енгізілуде. Ұлы даналарымыздың сөзіне тоқталсақ:Естігенің естен шықса,көрген қалар көңіліңде,Бір нәрсені жасап ұқсаң, ұмытылмас өміріңде - деген.Қазіргі ғылыми зерттеулер бұл даналықтың астарында терең мағына жатқандығын байқатады. Міне осындай тұлғаны дамыту үшін оқытудың жаңа технологиялары қажет. Менің түсінгенім мұғалім өзі бір технологияны алып оқып, зерттеп, тиімділігін өзінің шеберлігіне қарай таңдауы қажет екенін білдім. Сонда ғана мұғалімнің ерекшелігі байқалады. Өйткені бір технологияның өзі мұғалімнің қолдану әдіс-тәсіліне, шеберлігіне қарай жүзеге асады. Мен енді өз сабақтарымда жаңа әдіс-тәсілдерді пайдаланып жүргізіп келемін. Өйткені жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі мұғалімдер мен оқушыларға өз бетімен және бірлесіп шығармашылық жұмыс істеуге шексіз мүмкіндік туғызатынын түсіндім. Сабақтан кейінгі процесс мұғалім өз сабағының қалай өткенін қорытындылайды. Ал бұл үдеріс мұғалімнің келесі сабағын жоспарлауда кеткен кемшіліктің орнын толтыруға көп септігін тигізеді. Сонда ғана оқушының пәнге деген қызығушылығы, ақыл –ойының дамуы, шығармашылық белсенділігі, сын тұрғысынан ойлауы, оқу мен жазу сауаттылығы сонымен қатар еркін ойлауға мүмкіндік береді. Өз эссемді Елбасымыздың сөзімен аяқтағым келіп отыр. «Еліміздің ертеңі - бүгінгі ұрпақтың қолында,ал жас ұрпақтың тағдыры - ұстаздың қолында» екені дәлел.

* * * * *Қызылорда облысы, Қазалы каласы, №16 мектеп лицейдің

4 в сынып окушысы Сырашов Санжар Асылбекұлы

Бүркүт ірі, Қайратты. Сұлу, әрі айбатты .Көтеріліп тым биік,Көзбен көрер аймақты.

Бүрген жерін жұлады,Жүректі,әрі қырағы.Бүркіт-алғыр ,Текті-құс,Ен мықтысы-қыраны. АнашымАнашым менің ардағымЖарыммен бір ән арнадымӨскенде ой мен өнерім

Өрнектеп жазам қалғанынҚыз баланың жүрісіІсі киім киісі Бәрі анаға сын дейтінАнам сөзі дұрысы

Қанша түйме жейдемде?Үстімдегі жидеге Көз саламын кей кейдеТүймелерге қараймынҚайта-қайта санаймынБес түйме бар өңірдеЕкі түйме жеңімдеТөс қалтамда түймеменҚанша түйме жейдемде?

59

Керегім бар меніңдеСауықкүл атты анамаӨзімнің бар керегімІс тіккенде инесін Мен сабақтап беремінӘкеме де бар меніңӘжептәуір көмегімАнам жоқта әкемеШай қайнатып беремін МамандықАдамзатқа пайдалыМамандықтың бәрі деДәл таңдасам жарадыҚызығамын бәрінеАқын,сазгер,әртістейШабытым болса селдейтінЖоқ ,дәрігер болсам ба?Адам жанын емдейтінЗаң саласын меңгергенӘділдікті жөн көргенЗаңгер болсам қайтедіБар мен жоқты теңкөрген.

ӘжемеӘжеміздің орны бөлекБәрімізге тілекші өзіБермейді ешкім ондай көмекДәрі бізге әрбір сөзіКешіреді қатеміздіКөңілінде қалмайды дақБалам деп әке- анамыздыМенің әжем әулетке бақ.

Ақыл таптық бәрінеБіз қалада тұрамызСауық сайран құрамызЖаңалыққа жылт еткенЖастай мойын бұрамызҮлкендерден қалыспай Бәрін біліп аламызАқшаға да жақындауБіз қалалық баламызСынап бізді бір күні Әкеміз бен анамызАқша берді сұратпайСамғап кетті санамызӨскеніндей бойларыңӨсті мекен ойларыңСендердікі осы ақша Не аласыңдар ойлағынАта – ананың көңілінТабу үшін ой кештікТәртіпті боп сабақта

Әкелеміз кіл бестік.

Мектеп – кемеМектеп - білім ордасыБолашақтың жол басыҰстаздардың барлығы Жақсылықтың жолдасыОқушылар мектептіңКөтереді намысынҰстаздары бастайды Өнер, білім ,жарысынҚалыспаймын қатарданМектеп – кеме аталғанСол кемеге командирБолу үшін бата алғам.

Біз патшамызАдамның ең кішісіБала - деген патшамызКөтертеміз басыңдыТеріс қарап жатсаңызТіліміз бал, емдеймізКөңілдерді жөндеймізБалалы үй – бақыттыБасқа баққа сенбейміз.

Әкеме Әкемізді тыңдаймызАнамызды сыйлаймызЕкеуіне сүйеніп,Өзімізді шыңдаймызӘке қамқор балағаӨнегесін үйренемЖалғасым деп, ұлым депӘкем өрге сүйрегенАқтасам деп сенімінЖақсы оқимын сабақтыҰлы бол деп еліңніңАлла мені жаратты

Біз баламызБіз баламыз,баламызАйтқан тілді аламызБата берсе ата-әжеТаудай болып қаламызБіз баламыз,баламызЖақсы бала боламызЖақсылықты көп жасапТөрден орын аламызБіз баламыз,баламызӨсірді ата – анамызАман,есен ер жетсекБіз де оларды бағамыз.

60

г. Атырау Хасанова Гулшат НуржановнаУчитель вторая категория английский язык

детского сада № 21 «Алтын кілт»

Тема : «Cleverest»Технологическая карта

Группа: Старшая №2 Месяц: Апрель Неделя: II Число: 14/04/2017Оброзовательная область: «Коммуниация»Раздель:Английский язык Тема : «Cleverest»Цель : Закрепить пройденный материал путем проведения игр и заданий ,словарный запас детей и способствовать развитию интереса к английскому языку.Формировать навыки слушания и способы звукоизвлечения через звуковые упражнения и ритмические движения.Воспитывать у детей умение и желание общаться на иностранном языке. Методы и технологии: Вопросы и ответы, показ,беседа.Демонстрационный материал: слайд , картинки ,карточки

Этапы деятельности Действия воспитателя Действия детей Мотивационно –побудительный

Song : «Good morning!»

Дети с интересом пели песню и здоровались с друг другом.

Организационно- поисковый

Педагог ребята мы с вами много узнали за год многому научились. И сегодня мы проведем итоговое занятие –игру и я проверю ваши знания. Игра у нас не простая , а игра – соревнование .Кто мне ответит, что самое главное в игре?Педагог предлагает детям сыграть в игру.Педагог разделяет детей на три команды.Фонетическая разминка1 –команда «Земля»2 – команда «Небо»3 –команда «Солнышка»Педагог объясняет детям задание .

1-заданияИгра: «Family»Song: «I love my mummy»2 – заданияИгра : «Shapes»3 –заданияИгра : «fruits and vegetables»Song: «Apple song»4 –заданияИгра : «Назови диких и домашных животных »Song: «animals»5- задания Игра: «Colors»6 – заданияИгра : «Назови времена года»Song : «jingle bells»7- заданияИгра : «Назови транспорты»8 – заданияИгра : «Назови профессию»9- задания Игра : «Numbers»Пальчиковая игра:Физ, минутка

Дети разделяются на три группы .Дети слушают внимательно

Дети за интересовались

Дети называют члены семей.Дети рассказывают стихи.

Дети расматривают картинки

Дети отвечают задонному вопросу

Дети называют фигуры ,цвета , составляют слова по картинками. Называют диких и домашных животныхна английском языке.Называют времена года.Выполняют задания.Дети с интересом играют.Дети по задонному вопросы отвечают правильноДети переводят слова на английском языке.Называют цифры .Дети играли с приподнятым настроением.

Рефлексивно-корригирующий

Поощерение детей. Учитель хвалит детей за активное участие, проявленное на организованной учебной деятельности.Good bye children!

Дети эмоционально отвечают на вопросы.Good bye teacher!

Ожидаемый результать:Знать :пройденый материалы.Понять: выполнять задания в соответствующее темами на английском языкеИспользовать: играли по правилам игры

61

г. Атырау Нуртлесова Зауреш МаксотовнаВоспитатель первая квалификационной категории детского сада № 21 «Алтын кілт»

Тема: «В стране спорта» Технологическая картаГруппа:средняя группа №2 Образовательная область: ЗдоровьяРаздел: Физическая культура Тема: «В стране спорта»Цель: Укрепление здоровья детей через физические упражнения и подвижные игры. Образовательная: сохранять и укреплять физическое и психическое здоровье детей;способствовать развитию опорно-двигательного аппарата;создавать условия для удовлетворения естественной потребности детей в движении . Развивающая : формировать у детей представление о здоровом образе жизни;

развивать выразительность двигательных действий;формировать у детей элементарные знания и представления о разных видах движений и способах их выполнения;формировать и совершенствовать двигательные умения и навыки в играх-эстафетах, подвижных играх и основных движениях.Воспитательная: развивать у детей интерес к играм-эстафетам и физическим упражнениям с использованием разных предметов;формирование у детей умения играть дружно, согласовывая свои действия с действиями других; побуждать детей к самостоятельности и умению проявлять активность в играх и упражнениях.Методы и технологии: Показ, объяснения, словарная работа. Демонстрационный материал: Музыкальный центр, флажки, корзины с мячами, кубики (по три на каждую команду), мячи.Словарная работа: Равняйтесь, смирно, шагом марш. Билингвальный компонент: смирно-түзу, шагом марш-түзу жүру.

Этапы деятельности Действия воспитателя Действия детей

Мотивационно-побудительный

Воспитатель:Мы встречаем праздник лета,Праздник солнца, праздник света.Приходите в гости к нам,Рады мы своим гостям!

-Ребята, давайте все вместе веселым маршем пройдем по нашей спортивной площадке, покажем друг другу, как мы научились за этот год маршировать.Воспитатель: Ровняйтесь! Смирно! Веселым маршем за направляющим по стадиону шагом марш!

Дети:Лету, лету красному,Небу, небу ясному,Солнышку, что всех ребятПревращает в шоколад.Крикнем громко, детвора,Наш привет – «Физ-культ. Ура!»

Дети становяться друг за другом и шагают по кругу.

Организационнно-поисковый

Внимание! Внимание! Начинаем наши соревнования! Воспитатель: А для соревнований нам нужны дружные команды. Ребята, у меня в корзинке приготовлены разноцветные мячи. Вы по очереди доставайте по одному.(Мячи приготовлены по количеству детей трех цветов: красные, синие, желтые).Воспитатель: Посмотрите на мячи, каких они цветов (ответы детей). Давайте теперь разделимся на команды. Первая команда – желтый цвет, вторая команды – красный, третья – синий.Воспитатель: все собрались? Все здоровы?Бегать и играть готовы?Ну, тогда все подтянитесь,Не зевайте, не ленитесь,На разминку становитесь!Ведущий 2 (проводит разминку):Начинаем шаг на месте.1-2, 1-2, 1-2, 1-2.Вверх рука, другая вниз.Повторяем упражнения.Делаем быстрей движения!1 – вперёд наклоняемся2 – назад прогнёмсяИ наклоны в стороныДелать мы возьмёмся.Приседания опять

Дети делятся на команды.

Дети выполняют разминку: 1-2, 1-2, 1-2, 1-2.Вверх рука, другая вниз.Повторяем упражнения.Делаем быстрей движения!1 – вперёд наклоняемся2 – назад прогнёмсяИ наклоны в стороныДелать мы возьмёмся.Приседания опятьБудем дружно выполнять.

1,2,3,4,5 – кто там начал отставать?Начинаем бег на месте!Финиш — метров через двести!На ходьбу мы перейдем,Носом вдох, выдох ртом!Соревнования начнём!

62

Будем дружно выполнять.1,2,3,4,5 – кто там начал отставать?Начинаем бег на месте!Финиш — метров через двести!На ходьбу мы перейдем,Носом вдох, выдох ртом!Соревнования начнём! Воспитатель: Вот и закончилась наша разминка, пора начинать наши соревнованияВоспитатель: Молодцы! А вот наше задание:Кто без рук и без ногСамый лучший прыгунок?Он и прыгает и скачет,Ушибётся – не заплачет? -Отгадайте загадку, если отгадаете правильно, если правильноотгадаете отгадку то я покажу вам ее, а если нет, то начнем сначала.Воспитатель: 1-задание.Сейчас у нас будет такое соревнование, чья команда быстрее прокатит мяч через полосу препятствий .

2-задание.«Донеси и не урони» — перенос мяча (предмета) на2-х палках. 3-задание. Загадка-Оглянись вокруг –Всюду – всюду полукруг.Полукруг на голове,Под березкой на траве,В облаках и на пескеИ у девочки в руке. Что это? Задание на меткость и четкость в движениях, чья команда закинет большее количество мешочков в обруч. 4-задание «Детская железная дорога» — бег в обруче с присоединением по одному ребенкуВоспитатель:Всех с победой поздравляем,Результаты объявляем:Все старались. Молодцы! А победила… Приглашаю на прощаньеВстать в большой нам хоровод!Эту радостную встречу будем вспоминать весь год. Малоподвижная игра: «Мы топаем ногами»

Дети: Мяч. Каждая команда быстрее прокатит мяч через полосупрепятствий . (Для этой эстафеты потребуются кегли, которые расставлены в шахматном порядке).

-Дети переносят мяч на двух палках, обходят кегли и бегут обратно.

-Обруч.Каждому ребенку ведущиевыдают мешочки с песком, команды закидывают их в свой обруч. Команда победитель получает флажок

Все. Дружба!

Дети играют в игру.Мы топаем ногами мы хлопаем руками киваем головой.

Мы руки поднимаем, мы руки опускаем. Мы руки подаем. И бегаем кругом, и бегаем кругом. По сигналу «стоп» останавливаются.

Рефлексивно-корригирующий

Рефлексивный круг: В честь нашей победы, мы вручаем всем награды!

Угощения детям(соки).

Знать: название виды игр, оборудования для игры, как играть в игру, выполнять упражнения. Понять: что виды упражнения необходимы для физического роста и развития. Использовать: при выполнения использовать оборудование. Заполнила воспитатель группы: Нуртлесова З.М.

ГЕРМАНИЯ ФЕДЕРАТИВТІК РЕСПУБЛИКАСЫ

Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Қармақшы аграрлы – техникалық колледжінің

тарих пәнінің оқытушысы Жетібаева Гүлмира Мұратбекқызы

Сабақтың тақырыбы: Германия Федеративтік РеспубликасыСабақ/оқу мақсаттары:Білімділік: Германияның соғыстан кейінгі жағдайы, оны жаулап алған мемлекеттердің герман милитаризмі мен нацизмінжою әрекеттері, денцификациялау саясаты, германияны басқару үшін құрылған. Бақылау кеңесі туралы, алғашқыэкономикалық жаңартулар, басып алынған аймақтардағы саяси өзгерістер, 1948 ж Берлин дағдарысы, Германияныңыдырауы, Аденауэр кезеңі, 1960 – 1980 ж ГФР – дің ішкі саяси дамуы, Шығыс Германиядағы социализм құрылысыныңдағдарысы, екі герман мемлекетін біріктіру процесі, біріккен Германияның саяси және әлеуметтік – экономикалық дамуытуралы, қазіргі Германияның халықаралық жағдайы жайлы толық түсіндіру.Дамытушылық: Сұрақтар қою, өтілген тақырыптарды қайталап шолу жасау, оқушылардың есте сақтау, ойлау қабілеттеріндамыту.Тәрбиелік: Оқушыларды әдептілікке, тәртіптілікке, елжандылыққа тәрбиелеу.Сабаққа қажетті:

63

Сабақтың түрі: аралас сабақСабақтың әдісі: әңгімелеу, сұрақ –жауап әдісі, пирамида әдісі, кір жайғыш сым әдісі, интербелсенді тақта.I. Ұйымдастыру кезеңі1. Білім алушылардың сабаққа дайындығын тексеру.2.Журналға белгі соғу, назарларын сабаққа аудару.3.Студенттерді ине, жіп, қайшы арқылы 3топқа бөлуII. Өткен сабақтар бойынша білім деңгейлерін тексеру (үйтапсырмасын сұрау)I. § 19. Франция тақырыбы бойынша 3 топтан түсінік айтады.I топ Францияның соғыстан кейінгі жағдайы.II топ Жаңа конституция 1958жылғы сайлау.III топ Ш.де Голльдің қызметтен кетуі.II тапсырма. Өткен сабақ бойынша конвертте сұрақтаржасырылған. Сұрақтарға жауап береді1.Екінші дүниежүзілік соғыстан, кейінгі Францияның тарихы нешекезеңге бөлінді? (1944-1946;1946-1958;1958-бүгінге дейін)2.Франциядағы «Азат Франция» қозғалысының жетекшісі кім? (Шарль де Голль)3.Соғыстан кейін Францияда қандай реформалар жүргізілді?(Өнеркәсіп мемлекет меншігіне өтті, әлеуметтік қауіпсіздендіру, еңбек заңдылықтары)4.Францияның жаңа Конститутциясы қашан қабылданды? (1946ж)5.Мемлекет билігі, қалай жүргізілді? (Ұлттық жиналыс, Сенат)6.Франция НАТО құрамына қай жылы кірді? (1948ж)7.Францияның 14 отары қай жылы тәуелсіздік алды? (1960ж)8.Шарль де Голль қай жылы қайтыс болды? (1970ж)9.Джорж Помпиду қай жылы президент болып сайланды? (1969ж)10.Ф.Миттеран қай жылы президент болды? (1981-1985жж)11.Париж қаласының мэрі Жак Ширак қай жылы президент болып сайланды? (1995-2003жж) 12.Еуропа Одағына мүше елдерде бірыңғай «еуро» ақшасы қашан енгізілді? (2002ж)III. Жаңа сабақты түсіндіруТақырыбы:§20. Германия Федеративтік Республикасы Жоспары:1. Соғыстан кейінгі жағдайы.2. ГФР-дің экономикалық дамуы.3. 50-70-жылдардағы ГФР-дің сыртқы саясаты4. «Кіші коалиция» саясаты. ГСДП мен ЕДП.5. Г.Коль үкіметінің қызметі ХДО және ЕДП коалициясы.6. Берлин қамалының құлауы және Германияның бірігуі.

Соғыстан аяқталған соң Германия төрт басшылық аймаққа бөлінді,үш батыс аймақта АҚШ-тың, Ұлыбританияның жәнеФранцияның әкімшіліктері болды, ал шығыс аймаққа кеңес әскери әкімшілігі басшылық етті. Барлық басшы аймақтардағықызметтерді үйлестіру үшін төрт жақты бақылау кеңесі құрылды. Төрт басшылық аймаққа бөлінгеніне қарамастан, біріншікезеңде барлық жеңімпаз мемлекет басшылары елдің бірлігін сақтауды жақтады бұл бақылау кеңесінің де қызметтеріне әсеретті. Басында барлық басып алған аймақтарда, Германияның барлық жерінде демократияны көздеген кэсіподақтар менсаяси партиялар құрылды.«Қырғиқабақ соғыс» басталған соң Батыс елдері өздерінің басып алған аймақтарында бірыңғай саясат жүргізді, бұл үшаймақтың бірігуіне әкеліп соқты. КСРО өз аймағында кеңестік коммунистік идеологияға жақын саяси тәртіпті жақтайтынзаңдар енгізілді.Біртіндеп Батыс елдері мен КСРО ның арнаулы саяаттары Германияның экономикалық және саяси жүйесінің бөлінуінеәкелді. Батыс аймақтарын да либералды нарық механизімі негізінде демократмия дамыды, ал Кңестік Шығыс аймақтаЭкономикалық әкімшіл әміршіл басқарудың және қоғамға жақпайтын тоталитарлық жүйенің ережелері енгізілді.Бұл іс әрекет Германияға қатысты Потсдам келісім шартының бұзылуына және соңында елдің екі бөлікке бөлінуіне әкелді.1948жылы 20маусымда ақша реформасы іске асырылды АҚШ-тың қаржы көмегіне ілікті.7қыркүйекте бундестаг пен бундесрат Конституцияны бекітіп, Германия Федеративті Республикасының президентісайланды. 20қыркүйекте канцлер болып сайланған Конрад Аденауэр парламентке бірінші үкіметті таныстырды.1949жылы 7 қазанда ГДРдің құрылғаны жарияланып, оның бірінші президенті болып Вильгельм Пик сайланды. Екіге бөлінгеннен кейін ГФР аумағында экономикалық жүйені қайта құру үдерісі және әлеуметтік нарықтықшаруашылықты құру басталды. К.Аденауэр басқарған үкімет нақ осы мәселені шешуге кірісті. Ол барлық азаматтардың жеке кәсіппен айналысуына мүмкіндік туғызды, өндірісті жеке дара иемденуге жол бермеді,салық жүйесіндегіжеке салалардың дамуына жағдай жасады, сондай ақ қоғамға әлеуметтік қарсылықтар мен шиленістергежол бермеді. 60 жылдардың басында ГФР, Франция және Израйльмен қарым қатынасын жақсартты. 1969-1982 жылдары үкіметбасында Герман социал демократиялық партиясы ГСДП және Еркін демократиялық партиясы ЕДП келгеннен соң, ГФРконцлері болып Вилли Брандт сайланды. 1975жылдан бері қызмет ететін Еуропалық қауіпсіздік пен ынтымақтастықұйымының құру туралы келісімге қол қойылды.

1969 жылы ГФР бундестанг сайлауының нәтижесінде үкімет басына «кіші коалиция» ГСДП менЕДПодағы келді.ХДО христиан демократиялық одағы жүргізген саясатқа халық наразылығын білдірді, әлеуметтік мәселелер көбейді және

64

қоғам өмірі қиындады. 1982 жылы ХДО басшысы ретінде Геьмут Коль ГФР канцлері болып сайланды, ол жаңа үкіметқұрды. 1989 жылы 9қарашада Шығыс Берлин халқының Батыс Берлинге жаппай өтуі басталды, сөйтіп 28 жыл қаланы бөліптұрған Берлин қамалы құлады.

Герхард Шредер тұрған социал демократтардың билікке келуімен Германияның ішкі саясатында елеулі өзгерістерболды.Герман экономикасының өсу қарқыны 2003 жылдың соңына қарай елеулі түрде төмендеп кетті.

2004-2005 жылдары ГФР мен Ресейдің қарым қатынастарын едәуір көлемде дамыту белгіленді, Ресейэкономикасындағы Герман инвестицияларының үлесі ұлғайды.

2005 жылдың күзінде өткен парламент сайлауында ХДО көбірек дауыс жинады .Олардың басшылары ұзақкеліссөздер жүргізіп, ГСДП нің қатысуымен Ангела Меркель үкіметті басқарды.IV. Өтілген сабақты бекіту I-тапсырма. «Пирамида құру» -әдәсі (жылдармен жұмыс)Шарты: Германияны басқарған саяси басшыларды ретімен қою.

2012ж 2006-2012жж 1998-2006жж 1982-1998жж

1974-1982жж 1969-1974жж

1966-1969жж1963-1969жж

1949-1963жжII-тапсырма. «Кір жайғыш сым » - әдісі арқылы сұрақтарға жауап беру. 1.ГФР-дің бірінші канцлері болған кім? (Конрад Аденауэр)2. Қай жылы, қай айда ақша реформасы іске асырылды? (1948жылы 20 маусым)3. Қай жылдары ГФР-да артық өнім өндіру дағдарысы басталды? (1966-1967жылдары)4. 1969-1982жылдары үкімет басында қандай партиялар құрылды?(ГСПД және ЕДП)5. «Жаңа шығы саясатын» қандай елдермен жүзеге асырылды? (Кеңес Одағы, Польша, Чехословакия, Шығыс Еуропа елдері) 6. 1982жылы ХДО басшысы ретінде ГФР-дың канцлері кім болып сайланды? (Гельмут Коль)7. 28жыл қаланы бһөліп тұрған Берлин қамалы қай жылы құлады?(1989жылы 9қараша)8. Германияның бірігуі ресми түрде қай жылы жарияланды?(1990жылы 3 қыркүйек)9.2005жылы парламент сайлауында ХДО көбірек дауыс жинады.Дауыс жинау нәтижесінде оның басшысы болып кім сайланды?(Ангела Меркель)V.Үйге тапсырма:§20. Германия Федеративтік Республикасы оқып келу.VI. Сабақ/оқу қорытындысын жасау, бағалау.Топтарға бағалау парағын беру арқылы топ басшылары бағалайды.

* * * * *БЕШПЕНТТІҢ ОЮ-ӨРНЕКТЕРІН ӨҢДЕУ

Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Қармақшы аграрлы-техникалық

колледжінің І санатты өндірістік оқу шеберіЖанақаева Ұлтуған Серғалиқызы

Сабақтың тақырыбы: Бешпенттің ою-өрнектерін өңдеуСабақтың мақсаты:Білімділік:Оқушыларды ою - өрнек түрлерімен таныстыру. Ою - өрнексалу арқылы қолды жаттықтырып оқушылардың шеберлігінұштау.бешпенттің ою-өрнектерін өңдеуді үйретуТәрбиелік: Оқушыларды еңбекке өзін-өзі басқаруға, ұйымшылдыққа,іскерлікке, ұқыптылыққа тәрбиелеу.Дамытушылық:Оқушылардың білімін, кәсіби шеберліктерін дамыта

отырып, берілген тапсырмаларды орындаудағы, ептіліктерін алған білімдерін өз бетінше қолдана білуге қалыптастыру.Сабақтың оқу-материалдық жабдықталуы: Интерактивті тақта, тігін машинасы, LM-200кл, маталар, арнайы үлгі, ине,жіп, қайшы, үтік.Оқу өндірістік базасы: "Тігін шеберханасы"

Сабақ барысыІ.Ұйымдастыру бөлімі. 1400-1405

1.Оқушылардың сабаққа қатысуын, дайындығын тексеру2.Жұмыс орнын сабаққа дайындау3.Арнаулы жұмыс киімдеріне назар аударуІІ.Кіріспе нұсқау. 1405-1445

1.Сабақтың тақырыбы мен мақсатын хабарлау2.Өткен сабақ материалдарынан оқушылардың білімін тексеру1.Оқушы ой-өрісін тексеру. «Сатылау» әдісімен

65

1.Бешпенттің негізгі бөліктерін атаңыз?2.Алдыңғы бой қиықтарын атаңыз?3.Артқы бой қиықтарын ата?4.Бүкпе киімге не үшін салынады?5. Бүкпені неше түрге бөлуге болады?6.Қималы бүкпені қандай маталарда қолданады?7. Жан қиықтар қанша см-де сырып тігіледі8.Қимасыз бүкпені қандай маталарда қолданады?3.Оқу материалдарынан оқушыларға нұсқау беру:

Жоспары:1. Ою - өрнек сөзінің мағынасы тарихы.2.Ою-өрнектің түрлері3.Бешпентің ою-өрнегін өңдеу4.Бешпентің ою-өрнегін өңдеу барысында техникалық қауіпсіздік ережелеріненұсқау беру1. Ою - өрнек сөзінің мағынасы, тарихы туралы түсінікБіздің ата - бабамыз қолөнерімен айналысқан, сол өнерді жетілдіріп, ұрпағынамұра етіп қалдырып отырған. Барлық жасалған қолөнер заттарын табиғатпенбайланыстырып ою - өрнектермен безендірген.Ою - өрнек деген сөзіміз латын тілінен алынған, “Орнамент” (әшекей) дегенұғымды білдіреді. Мағынасы сәндеу, әсемдеу деген сөзден шыққан. Ұлттықкиімнің негізгі сәндеушісі – ою - өрнек.Қазақ ұлттық ою - өрнегінің бірнеше ондаған ғасырлық тарихы бар. Атадан балаға,ұрпақтан ұрпаққа мұра болып, үнемі қолданыста болып, дамып келе жатқан өнер түрі. Қазақ халқының тұрмысындаағаштан жасалған заттар өте көлемді. Жазы - қысы пайдалануға келетін «ағаш уықты, киіз туырлықты» киіз үй киіз бенағаштың өте күрделі үйлесінен тұрады. Тігуге де, жинауға да, алып жүруге де өте қолайлы осы мүлікте ою - өрнекқолданылмайтын бөлшек жоқтың қасы. Ою - өрнекті жақсы саналы жасау үшін алдымен пайдаланатын материалды дұрыстаңдай білу қажет, оның ою - ырғағы мен мөлшерін, яғни оюдың заттың бетіне түсуі мен орналасуын нақты жобалау қажет.Оюдың жақсы шығуы оюшының ой ұшқырлығында, шеберлігі мен оюдың ретін келтіріп үйлестіре білуінде. Ою - өрнектіңқандай түрі болса да, ол – адам ойының жемісі. Ою - өрнек бір - бірімен қабысып, жымдасып, ескен арқандай бірігіп тұруыкерек. Ара жігі бадырайып, үйлеспей, олпы-солпы болса, ою өзінің сәнін, сұлулығын, үйлесімін тіпті мазмұнын жоғалтуымүмкін.Қазақ ою - өрнегі қошқар мүйіз түрінен бастау алатындықтан қандай ою түрін жасағанда да осы ою түрі басты көрініс табуықажет. Басы қошқар мүйіз оюынан бастау алған өрнек дами келе неше алуан түрге еніп, ара жігі әр түрлі ою - өрнектермен толыға келе, үлкен күрделі ою түрі шығады. Ою тасы қошқар мүйіз бастаған өрнек түрлері бір - біріне үйлесе сән бере келе бірігіп, жымдасып, байланыс пен сәндік тауып жасалатын ою түрін әрлендіре түседі. Табиғаттағы әсем гүл шоғырындай ою - өрнекте өз шеберін тапса, жарасып, құлпырып, көз тартып, көзге қуаныш, көңілге жылылық, ортаға әсемдік, сұлулық шашып тұрары анық. Біздің ата - бабаларымыз осындай өнер түрін өзінің шы Ою - өрнек дегеніміз – дәлдік, есеп, теңдік, теңеу, үйлесім, жарасым, сәндік, көркемдік, сәйкестік, тазалық, нәзіктік, сүйкімділік, парасаттылық, жылылық, сұлулық, ойлылық, ақылдылық, зеректік, көңіл - күйдің жақсылылығы, шабыт береді,ептілікке, іскерлікке, шеберлікке, икемділікке, дәлдікке баулиды, тәрбиелейді. Өнерге деген махаббат, сұлулыққа деген ғашықтық, құштарлық жинағы. Ою ойған адамның жүрегі жылы, нәзік болады.2. Ою - өрнектің түрлеріОю - өрнектерді композициялық құрылымына қарай бір жүйеге келтіру үшін ғалымдар төрт топқа бөледі:1. Өсімдік типтес ою - өрнек. Көкөніс өрнектерінде өсімдіктердің гүлі, жапырағы, сабағы, дәні т. б. негізгі элементтері көрінеді.2. Зооморфтық ою - өрнек. Өрнектер негізінен жануарларды, яғни аң, құс, балық т. б. түрлі жәндіктерді және олардың мүшелерін бейнелейді.3. Космогониялық өрнек. Өрнектер дөңгелек, ирек, шимай т. б. құралады.4. Геометриялық өрнек. Балдақ, тұмар, т. б.Жоғарыда аталған негізгі өрнек түрлерінен бөлек қазақ шеберлері көп қолданатын ою - өрнек элементтерінің мынадай атаулары бар:А) Аспан әлеміндегі құбылыстарға байланысты өрнектер: ай, күн, жұлдыз, айшық, аймүйіз, құс жолы, жұлдызша, кемпірқосақ т. б.Ә) Заттардың атауына байланысты өрнектер: балға, балта, тарақ, балдақ, күмбез, табақ, қармақ т. б.Б) Эпиграфиялық өрнектер – яғни жазуды өрнек тәріздендіріп, белгілі бір заттың бейнесіне келтіре әдемілеп, астарлап жазу.В) Ру таңбалары мен ел таңбалары және малға салынатын ен таңбаларға байланысты ою - өрнек элементтері: тұмар, айшық, босаға, абақ, тарақ, көз, шөміш, шылбыр, көсеу, ашамай, т. б.Әр өрнектің астарында мағына болады. Мысалы: «қошқар мүйіз» оюы молшылықты меңзейді, «ағаш» оюы ынтымақбірлікті, «ирек» оюы адамның өмір жолы, судың белгісі, «шеңбер» оюы жарық өмір жолы дегенді білдіреді. Қошқар мүйізбен арқар мүйіз оюларының қазақ қолөнерінде қолданылмайтын жері жоқ. Қошқар мүйіз оюымен қатар әр заттың көлемі,сәнділік, пайдалану деңгейіне қарай әр алуан жапырақ тектес, бітпес оюлар салынады. Бұл өрнектер «иірім», «шиыршық»,«иық», «үшкіл», «түйе табан», «қос ирек», «жұлдыз гүл» т. б. аттарымен аталады. Ою - өрнектің атауы мен түрлері өте көп.Бүгінге дейін ғалымдар 350 - дей түрін анықтаған. Солардың ішінде көп тараған түрі – мүйіз тектес ою. Ою - өрнектің бұлтобын «оюдың төркіні» деуге болады. Көне заманда тастарға салынған ою - өрнек қазақ халқының тұрмыс салт - дәстүрінбейнелеп келген. Ұсақ түрін зергерлік, кесте тігу, ағаш, сүйек сияқты нәзік істерге қолданса, ірі түрін кілемге, алашаға,текеметке, сырмақ пен жиһаздарға салған.

66

Мысалы: жұлдыз өрнегі - аспандағы жұлдыз көрінісіне ұқсайды. Ол көбіне кілемдерде жиі қолданылады. Мүйіз тектесөрнектер - мүйізді бейнелейтін өрнек. Олар ұлттық киімдерде, киіз, алаша бұйымдарында кездеседі. Геометриялық өрнектер және гүл өрнегі - ағаш бұйымдарында т. б. кездеседі.3. Бешпентің ою-өрнегін өңдеу

• Бешпенттің алдыңғы өңіріне оюдың орнын белгілеу• Матаның өң бетіне қатырма жапсыру• Арнайы матаға оюды сызып түсіру• Өңірге ою салынған матаны көктеу • Арнаулы машинада оюдың жиегін торлау• Көктеу жібін алып тастау• Оюдың жиегін қайшымен қию• Дайын оюды ылғалды жылулық өңдеуден өткізу

4.Бешпентің ою-өрнегін өңдеу барысында техникалық қауіпсіздік ережелеріне нұсқау беру

Кіріспе нұсқауды пысықтау: 1.Ою-өрнекті апплекация тәсілімен өңдеуІІІ .Ағымдағы нұсқау: 1445-1845

• Білім алушыларды жұмыс орнына бөлу.• Тексеру мақсатында білім алушылардың жұмыс орнын аралау.• Білім алушылардың жаттығу жұмыстарын орындау үшін технологиялық карта мен

жұмыс жасауларын ұйымдастыру.• Жұмыс қалпының дұрыстығын тексеру• Бешпенттің алдыңғы өңіріне оюдың орнын белгілеу• Матаның өң бетіне қатырма жапсыру • Арнайы матаға оюды сызып түсіру• Өңірге ою салынған матаны көктеу • Арнаулы машинада оюдың жиегін торлау• Көктеу жібін алып тастау• Оюдың жиегін қайшымен қию• Дайын оюды ылғалды жылулық өңдеуден өткізу• Бешпентің ою-өрнегін өңдеу барысында техника қауіпсіздігі ережелерін қатаң сақтау• Бешпенттің ою-өрнектерін өңдеу жұмыстарын қабылдап алу,тексеру.• Жұмыс орнының тазалығын,тігін машинасын тоқ көзіне ажыратып, жиналуын тексеру

Ү.Қорытынды нұсқау:1845-1900

1. Сабақты қорытындылау2.Тапсырманы орындау және сабаққа қатысу белсендігін сараптай отырып, оқушылардың жақсы жұмыстарын атап өту.3.Оқушылар білімін бағалау: Орындалған жұмыстарына қарай бағалау4.Үйге тапсырма беру : Бешпенттің ою-өрнектерін өңдеу

Пайданылған әдебиеттер: 1.Әйелдер және балалар киімдерін дайындау технологиясы Авторлары: Қ.Кучкарбаева, Т.Амреева, Г.Чмекеева

67

«Мүмкіндігі шектеулі оқушыларды оқытуда сергіту жаттығуларын қолданудың жолдары»

Разақова Сара ТемірбайқызыКасенова Жанна Нурдаулетовна

Ақтөбе облыстық арнайы (түзетім) есту қабілеті бұзылған балалар мектеп- интернат-колледжінің бастауыш класс мұғалімдері

Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеттеріне: білім берубағдарламаларын меңгеру үшін жағдайлар жасау және жеке адамның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктеріндамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, жеке басының дамуы үшін жағдайжасау арқылы парасатын байыту»-деп атап көрсеткен. Осыған байланысты қоғам алдында оқушының жеке басын үйлесімдідамытуға бағыттайтын міндеттер қойылып отыр. Нашар еститін балаларға арналған мектептің оқу-тәрбие үрдістерін ұйымдастыру оқушылардың есту қабілеттеріндамытуға бағытталады. Ал ол өз кезегінде оқу әрекеттерін белсендендіруге, фронтальды және жеке жұмыстардыңқатынасын жүйелеуге, оқу тапсырмаларының көлемі мен күрделілігін оқушының жеке мүмкіндіктеріне сайұйымдастыруға мүмкіндік береді.Сонымен қатар,мұғалімнің негізгі мақсаты оқушылардың сабақ үрдісіне дегенқызығушылығын, ынтасын арттыру. Демек , бастауыш класс мұғалімі сабақ жоспарын құру кезінде сабақтың барлықбөлімдеріне көңіл бөліп, оқушыны жалықтырып алмайтындай етіп құруға тиіс . Бастауыш класс оқушысына , әсіресе,мүмкіндігі шектеулі оқушыға қырық минут бойы тапжылмай отыруы мүмкін емес нәрсе, сол себепті әр сабақта сергітужаттығуларын пайдалану әр мұғалімнің міндеті. Сергіту сәттері бірсарынды болса оқушы жалығып кетеді, сондықтан жаңаформация педагогы қазіргі заман талабына сай бұл жұмысты түрлендіріп өткізуге тиіс. Сабақ – оқушының оқу еңбегінің негізгі формасы. Мектепте білім алу кезеңінде әр оқушы 10.000-жуық сабақтарданбілім алады Оқушының психикалық , физикалық жағдайы осы сабақтардың қаншалықты сауатты құрылғанынабайланысты. Сабақтың бөлімдерге бөлінуі оқушының денесінің функциональды хал- ахуалының жағдайына және жұмыс жасай алуынатікелей байланысты:1- бөлімінде оқушы функциональды өзгерісте, зейіннің тұрақсыздығы, сабаққа деген ынтаның жоқтыңқасында болатындығы мәлім, демек мұғалім алдағы болар сабаққа оқушыны ұйымдастыра білуге тиіс. Бұл бөлім 5-7 минутаралығында өтеді. 2-бөлімде оқушы оптимальды жұмысқа қабілетті болады. Бұнда сабақтың негізгі , қиын бөліктерін өткізуқажет. Бастауыш буын оқушыларының зейіні тұрақталып, көңілін аударып, белсене араласа алатын уақыт аралығы сабақбасталғаннан 15 минутқа келеді.3- бөлімде алған білімдерін бекітуге арналады. Оқушы сабақ басталғаннан 25 минутаралығы өткеннен кейін оның жұмыс жасау қарқыны, көңіл- күйі, қызығушылығы төмендейді. Сондықтан , мұғалім әрсабағында сергіту жаттығуларын тиімді пайдалануға тиіс. Сергіту минуттары (1-2 минут ) және сергіту сәттері (3-4 минут )баланың ақыл -ойының жұмыс жасау қарқынын арттыруға, қөңілін сабаққа аударуға және эмоциялық тонусын арттыруғаарналғаны жөн. Бұл жаттығулар оқушылар шаршаған уақытында қолданылуыға тиіс: тек бақылау жұмыстары мен кейбіроқушының ойын бұзбауын қажет ететін тәжірибелік сабақтарында кедергі келтірмеу керек. Жаттығудың уақытын мұғаліманықтайды. Жаттығуды жасаудағы ең негізгі талаптар : көктем және күздің жылы күндерінде терезе ашық болуы керек, алқыста жаттығу жасалғаннан кейін терезе форточкісін ашып, бөлмені желдету дұрыс және оқушыны үстіндегі қысып тұрған( жейденің ілгектері, шалбар бауы,) киім бөліктерін босату қажет. Жаттығу орнында отырып, орнынан тұрып, қатарласып,тізбектесіп, ортаға шығып жасалады. Жаттығу комплексі 4-6 жаттығудан тұрып, 4-6 рет жасалады. Барлық тапсырмаларқарапайым өтіп жатқан жұмысқа сай болуы қажет. Жазу сабақтарында жаттығулар комплесі саусақтарға, көзге, қолдыңбұлшық еттерін дамытуға арналғаны жөн. Оқушылар сабақ үстінде көп отырып қалса, дене бұлшық еттерін босатуғаарналған жаттығулар болғаны жөн. Бастауыш класс оқушыларында жие кездесетін кейбір аураулардың алдын- алумақсатында да осы жаттығулар кеңінен пайдалану ұсынылады. Қазіргі заманның қозғалыс тапшылғына келетін болсақәрине , бұл жаттығуларды күнделікті орындау өте актуальды. Сергіту сәттеріндегі жаттығулар бірсарынды болмауы керек( жалпы дамытуға арналған жаттығулар, ойын жаттығулары, әуенмен жалғасқан би жаттығулары, театр элементтері баржаттығулар). Әр сабақ үстінде сергіту жаттығуларын 2 реттен өткізу керек, сабақтың басынан 10 минут өткеннен кейінжәне 20 минуттан кейін. Жаттығу қарқыны баяу және орташа болуға тиіс. Сергіту жаттығулары тек қана сабақ үрдісіндеғана емес, үйде де үй жұмысын жасауда, көп уақыт кітап оқыған кезде немесе көп уақыт компьютерде отырғанда сабақтаөткен жаттығулар комплексін өз беттерінше қайталау қажет. Сергіту жаттығуларының түрлері өте көп: ұсақ моториканы дамытуға арналған жаттығулар; қолдың бұлшық еттеріндамытуға арналған жаттығулар; аяқтың бұлшық еттерін дамытуға арналған жаттығулар; дене бұлшық еттерін дамытуғаарналған жаттығулар; зейінін, есту қабілетін, қимыл- қозғалыс үйлесімділігін дамытуға арналған жаттығулар. (жаттығуларкомплексін көрсету) Жоғарыда айтылғандай жаттығулар бірсарынды болмай, оқушылардың қызығушылығын арттыра алатындай болуға тиіс.Әртүрлі элементтердің көмегімен қарапайым жаттығуды түрлендіріп отыру қажет. Мысалы: есту қабілеті бұзылғанбалаларды алғаш мектепке келгенде бірнәрсеге үйрету өте қиын шаруа. Соның ішінде қысқа болса да өлең жолдарын өзбетімен оқу, қимылдарды жасауда қиналатыны мәлім. Олар мұғалімнің көмегіне жүгінеді. Бірақ күнделікті бес сағат бойымұғаліммен бірге жаттығуларды жасай беру кімді болса да жалықтырады. Сондықтанда, мен жаттығулар комплексінтүрлендіріп отыруды ұсынамын. Мысалы: дайындық класының алғашқы күндерінде екі жолдан тұратын өлеңді оқытаотырып, қимылын мұғаліммен бірге жасау; өлеңді оқи отырып, анимациялық суреттер арқылы жасау; егер интерактивтітақтаны пайдалансақ, өлеңді оқи отырып, тақтаның шетіндегі ым- ишара көмегімен аударып отырған мұғаліммен біргежасау.Бірінші және екінші кластарда бұл өлең жолдары толықтырылып, екі жол енді төрт не оданда көп жол болуғатиіс( класс оқушыларының ерекшелігіне байланысты). Бұл кезеңде өтілген жаттығуларды оқушылар өз беттерінше айтып,қимылын жасау әдістері кеңінен пайдаланылады. «Кішкентай мұғалім» әдісі де кеңінен қолданылады. Оқушылар дененің

68

бір ғана органына арналған жаттығуды жасаумен шектелмейді, олар жаттығулар комплексін жасап үйренеді. Әуенді тыңдапүйренеді. Жаттығудың жәй (пассивный) түрін жасауды , яғни орындарында өздерін бос ұстай отырып, жеңіл әуендердітыңдау; әуенмен қоса әдемі суреттерді қарау; бір сәт көңілдерін басқа затқа аудару; нысанаға ұзақ қарап отыру; т.б. Үшіншікластарда жаттығулар күрделірек болу керек. Оқушылар өз бетімен жасауға дағдылануы қажет: жаттығулардың мәтініноқып, сол мәтін бойынша өз беттерінше жаттығуды жасай алуға тиіс; өтілген жаттығуларды жатқа жасай алуғатиіс( қимылы мен мәтінін бірге қоса); Төртінші кластарда жоғары да аталған түрлердің барлығын өз беттерінше жасауменқатар, мынадай тәсілдердіде қолдануға болады: жаттығудың аты беріледі оқушылар өз беттерінше орындайды; театрэлементтерін қоса жаттығуларды жасау. Бұл жаттығулар ұсақ моториканы дамытуға арналған таптырмас тәсіл депойлаймын. Қорытындылай келе,сергіту сәттері мен жаттығулары оқушылардың сабақ арасында демалуға, олардың мүсіндерініңдұрыс дамуына, сабаққа деген ынталарын тудыруға, белсенділіктілікке, көптеген қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып, ұсынылатын білімді меңгеруге қажетті дайындыққа көмектеседі. Естуқабілеті бұзылған балалардың тілін жаттықтырып, ұсақ қимылын жылдамдатып, есте сақтау,есту қабілетін дамытуменқатар, ұяң, жасқаншақ балаларды қарым- қатынас дағдыларына үйретуге, ұжым болып жұмыс істеуге ынталандыруғакөмектеседі.

