zrównoważony rozwój - zastosowania #4

zrwnowaonyrozwjzastosowania

przyroda w miecierozwizania

2013 Fundacja Sendzimira

przyroda w miecierozwizania

zrwnowaony rozwjzastosowania

Zrwnowazony Rozwj Zastosowania

Redakcja naukowaTomasz Bergier, AGH Akademia Grniczo-Hutnicza w KrakowieJakub Kronenberg, Uniwersytet dzkiPawe Lisicki, Urzd M. St. Warszawy

RecenzjaDr hab. Arnold Bernaciak, prof. Uniwersytetu Ekonomicznego w PoznaniuDr hab. inz. arch. Agata Zachariasz, prof. Politechniki Krakowskiej

KorektaAnna Kronenberg

Fotografia na okadcePawe Modkowski

Projekt okadkiAnna Wojtunik

Copyright by Fundacja SendzimiraKrakw 2013

ISSN 2081-5727 (wersja drukowana), ISSN 2084-0594 (wersja online)ISSN 2081-8610 (wersja angielskojzyczna online)

WydawcaFundacja Sendzimirawww.sendzimir.org.pl

Wydrukowano na papierze z recyklingu

Dofinansowano ze rodkw:

Projekt wspfinansowany przez Szwajcari w ramach szwajcarskiego programu wsppracy z nowymi krajami czonkowskimi Unii Europejskiej. Wysoko wspfinansowania: 192299,33 CHF. Szczegowe informacje na temat wspfinansowania znajduj si na stronach: www.programszwajcarski.gov.pl oraz www.swiss-contribution.admin.ch/poland

Szanowni Pastwo,

W 2012 r. Sekretariat Konwencji o Rznorodnoci Biologicznej przygotowa raport Cities and Biodiversity Outlook, powicony ocenie powiza midzy urbanizacj, bio-rznorodnoci i usugami ekosystemw. W opracowaniu podkrelano przede wszyst-kim, ze miasta stanowi zarwno wyzwanie, jak i ogromny potencja ze wzgldu na usprawnienie ochrony przyrody w ujciu globalnym. Zauwazono potrzeb poszukiwania i stosowania innowacyjnych rozwiza z zakresu zarzdzania przyrod w miastach, a takze wok nich.

W Polsce zachodzce zmiany spoeczne i gospodarcze sprawiaj, ze miasta wywieraj coraz wiksz presj na rodowisko. Tematyka usug ekosystemw wize si rwniez z palcymi problemami: ochrony zdrowia, zaniedbanych terenw szpeccych wizeru-nek polskich miast, planowania przestrzennego itp. Aby przyroda moga nam pomc w rozwizywaniu tych problemw, musimy najpierw rozwiza problemy dotyczce zarzdzania przyrod i na tym koncentruje si najnowszy numer naszego poradnika.

Od lat Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej obserwuje dziaania Fundacji Sendzimira w zakresie przenoszenia wiedzy z nauki do praktyki, a takze promowania w Polsce innowacyjnych koncepcji ochrony rodowiska, coraz po-wszechniej wykorzystywanych za granic. Dlatego z przyjemnoci polecam Pastwu kolejn publikacj, przygotowan przez zesp Fundacji Sendzimira i wsppracujcych z ni ekspertw i ekspertki.

Przedstawione tu treci uwzgldniaj szczegowe wytyczne i sugestie dla praktykw na co dzie zajmujcych si zarzdzaniem przyrod w polskich miastach. Pokazuj, ze rozwizania problemw s mozliwe, odwoujc si zarwno do rozwiza prawnych, jak i dobrych przykadw budowania partnerstwa z rznymi interesariuszami.

Zachcam Pastwa do korzystania z tych rozwiza w praktyce oraz do tworzenia nowych rozwiza, ktre mogyby sta si wzorem dla miast w innych krajach, tak by postpujca na wiecie urbanizacja okazaa si szans, a nie zagrozeniem, dla nas i dla rodowiska.

Dr Krystian SzczepaskiZastpca Prezesa Zarzdu

Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej

Wstp 6Rozwizania techniczne Planowanie i zasady ochrony drzew w procesie inwestycyjnym Monika Ziemiaska, Marzena Suchocka 10Nasadzenia zastpcze drzew w miastach gwne problemy z decyzjami administracyjnymi | Jan ukaszkiewicz 26Podoza strukturalne i inne metody uatwiajce rozwj drzew w trudnych warunkach siedliskowych miast | Marzena Suchocka 38Ochrona drzew w miecie a postrzegane zagrozenie bezpieczestwa | Edyta Roson-Szeryska 50Ochrona drzew na placu budowy | Monika Ziemiaska, Marzena Suchocka 66Rozwizania organizacyjne Niekonwencjonalne formy wsppracy midzysektorowej w ksztatowaniu zieleni miejskiej na przykadzie Londynu | Kasper Jakubowski 86Innowacyjne metody wspierania tworzenia zielonej infrastruktury w miastach: wsppraca wadz lokalnych z inwestorami i wacicielami budynkw | Aleksandra Kamierczak 98Systemy informacji geograficznej w partycypacyjnym zarzdzaniu przyrod w miecie | Micha Czepkiewicz 110Rwnowazenie rozwoju urbanistycznego z ochron biorznorodnoci na miejskich terenach niezagospodarowanych sie drg kolejowych w Monachium | Rieke Hansen 124Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako narzdzie zarzdzania przyrod w miecie | Agata Burliska 132Bkitne aspekty zielonej infrastruktury Iwona Wagner, Kinga Krauze, Maciej Zalewski 144Dobre praktyki pozyskiwania rodkw finansowych na zarzdzanie przyrod w miastach 156

Spis treci

6 | Zrwnowaony Rozwj Zastosowania nr 4, 2013

W konsekwencji ewentualny brak rodkw lub ich niewystarczajcy poziom juz na samym pocztku powoduje, ze nie podejmujemy zadnych dziaa w tym zakresie. Wieloletnie dowiadczenie pracy w samorzdzie pozwala mi na stwierdzenie, ze nie ma nic bardziej bdnego, niz taki pogld. Finan-sowanie to ostatni element uwarunkowa naszych dziaa, a ich hierarchia powinna przedstawia si nastpujco:

Spenienie trzech pierwszych uwarunkowa stwarza mozliwo pozyskania rodkw finanso-wych. Kluczowe s pytania: czy realizacja danego zadania wynika z obowizku ustawowego? Czy wchodzi w zakres kompetencji organu, jaki repre-zentujemy? Bardzo czsto nie wynika to wprost z przepisu, musimy oprze si na dostpnej wy-kadni prawa, poczynajc od opinii prawnych, poprzez orzecznictwo i komentarze, po wyroki sdowe. Majc t spraw rozstrzygnit, to zna-czy wiedzc, ze bdziemy realizowa obowizek ustawowy, rozpoczynamy prac nad pozyskaniem akceptacji przeozonych (wola polityczna do reali-zacji zadania). W tym dziaaniu pomocne bdzie okrelenie korzyci i szeroko rozumianego kapi-tau, jaki pozwoli zgromadzi realizacja danego przedsiwzicia. Oszacowanie ewentualnego no-watorstwa i prestizu, jakie uzyskamy przy reali-zacji danego zadania, moze nam bardzo pomc w zdobyciu przychylnoci przeozonych (decy-dentw). Majc ich wsparcie, mozemy przyst-pi do rozpracowania trzeciego uwarunkowania. Musimy oceni nasze mozliwoci i potencjalne

Wstp

Temat usug ekosystemw w miastach, podjty w ze-szorocznej publikacji Przyroda w miecie. Usugi ekosystemw niewykorzystany potencja miast, wzbudzi duze zainteresowanie i wywoa liczne dyskusje. Uwiadomi wielu osobom, ze czowiek jest nierozcznie zwizany z zasobami rodowiska przyrodniczego, nawet w tak zindustrializowanej przestrzeni, jak jest miasto. Jednak taka perspek-tywa odnoszca si do potencjau przyrody oraz wartoci, ktre daje ona w duzszym okresie, w ra-mach usug ekosystemw wciz stanowi wyzwa-nie. Dlatego tez zdecydowalimy si na kontynuacj, uzupenienie i rozwinicie tego wtku w kolejnym numerze z serii Zrwnowaony Rozwj Zasto-sowania. Jego podstawowym celem jest zwrcenie uwagi na praktyczne zagadnienia zwizane z zarz-dzaniem rodowiskiem przyrodniczym. Wskazu-jemy, jak wykorzysta koncepcj usug ekosystemw w praktyce tak, by przyroda zapewniaa jak najwicej korzyci mieszkacom polskich miast. Odwoujemy si do konkretnych rozwiza prawnych i organi-zacyjnych, popartych inspirujcymi przykadami. Niestandardowe rozwizania s bowiem nie tylko mozliwe, ale i stosowane w praktyce.

Poradnik ten, skierowany przede wszystkim do administracji samorzdowej, pokazuje mozliwoci kreowania tzw. zielonej polityki w naszych miastach. Zgromadzone w nim artykuy mog stanowi r-do inspiracji do dziaania w ramach posiadanych kompetencji; inne pokazuj mozliwoci realizacji pewnych dziaa, czsto niestandardowych, ale mieszczcych si w ramach obowizujcego w Pol-sce prawa. Mozna podj wiele wartociowych ini-cjatyw, spojrze na dany problem ponad utartymi schematami i podj prb rozwizania go z ko-rzyci dla siebie i rodowiska, w ktrym zyjemy. Wymaga to nie tylko wiedzy, ale i osobistego zaan-gazowania, chci oraz umiejtnoci poszukiwania.