Пайдаланылған әдебиеттер:1.Давыдов В.В. Психологические проблемы процесса обучения младших школьников. Хрестоматия по возрастной ипедагогической психологии.: Просвещение, 2001.2. Асылханова М. Танымдық іс-әрекет-мектепке бейімделудің басты факторы. Дисс.канд.пс.ғ. АГУ 1999.3.Дефектология,2005ж.Есту қабілеті бұзылған балаларды оқыту.4.Бастауыш мектеп,2010ж. Бастауыш кластарда сергіту жаттығуларының маңызы.5.Начальная школа,2014ж. Физминутка

* * * * *Ата-аналармен жұмыстарды ұйымдастыру жолдары

Атырау облысы Жылыой ауданы Құлсары қаласы «Құлыншақ» ясли бақша әдіскері Нургалиева Алина Букенбайқызы

Тек қана ата-аналармен бірге, жалпы күш-жігерді біріктіру арқасында

мұғалімдер балаларға үлкен адамдық бағыт беруі мүмкін. В. А. Сухомлинский

Мектеп жасына дейінгі баланы толыққанды тәрбиелеу отбасы мен балабақшаның тығыз ынтымақтастығы кезінде ғана мүмкін болады. Ата – аналардың балаларға тәрбие беру міндеті ҚР Конституциясында, ал балалардың отбасындағы құқығы-бала құқықтары туралы конвенцияда белгіленген. Отбасы- барлығының басы, жан – жақты дамуының негізі болатын тәрбиеинституты. Отбасының балаға тәрбие берушілік қызметінің мақсаты – баланың жасын, жеке ерекшелігін, психологиялық дамуын ескере отырып жарасымды жетілген ұрпақ тәрбиелеу. Қазіргі таңда мектепке дейінгі ұйымдарда білім беру үрдісін жоспарлауға ата-аналарды қосуды келесі бағыттармен жүзеге асыруға болады: -білім беру жағдайларына ата-аналардың қажеттілігін, қызығушылығын зерттеу; - әлеуметтік тапсырысты әзірлеуге ата-аналарды тарту: мектепке дейінгі ұйым миссиясын анықтау, білім беру мазмұнын таңдау (білім беру бағдарламалары, технология, балаларды тәрбиелеу мен оқыту әдістемесі);түлек моделін құру; - жоспарды әзірлеудің барлық деңгейіне ата-аналарды тарту: мектепке дейінгі ұйымның даму бағдарламасы, жылдық және оқу жоспарлары, баланың жеке даму картасы, тәрбиешілермен біріккен жоспарлар. Жоғарыда айтылған отбасылық қатынастарды жүзеге асыру үшін келесі тәрбиелік міндеттерді орындау бойынша жұмыстар жүргізілу қажет: біріншіден, баланы және ата-ананы сыйлауға тәрбиелеу; екіншіден, ата-аналармен олардың отбасылық шағын ортасын зерттеу үшін біріге әрекет жасау. Одан кейін отбасының ортақ мәдениетін көтеруге және ата-аналардың психологиялық – педагогикалық құзырлығына ықпал ету, оларға балалармен жұмыстың дағдыларын қалыптастыруда теориялық және практикалық көмек көрсету, отбасына жеке-дифференциалды тәсіл нәтижесінде ата-аналармен жұмыста әріптестіктің әртүрлі формалары мен біріккен шығармашылығын қолдану.Қазіргі уақытта жұртшылықтың балаларды тәрбиелеуге қатысы кеңейе түсіп, тәрбие жұмысы еңбек ұжымының күнделіктіісіне айналуда. Тәрбиешілердің практикасында ата – аналармен және көпшілікпен бірігіп жұмыс істеудің әртүрлі формаларықалыптасып, жемісті түрде қолданылуда. Балабақшаның ата-аналармен жұмысының мазмұны төмендегідей:А) ата-аналардың педагогикалық, психологиялық білімдерін көтеру; (дәрістер оқу, семинарлар ұйымдастыру, жеке жәнетоптық кеңестер, тәжірибелік жұмыстар т.б)Б) ата -аналарды оқу-тәрбие жұмыстарына қатыстыру; (ата аналар жиналысы, бірлескен шығармашылық жұмыстар,материалдық -техникалық база жасауға көмектесу);В) балабақшаның әкімшілігімен бірлескен жұмыстар (ата -аналар комитеті, ата-аналар кеңесі, аталар алқасы, әжелер клубы); Ата-аналармен жүргізілетін жұмыстың формасы мен әдістері олардың педагогикалық мәдениетін көтеруге, балабақшамен отбасының өзара ынтымақтастығына және тәрбие жұмысының әлеуетін аттыруға бағытталған болуы керек.Ата-аналармен жұмыстың әдістері: бақылау, әңгіме, пікірлесу, тест жүргізу, сауалнама жүргізу. Ата-аналармен жұмыстың формалары Дәстүрлі: ата-аналар жиналыстары; тәрбиеші-педагогтің жеке кеңесі;балалардың үйінде болуы; ашық есік күндері;

69

Дәстүрден тыс: ата-аналармен тренингтер өткізу; пікір сайыстар жүргізу; психологиялық демалыс сәттері; (разминки)дөңгелек үстел; ауызша журнал; ата-аналар кештері; ашық сабақтар; Психологиялық – педагогикалық білім көтеру формалары Педагогикалық білім беру– бұл, бала тәрбиесінің көкейкесті мәселелерімен ата-аналарды таныстырады және олардыңнегізгі педагогикалық мәдениетін қалыптастыруға көмектеседі. Дәрістер – бұл, бала тәрбиесінің мәні мен маңызына жан-жақты терең талдау жасау. Дәрістегі ең басты көңіл бөлетінмәселе-ол белгіленген жағдайды немесе құбылысты талдау жасау болып табылады. Ашық сабақтар – ата –аналарды бағдарлама бойынша қол жеткен жетістіктермен таныстыру, тәрбиешінің талаптарынаден қоюға бағыт беру. Мұндай сабақтарға ата-ананалардың қатысуы балабақшадағы оқу-тәрбие жұмыстары жайында ата-аналардың педагогикалық сауаттылығын арттырады, баламен қарым-қатынас жасаудың жолдарын үйренеді. Жеке тақырыптық кеңестер-бұл, ата-аналармен өзінің баласы жайында, балабақша тыныс-тіршілігі туралыақпараттармен қамтамасыз етуде, пікір алысуда маңызды. Жеке кеңестер-тәрбиешінің отбасымен тығыз байланысорнықтыруында маңызы зор. Әсіресе, топты жаңадан жинақтағанда, мерекелік іс-шаралар қарсаңында жиі өткізіледі. Оғантәрбиеші алдын-ала дайындалғаны абзал, ол үшін ата-анаға алдымен қандай сұрақтар қою керектігін ойланып, жоспарлапалған дұрыс. Жеке кеңестер таныстыру сипатында және ата-анамен тәриешінің арасында тығыз байланыс орнықтыратындайбағытта болуы шарт. Үйге бару – мұнда тәрбиешінің ата-аналармен жеке жұмысы және баланың отбасындағы жағдайымен танысу. Ата-аналар жиналысы – тәрбиелеу мен білім беру жұмыстарына талдау жасау және тәжірибені педагогика ғылымы негізінде ой елегінен өткізу. Жалпы ата-аналар жиналысы – жылына екі рет өткізіледі. Мақсаты: балабақшаның нормативтік-құқықтыққұжаттарымен таныстыру, балабақша жұмысының негізгі баыттары, міндеттері мен қортындысын танстыру. Жалпыжиналыстың тақырыбы негізінен жаңа оқу жылының барысы мен қортынды есебі сипатында болады. Онда балабақшамеңгерушісі, әдіскер, тәрбиешілер, дәрігер және ата-аналар комитеті төрағасы сөз сөйлейді, есебі тыңдалады. Еңбекнәтижелері мен жетістіктері, кемшіліктері айтылып, оны жоюдың жолдары қарастырылады. Ата аналармен жүргізілетін тренингтер – бұл ата аналардың өз балаларына деген мінез құлқын, қарым қатынасынөзгертуге ықпал ететін жұмыс түрі. Тренингқа ата аналарлың екеуі де қатысқаны тиімді. Тренинингқа 12-15 ата ана қатысаалады. Теренингқа ата аналар тұрақты түрде және белсенді қатынасқанда нәтижелі болады. Оның нәтижесіне жету үшін 5-8рет өткізу тиімді.

Қортындылай келе өскелең ұрпақ тәрбиесі қашанда маңыздылығын жоғалтқан емес. Бүгінгі заманның педагогынақойылатын талап та өте жоғары. Сондықтанда педагог үнемі ізденісте жүрсе, ал ата – ана бұл үдерісте қолдау көрсетіп,

көмекке келетін болса, жұмыс табысты болатыны анық.* * * * *

Атырау облысы Жылыой ауданы Құлсары қаласы«Құлыншақ» ясли бақша тәрбиешісі Кобдикова Актоты Сисенбаевна

Білім беру саласы: «Коммуникация», «Таным», «Шығармашылық»ҰОҚ: Сөйлеуді дамыту, Жаратылыстану, Сурет салу.Тақырыбы: «Әсем қала Атырау»Мақсаты: Атырау қаласы туралы түсініктерін кеңейту. Елге деген мақтаныш сезімдерін ояту. Атырау қаласыныңтарихымен, жер байлықтарымен таныстыру. Тіл байлықтары мен сөздік қорларын толықтыру. ойындарды қолдану арқылыбалалардың ой ұшқырлығын дамыту, ауызша сөйлеу дағдыларын қалыптастыру.Балаларды тапсырмалар орындаудашапшаңдылыққа, ептілікке, тазалыққа, әдемілікті, сұлулықты сезіне білуге, өз елін, Отанын сүюге тәрбиелеу. Әдіс-тәсілі:Түсіндіру, көрсету, әңгімелесу, слайдпен, флипчартпен тапсырма орындау және дидактикалық ойын ойнату,сурет салу, жапсыру, мүсіндеу, сұрақ-жауап.Көрнекілігі: Слайд суреттер, әуе шары макеті, шығармашылық білім беру саласы бойынша құралдар.Билингвалды компонент: Қала-город, мұнайшы- нефтяник, балықшы-рыбак, ел-страна, саяхат-путешествие, егінші-агроном.Мотивациялық-қозғаушылық Шаттық шеңберСәлеметсіңдер ме, қымбатты балалар! Мен сендердітағатсызданакүттімжәне де кездескенімүшінқуаныштымын.Балбұл жанған гүл шағында, біз отанның ұланымыз.Бақытты елдің құшағында, білім алу-ұранымыз!Біз өнерге, ұлы өмірге, гүл өмірге иеміз,Көгімізді, көлімізді,елімізді сүйеміз!Тәрбиеші жұмбақ жасырады.Өрік алма,жидек жүзім піседі.Қауын қарбыз,қияр, сәбіз дүкендерге түседі. Астық пісіп, орақ түсіп,қырман дәнге толады.Күн, үйеңкі гүлдері пісіреді, балалар айтыңдаршы бұл қай жыл мезгілі?Б: ЖазТ: Дұрыс айтасыңдар.Үнтаспаданжаз мезгілі табиғат құбылысының дыбыстарын тыңдатады (аққан су, жел, құстың, шыбын шіркей т.б)-Балалар,бұл ненің дыбыстары? Б: -Аққан судың, желдің, ұстың, шыбын, маса, шегірткенің! Т: Иә, балалар бұл жазғы табиғат құбылыстарының дыбыстары. Т: Жазды орысша, ағылшынша қалай атаймызБ: Жаз-лето-summer

70

Т: Жазмезгілінденешеай бар? Б: Жазмезгіліндеүш ай бар олар: маусым, шілде, тамыз Т: Қазірқандай ай? Б: Қазірмаусымайы. Т: Жаз мезгілінің ерекшеліктерін айтып беріңдерші?Б: Жазда күн ыссы болады, жаңбыр жауады, адамдар жұқа киінеді, айнала гүлденеді. Т: Жарайсыңдар, өте ақылды екенсіңдер. Ұйымдастыру-ізденушілік Мнемотехника арқылы Күләш Ахметованың «Қазақстан» өлең жолдарын тәрбиеші оқып береді және балалар бірге қайталайды.Қазақстан, ән, арманым да, алтын бесік, қара орманым да.Ұлан байтақ далам барында. Гүл дала – Қазақстаным.Т: Балалар қараңдаршы картада қай елбейнеленген?Б: Қазақстан елі, жері бейнеленген.Т: Біздің Отанымыз қалай аталады?Б: Қазақстан РеспубликасыТ: Қазақстан Республикасының елбасы кім?Б: Н. Ә НазарбаевТ: Балалар ал сендер білесіңдерме? Біздің Отанымыз Ұлан байтақ және біз Ресей, Қытай, Өзбекстан, Қырғызстан, Әзербайжан т.б елдерімен көршілеспіз сонымен қатар еліміз қоян-қолтық сол елдермен араласып, достық қарым-қатынасын жасап отыр. Т: Балалар ал біздің көрікті, әдемі, әсем көршілес қаламыз қалай аталады?Б: Атырау.Т:Атырау қаласы картаның батыс бөлігінде орналасқан. Кезінде көк теңізден балық аулаған балықшылар өздеріне ағаштанүй салған, сол себепті бұл қала ертеректе Гурьев деп атаған екен, ал Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Атырау қаласыатағын алды. Өткен жылдарда еліміздің егемендік алуы үшін күрескен батырларымыз Исатай және Махамбеттің құрметінеқала орталығында Исатай-Махамбеттің алаңын орнатты. Қазіргі таңда Атырау қаласы Қазақстандағы ең әдемі ғимараттарғатолы, ауқатты қалалардың бірібалалар ендеше Атырау қаласына саяхатқа шыққыларың келеме?Б:Иә.(Әуе шарымен безендірілген үлкен әуе шары бейнесі бейнеленген макетке балалар кезекпен кезек орналасып, әуенырғағыменкөздерін жұмып, ойша ұшыпАтырау қаласына қонады.)Балалар ал сендер Атырау қаласының көрікті жерлерін көргілерің келеме?Б: ИәТ:Видеослайд арқылы Атырау қаласында орналасқан көптеген әдемі ғимараттармен таныстырады содан соң балалар әуешарына жайғасып, топқа қайтадан келеді.Т:Балалар енді бір серігіп алайық (видеодакөрсетілген сергіту сәтін балалар бірге қайталайды.)Ғажайып сәт: Есік қағылып топқа мұнайшы, егінші, балықшы келіп балалармен амандасып, өздері туралы қысқашамәлімет беріп, балаларға тапсырма орындатады.Мұнайшы тапсырмасы: Дидактикалық ойын: «Не артық»Балықшы тапсырмасы: Өзендеме? Мұхиттима? Флипчарт арқылы тапсырма орындау.Егінші тапсырмасы: Шығармашылық жұмыс бойынша балалар үш орталыққа бөлінеді.1-орталық: көкөністерді мүсіндейді. 2-орталық: егіншінің құралдарын жапсырады.3-орталық: дайын балық пен су суреттерін гуашпен бояйды.Қонаққа келген мұнайшы, егінші, балықшы балалардың орындаған тапсырмаларына риза болып қоштасып шығып кетеді. Рефлексивті-түзетушілік «Балапан» телеарнасының кішкентай журналисті тікелей эфирде тәрбиешіден бүгінгі оқу қызметінқалай болды жәнебалалар қалай бағаланғаны туралы интервью алады. Күтілетін нәтиже:Біледі: Атырау қаласы туралы толық мағұлматты Түсінеді: Сабақ барысындағы берілген тапсырмалардың жасалу, орындалу жолдарын.Қолданылады: флепчарт тапсырмаларын, шығармашылық білім беру саласы бойынша құралдарды. Ертеңгілік: «Бар береке Қазақстан жерінде»

* * * * *

Черниязова Бақтыгүл Төлегенқызы «Құлыншақ» балабақшасының тәрбиешісі.

Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласы.

71

Мақсаты: Туған елінің болашағына үлес қосып, елі, жері үшін қызмет етуге тәрбиелеу. Ұлттық тілді жақсы меңгеруге,ұлтжандылық сезімді қалыптастыруға ойлау, танымдылық қабілеттерін арттыра отырып, өнерге баулу.Тәрбиеші: Қуан халқым! Қуанатын күн бүгін, серпін таста мұңды жүрек түндігінШарықтайық, шаттанайық, тынбайықТәуелсіздік күнін бүгін, халқым бірге тойлайық!Шайқалмасын ешкімнің шаңырағы, Бақыт көрсін Отанның сан ұланы. Енді ағайын, көгінде қалықтасын, Қазағымның қастерлі - Әнұраны!ҚР-ның Әнұраны орындалады.Тәрбиеші: Ата - бабамыз армандаған тәуелсіз күннің атқанына, міне бүгінде 25 жыл толып отыр. Ендеше осы ұлы мерекегеарналған «Бар береке Қазақстан жерінде» атты мерекелік шарамызды бастауға рұқсат етіңіздер. Тәрбиеші: Қазақ дейтін менің бір елім,Жатыр алып жарты дүние әлемін.Бұл даланы анам жаспен суарған,Бұл далаға жылап келіп қуанған-деп Қасым Аманжолов ағамыз жырлағандай, кең байтақ жерімізде қазақ халқының басынанне өтпеді десеңізші..Талай қиындықты бастан кешірсе, ешқашан мойнымай, күресе білді. Азаттық таңы туатынына кәміл сеніп, үміттерін үзбеді. Сол күндер ғой жүректің аңсағаны,Соған шөлдер, шөліркеп тамсанады.Өкініш пе, білмеймін қуаныш па,Өз-өзінен жүрегім ән салады.Ән: «Менің Отаным»Тәрбиеші: «Орнында бар оңалар» демекші, ел орнында, жерорнында, жерге жетер байлық жоқ. Жерболса, ел болады, ел болса ер болады. Ерлеріміздің арқасында «Қазақстан» егеменді ел болып, дүние жүзіне танылды. 125 - дан аса ұлт өкілдері тұратын осынау қасиетті мекенде, асқақтаған өлкеде, кеңшілігі керемет дархан дастархандай далада, егіні теңіздей толқыған, төрт түлігі өрбіген, өндірісі өркендеген мекенде өмір сүруші әрбір адам өз Отанын жанындай сүйіп, оныңкөк байрағын көкке көтеруді мақтаныш тұтады. Сол болашақтың тірегі мына бүлдіршіндер сендерсіңдер. Ендеше мерекеге арнаған тартуларыңды ортаға сала қойыңдар.Тақпақтарымен ортаға: Гүлсезим, Жансейт, Али Аружан, Ердаурен, Илияс Тәрбиеші: Тәуелсіздік бізге оңай тимедіАсау аттай өз тізгінін бермедіҚазағымның алтын басын иілтіпТалай дұшпан төріміздге өрледіТәуелсіздік бізге оңай тимедіЖұртым менің не қиындық көрмедіЖылап тұрып аналарым бұл жолдаСан перзентін қара жерге жерледі.Би: «Сарбаздар».Тәрбиеші: Армандарды жақындатып тым алыс, Біздің жаққа жеткен екен жылы ағыс. Егемендік - ел бақыты, ертеңі, О, халайық! Құтты болсын қуаныш!Каусар, Малика, Аманбек, Алмат, Нұрдаулет, Адия, Нұрғиса Топ балаларының орындауында ән: «Қазақстаным»Тәрбиеші:Балалардың өнерлі, тыңдадық біраз әр үнінЕлі жайлы білетін, қорытындылайық білімін.1 - Сұрақ Нұрын төккен арай көкИесі ұлы төріңнің, аталады қалай деп Мемлекеті еліңнің? (Қазақстан Республикасы.)2 - Сұрақ Халқы үшін мынау өмірдің, татқан тұщы – ащысын, кім айтады елімніңМемлекеттік басшысын? (Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев.)3 - Сұрақ Танытып айбын, өр үнін, таң қалдырған жер жүзінКім айтар қазақ елінің, егемен алған мерзімін? (1991 жылы 16 желтоқсан.)Көрініс «Тұтқындағы Қайрат» (тәрбиешілер орындауында)Тәрбиеші: Тас еденде жатты қазақ баласы,Ауырса да, қыңқ етпеді жарасы,Жараланған жолбарыстай, ышқынып,Айтып жатты соңғы сөзін ол ащщы!!!......Қайрат атты атым бар,жиырма бірде жасым бар...Еркек тоқты құрбандық, атам десең атыңдар!....Сұранбады, жалынбады тік тұрды,Барлық жендет қорықты одан тіксінді,Тас қорғанда жалғыз өзі жатса да,Қанышерлер айналада көптін-ді....

72

Бір қазаққа әлі келмей, жер болып,Мойындатпақ, бір өлікті тергеулік,Сенің ісің, сен өлтірдің дегенді,Артпақты олар, өрен жасқа көлдей ғыпТәрбиеші: Бүгін, міне, Егеменді тәуелсіз еліміздің ұлы мерекесін тойладық. Жүзіміз жарқын болып, аспанымыз ашықболсындеп тілейміз. Егеменді елдің болашағы – сендерсіңдер! Сендерге зор денсаулық, көңілдеріңе шаттық тілей отырып,атар әрбір таңдарың арайлы да шуақты болсын, күннің нұры сәулесін мол төксін деп ертеңгілігімізді «Көк тудыңжелбірегені» биі

* * * * *Имашева Гульжанат

«Құлыншақ» балабақшасының тәрбиешісі. Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласы.

Білім беру саласы: «Коммуникация». Ұйымдастырыған оқу қызметі: Сөйлеуді дамыту.Тақырыбы: «Қазақстан-достық мекені». Мақсаты: Қазақстан-көпұлтты мемлекет жайынды түсінік беру. 1 мамыр күні ынтымақ,достық күні туралы білім беру.Халқымыздың ұлттық салт-дәстүрлерін қадірлей білуге баулу. Балаларды ауыз бірлікке, татулыққа, мейірімділіккетәрбиелеу.Әдіс-тәсілдері: шаттық шеңбері, сұрақ-жауап, түсіндіру, әңгімелеу, ойынКөрнекілігі мен құралдары: тақырыпқа сай ұлт өкідерінің суреттеріСөздік жұмыс: көп ұлтты, достықБилингвальды компонент: көп ұлтты-многонациональный, достық-дружба, ынтымақ-единство

Оқу қызметінің кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекеті

Мотивациялық- қозғаушылық

Шаттық шеңберіАғайын туған бар адам, адалдық үшін жаралғанБар қымбат туыстық ,баянды болсын тыныштықӘн ұраным-жанұраным, айтар әнім,сөйлер сөзімМәңгі бақи шырқалады, республикам ән ұраныӘн ұраны орындалады:

Балалар бірге қосылып айтады.

Ұйымдастырушы- лық- ізденістік

- Балалар қазір жылдың қай мезгілі?- Дұрыс айтасыңдар, қазір көктем мезгілі, көктем мезгілінде біз қандай мерекелерді тойладық, қане есімізге түсірейікші.Жарайсыңдар, сендер жақсы біледі екенсіңдер, естеріңе жақсысақтап қалыпсыңдар. Осы көктем мезгілінің соңғы мамыр айындатойланатын тағы бір мереке бар екен. - Балалар біздің ұлтымыз қандай?- Біз қай тілде сөйлесеміз?Қазақстан халқының өзінің қазақ тілі, ұлттық киіміміз, салт –дәстүріміз бар. Сол сияқты біздің Қазақстанда басқада ұлттартұрады. Өзбек, орыс, қырғыз, татар және тағы басқа да ұлт өкілдерітұрады.Тәрбиеші: «Сәлем сөздің анасы,Білгені жөн әр қазақтың баласы»-деп балалар бір-бірімен амандасадыСуретпен жұмыс:Қане балалар бәріміз тақтаға назар аударайық. Сурет арқылы әр ұлттардың киімдерімен таныстыру.Балалар, осы ұлттардың барлығы да Қазақстанда тұрады. Қазақстанкөп ұлтты мемлекет. Олар өз елдерінде болмасада, Қазақтардың елін– елім деп, жерін – жерім деп, құрметтеп, үлкен үлгілі, бақытты,өнегелі отбасы болып өмір сүруде. Әлем халықтарының тату – тәттібейбітшілікте, ынтымақтастықта өмір сүріп отырғаны біздің қазақелінің арқасы және олар мұны түсініп, жақсы біледі. Сол себептібіздің елімізді қадір тұтып, құрметтейді. Тақпақтарымен: Один сред многих стран, отчизна-матьОтчизна-мир, отчизна-Казахстан Болшақққа бастаған, шарықтайды асқақ әнЕлордасы Отанның, мақтанышым Астанам Бросив в будущее взгляд, взмыл как песня,над землейРодины столичнвй град, что зовется Астаной.

-Көктем

- 8 наурыз аналар мерекесі,22 наурыз, наурыз мерекесі.

Ол мереке 1 мамыр Қазақстан Халықтарының ынтымағы мен бірлігі күні мерекесі.

-Қазақ-Қазақ тілінде

Балалар мұқият тыңдайды.

Балалар бір-бірімен амандасады.

Балалар тақтаға мұқият қарайды.

Балалар мұқият тыңдайды.

Көркем

Аружан

Балалар екі тілде қайталайды.

73

Жарайсыңдар рахмет балалар Тәрбиеші:Мына бір аңызға тоқталып өтсек. «Бір кісі бармақтайқұсты ұстап алып торға қамап қояды.Тұтқын құс күні-түні дамылкөрмей «Отан», Отан, Отан.» деп шырылдай береді. Құстың иесі:«Мұның да Отаны болғаны ма, ал Отаны болса қайда екен?» құстыұшырып жеберейін де, ұшқан жағына қарап, ғажайып елге апаратынжолды біліп алайын» деп ойлайды. Сөйтіп торды ашып, құстыбосатып жібереді. Құс ұшып шығып бар болғаны 10 қадам жердегітастақты тақырдың арасында өскен жалғыз түп тікенге барыпқонады. Сөйтсе, әлгі бұтада ұясы бар екен «Демек құстың Отаны -ұясалған жері болды ғой» деп ойлайды жаңағы адам. Шынында даадам түгілі құстарда ұя салып, мекендеген жеріне бауыр басыпкетеді екен!» Бұл әңгіме достық туралы балалар.Ертең 1 мамыр мерекесі. Біздің де Құлсары қаласының халқыорталық алаңға осындай салтанатты шеруге шығады. Әр ұлтөкілдері өздерінің ұлттық киімдерін киіп, өнерлерін көрсетеді.

Билингвальды компонент : Отан-Родина, достық-дружба,көпұлтты-многонациональныйМақал-мәтел:Ырыс алды ынтымақБірлік болмай,тірлік болмасСергіту сәті: Ортақ мекен жер шары төбемізде бір аспан Барлық ұлттың баласы, достығымыз жарасқан Ойын : «Достар алаңы» Әр жерге түрлі-түсті шығыршық қоямын.Балалар қолдарына шеңберді ұстап көңілді музыка әуеніменбилейді. Әуен тоқтаған кезде балалар шеңбердің түсіне қарайшығыршықты тауып, «достар алаңына» бес баладан бірігеді. Алаңғакіріп үлгермеген бала доссыз қалады. Ойынды 2-3 рет қайталауға болады.Ән: «Әрқашан күн сөнбесін»

Өлең жолдарына қосылып орындайды.

Ойынды қызыға ойнайды.

Ойынды балалар қызыға ойнайды.

Рефлексиялық- түзетушілік

Қортыдылау- Балалар,бүгін қандай мереке туралы айтып өттік?-Айтылған аңыз не туралы айтылған?-Қандай ұлт өкілдері естеріңде қалды ?

1 мамыр ынытымақ, достық мерекесі-Отан туралыКәріс, үнді, орыс, грузин т.б

Күтілетін нәтиже: Біледі: Балалар 1 мамыр мерекесі Қазақстан Халықтар бірлігі күні екенін біледі.Игереді: Әр ұлттардың киім ерекшеліктерін біледі. Меңгереді: Өз Отанын сүюді, қорғауды, өзге ұлт өкілдерін құрметтеуді үйренеді.

* * * * * Есенова Айымгул Шариповна

«Құлыншақ» балабақшасының тәрбиешісі.Атырау облысы, Жылыой ауданы, Құлсары қаласы.

Білім беру саласы: «Коммуникация» «Шығармашылық» Ұйымдастырылған оқу қызметі: «Сөйлеуді дамыту», «Сурет салу»Тақырыбы: «Шырша мерекесі», «Шыршаның шамдарын жағамыз»Мақсаты: Балаларға шырша және оның ерекшелігі туралы түсінігін қалыптастыру.Берілген сұраққа 2-3 сөздентұратын сөйлеммен жауап беру.Тақырып бойынша белсенді сөздік. Баланы қалыпты сезімге тәрбиелеу. Саусақпенсуретпен салу іскерлігін және саусақты бояуды малып, жаңа жыл шыршасының үстіне із қалдыруды үйрету. Негізгітүстерді білуін бекіту.Ұсақ қол моторикасын, зейінін , дәлме-дәлдік қимылын дамыту.Қолданылатын көрнекіліктер: шырша суреттері, ойыншықтар.Әдіс-тәсілдері: әнгімелеу,түсіндіру, сұрақ-жауап.Сөздік жұмыс: Шырша, мереке, жасыл.Қос тілділік: Шырша-елка ,мереке-праздник , жасыл-зеленый.

Әрекет кезеңдері

Тәрбиешінің іс-әрекеті Баланың іс-әрекеті

Мотивациялық- қозғаушылық

Ұйымдастыру кезеңіБалалар бізге қонақтар келді амандасайық.Балалар, бәріміз ортаға шығып, «Шаттық шеңберін» құрайық.Қуанамын мен де, қуанасың сен де.Қуанайық достарым, арайлап атқан күнге

Балалар амандасады.

Балалар тәрбиешімен бірге өлең жолдарын қайталайды.

74

Ұйымдастырушылық-ізденістік

Кіріспе әңгімеБалалар, қазір жылдың қай мезгілі?Қыс мезгілінде не ай бар және қалай атаймыз?Қыс мезгілінде күн қандай болады?Қыс мезгілінде адамдар қалай киінеді?Балалар, қыс мезгілінде жерде не болады?Қардың түсі қандай?Қыс мезгілінде қандай мереке тойлаймыз?Балалар мен сендерге жұмбақ жасырамын шешуін айтасыңдар ма?Тікен-тікен тік пісте, қысы-жазы бір түсте.Мерекенің сәні не?Балалар шыршаның түсі қандай?Иа балалар шыршаның түсі жасыл болады. Шырша қыста да,жазда да жасыл болады. Шыршаның сабақтары ине сияқты қатты болады. Шыршаға түрлі-түсті ойыншықтар іліп безендіреміз. Содан соң шамдарын іліп, шыршамызды жарқыратамыз. Балалар қараңдаршы шыршаның қасында тұрған аяз ата мен ақшақар. Жаңа жылда бізге аязата мен ақшақар келеді.Ғажайып сәт: Есік қағылады.Пошташы келіп ормандағы аяз атадан сәлемдеме әкеліп, қоштасып шығып кетеді.Сәлемдеме ормандағы аяз атадан, енді мына құжатқа алдым деп қол қойыңыз. Тәрбиеші қол қойып сәлемдемені алып қалады.Мен кеттім сау болыңыз.Балалар қараңдаршы пошташы пишка ағай бізге сәлемдеме әкелді. Бұл сәлемдеме алыс ормандағы аяз атадан келген екен. Ал енді балалар сәлемдемені ашып қарайықшы ішінде не бар екен?Балалар бұл не?Балалар шыршаның қасында ойыншықтары да бар екен. Тағы бірдеңе бар сияқты.Балалар ішінде хат бар екен, Кәне ашып оқиықшы не жазылғанын? Бұл бізге аяз атадан келген тапсырма екен. Сәлеметсіздерме, балалар жаңа жыл мерекесі жақындап қалды.-Мен сендерге барғанға дейін мына тапсырманы орындап қойыңыздар түсініктіме?Мен орманнан жіберген шыршаның ойыншықтарын іліп безендіріп шамдарын жағып қойыңыздар.-Жаңа жылда бәріңе сыйлық алып барамын.Балалар аяз атаның тапсырмасын орындаймыз ба?Балалар аяз атаның орманнан жіберген шыршасы қандай әдемі. Шырша орманда өседі. Орманнан келген шыршаның түсі қандай? Шыршаның түсі өзгермейді қыста да, жазда да жасыл болады екен. Қандай жерде болса да жасыл болады. Ал ендеше балалар аяз атамыздың тапсырмасын орындап шыршамызға ойыншықтар ілейік.Осы шыршамызға шамдарымызды жағу үшін шырша шамының суретін салайық.Балалар алдарыңда тұрған парақшада шыршаның суреті салынған. Қолдарыңа мақталы таяқшаны алып, оны бояуға малып алып, үш саусақпен шыршаның үстіне шамның суретінтүртіп-түртіп саласыңдар. Шамдарды әртүрлі түспен салуға болады.Сергіту сәті:Шырша ,шырша,шыршалар, жасыл түсті шырша бар,Шырша қарын қағайық, шырша шамын жағайық.Ал енді балалар ойын ойнаймыз ба? Д\О: Шырша құрастыру. Шарты: үшбұрышты шыршаны құрастырып, үстіне ойыншықтарын қояды.

Қыс мезгілі. 3 ай, желтоқсан, қаңтар, ақпан деп аталады.Күн аяз, қар жауады, Қыс мезгілінде адамдар қалың киінеді себебі күн аяз болады.Қар боладыАқТәуелсіздік, Президент күні және Жаңа жыл мерекесін тойлаймыз.Шырша

Шырша, аяз ата, ақшақар, сыйлықтар.Жасыл

Балалар есікке қарап таң қалады

Балалар тыңдап отырады.

шырша

Балалар тыңдап отырады.

Балалар шыршаның ойыншықтарын іліп, шамдарын жағады

Балалар сурет салады.

Қимыл-қозғалыс жасайды

ИәБалалар ойын ойнайды.

75

Рефлексиялық-түзетушілік

Қорытындылау: Есік қағылады. Аяз ата келіп, балалардың жасаған жұмыстарына таңырқа қарап,балаларға өзінің сыйлықтарын таратады ал балалар жасаған жұмыстарын аяз атаға сыйлыққа береді.Сұрақтар қою және мадақтау.

Балалар жауабы.

Күтілетін нәтиже: Біледі: қыс мезгілінде жаңа жыл мейрамының болатынын. Игереді: ойыншықтармен шыршаны безендіруге болатынын. Меңгереді: таяқшаға оралған мақтаны пайдаланып, ойыншықтарды салуды.

* * * * *ЖАНЫМ ТОЛҒАН ЖАҚСЫЛЫҚ

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Түгіскен ауылы, №209 қазақ орта мектебінің

өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі Бердіхожаева Қарашаш Жолдасқызы

Пәні: «Өзін –өзі тану» Сынып: 3 «А» Тақырып: Жаным толған жақсылық Құндылық: Сүйіспеншілік Қасиеттер: Қайырымдылық, қамқорлық, адамдарға риясыз қызмет ету

Мақсаты:Оқушыларға адам өміріндегі жақсылықтың маңыздылығын жеткізу арқылысүйіспеншілік құндылығының мәнін ашу.Міндеттері: Білімділік:- оқушыларға жақсылық жасаудың маңыздылығын түсіндіре отырып, қамқорлық қасиеттері туралы түсініктерін кеңейту;Дамытушылық:- оқушыларды ізгі қарым-қатынас жасауға баулу арқылы қайырымдылық қасиетін дамыту;Тәрбиелік:- оқушыларды қайырымдылықққа, риясыз қызмет етуге, қамқор болуға тәрбиелеу.

Ресурстар: оқулық, дәптер,

Сабақ барысы:І. Ұйымдастыру кезеңі. Оқушылармен сәлемдесу.5 «T» ережесін сақтау: Тәртіп+сүйіспеншлік; Талап; Тыныштық; Тазалық; Татулық.Тыныштық сәті. Ыңғайланып отырыңыздар, денелеріңізді түзу ұстаңыздар. Аяқ-қолыңызды айқастырмаңыз.Қолыңызды тізеңізге немесе үстелге қоюға болады. Көздеріңізді жұмуларыңызды өтінемін.Елестетіп көріңіз: Күн нұры сіздің төбеңізден өтіп, кеудеңізге қарай бойлап барады. Кеудеңіздің ортатұсында гүл түйнегі орналасқан. Гүлдің түйнегі нұрдан баяу ашылып келеді. Балғын және таза әсемгүл сіздің әр ойыңызды, әр сезіміңізді, эмоцияңыз бен тілек-қалауыңызды шайып, жүрегіңіздіңқауызын ашты.Нұр сәулесі сіздің бойыңызға ақырын тарай бастағанын елестетіңіз. Ол біртіндеп күшейе түсуде.Оймен осы нұрды қолдарыңызға түсіріңіз. Сіздің қолдарыңыз нұрға бөленіп, сәуле шашуда.Қолымыз тек жақсы, ізгі істер істейді және баршаға көмектеседі. Нұр аяқтарыңызға тарады.Аяқтарыңыз нұр сәулесін шашуда. Олар сізді тек жақсылық жасау үшін жақсы жерлерге апарады.Олар нұр мен махаббат құралына айналды.Одан әрі нұр сіздің аузыңызға, тіліңізге тарады. Тіліңіз тек шындықты және жақсы, ізгі сөздер ғанаайтады. Нұрды құлақтарыңызға бағыттаңыз, құлақтарыңыз тек жақсы сөз бен әсем әуенді ғанаестиді. Нұр көздерімізге де жетті, көзіміз тек жақсыға қарап, бәрінен жақсылықты ғана көреді.Сіздің басыңыз түгелдей нұрға бөленіп, басыңызға тек ізгі, сәулелі ой келеді.Нұр бірте-бірте қарқын және шұғылана бастайды, сіздің денеңізден шығып, жан-жағыңызға сәулешашады. Осы нұрды туысқандарыңызға, балаларыңызға, мұғалімдерге, достарыңызға,таныстарыңызға бағыттаңыз. Нұрды уақытша түсініспей, ренжісіп жүрген адамдарға да бағыттаңыз,олардың да жүрегі нұрға толсын.Осы нұр бүкіл әлемге: барлық адамдарға, жан-жануарларға, өсімдіктерге, барлық тірі жанғатаралсын… Ғаламның барлық түпкір-түпкіріне нұр бағыттаңыз. Ойша айтыңыз: «Мен нұрлымын…Нұр менің ішімде… Мен Нұрмын».Осындай Нұр, Махаббат және Тыныштық күйінде отыра тұрыңыз…Енді осы Нұрды жүрегіңізге орналастырыңыз. Нұрға толы бүкіл әлем сіздің жүрегіңізде. Оныосындай әсем қалыпта сақтаңыз.Жаймен көзіңізді ашуға болады.

Әуен

Пікір алмасу

76

Рахмет.ІІ. Үй тапсырмасын тексеру. «Жан Ана» әңгімесі бойынша пікір алмасу сұрақтары:1. Жан Ана адамдарға қандай жақсылық жасады? 2.Ауыл тұрғындары қандай істеріне өкінді?3. Жан Ананың жүрегінде қандай сезім басым деп ойлайсыздар? 4. Өздерің «жақсылық жасау» дегенді қалай түсінесіңдер?

ІІІ. Дәйексөз.«Біреуге жақсылық етсең, ол жақсылығыңды міндет етпе»Ыбырай АлтынсаринЕрбалаларға айтқызу. Қыз балаларға айтқызу.Хормен қайталау.Дәптерге жазу. Дәйексөздің мағынасын қалай түсінесіңдер?Жақсылық жасау – адам бойындағы асыл қасиеттердің бірі.Жақсы адам қол ұшын беруге, жәрдем етуге, жанашырлық танытуға, көмек көрсетуге, қолдау жасауға әрдайым дайын тұрады. Риясыз жақсылық жасау – биік адамгершіліктің белгісі.

Хормен қайталау,дәптерге жазу

ІV.Мұғалім сыйы.«Жақсылық жолымен» бейнеролигын көрсетуСұрақтар:Жақсылық жасау үшін біздің бойымызда қандай қасиеттер болуы қажет?Жақсылық жасау адамға парыз ба?Жақсылық жасау үшін міндетті түрде ауқатты болуы керек пе?Жақсылық жасап, мейіріміділік танытсаңыз, өзіңізді қалай сезінесіз?Соңғы рет қандай жақсы іс жасадыңыз?

Бейнеролик

V.Шығармашылық жұмыс. «Жақсылық тамшысы»Оқушыларға алдын ала дайындалған тамшы үлгісіндегі қиылған қағаздарды үлестіріп, сол қағазға өзі жасаған жақсы істерінің суретін салып немесе жазып жеткізу.- Жұмыстарын қорытындылау.- Балалар, әрқайсысыңның тамшыдай жасаған жақсылықтарыңды қосқанда үлкен дарияға айналды.(тамшылар ілінген плакат астына көкпеңбек дария суретін ілу) Яғни әр адамның жаны жақсылыққа толы болса, жер бетінде бейбітшілік орнап, адамдар бақытты өмір сүреді.Мына бір шумақ өлеңді қосылып айтайық және өзіміз жақсы көретін жандарға тілектерімізді білдірейік.

Оқушылар барлығы қосылып айтады.Жақсы сөз, жақсы тілектіБолайық ізгі ниеттіЖақсылық ойлап кісіге,Тілейік үлкен - кішіге- Ата - анасына, туыстарына, достарына, жақындарына, қоршаған ортаға деген сүйіспеншілік сезімдерін жақсы тілектерімен білдіреді.- Мейірімді анама ұзақ ғұмыр тілеймін.- Кең пейіл далама тыныштық тілеймін.- Өнерлі балаларға талмас қанат тілеймін.- Талапты достарыма табыс тілеймін.- Сыныптастарыма амандық тілеймін.- Отбасыма бақыт тілеймін.

Тамшы үлгісіндегі қиылған қағаздар, плакат

VI.Топпен ән айту.Балдәурен

Әні : Д.БайтілеуовСөзі : М.Балмолда

Балдәурен көктем, асығып жеткен,Шағала күндер.Базарлы маусым, шырқалған даусым,Тамсанып әсем.Балауса балғын, көк майса шалғын,Барады күндер.Тербеліп билеп, жайқалып билеп,Ән салып әсем.Қайырмасы:Балдәурен, бақытты ән дәурен,Келеді қанатын самғаумен.Көңілдің ұшырып, аққуын,

77

Балауса, бал бұлақ, бал дәурен.Жаныма жылы, жүрекке ыстық,Көңілге сұлу.Тоя ма көзің, балдәурен кезің,Бақыт-ау, бақыт?Даламдай дархан, тауымдай биік,Өмірге сұлу.

VII.Үй тапсырмасы.

Оқулықтағы 112- беттегі Қ.Толыбаевтын «Күн мен гүлдер» атныдағы әңгімені оқып келу

VIII. Сабақтың қорытынды сәті.Бүгінгі сабақты есімізге түсірейік. Бүгінгі сабақтан алған қасиеттерімізді жүрегімізге жеткізіп,сақтайық. Енді көздеріңді ашсаңдар да болады. Рахмет!

FOOD AND DRINK

Қызылорда облысы, Жаңақорған ауданы, Түгіскен ауылы, №209 қазақ орта мектебінің

ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Нахыпова Азия Жаханшақызы

The aims: to give some information about food and drink to develop their knowledge in English to drink up to speak in English verywell Methods: group work, pair work, matching, question – answer, gameType: Traditional Aids: an interactive board, pictures, postcards

The procedure of the lesson

I. Organization moment.a) Greeting;b) Talking with the pupil on duty;c) Divide into 2 groups: <Food> and <Drink>.II. Checking the homework.-What was your home task for today?-Review -Remember rules1. Go in for sports.2. Get fresh air.3. Eat healthy food.4. Take regular exercises.5. Wash your hands before you eat.6. Never smoke.7. Keep a diet.8. Don’t drink alcohol.III. Warming – up activities: Game: <Mosaic> Students must make up pictures and find words.Children what do you like to eat? To drink?Look at the pictures.What do you see at the pictures?How do you think what is the theme of our lesson?Yes, you are right. Let’s begin our new lesson.The theme of our lesson <Food and drink> .At first read this poem.Breakfast in the morning,Dinner in the day,Tea comes after dinner,Then, it’s time to play,IV. New lesson New wordsLook at the active board. It is our new words for our lesson.Listen to me. Let’sBegin write fruit –жеміс жидекvegetable – көкөнісa carrot – сәбіз

78

a grape – жүзімa potato – картопbiscuit – печеньеbread – нанdrink – сусынEx:1. Put these words into three groups. Give a name to each group.Tomato, banana, potato, coffee, apple, tea, juice, carrot, grapeOur grammar material countable or uncountable nouns. I will explain you the rules of grammar.Look at the blackboard. Ex:2. Study these with your teacher.*Countable Coffee Tea Juice Bread Cheese Rice Milk Butter*UncountableCoffee Tea Juice Bread Cheese Rice Milk Butter SugarV. Doing exercisea) Look at the pictures and give a name. Which of there are countable and which are uncountable?b) Vocabulary work Listen to the vocabulary and write on your vocabulary copy – books.Milk, bread, butter, cheese, sugar, honey, eggs, candy, salt, jam, olive, coffee, tea, lemonadeEx:3. Complete the chart using the words in exercise 2.Ex:4. Look at the lists of food and drink. Talk to your partner what you like and don’t like. Example: I like tea but I don’t like coffee.At first listen to the Food song.Do you like apples?Yes, I like apples.Do you like oranges?Yes, I like oranges.Do you like chips?No,I don`t like chips.Game:”Scrambled letters;Ppales, tun, oalc,ragus, utetrb, redab, heecse, odof, fefeoc, rdnikVI. Giving home work.To learn new vocabulary. Write a few sentences about how much food and drink in your fridge.