Powszechny pogld, ze rodki finansowe s podstaw i praktycznie jedynym wyznacznikiem naszego dziaania powoduje, ze od nich zaczynamy mylenie o mozliwoci realizacji jakiego zadania.

moliwoci/bariery organizacyjne

przepisy prawa

wola polityczna

finansowanie

Zrwnowaony Rozwj Zastosowania nr 4, 2013 | 7

bariery organizacyjne. Wazna jest tez ocena za-kresu i mozliwoci niezbdnej wsppracy z in-nymi jednostkami, zarwno wewntrznymi, jak i zewntrznymi. Majc rzetelnie przygotowany harmonogram dziaania i zidentyfikowanych wszystkich realizatorw (podwykonawcw) na-szego zadania, pozyskujemy rodki.

Dziaania te zwykle umozliwiaj zdobycie rod-kw finansowych. Przedstawiona powyzej ciezka gwarantuje nam, ze jestemy traktowani jak powazni partnerzy w rozmowach budzetowych, osoby re-alizujce wazne i znaczce zadania w skali miasta, gminy, powiatu lub wojewdztwa. Rozpoczynanie batalii od spraw finansowych daje nam duzo mniej-sze szanse na sukces, a czsto okrelane jest dziaa-niem roszczeniowym. Powoduje rwniez, ze przy niedoborach budzetowych wygrywaj zadania po-strzegane jako pilniejsze, np. remonty drg, uspraw-nienie komunikacji miejskiej, budowa przedszkola.

Zarzdzajc rodowiskiem przyrodniczym lub tylko uczestniczc w tym procesie, nie powinnimy zapomina o holistycznym spojrzeniu na przyrod, jako przestrze nas otaczajc i potrzeby czowieka. Nasze dziaania i decyzje powinny uwzgldnia wpyw na relacje pomidzy poszczeglnymi kom-ponentami rodowiska, ktry czsto jest widoczny dopiero po wielu latach. Spojrzenie na przyrod przez pryzmat usug ekosystemw, ktrych doty-cz ten i poprzedni poradnik, pozwala na bardziej skuteczn ochron. Wize si bowiem ze zrozu-mieniem tego, jak jako zycia mieszkacw miast zalezy od stanu przyrody.

Struktura poradnika odpowiada przedstawionej powyzej hierarchii uwarunkowa, ktre musz by spenione, zeby skutecznie i z korzyci dla spoe-czestwa chroni przyrod w miastach. Wskazu-jemy na rozwizania techniczne, dotyczce przede

wszystkim drzew, i bardziej oglne rozwizania organizacyjne. Odnosimy si do przepisw praw-nych1 oraz inspirujcych przykadw rozwiza. Mog one motywowa wol polityczn i wskazywa na mozliwoci organizowania tego typu dziaa, a takze na innowacyjne sposoby pozyskiwania fi-nansowania. Dobr tekstw podyktowany by rw-niez poszukiwaniem sposobw pokonywania barier dla zachowania przyrody w miecie (w szczegl-noci drzew), zidentyfikowanych w zeszorocznej publikacji Przyroda w miecie. Usugi ekosystemw niewykorzystany potencja miast (Zrwnowa-ony Rozwj Zastosowania, nr 3).

Cho cz tekstw odnosi si do szczegowych zagadnie zwizanych z drzewami, zaproponowane w nich rozwizania mozna potraktowa szerzej, jako wskazanie na innowacyjne mozliwoci rozwizywa-nia problemw dotyczcych zarzdzania przyrod w miecie. Pozostae teksty pokazuj w szerszym kontekcie przykady miast i przedsiwzi, w kt-rych wola polityczna pozwolia na zastosowanie szczeglnie interesujcych rozwiza (Bazylea, Chi-cago, Londyn, d i Monachium). W kazdym z tych przypadkw kluczem do sukcesu okazuje si wsppraca rznych grup zainteresowanych zarzdzaniem przyrod w miastach. Decydujce jest zatem otwarcie administracji samorzdowej na wkad, jaki w te dziaania mog mie przedstawi-ciele innych sektorw, a takze szukanie mozliwoci wsppracy w obrbie poszczeglnych organw administracji i pomidzy nimi.

Pawe LisickiZ-ca Dyr. Biura Ochrony rodowiska,

Urzd M. St. WarszawyPrzewodniczcy Komisji ds. Ochrony Krajobrazu

i rodowiska, Unia Metropolii Polskich

1 Najistotniejsze z punktu widzenia kazdego tematu akty prawne oraz ewentualne decyzje i wyroki wydane przez stosowne organy administracji zamiecilimy w przypisach dolnych.

Rozwizania techniczne

Planowanie i zasady ochrony drzew w procesie inwestycyjnymMonika Ziemiaska

Uniwersytet Przyrodniczy we WrocawiuMarzena Suchocka

Instytut Gospodarki Przestrzennej iMieszkalnictwa Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego wWarszawie

Drzewa wprocesie inwestycyjnym naraone s na szereg zagroe. Dzieje si to na skutek nieprawidowoci ibdw popenianych wtrakcie budowy. Wikszoci znich mona unikn poprzez odpowiednie planowanie iprowadzenie inwestycji. Kluczowe jest wypracowanie ipopularyzacja regu dotyczcych skutecznej ochrony drzew, do ktrych nale m.in. odpowiedzialne podejcie wszystkich stron procesu inwestycyjnego, czas, edukacja, prawidowo ikompletnie wykonana dokumentacja, okrelenie moliwych zamiennych technologii prac (przyjaznych drzewom), terminy ich realizacji, nadzory inwestorskie, budet przeznaczony na ochron drzew, niezbdna wiedza przyrodnicza, nieuchronna kara za zniszczenie drzew. Szczeglnie istotny jest kompletny zakres opracowania dokumentacji projektu ochrony drzew na terenie budowy, dostosowany do przyrodniczych iprawnych uwarunkowa ochrony drzew.

Sowa kluczowe: drzewa wmiecie, drzewa na placu budowy, usugi ekosystemw wmiecie, zniszczenie drzew, nadzr wzakresie zieleni


Planowanie i zasady ochrony drzew w procesie inwestycyjnym

potrzeb dyskusji, wymiany dowiadcze oraz pro-pagowania sprawdzonych rozwiza, ktre wobec-nym stanie prawnym pomog skutecznie chroni drzewa wtrakcie realizacji inwestycji.

Nieprawidowoci w procesie inwestycyjnym

Na etapach planowania, realizowania iegzekwowa-nia ochrony drzew pojawiaj si przeszkody zarwno administracyjno-instytucjonalne (np. zwizane zprawidowym uyciem narzdzi prawnych przez urzdnikw), jak ispoeczne, oparte gwnie na nie-chci do zmian ibraku edukacji wzakresie wpywu prac budowlanych na drzewa. Dostrzegamy rwnie przeszkody majce zwizek ze specyfik problemu, oparte na stereotypach oraz braku dobrych praktyk

ikonkretnych rozwiza, np. in-ynierskich lub przyrodniczych.

Polskie prawo1 okrela obo-wizek waciwego zabezpie-czenia elementw rodowiska przyrodniczego. Dotyczy to

take istniejcych drzew ikrzeww na placu bu-dowy. Obowizek ten spoczywa na wykonawcy robt, ktry przejmuje plac budowy na czas jej trwania, oraz na inwestorze. Jest on zobligowany do weryfikowania, czy wykonawca robt zabezpieczy drzewa ikrzewy wsposb gwarantujcy ich sku-teczn ochron przed uszkodzeniami iprzetrwa-nie inwestycji wniepogorszonej kondycji. Nie bez znaczenia jest rwnie rola prawidowych dziaa urzdw, ktre powinny uczestniczy wkontroli prac iprzebiegu procesu inwestycyjnego, aprzede wszystkim wykorzystywa do tego celu wszystkie dostpne narzdzia prawne.

Obecny stan spowodowany jest midzy innymi akceptowaniem faszywego przewiadczenia otym, e stosowane przed wieloma laty sposoby zabezpie-czenia drzew s efektywne iwystarczajce. Tymcza-sem szalowanie pnia deskami nie jest skutecznym sposobem zabezpieczenia drzewa. Zabieg ten nie

Wprowadzenie

Nie od dzi wiadomo, e oprestiu miast wiadcz tereny zieleni, ich liczba, jako iwiek. Nowe na-sadzenia iochrona istniejcych zadrzewie maj ogromny wpyw na wizerunek miast, ale te na stan zdrowotny mieszkacw. Jednak stosunkowo rzadko obserwujemy na terenach zurbanizowanych zakadanie nowych terenw zieleni, duo czciej jestemy wiadkami eliminowania tych, ktre ist-niay dotychczas.