VII. Giving marks.* * * * *

ТЫҒЫЗДЫҚТЫ ЕСЕПТЕУ

Қызылорда қаласы, Н.Ілиясов атындағы № 9 мектеп-гимназияның физика пәнінің мұғалімі Сейдахметова Манат Бауыржанқызы

Ұзақ мерзімді жоспарының тарауы: 7.2 Тығыздық

Сынып: 7

Сабақтың тақырыбы:

7.2.2 Тығыздықты есептеу

Сабақ негізделген оқу мақсаты

7.2.2.15 Тығыздықтың формуласын есептер шығаруда қолдану

Сабақтың мақсаттары Барлық оқушылар: Дененің массасы, заттың тығыздығы тақырыптары бойынша есептер шығара алады.Оқушылардың көпшілігі: Тығыздықтың формуласын түрлендіре алады.

Кейбір оқушылар: ХБЖ келтіре алады

Ойлау дағдылары Білу, түсіну, қолдану

Бағалау критерийлері Эксперименттік есептер шығаруда тығыздықтың формуласын қолдана алады Тығыздықтың формуласын түрлендіріп есептер шығара алады

Пәнаралық байланыс Математика,жаратылыстану

Қүндылықтарға баулу Сын тұрғысынан ойлау, топтық жұмыс барысында өзара сыйластық,

79

құрметпен қарау, ынтымақтастық, жауапкершілікті сезіну.

Тілдік мақсаттыОқушылар:Тығыздықтың формуласына түрлендіреді, пайдаланады.

Негізгі сөздер мен тіркестер (пәнге арналған сөздік және терминология): Тығыздық, масса, көлем, заттың құрылымыСыныптағы диалог/ жазылым үшін пайдалы тілдік бірліктерТалқылауға арналған сұрақтар:Не себепті май су бетіне қалқып шығады?Тығыздықты білудің қаншалықты маңыздылығы бар?

Алдыңғы оқу Заттың тығыздығы, көлем, масса өлшем бірліктері туралы біледі

ЖоспарЖоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған

жаттығулармен қатар ескертпелерді жазыңыз)Ресурстар

Басы2 мин

4 мин

3 мин

1. Ұйымдастыру кезеңі:Сыныпта жағымды ахуал туғызу үшін «Шаттық шеңберін» құрып бір-біріне тілек тілейді

2. Ой қозғау. «Тосын сұрақтар» әдісі бойынша оқушыларға сұрақтар қойылады:

--Неліктен ыдысқа бірінші майды құйып үстіне су құйсақта май бетіне қалқып шығады?--Неліктен май мен су араласпайды?--Неліктен бөлшектердің орналасуы заттың агрегаттық күйіне тәуелді?

3. Сынып оқушыларын үш топқа бөлу (қағаз қиындылары арқылы):І топ. Масса ІІ топ. Көлем ІІІ топ. Тығыздық Бақылаушыға бағалау парағы ұсынылады:

Оқушылардың дұрыс жауаптарын мадақтау.

«масса»«көлем» «тығыздық»

Ортасы10 мин

3 мин

1. Топпен жұмыс: Сіздің тобыңызда 5 рөл: көшбасшы, хатшы, баяндамашы, уақытсақшысы, бақылаушыларды анықтаңыз. Жұмыс төмендегі жоспарбойынша жүреді. Берілген есептерді топпен бірлесе отырып талқылайдыжәне әр топтың бақылаушысы жасаған жұмыстарға сәйкес бақылаупарағы жүргізіледі. 1 тапсырма: Цистернаға 2 тонна су сияды. Осы цистернаға 2.5 мм 3

бензин құюға болады ма?2 тапсырма. Текшенің барлық жақтарының ауданы 150 см2, ал әстелген заттың тығыздығы 2700 кг/м3 болса. Текшенің массасы қандай болады?3 тапсырма. Ұзындығы 30 см. ені 20 см аквариумнің 25 см биіктігіне дейін су құйылады. Аквариумдағы судың массасын анықтаңдар.«2 жұлдыз - 1ұсыныс» арқылы бағалау.

Таратпа материалдар

Соңы 18минТаратпа

80

2 мин

3 мин

Сабақ рефлексиясы Шолиер табақшалары (білу, түсіну, қолдану)Оқушыларға стикерлер таратылады

материалдар

Бағалау парағы

Стикерлер,қорапшалар

Қосымша ақпаратСаралау – Сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалайжопарлайсыз?

Бағалау – Оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз?

1.Топтық, жеке жұмыстар арқылы оқушыларғаөзара қолдау, көмек көрсету жүзеге асырылады.2.Барлық оқушыларға эксперименттік тапсырмалары беріледі. Сынып оқушыларының басым бөлігіне есептер шығаруұсынылса, қабілеті жоғары оқушыларғақорытынды жасау, өз зерттеулері бойынша тәжірибелерін ұсыну арқылы олардың білімдерін кеңейту

1.Оқушылардың қажетті білімдерін білу мақсатында ашық сұрақтар беріледі. 2.Топтық жұмыс арқылы оқушылардың бірлескен әрекетін бақылау, өзара 2жұлдыз 1ұсыныс беру бойынша жетістіктерін айқындау.3. Кері байланыс (ауызша)4. Дайын жауап5. Әр оқушының ОМ жеткендігін аныұтау үшін бағалау критерийлері мен дескрипторлар қолдану

Рефлексия Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз. Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сәйкес келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

- Сабақ/оқу мақсаттары шынайы ма?

- Бүгін оқушылар не білді?

- Сыныптағы ахуал қандай болды?

- Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды ма?

- Мен берілген уақыт ішінде үлгердім бе?

- Мен өз жоспарыма қандай түзетулер енгіздім және неліктен?

Сабақта дайындалған мақсаттар Блум токсономиясының білу,түсіну, талдау, қолдану, зерттеу, бағалау критериінің талаптарына сай құрылды. Құрылған мақсат қолжетімді шынайы.

Оқушы сабақ үдерісінде тығыздықтың қолданылуын түсінеді, формуланы түрлендіріп есептер шығара алады

Шаттық шеңбері арқылы оқушылардың сабаққа деген ынтасы артты, оқушыларды топқа бөліп алғаннан кейін оқушылар арасында жағымды ахуал орнады. Ол топтық жұмыс барысында көрініс тапты.Мен жоспарлаған саралау шаралары тиімді болды, сабақта оқушы топтағы жұмыстарды бағалауы, дискриптор арқылы өздерінің жұмыстарын шынайы бағалауды үйренді.

Мен берілген 45минут ішінде толықтай үлгердім. Себебі, менің пайдалану әдісім тиімді уақытқа сай жоспарланған.

Мен жоспарыма бағалау критериіне сәйкес дискриптор етістіктерін енгіздім.

Қорытынды бағамдауҚандай екі нәрсе табысты болды (оқытуды да оқуды да ескеріңіз)?1.Сабақ мақсаттарының сараланып қойылуы, тығыздықты эксперимент жүзінде қолданып есептер шығаруы тиімді болды

81

2. Жеке жұмыс кезінде есептер шығару барысында өз жылдамдықтарын көрсете білдіҚандай екі нәрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да оқуды да ескеріңіз)?1. Есептер шығару барысында формуланы түрлендіру дағдысы қалыптасты2.Дискриптор бойынша шынайы бағалауға ықпал етуСабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды жетілдіруге көмектесетін не білдім?Сабақ барысында топпен жұмыс жасағанда оқушылардың ынтымақтаса жұмыс жасауы келесі сабағымда керек екенін білдім

Сыни тұрғысынан ойлау технологиясын биология сабағында қолданудың тиімділігі

Танатарова Кенжегуль АблказимовнаБиология пәні мұғалімі Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебі

Тәуелсіз еліміздің болашағы бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан мектеп оқушыларының сапалы білім мен саналы тәрбие алуы ең басты мәселе. Бүгінгі ғылым мен техниканың дамыған ғасырында жас ұрпақты ізденімпаздыққа,білімділікке және шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру үшін заман талабына сай сапалы білім беру мұғалімнің ең басты міндеті. Қандай пәнді оқыса да оқушы білімі сапалы, нәтижелі болуы керек. Ендеше оқушы білімін бүгінгі күн талабына сай дамыту,тереңдету ғылыми түрде құзіреттілік деп түсіндіріледі. Егер ол пән оқушыны қызықтырмаса, не істеу қажет? Міне осындай әр түрлі ойлардан кейін бала жүрегіне жол тауып, білімге жетелеу үшін мұғалім оқушыларды қызықтыратындай әр түрлі әдіс- тәсілдерді қолдануы тиіс.Соның бірі «сын тұрғысынан ойлау» технологиясының әр түрлі стратегияларын өз сабақтарымда қолданып отырамын. Нәтижесінде: - сабақтың мазмұны, сапасы артады; - жауапкершілік, шығармашылық қабілеті қалыптасады; - оқушы өзін-өзі бағалап, білім деңгейін арттыра алады; - пәнге деген қызығушылығы артады. Сабақ сын тұрғысынан ойлау (СТО) –сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл бағдарлама бірнеше стратегиямен жұмыс жүргізу арқылы жүзеге асырылады.Бұл әдіс мынандай мақсат қоя алады: -оқушыларды ойландыруға; -өз ойларын ашық айтуға; -пікір таластыруға /дебат/; -дұрыс сөйлей білуге; -өз бетімен ізденіп жұмыс істеуге; -оқушылар шығармашылығын дамытуға; «Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық» деген сөздерді ескере отырып,сабақтарымызда мүмкіншілігіне қарай инновациялық технологияны пайдаланып отырсақ, оқытушының ұтары мол деп ойлаймын. Тек оларды тиімді, жүйелі түрдеқолдану мұғалімнің шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге асырылуы мүмкін. Жаңа технологияны пайдаланудың тиімді тұстары: 1.Оқушының пәнге деген жеке қызыушылығын оятады; 2.Танымдық қабілеттілігін қалыптастырады; 3.Әлеуметтік мәдени тәрбие қалыптастырады; 4.Оқушыны шығармашылық жұмысқа баулиды; 5.Мұғалімнің уақытын үнемдейді; 6.Қосымша мәліметтер береді. Жаңа технологияны пайдаланудың мұғалімге берері: v Барлық баланы оқыту; v Оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектесу; v Білім берудің формасын оңайландыру міндеттерін атқару; v Оқушының жеке қабілетін айқындау, іздену; Бұл технологияның негізгі ұстанымдары: әлсін –әлсін қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, тіректерді пайдалану, келіспеушіліктің болмауы, оқушының жетістіктерінің жариялығы, қателерді түзеуге мүмкіншілік жасау, барлық балалар дарынды, табысқа жетуге жағдай жасау, оқытумен тәрбиенің бірлігі. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту күрделі процесс болып келеді. Сыни ойлау ақпарат алудан басталып, қаралатын мәселеге байланысты шешім қабылдаудан аяқталады. Сыни ойлау кез – келген жас аралықтарына тән. Сыни ойлау күрделі үрдіс болғандықтан, оқушыға сыни ойлау ортасын жасау қажет. Мұнда әр оқушының ойы шыңдалып, өз даму деңгейіне сай жетістіктерге жетуге болады. Сыни тұрғысынан ойлауы қалыптасқан ортада оқушы: нақты мақсат қоюға дағдыланады, өзіне деген сенімі артады, оқу процесіне белсенді қатысады, жолдастарының пікірін сыйлайды, өзін толғандыратын, проблемалық сұрақтар қоя біледі. Сараптауға, бағалауға дағдыланады, пәнге деген қызығушылығы артады. Сабақ СТО бағдарламасы 3 кезеңнен тұрады: I. Қызығушылықты ояту II. Мағынаны ажырату III. Ой толғанысы Қызығушылықты ояту кезеңі –мұнда өткен тақырыптан не біледі, не айта алады, өткенді еске түсіру, ой қозғап, әсер ету кезеңі болады.

82

Мағынаны ажырату кезеңінде – нақты тақырыпты мұғалім сұрақ-жауап арқылы түсіндіре отырып , өз беттерімен ойларын ортаға салып, жаңа сабақ, жаңа идеяны жүзеге асыруға талпынады. Яғни, оқушының ескі мен жаңаны ұштастырып, ойын кеңейтеді. Ой толғаныс кезеңінде оқушы не білгенін қорытып, саралап, бекіту арқылы білімін жинақтайды. Бұл технологияда бұрынғы білім мен жаңа ұғым ұштастырылады. Ал соңғы кезеңде оқушы өз шығармашылығынан қабілетін таныта алады. Мұнда оқушыға ойланып толғануға уақыт берілуі керек. «Қызығушылығын ояту» кезеңінде алдыңғы өткен тақырыпты тексеру мақсатында тест жұмыстарын өткізу арқылы оқушы білім деңгейін қадағалап, жаңа сабақты бастар алдында «Топтастыру» стратегиясы арқылы оқушылармен бірлесе жұмыс жасауға болады. Сабақтың қай құрылымында болмасын осындай стратегияларды қолданғанда «Мен не ұтам?», және «Оқушы не ұтады? деген сұрақтарды естен шығармау керек. «Мағынаны тану» кезеңінде оқушыларды топқа бөлу арқылы сұрақтар дайындап оны «Кубизм» стратегиясы арқылы жүзеге асыруға болады. Сұрақтар үш деңгейде әзірленеді. Дайындаған сұрақтарға оқушылар өз ойларын білдіріп жауап береді. Бұл технологияның келесі бір кезеңі – ой толғаныс. Мұнда «Венн» диаграммасын қолдану арқылы тақырыптардың ұқсастығымен мен айырмашылығын көрсетуге болады. Осы кезеңде пікір-сайыс немесе «5 минуттық эссе» жаздыруға болады. Мұндағы мақсат оқушылардың өзіндік көзқарасын қалыптастыру. Эссе жазғанда сабаққа қабілеті төмен деген оқушылардың 5-6 сөйлемнен тұратын ойын жазса, соның өзі оқушыны сабаққа тарта білгеніміз. Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының сана- сезімін дамытуға бағытталады. Мен сабақ барысында оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне, ынтасына қарай екі топқа бөліп, өз бетімен еңбектенуге, ізденуге, шығармашылыққа баулып, қорытынды жасауға машықтандырамын, оқушының ақыл-ойын дамытып, өзіндік дүниетанымын қалыптастырамын, сабаққа ынтасын арттырып, тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер мен кемшіліктерді уақытында анықтап түзетуге мүмкіндік беремін. Әрбір сабақ тұтас педагогикалық процестің функциясын жүзеге асыруға бағытталған: оқыту, дамыту, тәрбиелеу. Соның нәтижесінде сабақ көпжоспарлы, құрылымы әр түрлі болып келуі мүмкін. Сабақ құрылымының ерекше көп тараған түрі барлық дидактикалық міндеттерді шешуге: білімді енгізу, жаңа материалды зерделеу, өткен материалды бекіту, бақылау, оқушылардың білімін бағалау, үйге тапсырма берумен байланысты. «Бунақденелілердің дамуы» тақырыбын өткенде оқушыларға бунақденелілердің түрленіп дамуы, ағзаның жеке және тарихи дамуы, тұқым қуалау туралы ғылыми көзқарастарын қалыптастыруда сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаландым. Оқушыларды екі топқа бөлдім. І топ – «Микроскоп», ІІ топ – «Жасуша». Үй тапсырмасымен жұмыста «Микроскоп» тобынан «Гидраның жынысты көбеюі», «Жасуша» тобынан «Гидраның жыныссыз көбеюі» сұралды. «Құпия сан» ойыны. Ойын шарты: тақтаға дайын бес сөз ілінеді. Мұғалімнің қойған сұрақтарына оқушылар кестедегі жауапты қоюлары қажет. 1.Ұрықтану жүреді 2.Ішінде бірнеше ұрықтанған жұмыртқалары бар белбеуше. 3.Жынысты, жыныссыз жолмен көбейе алады. 4.Дара жынысты жәндік 5.Гермофродитті жәндік. 1. Гидра 4. Өрмекші 2. Шұбалшаң 5. Белбеуше 3. Пілде Биологиялық диктант. № Көпжасушалы жануарлардың көбеюі Дұрыс р/с Жауаптары 1. Көбеюдің биологиялық мәні 1. Бүршіктену 2. Жануарлар екі түрлі жолмен көбейеді 2. Гаметалар 3. Гидраның жныссыз жолмен көбеюі 3. Ұрпақтар жалғасуы және организм түрінің сакталуы 4. Аналық жыныс жасушасы 4. Регенерация 5. Аталық жыныс жасушасы 5. Гермафродит 6. Жыныс жасушалары 6. Жынысты және жыныссыз 7. Ұрпақтанған жаңа жасуша 7. Зигота 8. Гаметалардың екі түрі де жануарлардың өз организмінде дамып жетіледі 8. Жұмыртқа жасушасы 9. Бір шаянды басы, көкірегі, құрсағына үш бөліп тастағанда үш шаян пайда болады. 9. Сперматозоид Сабақты бекіту. «Шұбалшаң мен өрмекшінің көбеюін» Венн диаграммасы бойынша салыстыру. Шұбалшаң Өрмекші Гермафродит. Айқас ұрықтанады, кілегейлі пілде түзеді. Онда ұрықтанған жұмыртқалар болады. Жас құрттар шығады. Көбею Дара жынысты, іштей ұрықтанады. Өрмектен тоқылған пілдеге ұрықтанған жұмыртқа салады. Жас өрмекші шығады. Келісемін Келіспеймін 1. Дамуы 4 сатыдан тұратын және дернәсілі ересегіне ұқсамайтын бунақденелерді толық түрленіп дамитын бунақденелілер деп атайды + 2. Шала түрленіп дамитын бунақденелілерге көбелек жатады + 3. Көбелектің дернәсілін жұлдызқұрт деп атайды + 4. Сүңгуір қоңыз шала түрленіп дамиды + 5. Ересек көбелекте үш жұп аяқтары бар + 6. Ересек көбелектің ауыз мүшесі – түтік тәрізді ұзын иірілген тұмсықша +

83

7. Қыстан шыққан қуыршақтан көктемде бірден орамжапырақ ақ көбелегі шығады + 8. Толық түрленіп дамитын бунақденелілерге шегіртке жатады + 9. Шыбын, таза жерлерге жұмыртқасын салады + 10. Түрленіп даму тәсілі – бунақденелілерді жойылып кетуден сақтайтын бейімділіктің бірі + Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы арта түсері анық.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:Гин А.А. Приемы педагогической техники - Москва, 2001.Выготский Л.С. Педагогикалық психология. – Москва, 1991.М. Барбер, М. Муршед. Как добиться стабильно высокого качества обучения в школах – 2008.4.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту.Әдістемелік құралдар.№1,2,3,4. 1998

* * * * *Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебінің

логопед мұғалімі Акынжанова Камшат

Сабақтың тақырыбы: С дыбысы. (Ысқырық дыбыстарды қою және автоматтандыру) Сабақтың мақсаты: С дыбысын буында, сөзде, сөйлемде дұрыс айтуға машықтандыру, сөздерге дыбыстық талдау жасау, ашық буынды сөздерді оқу, сұраққа жауап беру арқылы сөйлем құрау Түзетулік мақсаты: С дыбысының артикуляциясының дұрыс қалпын бекіту, анық айтуға дағдыландыру. Фонематикалық есту қабілетін дамыта отырып, ұсақ моторикасын жетілдіру, сөйлеу кезіндегі дұрыс тыныс алуын қалыптастыру. Сабақтың көрнекілігі: айна, кеспе суреттер, С фонемасының артикуляциялық кескіні, тілге арналған артикуляциялық жаттығулардың суреті, ойыншықтар т.б. Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру кезеңі.Логопед: Біз қандаймыз? Бала: Біз қандаймыз, қандаймыз, Шұғылалы таңдаймыз. Күлімдеген күндейміз, Ережені ұмытпай, Дұрыс анық дыбыстап, Дыбыстарды ренжітпей, Бәріміз дұрыс сөйлейміз, Ренжуді білмейміз. Логопед: Жарайсың. 2. Үй тапсырмасын сұрау. С дыбысына қатысты өлең шумақтарын сұрау. Сара келіп сабақтан, Сан шаруа тындырды. Самаурынға салатын, Сексеуілді сындырды. Сазан балық қуырды, Сауды сары сиырды. Сары ала қаз інінен, Сығалайды сақтана. Сұқтана оған үңілген, Сұңқар отыр оқтана. 3. С дыбысының артикуляциясына тоқталу.С дыбысын айтқанда ерін езу тартып, күлген кездегідей, тістер көрінеді.- Тілдің ұшы төменгі тістердің түбіне тиеді.- Тіл ортасы дөңестеніп, екі жағы астыңғы тістерге жанасады.- Деміміз тіл ортасынан шығады.- Жабық дауыс шымылдығының дірілінен С дыбысы шығады. 4. Тыныс алу жаттығуы. «Кімнің кемесі жақсы гулейді»Балаға кішкене таза құтыға су құйып беру керек. Логопед өзіндегі құтыға үрлеп көрсетеді. Бала да солай үрлеп, дыбыстардыдыбыстайды. 5. С дыбысын буында, сөзде айтып дағдыландыру.Сә-сә-сә сө-сө-сө сү-сү-сү се-се-сеәс-әс-әс өс-өс-өс үс-үс-үс ес-ес-есЛогопед: Мен ақырын буындарды айтам, сен қатты дауыстап, анық айт. Есе, өсе, өсу, есу, әсе. Сән, сәкі, сәби, сәбіз, сәуір, сәске, сәнқой, сәукеле, сәуле, сәулетші 6. Фонематикалық дұрыс есту қабілеттерін жетілдіру.Логопед: Сенің құлағың тыңдай біле ме? Мен С дыбысына байланысты сөздер айтамын, сен С дыбысының сөз басында, ортасында, аяғында кездесуін айт.

84

Сағат, сана, сиыр, су, ас, астық, сандық, аласа, сыпырғы, шаңсорғыш, үстел, жасыл, сабақ, сусиыр, құс, сайқымазақ, астау, Астана, есік, Есіл т.б. 7. Ырғақты жаттығу. Бойды бүкпей тік ұста Жай сол қолды сол жаққа, Жай оң қолды оң жаққа, Осылай бір байқа да, Он шақты рет қайтала. 8. «Сөз ойла, тез ойлан» ойыны. 9. Суретке қарап сөйлем құрау. 10. Сабақты қорытындылау.

* * * * *

Сабақтарда ойын әдістерін қолданудың тиімділігі

Атажанова Мулдир Зинноллақызы Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебінің

бастауыш класс мұғалімі

Бастауыш сыныпта оқытудың ең басты міндеттерінің бірі- балалардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.Оқушылардың ой-өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттыруда және өткенді қайталап еске түсіруде ойынның берер пайдасыкөп. Ойын оқу процесін ширата түседі, оқушының оқуға деген қызығушылығын арттырады. Мектепке келген шәкірттердің ойыны мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндердің рөлдік, сюжеттік ойындарынан басқамазмұнда құрылуы керек. Алты жасар оқушы-ойын баласы. Математика сабағында ойынды жүргізу тек мақсат болмай,шәкірттердің қызығушылығын дамытатындай болуы керек. Мұғалім әр түрлі әдістерді қолдану арқылы ойынды жүргізсеғана оқушылардың математикалық ойын дамытып, тәрбиелік проблема жүйелі шешіледі. Математикалық және логикалықойындарды ұйымдастыру мен оларды жүргізуде мынандай негізгі қағидаларды орындау қажетті және жеткілікті: 1. Ойын ережесін оқушы дұрыс түсініп, ұғыну үшін тілі қарапайым, дәл нақтылы айтылуы керек. 2. Ойынды жүргізу негізінде оқушылардың сан қилы ситуациялық жағдайларды шешуге икемділігін дамытып,математикалық тапқырлығын арттырмай, тек белсенділігі артса, онда педагогтың мақсаты орындалмағаны. 3. Ойынға арналған дидактикалық материал оқушы үшін күрделі жасалып, оны қолдану ыңғайсыз болса, онда ойынойдағыдай әсерлі болып шықпайды. 4. Ойынды жүргізгенде оның нәтижесі барлық оқушылардың қатысуымен тексерілуі тиіс. Қорытынды ашық, және әділбағалануы тиіс. Жеңімпазды анықтау кезінде жіберілген қате немесе әділетсіздік оқушы санасында жағымсыз ойқалдырады. 5. Оқушы ойынға белсенді қатысуы үшін, оны ұзаққа созбай, ережесін түсіндіргеннен кейін тез жүргізіп, нәтижесі солбойда хабарлануы тиіс. 6. Егер сабақ кезінде оқушылардың ойын қалыптастыратын және ойлауын дамытатындай бірнеше ұсақ ойындаржүргізілсе, онда ойынды қарапайым түрден бірте-бірте күрделендіруге және нақтылыдан абстрактылы түрге көшкен тиімдіболады. Бұл әдісті әсірес е логикалық ойындарды жүргізгенде пайдалану қажет. 7. Сабақта ойын әдісін оның мақсатына, мазмұнына және тақырыбына қарай қолдану тиімді. Ойынды шамадан тыс,қажетсіз жерінде қолдану кері әсер етеді. 8. Ойын әдісін сабақта қолданғанда нақтылы тапсырма, мақсат, міндеттер шешілуі тиіс, бұл алғы шарт. Ойындыжүргізгенде оны үзбей белгілі бір заңдылықты шешетін дәрежеде жүргізумен қатар, ол міндетті түрде қорытындылануықажет. Осы айтылғандарға сәйкес сабақта ойынның мынандай түрлерін жүргізуге болады.

Ойын түрлері

Танымдық іс-әрекетіОқыту мазмұныҚұрылымы

Ойын-саяхаттарОрындаушылықСюжеттікҚайта жаңғыртуОйын-тапсырмаларЖаттығуӘдеби-музыкалықІзденісОйын-өлеңдер

Математиканың алғашқы сабағынан бастап математикалық мазмұндағы сюжетті дидактикалық ойындар қолданылады.Ондағы мақсат балалар бақшасынан келген алты жасар шәкірттерді бұрынғы қалыптасқан дағды негізінде мектептегі оқыту

85

жағдайына бірте-бірте қалыптастыру. Мысалы: «Дүкен» ойыны. Мақсаты: нәрселерді түсі, пішіні, мөлшері бойыншасалыстыруға үйрету. Оқушылардың кеңістік туралы ұғымын анықтап, оны әрі қарай дамыту.Ойынды екі түрде жүргізугеболады.а) Мұғалім- сатушы. Балалар- сатып алушылар. Сатып алушы бала өзіне ұнаған ойыншықты таңдайды және оны суреттеп,сипаттап, ерекшеліктерін айтады. (ойыншықты көрсетпейді) Дүкенші ол баланың қандай ойыншықты таңдап тұрғанынтабады. Оқушы ойыншықтың түрін, түсін, мөлшерін немесе пішінін айтуы керек.ә) Екінші жағдайда мұғалім оқушының біреуімен рөлін алмастырады. Мазмұны жоғарыдағы сияқты болады. Оқушылардың танымдық қабілеттерінің қалыптасып, одан әрі дамуына мынандай ойындар да өз септігін тигізеді. Бұл бір ойынның өзі бірнеше тапсырманы меңзеп тұр. Ойынды ойнату арқылы балалар геометриялық фигураларды атаудыүйренеді, түстерді ажыратады, дайын өрнекті шығара салмай, осы жерде тұрған сандардан өрнек құрап білуге және онышығара білуге үйренеді. Күнделікті сабақтарда қолданылатын ойын түрлеріне тоқталар болсақ: «Білім шыңы» ойыны. Бұл ойында оқушылартопқа бөлінеді. Әр топтан бір оқушыдан шығып. таудың төменгі белесінен жоғарыға өрлей берілген тапсырмалардыорындап, шыңды білімімен өзіне бағындыруы керек. Ойын жеңімпазы шың басындағы өз сыйлығын алады. «Кім тез ойлайды?» ойыны. Мақсаты: Оқушылардың ойлау процесін дамыту.Ауызша есептеу дағдысын қалыптастыру. Ойынға барлық оқушы қатысады. Ойынды мұғалім немесе алдын ала дайындаған оқушы жүргізуге болады. Барлықоқушыға кез-келген сан ойлаңдар дейді. Ойлаған сандарыңа 2-ні қосыңдар.Енді шыққан нәтижеден өздерің ойлаған сандыазайтыңдар.Сонда бәріңде де нәтиже саны 2-ге тең болады. Мен сендердің ойлаған сандарыңды білмей нәтижесін қалайдұрыс таптым? Кім айтады? Ойынның сырын тапқан оқушы әрі қарай ойынды жүргізеді. Оқушылардың әрекеттеріне мұғалім араласпай, өз беттерімен орындауына мүмкіндік беруі қажет. Ойынның негізгімақсаты-баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту болса, мұғалімнің міндеті- сол ойын түрін пайдалана отырып,оқушыларды өздігінен жұмыс істей білуге, ой белсенділігін арттыра түсуге қол жеткізу. Қорыта келгенде, бала ойынсыз өсіп-өркендей алмайды. Бұл-өмір заңдылығы. Сондықтан да математика сабағындаойындарды пайдалану оқушыларды ұжыммен бірлесіп жұмыс жасауға үйретеді, ой белсенділігін арттырады.

* * * * *География сабағында ақпараттық - коммуникациялық технологияларын пайдалану

Демесинова Ания Мырзабаевна География пәнінің мұғалімі

Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебі

Оқытудың жаңа ақпараттық – коммуникациялық технологияларын меңгеру – қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр ақпараттықтехнология ғасыры. Қазіргі қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың маңызызор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда.Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі білікті мамандарын даярлау оқытушыныңбасты міндеті болып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан – жақты технологияныжеке тұлға қалыптастыруды талап етеді. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңның 11-бабының 9-тармағында оқытудың жаңа технологияларын, оныңішінде кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қасиеттеріне тез бейімделуінеықпал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақпараттық – коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімді пайдалануміндеті қойылған.География сабағында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқушылардың ақпараттық құзіреттілігінқалыптастыру атты баяндамада қазіргі заман талабына сай ақпараттық технологияларды, электрондық оқулықтарды жәнеИнтернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік беретінітуралы баяндалады. Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қазіргі таңда үздіксіз педагогикалықбілім беру жүйесіндегі ең көкейтесті мәселелердің біріне айналып отыр. География сабақтарында ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:Оқушының өз бетімен жұмысы;Аз уақытты көп білім алып, уақытты үнемдеу;Білім – білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;Қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;Қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстау сезіну немесе құлақ пен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайыппроцестерімен әр түрлі тәжірибе нәтижелерін көріп, сезіну мүмкіндігі;Оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.Оқытушы сабағында ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы оның тиімділігін жүйелі түрдекөрсете біледі. Ақпараттық – коммуникациялық технологияны пайдалану оқытудың тиімді әдістерінің бірі деп ойлаймын. Оқытушы үшін электрондық оқулық – бұл күнбе – күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбіроқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, әрі қарай жетілдіре алады. Электрондықоқулық арқылы үй тапсырмасын, жаңа сабақты түсіндіруге және тест тапсырмаларын орындауға болады. Қазіргі заманда ғылым мен техниканың жедел түрде дамуы әр оқушының білім дәрежесінің жоғары болуын талап етеді.Сондықтан оқушылардың шығармашылық пен белсенді түрде жұмыс жасауы, өз бетінше терең ойлауы арқылы білім алуыөмір қажетіне айналып отыр. Елбасымыздың білім сапасына қойып отырған талабы- оқуышлардың ғылым мен техниканы кез-келген саласын меңгереотырып, бәсекелестікке қабілетті, құзырлы болуы. Білім жүйесінің соңғы жетістіктерінің бірі кез-келген сабақты

86

интерактивті тақтамен өткізу болса, сол тақтаны емін-еркін пайдалануды тек мұғалім ғана емес, оқушының да білгеніабзал. Мектеп қабырғасынан ел болашағы- жастарымыз заманға сай білімнің бастауын алады. Оқушылардың ойлауы ментілінің дамуына жағдай жасау, дарынды балаларды назарда ұстау сияқты озық идеяларды жүзеге асыру үшін, оқытуәдістемелерінің жаңаша тұрғыдан құрылуы міндетті болмақ. Әр оқушының болмысы арқылы дамытушылық, шығармашылық ойлау, өз бетінше шешім қабылдау қабілетінің қалыптасуытиіс. Жақын болашақта орта білімді 12 жылдық жүйеге толығымен көшіру үрдісі басталмақ.Осыған орай оқыту технологиялары жаңартылып, педагогика мамандарының шығармашылық бастамасына қолдаужасалуда. Жеке тұлға қалыптастыруда жаңаша оқытудың әдіс-тәсілдерін іздестіру пәндік білім аймағында игерілетінбілімдерімен анықталады.. мұғалім қазіргі заман технологияларын игеру мәселесіне көбірек көңіл бөлуі қажет.Орта білім берудің негізгі мақсат- міндеттерінің бірі-білім алушылардың тұлғалық қалыптасуына, олардың рухани әлеуетіндамытуға, өзіндік әлеуетін анықтауға, өзін-өзі дара көрсете алуына жағдай жасау болып табылады. Оқу –танымдылық құзыреттілігі- оқушының өз бетінше таным әрекетінің жиынтық құзыреттілігі, құрамына логикалық,әдістемелік, жалпы білім алу әрекеттерінің элементтері кіреді.Сабақ басында қойылған гипотезаны тапсырмалар орындау арқылы тексерді.Мысалы: барлық заттар бөлшектерден тұрады; сұйықтар мен газдарда кері итеруші күштер бар;қатты дене тұрақты балқу температурасына ие.Ақпараттық құзыреттілік – қоршаған ортадағы қазіргі ақпарат құралдарын жетік меңгеру іскерлігі. География оқу пәніретінде оқушылардың ақрараттық құзыреттілігін қалыптасуына үлкен септік тигізеді.Қажетті ақпаратты табу, сараптау, өңдеу және қажеттісін алу.Мысалы : Мобильді телефонның адам денсаулығына зиян екенін біз жиі естиміз.География заңдарының негізіне сүйене отырып, зиян немесе зиянды емес туралы баяндама жаз.Бұл тапсырмаларды орындай келе, оқушылар қосымша ақпарат көздерінен (Интернет желісі, ғылыми мақалардан,анықтама) өз бетінше қажетті мәліметті іріктеп алады. Сөзімді қортындылай келе төмендегідей ұсыныстарға тоқталамын: -кәсіптік білім беретін оқу орындарын қазіргі заманғасай жаңа ақпараттық құрал – жабдықтармен жабдықтау, интерактивті тақталар мен мультимедиялық кабинеттермен жәнеарнаулы пәндер бойынша электрондық оқулықтармен қамтамасыз ету; - кәсіптік білім саласында оқытудың жаңаақпараттық технологияларын пайдалану бойынша білім жетілдіру курстарын жиі ұйымдастыру.«Қазіргі заманда болашақ мамандарды ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білімберу өте қажет» деп, Елбасы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіндеоңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.Құзыреттілікке бағытталған тапсырмаларды құруға қойылған талаптар анықталып, география пәні мұғалімдерініңтәжірибесі зерттелгеннен кейін құзыреттерге негізделген тапсырмаларды құру әдістемесі жасалды.Құзыреттілікке бағыттап оқыту арқылы жан-жақты дамыған оқушы тұлғасы қалыптасатыны сөзсіз.

* * * * *Дамыта оқыту технологиясының тиімділігі

Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебіДүйсени Жадыра Есенғалиқызы, дефектолог

ХХІ ғасыр –ғылым мен техниканың дамыған кезеңі. Заман талабына сай қазіргібілім жүйесіндегі игі өзгерістер менжаңалықтар соның нәтижесі. Бүгінгі білім беру үрдісінде жаңа ақпараттық технологияны пайдалану және оны мақсаттытүрде жүзеге асыру – ақпараттық қоғам дәуірінің негізгі көзі. Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттыққұндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталғанбілім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру,халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді.Бұл міндеттерді шешу үшін, әрбір білім беру мекемедегі ұжымының, әрбір мұғалімнің күнделікті ізденісі арқылы, барлықжаңалықтар мен қайта құру, өзгерістерге батыл жол ашарлық жаңа практикаға, жаңа қарым – қатынасқа өту қажеттегітуындайды. Осы жайттарды ескере отырып қазіргідей жақандану дәуірінде сабақ үдерісінде жаңа инновациялықтехнологияларды қолдана отырып сабақ өткізу оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырады. Қазіргі таңдадамыта оқыту әдістемесінің заман талабына сай толық білім беруге, меңгеруге мүмкіндік беріп отыр. - Жаңа технология – оқушының шығармашылық ойлауын дамытудың ең тиімді факторы.- Шеберлігін жетілдіріп, ізденіс үстінде жүруге жол ашады, дағдыландырады. - Өзіндік пікір қалыптастыруға көмектеседі.Жаңа технологиялар ішінде дамыта оқыту технологиясын ерекше атап өтуге болды. Дамыта оқытудың теориясы өзбастауын К.Д.Ушанский, Ы. Алтынсарин еңбектерінен алады. Ал дамыта оқыту процесінің ғылыми негіздемесі Л.С.Выготский есімімен байланысты қалыптасты. Ол дамуды оқытумен тең, керісінше оқу мен даму екі бөлек процесс деген көзқарастарды қатты сынға алды. Ең алғаш ретбала дамуының төмендегідей екі аймағы болатындығы жайлы теория ұсынды. 46. Бала дамуының жақын аймағы – баланың тек үлкендердің көмегі арқылы атқара алатын істері.47. Бала дамуының қол жеткен аймағы – баланың үлкендердің көмегінсіз істей алатын істері. ХХІ ғасырда әлемдік өркениет төрінен орын алып, Қазақстанның жан – жақты дамуының бірден – бір жолы білім менғылымды әр қырынан меңгеру қажет болып отырғаны белгілі. Қазіргі оқыту барысында қолданылып жүрген көптегентехнологиялар жеке тұлғаның жетілуіне, оқытудың тиімділігінің негізін құруға бағытталған. Жаңа ақпараттық технологияның негізгі ерекшелігі – бұл оқушыларға өз бетімен немесе бірлескен түрде шығармашылықжұмыспен шұғылдануға, ізденуге, өз жұмысының нәтижесін көріп, өз өзіне сын көзбен қарауына және жеткен жетістігінен

87

ләззат алуға мүмкіндік береді. Ол үшін мұғалім өткізетін сабағының түрін дұрыс таңдай білуі қажет. Сабақты сәттіұйымдастырудағы басты мақсат, оқушының сабаққа деген қызығушылығын арттырып, бүгінгі заман талабына сай білімберу. Оқытудың жаңа ақпараттық – коммуникациялық технологияларын меңгеру – қазіргі заман талабы. ХХІ ғасыр ақпараттықтехнология ғасыры. Қазіргі қоғамдағы білім жүйесін дамытуда ақпараттық – коммуникациялық технологиялардың маңызызор. Білім беруді ақпараттандыру және пәндерді ғылыми – технологиялық негізде оқыту мақсаттары алға қойылуда.Ақпараттандыру технологиясының дамуы кезеңінде осы заманға сай білімді, әрі білікті мамандарын даярлау оқытушыныңбасты міндеті болып табылады. Қоғамдағы ақпараттандыру процестерінің қарқынды дамуы жан – жақты технологияныжеке тұлға қалыптастыруды талап етеді. Ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқушылардың ақпараттыққұзіреттілігін қалыптастыру атты баяндамада қазіргі заман талабына сай ақпараттық технологияларды, электрондықоқулықтарды және Интернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуғамүмкіндік беретіні туралы баяндалады. Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қазіргі таңда үздіксіз педагогикалықбілім беру жүйесіндегі ең көкейтесті мәселелердің біріне айналып отыр. Сабақтарда ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:Оқушының өз бетімен жұмысы;Аз уақытты көп білім алып, уақытты үнемдеу;Білім – білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;Шығармашылық есептер шығару және түсіндіру арқылы жүзеге асыру;Қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;Оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.Оқытушы сабағында ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы оның тиімділігін жүйелі түрдекөрсете біледі. Ақпараттық – коммуникациялық технологияны пайдалану оқытудың тиімді әдістерінің бірі деп ойлаймын.Оқытушы үшін электрондық оқулық – бұл күнбе – күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбіроқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, әрі қарай жетілдіре алады. Қазіргі заманда ғылым мен техниканың жедел түрде дамуы әр оқушының білім дәрежесінің жоғары болуын талап етеді.Сондықтан оқушылардың шығармашылық пен белсенді түрде жұмыс жасауы, өз бетінше терең ойлауы арқылы білім алуыөмір қажетіне айналып отыр. Елбасымыздың білім сапасына қойып отырған талабы - оқушылардың ғылым мен техниканы кез-келген саласын меңгереотырып, бәсекелестікке қабілетті, құзырлы болуы. Білім жүйесінің соңғы жетістіктерінің бірі кез-келген сабақтыинтерактивті тақтамен өткізу болса, сол тақтаны емін-еркін пайдалануды тек мұғалім ғана емес, оқушының да білгеніабзал.Демек, қазіргі оқулықтарымыздың бағдарламалары, оқулық мазмұны, әдістемелік жүйе қайта қарастыруды, жетілдірудіқажет етеді.Мектеп қабырғасынан ел болашағы- жастарымыз заманға сай білімнің бастауын алады. Оқушылардың ойлауы мен тілініңдамуына жағдай жасау, дарынды балаларды назарда ұстау сияқты озық идеяларды жүзеге асыру үшін, оқытуәдістемелерінің жаңаша тұрғыдан құрылуы міндетті болмақ. Әр оқушының болмысы арқылы дамытушылық, шығармашылық ойлау, өз бетінше шешім қабылдау қабілетінің қалыптасуытиіс. Осыған орай оқыту технологиялары жаңартылып, педагогика мамандарының шығармашылық бастамасына қолдаужасалуда. Жеке тұлға қалыптастыруда жаңаша оқытудың әдіс-тәсілдерін іздестіру пәндік білім аймағында игерілетінбілімдерімен анықталады.. Мұғалім қазіргі заман технологияларын игеру мәселесіне көбірек көңіл бөлуі қажет. Оқыту технологиясы оқу үдерісіне педагогикалық-психологиялық іс-әрекеттердің жүйелі кешені ретінде пайдаланылады.Ендеше, біз педагогикалық технологияны оқушыны дамытуға бағытталған оқу-тәрбие жұмысының бір-бірімен тығызбайланысқан әдістері мен түрлерінің жиынтық жүйесі деп қарайтын болсақ, онда ол білім мазмұнын жетілдіру ісіндегібасты бағыт – оқыту мен тәрбиенің тиімділігін қамтамасыз ететін біртұтас үдеріс болып табылады. Сондықтан да педагогикалық технологияға бет бұрыс әлемдік білім кеңістігіне енген қазақстандық әдіснамалық жүйенімазмұны жағынан байытып, бағыты жағынан жетілдіре түседі. Мұғалім қауымының педагогикалық технологияны игерудегі шығармашылық ізденістері, оның кәсіби жетілуінің бастытетігі болып табылады. Осы технологияны пайдаланудың тиімді тұстары мынадай: - оқушының пәнге деген қызығушылығын оятады; -танымдыққабілетін арттырады; - оқушыны шығармашылық жұмысқа баулиды; - оқытушының уақытын үнемдейді;- қосымшамәліметтер береді. Жаңашыл педагогтар оқушылардың көкірек көзін ашатын зердесіне, біліміне біліктілік қосатын оқу –әдістемелік технологиялар ұсынуда. Педагогикалық технологияны қолдану негізінде келешек ұрпақтың еркін дамуына, жан– жақты білім алуына, белсенді, шығармашыл болуына жағдай жасалады. Барлық инновациялық технологиялардымеңгеріп, оны сабаққа бірдей қолдану мүмкін емес, сондықтан оқытушы өзіне ұнаған, дұрыс нәтиже беретін технологияныбілім деңгейіне қарай өзгертіп, жаңартып пайдаланатын болса, сабақтың нәтижелігі тиімді болмақ.Дегенмен, әр педагогтың өзіндік технологиясын құруға жағдай жасай отырып, олардың өзіндік бағыт-бағдарынайқындаудың нақты жолдарын көрсетіп отыруымыз тиіс. Орта білім берудің негізгі мақсат- міндеттерінің бірі-білім алушылардың тұлғалық қалыптасуына, олардың руханиәлеуетін дамытуға, өзіндік әлеуетін анықтауға, өзін-өзі дара көрсете алуына жағдай жасау болып табылады. Ақпараттық технологияны пайдаланудың артықшылықтары өте көп. Оқушының танымдық мүмкіндігін кеңейте түседі.Білімді есте сақтауға жақсы әсер етеді. Оқыту үрдісінде оқушының өзіндік қатысуы, оның ойлау қабілетімен оқуға дегенынтасын арттырады. Оқушы өзіне туындаған кейбір мәселелерді компьютер арқылы өзі іздеп, өзге сайттар арқылы ой –өрісін, білімін әрқашан жетілдіріп отырады.

88

Сөзімді қортындылай келе төмендегідей ұсыныстарға тоқталамын: -кәсіптік білім беретін оқу орындарын қазіргі заманғасай жаңа ақпараттық құрал – жабдықтармен жабдықтау, интерактивті тақталар мен мультимедиялық кабинеттермен жәнеарнаулы пәндер бойынша электрондық оқулықтармен қамтамасыз ету; - кәсіптік білім саласында оқытудың жаңаақпараттық технологияларын пайдалану бойынша білім жетілдіру курстарын жиі ұйымдастыру.Дамыта оқытуда мұғалімнің басты міндетіне жататындар: оқу материалдарын оқушыға дайын күйінде көрсету емес,оқушымен бірлесіп, жалпы іс – әрекетті ұйымдастыра отырып,алға қойған міндеттерді түсіндіру, оларды шешудіңтәсілдерін іздестіру арқылы өз іс – тәжірибесінде қалай қолданатынына көңіл бөлу; - оқу әрекетін қалыптастыру,айналадағы дүниемен белсенді әрекеттестік, этикалық, эстетикалық қарым – қатынасқа дйындау, дара тұлғалықадамгершілік нормаларын меңгерту; - оқу барысында баланың бойындағы дамытуды қалыптастыруды дағдыға айналдыру; -жалпы оқушының жан дүниесін дамыту. Қорыта келгенде, дамыта оқыту технологиясы оқушы құзіреттілігін дамытуда аса маңызы бар технология.

Қолданылған әдебиеттер

1. «Әдіскер мұғалім» № 4 2006ж 2. Введение в информационные и образовательные технологии ХХІ века3. Авторы адаптации: А.М. Баннов, Т.М. Гусакова, Н.М. Кузнецова,4. Мұғалім. КZ оқу – әдістемелік журналы5. Мектеп ғылыми – әдістемелік, педагогикалық журналы № 10 2005ж6. Тілді дамыта оқыту. Бастауыш мектеп М. Молдатаева №3-4 2000ж

* * * * *Атырау облысы Атырау қаласы

№21 «Алтын кілт» балалар бақшасы тәрбиешісі: Қаженова Айгерім Сырымқызы

Тақырыбы: «Жасыл ағаш», «Піскен алма» Тобы: 1 №1 Кіріктірілген білім беру салалары: Таным ШығармашылықҰОҚ: Жаратылыстану. АппликацияБлок: «Үлкендердің еңбегін бақылау»Тақырыбы: «Жасыл ағаш», «Піскен алма»Мақсаты:Білімділігі: Көктем мезгілінде қандай өзгерістер болатынын және үлкендердің еңбегін таныстыру арқылы үйрету. Көктемдеқызғалдақ гүлінің шығатынын таныстыра отырып, қағаз бетіне орналастыру.Дамытушылығы: Балаларды көктемгі еңбекпен таныстыра отырып білімдерін бекіту. Қызғалдақты қағаз бетіне жапсыра отырып, ұсақ қол маторикасын дамыту.Тәрбиелігі: Татулыққа, достыққа, ұйымшылдыққа тәрбиелеу. Үлкендердің еңбегін бағалауға тәрбиелеу. Гүлдерді күтіп баптап қорғай білуге тәрбиелеу. Әдіс-тәсілдері: Көрсету, түсіндіру, сұрақ- жауап, әңгімелеу, дид.ойын, қим.ойындарКөрнекілері мен құрал жабдықтар: Үлгі көрнекіліктер, суреттер, пішіндер, түстер, мультемедиялықтехнология;Белингвальдік компонент: Еңбек-труд. Көктем-весна, Қызғалдақ-Тюльпан

Әрекет кезеңдері Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс- әрекетіМотивациялық қозғаушы бөлім,

Балалар әуенмен залға кіріп үш тілде амандасады.Балалар қараңдаршы сендер бала бақшаға келген мезгілде нені байқадыңдар күн жылынып, адамдар бұрынғыдан жеңіл кейіне бастаған секілді йә. Ағаштар гүлдеп, жерде шөптер пайда болған йә ендеше сендер қалай ойлайсыңдар қазір жылдың қай мезгілі?Көктем мезгілінде неше ай бар?Айларын атайықшыТәрбиеші: Балалар біздің топтың аты қалай?Қызғалдақ тобының бүлдіршіндерінің көңіл күйі қалай?

Балалар үш тілде амандасады.

Көктем 3ай барНаурыз, Сәуір, Мамыр

Қызғалдақ

Тамаша

Ұйымдастырущы ізденуші бөлім

Балалар, біз бүгін көктем ерекшеліктері туралы айтамыз. Көктемде күн жылынып, ағаштар бүршік жарады. Гүлдер шыға бастайды, соның ішінде бәйшешек ерте шығады және баллар аталарымыз, ағаларымыз тал отырғызады йә сендер аталарың тал еккен кезде көмектесесіңдерме?Құстар жылы жаққа ұшып келедіКім көктем туралы тақпақ біледі? Қызықты сәт:(Экранан көктем туралы видео көрсетіледі) (Али мен Аия)Қарлығаштың дыбысы естіледі.Балалар бұл Қарлығаш!Ұясын таба аламай жүр,

Йә

Айдари, Адина, Назерке, Рамиль, Әдемі

Балалар видеоны қызыға қарайды

Құстың дауысын естиді.

89

Балалар қане ендеше Қарлығаштың ұясын табуға көмектесемізбе?Ендеше біздерге бірнеше тапсырмалар орындау керек секілді.Дид.ойын: «Түстерді ажырату»Түрлі түсті макарондарды түсіне қарай ажыратып, ыдыстарға орналастыру.Балаларға түстерді атату.Сергіту сәті: (ауызша)Қимылды ойын: «Пішіндерді тап»Ыдыстағы түрлі түсті макаронның ішінен түрлі пішіндерді тауып атау.Тәжіребие арқылы алманың қасиеттері мен таныстыруСұрақ-жауап:Балалар мынау не?Ол қайда өседі?Түсі, пішіні қандай?Тәтті ме, жұмсақпа?Алмадан шырын қалай жасалатынын Тәжіребие арқылы көрсету, Дәмін татқызу Жарайсңдар балалар Балалар алмадан не пйда болды?Шырын сендерге ұнадыма?Өтте дәмді екен йәЕнді балалар үлгіге назар аударайықСуретте ненің суретін көріп тұрсыңдар?Ендеше балалар алма ағашына алманы орналастырайық.Сергіту сәті: (Экранан мультимедия) арқылыОйын: «Жемістер мен көкөністерді ажырату»

Йә

Берілген тапсырмаларды орындайды.

Түстерді ажыратыпТәрбиешімен бірге қимыл қозғалыс арқылы орындайды.Пішіндерді табады, атайды.АлмаАғаштаҚызыл, дөңгелекТәтті, жұмсақБалалар таңырқай қарайды, дәмі тәттіШырынЙәАлма ағашына алманы орналастырып, жапсырады.Қимылмен орындайды.Ойынға бірге атсалысады.

РефлексивтіКоррекциялаушы бөлім

Балалар бүгін қай жыл мезгілін айттық.Балалар бізге көмек сұрап кім келді?Алма ағашына не орналастырдықБалалар мадақтап, қортындылау.

КөктемҚарлығашАлма

Күтілетін нәтиже:Нені білу керек: Балалар ересектердің еңбектерімен танысты.Қандай түсініктерді игереді: Алма ағашына алманы орналастыру.Меңгерген дағдыларымен іскерліктерін қолдана алады: Балалар түстерді, пішіндерді ажырата білді.

* * * * *

Атырау облысы Атырау қаласы №21 «Алтын кілт» балабақшасы Ортаңғы тобы

Джумагалиева Камчат Ығылманқызыжоғарғы санатты тәрбиеші

Тақырыбы: «Сіз білесіз бе?»

Технологиялық карта _Айы____ақпан___3- апта_____ күні 16_ Білім беру саласы _Әлеумет_ Вариативтік компанент «Халық ауыз әдебиеті -асыл қазынам»Тақырыбы: «Сіз білесіз бе?»Мақсаты: Балаларды ақын жазушылармен, шығармаларымен таныстыра отырып,

оқиғаны эмонациональды қабылдауға үйретуді жалғастыру..1.Білімділігі : Шығарма жанрлары (тақпақ, ертегі, әңгіме және жұмбақ т б)ажырата білу біліктілігін арттыру2.Дамытушылығы: Халық өлеңдерінің ырғағы мен ұйқасын білу, мәнерлі, мағыналы эмонационалды түрде жатқа айтудағдысын дамыту 3.Тәрбиелігі_: Қарым-қатынас мәдениетіне тәрбиелеу.Әдіс-тәсілдері__Әңгімелеу, ойындар ойнату, көрсету, салыстыру, сипаттау._Көрнекілері мен құралдар: Қыс,боран суреті,кітаптар,слайд,үлестірмелі материалдар Полилингвальный компонент : Кітап-книга-book, әңгіме-беседа-conversation, Өлең-стихотворение- poem

Әрекеткезеңдері

Тәрбиеші іс-әрекеті Баланың іс-әрекеті

90

Баланы тапсырманыорындауға қызықтыру

(талпындыру)

СәлемдесуАмансыз ба дейміз барлық

адамға,Амандасу парыз маған саған да.Бәлкім содан ұзарады жасымыз,Ауырмаймыз менде, сенде бәріміз!

Балалар:Амандасу арқылы бір-біріне денсаулық тіледі.

Балалардыізденушіліккеұйымдастыру

Ойын: «Бұл кім?»(Тәрбиеші жазушылар суреттерін

көрсетеді, шығармаларынсұрайды)

Сұрақ жауап: -Жазушылар, ақындар не істейді,

қандай іспен айналысады?-Әңгіме қалай басталады?

-Ертегі қалай басталады, қалайаяқталады?

Слайд: «Жұмбақ шешу арқылықоршаған ортаны тану»

-Қандай өлең түрлерін білесіңдер?

Ойын: « Өзіңді таныстыр»Айға арналған өлең-бұл арнау өлең.Күнге арнау

Өтірік өлеңдер топтамасыДәйек сөз

Диолог: «Бақыт –деген не?»-Оспанов (жатқа көркемдеп айту)

Ойын: «Ертегі түрлерін ата?»

-Ертегі неше бөлімнен тұрады?Жарыс : «Жұмбақ шешу»(балалар жұмбақты өздері айтады, келесі топ шешуін табады)Сергіту сәтісаусақ арқылы өлшемді анықтау,қимылмен көрсетеді) Сүйем, сынық сүйем, қарыс, кере қарыс, құлаш

Көркем сөздер орындатуӘмір, Батырхан –диолог: «Бақыт деген не?» (кезектесіп, жатқа көркемдеп айту)Бата тілектерОйын: «Сипатта»(Қ Р Рәміздері)Ойын: «Сипатта» (Аяз)Жаңылтпаштар Мақал

«Адамзаттың табиғатсыз күніжоқ,

Оны айтуға табиғаттың тілі жоқ»

Балалар:Суреттегі жазушыларды атады Мысалы: Бұл Ыбырай Алтынсарин мұғалім және жазушы т бӨлең жазады, ертегі, әңгіме, жұмбақ, жаңылтпаш т бӘңгіме «бір күні»-деп, ал ертегі «ерте, ерте, ертеде....»Өтірік өлеңдер,сұрамақ өлеңдер,арнау өлеңдер тбАрнау өлең-Ибрахим:Ай шығады дөңгелеп,Айға жұлдыз не керек?Айдай сұлу болмаса,Қыз да болып не керек т бСанат: «Күнге» арнау.Күн шықты, күн шықты,Жер бетіне нұр шықты!Алақай, алақай!-өлең арқылы өздерін таныстырды.Іляс-өтірік өлең:Ақ тауыққа мініп ап,Айға жеттім зымырап,,Құйынынан тауықтың, Кетті бұлтттар ыдырап, Сүтін сауып торғайдың, Жетім тайды өсірдім.т б Исламбек:Ертегі үш бөлімнен тұрады: Кіріспе,Негізгі, ҚорытындыЕртегілерді атады.«Шалқан»-ертегісі Ерасыл,«Бауырсақ»-ертегісі Исламбек(Айтылу үлгісі)Кіріспе бөлімінде ата мен әже бауырсақ пісіреді.Суыту үшін терезе алдына қояды. Қатты жел тұрып, бауырсақ домалап кетеді.Негізгі бөлімінде бауырсақ: Қоянмен, Аюмен, Қасқырмен,Түлкімен кездеседі.Қорытынды бөлімінде бауырсақты Түлкі алдап жеп қоядыӘдемі, Томирис, Ернар, АнельСайд

Үскірік, қызыл шұнақ , тымық, сақылдаған сары т бАзиз, Сайд, Ідяс

Дала ақ боран,ысқырып соққан боран дыбысы қорқыныш ұялатады. Дала аппақ қар.Жай бұрқасын соғып тұр.Дөп-дөңгелек,Доп домалап келеді,Тепкен бөгеп,Керек оған аяғы. Ақ қар ақ мақтадан аппақ па?Ақ мақта ақ қардан аппақ па,?Дала аппақ ,Қар аппақ,Бәрі аппақ ,Қарап бақ.

91

Рефлексия (орындағантапсырмалар негізіндеқорытынды шығарып,кемшіліктерді жою)

Ойын: «Өлең, әңгіме,ертегіайырмашылығы қандай?»

Балалар ойындар, тапсырмалар арқылы шығармалардыңәр түрлі жанрымен танысты. Көркемдеп, мәнерлепсөйлеуге жаттықты.Кітапқа қызығушылығы артты.

Күтілетін нәтиже:Нені білу керек: Ақын жазушылардың шығармаларының әр түрлілігін Меңгерді: Өлеңдер, ертегілер, шығармалардың мазмұнын Қандай түсініктерді игерді : Шығарма арқылы қоршаған ортаны тануды, сипаттауды, бейнелеуді, көркемдеп айтудыКартаны толтырған тәрбиеші: Джумағалиева К

* * * * *

Атырау қаласы №21 «Алтын кілт » балабақшасытәрбиешіcі Айтқазиева Гульмира Кикбаевна

Тақырыбы: « Жайлаудағы қошақан »

Білім беру салалары :Таным, Шығармашылық Кіріктірілген оқу қызметі: Қарапайым математикалық ұғымдарды қалыптастыру,аппликацияБілімділігі: Баланың қарапайым математикалық түсініктерден алған білімін тиянақтау,кеңістікті бағдарлауды танып ,ажырата білуін жетілдіру,геометриялық пішіндерді ,санау және кері санау ,түстерді ажыратуды бекіту.Дамытушылығы: Логикалық ойын арқылы баланың қиялын ,ой-өрісін ,есте сақтауқабілетін дамыту.

Тәрбиелігі: Ойынның шартын сақтап ойнауға ,ұйымшылдыққа,ұқыптылыққа тәрбиелеу.Әдіс-тәсілдер: 1.көрсету, 2.түсіндіру, 3.сұрақ-жауап, 4.тәжірибе көрсетуКөрнекіліктер: конфет,шырын,су,желім,сүрткіш ,слайд,видео Полилингвальный компонант: қошақан-бараншек-lamb

Әрекет кезеңдері Тәрбиешінің іс- әрекеті Балалардың іс -әрекетіБаланы тапсырманы орындауға қызықтыру. (талпындыру).

Шаттық шеңберБіз балдырған тең басқан Дос құшағын елге ашқан Тілейміз тыныштық Ашық болсын көк аспан Мықты болсын іргеміз Әрқашанда біргеміз.

Балалар қимыл-қозғалыс арқылы қонақтармен амандасады.

Балаларды ізденушілікке ұйымдастыру.

Көңіл күйлерін қалай? Сұрақ –жауап:Балалар жыл мезгілдері нешеге бөлінеді?Қазір жылдың қандай мезгілі?Көктем айларын кім айтады?Көктем аяқталғаннан кейін қандай жыл мезгілі басталады?Көктем туралы тақпақ кім айтады?Бүгін аптаның нешінші күні ?Бір аптада неше күн бар?Неші күн балабақша келеміз?Неші күн демаласыңдар? Қызықты сәт:Сиқырлы тақтадан жылаған баланың дауысы шығады.Сәлеметсіздер ме?Балалар менің атым Айдос мен жайлауда атаммен берге малдарды жайып ,жүргенде қошақанымнан адасып қалдым.Менің қошақаным өзеннің арғы жағына өтіп кетіпті,онда үлкен өзен бар екен. Мен өзеннен өте алмай тұрмын.Егер өтсем қошақанымды алар едім Маған

Тамаша Берілген сұрақтарға жауап береді.Жыл мезгілдері төртке бөлінеді.Көктем мезгілі Наурыз,Сәуір,Мамыр.

Жаз мезгілі басталады.Назым ,Гүлбалым ,Ислам

Бірінші күн ДүйсенбіБір аптада жеті күн бар.Бес күн балабақша келеміз.Екі күн демаламыз.

Балалар Айдоспен амандасып әңгімесің тыңдайды.

92

көмекемесесіңдер ме? Жарайсыңдар ендеше орынымызға отырып сиқырлы тақтаға назар аударайық.1-тапсырма Геометриялық пішіндерді ата?Олардың түстерін айтқызу.2- тапсырма Дид/ка ойын: «Кім шапшаң»3-тапсырма Көп және аз заттарды ата?4-тапсырмаДид/ка : «Не артық?» Сергіту сәті: «Геометриялық пішіндер»(балалар тақтаға қарайды.) Енді мен сендерге бір жұмбақ жасырайын кімтабады екен. Жұмбақ жасыру.Жылт-жылт етедіЖылғалардан өтеді.(су)Тәжірибе арқылы судың қасиеттерімен танысамыз.1 стақан суға шай қасықты салу. Қасығымыз көріне ме?1 стақан сүтке шай қасықты саламыз. Сүттің ішіндегі қасық көрінді ме?1тарелкаға конфет салып оның үстіңе су құйсақ, конфеттің бояуы судың бетіне шығады.

Дидактикалық ойын:

«Өз орнына орналастыру »Балалар қойдың төлін не деп айтамыз.

Дұрыс айтасыңдар Ендеше балалар сендер қошқанды жапсырғыларын келе ме?

Үлгі суретпен жұмыс:Жайлаудағы қошақанның суретін көрсетіп , таныстыру.Бұл қошақанның суретіЖапсырудың жолын тусіндіру.Бірінші балалар қошақаның денесіне желім жағамыз,содан соң басын,аяғына желім жағып үстің сүлгімен бастырамыз.Болғандарымыз шеңберге тұрамыз .«Қошақаным қайда »әнің айтқызу.

Айдоска балалар көмектеседі.

Сиқырлы тақтадағы назар аударады.

Берілген тапсырмаларды орындайды

Балалар уақыт туралы тақпақтарын айтады.

Балалар қимыл-қозғалыс арқылы жасайды.

Балалар жұмбақтың шешуін табады.

Балалар тәжірибе жасайды ерекшеліктерін байқайды.

Балалар көреді,жасайды .

Берілген тапсырмаларды орындайды.

Балалар қойдың төлін қошақан деп атаймыз.

Балалар үлгіге қарап қошақанның қалай жапсыру керектігін меңгереді.

Бірінші денесін ,содан соң басы,аяқтарын жапсырып үстіңе сүрткішпен бастырады.

Рефлексия(орындаған тапсырмалар негізіндеқорытынды шығарыпкемшіліктерді жою)

Балалар бүгін бізге қонаққа кім келді?Не жасадық?Қорытындылау .Мадақтау

Бүгін бізге Айдос келді.Айдоска берілген тапсырмаларға көмектесіп орындадық.Мадақтағанға қуанды.

Күтілетін нәтиже:Нені білу керек :Жайлауда үй жануарлары туралыҚандай түсініктерді игереді:желімді жағу тәсілін ,қиылған қошақанның денелерін жапсыруды.Меңгерген дағдылармен іскерліктерді қолдана алады: берілген тапсырмаларды орындай алды.

* * * * *

93

Атырау облысы Атырау қаласы№ 21 « Алтын кілт» балалар бақшасының

I-санатты тәрбиешісі Сейтқалиева Гүлпара Сембайқызы

Дидактикалық ойын: «Гүлге қонған көбелек». «Көбелек»

Кіріктірілген білім беру салалары: Таным. Шығармашылық. Ұйымдастырылған оқу қызметтері: Қарапайым математикалық ұғымдарынқалыптастыру. Аппликация. 1.Білімділігі: « Қанша», « сонша», «тең», бір, көп, онда қанша болса,сонша ұғымдарынтүсініп қолдана білуге үйрету. Жәндіктер туралы әңгімелеу.Геометриялық пішіндер(төртбұрыш,дөңгелек, сопақша, шаршы) жайлы түсініктерін бекіту.2.Дамытушылығы: Кеңестік бағыттарын ажырата білуге дағдыландыру. Балаларды қағаз бетіндегі кеңестікті дұрыс пайдаланып, жүйелі сәйкестікпен желімдеуге дағдыландыру.Балалардың жапсыруға деген қызығушылығын арттыру. Ойлауын,қиялын,зейінін дамыту. 3. Тәрбиелігі: Әсемдікті сезіне білуге, жәндіктерге қамқорлық көрсетуге тәрбиелеу. Әдіс-тәсілдер: Жұмбақ,әңгімелеу, көрсету, түсіндіру, сұрақ-жауап, ойындар, сергіту сәттері. Көрнекіліктер: Гүлдер, көбелектер, жәндіктер суреттері, слайд, таратпалы материалдар, үлкен көлемдегі жасыл түсті қағаз, қайшы, желім,түрлі-түсті қағаз, қылқалам, сүрткіш, көбелектің жапсырылған суреттері. Полилингвальді компонент: Гүл-цветок-fIowtr . Көбелек-бабочка-butterfIy.

Әрекет кезеңдері Тәрбиешінің іс-әрекеті Балалардың іс-әрекетіБаланы тапсырманы орындауға қызықтыру. (талпындыру).

Балалар бізге бүгін көптеген қонақтар келген екен, қонақтармен амандасайық.

Балалар қонақтармен амандасады,үш тілде.

Балаларды ізденушілікке ұйымдастыру.

Балалар мен сендерге жұмбақ жасырғым келіп тұр. Жұмбақ жасырамын.Ұшып жүрген гүл көрдім,Қонғанша ұстап үлгердім.Аналарға сыйлайтын,Аралар бал жинайтын.Бұл немене балалар,Үзуге адам қимайтын.Дидактикалық ойын:« Гүлге қонған көбелек».-Көбелектер гүлден, гүлге қонғанды өте жақсы көреді.Гүл қанша болса, сонша көбелекқоюды балаларға түсіндіремін. Дидактикалық ойын: « Гүлдер алақайы».Алақайда ұшып жүрген көбелектердің суретін көрсетіп, балаларға сұрақ қоямын.Көбелектердің үстінде қандай пішіндер бар?-Көбелектің басы нешеу?-Көзі нешеу?-Аяқтары нешеу? Сергіту сәті

Көбелек-ау,көбелек,Әдемісің керемет.Гүлге келіп қона ғой,Өзің де гүл бола ғой.

Бір-көп жаттығуы.

-Балалар алқапқа қанша көбелек ұшып келді?-Ал,алқапта қанша гүл бар?Көбелек нешеу?Көзге арналған жаттығу.Балалар көбелек сендермен ойнағысы келіп тұр.Сендер оның қалай ұшатынын

Балалар тыңдайды.

Жұмбақты тыңдайды.

Шешуі: Көбелек, бабочка, butterfIy.

Шешуі: Гүл, цветок,fIower.

Балалар ойын шартын тыңдайды.

Балалар тыңдайды.

Балалар қанша гүл болса, сонша көбелекті қояды.

Балалар ойын шартын тыңдайды.

Балалар суретке назар аударады, тыңдайды.

Балалар пішіндерді атайды.

-Көбелектің басы біреу.-Көзі екеу.- Аяқтары көп.

Сергіту сәтін жасайды.

Балалар өлең жолдарын бірлесіп айтады, қимылдарынжасайды.

Жаттығуды жасайды.

-Алқапқа бір көбелек ұшып келді.-Алқапта гүл көп.Көбелек біреу.

94

байқап артынан ілесіп отырыңдар.Көбелек жоғары, төмен, оңға,солға ұшады.Көбелек қалай ұшады? -Біз бүгін көбелектің бейнесін жапсырамыз.Жасыл түсті қағазды көк жапырақтар «шөп» деп есептеп, оның арасына гүлдерге қонып, жүрген көбелектерді қиып, « Көбелектер әлемін» жапсыруды айтамын.

Жұмыс барысы:Берілген үш түрлі тік төртбұрышты қағаздардың бойымен екіге бүктеу арқылы үлкен, кіші және ұзынша сопақшаларды қиып аламыз.Шаршы қағаздың бұрыштарын қиып тастап, көбелектің басыныңсұлбасын қиямын.

Екіге бүктелген тіктөртбұрышты қағаздарға жіңішке сопақша салып көбелектің денесін, үлкен сопақша салып, қанаттарын қиямын.

Қосымша бөліктерін(көбелектің қанаттарындағы өрнектері) қиып жапсырып, фломастермен көзін, мұртын саламын.Геометриялық пішіндерден (дөңгелек, шаршы, сопақша) гүлдер жапсырамын.Балаларға « Көбелектер әлемін» тамашалауларын айтамын.

Жаттығуды жасайды.

Балалар қуанады.

Балалар көбелектің қалай ұшатынын байқайды, қимылдарын жасайды.

Көбелек жоғары, төмен, оңға, солға ұшады.

Балалар көбелекті жапсыратындарына қуанады.

Жасыл түсті қағазды көк жапырақтар «шөп» деп есептеп, оның арасына гүлдерге қонып,жүрген көбелектерді қиып, « Көбелектер әлемін» жапсырады.

Тыңдайды.Берілген үш түрлі тік төртбұрышты қағаздардың бойымен екіге бүктелген үлкен,кіші және ұзынша сопақшаларды қиылған алады.Бұрыштары қиылған, көбелектің басының сұлбасын қояды.Екіге бүктелген тік төртбұрышты қағаздар жіңішке сопақша салынған көбелектің денесін, үлкен сопақша салынған қанаттарын қояды.Қосымша бөліктерін (көбелектің қанаттарындағы өрнектері) қиылып жапсырылған алады, фломастермен көзін,мұртын салады.Геометриялық пішіндерден (дөңгелек, шаршы, сопақша) гүлдер жапсырады.Балалар « Көбелектер әлемін»тамашалайды.

Рефлексия(орындаған тапсырмалар негізінде қорытынды шығарып, кемшіліктерді жою).

Балаларға « Сұрақ-жауап» ойынын ұйымдастырамын.

« Көбелектер биі» Балаларға билеуді ұсынамын.

Балалар сұрақтарға жауап береді.

« Көбелектер биі»Балалар бірлесіп билейді.

Күтілетін нәтиже:Нені білу керек: Сұрақтарды « қанша болса сонша», « көп», «біреу» түсініп, дұрыс жауап береді. Жәндіктер туралы толық мағұлымат алады. Қандай түсініктерді игереді: Ұқсас бірдей суреттерді салыстырады. Көбелектер туралы біледі. Меңгерген дағдылармен іскерліктерді қолдана алады: « қанша болса сонша», «көп», «біреу», «аз» сөз тіркестерін түсініп қолдануды біледі. Көбелекті жапсыра алады.. Картаны толтырған тәрбиеші: Г.С.Сейтқалиева.

* * * * *

95

Атырау облысы Атырау қаласы№ 21 « Алтын кілт» балалар бақшасының

қазақ тілі маманы Елеуова Бибигуль Сергеевна

Тақырыбы: «Тіл- ұлттың жаны» тілдер күніне арналған интеллектуалдық ойын.

Ата- анамен балалардың біріккен интеллектуалды ойын Мақсаты: Тәуілсіз елімізде өмір сүріп отырған ұлт өкілдері арасындағы достық пенбірлікті нығайту барысында мемлекеттік тілге құрмет сезімдерін қалыптастыру. Білімділік: Жан- жақты ой-өрісі кең,өз елінің, халқының, қамын ойлайтын азамат болуғабаулу. Дамытушылық: Балалардың ынтасын, қызығушылығын арттыра,ой- қисынын дамыту. Тәрбиелік: Адамгершілікке, жауапкершілікке баулу. Керекті құралдар: Интерактивті тақта. Технология: Әңгімелесу, түсіндіру, көрсету, сұрақ-жауап, қортынды. Полилингвальді компонент: Тілдер мерекесі Жүру барысы: Жүргізуші: Қуаныш бүгін мереке, Шуағын шашып тұр әлем. Өнердің түскен жолына, Жас досым саған мың сәлем. Сәлеметсіздер ма, құрметті көрермендер! «Тіл- ұлттың жаны» атты интеллектуалдық ойынға қош келдіңіздер! Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың халқына жолдаған жолдауында «Қазақстан Республикасының болашағы қазақ тілінде» деген болатын. Мемлекеттік тілді үйрету,білу, дамыту баршамыздың міндетіміз және әркімге де парыз саналады. Осындай мақсатпен топ тәрбиеленушілердің арасында «Тіл- ұлттың жаны» атты сайысы ұйымдастырылып отыр. Қазір алдарыңызға осы сайысқа қатысатын топтың тәрбиеленушісін қол соғып қошеметпен қарсы алайық. (әуенмен сайыскерлер өз орындарына келіп отырады).Сегодня 22 сентября вся наша страна отмечает этот день как день языков народов Казахстана .Наш Президент НурсултанНазарбаев поставил перед нами задачу : говорить на трех языках : на казахском, на русском и на английском языке ,не забывая при этом и своего родного края. Это- прекрасно , ведь знание языков – наша богатство! Ертеңгілігімізді әнұраннан бастайық. Әнұран: барлық балалардың орындауында. «Әнұран орындалады». Тіл мерекесіне байланысты өткізгелі отырған сайысымыздың бөлімдерімен таныстырып өтейін. Сайыс 7- кезеңнен тұрады.

• Кезең «Таныстыру»• Кезең «Ойлы болсаң, тауып көр» сұрақ- жауап• Кезең «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» сөз жұмбақ жасырылады.• Кезең «Жалғасын тап». Сөздің көркі -мақал.• Кезең «Сөйлем құрату жұмысы»• Кезең «Ә», «Ғ», «Ұ», «Қ» дыбысы бар сөздерді ата. • Кезең «Аңдар не жейді?» сұрақтарға жауап беру.

Бүгінгі мерекені тіл туралы тақпақтардан бастайық. Архат Ана тілім-тірегім Ана тілім – жүрегім. Қасиетті елімнің Тек өзің деп білемін. Еркеназ Жанымнан қымбат Ана тілім маған Ана сөзден тыңдап Үлгі өнеге алам. Айша Ана тілім –елдігім Ана тілім-ерлігім. Тілді биік құрметтеп Тойлап жатыр ел бүгін Дамир Тілім барда мақтанам Тілім менің аппақ ән. Бірлігімді бүгінгі Ана тілім сақтаған. Жүргізуші: -Ал, қанеки,келіңдер, Біріңе- бірің еріңдер. Біліміңізді тексеріп, Ойынға қатысып көріндер- дей. Келе қатысушыларға сәт сапар тілеймін. Ведущий: Не судите слишком строго, Будьте нам во всем подмогой. Ох и трудно же сейчас, Вам оценивать всех нас! Знакомство с жюриӘр сайыстың бөлімдерінен кейін әділқазылардан бағаларын беріп отыру сұралады.

III. Кезең «Таныстыру»IV. Кезең «Ойлы болсаң, тауып көр» сұрақ- жауап

1.Білмеген не ішеді? ( у ішеді) 2.Жас келсе неге? (іске) 3.Өтірікші кімді алдайды?(өзін-өзі алдайды) 4.Білгенің қанша, білмегенің қанша?(білгенің 9,білмегенің 99) 5.Адамда арқау бола ма?(Ас адамның аркауы) 6.Көпке не шашпа?(топырақ) 7.Дос басқа қарайды, ал дұшпан ше?(дұшпан аяққа қарайды) 8.Тауық түс көре ме?(тауықтың түсіне тары кіреді) 9.Бейнет түбі не?(зейнет) 10.Сөз анасы не? (құлақ), су анасы не?(бұлақ),жол анасы не?

96

(тұяқ). 11.Не қылыштан өткір?(тіл қылыштан өткір) 12.Тұз астың дәмін келтірер, ал сөздің дәмін не келтірер?(мақал сөздің дәмін келтірер)Латифа Ведь свой язык милее слуху И всех дороже тоже он. Родной язык - основа духа. Народом он введён на трон Даша А если взять творцов искусства, Известных нам, как Пушкин и Абай? Их лирику переполняют чувства, И воспевает каждый свой язык и край! София Известна истина простая: Все люди, хоть из разных стран, Важнее слов не представляют. Чем Country, Родина, Отан.Аделя Узнай родной язык, Внем сила и свобода. Узнай родной язык, В нем государство гордость, Родной язык в нем честь. И совесть человека, Учи чужую речь Свою цени навеки. Адина Любой язык по-своему велик, Бесценное наследство вековое. Так берегите свой родной язык, Как самое на свете дорогое.3-Кезең «Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте» сөз жұмбақ жасырылады.Тіл өнері: ”Өзге тілдің бәрін біл,өз тіліңді құрметте”Бұл кезенде Сөз-жұмбақ жасырылады. Жауабы 3 тілде айтылуы керек.1.Үндемес серік ,ақылы берік (кітап-книга-book) 2.Толып келіп бос кетеді(қасық,ложка,spoon) 3.Тұмсығымен қозғалар,соңында аппақ із қалар.(бор-мел-chalk). 4. Қалың киім ұнатады Шешіндірсең жылатады.(жуа, луг, ) 5. Мұрты бар, сақалы жоқ,Тоны бар, шапаны жоқ. (мысық,кошка, ) 6. Қыста киімін тастайды,Көктемде киіне бастайды.(ағаш) 7. Бір-біріне қарай үйлер тіркесіп,Қара тұлпар жүр әрі-бері көшіп. (поезд) 8. Үсті тас, асты тас,Ортасында піскен ас. (нан, хлеб) 9. Дәмін таттсаң –тәтті-ақ,Түсін көрсең- әппақ. (қант, сахар, )10. Қолы бар,Саусағы жоқ.Мойны бар,Басы жоқ. (көйлек, платья,)

11. Таңмен көзін ашады,Әлемге нұрын шашады. (күн,)

12. Сумен кірді ашады,Өзі судан қашады.(сабын) 4-Кезең «Жалғасын тап».”Сөздің көркі -мақал” деген аталы сөз бар. Мақалдың көмегімен айтайын дегеніңді ұнамды да ұтымды жеткізуге болады.Мақал-мәтелді көп біліп ,көп қөлданатын адамдардың білімі де ,ақылы да арта түседі. Олай болса мақал-мәтел сайысымызды бастайық.. ”Жалғасын тап” деп аталады. Сөздің көркі-мақал (Жүздің көркі-сақал) 1.Өз тілің - бірлік үшін, Өзге тілің - тірлік үшін. 2. Тіл сүйексіз болса да, сүйектен өтеді. 3. Тіл ақылдың - өлшемі. 4. Тіл мәртебесі - ел мәртебесі. 5. Тіл - достықтың алтын көпірі. 6. Сөзің тәтті болсын...(ашуың қатты болсын) 7. Тіл тас жарады...(Тас жармаса ,бас жарады) 8. Ашу-дұшпан, ақыл дос..(Ақылына ақыл қос) 9. Жақсыдан үйрен, Жаманнан жирен. 10. Әдепті бала- арлы бала, Әдепсіз бала-сорлы бала. 11. Үлкенге-ізет, Кішіге-құрмет. 12.Өзге тілдің бәрін біл, өз тіліңді құрметте. 13. Оқусыз білім жоқ, Білімсіз күнің жоқ. 14. Отан қуат, Отбасы шуақ. 15. Тіліңмен жүгірме,Біліммен жүгір. 16. Из-за пустых слов пропал,как пес. 17. Не спеши языком, торопись делом. 18. Много говорит- голова заболит. 19. Язык языку весть подает. 20. Что на уме, то и на языке. Балалар біздің Отанымыз қалай аталады? -Дұрыс айтасыңдар,біздің Отанымыз,мемлекетіміз ҚР-сы деп аталады. Біздің еліміз егеменді тәуелсіз мемлекет. ҚР-сы өз тәуелсіздігін алғаннан кейін өзінің тұңғыш президентін сайлады. Біздің еліміздің президенті Н.Ә.Назарбаев. ҚР-сы тәуелсіз мемлекет болғандықтан өз рәміздері болады. Олар: Гимн,Ту,Елтаңба. Біздің мемлекеттік тіліміз- қазақ тілі. Ал еліміздің Елордасы – Астана қаласы. -Балалар Отанымызды, Президентімізді,Мемлекеттік рәміздерімізді құрметтеу әрбір азаматтың міндеті. -Ал енді балалар Отанымыз Қазақстан туралы кім қандай тақпақ айтады.

Альтемир Отан деген – атамекен, Отан деген – туған жер. Отан – ана, Отан – үлкен Қазақстан – туған ел!

97

Рауан Қатар шапқан қос тұлпар, Ай астында қазақ үй. Қалықтаған жас сұңқар,Шарықтаған таза күй. Бұл танбасы елімнің, Елдігімнің белгісі. Іңкәр Әнұраным жанұраным, Айтар әнім,сөйлер сөзім Туған жерім сағынарым, Мәңгі – бақи шырқалады. Республика Әнұраны.Гулназ Көк байрағы бабамнің Бүгінгі ұрпақ алауы. Тірегі әке баланың, Қазақстан жалауы.Аяна Отан туы желбіреп, Көз тартады құбыла. Біз қараймыз елжіреп, Туған жердің туына.5-Кезең «Сөйлем құрату жұмысы»Мынау... мезгілі. Күзде ... суық болады. Жапырақтар ... . Күзде ... жылы жаққа ұшып кетеді. Суық ... жауады. Көкөністер мен... піседі. 6-Кезең «Ә», «Ғ», «Ұ», «Қ» дыбысы бар сөздерді ата. 7-Кезең «Аңдар не жейді?» сұрақтарға жауап беру.Язык дружбы Милана Есть много способов общения: Жест, мимика или сигнал. Но вот в прекрасное мгновение Связь звуков человек познал. Теперь известна сила слова! И как богат язык людей! Один вопрос тревожит снова: Какой язык считать важней? Кого не спросишь, без сомнения, Хоть это финн, словак, казах. Ответят, не вступая в прения: Вся красота в родных словах! Жүргізуші: Міне сайысымызда өз мәресіне таяп қалды. Енди ұпай сандарға кезек береміз. Балаларды мадақтау. Қорытынды

* * * * *

Қызылорда облысы Шиелі ауданы №47 М. В. Ломоносов атындағы мектеп- лицейі

География пәнінің мұғалімі Есмухамедова Аяужан Мухамедқалиқызы

пәні: Жаратылыстану Мектеп: №47М.В.Ломоносов мектеп-лицейіКүні: Мұғалімнің аты-жөні: Есмухамедова А.М

Сынып:5 а Қатысқандар саны: 25 Қатыспағандар саны:0

Сабақтың тақырыбы:

Экожүйе

Сабақ негізделген оқу мақсаты

5.6.1.1 Экожүйенің құрамдас бөліктерін анықтау.5.6.1.2 Экожүйенің түрлерін жіктеу.5.6.1.3 Экологиялық факторлардың экожүйе қызметіне ықпал етуін түсіндіру5.6.1,4 табиғи және жасанды экожүйелерді салыстыру

Сабақтың мақсаттары

Ойла дағдысы

Барлық оқушылар істей алады: Экожүйенің түрлерін біліп,ажырата алатын болады.

Оқушылардың көпшілігі істей алады: Экологилық факторлардың түрлерінің ерекшеліктерін жіктеп,жаза алатын болады.

Кейбір оқушылар істей алады: Экожүйе бойынша кестені басшылыққа ала отырып зерттеп жобасын үсынатын болады. Білу ,түсіну

Тілдік мақсатОқушылар:Экожүйенің түрлерін ажырата аладыЭкожүйенің кешендерін топтастырып жіктеп жазадыНегізгі сөздер мен тіркестер: .Мезоэкожүйе,өндіруші,макроэкожүйе,тұтынушыСыныптағы диалог үшін пайдалы тілдік бірліктерТалқылауға арналған сұрақтар:Табиғи және жасанды экожүйені қалай ажыратуға болады?Экожүйені оқыту неліктен маңызды?Сіз неліктен ... екенін айта аласыз ба?Экожүйені түріне қарай жіктей аласың ба?

98

Тыңдалым мен оқылым бойынша ұсыныстар: Экожүйенің құрам бөліктерінің ерекшелігін зерттеп,жобасын құрастырып ұсынадыЖазылым бойынша Эссе

Алдыңғы оқу Энергия және қозғалысЖоспар

Жоспарланған уақыт Жоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған жаттығулармен қатар ескертпелерді жазыңыз

Басы1мин

4 мин

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі.Амандасу, түгендеу.Ынтымақтастық ахуалын қалыптастыру.«Жүрек жылуы»-психологиялық тренинг оқушылардың бір – біріне жылы лебіз айтадыТоптастыру. «Жануар», «Өсімдік», «Адам» суреттері бар қиындыларар арқылы топтасады.«Миға шабуыл» - жеке жұмысҚалай ойлайсыңдар,біз бүгін не туралы оқып үйренеді екенбіз? Видио көрсетуЖаңа сабаққа кіріспес бұрын алдыңғы білімдерімізді бекітіп алайық. Лездеме сұрақтар арқылы сұрау

Ортасы 20 мин

5мин

5мин

«Өрнекті ара» әдісімен топтарға тапсырма үлестіріледі.1-топ. Экожүйенің түрлерін ажырату2-топ.Экожүйенің кешендерін анықтау3-топ. Экожүйенің құрамдас бөліктерінің ерекшелігін сипаттау

І-қадам. Мәтінмен жеке танысуІІ-қадам. Жұпта талқылауІІІ-қадам топта түйіндеу,көрші топқа елші дайындау.ІV. Тұжырымдамалық картаны қорғау.

Бағалау-«Екі жұлдыз,бір ұсыныс»Жақсы ,өйткені..........- 5-6 ұпайОрташа,өйткені .........3 -4 ұпайТөмен,себебі..........1 -2 ұпай

«Ыстық үстел» ойыны жеке жұмысәр топтан бір оқушы шығады оған басқа топ сұрақ қояды.Бағалау «Бармақтар» «Басбармақ жоғары» – ойы ұшқыр,тартымды -3 ұпай«Басбармақ көлденең» - ойы жақсы,түсінікті – 2 ұпай«Басбармақ төмен» - ойы айқын емес,түсініксіз - 1 ұпайСалыстыру кестесі жеке жұмысБағалау парағы

Соңы

5-мин

Рефлексия «Жанды табиғат» «Адам» - Мен жақсы түсіндім. «Жануар»- Мен онша түсінбедім. «Өсімдік»- Мен мүлде түсінбедім.Стикерге аттарды жазып,тиісті суретке апарып жапсырады.

Қосымша ақпарат

99

Ақмола облысы, Астрахан ауданы Астрахан № 1 орта мектебі қазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі Ахыт Еркегүл

Сабақтың тақырыбы: Ш. Айтматовтың «Найман-Ана» әңгімесі, «Ғасырдан да ұзақ күн» романынан үзінді.1.Білімділік мақсаты: Ш.Айтматовтың романынан алынған үзіндінің мазмұнымен тереңіректаныстыру, әңгіменің тақырыбымен жазушының идеялық мұратын оқушыға жан-жақтымеңгерту.2.Дамытушылық мақсаты: Танымдық қызығушылығын, шығармашылық,ой-талдауға бейімділігін, өзіндік сын, көз-қарасын дамыту оқушының жеке қабілеті менәлеуметтік белсенділігінің дамуына жол ашу.3.Тәрбиелік мақсаты: Ел тарихын, әдебиетін білуге, оны құрметтеуге, ұлылардың даналық сөздерінен өнеге алуға, адамгершілікке, адалдыққа, имандылыққа,

ізгілікке, ар мен жан тазалығын жоғары қоя білуге тәрбиелеу, ана махаббатын дәріптеу.Күтілетін нәтиже: Әңгіменің мазмұнын толық меңгереді, тақырыбын ашады, тарихи мағлұматтар алады. Сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады, бірлесе жұмыс жасауды үйренеді.Өзіндік сыни көзқарас қалыптасады, өзін критерийлер бойынша бағалауды үйренеді.Сабақтың түрі: Жаңа білімді жүйелеу, жинақтау. Шеберлік сынып. Қолданылған модулдер1.Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер2.Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету3.Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау4.Оқытудағы АКТ-ны пайдалану5.Талантты және дарынды балалардыы оқыту6.Оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес оқыту және оқу7.Оқытуды басқару және көшбасшылықСабақтың көрнекілігі: видео, «Жұмақ- ананың табанының астында», «Ананың алақаны әлемді әлдилейді» деген сөздер,интербелсенді тақта.Пәнаралық байланыс: Тарих, бүгінгі өмірмен байланысСабақтың барысы:

Сабақтың кезеңдері

Тапсырма атауы, уақыт

Мұғалімнің әрекеті Оқушының әрекеті Қолданылатын құрал-жабдықтар

І. Ұйымдастыру кезеңі.

20 секунд Сәлеметсіздер ме балалар?Тақтаға назар аударыңыздар. Сіздерге бүгін көктемнің күніндейжайлы көңіл күй тілеймін!

Оқушылар бір-біріне сәттілік тілейді.

Слайд №2

Сабақтың эфиграфы:15 секунд

«Елімізге бойына ата-бабамыздыңел мен жерге деген сүйіспеншілік қасиеті дарыған, егеменді елімізгеаянбай қызмет ететін, ой өрісі кең,алғыр да жүректі, сауатты да салауатты азаматтар қажет...» Н.Ә. Назарбаев

Эфиграфпен танысады. Слайд №3

Табыс критрийлері12 секунд

1.Шығарманың сюжетін меңгеру.2.Мəңгүрт ұғымы туралы түсінік алу 3.Аңыздағы ана трагедиясын оқып, талдау.

Табыс критерийлерімен танысады.

Слайд№4

Өзін-өзі бағалау парағын үлестіру10 секунд

Критерийлер мен дискрипторлар арқылы өзін-өзі бағалау парағын таныстыру

Бағалау парағына аты-жөндерін жазады.

Үлестірме парақ

Жаңа сабақ Кіріспе сөз

30 секунд

Шыңғыс Айтматов естелігінен: «Ғасырдан да ұзақ күн » романын жазарда мәңгүрт тақырыбын ұзақ зерттедім, бала күнімде жөн-жосықты білмейтін біреулерге «Ей, мәңгүртсің бе, өзің?» деп жатқанын құлағымызбен талай естідік. Адамның мәңгүртке қалай

Ендеше бүгін біз сіздермен не жайлы өтуіміз мүмкін?