Polskie miasta wostatnich latach okrelane s mianem miast wcigej budowie. Ma to cisy zwizek znapywem funduszy unijnych, dziki ktrym narasta presja nowych inwestycji, remon-tw i modernizacji. Intensywno, zakres oraz zoono tych przedsiwzi nie pozostaje bez wpywu na zasoby przyrodnicze, wszczeglnoci roliny igleb, ktre naraone s na stres, uszkodzenia izniszcze-nia. Tereny inwestycji to miejsca, w ktrych drzewa, szczeglnie cenny element krajobrazu miast, s bezporednio naraone na stres. Zjawisko to, czsto okrelane mianem stresu bu-dowlanego (Szczepanowska 2010), jest wynikiem zmian wsiedlisku drzew znajdujcych si na terenie dziaek objtych inwestycj oraz wbezporednim ich ssiedztwie.

Dynamiczny proces zmian gospodarczych, wi-doczny szczeglnie wprzestrzeni duych miast, rodzi pytania: czy jestemy w stanie naleycie chroni rodowisko przyrodnicze przed nadmiern ingerencj czowieka? Czy dysponujemy odpo-wiednimi narzdziami, wiedz, kompetencjami, rodkami, aprzede wszystkim dobr wol wtym zakresie? Dlatego wartykule staramy si wykaza nieprawidowoci wprocesie inwestycyjnym, ktre s przyczyn pogarszajcej si kondycji zasobw przyrodniczych miasta. Jednoczenie podejmujemy prb nakrelenia wytycznych do prawidowego planowania, realizowania iegzekwowania ochrony drzew wprocesie inwestycyjnym. Widzimy siln

Szalowanie pnia deskami nie jest skutecznym sposobem zabezpie-czenia drzewa, nie chroni korony isystemu korzeniowego drzewa.

1 Wszczeglnoci: Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880), Ustawa prawo budowlane (Dz. U. 1994 nr 89 poz. 414), Ustawa Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627), Rozporzdzenie Ministra Transportu, Budownictwa iGospodarki Morskiej, wsprawie szczegowego zakresu iformy projektu budowlanego (Dz. U. 2012 nr 0 poz. 462).


Monika Ziemiaska, Marzena Suchocka

Ochrona drzew na terenie budowy

W ostatnich latach obserwujemy na budowach dwa podejcia do ochrony drzew, stosowane przez inwestorw i wykonawcw. Pierwsze podejcie, pozytywne, mona nazwa ochron skuteczn. Ma ona miejsce wwczas, gdy podejmowany jest wy-siek realnego typowania drzew majcych szanse przeycia inwestycji, anastpnie minimalizuje si ich stres budowlany. Wtym przypadku drzewa przeywaj czas prac budowlanych. Nastpnie wkolejnych latach rozwijaj si prawidowo, nie dajc jakichkolwiek oznak osabienia kondycji lub przechodz okres osabienia kondycji, anastpnie wyranej regeneracji.

Drugie podejcie, negatywne, mona nazwa ochron pozorowan, ktra jest prowadzona na niby, jako alibi. Czsto inwestorzy celowo nie wnioskuj

na etapie przygotowania inwesty-cji owycink drzew zagroonych krytycznymi uszkodzeniami, by nie ponosi kosztw (opat) zwi-zanych zich usuniciem. Wtym przypadku konsekwencj le pro-wadzonej ochrony drzew na etapie

tworzenia projektu ibudowy jest ich obumieranie. Znaszych obserwacji wynika, e do cakowitego obumarcia drzewa (wg ustawodawcy utracenia ywotnoci) dochodzi od 5 do 12 lat po zakoczeniu inwestycji. Wtedy to zamiera blisko poowa uszko-dzonych wstopniu krytycznym drzew (Suchocka 2010, Ziemiaska 2013). Wwczas martwe drzewa staj si problemem nowych wacicieli, ainwestor unika odpowiedzialnoci. Zdecydowanie czciej stosowana jest ochrona pozorowana, jako forma alibi.

Z punktu widzenia skutecznoci wykonania prawidowej ochrony drzew wprocesie inwesty-cyjnym, istotne s etapy planowania poszczeglnych dziaa indywidualnie dla inwestycji, wynikajce zuniwersalnych regu (tabela 1). Narzdziem do uzyskania optymalnej sytuacji jest przygotowany idostosowany do warunkw projekt ochrony drzew na terenie budowy. Stosowany dotychczas wdoku-mentacji projekt gospodarki drzewostanem wywo-dzi si zpraktyki konserwatorskiej ina pocztku wykonywany by gwnie whistorycznych zaoe-niach parkowych. Wpraktyce rozpowszechniono

chroni korony isystemu korzeniowego drzewa, ale zapewnia zwodnicze poczucie dobrze wykonanego zalecenia. Tymczasem dziaania te s wci czsto zalecane iwskazywane jako jedynie suszne (nawet wdecyzjach administracyjnych).

Osobnym problemem jest brak skutecznego egzekwowania prawa, m.in. konsekwencji finan-sowych, za zniszczenie drzew ikrzeww. Prawo okrela, e naoenie kary moe nastpi nie pniej, ni wokresie do 3 lat od zdarzenia. Tymczasem po zakoczonej inwestycji czsto nastpuj zmiany stanu wasnoci. wiadomi tego inwestorzy, wy-konawcy budowlani iurzdnicy ignoruj potrzeb zajcia si problemem. Inn istotn kwesti zwi-zan zprawem s zaczerpnite zustawy oochro-nie przyrody nieprecyzyjne terminy: zachowanie ywotnoci, prace () powinny by wykonywane wsposb najmniej szkodzcy drzewom lub krze-wom (por. ukaszkiewicz wtym tomie). Tak pynne definicje wrcz inicjuj naduycia. Powysze nie-cisoci sprawiaj, e wykonawcy budowlani czsto nie czuj presji wprowadzania zmian, inwestowa-nia wochron drzew oraz eduka-cj wtym zakresie.

Czy istniej wogle skuteczne dziaania, za pomoc ktrych mona chroni drzewa na placu budowy? Jak okreli granic, przy ktrej trzeba podj decyzj wytypowania drzewa do wycinki, gdy dziaania ochronne bd ju nieskuteczne? Czy istnieje sens ochrony drzew wbezporednim ssiedztwie skomplikowanej, wieloetapowej in-westycji? Znaszych obserwacji idowiadcze za-wodowych wynika jednoznacznie, e wiele szkd powstaje zpowodu niewiedzy na temat rozwiza alternatywnych przyjaznych drzewom, opacalnych zekonomicznego punktu. Znane s nam przypadki radykalnej zmiany wpodejciu wykonawcw (in-westorw) do ochrony drzew, po zapoznaniu si zich wartoci, fizjologi iwarunkami prawido-wego rozwoju. Dlatego podstawowym obowizkiem osoby prowadzcej nadzr jest polecanie rozwi-za skutecznych, sprawdzonych idostosowanych do indywidualnych sytuacji oraz wieku, kondycji igatunku drzewa. Poniej przedstawiamy dobre przykady tego rodzaju rozwiza.

Wiele szkd powstaje zpowo-du niewiedzy na temat rozwi-za alternatywnych przyjaznych drzewom, opacalnych zekono-micznego punktu widzenia.



Lp.Reguy, wskazania iobowizki

Krtka charakterystyka iuzasadnienie

1. Odpowiedzialno Bardzo istotne jest odpowiedzialne podejcie do skutecznej ochrony drzew przez wszystkie strony postpowania, tzn. waciciela nieruchomoci (inwestora), firmy budowlanej, projektanta, urzdnika, przedstawicieli nadzoru iinnych.

2. Czas na prace przygotowawcze

Naley pamita, e skuteczna ochrona drzew nie rozpoczyna si pierwszego dnia budowy, tylko duo wczeniej, na etapie planowania inwestycji od wykonania inwentaryzacji dendrologicznej.

3. Projekt ochrony drzew na terenie budowy

Projekt ochrony drzew na terenie budowy to rodzaj specjalistycznej dokumentacji opracowanej dla potrzeb skutecznej ochrony drzew, zawierajcej m.in. typowanie kolizji bezporednich, zabiegw ochronnych, rehabilitacyjnych, nadzorw nad wykonaniem. Jest wane, aby ww. dokumentacja bya czci projektu budowlanego oraz wykonawczego.

4. Technologie prac budowlanych

Na etapie uzgodnie projektowych specjalista winien okreli zasadno wykonania zadania przewidzianego wprojekcie. Wwczas moliwa jest modyfikacja zakresu izasigu prac tak, by byy jak najmniejsze wodniesieniu do drzew. Jeli jest to moliwe, naley uwzgldni zmian technologii robt na alternatywn, przyjazn drzewom iwpisa j do projektu inwestycji.

5. Dostosowanie terminu prac

Naley zwrci uwag, aby sposb realizacji prac wodniesieniu do skutecznej ochrony drzew by dostosowany do okresu wegetacji. Czas wykonywania prac wpobliu drzew winien by jak najkrtszy.

6. Nadzr Na etapie prowadzonych prac niezbdne s nadzory brany przyrodniczej wzakresie weryfikowania zaleconych dziaa oraz rozwizywania problemw wynikajcych znieprzewidzianych wczeniej prac.

7. Okrelenie budetu Bardzo istotne jest okrelenie przed rozpoczciem inwestycji, na etapie projektowania, realnego budetu przeznaczonego na ochron drzew, apodstaw do okrelenia nakadw jest prawidowo wykonana dokumentacja projektowa, wtym kosztorys.