100

айналатынын білмесек те, сүйегіңнен өтер ауыр сөз екенін сезуші едік».

2 секунд Сіздерге үйге оқып келуге берген Ш.Айтматовтың «Найман-ана» әңгімесін өтпекпіз.

Дәптермен жұмыс30 секунд

Тақырыбы: Ш.Айтматов Найман-ана(Оқушылардың жауаптарын ескере отырып тақырыппен таныстырам)

Оқушылар дәптерге ай күнді, тақырыпты жазады.

Оқулықпен жұмыс1 минут

Шыңғыс Айтматов кім? Оқулықтан жазушының өмірі және шығармашылығымен танысады.

Слайд №7,8

1,24 минут Ананың зары монолог тыңдауАқылдың алты қалпағы

7 минут 1. Қара қалпақ-Жиренетін әрекет2. Ақ қалпақ-тәрбиелік мәні. 3. Қызыл қалпақ-алған әсерің 4. Жасыл қалпақ-Егер сен ананың орнында болсаң қандай шешім қабылдар едің?5. Сары қалпақ-мәңгүрттің әрекетін ақтау.

6.Көк қалпақ(өзім)-басқа топтардың пікірін бағалау, сюжетті түйіндеу.

1. Жуан-жуандардың айуандық әрекеттері 2. Ананың арманы. Жолаушылар әңгімесінен кейінгі ананың үміті мен күдігі 3. Мәңгүрт баламен кездесу.Баланың селт етпеуі, анасының үгіттеуі. Бесік жыры 4. Түйелі жуан-жуандар. Ананың соңғы шешімі 5. Құсқа айналған жаулық. «Атпа, құлыным, мен сенің анаңмын!»-баласының анасын өлтіруі

қалпқтар

Слайд №9

Оқулықпен жұмыс1 минут

Мәңгүрттікті мәтіннен қалай ашаредіңіздер?

Оқушылар мәтінен мәңгүрттік ашатын мысалдарды тауып оқиды.

Бекіту Ойтолғау

Топтықжұмыс

2минут+4мин

ут

1-топ. Мәңгүрт бейнесін топтастыру.2-топ. Еріксіз мәңгүрт дегеніміз не? (Еріксіз мәңгүрт- Жау қолына түскен адамдардың тағдырлары ) 3. Қазіргі заманның «мәңгүрттері» деп қандай адамды айтуға болады?Мәңгүрт болуға әсер етуші факторлар?4. Жауыздық, адамды ақыл- есінен айыру іс-әрекеттеріне көзқарастарың қандай?

1-топ. Интербелсенді тақтада сызады.2-топ. Ақ параққа айтар ойын жазады.3-топ. «Айтуға оңай...» ток-шоуы арқылы көрсету. 4. Үндеу жасау. (қысқаша қарсылық үндеуін бір сөйлеммен жеткізеді)

Әр топ өз қалпағының түсіне байланысты талаптарды орындай отырып жауап береді.

Түйіндеу 15 секунд Шығарманың тақырыбы:Ана қасіреті. /ана махаббатыИдеясы: мәңгүрттіктен сақтандыру.

Оқушылармен бірге шығарманың тақырыбы мен идеясын айту.

Бағалау 45 секунд Бағалау шкаласын көрсету. Әр оқушы өз бағаларының қорытындысын шығарып, бағалау шкласасына сай бағаларын қояды.

слайд

Қорытындылау.Кері байланыс

30 секунд Эфиграфты мысалға келтіре отырып қорытындылау

Сабақ туралы кері байланыс...

Жалпы 20 минут

101

Ақмола облысы, Астрахан ауданыАстрахан №1 орта мектебі қазақ тілі мен әдебиеті пәні

мұғалімі Балабаева Сауле Абибуллаевна

қазақ әдебиеті 8 сынып.Сабақтың тақырыбы: «Аққулар ұйықтағанда»Сабақтың мақсаты:Білімділік: ақын өмірінен мәлімет бере отырып, поэзияның өміршеңдігін таныту, дастанныңтақырыбы мен идеясын, көркемдік тілін ашу.Дамытушылық: оқушының сөйлеу тілін дамыту, өз ойын еркін, жатық жеткізе білуге одан әрідағдыландыру, мәнерлеп оқу дағдысын қалыптастыру. Өз бетімен іздене білуге, қосымшаматериалды іріктей алуына, ой қорытуға үйрету.Тәрбиелік: туған жерге деген сүйіспеншілікке, адамгершілікке, табиғат әсемдігін түсінуге, қасиетті нәрселерді қадір тұтуға тәрбиелеу.Сабақтың көрнекілігі: ақынның суреті, ақынның өлеңдер жинағы, интерактивті тақта, тест парақшалары.Сабақтың әдісі: талдау, сұрақ – жауап, пікір сайысПәнаралық байланыс: музыка, тарих, биология Сабақтың барысы: І.Ұйымдасыру кезеңі. Оқушылармен жүздесіп амандасу, түгелдеу, сабақтың тақырыбымен, жоспарымен, мақсатымен таныстыру.Слайд 3.Кіріспе сөз: «Қазақ поэзиясының Хантәңірі» атанған Мұқағали Мақатаев қазақтың қарапайым қара өлеңінің құпиясын өзінің табиғи талантының құдіретінен ашса керек.Батар күн, келер түн,Атар таң, шығар күн,Бәріңе, бәріңе, бәріңе құмармын,Осы мен осылай мәңгілік тұрармын,Осы мен сірә да өлмейтін шығармын.Өмірім сірә да әріден басталған,Әріден басталып, мәңгіге тасталған.Осы мен өлмейтін, өшпейтін шығармын,Сәл ғана мызғып ап қайтадан тұрармын.Ақын қалай дәл болжап кеткен десеңші! 1976 жылы 27 наурызда «қалғып кеткен» сәттен бастап мызғыды да, поэзия әлеміндегі мәңгілік жаңа өмірі басталды. Ол мәңгілік өмір Мұқағали шығармаларынан көрінеді.Менің көмегіммен оқушылар жаңа сабақты өздері талдап, дәлелдеп шығуға талпыныс жасайды. М. Мақатаевтың ғұмырнамасын оқушылар өздері даярлаған материалдарымен ортаға салады. Мұқағали туралы дайындап келген ойтолғауыноқиды. Мұқағали ғасырдың ғаламат ақыны, оны ақын еткен, мәртебесін көтерген, ақындық ғарышқа самғатқан – қазақтың қара өлеңі. Шыр етіп дүниеге келгенде бесік жырымен, ана әлдиімен көзін ашқан ол сол жырды жалғаушы болды.Ақынмын деп мен қалай айта аламын,Халқымның өз айтқанын қайталадым,Күпі киген қазақтың қара өлеңін,Шекпен жауып өзіне қайтарамын - деген сөздері осыған дәлел.Слайд 4. Викториналық сұрақтар:Мұқағали өлең жазуды неше жасында бастаған? (11 жасында)Ақынның туған жері Қарасазда ашылған Мұражайдың архитекторы кім? (Фазылов)Ақынның «Жырлайды жүрек» кітабы қай жылы шықты? (1989 жылы) М. Мақатаевтың композитор досы кім? (Нұрғиса Тілендиев)М. Мақатаев «Тұлпар» сыйлығының лауреаты атағын қай шығармасы үшін алды? («Жырлайды жүрек» кітабы 1989 жылы)Ақын өлеңдеріне жазылған қандай әндерді білесіңдер? «Сәби болғым келеді», «Саржайлау», «Күрең күз», «Есіңе мені алғайсың», «Бақыт деген ...», «Сары жапырақтар» т.б.Ендеше Қайролла Нұрайымның орындауында Мұқағалидың өлеңіне жазылған «Сары жапырақтар» әнін тыңдап көрейік. Слайд 5.Т. Молдағалиев: «Мұқағали поэмаларының ең асылы, ең биігі деп мен «Моцарт», «Жан азасы» мен «Ақулар ұйықтағанда» деген дүниесін айтамын. Бұлар – алтын ішіндегі меруерттей сәуле шашатын ұлы дүниелер. «Аққулар ұйықтағанда» поэмасы1973 жылы «Жалын» альманағында жарияланды. Мұқағалимен кездескенде поэмасын көп мақтадым. -Тұмаш, осы поэманы Ғабит ағаға апарып оқыдым. Разы болып, мына алтын қаламды сыйлады – деді Мұқағали.Мен «Өте дұрыс еткен екенсің, Мұқа. Ғабең ұнатса бүкіл халық ұнатады деген сөз» - дедім тебіреніп. Мұқағали бір ойға шомып үнсіз қалды. Бұл – Мұқағалидің өзінің аққу әні еді.Үнтаспадан Нұрғиса Тілендиевтың «Аққу» күйін тыңдатамын.Слайд 6.Проблемаға шығу. Поэманы үйде оқып келгендіктен, талдау сатысына көшеміз.-Ақынның поэмасындағы негізгі арқау болған тақырып? тақырып сұлулық махаббат зұлымдық слайд 7, 8, 9 Тақырыпты ашу мақсатында зерттеу жұмысын жүргізейік.

102

«Аққу» тобына 1. Аққудың рең әсемділігін білдіретін сөз. 2. Поэмадан аққудың жарасымды әрекетін табыңдар. 3. Оқ тиген аққудың мүшкіл халін өрнектеген детальды табыңдар. «Табиғат» тобына 1. Поэмада Жетімкөл сұлулығы қалай суреттеледі? 2. Су тазалығын ашатын деталь көріністі тап. 3. Табиғаттағы тыныштық салтанатын тағы қай көріністен байқаймыз? «Ана» тобына 1. Ана аққуды неге атпақ болды? 2. Аққуды ату кезіндегі ана әрекетіне баға беріңдер. 3. Құсты құлатқаннан кейінгі ана өкініші. 4. Бала өлімін көрген ана қасіреті қалай көрсетілген? Сахналық көрініс: Поэмадан үзінді көрсетуБекіту. -Балалар, адам – табиғат перзенті. Дүниеде екі ана бар. Бірі – тіршілік анасы – табиғат – ана, екіншісі – адамның анасы. Екеуіне де қаталдық көрсетуге болмайды, жанын жаралауға болмайды. Бірақ, біз, адамдар солай істеп жүрміз бе?-Анаға қасиетті құсқа оқ атқызған қандай күш?- Баласы үшін өлімге де баратын ана қасиетті құс (аққуға) оқ атты. Ол ана үшін өліммен бірдей еді. Қасиетке оқ ату қасірет болды.Әрине, бұл оның балаға деген ана махабатты болатын.-Міне, осындай тамаша шығарманы өмірге әкелген жиырмасыншы ғасырдың«Ғаламат ақыны» атағын алған Мұқағали Мақатаев.Тест сұрақтарына жауап алу. -Балалар, ақын апамыз Фариза Оңғарсынова «Мұқағалидай ақыны бар халық-бақытты халық» деген екен. Олай болса, сыршыл ақынның өміршең шығармасымен танысқан сендер сол бақытты халықтың бақытты ұрпағысыңдар.Үйге тапсырма: 1. «Жетімкөл аққулары» эссе жазу.2. «Ақын және аққу» тақырыбына 1-2 шумақ өлең жазу.Бағалау. Сабаққа ынталы, өте жақсы қатысып отырған оқушыларды бағалаймын.

* * * * *Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданы Қоғам ауылы

С.Әшіров атындағы жалпы орта мектеп Абдыханова Айжан бастауыш сынып мұғалімі

Тақырыбы Астана – арман қалаМақсаты Өлең мазмұнын оқып, түсіну арқылы тақырыбы мен идеясын ашуға мүмкіндік беру

Сабақ жоспары

Пәні әдебиеттік оқу Сынып 3«Ә» Мерзімі Тақырыбы Астана – арман қала

Мақсаты Өлең мазмұнын оқып, түсіну арқылы тақырыбы мен идеясын ашуға мүмкіндік беру.

Күтілетін нәтиже Оқушылар өлеңді түсініп оқиды, идеясын ашады.

Әдісі «Өрмекшінің торы», «Миға шабуыл»,топпен жұмыс, «Бір айналым сөйлесу»

Кіріктірілген модульдер АКТ, СТО, ОЖӘТ, ОЖЕСО, ОүБ меОБ

№ Уақыты

Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Дерек көздер

Кір

іспе 3-мин «Өзгертулерді тап!»

ойынын ойнатуБалалар жұптасып тұрады. Бір-біріне қарама-қарсы тұрып,10-15 секундтай мұқият қарап алу керек. Сырт айналып тұрып, сыртқы пішіндеріне қандай да болмасын 3 өзгерту енгізу керек. Бір-біріне қарап 3 өзгертуді табуы керек..

Бейнеролик

3-мин Топқа бөлу 1-Бәйтерек тобы 2-Ханшатыр тобы

«Мозайка» әдісі арқылы топқа бөлінеді.

1-Бәйтерек тобы2-Ханшатыр тобы

Музыка, фишкалар

103

Тан

ыст

ыры

лым 2-мин Сабақтың мақсатымен таныстыру

5-мин «Өрмекшінің торы» (жеке жұмыс)

Оқушылар «Өрмекшінің торы» әдісі арқылы өткен сабақты бір сөйлемнен айтып, қорытындылайды.

Жіп

5-мин Миға шабуыл (постерменжұмыс) «Астана – арман қала» тақырыбында постермен жұмыс.

Балалар топпен кеңесіп, постер қорғайды. Постер, маркер

7-мин Оқулықпен жұмысӨлеңнің мазмұнын түсініп оқу

Балалар өлеңді түсіне оқиды. Оқып болған соң түсіндіреді.

Нег

ізгі 7-мин Топпен жұмыс «Бір

айналым сөйлесу»Балалар топпен жұмыс істейді. Әр топ өз атына байланысты бір сөйлемнен айтады.

Қима тапсырмалар

2-мин Сергіту сәті «Аңшы,арыстан, ханшайым» ойынын ойнайды.

музыка

3-мин «Мені түсін» әдісі Мұғалім өлең мәтінінен 10 белгілі сөз жазып келеді балаларға мәтіндегі сөздерден 10 сөз жазуды тапсырады. Топпен бірге жазылған сөздерін салыстырады. Қай топта сәйкестік көп болса сол топ жеңеді.

Балалар жеке жазады. Топта талқылайды, ұсынады.

АКТ

Қор

ыты

нды 2-мин

Бағалау «Бағдаршам әмірі»Балаларды бағалау парақшалары арқылы топ басшысы бағалайды. Мұғалім қорытынды бағаны шығарады. Сабақты «Бағдаршам әмірімен» бағалайды.

Бағалау парақшалары, смайликтер

2-мин Кері байланыс «2 жұлдыз, 1 тілек» стикерлер

2-мин Үйге тапсырма Түсініп оқу, өлең.

«Отырар ауданы білім бөлімінің «С.Әшіров атындағы жалпы орта мектеп»

коммуналдық мемлекеттік мекемесі ағылшын тілі пән мұғалімі Халықова Бақыткүл

Бұл тақырып 8 – сынып оқушыларына арналған, оқулық атауы «Messages», Модуль 2, «Қорқыныш пен қиял»

Тақырыбы: Қорқыныш пен қиял Мақсаты: Оқушыларға сыни тұрғыдан ойлауға жағдай жасау, өздері балалық шағындағы үрей мен

қиялдарын еске түсіріп, талдау, идеямен бөлісу.Күтілетін нәтиже: Тақырыпқа байланысты өз ойын айтуға, балалық шағында туындаған үрейді елестету және осы

күні оған сенетін немесе сенбейтіндігі туралы ой бөлісу, оны қалай жеңе білгендігін талдау және «used to» құрылымының қолданылуын жете түсіну және ауызекі сөйлеуде оны орынды қолдана біледі.

Негізгі идеясы: Көптеген адамдар әр түрлі әруақтардың бар екендігіне сенген және сенеді де, алайда балалар арасында өз қиялымен ойлап тапқан құбыжықтары болуы мүмкін, бірақ ол туралы олар ешкіммен өз ойын бөлісе алмайды, себебі ұялады, сабақ барысында бұл тақырыпты қиялдағы тақырып ретінде алып, оқуышлардың жалпы ойын түсінуге мүмкіндік береді. Көптеген адамдар қорқынышты фильм көргеннен кейін түрлі ойға кетуі мүмкін, міне осының себебі неде екенін ашып көруге тырысу, яғни шынайы өмір мен қиялды ажыратып алу.

Дереккөздер: Оқулық және арнайы осы оқулыққа қосымша берілген CDІс – әрекет: Топтық жұмыс, тақырыпқа байланысты идея алмасу, сұрақ – жауап, жаңа сөздермен жұмыс,

грамматикалық тақырыпқа байланысты жаттығу орындау.Кейінгі тапсырмалар: Қорқыныш және қиял тақырыбына байланысты сыныптастарымен ой – пікір алмасу, used to

құрылымына жаттығулар орындау, Люк, Надя және Дэни туралы мәтіндерді талдау.Қосымша оқу: Ғаламтордан осы тақырыпқа байлансты қосымша ақпарат жинақтау.

Time Мұғалімнің ролі Оқушының іс – әрекеті 9:00 – 9.05 Ұйымдастыру кезеңі, сыныпта

жағымды атмосфера қалыптастыруАмандасу, ұйымдастыру кезеңі.

9.05 – 9.07 Сыныпты 3 шағын топқа түрлі-түстістикерлерге төмендегі сөздерді жазуарқылы бөлу: nightmares, imaginaryfriend, ghosts

Топқа бөліну, топтасу және ролдерді тағайындау.

104

9.07-9.10

Тақырыппен таныстыру “Fears andfantasies” Бірінші тапсырма: сөздікTask 1. Key Vocabulary

Берілген сөйлемдерді 1 -8 мағынасына қарай басы мен аяғынтауып, a –h сәйкестендіру.

• Snakes don’t frighten me but..• I feel nervous when..• My friend Jess worries about….• I sometimes have nightmares..• I don’t know many people who believe in ..• Sometimes I pretend I’m OK..• At night we often dream about things that..• My little brother makes up stories..• Ghosts

9.11-9.13 Оқушылардың жауабын тыңдау. Жауаптарын оқиды және басқа топтардың жауаптарыменсалыстырады, дұрыс бұрысын анықтайды.

9.139.16

Қарамен боялған сөздерге анықтамаберуді оқушылардан сұрайды.

Қарамен боялған сөздердің анықтамасын, аудармасын немесебаламасын береді.

9.16-9.20 Тапсырма беру, мәтінді оқып, әртопқа бір мәтін арнайы сұрақтартізімен жасау үшін бөлінеді.

Дюк, Надя және Дэнидің үрейі мен қиялында өмір сүрентаңғажайыптар туралы мәтінді оқып, жиребий бойынша түскенмәтінге сұрақтар тізімен дайындап, өз тобының мүшелеріменталдап, қарсылас топтарға қойып шығады.

9.20-9.23 Тұсау кесерге дайындық, мәтіндітағы бір қарап шығып, қай сөздіңкөп қолданылғанын және оныңсебебін түсіндіруді оқушылардансұрайды.

Мәтінді қарап шыққан соң:Team 1:қазір олардың неге сенетінін айтады?Team 2: жақын арады болған оқиға туралы баяндайдыTeam 3: біраз жыл болған оқиғаны баяндайды?Дұрыс және Бұрыс

9.249.26

Грамматикалық презентация,Мұғалім: «Мәтінде қай сөз көпқолданылған және себебін түсіндіреаласыздар ма? Неліктен олқолданылған?»

Мәтінде қолданылған құрылым туралы баяндайды және оныңбұл мәтінде қолданылу себебін түсіндіреді, сонымен қатарқарсылас топтарының ойларын да тыңдайды, бір – бірінтолықтырады.

9.26-9.30Оқушыларға берілген мысалдарғақарап, оны толықтыруды сұрайды.

Берілген мысалдарды оқып, “used to” құрылымыныңболымды, болымсыз және сұраулы сөйлемде қолданылуытуралы айтып, жаттығуды толықтырады.

9.309.38

Практикалық бөлімге көшеді, әртопқа арнайы берілетін қаламменжазуды сұрайды,Team 1: қызыл Team 2: қара Team 3: көк

Жаттығуды орындау барысында әр топ өздеріне бөлінгентүспен ғана жазып, тапсырманы орындайды, ол тапсырманыбіткен соң, жазған парағын үстелдерінің үстіне тастап кетедіде, таңдалған қаламдарын алып, келесі топтың орындағантапрсырмасын қарауға барады, егер көрші топтың орындағантапсырмасымен келісетін болса, «галочка» белгісін, келіспесе«икс» белгісін қояды, осылай екінші топтың тапсырмасынбайқайды және қосар ақпараты немесе кеңесі болса, міндеттітүрде қарсылас топтың парағына өз пікірлерін жазып кетеді,соңында мұғалім қорытындылайды.

9.38-9.43 Топтық тапсырма беру сәті:«Мен/Біз кішкентай кезімде...»деген тақырыпта өздерінің қиялымен үрейлеріне байланысты суретсалып, оны қорғауды сұрайды.

Топпен талдап, қорытынды жасап, тақырыпқа байланыстысурет салып, спикер қорғайды, өзара сұрақтар туындаса солсұрақтарға жауап береді.

9.43-9.44 Бағалау. Мұғалім ауызша іштей өзібағалайды және оқушыларға өз топмүшелерінің жұмысын бағалаудысұрайды және өз бағасыменсалыптырып көреді.

Өзара бағалайды, пікірлерін білдіріп, дәлелдер келтіреді.

9.44-9.45 Үй тапсырмасыТақырыпқа байланыстығаламтордан қосымша ақпаратжинақтауДисктен грамматикалықтапсырманы орындау және оқығанмәтіннен түсінік айту.

Үй тапсырмасын алу, тақырып бойынша рефлексия жазу.

Қорытындылау. Пікір білдіру.

105

Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданы Қоғам ауылы С.Әшіров атындағы жалпы орта мектеп

Нұрбек Гүлназ ағылшын тілі пәні мұғалімі

Тақырыбы: The British museumСілтеме: оқулық, слайд.Жалпы мақсаттар: Британия мұражайлары туралы білімді оқулықтарға сүйене отырып өздігінен ЖИГСО әдісі арқылы біліп тануға жетелеу.Тіл туралы білімдерін жетілдіру.Ой өрістерін дамыту. Тазалыққа баулу. Сөздік қорларын молайту, естесақтау қабілеттерін дамытуОқыту нәтижелері: Британия мұражайы туралы біледі, жңа сөздерді тәжірибеде қолдана аладыСабақтың негізгі идеясы: Британия мұражайы туралы мәлімет беруСабақ түрі: ЗерттеуҚолданылатын модульдер:1. Оқыту мен оқуда АКТ пайдалану.2.Оқытудағы жаңа әдіс-тәсілдер (диалог),3. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету4.Оқыту үшін бағалау және оқытуды бағалау.5.Көшбасшылық және оқытуды басқару.6. талантты және дарынды балаларды оқыту7. оқушылардың жас ерекшелігіне сәйкес оқыту және оқуӘдіс – тәсілдер: Топтық, жұптық, пікірталас жигсоСабақ ресурстары: Оқулық,Таратпа материалдар,Ватман,Суреттер,Стикерлер,слайд

Сабақ барысы

Кезең Әдіс-тәсілдер

Мұғалім әрекеті Оқушы әрекеті Ресурстаруақыт

Ұйымдастыру Топқа бөлу

Балалар біз сабағымызды бастамас бұрын барлығыңды мен ортаға шаттық шеңберін құруға шақырамын.Қазір бәріміз бір-бірімізбен құшақтасудан бастағым келедіБалалар қазір менің қолымдағы суреттердің әрқайсымыз өзімізге ұнаған суретті алайық.2 топқа бөлініп отырады

Балалар шеңберге тұрып бір бірімен құшақтасады.

Балалар суретті алады.

Балалар сурет бойынша топтасып отырады.

1 слайдҚұшақ жайған бала суреті2мин

2 мин

Үй тапсырмасын тексеру

Жаңа сабақ

топтаБалалар мен сентерге бағалау критерийлерін таратамын, ал сендер жандарыңдағы жұпты сабақ барысында бағалап бағасын жазып отырасыңдар.Балалар мен сендердің үйге берілген тапсырма бойыншажазып келген ойтолғауларыңмен.ортаға шығып қорғайсыңдар. Оқып өз бағаларыңды критерий бойынша бағалаңдар.Балалар бүгінгі сабақ тақырыбыThe British museumСабақтың мақсаты: Британия мұражайлары туралы білімді оқулықтарға сүйене отырып өздігінен ЖИГСО әдісі арқылы біліп тануға жетелеу.Тіл туралы білімдерін жетілдіру.Ой өрістерін дамыту. Тазалыққа баулу. Сөздік қорларын молайту, есте сақтау қабілеттерін дамыту, яғни Британия мұражайлары туралы білімді өздеріңнің күштерің мен білімдеріңнің арқасында танысатын боласыңдар. Яғни Жигсо әдісі арқылы. Олай болса мәтінді 2 топқа бөлемін.Өте жақсы жұмыс атқарып жатырсыңдар балалар ал енді қазір жаңатақырыбымыздың мазмұнын ашу үшін

Балалар үйге берілген тапсырма бойынша жазғандарын жұпта алмасып оқиды. Бағалайды.Тексеру үшін топта алмасып бірін-бірі тексереді.

Балалар топқа берілген тапсырмаларды Жигсо әдісі арқылы орындайды

Қара жорға биін билейді.

2 слайд5мин

3 слайдБритания мұражайыныңсуреті1мин

10 мин

4 слайдсергіту сіті3мин

106

мен әр топқа тапсырма бергім келіп отыр. Қалай ойлайсыңдар қандай тапсырма болуы мүмкін?Өте дұрыс қандай ақылды балалар мен сендерге әр жұпқа мысалы:Әр топ менің қолымдағы парақшаларды алады жазылған сұраққа мәтінге сүйене отырып жауап береді.Сергіту сәті

Негізгі идея Жұптық Енді келесі тапсырма жұпта 4 жаттығуды орындайды.Балалар енді әр жұптан бір спикер ыстық микрафонмен қорытындысын айтады.

Тапсырмада толықтырулар енгізеді.

5 слайд5мин10 мин

Бағалау Жеке жұмыс

Бағалау парақтары бойынша жұптарыңа берген бағаларыңды атап шығыңдар(Соңында жиынтық бағаны өзім жариялаймын)

Өз бағаларын айтады Бағалау критерийлері жазылған парақ5мин

Кері байланыс

Үйге тапсырма

Жеке жұмыс

Бүгінгі сабақта өте жақсы жұмыс атқардыңдар енді сендердің алдарыңда жатқан жануарлар, құстар, балықтар, жәндіктердің суреттерінің артына бүгінгі сабақта не уйрендің не білдіңдер соны маған жазып беріңдер.Жазып болсақ тақтаға апарып әр жануардың өз мекендейтін жерлері бейнеленген суреттің бетіне апарып жабыстырыңдар.Әр топ өздерінің бүгінгі тақырыптары бойынша 5 жаттығу 91 бет .

Іздерді тақтаға іледі.

Үй тапсырмасын күнделіктеріне жазады

смайликтер3 мин

2 мин

Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар ауданы Қоғам ауылы«Сейітқасым Әшіров атындағы жалпы орта мектеп»

коммуналдық мемлекеттік мекемесіАғылшын тілі пәнінің мұғалімі Жандарбекова Дина

The theme of my report work is : “The role of games in teaching English”The aims of the work is to speak about roles, advantages and types of the games.A game is an activity with rules, a goal and an element of fun. There are two kinds of games: competitive games, in which players orteams race to be the first to reach the goal, and cooperative games, in which players or teams work together towards a common goal.Language games can be divided into two further categories: linguistic games and communicative games. In linguistic games, the goalof the game is linguistic accuracy: in the case of these grammar games, using the correct grammatical forms. Communicative games have a goal or aim that is not linguistic: successful completion of the game involves carrying out a task such as exchanging information, filling in a picture or chart, or finding two matching cards, rather than the correct production of language.Teaching English to the young learners is not easy because English is not their mother tongue and it is a new thing for them.There are a lot of ways to introduce English to the young learners. One of them is by using games. As we all know that children like play, so by using games as the teaching method the students can be more interested to learn English. Games are not only for fun but also for motivating students to master English fast and easily. If games are properly designed, they may become an excellent and essential part of a children’s learning programme.The advantages of the games:10. Games can make a lesson more interesting especially for those children who are not so motivated.48. Playing a game can bring variety to a lesson.49. Using a foreign language in playing a game immediately makes the learning of the words useful for them.50. It brings to life the whole reason for learning the language. Types of game

Movement games Card games Board games Drawing games Guessing games Role play games Singing and chatting games Team games Word games

107

Of course , we can take many types of games from the internet, but if we ask pupils to think up games by themselves they give us thousands types of games. By asking them to think up about games we develop pupils thinking and imagination skills. On the theme “Sport” of the seventh grade I use the games: “30 second” and “Word game”. For example, at the beginning of the lesson, I use the game such as: “ 30 second”. I start the game with one word, for example “ school” and next pupil must saysanother word which begins with the last letter of my word, for example: love, next word must begins with E… and so its privacy continues. I think this game helps pupil to enlarge their word-stock and to develop their memorize. I use this game when I want to ask their home-task. After the introducing the new words of the new theme ,for example “sport” I use the game “Word game”. I will give them the word-snake, such as: aghbasketballjhjtennishjjuboxingrereathleticsjhhb . By using this game pupils develop their reading and speaking skills. This game helps pupil to be attentive, be friendly with each otherand be fast in the game. There is we have a lesson like “My body” in the fifth grade. On this lesson I use the games “ Write right” and “Collect the picture” and “ Happy artist”. I use the game “Write right” at the beginning to check their word-stock. On this game I give each group a word and they must to write right word from each letters of my word. For example, Swim – son, well, ill, mother . The group which finished first willbe the winner. This game helps pupil to think quickly, to be friendly each other.When I explain the new words according the theme “ My body” I use the game “Collect the picture” . On this game pupil must to collect the picture of the body from the parts of the picture. This game helps pupil to memorize the new theme. In conclusion of the lesson I use the game “Happy artist”. On this game pupils go to the blackboard from each group and draw thepicture by closing their eyes. Teacher names the parts of the body and they draw them. In this game pupils develop their imaginationand logical thinking. It is fantastic and funny game. In conclusion of my work I want to say that using games on the lessons has become a popular technique exercised by many educators in the classrooms, because games helps pupils on communication, to correctly appraise the knowledge, attention, thinking, emotion, to encourage learners to sustain their interest and work.

* * * * *

Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданы Қоғам ауылы С.Әшіров атындағы жалпы орта мектеп

Сартайқызы Жұлдызай ағылшын тілі пәні мұғалімі

Пәні: ағылшын тілі Сынып: 5 Мерзімі: Тақырыбы: Your bodyМақсаты Өткен материал бойынша тапсырмалар беру арқылы жаңа тақырыпқа шолу жасау.Күтілетін нәтиже: Өткен материалды еске түсіре отырып, жаңа тақырыппен танысадыСабақтың әдіс-тәсілдері:

Ой толғау стратегиясы, «Джиксо» стратегиясы, сұрақ-жауап, топтық жұмыс

Кіріктірілген модульдер:

Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер. Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. Оқыту үшін бағалау және оқу үшін бағалау. Ақпараттық- коммуникациялық технологияларды қолдану. Дарынды және талантты балаларды оқыту. Оқушыларды жас ерекшеліктеріне сәйке оқыту және оқу. Оқытудағы басқару және көшбасшылық

Кезең Уақыт Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті Бағалау Ресурстар2 минут

Топқа бөлінуге нұсқау жасайды.

4 оқушыдан 3 топқа бөлінеді. (жеміс жидек суреттері салынған қима қағаздармен)

Ауызша мадақтама

Таратпа қағаздар

Кіріспе бөлім

5 минут

«Сұрақ-жауап» әдісі арқылыөткен тақырып бойынша керібайланыс жасайды.(стикерлерге қатысты).Интербелсенді тақтадан үй тапсырмасын жауабын көрсетіп, салыстырту.

Өткен тақырып бойынша сұрақтарға жауап береді және кері байланыста түсінбеген сұрақтарына жауап алады.Интербелсенді тақтадан көрсетілген үй тапсырмасын өздерінің жазып келген үй тапсырмаларымен тексереді.

Бір-бірін критериалды бағалау.

А4 парағы, бағалау парақшасы.

Жаңа сабақ

10 минут

Жаңа сабақ бойынша оқушылар «Ой толғау» стратегиясы арқылы сабақтың тақырыбын ашқызады.

Оқушылар интербелсенді тақтадан көрсетілген мәтінді оқып, рольге бөлініп ойнау арқылы сабақтың тақырыбын ашады.

Ауызша мақтау, мадақтау арқылы формативті бағалау

Интербелсенді тақта

2 минут

Сергіту сәті «Жеміс-жидектермен,көкөністер».Мұ

Оқушылар бір шеңберге тұрып бір-бірін жеміс-

Ауызша мадақтау

108

ғалім оқушыларды бір шеңберге тұрғызып бір-бірін жеміс-жидектерге ұқсатуға нұсқаулық жасайды

жидектермен,көкөністергеұқсатады

3 минут

«Жаңа ақпарат».Тақтада Your body тақырыбы туралы түсіндіреді.

Оқушылар жаңа ақпаратты дәптерлеріне жазып алады

Интербелсенді тақта,оқушы дәптері

Жаңа сабақты қолдану

10 минут

«Сәйкестендіру кестесі» бойынша топтық жұмыс жасатады. «Джиксо» әдісі бойынша бір-бірлерін бағалатады.

Интербелсенді тақтадан көрсетілген суретті берілген атаулармен сәйкестендіреді. Сағат тілімен айналдырып, топтар бір-бірлерін жұмыстарын тексереді, бағалайды.

Бір-бірін бағалау

Интербелсенді тақта

6 минут

Оқулықпен жұмыс тапсырады. Сабақ кезеңінде.«Ай» әдісі арқылы (жаңа ай, жарты ай, толық ай) кері байланыс стикерін таратады.Толық ай – сабақты толық түсіндім;Жарты ай - мен жартылай түсіндім;- Жаңа ай – менің түсінбегенім басымдау болды.

Топтық жұмыс арқылы 6,10 жаттығуорындайды және жақсы түсінген оқушы топтастарының сұрақтарына жауап беріп, диалогтік оқыту іске асады.

«Ай» әдісі бойынша формативті бағалау

«Ай» парақшалары

Қорытынды

4 минут

«Материалды түсінуді жақсартуға бағытталған сұрақтар мен тапсырмалар» стратегиясы бойынша топта диалогтік оқытуды қолданады.

Толық ай көтерген оқушыларға сыныптағы оқушылар сұрақтар қояды, жауап береді.

«Сенім ағашы» әдісі бойынша формативті бағалау

«Сенім ағашы» парақшалары

Бағалау 4 минут

Бағалау кезеңін жариялайды.-әр дұрыс жауап берілген 1 жауап – 5-кері байланыста өзінің пікірін дәлелдеу-5-үй жұмысы үшін-5-белсенділігі мен дұрыс пікірұсыну-5-түйінді сұраққа жауап беру-5-топ мүшесіне көмектесу, ынтымақтасып жұмыс жасауы-5Баллды бағаға ауыстыру:«5» - 50«4» - 40-35«3» - 30-25«2» - 0-20Үй тапсырмасын беру.

Критерий арқылы өздерінің бағасын айтады.Табыс критерийлеріне назар аударады.

Табыс критерийі,бағалаупарақшасы

109

Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар ауданы Қоғам елді мекеніСейітқасым Әшіров атындағы жалпы орта мектебі

Химия пәнінің мұғалімі Тасқынбаева Ф.

Қысқа мерзімді жоспар

Сабақтың тақырыбы:

Кальций және оның қосылыстары (оксиді, гидроксиді және тұздары) судың кермектігі және оны жою жолдары, кальций қосылыстарының генетикалық байланысы. Қазақстанда кальций қосылыстарының маңызды кен орындары кальцийдің биологиялық рөлі.

Сабаққа негізделген оқу мақсаты

Кальций және оның қосылыстары туралы білу, судың кермектігі туралы білу, Қазақстандағы кальций қосылыстарының маңызды кен орындарын біле отырып, кальцийдің биологиялық рөлін білу.

Сабақтың мақсаттары

Барлық оқушылар:

кальцийдің биологиялық рөлін біледі, Қазақстандағы кальций қосылыстарының маңызды кен орындарын біледіОқушылардың басым бөлігі:судың кермектігі туралы біле алады, кальцийдің қосылыстары туралы біледі.Кейбір оқушылар:Кальцийдің маңызды қосылыстары туралы түсінеді және реакцияларын жаза отырып, есептер шығара алады.

Алдыңғы оқу Металл (І – ІІІ периодтар) атомдарының құрылысына салыстырмалы сипаттама, металдардың электрохимиялық кернеу қатары, металдар және олардың қосылыстарының тірі организмдеріндегі рөлі. (биогендер және ластаушылар)

ЖоспарЖоспарланған

уақытЖоспарланған жаттығулар (төменде жоспарланған

жаттығулармен қатар, ескертпелерді жазыңыз) РесурстарБасталуы

5 мин Ұйымдастыру кезеңіШаттық шеңбер . Оқушылар шеңбер жасай тұрып, жасырылған әріптер арқылы 4 топқа бөлінеді, әр топтан бір металдың немесе бейметалдың аты шығады. Құрастырылған элементті сөз арасына пайдалана отырып бір топ келесі топқа тілектерін айтады. ( Жасырылған элементтер: алтын, күміс, сутек, оттек)Әр топтан топбасшы сайлап алу, топ ережені есте сақтай отырып, бағалау парақшаларын тарату.

Сынып журналы, бор, интерактивті тақта

әріптер жазылған парақшалар, әртопқа элементтер жазылған белгіпарақшалар.

110

10 мин

Ортасы 25 минут

Үй тапсырмасы «Сиқырлы қалам» әдісі арқылы үй тапсырмасын сұрау1) металл (І – ІІІ периодтар) атомдарының құрылысына салыстырмалы сипаттама.2) металдардың электрохимиялық кернеу қатары дегеніміз не? Мысалдар келтіру3) металдар және олардың қосылыстарының тірі организмдеріндегі рөлі.4) биогендер және ластаушылар туралы түсінік.Жаңа сабақДжиксо әдісін қолдану. Оқушылар жаңа тақырыпты меңгеру барысында 4 топқа 4 тапсырма беріледі. Постер жасайды, оны қорғау барысында жаңа сабақтың тақырыбын ашады. Жаңа тақырыпты меңгерту мақсатында оқушылардың берілген сұрақтарға сәйкес тапсырмаларды орындайды1. Кальцийдің қосылыстары 2. Судың кермектігі және оны жою жолдары3. Кальций қосылыстарының генетикалық байланысы.4. Қазақстанда кальций қосылыстарының маңызды кен орындары кальцийдің биологиялық рөлі. Тапсырмаларды оқып талқылауға 10 минут уақыт беріледі, уақыт аяқталғанда, топ мүшелері өзіндік пікірлерін айтады, дайындалған презентацияны көріп жұптық әңгіме жүргізеді, топ мүшелері тақырыптық жұмыс жасап, постер қорғайды. Қорытынды. Сәйкестендіру тесті 2Ca+O2= CaH2

Ba+2H2O= MgO+CO2

MgCO3= 2CaOCa+H2= Ba(OH)2+H2

CaO+H2O= CaCO2+H2O Ca(OH)2+CO2= BeCI2

Mg+S= Ca(OH)2

Be+CI2= MgS

Топ ережесі, Үлестірмелі қағаздар

бағалау парақшасы, маркер, стикер, плакаттар, бағалау смайликтері

Аяқталуы5 мин

Бағалау. Әр топқа таратылған бағалау парақшаларындағы балдық жиынтықты бағаға айналдыра отырып, оқушыларды бағалауРефлексия. Екі жұлдыз, бір тілек. Стикерлерді толтыру. Оқушылар бүгінгі сабаққа деген ойын стикерге жазып, таным ағышына іледі.Кері байланыс. БББ. Білемін. Білгім келеді. Білдім.Үйге тапсырма § 32,§33,§34. Есеп №11

Бағалау парақтары,бағалау критериийлеріТаным ағашы, стикер

111

"Моя одежда": урок в 1 классе

Карибаева Жанна Бейбутовна, учитель русского языка и литературы,

ОСШ им.С.Аширова Отрарского района ЮКО

Цели обучения, которые необходимо достичь на данном уроке

1.1.3.1 Отвечать на вопросы и подбирать соответствующую иллюстрацию, картину, схему к прослушанному сообщению (в медленном темпе) с помощью учителя.1.5.1.2 Использовать слова, обозначающие один или несколько предметов.

Цели урока Все учащиеся смогут: называть виды одежды, а также цвета одежды.

Большинство учащихся сможет: называть названия видов одежды в единственном и множественном числе.

Некоторые учащиеся смогут: знать различия между мужской и женской одеждой.

Языковая цель:Ключевые слова и фразы: одежда, желтый, красный, черный, зеленый, белый, шляпа, платье, ботинки, рубашка, брюки, пальто, юбкаПолезные фразы для диалога/письма:Куртка – куртки, юбка – юбки Вопросы для обсуждения:Можете ли вы сказать, почему...?Письменные подсказки:

Предыдущее обучение На предыдущем уроке дети научились составлять свой автопортрет, создавать высказывание из 2-3 предложений по картинке.

План Планируемое время Запланированная деятельность Ресурсы4 минуты

1 минута

3 минуты

2 минуты

Повторение материала прошлого урока: по фотографии, принесенной из дома, описать свой автопортрет.

Подведение к теме урока.Мы зимой гуляли - шубы надевали, Шубы надевали и в снежки играли.Мы весной гуляли - плащи надевали,

Дети имитируют игру в снежки. Прыгают.

Плащи надевали - лужицы считали. Летом мы гуляли - шорты надевали, Летом мы гуляли - платья надевали.

Имитируют ловлю бабочек

По лугу ходили - бабочек ловили.

Учитель:- Ребята, прежде чем начать урок, давайте посмотрим фильм «Веселая школа» и попробуем догадаться, о чем мы с вами сегодня будем говорить.После просмотра:- Как вы думаете, о чем мы с вами будем говорить?- Об одежде.- Правильно, сегодня у нас тема называется «Моя одежда».

(К)Учитель читает детям стихотворение и задает вопросы по содержанию.ОдеждаКуртки, брюки, пальто и штаны, Платья, юбки человеку нужны. Все, что мы надеваем, одеждой зовется. И название это запомнить придется.

Для чего человеку одежда нужна?Укрывает от дождика, ветра она,Согревает в морозы, защищает в жару, От прохлады избавит она поутру.В и О:

Фотографии

МФР

Видеоролик «Веселая школа»

Текст стихотворения

112

2 минуты

2 минуты

7 минут

1 минута

5 минут

4 минуты

2 минуты

2 минуты

- Какие знакомые названия одежды вы встретили в тексте?- Какие виды одежды вы знаете еще?- Для чего человеку нужна одежда?- Покажите на картинках виды одежды, перечисленной в стихотворении.

(И) Игра «Один кружок»Дети, слушайте и размышляйте А потом уж отвечайте!А спросить мне хочется у вас: Что нужно надевать сейчас? На улице холод, мороз, Мерзнут руки, мерзнет нос.Ну а нам гулять пора.Что должны одеть дети?(Дети по одному выбирают картинки с одеждой и вклеивают в кружки.)Правильно, детишки,Шубы, пальто и штанишки.Жарко, солнце светит.На прогулку вышли дети. Что нужно им одеть, Чтобы не было жарко? Майки, шорты , платья .Усложнение задания: назвать мужскую и женскую одежду.

Физминутка

(Д) Учитель знакомит с понятием «один-несколько»(К)Задание "Один - много".Учитель показывает картинку с изображением одного предмета и предлагает ребенку найти картинку с изображением этого же предмета, но в большем количестве.-Что у меня на картинке?-У вас шарф.- А у тебя, - спрашивает учитель, - что на руке?Ответ ребенка: У меня на руке шарфы.-Это один или много?Таким образом предлагается назвать все.перчатка — ...;носок — ....шарф — ;шапка — ...; Показ видеоролика «Радуга»: знакомство с названиями цветов.(И)Учитель раздаёт картинки-раскраски с изображением одежды. Ученики раскрашивают и называют цвет одежды. (Проговаривают цвета одежды)(К,И) Игра «Веселый кубик» Учитель: – Сейчас мы с вами поиграем в игру «Веселый кубик». На гранях кубика – изображения предметов одежды. Вы должны бросить кубик и назвать, что нарисовано на верхней грани кубика, назвать цвет одежды. Например: Это юбка. Она зеленая. Если ребенок затрудняется, учитель задает вопросы. На- пример: Что это? Он какой?Усложнение задания:назвать одежду во множественном числе.(И) Игра на развитие внимания «Будь внимателен!». Учитель называет одежду. Если ребенок одет в такую одежду, то показывает на себе и называет одежду.Подведение итогов урока.

Картинки с изображением одежды

Картинка «Один кружок»Карточки с изображением одежды

Слайд

Слайд, картинки

Видеоролик «Радуга»

Раскраски

Кубик

МФР

Дополнительная информацияДифференциация – как вы будете предоставлять больше поддержки? Какие задания вы будете давать более способным ученикам?

Оценивание – как вы планируете отслеживать прогресс/знания учащихся?

Усложнение задания: назвать мужскую и женскую одежду.Упражнение для менее способных: называть

Формативное оценивание

113

виды одежды, а также цвета одежды.

Оңтүстік Қазақстан облысы Отырар ауданы Қоғам ауылы «С.Әшіров атындағы орта мектеп» коммуналдық мемлекеттік мекемесінің

педагог – психологы Раманкулова Гулбану

Тақырыбы: «Менің таңдауым - Өмір»

Мақсаты: Оқушылардың эмоцияналды көңіл-күйлерін көтеру, өмірге деген жағымды көзқарастарын дамыту, өмірдің ащы-тұщысын, қызығы мен қиынына төзе білуге, сабырлылыққа, шыдамдылыққа шақыру, топтасып жұмыс істеу жүйесін әрі қарай дамыту.Көрнекілігі: жұмсақ тойыншық – аю, гүлдер шоғы, ақ қағаз, қалам, маркер, үш түрлі шар. Тренингтің ережесі: Тек өз атынан сөйлеу; Өзгенің сөзін бөлмеу, тыңдау, мазақ етпеу;Белсенді қатысу; Тыныштық сақтау; Ойды ашық айту; Ынтымақтастық.1. Ұйымдастыру бөлімі.“ Сәлемдесу. ” жаттығуы. Оқушылар шеңбер болып тұрады. Екі-екіден бөлініп, бір-бірімен қол алысып, иық пен иық түйістіріп, арқамен арқаны түйістіріп, мұрын мен мұрынды түйістіріп амандасады.Шеңбер бойында тұрып, жасырылған сөздерді алып, топқа бөлінеді.І- топ. «Ғылым» әлеміІІ-топ. «Поэзия»әлеміІІ-топ. «Бояулар» әлеміІҮ- топ. «Өрлеу» әлемі.2. «Ойлануға арналған балықтар» жаттығуы.Бір- бірімізді жақын тану үшін әрбіреуіне балық аулауды ұсынамын. Топтың әр қатысушысы «балық аулайды», себеттен аяқталмаған сөйлемі бар үлестірмені алады да, өз сөздерімен аяқтайды.Үлестірмедегі сөйлемдер: Ең үлкен қорқыныш – бұл...Мен мынадай адамдарға сенбеймін....Мен ренжимін, егер....Егер мен сенімді болсам, онда....Оқушылардың сөйлемді аяқтағандағы сезімдерімен бөлісу. 3. Сергіту сәті. “Қара жорға”Оқушыларды шеңбер бойына тұрғызып, «Қара жорға» әнімен ұнаған би қимылдарын билетіп сергіту.4. Постер қорғау І- топ. «Ғылым» әлемі алдарында берілген алманың суретіне «Менің арманым» тақырыбына эссе жазу.ІІ-топ. «Поэзия»әлемі гүл күлтелеріне өздерінің арманы туралы өлең құрастырады.ІІ-топ. «Бояулар» әлемі алдарындағы қағазға маркер арқылы өздерінің армандаған ісін суреттейді.ІҮ- топ. «Өрлеу» әлемі. Алдарындағы қағазға сатылар арқылы арманға жетуді суреттейді.5. “Өзіңді теңей біл” жаттығуы.Мақсаты: оқушылардың көңіл-күйлерін көтеріп, өмірге көзқарасын кеңейту.- Өздеріңді бір затқа немесе табиғат жаратылысына теңейсіздер. Ол «мен» деп есептейсіздер. Теңеген затты атап, не үшін,қандай пайда келтіретінін түсіндіріп айту.6. “Сенімділік” жаттығуыОқушыларды шеңбер бойына тұрғызып, бір адам ортаға шығып, өз бойындағы жағымды қасиеттерін айтып, арқасымен құлайды. Қалған қатысушылар жылы алақандарымен демеп, қағып алуы қажет. . 7. Кері байланыс. Талдау - Бүгінгі тренингте көңіл-күйіңіз қалай болды?- Сіздерде жағымды қарым-қатынас орнады ма?- Қай жаттығу несімен ұнады? - Тренинг саған не берді деп ойлайсың?

* * * * *

Оңтүстік Қазақстан облысы, Отырар ауданы Талапты ауылыҚ. Сәтбаев атындағы жалпы орта мектебі

Химия пәнінің мұғалімі: Налжанов Әділет Абайханұлы

114

ҚМЖ.тарауы Мектеп: Қ.Сәтбаев атындағы жалпы орта мектебі

Күні: « » « » 2017 Мұғалімнің аты-жөні: Налжанов Әділет Абайханұлы

Сынып: 9 Қатысқандар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы: Тотығу-тотықсыздану реакциялары

Оқу мақсаттары9.2.2.5 Тотығу-тотықсыздану реакцияларын тотығу дәрежесі өзгере жүретін реакциялар ретіндетүсіну.9.2.2.6 Тотығу процесін электронды беру, ал тотықсыздану – электронды қосып алу деп түсіну.

Сабақтың мақсаты

Барлығы: Жай және күрделі заттардың құрамындағы элементтердің тотығу дәрежелерінанықтайды.Көпшілігі: “Тотықтырғыш ” пен “тотықсыздандырғыш ” ұғымдарын сипаттайды.Кейбірі: Реакция теңдеулерінде тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты көрсетеді.

Бағалау критерийі

Тотығу дәрежелерін анықтайды.Тотығу, тотықсыздану процесін жіктейді.

Тілдік мақсаттар

Пәндік мақсатТотығу дәрежесі өзгере жүретін реакциялар тотығу-тотықсыздану реакциялары болатынынтүсінеді. Электронды беру тотығу, электронды қосып алу тотықсыздану процесі екенін біледі.Пәнге қатысты лексика мен терминология Электрон, тотығу, тотықсыздану, тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш, атом, ионДиалогқа/жазылымға қажетті тіркестерНеге....Мұны қайдан білесіз....Сізде қандай дәлел бар...Неге олай ойлайсың...Келісесіз бе...

Құндылықтарға баулу

Топ жұмысы – ұжымшылдық, ортақ істің нәтижесіне жауапкершілік; жеке жұмыс – өмір бойы білім алу, өз бетімен жұмыс орындау кезінде адалдылық

Пәнаралық байланыс

Биология, математика

Алдыңғы білім Тотығу дәрежесі.

Сабақ барысы

Сабақтың басыҰйымдастыру кезеңі (1 мин)

Сәлемдесу, оқушылардың сабаққа қатысуын тексеру, оқушылардың сабаққа дайындығына назар аудару.

(5 мин)

Мұғалімнің /оқушының іс-әрекеттері Ресурстар

Психологиялық тренинг«Кімнің қандай екенін тап»Кім ешқашан кешікпейді -Кім ешқашан айқайламайды -Кім барлығымен өте сыпайы -т.бСөз тіркестері жазылған стикерлер тарату.Оқушыларды түстер бойынша үш топқа бөлу. Ынтымақтастық атмосферасын қалыптастыру.Топтық ережені еске түсіру.

Сабақ мақсаты мен күтілетін нәтижені таныстыру.

СтикерлерТүрлі түсті қағаздарТоптық ереже жазылған флипчарт

Сабақтың ортасы Тапсырма 1. Мәтінмен жұмыс Үлестірме, флипчарт, маркер, стикер

115

(12 мин)

(3 мин)

(10 мин)

(8 мин)

«Джигсо» әдісі I топ: Тотығу дәрежелері өзгере жүретін реакциялар II топ: Тотықтырғыштар мен тотықсыздандырғыштарIII топ: ТТР-ның маңызыТоптар алдымен жұппен, содан кейін топпен талқылайды. Постер жасап тақтада түсіндіреді. Қалыптастырушы бағалау

Сергіту сәті «Айға ұшу»

Тапсырма 2. Деңгейлік тапсырмалар1 деңгей: Берілген заттардың тотығу дәрежелерін анықтаңдар.H2S, N2, HJ, NaF, Cl2, CaF2, Сa3(PO4)2, Fe2O3 H2SO4, CaCO3, NaNO3

2 деңгей: Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыштарды сипаттап, кестеге толтырыңдар.

3 деңгей: а) Алюминийдың оттекпен; ә) темірдің хлормен; б) литийдің күкіртпен тотығу-тотықсыздану реакцияларының теңдеулерін жазыңдар. Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты көрсетіңдер.

Қалыптастырушы бағалау

Тапсырма 3. «Конверттегі сұрақ» әдісі.Конверттегі сөздер: атом, ион, электртерістік, тотығу, тотықсыздану, тотықтырғыш, тотықсыздандырғыш, электронФормальді бағалауТапсырмалар сараланған

жетондар

Таратпа қағаздар

H2+1S-2, N20, H+J-, Na+F-, Cl20, Ca+2F2-1, Сa3+2(P+5O4-2)2, Fe2+3O3-2 H2+1S+6O4-2 , Ca+2C+4O3-2 , Na+1N+5O3-2

тотықтырғыш тотықсыздандырғыш

+е -е

тотығу дәрежесітөмендейді

тотығу дәрежесі артады

тотықсызданады тотығады

а) Al0 - 3e →Al+3 тотығады тотықсыздандырғыш O20+4e →2O-2 тотықсызданады тотықтырғышб) Fe0 -3e →Fe+3 тотығады тотықсыздандырғыш Cl20 +2ē →2Cl-1 тотықсызданады тотықтырғышв) Li0 -1ē →Li+1 тотығады тотықсыздандырғыш S0+2e →S-2 тотықсызданады тотықтырғыш

жетондар

Сабақтың соңыРефлексия

(6 мин)

БББ кестесін толтыру

БілемінБілдім

Білгім келеді

Саралау – оқушыларға қалай көбірек қолдау көрсетуді жоспарлайсыз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай міндет қоюды жоспарлап отырсыз?

Бағалау – оқушылардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жоспарлайсыз?

Денсаулық және қауіпсіздік техникасының сақталуы

116

Саралау оқушылардың әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған жоспарлы жаттығуларды реттеу жолы. Қабілеті төмен оқушыларға тотығу дәрежелерін анықтайтын заттардың формулаларын ұсыну арқылы қолдау көрсету, ал барынша үлгеретіндерге күрделігі орташа және жоғары тапсырмаларды беру арқылы олардың білімдерін кеңейту.

Сабақ кезінде оқушылардың оқуын тексеру үшін қалыптастырушы бағалау тәсілдерінен конверттегі сұрақ әдісін пайдаланамын.

Сергіту сәті «Айға ұшу»Шаршаудың алдын алу үшін барлық оқушыларға орындату.

Сабақ бойынша рефлексия Бұл бөлімде сабақ туралы өз пікіріңізді білдіру үшін пайдаланыңыз. Өз сабағыңыз туралы сол жақ бағанда берілген сұрақтарға жауап беріңіз.

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба?

Оқушылардың барлығы ОМ қолжеткіздіме?

Жеткізбесе, неліктен?

Сабақта саралау дұрыс жүргізілдіме?

Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталдыма?

Сабақ жоспарынан қандай ауытқулар болды, неліктен?

Жалпы баға

Сабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?1\2.Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?12.Сабақ барысында сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістік/қиындықтары туралы нені білдім, келесі сабақтарда неге көңіл бөлу қажет?1.

Бағалау критерийіТапсырма

№Дескриптор

Оқушы:Бал

л

Тотығу дәрежелерін анықтайды.

11.Валенттілік және тотығу дәрежесі ұғымдарына сипаттама береді2. Элементтердің тотығу дәрежесін көрсетеді.

1

1

Тотығу, тотықсыздану процесін жіктейді.

21.ТТР-ның теңдеулерін жазады.2.Тотықтырғыш пен тотықсыздандырғышты анықтайды.

11

Барлығы: 4

* * * * *

Оразбекова Бақыткүл Мейрамбекқызы,Жамбыл облысы Байзақ ауданы Сарыкемер ауылы

117

Ю.Гагарин атындағы орта мектептіңқазақ тілі мен әдебиеті пәні мұғалімі

Сабақтың тақырыбы: Мәтіннің коммуникативті тұтастығы Сабақтың мақсаты: Дидактикалық мәтін жайында білу, өткен тақырып пен жаңа білімді ұштастыра отырып, алғанбілімді жинақтау.. Күтілетін нәтиже: Мәтіннің танымдық сипатын, белгілерін, құрылымдық бөліктерін түсінеді, оқып-білгендері жайлы ойқорытынды шығаруға, өз елін, өзі туып-өскен мекенін сүйіп, өз ойын жүйелі жеткізіп тіл байлығымен сөйлеугедағдыланады Сабақтың типі: жаңа сабақ Сабақтың түрі: талдауСабақтың әдіс-тәсілі: "Алты ойлау қалпағы", "Соңғы сөзді мен айтамын" Сабақтың көрнекілігі: қима қағаздар, маркер, бағалау құралдары,ноутбукПәнаралық байланыс: қазақ әдебиеті, тарихСабақтың барысы:I.Ұйымдастыру кезеңі: 1.Оқушылармен сәлемдесу,Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру 2. Гүлдер арқылы 4 топқа бөлу3. Үй тапсырмасын сұрауI. Қызығушылықты ояту. Қазақ тілім – өз тілім, ана тілім,Абай, Мұхтар сөйлеген дана тілім.Қастерлейді ұл-қызың мәңгі сені Болашағым, бақытым, дара тілім.II.Мағынаны тану. Тақырыппен танысып сұрақ дайындау.

Мәтін – мағыналық және құрылымдық аяқталуымен, автордың хабарға көзқарасымен, хабардың нысандылығымен жәнепрагматикалық ұстанымымен сипатталатын ауызша немесе жазбаша формадағы хабар.

О. И. Москальская мәтіннің коммуникативтік маңыздылығын айқындай отырып,... « «мәтін» деп бір жағынан, бір немесебірнеше сөйлемдерден тұратын, сөйлеушінің ойы аяқталған, кез келген айтылған пікірді түсінсек, екінші жағынан, повесть,

роман, газет немесе журнал мақалалары, ғылыми мақалалар, түрлі құжаттар тағы басқа осы сияқты тілдесім (речевые)туындылары» деген анықтама береді [5, 12–14 б.].

А. Ф. Алефиренко мәтінді төмендегідей анықтайды: «Мәтін – бұл тұтастық, коммуникативті құрылым, оның компоненттеріавтордың коммуникативті интенциясымен ұйымдастырылып, иерархиялық, семантикалық құрылымға бірлескен» [6, 4].

2-тапсырма. мәтінді оқып, негізгі ойды анықтау. «Алты ойлау қалпағы» әдісі арқылы тақырыпты талқылау.

Даланы сағыну Қызуы азайған дала күні қала жақта көлденең сұлап жатқан көксұр белге төніп,аспанның арғы шалғайына өрт жібергендей,батыс көкжиек әлдебір оқыс лап еткен алкүрең шұғыламен арайланады. Жайлауда ауыл-ауыл боп жағалай қонған, Көктөбенің іргесін көмкере ойдым-ойдым қотандасып тігілген ақбоз үйлер; үйден үйге кіріп қарбаласқан, ауылдан ауылға бара жатқан үлкенді-кішілі әйел- еркектер, қыз-келіншектер; ауыл сыртынаалтыбақан орнатып, әлпеншек тепкен, ән салып күй тартқан, мың бұралып би билеген көңілді жастар;одан әрі сонау сарқырама бұлақ бойында, мынау көк айдын қоғалы көл жағасында ат ойнатқан, ит жүгіртіп, құс салған шабандаоз сері жігіттер; бәрінен аулақ ошарылып,бірақ жайлау шетін тегіс басқан, түгел жапқан қара-құрым мал,ауыл адамдарының әніне үн қоса жамыраған жас төл: боздаған бота, маңыраған қозы, кісінеген құлын... Бәрін ертегідей мұнарта кіреукелеген торғын шымылдық тәрізді жұқа қызғылт нұр... Осынау жан тебірентер жақсы көрініске қыр үстінен қызыға, сүйсіне қараған Мұхтар ойдағы жайлау көркінен көпке дейін көз ала алмады. Көңілі көтеріңкі. Ойы өрбіп, қиялы сергіп алысқа алып қашқандай. Сондықтан Мұхтар бүгінде қалада жүріп даланы сағынады. Түбінде Мұхтардың мұхтарлығы дәл осы далаға деген сағынышта жататын шығар. «Отан отбасынан басталады» дегендей, Мұхтардың отбасы да осы далада, демек, отаны да осы

118

дала. Тірі кісі жыл өткен сайын ілгерілейді,өседі десек, Мұхтарды ілгерілететін, өсіретін осынау далаға деген сағыныш болса керек. Даласын сағынып өсіп келеді Мұхтар...1) Ақ қалпақ. (тарихи фактілерді жаңа мәліметтерді объективті санамалау)2) Қызыл қалпақ. (зерттелетін материал жекелей талдау жасау)3) Қара қалпақ. (теріс салдары проблемаларды бөліп қарастыру)4) Сары қалпақ. (барлық оң атаулыны жинақтау)5) Жасыл қалпақ. (зерттелетін нәтижелерді шығармашылық формада ұсыну)6) Көк қалпақ.(оқу материалы жалпы рефлексті ойларды, идеяларды, тұжырымдарды қалыптастыру)

III. Ойтолғаныс «соңғы сөзді мен айтамын» әдісі. Оқушыларды бағалау. «Басбармақ» арқылы топты бағалауҮйге тапсырма: «Егер де мен...» эссе жазу .Рефлексия Кері байланыс парағын толтырады

* * * * *Ғылыми жоба тақырыбы: Кока-кола сусынының адам ағзасына зияны

Ж Еділбаев атындағы №18 мектеп - гимназиясыДайындаған: 2 «А» сынып оқушысы Иса Жандария

Жетекшісі: Сапарбекова Назира І КІРІСПЕ Бұрын ата-бабаларымыздың өмір сүру ортасы, мәдениеті қазіргіден әлдеқайда өзге болған. Қазіргідей шаң мен газ басқан қалада емес, далада, табиғат аясында өмір сүрген. Ауылдың ауасы қаланың ауасынан гөрі таза, тағамдары да дәмді, құнарлы, адам ағзасына өте пайдалы. Ата-бабаларымыз суыққа да, ыстыққа да төзімді болған. Ол үшін, әрине, энергия қажет. Сол энергия көзін олар етті, майлы тамақтан алып отырған. Ал қазіргі жағдай мүлде бөлек. Басқаша айтқанда, жаңа өмірге бейімделіп жатырмыз. Яғни, өмір сүру ортамыз энергияны аз жұмсауға негізделген. Қимыл-қозғалысымыз азайды, артық энергияны қажет етпейтін болдық. Қазірде менің әжем «Атаң бір қойдың етін жалгыз өзі жейтін» деп айтып отырады.Соның сыры, міне, осында екен ғой. Қаншалықты энергияны көп жұмсасаң, тәбетің сонша ашылатынын да ұғынуға болады.Ата-бабамыз етті көп жеген екен деп етті мүлдем артық жеу де дәрумендердің жетіспеуіне әкеледі. Ол өз кезегінде ағзаның қорғаныс қабілетін әлсіретеді екен. Жалпы дұрыс тамақтанбау – қоғамдағы аурулардың 60 пайызының негізгі себебі болып табылады. Қазірде кез-келген дүкенге бас сұқсаңыз сусынның неше түрін көресіз. «Кока-кола», «Спрайт», «Фанта», «Пепси» секілді газдалған және энергетикалық сусындардан көз сүрінеді. Ғалымдардың айтуынша газдалған сусындарды шамадан тыс көп тұтыну бауыр ауруларына әкеліп соқтырады. Жоғарыда айтылып өткен тәтті сусындардың құрамында көптеген консерванттар, ароматизаторлар, бояулар мен қоюландыратын заттар бар. Сонымен қоса, барлық газдалған сусындарда көмірқышқыл газы бар. Бұл қышқылдың әсерінен асқазанның үрленуі мен кекірік пайда болады. Энергетикалық сусындардың барлығында дерлік химиялық қоспалар бар. Бүгінде дүкен сөрелерінде самсап тұрған « Қуаттандырғыш » сусындар үлкен сұранысқа ие. Еңбектеген баладан еңкейген кәріге дейін осы сусынға аңсары ауып, иісі мұсылманның қасиетті зәмзәм суын жолда қалдырып, көпшіліктің шөл басарына айналған. Түрлі той-жиындар мен басқосуларда дастарханның көркін келтіретін бұл сусын жайлы не білеміз? Әрине, бұл сусынды бір ішсек, оны кейін іздеп тұрамыз. Оның зиянын қанша рет айтып, қанша рет оқталсақ та одан бас тарта алмай да жатамыз. Әлем бойынша танымалдыққа ие болған сусынның ағзаңызға тигізер кері әсерін тағы бір мәрте толығырақ біле отырыңыз. Әсіресе, жастар жарнамадағы әдемі көріністерге арбалып, күнделікті өмірде денсаулықтарына аса зиян сумен тамағын жібітіп жүр. Еліміздің нарығында «Диззи», «Редбулл», «Монстер» секілді энергетикалық сусындар ашықтан-ашық сатылуда, бауыр, аққан ауруы, тіпті қатерлі ісікке апаратын мұндай сусындарды пайдаланбаған жөн. Сол себепті де мен « Кока-кола мен энергетикалық сусындардың » құрамы, жасалу жолдары мен адам ағзасына әсері, тұрмыста қолданылуы туралы көптеген мәліметтер жинап, осы тақырып төңірегінде ой қозғамақпын.

ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ2.1 Кока-коланың пайда болу тарихынан Кока-кола сусыны 1886 жылдың 8 мамырында Америкада, Атланта қаласында пайда болған. Бұл сусынды ойлап тапқанДжон Пембертон. Ал сусынның атауын Пембертонның есепшісі Фрэнк Робисон ойлап тапқан. Кока-коланың негізгі ингредиенттері: кок жапырағының үш бөлігі ( осы жапырақтардан 1859 жылы Альберт Ниман ерекше компонентін бөліп алып, оны кокаин деп атаған) және кола тропикалық ағашының бір бөлігі. Пайда болған сусын «Кез келген жүйке бұзылуына» емдік дәрі ретінде Атлантадағы Джекоба қалалық дәріханасында сатыла бастаған. Ол кезде кокаиннің адам денсаулығына зиян екені анықталмағандықтан, тыйым салынған зат болып табылмаған. Сондықтан кокаин ретінде сатылымда болып, оны лаззат алу үшін спирттің орнына сусынға жиі қосып отырған. Осылайша кока-коланың танымалдығы мен кірісі біртіндеп өсе бастаған. Алғашында қарапайым сироп ретінде сатылған. Ал «The Coca-Cola Company» болып, арада жеті жыл өткеннен кейін ғана 1893 жылдың 31 ақпанында құрылды. Джон Пембертон коланың атасы болса, «The Coca-Cola Company» компаниясының атасы Ирландық Аса Кэндлер болатын. Ми қайнатар ыстықта аңқасы кеуіп шөліркеген жұрт неше түрлі құты-қалбырлардағы сусындады алып жатады. Осындай ыстықтың кезінде 1894 жылдан бастап кока-кола Американың бірқатар қалаларында пайда бола бастаған. Осы жылдардың ішінде Техас штаты, Даллас қаласында, Иллионс штаты, Чикаго қаласында, Калифорния штаты, Лос-Анжелес қалаларында «Кока-Кола» өнімін дайындайтын зауыттар жұмыс істей бастаған. Небәрі бір жылдың ішінде бұл сусын Америкалықтардыңсүйікті сусынына айналған. Осыдан кейін 1919 жылы Аса Григс Кэндлер компанияны Эрнест Вудраффқа 25 миллион АҚШ долларына сатып жіберген. 1923 жылы компания билігін Ернесттің ұлы Роберт өз қолына алды. Сол жылдан бастап Роберт «Кока-Коланы» әлемге тарату мақсатында «Кока-Кола Экспорт Корпарейшон»

119

корпорациясын құрып, оның бөтелкесін бір қаптамаға біріктірген. 1927 жылы өз өнімдерін алғаш рет радиода жарнамалай бастады. 1928 жылдың жазында Амстердамда өткен Олимпиадалық ойындарға Америка өз командаларымен бірге кока-коланың 1000 қаптамасын алып барғаннан кейін кола спортпен тығыз байланыста бола бастаған. Кола сусыны хоккей, футбол, теннис спорт ойындарының демеушісі болып отырды. Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін кока-кола әлемнің 44 елінің дүкен сөрелерінен табылатын. Коланы ғарышкерлер де ғарышқа алып ұшқан деседі. 1991 жылы бұл сусын Мәскеуге де келіп жеткен. Қазірдің өзінде бес жасар бала да танитын кола компаниясы 190-ға жуық ұлттық Олимпиада комитеттері, сонымен бірге Ресей Олимпиадалық комитетімен бірлесіп қызмет атқарады. 1888 жылы Джон Пембертон сусынды шығару құқығын сатып жібереді. 1892 жылы кока-коланың құқығына ие болған кәсіпкер Аса Григс Кэндлер кока-коланы өндірумен айналысатын «The Coca-Cola Company» компаниясының негізін қалайды. 1902 жылы кола 120 АҚШ доллары ақша айналымымен АҚШ-тағы ең танымал сусындардың біріне айналады. Ағылшын жазушы-фантасты Герберт Уэлсстің «Тоно-Бэнге» романы кока-коланың жарнамасы мен таралуына сатиралық туынды ретінде ұсынылады. 1890 жылдардың соңына қарай кокаинге деген қоғамның пікірі теріс айналып, 1903 жылы «New York Tribune» газетінде кока-коланы ішкен қаланың лас шеткері түпкірлеріндегі негрлер ақ нәсілділерге қарсы шабуыл жасағандығын айтып, колаға кінә тағады. Содан кейін кока-колаға коканың жас жапырақтарының орнына сығылған, бар кокаині жойылған бөліктерін қосады. 1894 жылдан бастап шөлмектерде, ал 1955 жылдан бастап қалбыр ыдыста сатылатын болды. 1915 жылы дизайнер Эрл Дин 6,5 унициялы жаңа шөлмек ойлап тапқан. 1955 жылы кока-кола 10,12 және 26 униция көлемінде сатыла бастады. 1988 жылы кола КСРО-ның сауда нарығына шығады. Алғаш 1979 жылы Мәскеуде болып өткен Олимпиада дайындығы барысында пайда болады. Кока-кола 1999, 2000, 2002, 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2009, 2010 жылдары «Жыл Өнімі» ұлттық сыйлығының лауреаты болады. Қазіргі уақытта «The Coca-Cola Company» компаниясы 190-ға жуық ұлттық Олимпиада комитеттері, сонымен қоса Ресей Олимпиадалық комитетімен бірлесіп жұмыс атқарады. 1960 жылы Токио қаласында өткен өткен Олимпиадада кола Токио және Жапониядағы тегін қала карталары, қаланың көрнекті жерлері мен көше көрсеткіштерін басып шығаруды мойнына алады. 1979 жылы кола АҚШ-тың Ұлттық Олимпиада комитетінің Америка олимпиадалық атақ залының құрылуына қаржылық көмек көрсетеді. 1987 жылы Лозанн қаласындағы олимпиадалық мұражайының алғашқы демеушілерінің бірі болады. 1992 жылдан бастап «The Coca-Cola Company» компаниясы Олимпиада алауының эстафетасын ұйымдастырушы және демеушілерінің бірі болып табылады. Сонымен қоса 2010 жылы футболдан әлем чемпионатында Претория қаласында әлем бойынша 250 жасөспірімді жинап, балаларға арналған демалыс ұйымдастырады.2.2 Кока-Кола сусындарының адам ағзасына зиянды әсері туралы Жаздың аптап ыстығында қан қысымы көтеріліп, таңдайы кеуіп сусын іздегендерге жасанды қоспадан тұратын сусын өнімдерін іздеп тұрамыз. Жыл санап ағзамызды әртүрлі шөлбасарлармен улап, сапалы-сапасызын айыра алмай қолданудамыз. Құдайға шүкір, халқымыздың жағдайы нашар емес, қажетсінгенінің бәрі алдында. Алайда осындай сапасыз нәрселердің құрамын да біле тұра ағзамызды аямай алып ішіп жатамыз. Оның ағзаға түскен соң не боларын білесіз бе? Егер білмесеңіз осы жөнінде барынша анығырақ мағлұмат берейін. Коланың ағзаға зиянын біле жүргеніңіз өзіңізге артық етпейдіҒалымдардың айтуы бойынша газдалған сусындарды шамадан тыс тұтыну бауыр ауруларына әкеліп соқтырады. Біздің елімізде осындай шырындар нарығы қарқындап дамып келеді. Адам ағзасының 60 пайызын су құрайды. Бойдағы су тепе-теңдікті сақтау үшін адам күнделікті қажетті мөлшерде су ішіп тұруы керек. Кофе, көк шәй, газдалған салқын сусындар, минералды сулардың негізін су құрайды. Алайда, судан бөлек сусындардың құрамында басқа да заттар да кездеседі. Соның бірі – газ. Газдалған сусындар адам ағзасына әртүрлі әсер етеді. Кока-кола ішкеннен кейін... Кока-коланың зиянын осымен бірнеше рет айтсақ та, оны әлі тастар емессіз. Әлем бойынша танымалдыққа ие болған сусынның ағзаңызға тигізер кері әсерін тағы бір мәрте біле отырыңыз. Сонымен кока-кола ішкеннен кейін сіздің ағзаңыз қандай жағдайда болады? 10 минуттан кейін Кока-коланың құрамындағы 10 қасық қант ағзаға сіңе бастайды. Қанттың бір күндік нормасы кока-коланы бір ішкенде қабылданады екен. Соншама тәтті сусынды ішіп, ағза құсқысы келеді, алайда бұны кока-кола құрамындағы фосфор қышқылы басады. 20 минуттан кейін Дәл осы уақыттан кейін, қандағы инсулиннің шамасы күрт көтеріліп, бауыр қабылдаған қанттарды майға айналдыра бастайды. 40 минуттан кейін Ағзаңызға кофеин түгелімен сіңіп, көздің қарашығы үлкейеді. Бауыр қанға қантты көбірек бөліп, қан қысымы көтеріле бастайды. Аденозинді рецепторлардың сезгіштігі төмендеп, өзіңізді сергек сезінесіз. 45 минуттан кейін Ағзаңыздан "дофамин" атты гормон бөліне бастайды. Бұл гормон миға әсер етіп, сізге ләзаттық сезімін сыйлайды. Айта кетсек, героиннің де әсер ету механизмі дәл осындай. Бір сағаттан соң Кока-кола құрамындағы фосфор ас ішектеріндегі кальций, магний және мырыш элементтерін айдап, зат алмасуды тездетеді. Нәтижесінде кіші дәретке барғыңыз келеді. Дәретпен бірге, кола ағзадағы кальцийді шаяды. Бір сағаттан көбірек уақыттан кейін Кіші дәрет арқылы ағзадан кальций, магний, мырыш, натрий элементтері мен су шайылып шыға бастайды. Жүрек дертіне, жүйке жүйесі, асқазан, бауыр, аққан ауруы, тіпті қатерлі ісікке апаратын мұндай сусындарды пайдаланбаған жөн. Сонымен қоса, бұл сусындарды көп пайдалану – ойлау қабілетін тежейтіндігі дәлелденген. Энергетикалық сусынның баланың да, үлкеннің де қалқанша безінің ұлғайып кетуіне, қызметінің бұзылуына әсері бар. Қалқанша бездің қызметі төмендесе, баланың бойының өсуі, ақыл-ойының өсуі тежеледі, жұмыс істеу қабілеті төмендейді,

120

есте сақтау қабілеті әлсірейді, үнемі шаршап тұрады. Неге екені белгісіз, осындай алькогольсіз сусындарды көпшілік шырын деп жиі қателеседі. Бұлар ешқандай да шырындар емес. Бұл – су, синтетикалық ароматизатор, тәттілегіштер, бояғыштар, яғни осы төрт құрамнан жасалынатын жасанда дүние. Неше түрлі жарнамаларда бұл сусындардың еш зияны жоқ деп жақауратқанымен, бәрібір де бұлардың адам ағзасыназиянды екені даусыз. Алайда, сусынның зат таңбасында денсаулыққа қауіпті деп көрсетілмеген. Қант орныны қолданылушызат – аспартаманың бар екендігі де жазылмаған. Коланы бір апта үзбей ішсең, қалған күндеріңде де соны іздеп, аңсарың ауып тұрады. Осылайша созылып күндердің бір күнінде осы харам суға тәуелді болып қаласың. Сонымен қоса сусынның құрамында қан айналымын баяулатып, аққан ауруына ұшырататын жасанды бояғыштар жетерлік екен. Егер осының барлығын біле отыра сусынды іздеп іше берсеңіз – сіз осы сусынға әбден тәуелді болып қалғансыз. Ал, бұл зияндарды білгеннен кейін ішуді доғарсаңыз – денсаулығыңыз да қалпына келеді. Сондықтан кешікпей тұрғанда тездетіп әрекет жасауыңыз қажет. Әйтпесе өз денсаулығыңызды өзіңіз құрдымға жібересіз. «Ауырып ем іздегенше – ауырмайтын жол ізде» деп бабаларымыз бекер айтпаса керек. Осындай газдалған сусындардың адам денсаулығына қаншама зиян келтіріп жатқанын байқағанда мен Қазақстанның кішкентай азаматы бола тұра бейжай қарап отыра алмадым. Сол себепті осы тақырыпты сынып жетекшіммен талқылай отырып, газдалған сусындардың адам денсаулығына зияны туралы осы жобаны жазуға бел будым. Бұл менің кішкентай да, азғана зерттеу жұмыстарымның нәтижесі басқа балаларға ой салар деген үміттемін.Артық салмақ пен диабетӘр газдалған сусында қант пен қышқылдар кездеседі. Бұл элементтер асқазанға қатты әсер етеді. Газдалған сусын ішкен адамның тәбеті қашады әрі олар шөлді қандырмайды. Ал тәтті-қышқылды элементтер асқазанға түскен бойда майға айналып, артық салмақтың қосылуы мен қант диабеті ауруының пайда болуына ықпал етеді. Қант диабетімен ауыратын жандар газдалған сусын орнына минералды су пайдаланғаны жөн.Тіс кариесіГаздалған сусындар тіс түсінің қараюы мен кариес түсуіне жол береді. Сусын құрамындағы қышқылды элементтер тіс эмалін әлсіретеді. Сондай-ақ, тіс ауруларының тууына әсер етеді.СүйектерГаздалған сусын құрамында лимон (Е330), алма т.б жеміс-жидектердің қышқылы мен ортофосфор қышқылы (Е338) кездеседі. Бұл элементтер сүйектегі кальций мөлшерін азайтады. Сол себептен сүйек әлсіреп, сынғыш келеді. Асқазан мен ішек құрылысыКез келген газдалған сусын құрамында көмірқышқылы газ кездеседі. Ол сусынның ұзақ сақталуына ықпал етеді. Мұндай сусындар асқазан секрециясының қабынуына, ішек сөлінің пайда болуына, созылып, ішек ауруларының пайда болуына әсеретеді. Гастрит, ішек жарасы және т.б. асқазан ауруына шалдыққан жандар газдалған сусын орнына газдалмаған минералды су, көк шәй ішкен жөн.2.3 Кока-коланың және энергетикалық сусындардың құрамы Газдалған сусындардың көпшілігінің негізгі бөлігін су, оған қоса тәтті және қышқыл компоненттер құрайды. Газдалған сусындардың құрамына кіретін заттар біздің дәм сезу рецепторларымызды қоздырып, ішкен үстіне іше бергіміз келеді, алайда бұл сусындардың шөлді басуы өте қысқа мерзімде болып, адам сәлден соң қайта шөлдей бастайды. Не істеу керек? Бұл жерде минералды суды пайдаланған жөн, өйткені ол шөлді басумен қатар термен бірге жоғалған тұздың мөлшерін толтыратын қасиеті бар.Қант зиянды ма? Қант газдалған сусындардың міндетті бөлігі болып табылады. Газдалған сусындардың 100 мл –де әдетте 40-50 ккал көмірсу болады. Бұл аз ба, әлде көп пе? Дәл осындай мөлшер 1 стақан шайдағы 5 қасық қантпен тең. Бұдан байқайтынымыз,ыстық кезінде бұл сусынды өте көп қабылдайтын адамдар қанттың орасан көп мөлшерін алады. Ал бұл өз кезегінде тісжегі, семіздік, жүрек-қан-тамырлар жүйесі тіпті қант диабеті ауруына шалдықтыруы мүмкін.Қазіргі кезде көптеген газдалған сусын дайындаушылар табиғи көмірсудың орнына жасанды қант алмастырғыштарды пайдаланады. Бұл сусынның энергетикалық құндылығын төмендетеді. Мұндай сусындарды көп мөлшерде пайдаланбас бұрын адам мықтап ойлануы керек. Жасанды қанталмастырғыштардың төмендегі түрлеріне тоқталатын болсақ,Ксилит және сорбитол несеп жолдарында тас жиналуына әкеледі,Сахарин және цикломат –канцерогендер, яғни саркома, қатерлі ісік ауруларына әкелуі ықтимал,Аспартам –аллергиялық ауруларға және көру қызметінің бұзылуына әкеп соғады.Қышқылдың зияны. Газдалған сусындардың құрамында лимон және ортофосфор қышқылдары болады. Қышқылдар дәмтүзуші және консервант қызметін атқарады.Лимон қышқылы (Е330) тіс кіреукесіне әсер етеді. Әрине ол тікелей тісжегі ауруын тудырмағанымен, тісжегімен ауратын адамдарда тісжегі приступын тудыруы мүмкін.Фосфор қышқылы (Е338) сілекейдегі және сүйектердегі калльцийді өзіне қосып алады. Осының салдарынан сүйектің сынғыштығы пайда болады. Егер де жоғалған Са жеткілікті мөлшерде табиғи тағаммен бірге қайтадан толтырылып отырса оншалықты зиян болмас еді, алайда газдалған сусындарды ішудің салдарынан кальцийдің нағыз табиғи көзі сүтке деген қызығушылықтары жоғалуда.Уытты бензол.Бензол, химиялық қосылыс ретінде ертеден белгілі. Жағымды иісіне байланысты оны алғаш синтезделген күннен бастап парфюмерия өндірісінде қолданып келеді. Қазіргі кезде оның күшті канцероген, яғни қатерлі ісік тудырушы екендігі белгілі. Газдалған сусындардың құрамында сондай-ақ натрий бензоаты болады. (Е-221) Бұл әлсіз концарогендік қасиет көрсететін консервант. Қазіргі сусындардың көпшілігіне аскорбин қышқылын қосады, алайда оның пайдасынан зияны көп, өйткені зерттеулердің нәтижесі аскорбин қышқылы мен натрий бензоаты қосылған кезде улы бензол түзілетінін көрсетіп отыр.Кофеин. Әсіресе коланың құрамында болатын кофейн әуелі адамда күш, жұмысқа қабілеттілікті арттырғандай болуы мүмкін, алайда бұл ұзаққа созылмайды, біраздан соң шаршау, тітіркенгіштік ұйқысыздық пайда болады. Құрамында кофеин

121

болғандықтан кола қайталап ішуге қызығушылық оятатын қабілеті бар, сондықтан кола өндірушілер көп клиентке ие болып, үлкен пайдаға кенеледі.Көмірқышқыл газы. Газдалған сусындардың негізгі компоненттерінің бірі көмірқышқыл газы. «Газдалған сусын» аталу себебі де осыған байланысты. Көмірқышқыл газы әсіресе асқорыту жолдарының ауруларымен ауратын адамдар үшін қауіпті. Өйткені бұл газ организмдегі сумен қосылып, қарын мен ішектің шырышты қабығын тітіркендіретін көмір қышқылын түзеді.2.4 Кока-Коланың басқа да қасиеттері Бұл кола деп аталатын қоңыр түсті сусынмен бәріміз таныспыз. Кока-Коланы тек қана сусын ретінде емес, басқа да тұрмыстық жағдайларда пайдалануға болады. Мысалға осы аталған сусынның тағы да төмендегілей қасиеттері бар: • Кока-Коланың ауруды уақытша тоқтататын қасиеті бар. Осы сусынның химиялық құрамында кәдімгі дәрілерде кездесетін қоспа бар. • Кока-Коланы жаз кезінде шыбын-шіркей шаққанда, сол шаққан орынға құйып жіберсе, бірден әсер етеді. • Кока-Кола темірдегі татты керемет кетіреді. Таты бар затты коланың белгілі бір мөлшеріне біраз уақыт салып қойса, таттымүлдем жойып жібереді. • Кока-кола терезені, автокөлікті жақсы жуады. Жуып болған соң шүберекпен бір сүртіп алса, ешқандай із қалмайды. • Кока-коланы тамақ дайындағанда кез-келген соусқа араластырып жіберсе, маринадталған тағам сияқты керемет дәм береді. • Кока-кола үйдегі жағымсыз иісті кетіреді. Ол үшін суға кока-коланы құйып, еденді бір сүртіп шықса, үйдегі жағымсыз иістің орнына ароматты иіс пайда болады. • Кока-кола ыдыстың бастапқы қалпын келтіреді. Мысалы, сыртында сызылған, қарайған дақтар болса,оны коламен ысқылап жуса, ыдыс бастапқы қалыпқа келеді. • Киімдегі түрлі дақтарды да кока-коланың көмегімен кетіруге болады. Киімге сіңген қанды да кола тез ерітіп, жойып жібіреді. • Жол апаты болғанда асфальтқа сіңген қанның ізін де қалдырмай шет елдерде осы кола сусынымен кетіреді екен.

ІІІ ҚОРЫТЫНДЫ Мен бұл жобаны өзімнің үлкен қызығушылығыммен жазып шықтым. Осы уақытқа дейін зерттеген жобамның тақырыбын ашу бағытында көп ізденгенімді, жасаған тәжірибелерімді толықтай шынайы, нақты аша білу үшін қаншалықтытырысқандығымды көрсеткім келді. Көрсеттім деп ойлаймын. Бұл тақырып менің арманыммен ұштасады. Мен болашақта биотехнолог мамандығының иесі болғым келеді. Мен үшін тағамның, басқа да заттардың құрамын зерттеу – басқа істерден гөрі қызықтырақ. Сол себепті де осы бағытта өзімнің «Биотехнология» ғылымына деген алғаш қадамымды жазып шықтым. Бұл жобада менің көрген білгенім аз болса да талпынысымды көрсеткім келді. Кола сусынын зерттегеннен кейін мен бұл сусынды татып алмаймын, өзгелер ішіп жатса барынша тоқтатуға тырыстым. Әлі де тырысамын. Мен өзгелер бұл сусынды ішіп жатқанын көрсем – ол адам өз қолымен өзін өлімге сүйрегендей көрінеді. Сол себепті де бұл сусының елімізден мүлдем шығарылғанын қалаймын. Десе де халық қарсы болғанмен де нарықта оны тоқтатуға ешкімнің билігі жүрмейтін секілді. Коланың зиянын білген әр адам өзіне және жақындарына шектеу қойғаннан басқа амал жоқ. Сол себептен де өзімізді өзіміз тоқтатып, денсаулығымызды құрдымға кетірмейік дегім келеді. Осы орайда мен мынандай ұсыныс тастағым келеді: неге өзіміздің табиғи сусындарымызды осы кола секілді үлкен нарыққа шығармасқа? Өзіміздің ұлттық сусындарымыз коладан мың есе артық емес пе? Шыны керек, табиғи сусындарымыз қазірде бағасы шарықтап тұр. Егер тауардың бағасы төмен болса, тұтынушысы да көбейеді. Олай болса осы мәселені қолға алған жөн деп есептеймін. Біздің сусындарымызды шет ел де мойындап отыр. Олар сусындарымыздың шөлді қандырғанымен бірге денсаулыққа да пайдалы екенін біледі. Сондықтан да қымыз, шұбаттарды көптеп пайдаланады. Газдалған сусындар қазірде өте көп және кез келген дүкеннен қолжетімді бағаға ала аласың. Шөлді басады дегенмен де, сәлден соң қайта шөлдеп, осы сусынды ішкің кеп тұрады. Мұның себебі – шамадан тыс көп мөлшерде қосылған қантта. Солқанттың да денсаулыққа зияны мол, әртүрлі ауруларға душар етеді. Ол газбен бірігіп асқазанға түссе не боларын ойлай беріңіз.Жасаған тәжірибелерімнің ешқайсысында да кола оң нәтиже бермеді. Әсіресе сухарикидің бір түйірін салғандағы иіс өте өткір, улы еді. Бұл тәжірибені жасағандағы себебім – біз коланы көбінесе осылармен ішеміз. Пайда болған иіс асқазанды осылай бүлдірсе – менің денсаулығым жартылай құрдымға кетті деген сөз. Коланың осыншама зиянын ертерек білсемші? Кока-коланың былығы мен шылығын еліміздің 80 пайызы көруде. Сусынды ішсек – денсаулыққа оңбай зардабы тиетінін білдік. Қалай десек те сусын алаш баласын сормаңдай қылатын түрі бар. Сондықтан кешікпей тұрғанда тездетіп әрекет жасауыңыз қажет. Әйтпесе өз денсаулығыңызды өзіңіз құрдымға жібересіз. «Ауырып ем іздегенше – ауырмайтын жол ізде» деп бабаларымыз бекер айтпаса керек. Ертерек қимылдамасақ, ертең кеш болып қалуы әбден мүмкін. Ойланайық, мұсылман баласы, коланы ішіп, құрдымға кетіп жүрмейік?!

ІҮ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР1. « Алаш айнасы » интернет-газеті2. ҚазАқпарат ақпараттар арнасы3. «Эхо Москвы» радиостансасы4. « Кока-кола Экспорт Корпорэйшен» сайты5. « Кока-кола ЭйчБиСи Евразия» ресми сайты6. « New York Tribune» газеті7. «Егемен Қазақстан» Республикалық газеті8. Әйел денсаулығы 2015 № 2 ( 87 ) 15- бет

* * * * *

122

Атырау облысы Атырау қаласы Атырау селосыФ. Оңғарсынова атындағы орта мектептің

ағылшын тілі пәнінің мұғалімі Нургалиева Арайлым Избасаровна

Short term planUnit: School after named F. Ongarsynova

Date: Teacher name: Nurgaliyeva Arailym

Grade: 8 а Number present: Absent:

Theme of the lesson: Comparing the system of educational system in Great Britain and in Kazakhstan

Learning objectives:Pronounce basic words and expressions intelligiblyUse prepositions- to talk about school

Lesson objectives: All learners will be able to: recognize types of school

Most learners will be able to: compare the system of educational system in Great Britain andin Kazakhstan

Some learners will be able to: write a letter about yourself school to pen-friend

Language objectives: Learners can: use new words, ask and answer, distinguish the names of school, useprepositionsKey words and phrases: Curriculum, education ,head teacher, headmaster\headmistress , mark , timetable , state school , secondary school , comprehensive school , private school, Reduction , Support , Empower , Access, Destruction

Useful classroom language for dialogue/ writing:Discussion points: can speak about different schools, know how to make sentences, they work in groupsCan you say why…? Why we say so?Learners know how to describe the schoolsWriting prompts: This is my school.My school is large.