8. Powane podejcie stron

Nadrzdn spraw jest, aby nie lekcewaono kwestii zasadnoci wykonania wskazanych czynnoci wzakresie skutecznej ochrony drzew.

9. Wiedza przyrodnika dendrologa, architekta krajobrazu, arborysty

Wiedza specjalisty (penicego nadzr) oraz jego dowiadczenie zawodowe maj wpyw na skuteczno zalece ijako ich realizacji. Bardzo istotny na etapie realizacji inwestycji jest jego cigy kontakt zinwestorem iwykonawcami poszczeglnych etapw robt.

10. Edukacja By skuteczno ochrony drzew bya realna, wszyscy uczestnicy procesu budowlanego winni by edukowani owpywie czynnoci zwizanych zinwestycj na ywotno drzew.

11. Nieuchronno kary Naley pamita, e za zniszczenie drzew wywoane nieprawidowym prowadzeniem prac, gro kary finansowe. Na sprawcach zniszcze spoczywa odpowiedzialno cywilna2, odpowiedzialno karno-administracyjna3, odpowiedzialno karna4 oraz kara przewidziana Ustaw oochronie przyrody5.

Tabela 1. Proponowane reguy dotyczce skutecznej ochrony drzew na terenie budowy

2 Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16 poz. 93 zpn. zm.), art. 415.3 Kodeks wykrocze (Dz. U. 1971 nr 12 poz. 114 zpn. zm.), art. 144.4 Kodeks karny (Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553 zpn. zm.), art. 283.5 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 88.



Obecno drzew na terenie inwestycji moe umoliwia lub uatwia certyfikacj BREEAM7 iLEED8. Systemy te s narzdziem wprowadzenia skutecznej ochrony iedukacji, poniewa mobilizuj do podejmowanie dziaa wcelu uzyskania certyfikatu.

Uwarunkowania przyrodnicze

niezbdne do podjcia decyzji w zakresie ochrony drzew

Bardzo istotne jest obalanie mitw dotyczcych drzew: ich fizjologii, lokalizacji igbokoci systemu korzeniowego. wiadomo funkcji, jakie peni drzewa oraz powiza pomidzy poszczeglnymi ich organami, pozwala rozumie konsekwencje zabu-rzenia tego idealnego tworu, jakim jest drzewo. Ry-sunek1 przedstawia schematyczn budow drzewa.

Uszkodzenia drzewa, wzalenoci od strefy kt-rej dotycz, maj inny wpyw na jego ywotno. Gazie znajdujce si wstrefie Anie s oceniane, ze wzgldu na ich szybk regeneracj. Gazie ikonary wstrefie B regeneruj si wrnym tempie, wzale-noci od gatunku drzewa. Natomiast uszkodzenia gazi wstrefie C iunasady pnia powoduj naj-powaniejsze skutki imog prowadzi do mierci. Drzewa omaych zdolnociach regeneracyjnych toleruj jedynie uszkodzenia wstrefie A.

Wocenie wpywu prac na drzewo szczeglnie istotna jest znajomo budowy systemu korzenio-wego. Due, zdrewniae korzenie centralne zwane statycznymi oraz ich czci unasady pnia (szyja korzeniowa), zwikszaj swoje rozmiary i rosn poziomo. Jest to system 4 do 11 duych korzeni gwnych. Przewanie sigaj one na odlego od 1 do 3m od pnia izazwyczaj nie rosn gbiej ni 30 do 100 cm. Ich funkcj jest przewodzenie wody izwiz-kw mineralnych, atake zakotwiczenie drzewa.

jego stosowanie na inne tereny zieleni. Gwnym celem tej dokumentacji jest okrelenie zalece pie-lgnacyjnych dla drzewostanu. Wprzypadku pro-jektu ochrony drzew na terenie budowy, wane jest wprowadzenie uzasadnionych zalece eliminuj-cych niekorzystny wpyw inwestycji na drzewostan. Projekt ochrony drzew na terenie budowy powinien by czci dokumentacji projektowej, tj. projektu budowlanego iwykonawczego.

Projekt ochrony drzew na terenie budowy umoli-wia wytypowanie drzew do zachowania, szczeglnego zabezpieczenia oraz koniecznego usunicia na etapie planowania iprojektowania inwestycji. Etap projekto-wania pozwala rwnie na uwzgldnienie moliwoci zastosowania inynierskich rozwiza zamiennych oraz na wskazanie przyjaznej drzewom technologii prowadzenia prac. Projekt ochrony powinien rwnie zawiera rozoone wczasie (23 lata) przyrodnicze dziaania rehabilitacyjne.

Projekt ochrony drzew na terenie budowy moe by wykorzystany do:

przygotowania zalece izakresu ochrony na etapie ubiegania si opozwolenie na budow wprojekcie budowlanym (brana ziele)6;

przygotowania projektw technicznych roz-wiza ochronnych wprojekcie wykonawczym (brana ziele);

projektu lub realizacji prac budowlanych na etapie tworzenia zaoe lub przygotowania Specyfikacji Istotnych Warunkw Zamwienia (SIWZ);

sporzdzenia, w formie zalece, uchway Rady Gminy, Rady Miasta lub zarzdzenia Prezydenta Miasta (dziaa wwczas jak norma ijest standardem lub dobr praktyk). Cyto-wanie zrzdzenia lub uchway precyzuje zakres iform waciwych metod oceny.

6 Zasadnym jest umieszczenie zakresu zabezpiecze itechnologii ochronnych raczej wprojekcie budowlanym ni wgospodarce drze-wostanem. Projekt budowlany jest podstaw do realizacji projektu wykonawczego wzakresie zatwierdzonym na etapie wydawania pozwolenia na wycink drzew.

7 Building Research Establishment Environmental Assessment Method budynki poddane ocenie BREEAM otrzymuj certyfikat Building Research Establishment oceniajcy funkcjonowanie budynku wjego otoczeniu wkategoriach: oszczdno energii, oszczdno wody, gospodarka materiaami, zapewnienie komfortu uytkownikom, wpyw na rodowisko przyrodnicze, ograniczenie zanieczyszcze, zarzdzanie budynkiem, ograniczenie odpadw.

8 Leadership in Energy and Enviromental Design powsta wStanach Zjednoczonych ijest jednym znajbardziej popularnych systemw wielokryterialnej oceny, powstay wcelu promowania itworzenia zielonych budynkw wpodobnych jak wyej kryteriach.



zwikszaj strzpki grzyba, tworzc tzw. mufki. Podstawowym czynnikiem dla prawidowego ich wzrostu s warunki glebowe, czyli odpowiednia ilo tlenu iwody wglebie. Oznacza to, e gleba nie moe by ubita, poniewa osabione brakiem tlenu korzenie maj trudnoci zrozwojem lub nie rozwijaj si.

Korzenie sigaj nawet dwa do trzech razy dalej ni rzut korony (rysunek 2). Gwne struk-turalne korzenie (zasig iilo) rozwijaj si wza-lenoci od potrzeby, do momentu zapewnienia jego fizycznej statycznoci. Inne korzenie, poza gwnym systemem korzeni strukturalnych, rosn irozwijaj si wkierunku dostpnej wody iskad-nikw pokarmowych. Jeeli warunki glebowe wo-k drzewa nie s jednolite, co czsto ma miejsce w lokalizacjach miejskich, system korzeniowy rozprzestrzenia si bardzo nieregularnie. Kierunki izasigi rozwoju korzeni s trudne do przewidzenia,

Korzenie ywicielskie, zpowodu drobnych roz-miarw nazywane rwnie wonikowymi, stanowi gwn cz powierzchni systemu korzeniowego (rysunek 2). Te mae, niezdrewniae isilnie rozga-zione korzonki rozprzestrzeniaj si na zewntrz bryy korzeniowej. S przedueniem grubych ko-rzeni zdrewniaych. Rosn wpobliu powierzchni gleby 715cm poniej poziomu gruntu, gdzie re-latywnie obficie wystpuj mineray, woda itlen. Gwn funkcj korzonkw ywicielskich jest absorpcja wody imineraw. Korzenie potrzebuj tlenu zpowietrza glebowego, aby przeksztaci zma-gazynowane substancje odywcze wenergi (oddy-chanie) ipobiera mikroelementy. Wnormalnych warunkach korzonki ywicielskie zamieraj i s zastpowane wregularnych cyklach, wymieniajc si kilkakrotnie wcigu roku. Czasami wdobrych warunkach zachodzi symbioza korzeni zgrzybem, kiedy to powierzchni korzeni wonikowych

Rysunek 1. Schemat czci drzewa (Szczepanowska iin. 2009)

Okap korony

Zasig maych gazek

Obszar grubszych gazi

Obszar najwikszych (najsilniejszych)konarw

Podstawa pnia

Korzenie zamocowujce (II rzdu)

Drobne korzonki(ywicielskie)

Mocne gwne korzenie(statyczne)

Baza koronyPaszcz korony

Gowa pnia

Wys

oko

ko

rony

Wys

oko

dr

zew

a

Wys

oko

pn

ia

A AB BC C



zosta rozwinity bardzo pytko, np. do gbokoci 0,5 m, awwarunkach zblionych do naturalnych maksymalnie do 1,5 m, wyjtkowo 2 m (rysunek 3).