Previous learning Schools in Great Britain

Plan

Planned things Planned activities Resources

Beginning3 min

Good morning, learners!Sit down please! Let`s start our lesson Divide into two groups with picture1 group School in Kazakhstan2 group school in BritainThe golden rules.-Be active at the lesson- Be attentive-Respect each other-Don`t waste time-Don`t interrupt each other-Don`t say “I don`t”- Don’t worry. -Do you agree with rules?

Picture of flowers inthe basket

The golden rules.

123

Middle

30 min

We will listen text about our school from electronically book. Let`s answer the questions.How many languages conducted the education system? ( Two languages)When appeared the first private school in Almaty? ( in1990)How many private schools are there in our country? ( more than 200) New words:1. curriculum – оқу жоспары 2. education - білім 3. head teacher – оқу ісінің меңгерушісі 4. headmaster\headmistress – директор 5.mark – баға 6. timetable – сабақ кестесі 7. state school – мемлекеттік мектеп 8. secondary school – орта мектеп 9. comprehensive school – жалпы білім беретін мектеп 10. private school – ақылы мектеп 11.Reduction- азайту, қысқарту 12.Support -қолдау 13.Empower -өкіл ету 14.Access –жұмыс жасау мүмкіндігі 15.Destruction- зиян келтіруWork with groups What words come to your mind when I say school? Favourite subject Knowledge Time tableFriends Teachers Lesson After school activitiesTask for І group: Ex 2 Complete the sentences.1. Our school is __________ far from the centre of the town.2. If you come to our school you will see a _____________ school yard around it and a sports _________ behind it.3. Our school has got three __________.4. The primary classes are located ________________.5. The pupils like to go __________ because they like sports games.6. English is the most ___________ in the world.

Task for ІI group:Ex 5 Put the correct prepositions.When we came to school we saw a wide school yard _______ it and sports ground ______________ it.There are several class-rooms ______ the ground floor.Some portraits _____ famous writers were _____ the walls of the office.Every pupil learns one ______ foreign languages.English is the most widespread languages _______ the world. T: Are you tired? Let’s solve the rebus. Phonetic drill:Answer: І group School ІІ group subject.Tasks:І group Match the Kazakh word with the English Junior- бөтен Infant – назар аудару Private- форма Uniform – жекеменшік мектеп Attend v.- 3-7 жасқа дейінгі балалар мектебі Strange adj.- бастауыш Science- жаңа үлгідегі мектеп Modern school- ғылым II- groupYou need as many words as possible from a given word: EducationAnswer the question:

electronically book

Slide 1

Slide 2,3

Make up poster

Rebus

Slide 4,5

Slide 6,7

124

1) Are you a good pupil?2) Do you have many friends at school? 3) What subject do you study? 4) What is your favourite lesson? 5) What is difficult for you Math or English? 6) How many lessons do you have on Monday?7) Do you like going to school? 8) Do you go to school on Sunday? 9) What subjects do you have today? 10. What subjects don’t like? Why? 11. Is your school large or small? T: Oh, my learners, we have taken a letter from Alex. Who wants to read?The next task is everybody write a letter about yourself school to pen – friend.

End 12 minOur next task is ‘Differences and Similarities’.Venn diagram You must write about Kazakh and British school. What do you know about it?Kazakh school British school T: Today we take full information about school and now let’s do the test out of 10 questions according to today’s lesson.(Test cards to each pupil).

T: Our lesson is coming to the end. Tell me, please, what have we done duringtoday`s lesson? I hope the lesson was interesting and useful for you. Feedback-Now pupil is there any questions for me?Write down, please, what did you learn at this lesson? Do you like this lesson? And put your sticker in our “Dream tree”

Slide 8

Venn diagram

TestSlide 9

Slide 10

Assessment Assess learners with start, square, triangle.What are your results?

Excellent: Good:

Not bad : ReflectionWere the lesson objectives/ learning objectivesrealistic? What did the learners learn today?What was the learning atmosphere like?Did my planned differentiation work well?Did I stick to timings? What changes did I makefrom my plan and why?

It was objectives realistic lesson. Today pupils learned about schools. They worked with task very well. Pronunciation was taught. Pupils were very active.

Summary evaluationWhat two things went really well (consider both teaching and learning)?Work with electronically bookWork with Venn diagramWhat two things would have improved the lesson ( consider both teaching and learning)?2. Question3. TasksWhat have I learned from this lesson about the class or individual that will inform my next lesson?

Атырау қаласы Атырау селосыФариза Оңғарсынова атындағы орта мектеп

Химия пәні мұғалімі Уразова Клара Татанғалиқызы

Сабақтың тақырыбы: Азот. Азоттың периодтық жүйедегі орны және қасиеттері, қолданылуы, табиғаттағы айналымыСабақтың мақсаты: Білімділігі:Оқушыларға Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесіндегі V топтың негізгі топшасындағы элементтер. Азот, оныңпериодтық жүйедегі орны, атом құрылысы, физикалық қасиеттері, табиғатта кездесуі, қолданылуы туралы ұғым қалыптастыру.Дамытушылығы:Азоттың биологиялық маңызы туралы, химиялық қасиетін сипаттайтын реакция теңдеулерін жаза білу қабілетін одан әрі дамыту.Тәрбиелілігі: Жауапкершілікті саналы сезінетін ұрпақ тәрбиелеу.

125

Сабақтың типі: Жаңа материалды меңгеру.Сабақтың әдісі: Түсіндірмелі, сұрақ-жауап.Сабақтың түрі: Аралас сабақ.Сабақтың барысы.І.Ұйымдастыру кезеңі. а) Оқушылардың сабаққа қатысын тексеру. ә) Оқу құралдарын тексеру, назарын сабаққа аудару.ІІ. Үй тапсырмасын сұрауКүкірт қышқылы1.Күкірт қышқылының формуласы? Сандық, сапалық жағынан сипатта.2.Күкірт қышқылының физикалық қасиетін сипатта.3.Қышқылды еріткенде суға қышқыл құя ма, әлде қышқылға су құя ма?4.Сульфат ионды SO4

2- қандай иондар арқылы анықтайды?5.Сұйытылған күкірт қышқылы металдар кернеу қатарындағы сутекке дейін орналасқан металдармен әрекеттесіп қандай газбөлінеді?6.Концентрлі күкірт қышқылы металдар кернеуі қатарындағы сутегінен кейін орналасқан металдармен әрекеттесіп қандай газ бөледі?7.Күкірт қышқылының тұздары қалай аталады? H 2 SO 4

ЖоспарЖалпы мәліметтер Атом құрылысыТабиғатта кездесуіБиологиялық маңызыФизикалық қасиеттеріХимиялық қасиеттеріҚолданылуыАзоттың табиғаттағы айналымы Азот ( гр.ázōos – тіршіліксіз) - химиялық элемент - түссіз,иіссіз, дәмсіз - суда аз еритін газ. Бұл элементаминқышқылдарының амидтердің ақуыздардың-нуклейнқышқылдарының-нуклеотидтердің және өмірде өте маңызды басқада көптеген органикалық қоспалардың құрамына енеді., реттік нөмірі - 7, атом салмағы - 14.0067. Азотты 1772 жылы ағылшын ғалымы Даниэль Резерфорд ашқан. Азот грекше «өмірді қуаттамайды» деген мағына береді.1787 жылы А. Лавуазье элементке «Азоое» -(тіршіліксіз) деген атау берді.Химиялық таңбасы - NМолекулалық формуласы – N2Реттік номері - 7Салыстырмалы атомдықмассасы - 14Атом құрылысы: 1s 2 2s 2 2p3 N – элементтердің периодты жүйесінің V тобының, негізгі топшасындағы химиялық элемент. Азот қосылыстарда -3, 0, +1, +2, +3, +4, +5 тотығу дәрежелерін көрсетеді.Табиғатта екі изотопы кездеседі:14N(99 ,6%)15N(0 ,04%)Құрамына кіреді: NaNO3 натрий нитраты (чили селитрі),Ақуыздарда және басқа органикалық қосылыстардаҚұрылысы

Табиғатта таралуыБос күйіндегі азот ауаның басты құрам бөлігі, көлемі бойынша 78,1 құрайды. Азоторганикалық қосылыс ретінде барлық тірі организм құрамында болады. Ауада – 78,1% Адам ағзасында – 3,1% (ақуыз, дәрумен, гармон) Өсімдіктер (ион түрінде) Топырақта – 0,01 – 0,04% Азот – өмір элементі

Биологиялық маңызыАзот нәруызды заттардың негізгі құрам бөлігі болғандықтан, тіршілік үшін аса маңызды элемент. Ауа азотын сіңіре алатын кейбір азот бактериялары болмаса, басқа тірі организмдер азотты қосылыс түрінде ғана сіңіре алады. Өсімдіктер топырақтан азотты нитрат және аммоний тұздары түрінде алады, қосып алып, -3 дәрежесі +5. жай зат түзеді. Жануарлар

126

организмінде азот мөлшері 1%-тен 10%-ке, ал малдың мүйізінде, жүнінде 15%-ке дейін жетеді. Азот адам денесінің 3%-ін құрайды.Адам азотты ауадан емес, азотты қосылысы бар тағамдар арқылы алады. "Нәруызсыз тіршілік жоқ, азотсыз нәруыз жоқ" деген қағидалы сөз осының дәлелі болса керек.Физикалық қасиеттері Азот - түссіз, иіссіз, дәмсіз – суда аз еритін газ. Қалыпты жағдайда азот ауадан әлдеқайда жеңіл, 1 л азот газының массасы 1,25 г. Азот – 1960С-та сұйылады, -2100С-та қар тектес массаға айналып қатады. Инертті газ g = 1.25 г/л (қ.ж) tб = 2100С tқ=-195,80С Mr = 28,014=28Химиялық қасиеттері Тотықсыздандырғыш / Тотықтырғыш0 0 +2 -2 0 0 +1 -3O2 +N2=2NO - 289, 9 кдж 6Li +N2=2Li3N литий нитриді 0 0 -3 +1 3H2 +N2 =2NH 3 + 92кдж аммиакАзоттың табиғаттағы айналымыАзот табиғатта өте көп тараған элементтің бірі болып есептеледі. Жер бетіндегі оның негізгі түрлері — литосферадағы байланысқан және атмосферадағы молекулалық азот. Атмосферадағы бос азотты өсімдіктер өздігінен сіңіре алмайды. Органикалық заттар шірігенде ондағы азоттың біраз белігі аммиакқа айналады. Топырақтағы нитрлеуші бактериялардың көмегімен сол аммиак азот қышқылына дейін тотығады. Өз кезегінде топырақтағы карбонаттар СаС03 қышқылмен реакцияға түсіп, нитратқа айналады да өсімдікке сіңеді. Шіру процесі кезінде азоттың біраз бөлігі атмосфераға бос күйінде бөлініп отырады. Табиғи жағдайда топырақтағы байланысқан азоттың мөлшері кемімейді. Ауадағы бос азот та түрлі себептермен толықтырылып отырады. Мысалы, ағаш, шымтезек (торф), таскөмірді жаққанда, органикалық заттар шірігенде,атмосфераға азот бөлінеді. Топырақта тіршілік ететін кейбір бактериялар да ауа жетіспейтін жағдайда нитраттардан оттекті өзіне тартып, атмосфераға бос азот бөледі. Осы процестер нәтижесінде табиғатта үздіксіз азот айналымы жүріп отырады.Шығармашылық ізденісТест сұрақтарыІ нұсқа1.Молекулалардың қайсысында байланыс реті 3-ке тең?а) О2; ә) H2; б) HCLв) N2;г) H2O;2.Төменде берілген электрондық құрылыстардың қайсысы азот атомына тең?а) 1s 22s 2 2p1; в) 1s 22s 22p 23s1;ә) 1s 2 2s 2 2p3;г) 1s 2 2s 23s13p 2;б) 1s2 2s2 2p5;3.Азотқа тән барлық тотығу дәрежелері мәндерінің қатарын таңдап алыңыздар:а) 0, +1, +2, +3; б) 0, +1, +2, +3, +4, +5;ә) 0, +1, +2, +3, +4, в) -3, 0,+1, +02, +3, +4, +5;4.Қай сызбанұсқада азот ығыстыру тәсілі арқылы алынады?а) Ауа б) HNO3 ;ә) NH4NO2 N2 + 2H2O; в) NH4NO3;5.Қай рекацияда азот тотықсыздандырғыш болып табылады?а) N2 + O2; ә) N2 + H2; б) N2 + Li ; в)N2 + Mg;

ІІ нұсқа1.Тек бір ғана жай зат түзеді:а) азот; ә) фосфор б) мышьяк в) сурьма2.Жай затта азоттың химиялық енжарлығы түсіндіріледі:а) азот атомының сыртқы электрон қабатында 8 электронның болуымен;ә) азот атомының арасында үш байланыстың болуымен;б) тотықтырғыштық қасиеттің болуымен;в) тотықсыздандырғыштық қасиеттің болуымен.3.Адам ағзасындағы азоттың массалық үлесі:а) 10; ә) 5; б) 3; в)24.Оксидтердің қайсысында азоттың тоығу дәрежесі +1 болады?а) N2O; ә) N2O5; б) NO ; в) NO2;5. Тіршілік негізі нәруыз құрамына кіретін элемент.а) оттек;ә) азот;б) хлор;в) бром.

Сергіту сәті

127

А)Сөзжұмбақ шешу1.Тіршілік тірегі.2.Оттектің аллотропиясы.3.Реттік нөмірі 8-элемент.4.Магнитке тартылатын металл.Б) Қызықты жұмбақтар шешуБірінші буыным “көп” сөзінің антонимі, Екінші буыным тілсіз жау. Ал өзім химиялық элементпін.Ауаны шарлап кезеді, Таза күйінде пайдасыз. Білгіш болсаң айта ғой, Қосылып өмір-өзегі.Сабақты қорытындылауХимиялық диктант1.Азоттың таңбасы.2.Молекулалық формуласы.3.Реттік номері.4.Салыстырмалы атомдық массасы.5.Азоттың физикалық қасиеті.6.Азоттың ауа құрамындағы мөлшері.7.Ауадағы азотты өсімдіктер тікелей сіңіре ала ма?8.Азот қандай органикалық заттың негізгі құрам бөлігі?9.Бөлме температурасында азот реакцияға түсетін металл.10.Табиғатта азот қандай қосылыстар түзеді?11.Топырақтағы азот қоры қалай тотығып отырады?12. “Азот” атауын ұсынған кім?Жаттығу жұмыстары1.Қай қосылыста азоттың массалық үлесі (%) көп:а) N2O3ә) NH4NO3б) K3N?2.Егер шығымы 60% болса, 500л ауа азотынан қанша көлем аммиак (қ.ж.) алуға болады?3.Адам ағзасында нәруыз мөлшері оның денесінің массасының 17 % құрайды, нәруыздың құрамында 16 % азот бар, массасы 70кг адам денесінде қанша азот бар?Үйге тапсырма. §13. 2,3 жаттығу Бағалау

* * * * *Атырау қаласы Атырау селосы

Фариза Оңғарсынова атындағы орта мектепБастауыш сынып мұғаліміі Рыскалиева Сандуғаш Асылбекқызы

Пәні: Әдебиеттік оқу 3-сынып «Атамұра» 2014 жылТақырыбы: В. Сухомлинский «Қатқан нан» (1 сағат).Мақсаты: «Қатқан нан» мәтінінің мазмұнымен таныса отырып, негізгі идеяны ұғыну.-мәтінді түсініп оқу, тұжырым жасау;-өзін өзі реттеу дағдысын қалыптастыру,өз іс-әрекетіне баға беру.Оқып-үйренудің нәтижесі: -мәтіннің мазмұнын таныса отырып, негізгі ойды, идеяны ұғынады;-балалардың іс-әрекетіне мінездеме береді;-мәтінді сыни тұрғыдан ойлай отырып, мәтінді тұсініп оқып тұжырымдайды.Қолданылған модульдер:

• Оқыту мен оқудағы жаңа тәсілдер.• Сыни тұрғыдан ойлауға үйрету. • Оқыту үшін бағалау және оқуды бағалау. • Оқытуда ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалану. Талантты және дарынды балаларды

оқыту.• Оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес оқыту және оқу. • Оқытудағы басқару және көшбасшылық.

Стратегиялар: «Ақ тілек,әсем күлкі», «Кезбе тілші», «Сұрақтары бар себет», «Жұптас-ойлан-бөліс», «Топтастыру», «Кері байланыс», «Бағалау»

Уақыты Мазмұны Мұғалім іс-әрекеті Оқушы іс-әрекеті БағалауКіріспе2 минут

«Ақ тілек , әсем күлкі» Мақсаты: Психологиялық көңіл-күйді реттеу.

Оқушыларды ынтымақтастық қарым-қатынасқа түсіру.

Жылы, достық қарым-қатынас орнайды.

Тамаша!

5 минут «Кезбе тілші» . Өткен тақырып қандай? Қазақстан ұлттық телеарнасынан Жарайсыңдар!

128

Мақсаты: өткен сабақты қайталау.

Не туралы айтылады? Жаттауға не берілді? Авторы? Өлеңнің аты?

тілшілер келіп арнайы сұрақтар қояды.

2 минут

4 топқа бөлуМақсаты: оқушылар бірлесе жұмыс атқару

Оқушылардың орналасуынқадағалайды.

4 топқа бөлініп отырады1 топ Тоқаш2 топ Бәліш3 топ Бауырсақ4 топ Күлше

Бәрекелді!

2 минут Топ ережесі Әр сабақтың ұстанымын еске салу.

Топтың алтын ережесі;Әр баланың пікірі құнды.Ұстаздың әр сөзін зейінмен тыңда.Бірлік бар жерде,тірлік бар. Еңбек бәрін де жеңбек.Осының бәрі де біздің қолымыздан келеді.

Жарайсыңдар!

5 минут «Ой қозғау» Көрініс

Видеоролик Оқушылар бейнесюжеттен наннын дастархан басына қандай еңбекпен жететінін түсінеді

Жарайсыңдар!

5 минут Сұрақтары бар себет

Сұрақтар дайындау Оқушыларға сұрақтарға сыни ойлана отырып жауап береді.Ө.Тұрманжановтың Нан туралы өлеңін бірге айтады

Негізгі бөлім.10 минут

Мәтінмен жұмыс 1.Мәтінді оқытады және соңғы азат жолды қайталап оқытады. 2.Балалар дұрыс істеді ме, қалай ойлайсыңдар?Үнсіз оқушының қатысуынбақылайды. Сабақтың дұрыс жүруін қадағалайды.ұйымдастырады

1.Оқиды, дәптерге негізгісін жазып алады. 2.сыни тұрғыдан ойлана жауап береді

Мұғалімнің қалыптастырушы (формативті) бағалауы.

2 минут Сергіту сәті: «Қазақтың дастарханы»Мақсаты: ойды және дене мүшелерін сергіту.

Ұйымдастырып, балалармен бірге сергумен ынтымақтастық атмосферасын орнатады.

Ән айтып сергіп алады Тамаша!

7 минут Топпен жұмыс«Жұптас-ойлан-бөліс»Мақсаты ынтымақтаса жұмыс жасау

2 минут «Кері байланыс»Мақсаты: алған білімді жинақтау.

Реттілігін анықта: (Тұқым себу, жер жырту, жер өңдеу, жайқалған егін, егін жинау)

Білемін, үйрендім, білгім келеді әдіс бойынша оқушылар өз ойларын стикерлерге түсіреді.

Өте тамаша!

Қорытынды.2 минут

«Бағалау парағы».Мақсаты:өзіне сыни көзбен баға беруге қалыптастыру

Анықтайды, ұсыныстарын есепке алады, ескереді.

«Бағалау парағын» толтырады.. бағалау парағынәр оқушы толтырды

Үйге 1 минут

«Нансыз өмір жоқ» тақырыбында шығарма жазу , мәтінді түсініп оқып келу

129

Атырау қаласы Атырау селосы Фариза Оңғарсынова атындағы орта мектеп

Мұғалімі: Калимова Талшын Отарғалиқызы

Қысқа мерзімді сабақ жоспарыТақырыбы: «Сәуірбек Бақбергенов. Құрманғазы»Әдебиеттік оқу 4 сынып

МерзіміСабақтың тақырыбы Сәуірбек Бақбергенов. ҚұрманғазыСабақтың мақсаты Оқушыларды түсініп оқу, мәтінді дұрыс айту, шығарымдағы негізгі ойды таба білу

дағдыларын қалыптастыру.Негізгі идеясы Оқушыларды жауапкершілікке, еңбекқорлыққа үйрету.Оқыту нәтижесі Оқушылар өзіндік ойларын еркін жеткізе білуге үйренеді.

Тіл байлықтары қалыптасады.Тапсырмалар Топқа бөліну.

Қайта бағыттау сұрақтарыЕртегіден көрінісБағалау парағы

Сабақ бойынша мұғалімнің жазбаларыУақыты Мұғалімнің іс-әрекеті Оқушының іс-әрекеті

3 мин Ұйымдастыру бөліміПсихологиялық дайындықОқушылармен шеңберде тұрып амандасу. Бір-біріне сәттілік тілеу.

Оқушылар сабаққа жинақталады, шеңберге тұрып бір-біріне жылы лебізінбілдіреді.

2 мин Сыныптыы топқа бөлу (домбыра, сыбызғы секілді аспаптары арқылы оқушыларды топқа бөлу )

Оқушылар 3 топқа бөлінеді.

5 мин Өткен сабақты қорытындылауМысалды рөлге бөліп оқыту.Көрініс көрсету.

Оқушылар рөлге бөліп оқиды. Көрініс көрсетеді.

5 мин Мағынаны таныту Оқушыларға Сәуірбек Бақбергенов, Құрманғазы Сағырбайұлы туралы түсіндіру.Өмір баянын бейнероликтер арқылы көрсету.

Оқушылар сұрақтарға жауап береді.

7 мин Оқулықпен жұмысАл енді балаларды топқа бөлу. Сол топтарға жаңа тақырып бойынша тапсырмалар беру.Балаларға мәтінді үш топқа бөліп оқыту.Әр топ өз түсінгендерін кішкене айтып өтеді.Әр топ өздерінің мәтіндеріне ат қойуы керек.

Рөлге бөліп оқиды.

10 мин Балалар бір-біріне сұрақ қояды: Мәтін қалай басталады? Мәтіндегі бастапқы кейіпкер кім? «Қайран Шешем» күйі кімге арналған?

Оқушылар топ болып жұмыс жасайды.Әр топтың оқушылары бірігіп жұмыстарын қорғайды.Оқушылар бірігіп талқылап ой бөліседі.

2 мин Сергіту сәтіОқушыларға «Сарыарқа» күйін тыңдатылады.

Оқушылар би әуеніне билеп, бойларын сергітеді.

5 мин Шығармашылық тапсырма«5 жол өлең» стратегиясы

Оқушылар жеке өз бетінше жұмыс жасайды

130

Қысқа мерзімді жоспар

Ұзақ мерзімді жоспартарауы:Ақпаратты өлшеу жәнекомпьютер жадысыКүні:Сынып: 7

Мектеп:Ф. Оңғарсынова атындағы орта мектепМұғалімнің аты-жөні: Жұмагельдина Танзила Бабаханқызы

Қатысқандар: Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы: Файлдардың көлемі

Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары (оқу бағдарламасында сілтеме)

7.1.2.3 – бірдей ақпарат сақталған әртүрлі пішімдегі файлдардың көлемін салыстыру Дағды:файлдың көлемі, файлдарды пайдалану туралы кең мәлімет алу.

Сабақтың мақсаты-Барлық оқушылар орындай алады:* Файл атқаратын қызметін түсінеді және салыстыра біледі.-Оқушылардың көпшілігі орындай алады:* Файлдардың өлшемі , және кеңейтілімі қай типті файлдың форматына жататынанықтай алады, типін салыстыра алады:- Кейбір оқушылар орындай алады:* Түрлі форматтағы файлдарды кеңейтілімін практика барысында қолдана алады.

Бағалау критерииіФайл атқаратын қызметін түсенді, салыстыра алады.Бірдей ақпараттар сақталған түрлі форматтағы файлдардың көлемін анықтай алады жәнесалыстыра алады.

Тілдік мақсаттар Негізгі терминдер мен сөзтіркестері: білу:Файл атының кеңейтілімі – extension-форматыФайлдардың өлшемі- Размеры файлов – File sizes.Файл типі-file type.Сабақта диалог үшін қолданылатын тіл: Тақырыпты талқылау үшін сұрақтар.- Файл ұғымы;- Файл атының кеңейтілімі, файлдың өлшемі, пішімі (форматы);Сөздік қор ен терминдер.Файлдардың көлемін ашып көрсету

Құндылықтарға баулу Жұптық,топтық жұмыс жасау барысында жақсы қарым-қатынас орнатылады.Пәнаралық байланыс Қазақ әдебиеті, ағылшын тілі, орыс тілі Алдынғы білім Өткен білімді қайталау сұрақтары Сұрақ –жауап әдісі.

Файл деген не Файл сақтау жолдары;

Сабақтың барысы

Сабақтыңжоспарланған

кезеңдері

Сабақтағы жоспарланған жаттығу түрлері Ресурстар

Сабақтың басы Ұйымдастыру.

Психологиялық ахуал.Ақылмен ойлап білген сөз,Бойына жұқпас, сырғанар.Ынталы жүрек сезген сөз,Бар тамырды қуалар. АбайАбай атамыздың нақыл сөзін хормен айтып, бір сергіп қалу.Сабағымызды одан әрі жалғастыру.Үй тапсырмасын пысықтау.Үйге берілген тапсырманы «Серпілген сауал » әдісі арқылы орындау. Тақырыптың түсіну деңгейін арттыруға және талқылау дағдыларын дамыту. Оқушылардың арасына сұрақтарды лақтырыңыз. Сұрақтарға жауап алу.(мысалы өткен тақырып бойынша сұрақтар жинағы)1.Компьютерлік жады деген не? 2.Жедел сақтау жадымен тұрақты сақтау жадының айырмашылығы? 3.Сыртқы сақтау жадтыңқызметі? 4.Кэш- жады туралы түсінігің? 5. Жүйелік блок жадысыныңкөлемі мен ноутбук тың жады көлемінің айырмашылы неде?Оқушылар бір бірін смайликтермен бағалайды.Топқа бөлу.

Интербелсенді тақта,компьютер, проектор, Абайатамыздың суреті.

Үлестірме тапсырмалар.

131

Ойын «Сен маған, мен саған»Топтық жұмыс.Бір топ екінші топқа мысал айтады, алқарсылас топоны шығару керек. Қарсылар топ шығарған жағдайда өз мысалынбасқа топқа айтады. Ал егер, шығара алмаса, басқа топ оған көмеккекеледі. Оқушылар екі топқа бөлініп шығады.Суырма қағазды суырып бөлінген топ өзіне аттарын таңдайды, топбасшысын тағайындайды.1 топ «Файлдың өлшемі »2 топ «Файлдың пішіні»

смайликтер

Үлестірмелі парақшалар

Сабақтыңортасы «Ой қозғау» әдісі. Оқушыларға Learning apps.org. сайтында

жасалған бейнежазбаны көрсету арқылы оқушыларға тақырыпты ашу үшін ой тастау. «Файлдың аты, типі, өлшемі, файлдың кеңейтілімін салыстыру» файл түрлерінің кеңейтілуі.Сонымен қатар файлдық жүйе туралы оқушылар оқулықтағы ( 8-сурет) бойынша түсініп талқылау.

Тақырыпта байланысты әр топ өз түсінігі туралы постер қорғау. (топтарға бөлек -бөлек тапсырма беру)Топпен жұмыс «Файлдың өлшемі » тобына тапсырма 1Файлдардың кеңейтілімі болатын файл өлшемі. Файлдардың кеңейтіліуіндегі өзгерістер.2 Бір деңгейлі файлдық жүйе.«Файлдың пішіні» тобына тапсырма 1.Әртүрлі файлдардыңкеңейтілімін ашып көрсету. Файлдардың өлшемі анықтау. 2.Көпдеңгейлі иерархия. Оқушылар топ болып орындаған постерлерін бағдаршам әдісіарқылы топ бір бірін бағалайды. Жеке жұмыс Компьютердегі тәжірибелік жұмыс А тапсырмасы1.Мәтіндік файлды құру. Өзің туралы үш сөйлем жаз.2.Файл сақта.Файлдың өлшемін анықтау.3.Мәтіндік ақпараттардан тұратын файлдардың кеңейтілімін анықтап, дәптеріңе түртіп ал.

В тапсырмасы1.Графикалық файлға мектептің кішкене үлгісінің сурет сал. Графикалық файлдың кеңейтілімін анықта.2. Екі мәтіндік құжат құрығдар. Word – та .doc және Блокнотта . t xt. «Салыстыру» атымен файлды сақтаңдар. Екі файлды салыстырыңдар. Файлдарды ашу кезінде қандай өзгешелік байқадың.3. Осы екі файлдың өлшемін анықта.

С тапсырмасы 1.Бағдарламау тілдерінің кодынан тұратын файлдың кеңейтілімін анықта.2.«Свойства» командасын орындау арқылы файл туралы толық ақпаратты алу. Дәптерге түртіп алу.3. Файлдық жүйедегі «Бір деңгейі» , «Көп деңгейлі» жүйесінің командаларын орындау. Оқушыларды тәжірибелік тапсырманы орындау ретіне байланыстысмайликтермен бағалауСергіту сәтіКөз жаттығуына арналған «Әуедегі шарлар» тапсырмасы

Интербелсенді тақта, комп.Интернет желісі.

Сілтеме оқулық

Оқушыларға флипчарттармен түрлі маркетлер тарау.Жабыстырма қағаздар

Оқулық, ұялы телефон«Бағдаршам» Әдісі

оқушыларды ынталандырумақсатында бағдаршамтүстері арқылы бағалау

жүргізіледіМаған түсінікті - Менің сұрағым бар

Мен түсінбедім

Тапсырмалар үлестірмеліпарақшалар таратылады.

Компьютер

Смайликтери қолдану

Сабақтың соңы Kahoot.it сайты арқылы онлайн тест орындату. (тақырыптықаншалықты меңгергенін анықтау)

1.Файл қандай сипаттамаға ие?а) тек аты мен кеңейтіліміб) тек өлшемі мен құру уақытыв) тек аты, кеңейтілімі, өлшемі, құру уақыты мен атибутыг) тек кеңейтілімі, құру уақыты мен атрибуты2.Файл бұл

Компьютер Интернет желісіҰялы телефондар

132

а) ақпараттың өлшем бірлігіб) жадтың аты берілген бөлігів) басу құрылғысында басылған мәтінг) мәтінді құру бағдарламасы3.Файл атында doc, txt. кеңейтілімі нені білдіреді?а) мәтіндік файлдарб) орындаушы файлв) файлдарг) графикалық файлОқушылардың орындаған тест қорытындысы онлайнкөрсетіледі.Дискриптер:Файлдардың өлшемін анықтай алды.Әр түрлі файлдардың кеңейтілімін салыстырып, ажырата білу.Файлдық жүйені оқушы анықтай алып, құра білді.

Саралау Бағалау Денсаулық жәнеқауіпсіздік техникасын

сақтауТапсырмадеңгейіне қарайоқушылардысаралай келеоларға қиындықтуғызғанжағдайда колұшымды беремін.

Оқушылардың бір-бірін смайликтермен бағалайды.«Бағдаршам» Әдісі оқушыларды ынталандыру мақсатында бағдаршам түстері арқылы бағалау жүргізіледі

Қауіпсіздік техникалықережесі сақтауКөз жаттығулар

Сабақ бойыншакері байланыс

Блуб ағашы арқылы оқушылардан кері байланыс аламын. Оқушылар осы тақырыпты қаншалықтытүсінді, түсініксіз болды сол жөнінде жабылтырма қағазға жазып ағаштарға деңгейлеп жабыстыру.Не білдің ? Не түсіндің ? Тағы не білгің келеді ?

Жалпы бағалауСабақтың жақсы өткен екі аспектісі (оқыту туралы да, оқу туралы да ойланыңыз)?1:Ой шақыру қызығушылықты тудырды2: топтық жұмыс сәтті шықтыОсы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері /қиыншылықтары туралы неніанықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?Соңғы сабақ болғандықтан оқушылар қатты шаршап отырды – сергітуді сабақтың екінші жартысында да жасау қажет

* * * * *Қазақстан тарихы сабағында өлкетану материалдарын қолдану

арқылы оқушылардың айтылым дағдыларын қалыптастыру

Рахбаев Қонысбай Ақтөбе қаласындағы ФМБ Назарбаев Зияткерлік

мектебінің тарих пәні мұғалімі

Қазақстан тарихы пәні өз алдына қызықты пән. Өз елінің тарихын саралап, сараптап, зерттеп, талдап оқу, елге-жергедеген сүйішпеншілікті қалыптастырады. Ал, отанымыздың ұлы тарихы желісінде, жергілікті өлке тарихыменбайланыстырып сабақты өткізу пәнге деген қызығушылығының еселей артатыны белгілі. Ал, ол пәнді оқытуда өлкетануматериалдарын пайдалануда, қолданылатын тәсілдердің тиімділігі сабақтың қызықты да тартымды өтетінін көрсетеді.

Өлкетану - белгілі бір аймақтың табиғатын, халқын, шаруашылығын, мәдениетін зерттеумен айналысатын тарихғылымының бірі саласы. Өлкетану ғылымының бірінеше түрі бар, бізге қатыстысы мектеп өлкетануы. Мектеп өлкетануы –мектептердегі оқу бағдарламалары және олардан тыс атқарылатын туған өлкеге қатысты жұмыстар бойынша білімдіжетілдіруге, сондай-ақ әртүрлі туристік өлкетану шаралары барасында түрлі тәрбие беруге байланысты жұмыстар.

Біздерге қызық тұсы сабақ барысында өлкетану материалдарын қалай пайдаланымыз және ол қалайша тиімді өтеді,оқушылар сабақты игеруге қалайша ықпал етеді деген секілді сұрақтарға жауап алу болып тұр. «Қазақтың әр жері, әр қазаққа киелі» алайда, «үлкен тарих» толқынында, жергілікті ерекшеліктер, сол толқынмен астасып,кейде біте қайнасып, кейде толқынға бастау болатын жағдайларға,тағыда сол «үлкен тарих» куә. Кейде Отанның «ұлытарихын» аймақтардағы тарих құрайды деген де ұғым бар. Бұл жерде айтпағымыз - өлкелердегі тарихи ескерткіштер,тарихи жерлер, тарихи тұлғалардың Отан тарихы желісінде көрініс табуын көрсету.Мәселен, 8-класс Қазақстан тарихы пәні - «Исатай мен Махамбетті қандай ортақ идея біріктірді?» деп аталатын сабақ.1836-38 жж. Исатай мен Махамбет батырлардың көтеріліс тарихы. Сабақта өлкетану материалдары қалайшабайланыстырылды. Исатай батыр мен Махамбет батырлар бастаған көтерілістің Ішкі Бөкей ордасынан бастау алғанымен,кейін Жайық өзенінен өтіп кіші жүздің біраз бөлігіне ықпалы жүріп жайылған. Соның бірі - Ақтөбе өңірі қазақтарыныңкөтерілісті қолдауы. Исатай батырдың соңғы шайқасы 1838 жылы Қилы өзенінің бойында болғанын (полковник Геккеніңәскері қазақ қолын қырып салған) оқушыларға көрсетуді жоспарладым. Қилы өзені Ақтөбе облысының, Қобда ауданының

133

жерінде (бұрынғы Исатай ауданы) орналасқан. Ақтөбе өңірінде өлкеге аты белгілі батыр «Көң садақты Құдайберген» жәнеақын әрі батыр Шернияз Жарлғапұлы секілді тарихи тұлғалардың (соңғысының атында қалада көше бар) Исатай менМахамбет батырларды қолдағанын, қанды «Қилы қырғынында» бірге болғанын көрсету жоспарда болды. Жоғарыда көрсетілген өлке материалдарын пайдалану үшін мынандай тапсырма жасақтадым.№1 тапсырма. Исатай мен Махамбет батырлардың көтерілісін өңірде қандай батырлар қолдады? (мәтіндегі мәліметтер арқылыҚұдайберген, Шернияз батырларды ауызша айтып көрсетеді)Исатай батырдың соңғы шайқасы қай жерде болды? (тағы да мәліметте бар, оқушылар негізгі кілт сөздер қолданып жауапбереді)№2 тапсырмаКартадан Исатайдың соңғы шайқасы болған жерді көрсет (картамен жұмыс)Махамбеттің өлкеге қатысты қандай жырлары бар (мәлімет қолданылады), ондай не туралы айтылған?Бұл жерде қысқа түрде өлкетану деректерін сабақ барысында қолдануға тырыстым, әрине, тапсырма түрі толығымен беріліпотырған жоқ. Өлкеге қатасты материалдарды пайдалана отырып, екінші тілде оқитын оқушыларда сөйлеуге баулу мақсатболды. Сол секілді «Есет пен Жанқожа батырлардың ұлт-азаттық күрестегі рөлі қандай?» деп аталатын тақырыптаОртаазия халықтарын қарсы ұлт азаттық күрес жүргізген қос батыр (екеуінің де Ақтөбе қаласында берілген көшелері бар)тарихы да өлкемен байланысты. Қазақтың бір туар батыры Есет Көтібарұлы (1807-1888 жж.) өлкенің тумасы. Осытақырыпты өткенде өлке материалдары мен байланыс былай жасалды. Сабақтың басында батырдың фотосы көрсетіліп,астына ресей әскери адамының батыр туралы сипаттамасы берілді. Оқушылар осы арқылы сабақтың мазмұнына ене алды,мәліметті оқи отыра батырдың бинесіне сипаттама жасайды.

№1 тапсырма. Мәтінді оқып шығып сұрақтарға ауызша жауап беріңдер.

1856-1861 жылдары Ресей сыртқы істер министрлігі Азия департаментінің директорыболған Е. П. Ковалевский 1839-1840 жылдары Хиуа сапары кезінде Есет Көтібарұлыменкездескен сәтін былайша суреттейді: «Арал маңындағы Кіші жүз қазақтарының кейбіртоптарынан құрылған отаршылдыққа қарсы қозғалысты басқаруынан бұрын ЕсетКөтібаровты сайын дала торабынан кездестірдім. Есет Геркулес сияқты атлетикалықдене бітімді, сұлу келбетті және іс-әрекеттері кез келген еуропалықтытаңқалдыратындай және бұл қасиеттері отандастарына қатты әсерін тигізген».Мәліметті кім жазып тұр?Есет батырды қалайша суреттейді?Есет батырды кімге теңеп тұр?Суреттеу әділ берілген бе? Неге әділ?Осылайша өлкетану материалдарын қолдана отырып оқушылар тарих желісіндегі өз

өңірінің орнын түсінеді, байланыс орнатады, бағалайды. Екінші тілде оқитын оқушылар үшін сөйлеу мәнерін қалыптастыруүшін сөз жүйесін түсіну үшін пайдалы әдістер деп білемін.Осы жерде өлкетану материалдарын пайдалануда қосымша, сабақтан тыс кездегі жұмыс үлгісінде көрсетуге болады.Мәселен, Орта ғасырдан қалған Ақтөбе өңіріндегі тарихи-архитектуралық ескерткіш – Абат-Байтақ туралы оқушыларбылайша жұмыс жасай алады.

Қосымша жұмыс тапсырмасыАбат-Байтақ — зират, Батыс Қазақстандағы діни-жерлеу кешені. Сонымен қатар, Қазақстанның Ақтөбе облысы, Қобдаауданының Талдысай ауылынан 12 шақырым жерде орналасқан тап осы зират аумағындағы кесене.Тақырып Қазақстан тарихы 7,8-сынып оқушыларының оқу бағдарламасында көрініс табады.Ұсынылатын тақырыптар:Батыс Қазақстан тарихи ескерткіштерінің архитектуралық дәстүрдің ерекшелгіАсан Қайғының қазақ хандығындағы орныРесурстар:Казахская ССР: краткая энциклопедия/Гл. ред. Р. Н. Нургалиев - Алма-Ата: Гл. ред. Казахской советской энциклопедии,1991. Қазақстан ұлттық энциклопедиясы, 1-том. 29-б.Аджигалиев С.И. Абат- Байтақ выдающийся комплекс памятников народного зодчества. Изв. АН. Каз. ССР. Сер. Филолог.1983. №2.«Ескерткіш - ел тарихы». Ақтөбе, 1992.Әжіғали С.Е. Архитектура кочевников феномен истории и культуры Евразии. А., 2001.

Бұл көрсетілген тапсырма үлгілері өлке тарихын зерттеуге, танып білуге ықпалын тиізеді деп ойлаймын. Отантарихының бастау қайнарлары осындай өлкелерден шығып, үлкен арнаға ұласатындығын оқушылар түсінулері керек. Әроқушының ауасымен деп алып, құдығынан суын ішіп жүрген туған өлкелерінің «ұлы тарихтағы үлкен» үлесін көрсе,қызығушылықтары оянары сөзсіз.Рефлексия ученика на тему «Едіге мен Көшім хандардың көшпелілер империясын қайта жаңғырту әрекеті не себепті сәтсіздікке ұшырады?»

Жумабаева Дильназ Ученица 7 F класса НИШ ФМН город Актобе

учитель Рахбаев Конысбай

134

Давным - давно, в былых веках: Об этом дед мне рассказал, В широких ветреных степях Народ ногайский проживал.

От Волги до Карпатских гор Он всю равнину занимал, Любил свободу и простор Себя в обиду не давал.

Кыпчаков буйных древний род Свой дух ногайцам передал. И кочевать из года в год В степях кыпчакских завещал.

В походах проходила жизнь Кочевника в те времена. И за добычей выходил Ногаец, оседлав коня.

Из лука метко он стрелял, Уверенно владел мечом, Без колебаний принимал Он бой со всяким смельчаком

И в поединок с ним вступать Обычно недруг не желал: Перед ногайцем устоять Не каждый мог - Он это знал

Суровой жизнью закалён, Под солнцем выросший степным Не расстававшийся с конём- Он был в бою неустрашим!

И словно коршун налетал Ногай на своих врагов, И с лошадей легко сбивал Он неумелых ездоков.

Но в войнах частых потерял Народ мой много храбрецов, Когда покой он нарушал Российских сёл и городов.

Ведь русских велики войска - Им нет числа и счёта нет. И конь порой без седока В родную возвращался степь

И сколько полегло в боях Неравных воинов степных! Лишь ведает один Аллах Про тех джигитов удалых...

Но было время, не забыть Те славные для нас года, Когда любых врагов разбить Могла Ногайская Орда!

Когда Руси пришлось платить Ногайцам дань, чтоб уцелеть От их мечей и сохранить Свой род ещё на сотни лет.

Пугали маленьких детей, В ту пору именем "ногай", От топота степных коней Дрожал широкий волжский край.

По всем степям в те времена Ногаец вольно кочевал: Свои богатые стада Он к лучшим пастбищам гонял

И Ставрополье, и Кубань Ногайский говор оглашал И Волгу -мать, и Астрахань Давно ногаец обживал.

На этих землях он привык Себя хозяином считать, Услышав грозный его крик, Враги бросались убегать.

Ногайев знали все вокруг- Не только русская страна, И далеко разнёсся слух Про боевые их дела.

Но как изменчива судьба, Не предсказать её шагов: Вчера весь мир был для тебя, А нынче стал для чужаков!

Величие людей - ничто, Оно проходит как закат... Величье Бога одного Лишь можно истинным назвать

В напрасных стычках меж собой Пролили собственную кровь, Когда друг с другом вышли в бой Кыпчакских сыновья родов.

И убавлялось каждый год Число ногайцев в тех боях - На наш воинственный народ Прогневался, видать Аллах.

Остались дети без отцов, А жены без своих мужей- Умелых вырастить бойцов Намного стало тяжелей...

Кружит в выси орёл степной, Тревожным голосом кричит: Наверно, о беде большой ... Ногайев хочет известить.

И вот Суворову приказ Царица русская даёт, Чтоб за один единый раз Ногайский истребить народ:

Чтоб больше с русскими они За земли не вступали в спор, И чтоб российские дошли Границы до кавказских гор.

135

Плачь, степь ногайская, пришёл Сынов твоих последний час! Лети, наш брат степной орёл, И людям расскажи про нас:

Как грохот пушек прозвучал По всей равнине словно гром, И стан Ногайский запылал Под их безжалостным огнем.

Суворов своё дело знал: Противник был приговорён Приказ царицы выполнял С усердием великим он.

Обстрелу полному подверг Он конницу степных орлов- Никто из всадников не смог К рядам приблизиться врагов.

...Лишь в сабельном бою себя Могли ногайцы показать, Но против пушки и ружья Что толку саблей воевать?

И как подбитые орлы Ногайцы падали с коней- И на земле своей мертвы Лежали тысячи людей.

Горела степь, горел аул, Горели юрты тут и там В огне и дыме потонул Обстрелянный ногайский стан

И воин чудом уцелев, Смотрел, как край родной горит, От горя разом поседев, Стонал в бессилии джигит...

А русские с тех пор живут В степях ногайских без забот, Не помня, что когда-то тут Пасли кочевники свой скот.

Осталось мало нас совсем Потомков кочевых племён, Но песни дедов по сей день Назло царице мы поём!