Dlatego wykonanie odkrywki glebowej, na etapie planowania ochrony drzew wprocesie inwestycyj-nym, jest uzasadnione ipozwala lepiej przewidywa skuteczno zaleconych dziaa. Celem wykonania odkrywki jest m.in. okrelenie zasigu idokadnej lokalizacji sytemu korzeniowego.

Planowanie ochrony drzew

w procesie inwestycyjnym

Jednym z wiodcych zalece, dla skutecznoci wykonania dziaa ochronnych, jest ich naleyte planowanie na etapie inwentaryzacji lub jeszcze wczeniej. Bardzo wana jest prawidowo wyko-nana dokumentacja szczegowej inwentaryzacji dendrologicznej na aktualnej mapie zasadniczej dla terenu objtego inwestycj (wtym drzew przy granicach inwestycji, rosncych na dziakach ssied-nich). Mapa powinna zosta zaktualizowana przez geodet wzakresie dotyczcym drzew ikrzeww oraz lokalizacji infrastruktury podziemnej, anie tylko przebiegu granic dziaek, jak ma to miejsce zazwyczaj.

Kluczowym elementem analizy lokalizacji drzew iplanowanej zabudowy jest uwzgldnienie

poniewa wtym przypadku system korzeniowy nie odzwierciedla symetrii analogicznej do rozprze-strzeniania si konarw. Wmiastach okoo 60% korzeni mona znale poza zasigiem korony.

Korzenie drzew s najbardziej aktywne na kocu obwodu korony, gdzie najczciej spadaj krople deszczu. Na ulicach, gdzie przewanie linia skapy-wania kropel zkorony drzew jest pokryta pytami lub asfaltem, korzenie wdruj wzdu kadego sp-kania iszczeliny, wposzukiwaniu yciodajnej wody ipowietrza. Wdruj pod chodnikami, jezdniami, wszczelinach itunelach instalacji, tunelach zwierz-cych, czasami czc si zkorzeniami innego drzewa.

Badacze zgadzaj si, e najwiksze znaczenie dla zamierania drzew wmiastach maj przyczyny wpy-wajce na rozwj korzeni drzew (Kosmala2002, Szczepanowska 2001). Do najistotniejszych czyn-nikw wpywajcych na rozwj korzeni zaliczane s waciwoci wodno-powietrzne oraz zwizo gleby (Coder 1996). Ubicie gleby, niewaciwe nawad-nianie oraz obcicie czci systemu korzeniowego najgorzej wpywaj na ywotno rolin imoli-wo ich przeycia (Randrup 1998), aodtworzenie oryginalnej struktury gleby jest prawie niemoliwe.

W miastach na glebach antropogenicznych (przeksztaconych, zanieczyszczonych, nadmier-nie zagszczonych, suchych) system korzeniowy drzew, bez wzgldu na rodzaj igatunek drzewa, dostosowany jest do warunkw glebowych imoe

Rysunek 2. Pogldowy zasig systemu korzeniowego drzewa



nawet do dwch metrw iuzaleniona jest od roz-miarw projektowanej infrastruktury iprzyjtej technologii ich wykonania (Ziemiaska 2012).

Na tym etapie wana staje si komunikacja midzy dendrologiem lub architektem krajobrazu zgwnym projektantem, wzakresie przyjcia przy-jaznych drzewom rozwiza projektowych. Dys-kusja dotyczy najczciej: odsunicia zabudowy od drzew (wskazanych bezwzgldnie do zachowania), wyprowadzenia mediw zterenw przeznaczonych pod ziele, zachowania bezpiecznych stref ochron-nych dla drzew oraz respektowania progw krytycz-nych uszkodze mechanicznych.

rzeczywistych odlegoci (wymaganych wczasie realizacji prac budowlanych). Biorc pod uwag specyfik oznacze geodezyjnych, naley mie na uwadze, i wirtualna kropka na mapie to jedynie o pnia drzewa. Wrzeczywistoci pie drzewa ma rednic, czyli parametr moliwy do zmierzenia. Nieuwzgldnianie tego faktu skutkuje skrceniem odlegoci wykopu od pnia drzewa. Podobnie jest zoznaczeniem nowych elementw infrastruktury, tras ciepocigu, telekomunikacji, kabli energii elektrycznej, kanalizacji, wodocigu, ktrych sym-bolem na rysunku jest linia ookrelonym kolorze. Wrzeczywistoci szeroko wykopu moe mie

Grupa wiekowa

Promie strefy ochronnej [m]

YWOTNE OSABIONE

Drzewa mode (rednica pnia: 2040 cm) 24 36

Drzewa wrednim wieku (rednica pnia: 2550 cm) 36 510

Drzewa dojrzae istarsze (rednica pnia: 3575 cm) 48 612

Tabela 2. Zalecana wielko strefy ochronnej zuwzgldnieniem witalnoci drzew (na podst.: Szczepanowska 2001)

Rysunek 3. Pytki system korzeniowy determino-wany jest warstw yznej gleby (wmiecie to czsto warstwa tylko 4050 cm)

Fot.

Mon

ika Z

iemia

ska



wej. Jeeli system korzeniowy jest nieregularny lub jednostronny, naley chroni t powierzchni gleby, ktra jest skolonizowana przez korzenie ywiciel-skie. Strefa powinna by modyfikowana wzalenoci od gatunku, wieku ikondycji drzewa. Dlatego te omaej tolerancji na prace budowlane, starsze oraz wsabszej kondycji powinny mie t stref wiksz.

Na podstawie wszystkich zebranych wtoku po-stpowania informacji, moliwe jest przeprowadze-nie kwalifikacji drzew do zachowania, usunicia lub przesadzenia wprojekcie ochrony drzew na terenie budowy (tabela 3).

Jednym z istotnych elementw planowania ochrony drzew jest wyznaczanie strefy ochronnej dla kadej jednostki. Graniczne wartoci gstoci pozornej gleby (g/cm3), powodujce ograniczenie wzrostu korzeni inastpnie ich zamieranie, dla gliny wynosz 1,4, a dla piasku 1,8 (Suchocka 2010; Suchocka 2012). Wcelu ochrony gleby przed zagszczeniem, aprzez to rwnie zamieraniem drzew, konieczne jest okrelenie stref ochronnych, ktre musz by bezwzgldnie chronione. Wta-beli 2 przedstawiamy optymalne wielkoci strefy ochronnej dla drzew wzalenoci od grupy wieko-

GrupaCharakterystyka drzewostanu wgrupie

Zalecane dziaaniaWskazanie dot. zachowania lub usunicia

1. Drzewa szczeglnie cenne, oobwodach pomnikowych, wdobrym stanie zdrowotnym, cenne przyrodniczo, okazae

Chroni, zmienia projekty budowlane nawet wistotnym zakresie, dostosowywa projekty do drzew, oddala infrastruktur (maksymalnie oddala zagroenia)

Bezwzgldnie zachowa

2. Drzewa odobrej zdrowotnoci, stosunkowo mode (pocztek fazy dojrzaej), ze wzgldu na wiek rokuj przeycie budowy, ywotne, cenne przyrodniczo

Chroni, zabezpiecza, zmienia projekty, oddala infrastruktur (maksymalnie oddala zagroenia)

Zachowa

3. Drzewa rosnce blisko planowanej zabudowy, naraone na bardzo due zniszczenia, szanse przeycia inwestycji obnia dodatkowo saba kondycja drzew grupa najwikszego ryzyka

Koniecznie przewidzie ryzyko zwizane zuszkodzeniami (krytyczne uszkodzenia, ocena wpywu zmian siedliskowych), decydowa odpowiedzialnie ousuwaniu, konieczny kompromis majcy na uwadze dobro rodowiska przyrodniczego

Gdy zachowanie nie jest moliwe, usun zodpowiedni kompensacj przyrodnicz, np. zrealizowa nasadzenia zastpcze (zgodnie zobowizujcym prawem)

4. Drzewa wchodzce wkolizj wobrysie planowanych budynkw, drg, parkingw podziemnych (bez wycinki nie jest moliwa realizacja inwestycji wpodstawowym zakresie), drzewa martwe, zamierajce, oniskiej wartoci przyrodniczej (gat. inwazyjne), rosnce wduym zagszczeniu, do 10 lat, bdce wynikiem sukcesji

Usun zodpowiedni kompensacj przyrodnicz, np. zrealizowa nasadzenia zastpcze (zgodnie zobowizujcym prawem)

Tabela 3. Wytyczne do przeprowadzenia kwalifikacji drzew na etapie planowania inwestycji



czas, gdy jest to pi rednic (rysunek 4). Naley pamita, e kade cicie wpywa na pogorszenie ywotnoci i inne s progi krytyczne, dotyczce zamierania iryzyka upadku drzewa.

Obecnie czsto obserwujemy prby zachowy-wania drzew za wszelk cen, ktre kocz si niepowodzeniem. Powodem takich sytuacji jest m.in. brak wiedzy na temat krytycznych progw uszkodze mechanicznych drzew. Przyjmuje si, e utrata 45% systemu korzeniowego jest uszko-dzeniem prowadzcym do obumarcia drzewa. Uszkodzeniem granicznym jest ubytek 50% tka-nek na obwodzie pnia, natomiast dla korony za uszkodzenie graniczne uwaany jest ubytek 55% korony (Suchocka 2010). Wielko progu krytycz-nego mechanicznego uszkodzenia drzewa powinna by okrelana kadorazowo przez specjalist indy-widualnie dla danej jednostki rolinnej.

Ochrona w procesie inwestycyjnym

Proces budowlany jest bardzo dynamiczny. Prace wykonywane s kolejno przez rnych podwyko-nawcw. Na kadym etapie na terenie inwestycji drzewa powinny by chronione. Dlatego niezwy-kle wany jest stay nadzr projektanta zieleni, wcelu kontroli prawidowoci prac, szczeglnie prac zanikajcych. Uszkodzeniami mog by nad-mierne cicia korzeni lub konarw drzewa. Aby

Konsekwencje nieprawidowej ochrony drzew

Najbardziej powszechn i jednoczenie bagate-lizowan nieprawidowoci wzakresie ochrony drzew na placu budowy jest zagszczenie gleby wsystemie korzeniowym. Jest ono spowodowane przemieszczaniem si cikiego sprztu budow-lanego wobrbie strefy korzeniowej. Wefekcie rozwj korzeni moe by zahamowany, aprze-rwanie drobnego systemu wonikowego moe by nieodwracalne. Nawet niewielka warstwa gleby, rozoona wok pnia drzewa wstrefie sytemu korzeniowego, odcina dopyw powietrza, stwarza warunki beztlenowe, rozpoczyna procesy fermen-tacji izczasem doprowadza do obumarcia systemu korzeniowego, awkonsekwencji caego drzewa (tabela 4). Niekorzystne oddziaywanie warstwy nasypowej gleby na drzewo zaley od: skadu granulometrycznego, gruboci warstwy, gatunku drzewa, jego kondycji, wieku, tj. fazy rozwojowej oraz lokalizacji.

Kolejnym niepodanym efektem nieprawido-wych dziaa wzakresie ochrony wprocesie in-westycyjnym s uszkodzenia mechaniczne drzew, np.redukcja korzeni. Poza wpywem na ywot-no, cicia wstrefie korzeniowej mog zaburzy statyk drzewa. Utrata statyki jest prawdopodobna, jeli korzenie s cite jednostronnie wodlegoci trzech rednic od pnia. Ryzyko jest mniejsze ww-

Skad granulometryczny glebyGrubo warstwy gleby, ktrej nasypanie powoduje pierwsze

uszkodzenia korzeni (cm)

Grubo warstwy gleby, ktrej nasypanie powoduje rozlege

zniszczenia korzeni (cm)

Piasek 20 61

Piasek luny pylasty 15 45

Piasek sabo gliniasty 10 30

Piasek gliniasty lekki pylasty 8 25

Piasek gliniasty lekki 5 15

Py piaszczysty 4 10

Py gliniasty 4 10

Glina 2 8

Tabela 4. Progi krytyczne ikonsekwencje nasypania warstwy gleby wsystemie korzeniowym drzew (na podst.:Coder 1996)



za ochronnych dla drzew wssiedztwie ogrodze obrazuje rysunek 6.

Polskie narzdzia prawne ochrony drzew na placu budowy

Zezwolenie na usuwanie drzew nie moe by sprzeczne z obowizujcymi zasadami prawa, postanowieniami Konstytucji, normami, usta-wami iaktami prawa. Dlatego orzeczenia sdowe wyranie podkrelaj, e najwaniejsze jest wy-waenie interesw wnioskodawcy wystpujcego zwnioskiem owydanie zezwolenia na usunicie drzew oraz interesu publicznego, przemawiajcego za zachowaniem jak najwikszej liczby drzew, wa-nych pod wzgldem przyrodniczym ispoecznym na terenach zurbanizowanych. Wzwizku zpo-wyszym, organ wydajcy pozwolenie na usunicie

temu zapobiega, naley skorzysta zmoliwoci, jakie daje prawo, rwnie budowlane, wzakresie naoenia na inwestora wpozwoleniu na budow obowizku ustanowienia inspektora nadzoru in-westorskiego (nadzoru przyrodniczego, dendro-logicznego lub architekta krajobrazu). Przykady dobrych praktyk ochronnych (technicznych iprzy-rodniczych) do wykorzystania na etapie realizacji inwestycji przedstawiamy wdalszej czci porad-nika (Ziemiaska iSuchocka wtym tomie).

Projekty techniczne detali ochronnych dla kon-kretnych drzew lub technologie ochronne, takie jak przeciski sterowane (rysunek 5), powinny by przygotowywane na etapie projektowania, jednak wtrakcie prowadzenia prac mog zdarzy si oko-licznoci, ktre wymaga bd weryfikacji projektu wcelu ochrony drzew. Wane jest by na tego typu dziaania wkosztorysie zarezerwowane zostay odpowiednie rodki. Przykadowe efekty rozwi-

Optimum

Minimum5 x d

3 x d

d

1 24

Rysunek 4. Progi krytyczne uszkodze mechanicznych wzakresie osabienia ywotnoci iryzyka upadku (Stolarczyk, Suchocka 2012, za Smiley 2008)



wadzenie prac budowlanych oraz wykorzystywanie iprzeksztacanie elementw przyrodniczych moe odbywa si wycznie wtakim zakresie, wjakim jest to konieczne wzwizku zrealizacj konkretnej inwestycji. Zakres obowizkw, dotyczcych ochrony drzew, powinien by okrelony przez waciwy organ administracji wpozwoleniu na budow.

Zastosowanie odpowiednich zapisw wykonania robt wssiedztwie drzew pozwala na egzekwo-wanie odpowiedzialnoci od projektanta za bdne rozwizania, np. za przeprowadzenie instalacji podziemnych zamiast wprowadzenia rozwiza eliminujcych lub minimalizujcych wpyw prac ziemnych na systemy korzeniowe.

Narzdziami, pozwalajcymi na sprecyzowanie prawidowego zakresu zabiegw pielgnacyjnych, ich charakteru oraz sposobu wykonania prac bu-dowlanych, s:

Specyfikacja Techniczna Wykonania iOd-bioru Robt, ktra jest czci opracowania projektowego;

Specyfikacja Istotnych Warunkw Zamwie-nia (SIWZ).

Zapisy w SIWZ odnosz si do waciwego wykonania prac budowlanych, pielgnacyjnych lub zzakresu ci na terenach zieleni. Odnoszc si do nich, mona okreli, czy prace zostay wykonane naleycie, co zkolei jest podstaw ewentualnych roszcze wypaty wynagrodzenia. Wprawie bra-kuje jednoznacznych regulacji, dziki ktrym mona da odszkodowania za rzeczywist strat wartoci drzewa uszkodzonego wtrakcie prac budowlanych. Wzwizku ztym bardzo istotne jest, aby zapisy SIWZ kady nacisk na naleyty stay nadzr prowa-dzonych prac, anie jedynie odbir po fakcie ewentu-alnego uszkodzenia drzewa. Szczeglnie wane jest to wkontekcie oddalonej wczasie przyczynowo--skutkowej reakcji drzewa na uszkodzenie. Skutki wielu uszkodze widoczne s po kilku lub kilkunastu latach, kiedy to dochodzi do obumarcia drzewa inie jest moliwe pocignicie sprawcy do odpowiedzial-noci. Ponadto prawo budowlane mwi, e: wa-ciwy organ moe wdecyzji opozwoleniu na budow

drzewa ma prawo uzna, e nie kwalifikuje si ono do wycicia wprocesie budowlanym9. Wzamian moe wskaza na potrzeb przeprowadzenia waciwej pielgnacji iwten sposb ksztatowa waciwe postawy czowieka, przez edukacj, in-formowanie oraz promocj wdziedzinie ochrony przyrody10.

Drzewa powinny by chronione rwnie wtrakcie prac budowlanych. Zapisy wustawie Prawo ochrony rodowiska11 zobowizuj inwestora do oszczdnego korzystania zterenu wtrakcie przygotowywania irealizacji inwestycji oraz ochrony gleby, zieleni, naturalnego uksztatowania terenu istosunkw wod-nych12. Przepis ten podkrela konieczno ochrony gleby, jako zasobu nieodnawialnego. Ponadto pro-9 Ustawa Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627), art. 75 ust. 2. 10 Wyrok WSA (IV SA/Wa 2017/06) wWarszawie z16 lutego 2007 r.11 Ustawa Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627), art. 74.12 Ustawa Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627), art. 75 pkt 1.

Rysunek 5. Trasa przewiertu horyzontal-nego sterowanego pod systemem korzenio-wym drzewa

Fot.

Mon

ika Z

iemia

ska



Rysunek 6. Specjalne prowadzenie ogrodze na granicy dziaki, nad systemem korzeniowym, pene zramp iwsparte punktowo

Fot.

Marz

ena S

ucho

cka

Fot.

Mon

ika Z

iemia

ska



naoy na inwestora obowizek ustanowienia in-spektora nadzoru inwestorskiego, atake obowizek zapewnienia nadzoru autorskiego, wprzypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania obiektu lub robt budowlanych bd przewidywa-nym wpywem na rodowisko13. Wedug przepisw prawa budowlanego, dotyczcych organizacji robt (art. 21): projektant, jako uczestnik procesu budow-lanego wtrakcie realizacji budowy, ma prawo wstpu na teren budowy ikontroli prawidowej jej realizacji, anawet dania wpisu do dziennika budowy, przy jednoczesnym wstrzymaniu robt budowlanych wrazie wykonywania ich niezgodnie zprojektem14.