* * * * *

Атырау облысы. Индер ауд. Индербор кенті"Балдаурен" бөбекжайы

Әдіскер: Хайруллина Лаззат Кушербайевна

“Мектепке дейінгі жастағы балалардың қатысымдық құзырлықтарын қалыптастыру” Шебер сынып

Мақсаты: Мектеп жасына дейінгі балалардың эмоцияналдық көңіл-күйлерін қалыптастыру. Ойын арқылы белсенділіктерін таныту. Бір-бірін сыйлауға, құрметтеуге тәрбиелеу. Өзектілігі: Мектеп жасына дейінгі балалардың ортаға бейімделуі. Өз құрдастарымен жақсы қарым –қатынаста болуы. Өз ойын тұжырымдай білуі. Іскерлік ойын арқылы өзінің “менің” ашуы. 1 кезеңТренинг “Достық”

Қатысушылар шеңбер құрып тұрады. Өз есімін теңеу сөздермен(өзін қалай атаған ұнайды?) таныстырады да, бір - бірінің қолдарынан ұстайды. Жаттығу осылай жалғасады, барлық қатысушылар қамтылу керек. Соңында «достық шеңбері» пайда болады.Топта жағымды ахуал құру, жұмыс белсенділіктерін арттыру.2 кезеңІІ. Енді үстел басына шақырамын. Ойын - жаттығу ұсынамын.Үстел үстіндегі әр түрлі түстегі геометриялық фигураларды таңдаңыздар.Таңдаған фигуралар арқ ылы 3 топқа бөлінейік.1 - топ Дөңгелектер тобы. (қызыл түс)2 - топ Төртбұрыштар тобы. (көк)3 - топ Үшбұрыштар тобы. (жасыл түс)3 кезең.

• “Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме беру” • “ Құрмет сөздер жарысы” • Ертегі кейіпкері “түлкінің” жағымды жағын айту. • Өз шығармашылығым” • Қорытынды

1. “Ертегі кейіпкерлеріне мінездеме беру” "Бауырсақ", "Ақымақ қасқыр", "Мақтақызбен мысық" ертегілеріндегі кейіпкерлердің мінез құлықтарын айтады. Жағымды- жағымсыз жақтарын айтады.2.“ Құрмет сөздер жарысы” Шарты: Үш топ құрмет сөздер айтып жарысады. (Рахмет, сіз, мейірімді, қайырымды т.б) 3. Ертегі кейіпкері “түлкінің” жағымды жағын айту.Түлкінің жағымды жағын айтып , ертегілерде жақсы жағынан ұқсатып бағады.

136

4. Өз шығармашылығым” «Күлегештер»(смайликтер) салу. Балалар бүгінгі ойын - тренингтерден алған әсерлерін, көңіл - күйлерін ақ қағаз бетіне күлегештерді сала отырып, ол арқылы өзінің көңіл - күйін көрсетеді, салады, өз еркісімен әсемдеуге болады.5. Қорытынды - Жақсы, балалар, бүгінгі ойын сабағымыз сендерге жақсы көңіл - күй сыйлаған екен, оны қолдарыңдағы күлегештердің көңіл - күйі арқылы байқап тұрмын.- Осылайша, ойындарды ойнағанда үнемі дұрыстап ойланып, белсенді ойнасаңдар, өздеріңнің ақылды бала екендеріңді дәлеледеп, көрсетесіңдер. Бақытты балалық шақтарыңда әрдайым өмірде күлімдеп, ақылды болып жүріңдер!- Сау болыңдар, балалар !

* * * * * Ақтөбе қаласы ЖМ «Ақтөбе техникалық колледжі»пән оқытушысы Картжанова Карлыгаш Адильхановна

Пәні: Тамақтандыру кәсіпорындарындағы бухгалтерлік есепСабақ тақырыбы: Қаржылық есептілікСабақтың мақсат- міндеттері :- білімділікміндеті Шаруашылық субъектісінің қаржылық есептілігін жүргізу, оның құрылымы мен мазмұны мен тәртібітуралы білім беру.- дамытушылдық міндеті оқушылардың танымдық және шығармашылық қабілеттерін жан-жақты дамыту, білім жинақтау,шығармашылыққа баулу, ой-өрісі мен танымдық қабілеттерін дамыту - тәрбиелік міндеті Алған білімдерінің қажеттілігін түсінуге, топпен қарым –қатынас жасай білуге тәрбиелеу;жауапкершілік, іскерлікке, тиянақтылыққа баулу, өмірге дұрыс көзқарасын және эстетикалық мәдениетін қалыптастыру,ойлау қабілетін дамыту, көпшілікке, ұқыптылыққа үйрету.Сабақ түрі: аралас сабақСабақ әдістері: дәлелдеу, түсіндірмелі-иллюстративтік әдіс, әңгімелесуСабақтың өзіндік жұмыстың түрлері: INSERT немесе түртіп алу стратегиясы, репродуктивтік, көрнекілік әдістері арқылы жүзеге асырыладыПәнаралық байланыс: Қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарында өндірісті ұйымдастыруСабақтың материалдық-техникалық көрнекілігі: проектор, ноутбук , ЖШС балансы, типтік жоспар, бухгалтерлік құжаттар, «Бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы» Заңы, Қаржылық есептілік нысандарын және оларды жасау мен ұсыну қағидаларын бекіту туралы бұйрығы

Сабақтың мазмұны және барысы1. Ұйымдастыру бөлімі (2минут): Оқушылардың сабаққа қатысымын, дайындығын тексеру. Топ оқушыларын үш топқабөлінеді. Әр топқа сұрақ қойылады, сұраққа берілген жауап сол топтың аты болып табылады. Әр топқа топ атауы, әртоптың түс қағазы және бағалауға қажетті стикер беріледі.Сұрақтар: 1. « = капитал + міндеттемелер» формуласының сол жағы қалай аталады? 2. латын сөздерінен қазақшаға аударғанда – таразы табағы дегенді білдіреді, яғни теге-теңдік мағынасын(ұғымын) білдіретін термин калай аталады? 3. Шаруашылық құралдардың қалыптасу көздері баланстың қай бөігінде көрсетіледі?2. Үй тапсырмасы. Үй тапсырмасын сұрау «Міндеттемелер және Еңбекақы есебі» бойынша «Пассив» тобынан сұралады.Сонымен қатар қалған екі топтан өткен тақырыптар бойынша топ атауларына сәйкес оқушылар білімін тексеру. (20минут)Үй тапсырмасын бекіту: Үй тапсырмасын бекіту шоттар корреспонденциясы мен бухгалтерлік жазбадағы қателер, олардытүзету тапсырмалары арқылы жүргізіледі (6минут)1. Тамақтандыру кәсіпорындарының ағымдық шотынан кассаға ақша келіп түсті 120000 тг.2. Тамақтандыру кәсіпорындарының қызметкерлеріне еңбек ақы есептелінді 130000 тг.3. Еңбек ақыдан жеке табыс салығы ұсталынды 17000 тг.4. Ағымдық шоттан банктің қысқа мерзімді несиесі қайтарылды 40000 тг.5. Тамақтандыру кәсіпорындарының кассасынан қызметкерлеріне еңбек ақы төленді 112000 тг.6.Ағымдағы шотқа дайын өнімді сатудан түскен түсім келіп түсті 600000тг. 2. Проводкада қате жазу бар ма? 3. Қате жазуларды түзетудің қандай тәсілдері бар? 3.Жаңа сабақты түсіндіру: Тақырыпты хабарлау, мақсатын, жоспарын хабарлау. (2минут)

3.1 «Қаржылық есептілік» тақырыбы сызбалар және бухгалтерлік құжаттар негізінде түсіндіріледі. (Сызба № 9-25.) (10минут)

3.2 «INSERT немесе түртіп алу стратегиясы» арқылы оқушылар тақырып бойынша дәптерлеріне конспектжасайды. «v»- білемін, «+» — білмеймін, «-» — мен үшін жаңа білім (ақпарат), — деген белгілерді қойып отырып мәтінніңмазмұнын түсінеді. (10минут)

«v»- білемін «+» — білмеймін «-» — мен үшін жаңа білім (ақпарат)

3.Оқушылардың ойын жинақтау мен сергіту мақсатында «Эрудит» ойыны өткізіледі. Экраннан әріптеркөрсетіледі, әр топ сол әріптен басталантын топ атауына байланысты сөздер айтады. «А», «К», «М», «Ш», «Б»3.4 Қаржылық есеп нысандарын толтыру бойынша репродуктивтік, көрнекілік әдістері арқылы тапсырмалар орындау. Әртопқа «Бухгалтерлік баланс», «Ақша қаражаттары қозғалысы туралы есебі», «Қаржылық- шаруашылық қызметі туралы есеп

137

беру» нысандары беріледі. Тапсырмада берілген мәліметтер негізінде әр топ өздерінің қаржылық есеп нысандарынтолтырады. Электронды нұсқада толтырылып, дайын болған есепті экраннан түсіндіреді. (15минут)4.Жаңа сабақты бекіту: Тест тапсырмалары арқылы жүргізіледі. Әр оқушыға тест сұрақтары мен жауап парағы беріледі.Тест орындалып болғаннан кейін әр оқушыға тест жауабы парағы беріліп салыстырылады. (10минут)5. Үйге тапсырма: А.Ныйқанбаева "Бухгалтерлік есеп негіздері" оқулығынан 60-63 бет (2минут)6. Бағалау Оқушыларды бағалау үшін топта жиналған бағалау стикерлері саналады және қай топтың ұпайы көп екені анықталады, оған қоса әр топ басшылары топ мүшелерін бағалаған бағалау стикері жиналады. Сабаққа оқушылардың белсенді қатысуы арқылы «3», «4», «5» бағалары бойынша бағаланады. (3минут)7.7.Пайдаланган әдебиеттер:

1. А. Ныйқанбаева, Л. Қуанышова.Бухгалтерлік есеп негіздері — Астана: «Фолиант», 2011 2. Назарова В.Л., Жапбарханова М.С Бухгалтерлік есеп Алматы - 20093. Е.О.Нұрсейтов Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп:Оқу құралы. – Алматы 2009. 4. Кеулімжанов, Қ.К., Н.А. Құдайбергенов..- Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері - Алматы, 20065. Оразбекұлы Б. Бухгалтерлік есеп және аудит негіздері – Астана, 2011

* * * * * Мукатова Луара Муратовна. Тарих пәні мұғалімі

Ақтөбе облысы, Мұғалжар ауданы, Қандыағаш қалалық №3 мектеп-гимназиясының

Бітірген оқу орны: Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе МУ 1999 жСанаты: І санат бұйрық №185 31.05.2012Еңбек өтілі: 15 жылБіліктілігін арттыру : «Жаhандану жағдайында тарих пәні сабағында ақпараттықкоммуникациялық технологияларды қолдану жолдары» 201 1ж Ақтөбе қаласы, «Оқушылардыңинтеллектуалдық және шығармашылық қабілетін қоғамдық пәндері сабағында арттырустратегиялары» 2012ж Ақтөбе қаласы, «Білім беру ұйымдарына Web –технологияны еңгізудіңдидактикалық мүмкіндіктері 2013 ж Алматы қаласы, «ҚР педагог кадрлардың біліктілігінарттырудың деңгейлі бағдарламалары аясында екінші( негізгі) деңгей курсы 2014ж АқтөбеқаласыТәжірибе тарату және ғылыми-әдістемелік жұмыстар мен басылымдар: «Тарих сабағында жаңа технологияны пайдалану әдістері» ғылыми-тәжірибелік орталығы Ақтөбе қаласы 2015ж , «Методическое пособие по подготовке к ЕНТ для 10-11 классов» Алматы қаласы 2015ж , «Культура Казахстана в начале XX века» 2012ж мамыр, Халықаралық интернет ресурсында «Таңдаулы сабақтар жинағы» Алматы қаласы 12.05.2015ж «Педагогикалық шеберхана инновациялық- тәжірибені тарату түрінің тиімдісі» 2013ж сертификат, «Тарих пәнін оқытудағы тиімді әдіс-тәсілдер» Ақтөбе қаласы 2015ж-электрондық орта, Халықаралық интернет ресурсында «Таңдаулы сабақтар жинағы» Алматы қаласы 2015ж –электрондық орта.Кәсіби жетістіктері: Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция «Алаш қозғалысы: тарихы мен тағылымы» 2016ж- Алғыс хат, Аудандық грамота -2011ж, Облыстық Құрмет грамотасы, Ақтөбе облыстық Білім басқармасы, Ақтөбе қаласы. І Республикалық қашықтық олимпиада- Лучший результат района - Астана қаласы2012ж, Аудандық Грамота – 2012ж, Аудандық Алғыс хат-2013ж, І Республикалық қашықтық олимпиада –Лучший результат района Астана қаласы 2 013ж, Аудандық Алғыс хат -2014ж, Облыстық ғылыми-тәжірибелік орталығы – «Үздік сабақ жоспары» Диплом ІІ Дәрежелі орын 2016ж, Республикалық Алғыс хат –Астана қаласы 2016ж, Облыстық Алғыс хат – 2017ж ҰБТ нәтижесі : 2015-2016 – 11 «А»сынып - сапа көрсеткіші-100%

* * * * *

Танатарова Кенжегуль АблказимовнаБиология пәні мұғалімі

Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебі

Сыни тұрғысынан ойлау технологиясын биология сабағында қолданудың тиімділігі

Тәуелсіз еліміздің болашағы бүгінгі жас ұрпақ. Сондықтан мектеп оқушыларының сапалы білім мен саналы тәрбие алуы ең басты мәселе. Бүгінгі ғылым мен техниканың дамыған ғасырында жас ұрпақты ізденімпаздыққа,білімділікке және шығармашылықпен жұмыс істеуге дағдыландыру үшін заман талабына сай сапалы білім беру мұғалімнің ең басты міндеті. Қандай пәнді оқыса да оқушы білімі сапалы, нәтижелі болуы керек. Ендеше оқушы білімін бүгінгі күн талабына сай дамыту,тереңдету ғылыми түрде құзіреттілік деп түсіндіріледі. Егер ол пән оқушыны қызықтырмаса, не істеу қажет? Міне осындай әр түрлі ойлардан кейін бала жүрегіне жол тауып, білімге жетелеу үшін мұғалім оқушыларды қызықтыратындай әр түрлі әдіс- тәсілдерді қолдануы тиіс.Соның бірі «сын тұрғысынан ойлау» технологиясының әр түрлі стратегияларын өз сабақтарымда қолданып отырамын. Нәтижесінде: - сабақтың мазмұны, сапасы артады; - жауапкершілік, шығармашылық қабілеті қалыптасады; - оқушы өзін-өзі бағалап, білім деңгейін арттыра алады; - пәнге деген қызығушылығы артады. Сабақ сын тұрғысынан ойлау (СТО) –сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл бағдарлама бірнеше стратегиямен жұмыс жүргізу арқылы жүзеге асырылады.Бұл әдіс мынандай мақсат қоя алады:

138

-оқушыларды ойландыруға; -өз ойларын ашық айтуға; -пікір таластыруға /дебат/; -дұрыс сөйлей білуге; -өз бетімен ізденіп жұмыс істеуге; -оқушылар шығармашылығын дамытуға; «Жүз рет естігеннен, бір рет көрген артық» деген сөздерді ескере отырып,сабақтарымызда мүмкіншілігіне қарай инновациялық технологияны пайдаланып отырсақ, оқытушының ұтары мол деп ойлаймын. Тек оларды тиімді, жүйелі түрдеқолдану мұғалімнің шеберлігіне байланысты әр қилы жүзеге асырылуы мүмкін. Жаңа технологияны пайдаланудың тиімді тұстары: 1.Оқушының пәнге деген жеке қызыушылығын оятады; 2.Танымдық қабілеттілігін қалыптастырады; 3.Әлеуметтік мәдени тәрбие қалыптастырады; 4.Оқушыны шығармашылық жұмысқа баулиды; 5.Мұғалімнің уақытын үнемдейді; 6.Қосымша мәліметтер береді. Жаңа технологияны пайдаланудың мұғалімге берері: v Барлық баланы оқыту; v Оқу тәрбие үрдісін тиімді ұйымдастыруға көмектесу; v Білім берудің формасын оңайландыру міндеттерін атқару; v Оқушының жеке қабілетін айқындау, іздену; Бұл технологияның негізгі ұстанымдары: әлсін –әлсін қайталау, міндетті кезеңдік бақылау, тіректерді пайдалану, келіспеушіліктің болмауы, оқушының жетістіктерінің жариялығы, қателерді түзеуге мүмкіншілік жасау, барлық балалар дарынды, табысқа жетуге жағдай жасау, оқытумен тәрбиенің бірлігі. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту күрделі процесс болып келеді. Сыни ойлау ақпарат алудан басталып, қаралатын мәселеге байланысты шешім қабылдаудан аяқталады. Сыни ойлау кез – келген жас аралықтарына тән. Сыни ойлау күрделі үрдіс болғандықтан, оқушыға сыни ойлау ортасын жасау қажет. Мұнда әр оқушының ойы шыңдалып, өз даму деңгейіне сай жетістіктерге жетуге болады. Сыни тұрғысынан ойлауы қалыптасқан ортада оқушы: нақты мақсат қоюға дағдыланады, өзіне деген сенімі артады, оқу процесіне белсенді қатысады, жолдастарының пікірін сыйлайды, өзін толғандыратын, проблемалық сұрақтар қоя біледі. Сараптауға, бағалауға дағдыланады, пәнге деген қызығушылығы артады. Сабақ СТО бағдарламасы 3 кезеңнен тұрады: I. Қызығушылықты ояту II. Мағынаны ажырату III. Ой толғанысы Қызығушылықты ояту кезеңі –мұнда өткен тақырыптан не біледі, не айта алады, өткенді еске түсіру, ой қозғап, әсер ету кезеңі болады. Мағынаны ажырату кезеңінде – нақты тақырыпты мұғалім сұрақ-жауап арқылы түсіндіре отырып , өз беттерімен ойларын ортаға салып, жаңа сабақ, жаңа идеяны жүзеге асыруға талпынады. Яғни, оқушының ескі мен жаңаны ұштастырып, ойын кеңейтеді. Ой толғаныс кезеңінде оқушы не білгенін қорытып, саралап, бекіту арқылы білімін жинақтайды. Бұл технологияда бұрынғы білім мен жаңа ұғым ұштастырылады. Ал соңғы кезеңде оқушы өз шығармашылығынан қабілетін таныта алады. Мұнда оқушыға ойланып толғануға уақыт берілуі керек. «Қызығушылығын ояту» кезеңінде алдыңғы өткен тақырыпты тексеру мақсатында тест жұмыстарын өткізу арқылы оқушы білім деңгейін қадағалап, жаңа сабақты бастар алдында «Топтастыру» стратегиясы арқылы оқушылармен бірлесе жұмыс жасауға болады. Сабақтың қай құрылымында болмасын осындай стратегияларды қолданғанда «Мен не ұтам?», және «Оқушы не ұтады? деген сұрақтарды естен шығармау керек. «Мағынаны тану» кезеңінде оқушыларды топқа бөлу арқылы сұрақтар дайындап оны «Кубизм» стратегиясы арқылы жүзеге асыруға болады. Сұрақтар үш деңгейде әзірленеді. Дайындаған сұрақтарға оқушылар өз ойларын білдіріп жауап береді. Бұл технологияның келесі бір кезеңі – ой толғаныс. Мұнда «Венн» диаграммасын қолдану арқылы тақырыптардың ұқсастығымен мен айырмашылығын көрсетуге болады. Осы кезеңде пікір-сайыс немесе «5 минуттық эссе» жаздыруға болады. Мұндағы мақсат оқушылардың өзіндік көзқарасын қалыптастыру. Эссе жазғанда сабаққа қабілеті төмен деген оқушылардың 5-6 сөйлемнен тұратын ойын жазса, соның өзі оқушыны сабаққа тарта білгеніміз. Білім беру мазмұнын жаңарту, оқыту әдістерін жетілдіру оқушылар мен мұғалімдердің өзара қарым- қатынасын жоғары деңгейде ұйымдастыру секілді міндеттердің қай- қайсысы да әрекетсіз іске аспайды. Оқу- адамның саналы өміріндегі басты әрекет. Оқу әрекеті мұғалімнің басшылығы арқылы оқушының сана- сезімін дамытуға бағытталады. Мен сабақ барысында оқушылардың қабілетіне, білім деңгейіне, ынтасына қарай екі топқа бөліп, өз бетімен еңбектенуге, ізденуге, шығармашылыққа баулып, қорытынды жасауға машықтандырамын, оқушының ақыл-ойын дамытып, өзіндік дүниетанымын қалыптастырамын, сабаққа ынтасын арттырып, тапсырманы орындау барысында жіберілген қателер мен кемшіліктерді уақытында анықтап түзетуге мүмкіндік беремін. Әрбір сабақ тұтас педагогикалық процестің функциясын жүзеге асыруға бағытталған: оқыту, дамыту, тәрбиелеу. Соның нәтижесінде сабақ көпжоспарлы, құрылымы әр түрлі болып келуі мүмкін. Сабақ құрылымының ерекше көп тараған түрі барлық дидактикалық міндеттерді шешуге: білімді енгізу, жаңа материалды зерделеу, өткен материалды бекіту, бақылау, оқушылардың білімін бағалау, үйге тапсырма берумен байланысты. «Бунақденелілердің дамуы» тақырыбын өткенде оқушыларға бунақденелілердің түрленіп дамуы, ағзаның жеке және тарихи дамуы, тұқым қуалау туралы ғылыми көзқарастарын қалыптастыруда сын тұрғысынан ойлау технологиясын пайдаландым. Оқушыларды екі топқа бөлдім. І топ – «Микроскоп», ІІ топ – «Жасуша».

139

Үй тапсырмасымен жұмыста «Микроскоп» тобынан «Гидраның жынысты көбеюі», «Жасуша» тобынан «Гидраның жыныссыз көбеюі» сұралды. «Құпия сан» ойыны. Ойын шарты: тақтаға дайын бес сөз ілінеді. Мұғалімнің қойған сұрақтарына оқушылар кестедегі жауапты қоюлары қажет. 1.Ұрықтану жүреді 2.Ішінде бірнеше ұрықтанған жұмыртқалары бар белбеуше. 3.Жынысты, жыныссыз жолмен көбейе алады. 4.Дара жынысты жәндік 5.Гермофродитті жәндік. 1. Гидра 4. Өрмекші 2. Шұбалшаң 5. Белбеуше 3. Пілде Биологиялық диктант. № Көпжасушалы жануарлардың көбеюі Дұрыс р/с Жауаптары 1. Көбеюдің биологиялық мәні 1. Бүршіктену 2. Жануарлар екі түрлі жолмен көбейеді 2. Гаметалар 3. Гидраның жныссыз жолмен көбеюі 3. Ұрпақтар жалғасуы және организм түрінің сакталуы 4. Аналық жыныс жасушасы 4. Регенерация 5. Аталық жыныс жасушасы 5. Гермафродит 6. Жыныс жасушалары 6. Жынысты және жыныссыз 7. Ұрпақтанған жаңа жасуша 7. Зигота 8. Гаметалардың екі түрі де жануарлардың өз организмінде дамып жетіледі 8. Жұмыртқа жасушасы 9. Бір шаянды басы, көкірегі, құрсағына үш бөліп тастағанда үш шаян пайда болады. 9. Сперматозоид Сабақты бекіту. «Шұбалшаң мен өрмекшінің көбеюін» Венн диаграммасы бойынша салыстыру. Шұбалшаң Өрмекші Гермафродит. Айқас ұрықтанады, кілегейлі пілде түзеді. Онда ұрықтанған жұмыртқалар болады. Жас құрттар шығады. Көбею Дара жынысты, іштей ұрықтанады. Өрмектен тоқылған пілдеге ұрықтанған жұмыртқа салады. Жас өрмекші шығады. Келісемін Келіспеймін 1. Дамуы 4 сатыдан тұратын және дернәсілі ересегіне ұқсамайтын бунақденелерді толық түрленіп дамитын бунақденелілер деп атайды + 2. Шала түрленіп дамитын бунақденелілерге көбелек жатады + 3. Көбелектің дернәсілін жұлдызқұрт деп атайды + 4. Сүңгуір қоңыз шала түрленіп дамиды + 5. Ересек көбелекте үш жұп аяқтары бар + 6. Ересек көбелектің ауыз мүшесі – түтік тәрізді ұзын иірілген тұмсықша + 7. Қыстан шыққан қуыршақтан көктемде бірден орамжапырақ ақ көбелегі шығады + 8. Толық түрленіп дамитын бунақденелілерге шегіртке жатады + 9. Шыбын, таза жерлерге жұмыртқасын салады + 10. Түрленіп даму тәсілі – бунақденелілерді жойылып кетуден сақтайтын бейімділіктің бірі + Әр мұғалім сабақ өткізген кезде оқушыларға сапалы білім беру үшін жаңа технологияларды пайдалана отырып, сонымен қатар компьютерді, интерактивті тақтаны қолдану арқылы білім берсе, оқушылардың қызығушылығы арта түсері анық.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:Гин А.А. Приемы педагогической техники - Москва, 2001.Выготский Л.С. Педагогикалық психология. – Москва, 1991.М. Барбер, М. Муршед. Как добиться стабильно высокого качества обучения в школах – 2008.4.Сын тұрғысынан ойлауды дамыту.Әдістемелік құралдар.№1,2,3,4. 1998

* * * * *Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебінің

логопед мұғалімі Акынжанова Камшат

Сабақтың тақырыбы: С дыбысы. (Ысқырық дыбыстарды қою және автоматтандыру) Сабақтың мақсаты: С дыбысын буында, сөзде, сөйлемде дұрыс айтуға машықтандыру, сөздерге дыбыстық талдау жасау, ашық буынды сөздерді оқу, сұраққа жауап беру арқылы сөйлем құрау Түзетулік мақсаты: С дыбысының артикуляциясының дұрыс қалпын бекіту, анық айтуға дағдыландыру. Фонематикалық есту қабілетін дамыта отырып, ұсақ моторикасын жетілдіру, сөйлеу кезіндегі дұрыс тыныс алуын қалыптастыру. Сабақтың көрнекілігі: айна, кеспе суреттер, С фонемасының артикуляциялық кескіні, тілге арналған артикуляциялықжаттығулардың суреті, ойыншықтар т.б. Сабақтың барысы:1. Ұйымдастыру кезеңі.Логопед: Біз қандаймыз? Бала: Біз қандаймыз, қандаймыз, Шұғылалы таңдаймыз. Күлімдеген күндейміз, Ережені ұмытпай,

140

Дұрыс анық дыбыстап, Дыбыстарды ренжітпей, Бәріміз дұрыс сөйлейміз, Ренжуді білмейміз. Логопед: Жарайсың. 2. Үй тапсырмасын сұрау. С дыбысына қатысты өлең шумақтарын сұрау. Сара келіп сабақтан, Сан шаруа тындырды. Самаурынға салатын, Сексеуілді сындырды. Сазан балық қуырды, Сауды сары сиырды. Сары ала қаз інінен, Сығалайды сақтана. Сұқтана оған үңілген, Сұңқар отыр оқтана. 3. С дыбысының артикуляциясына тоқталу.С дыбысын айтқанда ерін езу тартып, күлген кездегідей, тістер көрінеді.- Тілдің ұшы төменгі тістердің түбіне тиеді.- Тіл ортасы дөңестеніп, екі жағы астыңғы тістерге жанасады.- Деміміз тіл ортасынан шығады.- Жабық дауыс шымылдығының дірілінен С дыбысы шығады. 4. Тыныс алу жаттығуы. «Кімнің кемесі жақсы гулейді»Балаға кішкене таза құтыға су құйып беру керек. Логопед өзіндегі құтыға үрлеп көрсетеді. Бала да солай үрлеп, дыбыстардыдыбыстайды. 5. С дыбысын буында, сөзде айтып дағдыландыру.Сә-сә-сә сө-сө-сө сү-сү-сү се-се-сеәс-әс-әс өс-өс-өс үс-үс-үс ес-ес-есЛогопед: Мен ақырын буындарды айтам, сен қатты дауыстап, анық айт. Есе, өсе, өсу, есу, әсе. Сән, сәкі, сәби, сәбіз, сәуір, сәске, сәнқой, сәукеле, сәуле, сәулетші 6. Фонематикалық дұрыс есту қабілеттерін жетілдіру.Логопед: Сенің құлағың тыңдай біле ме? Мен С дыбысына байланысты сөздер айтамын, сен С дыбысының сөз басында, ортасында, аяғында кездесуін айт.Сағат, сана, сиыр, су, ас, астық, сандық, аласа, сыпырғы, шаңсорғыш, үстел, жасыл, сабақ, сусиыр, құс, сайқымазақ, астау, Астана, есік, Есіл т.б. 7. Ырғақты жаттығу. Бойды бүкпей тік ұста Жай сол қолды сол жаққа, Жай оң қолды оң жаққа, Осылай бір байқа да, Он шақты рет қайтала. 8. «Сөз ойла, тез ойлан» ойыны. 9. Суретке қарап сөйлем құрау. 10. Сабақты қорытындылау.

* * * * *Сабақтарда ойын әдістерін қолданудың тиімділігі

Атажанова Мулдир Зинноллақызы Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебінің

бастауыш класс мұғалімі

Бастауыш сыныпта оқытудың ең басты міндеттерінің бірі- балалардың логикалық ойлау қабілеттерін дамыту.Оқушылардың ой-өрісін дамытып, ойлау қабілетін арттыруда және өткенді қайталап еске түсіруде ойынның берер пайдасыкөп. Ойын оқу процесін ширата түседі, оқушының оқуға деген қызығушылығын арттырады. Мектепке келген шәкірттердің ойыны мектеп жасына дейінгі бүлдіршіндердің рөлдік, сюжеттік ойындарынан басқамазмұнда құрылуы керек. Алты жасар оқушы-ойын баласы. Математика сабағында ойынды жүргізу тек мақсат болмай,шәкірттердің қызығушылығын дамытатындай болуы керек. Мұғалім әр түрлі әдістерді қолдану арқылы ойынды жүргізсеғана оқушылардың математикалық ойын дамытып, тәрбиелік проблема жүйелі шешіледі. Математикалық және логикалықойындарды ұйымдастыру мен оларды жүргізуде мынандай негізгі қағидаларды орындау қажетті және жеткілікті: 1. Ойын ережесін оқушы дұрыс түсініп, ұғыну үшін тілі қарапайым, дәл нақтылы айтылуы керек. 2. Ойынды жүргізу негізінде оқушылардың сан қилы ситуациялық жағдайларды шешуге икемділігін дамытып,математикалық тапқырлығын арттырмай, тек белсенділігі артса, онда педагогтың мақсаты орындалмағаны. 3. Ойынға арналған дидактикалық материал оқушы үшін күрделі жасалып, оны қолдану ыңғайсыз болса, онда ойынойдағыдай әсерлі болып шықпайды.

141

4. Ойынды жүргізгенде оның нәтижесі барлық оқушылардың қатысуымен тексерілуі тиіс. Қорытынды ашық, және әділбағалануы тиіс. Жеңімпазды анықтау кезінде жіберілген қате немесе әділетсіздік оқушы санасында жағымсыз ойқалдырады. 5. Оқушы ойынға белсенді қатысуы үшін, оны ұзаққа созбай, ережесін түсіндіргеннен кейін тез жүргізіп, нәтижесі солбойда хабарлануы тиіс. 6. Егер сабақ кезінде оқушылардың ойын қалыптастыратын және ойлауын дамытатындай бірнеше ұсақ ойындаржүргізілсе, онда ойынды қарапайым түрден бірте-бірте күрделендіруге және нақтылыдан абстрактылы түрге көшкен тиімдіболады. Бұл әдісті әсірес е логикалық ойындарды жүргізгенде пайдалану қажет. 7. Сабақта ойын әдісін оның мақсатына, мазмұнына және тақырыбына қарай қолдану тиімді. Ойынды шамадан тыс,қажетсіз жерінде қолдану кері әсер етеді. 8. Ойын әдісін сабақта қолданғанда нақтылы тапсырма, мақсат, міндеттер шешілуі тиіс, бұл алғы шарт. Ойындыжүргізгенде оны үзбей белгілі бір заңдылықты шешетін дәрежеде жүргізумен қатар, ол міндетті түрде қорытындылануықажет. Осы айтылғандарға сәйкес сабақта ойынның мынандай түрлерін жүргізуге болады.

Ойын түрлері

Танымдық іс-әрекетіОқыту мазмұныҚұрылымы

Ойын-саяхаттарОрындаушылық

Сюжеттік

Қайта жаңғыртуОйын-тапсырмаларЖаттығу

Әдеби-музыкалықІзденісОйын-өлеңдер

Математиканың алғашқы сабағынан бастап математикалық мазмұндағы сюжетті дидактикалық ойындар қолданылады.Ондағы мақсат балалар бақшасынан келген алты жасар шәкірттерді бұрынғы қалыптасқан дағды негізінде мектептегі оқытужағдайына бірте-бірте қалыптастыру. Мысалы: «Дүкен» ойыны. Мақсаты: нәрселерді түсі, пішіні, мөлшері бойыншасалыстыруға үйрету. Оқушылардың кеңістік туралы ұғымын анықтап, оны әрі қарай дамыту.Ойынды екі түрде жүргізугеболады.а) Мұғалім- сатушы. Балалар- сатып алушылар. Сатып алушы бала өзіне ұнаған ойыншықты таңдайды және оны суреттеп,сипаттап, ерекшеліктерін айтады. (ойыншықты көрсетпейді) Дүкенші ол баланың қандай ойыншықты таңдап тұрғанынтабады. Оқушы ойыншықтың түрін, түсін, мөлшерін немесе пішінін айтуы керек.ә) Екінші жағдайда мұғалім оқушының біреуімен рөлін алмастырады. Мазмұны жоғарыдағы сияқты болады. Оқушылардың танымдық қабілеттерінің қалыптасып, одан әрі дамуына мынандай ойындар да өз септігін тигізеді. Бұл бір ойынның өзі бірнеше тапсырманы меңзеп тұр. Ойынды ойнату арқылы балалар геометриялық фигуралардыатауды үйренеді, түстерді ажыратады, дайын өрнекті шығара салмай, осы жерде тұрған сандардан өрнек құрап білуге жәнеоны шығара білуге үйренеді. Күнделікті сабақтарда қолданылатын ойын түрлеріне тоқталар болсақ:«Білім шыңы» ойыны. Бұл ойында оқушылар топқа бөлінеді. Әр топтан бір оқушыдан шығып. таудың төменгі белесіненжоғарыға өрлей берілген тапсырмаларды орындап, шыңды білімімен өзіне бағындыруы керек. Ойын жеңімпазы шыңбасындағы өз сыйлығын алады. «Кім тез ойлайды?» ойыны. Мақсаты: Оқушылардың ойлау процесін дамыту.Ауызша есептеу дағдысын қалыптастыру. Ойынға барлық оқушы қатысады. Ойынды мұғалім немесе алдын ала дайындаған оқушы жүргізуге болады. Барлықоқушыға кез-келген сан ойлаңдар дейді. Ойлаған сандарыңа 2-ні қосыңдар.Енді шыққан нәтижеден өздерің ойлаған сандыазайтыңдар.Сонда бәріңде де нәтиже саны 2-ге тең болады. Мен сендердің ойлаған сандарыңды білмей нәтижесін қалайдұрыс таптым? Кім айтады? Ойынның сырын тапқан оқушы әрі қарай ойынды жүргізеді. Оқушылардың әрекеттеріне мұғалім араласпай, өз беттерімен орындауына мүмкіндік беруі қажет. Ойынның негізгімақсаты-баланы қызықтыра отырып білімді берік меңгерту болса, мұғалімнің міндеті- сол ойын түрін пайдалана отырып,оқушыларды өздігінен жұмыс істей білуге, ой белсенділігін арттыра түсуге қол жеткізу. Қорыта келгенде, бала ойынсыз өсіп-өркендей алмайды. Бұл-өмір заңдылығы. Сондықтан да математика сабағындаойындарды пайдалану оқушыларды ұжыммен бірлесіп жұмыс жасауға үйретеді, ой белсенділігін арттырады.

* * * * *

142

География сабағында ақпараттық - коммуникациялық технологияларын пайдалану

Демесинова Ания Мырзабаевна География пәнінің мұғалімі

Ақтөбе қаласы, Сазды орта мектебі

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңның 11-бабының 9-тармағында оқытудың жаңа технологияларын,оның ішінде кәсіптік білім беру бағдарламаларының қоғам мен еңбек нарығының өзгеріп отыратын қасиеттеріне тезбейімделуіне ықпал ететін кредиттік, қашықтан оқыту, ақпараттық – коммуникациялық технологияларды енгізу және тиімдіпайдалану міндеті қойылған.География сабағында ақпараттық технологияларды пайдалану арқылы оқушылардың ақпараттық құзіреттілігінқалыптастыру атты баяндамада қазіргі заман талабына сай ақпараттық технологияларды, электрондық оқулықтарды жәнеИнтернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік беретінітуралы баяндалады. Оқушылардың ақпараттық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыру қазіргі таңда үздіксіз педагогикалықбілім беру жүйесіндегі ең көкейтесті мәселелердің біріне айналып отыр. География сабақтарында ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдаланудың тиімділігі:Оқушының өз бетімен жұмысы;Аз уақытты көп білім алып, уақытты үнемдеу;Білім – білік дағдыларын тест тапсырмалары арқылы тексеру;Қажетті ақпаратты жедел түрде алу мүмкіндігі;Қарапайым көзбен көріп, қолмен ұстау сезіну немесе құлақ пен есту мүмкіндіктері болмайтын табиғаттың таңғажайыппроцестерімен әр түрлі тәжірибе нәтижелерін көріп, сезіну мүмкіндігі;Оқушының ой-өрісін дүниетанымын кеңейтуге де ықпалы зор.Оқытушы сабағында ақпараттық – коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы оның тиімділігін жүйелі түрдекөрсете біледі. Ақпараттық – коммуникациялық технологияны пайдалану оқытудың тиімді әдістерінің бірі деп ойлаймын. Оқытушы үшін электрондық оқулық – бұл күнбе – күн дамытылып отыратын ашық түрдегі әдістемелік жүйе, оны әрбіроқытушы өз педагогикалық тәжірибесіндегі материалдармен толықтыра отырып, әрі қарай жетілдіре алады. Электрондықоқулық арқылы үй тапсырмасын, жаңа сабақты түсіндіруге және тест тапсырмаларын орындауға болады. Қазіргі заманда ғылым мен техниканың жедел түрде дамуы әр оқушының білім дәрежесінің жоғары болуын талап етеді.Сондықтан оқушылардың шығармашылық пен белсенді түрде жұмыс жасауы, өз бетінше терең ойлауы арқылы білім алуыөмір қажетіне айналып отыр. Елбасымыздың білім сапасына қойып отырған талабы- оқуышлардың ғылым мен техниканы кез-келген саласын меңгереотырып, бәсекелестікке қабілетті, құзырлы болуы. Білім жүйесінің соңғы жетістіктерінің бірі кез-келген сабақтыинтерактивті тақтамен өткізу болса, сол тақтаны емін-еркін пайдалануды тек мұғалім ғана емес, оқушының да білгеніабзал.Мектеп қабырғасынан ел болашағы- жастарымыз заманға сай білімнің бастауын алады. Оқушылардың ойлауы мен тілініңдамуына жағдай жасау, дарынды балаларды назарда ұстау сияқты озық идеяларды жүзеге асыру үшін, оқытуәдістемелерінің жаңаша тұрғыдан құрылуы міндетті болмақ. Әр оқушының болмысы арқылы дамытушылық, шығармашылық ойлау, өз бетінше шешім қабылдау қабілетінің қалыптасуытиіс.Оқу –танымдылық құзыреттілігі- оқушының өз бетінше таным әрекетінің жиынтық құзыреттілігі, құрамына логикалық,әдістемелік, жалпы білім алу әрекеттерінің элементтері кіреді.Сабақ басында қойылған гипотезаны тапсырмалар орындау арқылы тексерді.Мысалы:барлық заттар бөлшектерден тұрады;сұйықтар мен газдарда кері итеруші күштер бар;қатты дене тұрақты балқу температурасына ие.Ақпараттық құзыреттілік – қоршаған ортадағы қазіргі ақпарат құралдарын жетік меңгеру іскерлігі. География оқу пәніретінде оқушылардың ақрараттық құзыреттілігін қалыптасуына үлкен септік тигізеді.Қажетті ақпаратты табу, сараптау, өңдеу және қажеттісін алу.Мысалы : Мобильді телефонның адам денсаулығына зиян екенін біз жиі естиміз.География заңдарының негізіне сүйене отырып, зиян немесе зиянды емес туралы баяндама жаз.Бұл тапсырмаларды орындай келе, оқушылар қосымша ақпарат көздерінен (Интернет желісі, ғылыми мақалардан,анықтама) өз бетінше қажетті мәліметті іріктеп алады. Сөзімді қортындылай келе төмендегідей ұсыныстарға тоқталамын: -кәсіптік білім беретін оқу орындарын қазіргі заманғасай жаңа ақпараттық құрал – жабдықтармен жабдықтау, интерактивті тақталар мен мультимедиялық кабинеттермен жәнеарнаулы пәндер бойынша электрондық оқулықтармен қамтамасыз ету; - кәсіптік білім саласында оқытудың жаңаақпараттық технологияларын пайдалану бойынша білім жетілдіру курстарын жиі ұйымдастыру.«Қазіргі заманда болашақ мамандарды ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білімберу өте қажет» деп, Елбасы атап көрсеткендей жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны оқу үрдісіндеоңтайландыру мен тиімділігін арттырудың маңызы зор.Құзыреттілікке бағытталған тапсырмаларды құруға қойылған талаптар анықталып, география пәні мұғалімдерініңтәжірибесі зерттелгеннен кейін құзыреттерге негізделген тапсырмаларды құру әдістемесі жасалды.Құзыреттілікке бағыттап оқыту арқылы жан-жақты дамыған оқушы тұлғасы қалыптасатыны сөзсіз.

* * * * *

143

МАЗМҰНЫ

1. Ботамқұлова Айнұр Батырбекқызы2. Тәуекелова Гүлбану Қонысбайқызы 3. Берекенова Асем Сергеевна 4. Смагулова Копей Файзоллиновна5. Тұрманбетова Амина Үсенбекқызы6. Байшыгашева Гулжазира Саймасайқызы7. Алиманова Сандуғаш Нұртайқызы8. Уразбаева О.Н 9. Алматова Г.Ж. 10. Т. А. Жұмабаева11. Тиленшиева Сагадат Жаксылыковна 12. Жумабаева Торгун Айтмагамбетовна13. Өтепқали Нәсіпқали Зинелғабиденұлы14. Тастанбекова Акмарал Турганбековна15. Касимов Казбек Рыскалиевич16. Балабай Сәлима17. Қайырбаев Ержан Қарымсақұлы18. Жексенгалиева Нургул Ашықбайқызы19. Базарбаева Зоя Нарынбайқызы20. Қабдиева Сара Қабекешқызы21. Каримова Гульнар Файзолуллақызы22. Кубенгалиева Айба 23. Нұрғалиева Айнұр Төлеуқызы24. Рахимова Нұрлан Мұхтархановна25. Үмбеталиева Гулбану Низамадиновна26. Абдикаримова Надира Курганбаевна27. Шаимов Мураджан Исматуллаевич28. Кеңесова Ләззат Алмасқызы29. Тубетбаева Ақерке Әлібайқызы30. Турегалиева Т.Е31. Мадиева Г.Д32. Кажимова Фарида Адилхайыровна33. Жолтаева Мария Шертайқызы34. Тайшықова Айгүл 35. Тажиметова Гульшат Махмутовна36. Сырашов Санжар Асылбекұлы37. Хасанова Гулшат Нуржановна38. Нуртлесова Зауреш Максотовна39. Жетібаева Гүлмира Мұратбекқызы 40. Жанақаева Ұлтуған Серғалиқызы 41. Разақова Сара Темірбайқызы42. Касенова Жанна Нурдаулетовна43. Нургалиева Алина Букенбайқызы44. Кобдикова Актоты Сисенбаевна45. Черниязова Бақтыгүл Төлегенқызы46. Имашева Гульжанат47. Есенова Айымгул Шариповна48. Бердіхожаева Қарашаш Жолдасқызы49. Нахыпова Азия Жаханшақызы 50. Сейдахметова Манат Бауыржанқызы51. Танатарова Кенжегуль Аблказимовна52. Акынжанова Камшат53. Атажанова Мулдир Зинноллақызы54. Демесинова Ания Мырзабаевна55. Дүйсени Жадыра Есенғалиқызы56. Қаженова Айгерім Сырымқызы57. Джумагалиева Камчат Ығылманқызы58. Айтқазиева Гульмира Кикбаевна59. Сейтқалиева Гүлпара Сембайқызы 60. Елеуова Бибигуль Сергеевна61. Есмухамедова Аяужан Мухамедқалиқызы62. Ахыт Еркегүл63. Балабаева Сауле Абибуллаевна64. Абдыханова Айжан65. Халықова Бақыткүл

144

66. Нұрбек Гүлназ 67. Жандарбекова Дина68. Сартайқызы Жұлдызай69. Тасқынбаева Ф.70. Карибаева Жанна Бейбутовна,71. Раманкулова Гулбану72. Налжанов Әділет Абайханұлы73. Оразбекова Бақыткүл Мейрамбекқызы,74. 2 «А» сынып оқушысы Иса Жандария. Жетекшісі: Сапарбекова Назира75. Нургалиева Арайлым Избасаровна76. Уразова Клара Татанғалиқызы77. Рыскалиева Сандуғаш Асылбекқызы78. Калимова Талшын Отарғалиқызы79. Жұмагельдина Танзила Бабаханқызы 80. Рахбаев Қонысбай 81. Жумабаева Дильназ . Ученица 7 F класса НИШ ФМН город Актобе. учитель Рахбаев Конысбай 82. Хайруллина Лаззат Кушербайевна83. Картжанова Карлыгаш Адильхановна84. Мукатова Луара Муратовна85. Танатарова Кенжегуль Аблказимовна86. Акынжанова Камшат87. Атажанова Мулдир Зинноллақызы88. Демесинова Ания Мырзабаевна

145