Ustawa oochronie przyrody15 wprowadza kary pienine za zniszczenie drzew spowodowane niewaciwym wykonywaniem robt ziemnych, usuwaniem drzew lub krzeww bez wymaganego zezwolenia oraz zniszczenie drzew, krzeww lub terenw zieleni, spowodowane niewaciwym wyko-naniem zabiegw pielgnacyjnych. Za podejrzenie zniszczenia drzew naliczana jest kara. Zachowanie ywotnoci sprawdzane jest po trzech latach. Kara umarzana jest, jeeli drzewa nie zachoway ywotnoci z przy-czyn niezalenych od posiadacza nieruchomoci. Ustawa podaje dwa kryteria zniszczenia: utrata ywotnoci oraz niemono od-tworzenia korony drzewa. Wedug orzecze sdowych, wodniesieniu do drzew kryteria te maj charakter alternatywny, co oznacza, e drzewo naley uzna za zniszczone mimo zachowania ywotnoci, jeeli odtworzenie korony jest niemoliwe. Niektre wyroki mwi, e skoro drzewo utracio koron, to zgodnie zdefinicj nie jest ju drzewem. Jeli brak jednego zelemen-tw, oktrych mowa wdefinicji drzewo to pie, korona oraz brya korzeniowa16 nie trzeba czeka trzech lat, eby orzec ozniszczeniu drzewa.

Zasadno usuwania drzew naley rozpatrywa nie tylko wkontekcie braku ogranicze dla inwe-stora, ale przede wszystkim pod ktem straty, jak poniesie rodowisko przyrodnicze ilokalna spoecz-

no. Zachowanie drzew na dziace moe podnie jej atrakcyjno itym samym wpyn na lepszy wi-zerunek inwestora, co zkolei moe si przeoy na zwikszon sprzeda lokali. Ludzie ceni komfort ycia zwizany zmieszkaniem wzielonej okolicy.

Podsumowanie

Ochrona drzew wprocesie inwestycyjnym na-rzucana jest wieloma przepisami obowizujcego prawa, jednak jest to proces zoony itrudny. Utrud-nieniem jest przede wszystkim rozmycie odpowie-dzialnoci za uszkodzenia istraty wdrzewostanie na kolejnych etapach prac. Wtrakcie procesu inwe-stycyjnego pojawiaj si przeszkody zarwno admi-nistracyjno-instytucjonalne, jak ibariery zwizane zbrakiem odpowiedniej wiedzy wzakresie wpywu inwestycji na ywotno drzew. Skuteczna ochrona nie jest moliwa bez znajomoci biologii drzewa. Na podstawie tej wiedzy moliwa jest waciwa identy-fikacja drzew onajwikszych szansach na przeycie

prac budowlanych, okrelenie ksztatu systemu korzeniowego oraz stref ochronnych dostoso-wanych indywidualnie do ka-dego drzewa.

Dlatego konieczne jest eg-zekwowanie ochrony drzew na wszystkich etapach procesu in-

westycyjnego: inwentaryzacji, projektu irealizacji. Na kadym ztych etapw konieczna jest inna forma ochrony. Na etapie inwentaryzacji iprojektu obecno architekta krajobrazu pozwala na identyfikowanie wartoci przyrodniczych na terenie inwestycji. Na etapie realizacji, nadzr specjalisty nad wykonaniem prac wssiedztwie drzew pozwala na ochron tych wartoci. Natomiast stosowanie projektu ochrony drzew, wzakresie prezentowanym wtym poradniku, zmniejsza ryzyko uszkodze izdarze przypadko-wych. Projekt ochrony powinien by czci projektu budowlanego iwykonawczego, jak kady inny projekt branowy.

Zasadno usuwania drzew naley rozpatrywa nie tylko wkontekcie braku ogranicze dla inwestora, ale przede wszystkim pod ktem stra-ty, jak poniesie rodowisko przy-rodnicze ilokalna spoeczno.

13 Ustawa prawo budowlane (Dz. U. 1994 nr 89 poz. 414 zpn. zm.), art. 19, ust. 1.14 Ustawa prawo budowlane (Dz. U. 1994 nr 89 poz. 414 zpn. zm.), art. 21.15 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 88.16 Wyrok NSA (SA/Rz 1055/95) z6 listopada 1996 r.



Literatura

Coder, K.D, 1996. Construction damage assessment: trees and sites, Athens, GA: University of Georgia.

Suchocka, M., 2011. Wpyw biotycznych warunkw siedliskowych na stan drzew na terenach budowy oraz po zakoczeniu inwestycji. Czowiek irodowisko, 35(34). s. 1934.

Kosmala, M., 2001. Systemy korzeniowe drzew: fakty imity. W: Ziele Warszawy. Problemy inadzieje. Materiay zOglnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej, Warszawa: CZRB PAN, s. 5772.

Randrup, T.B., 1998. Soil compaction on construction sites. W: Neely, D., Watson, G., red., The landscape below the ground II, Champaign, IL: International Society of Arboriculture, s. 147153.

Smiley, E.T., 2008. Root pruning and stability of young willow oak. Arboriculture & Urban Forestry, 34(2), s. 123128.

Suchocka M., 2009. Zdolnoci regeneracyjne drzew iich odporno na uszkodzenia wrodowisku miejskim. Czowiek irodowisko, 32(12), s. 518.

Suchocka, M., 2010. Gospodarka drzewostanem na terenie budowy akompetencje uczestnikw procesu budowlanego. Czowiek irodowisko, 34(34), s. 105116.

Suchocka, M., 2010. Wpyw warunkw siedliskowych na ywotno drzew na terenach budowlanych. Praca doktorska. Warszawa: Katedra Architektury Krajobrazu Wydziau Ogrodniczego iArchitektury Krajobrazu SGGW.

Suchocka, M., 2011. Wpyw zmiany warunkw siedliskowych na stan drzewostanu na terenach inwestycji. Czowiek irodowisko, 35(12), s. 7391.

Suchocka, M., Stolarczyk, J., 2012. Diagnostyka zagroenia powodowanego przez drzewa. W: Tyszko-Chmielowiec, P., Witko, K., red., Aleje podrcznik uytkownika. Jak dba odrzewa eby nam suyy? Wrocaw: Wydawnictwo FER, s. 4784.

Suchocka, M., 2012. Problemy prawne dotyczce gospodarki drzewami przydronymi. Drogi samorzdowe, 1112, s. 6775.

Szczepanowska, H.B., 2010. Kierunki usprawnie organizacyjnych itechnicznych dla ochrony drzew na terenach inwestycyjnych. Czowiek irodowisko, 34(12), s. 5978.

Szczepanowska, H.B., 2001. Drzewa wmiecie, Warszawa: Hortpress.

Szczepanowska, H.B. iin. 2009. Metoda wyceny wartoci drzew na terenach zurbanizowanych dla warunkw polskich, Warszawa: Wydawnictwo IGPiM.

Ziemiaska, M., Dworniczak, ., 2012. Ochrona istniejcych zadrzewie wprocesie inwestycyjnym. W: Tyszko-Chmielowiec, P., Witko, K., red., Aleje podrcznik uytkownika. Jak dba odrzewa eby nam suyy? Wrocaw: Wydawnictwo FER, s. 135145.

Ziemiaska, M. (Czechowicz, M.), 2007. Problemy zieleni we wspczesnych osiedlach mieszkaniowych. W: Drozdek, M., Wojewoda, I., red., Ziele miast iwsi wspczesna izabytkowa,Sulechw: Oficyna Wydawnicza PWSZ wSulechowie, s. 111118.

Ziemiaska, M., 2013. Raport dotyczcy zniszcze drzew wprocesie inwestycyjnym (niepublikowane).

Nasadzenia zastpcze drzew w miastach gwne problemy z decyzjami administracyjnymiJan ukaszkiewicz

Szkoa Gwna Gospodarstwa Wiejskiego wWarszawie

WPolsce przepisy dotyczce wprowadzania nasadze zastpczych wzamian za usuwane drzewa lub krzewy s bardzo oglne. Efektem jest dua dowolno wich interpretacji. Organy administracji, waciwe do wydania decyzji wzakresie wprowadzania nasadze zastpczych, zobowizane s jednak kierowa si interesem spoecznym, atake przesankami pyncymi zoglnych zasad prawa ochrony rodowiska (np. zasada zrwnowaonego rozwoju). Ksztatowanie nasadze zastpczych jest rwnie rodzajem polityki przestrzennej prowadzonej np. woparciu omiejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Organ administracji posiada podstawy do ksztatowania jakoci nasadze zastpczych poprzez nastpujce kryteria: optymalne usytuowanie nasadze, okrelona liczebno nasadze, wskazanie podanych gatunkw iodmian rolin oraz ich parametrw jakociowych, np. wiek lub rozmiary.

Sowa kluczowe: nasadzenia zastpcze, kompensacja przyrodnicza, drzewa wmiecie, drzewa aprawo ochrony rodowiska, usugi ekosystemw wmiecie


Nasadzenia zastpcze drzew w miastach gwne problemy z decyzjami administracyjnymi

biane s przez niedostateczn liczb iskuteczno wprowadzanych nasadze zastpczych wstosunku do liczby drzew usuwanych. Wrezultacie proces uboenia krajobrazu naszych miast przyspiesza.

Obowizujce w Polsce regulacje prawne, dotyczce wprowadzania nasadze zastpczych wgospodarce drzewami wmiastach, s bardzo la-koniczne. Dziaania podejmowane przez organy administracji wpodobnych przypadkach s wic niejednolite, zpowodu wtpliwoci winterpreta-cji przepisw. Ustawodawca wskaza jedynie, e wydanie decyzji zezwalajcej na usuwanie drzew i krzeww z terenw nieruchomoci moe by uzalenione od zastpienia ich innymi drzewami lub krzewami, wliczbie nie mniejszej ni liczba

usuwanych drzew lub krzeww1. Zapis ten jest bardzo oglny inie podaje adnych precyzyj-nych kryteriw pozwalajcych okreli np. gatunek, wymiary iwiek nowych rolin (parame-try przyrodnicze i jakociowe materiau rolinnego), miejsce sadzenia lub liczebno wprowa-dzanych nasadze tak, aby mogy one realnie kompensowa strat

usunitych drzew. Ponadto obowizujce przepisy nie wskazuj bezporednio, kiedy naleaoby sto-sowa nasadzenia zastpcze wzamian za drzewa usunite np. wzwizku zwykonywanymi pracami pielgnacyjnymi2. Aby wnaszym kraju mona byo rzeczywicie mwi ozrwnowaonym rozwoju wkontekcie gospodarowania miejskim drzewo-stanem, musi powsta kompleksowy instrument prawny okrelajcy precyzyjnie zasady ksztatowa-nia nasadze zastpczych.

Rozwizania

Nasadzenia zastpcze drzew ikrzeww stanowi element szerzej rozumianej kompensacji przy-rodniczej3. W wietle obowizujcego prawa to

Wprowadzenie: diagnoza problemu

Postp spoeczny icywilizacyjny, zwizany zko-niecznoci budowania stosownej infrastruktury, niejednokrotnie stoi wsprzecznoci zochron przyrody. Taki konflikt moe wpywa negatywnie na stan iliczebno drzew rosncych wmiastach. Ponadto trudne warunki siedliskowe sprawiaj, e przecitna dugo ycia drzew wobszarach zurbanizowanych zkadym dziesicioleciem wy-ranie si obnia. Zjawiskiem powszechnym jest znacznie ograniczona ywotno itempo wzrostu drzew miejskich (zwaszcza przy ulicach) wsto-sunku do tych, ktre rosn wwarunkach natural-nych, na terenach otwartych (np. Szczepanowska 2001; Borowski iPstrgowska 2010). Spadek liczebnoci za-drzewie wpolskich miastach zwizany jest take zniewielk skutecznoci nasadze zastp-czych (wprowadzanych w za-mian za drzewa usuwane).

Na terenach miejskich ob-serwujemy wysok miertelno wrd drzew modych znaczny ich odsetek nie przyjmuje si po posadzeniu. Wcentrach duych miast mode drzewa s wstanie przetrwa przecitnie nie wicej ni 710lat (Foster iBlaine 1978; Morse 1978; Szczepanowska 2001). Tego typu sytuacja utrzymuje si na przykad od duszego czasu wWarszawie, gdzie redni czas ycia drzew wrdmieciu nie przekracza 10lat (np. Dmuchowski iBadurek 2001). Szczeglnie warunki uliczne powoduj wysz miertelno wrd modych drzew, ni wrd star-szych. Dlatego nowe nasadzenia musz by niejed-nokrotnie wymieniane po kilku, najwyej kilkunastu latach. Na ten stan rzeczy ma rwnie wpyw le prowadzona pielgnacja lub brak ochrony prawnej nowych zadrzewie, ktre na przykad nie przekro-czyy wieku 10lat (Gruszecki 2012, 2013) imog by usuwane bez potrzeby uzyskania zezwolenia organu administracji. Powysze problemy pog-

1 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 83 ust. 3.2 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 86 ust. 8.3 Ustawa Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627 zpn. zm.), art. 75 ust. 2.

Regua minimum jedno nowe drzewo za jedno usunite jest zpunktu widzenia zrwnowao-nego rozwoju iochrony przyrody niezadowalajca. WPolsce mona wskaza przykady gmin imiast, wktrych stosuje si korzystniej-sze proporcje wprowadzania na-sadze zastpczych.


Jan ukaszkiewicz

Moe si to odbywa woparciu oopracowania ekofizjograficzne, pozwalajce okreli miej-sca do prowadzenia kompensacji przyrodniczej (wtym nasadze zastpczych) na potrzeby stu-dium uwarunkowa ikierunkw zagospodaro-wania przestrzennego oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Okrelenie wplanie (stanowicym prawo miejscowe) drzew lub krzeww, przeznaczonych do zastpienia na-sadzeniami otakim samym charakterze, moe by realizowane wwielu wariantach. Brak zakazw wprzepisach prawa oraz wzgldy praktyczne po-woduj, e nie mona wykluczy wykonywania nasadze kompensacyjnych rwnie na terenie innych nieruchomoci ni te, ktre nale do pod-miotu usuwajcego drzewa lub krzewy. Jeli miej-sce, zktrego usunito drzewa, nie nadaje si do wprowadzenia nowych nasadze, np. zpowodw przyrodniczych, przestrzennych, technicznych, naley wprowadzi je tam, gdzie bd one mogy przyj si i rekompensowa straty poniesione przez rodowisko (rysunek2). Takim miejscem moe by inna nieruchomo, do ktrej tytu prawny posiada adresat zezwolenia na usunicie drzew lub krzeww, tereny publiczne gminy

sformuowanie dotyczy naprawy wyrzdzonych szkd w rodowisku, wywoanych usuwaniem rosncych drzew, np. na skutek prowadzenia in-westycji budowlanych (rysunek 1). Ponadto organ administracji, uzaleniajc wydawane decyzje od wprowadzenia nasadze zastpczych, powinien kierowa si zasad zrwnowaonego rozwoju4. Mimo lakonicznoci regulacji prawnej womawia-nym zakresie, zasada ta daje podstaw do okrelenia nie tylko liczby drzew, ktre maj by posadzone wzamian za te usuwane, ale take ich gatunku, rozmiarw (np. obwd pnia lub wysoko i in.) oraz miejsca posadzenia5. Zatem organy admi-nistracji, waciwe do wydania decyzji wzakresie wprowadzania nasadze zastpczych w wietle obowizujcych przepisw, maj pen podstaw, by uwzgldnia nastpujce kryteria:

usytuowanie nasadze;liczebno nasadze;gatunki i odmiany, jako iwiek materiau

rolinnego.Wkolejnych punktach kryteriom tym przyj-

rzymy si bardziej szczegowo.

Usytuowanie nasadze

Podstawowa zasada, ktr organ administracji zobowizany jest kierowa si przy ksztatowaniu nasadze zastpczych, to polityka przestrzenna miasta, uwarunkowana prawem miejscowym, oraz denie do rekompensaty przyrodniczej poprzez sytuowanie nowych nasadze, np. wbezporednim ssiedztwie usuwanych drzew. Wskazanie miej-sca tak rozumianej kompensacji wynika ztroski ozrwnowaony rozwj, okrelony wprzytoczo-nych wczeniej orzeczeniach NSA oraz WSA ipodyktowane jest przede wszystkim wzgldami przyrodniczymi. Wkompetencjach samorzdu gminy ley wskazanie obszarw, wktrych na-sadzenia zastpcze drzew maj by realizowane w sposb planowy (planowanie nasadze to element gospodarki drzewostanami miejskimi).

4 Konstytucja RP, art. 5.5 Wyrok WSA wGorzowie Wlk. zdnia 25 marca 2009 r., II SA/Go 825/08, Lex nr 526352; wyrok NSA zdnia 7 lipca 2006 r.,

II SK 507/06, Lex nr 2755110 (za: Gruszecki 2013).

Rysunek 1. Dostosowanie parametrw drzew, wprowadzanych wramach nasadze zastpczych, do warunkw przestrzennych isiedliskowych (brak rozlegej przestrzeni, ssiedztwo ulicy) przy nowej inwestycji mieszkaniowej rdmiecie, Warszawa

Fot.

Jan

ukasz

kiewi

cz



cia umowy cywilno-prawnej, dotyczcej realizacji nowych nasadze zpodmiotem ubiegajcym si oto zezwolenie. Umowa ta okrela szczegowo zakres obowizkw stron, ktre musz by dopenione. Praktyka tego rodzaju jest ju stosowana wnie-ktrych miastach zrzeszonych wUnii Metropolii Polskich.

Liczebno nasadze

Regua wynikajca zobowizujcych przepisw7, ktra okrela liczb nasadze zastpczych, tj. mi-nimum jedno nowe drzewo za jedno usunite, jest zpunktu widzenia zrwnowaonego rozwoju i ochrony przyrody zupenie niezadowalajca. WPolsce mona wskaza przykady gmin imiast, w ktrych stosuje si korzystniejsze proporcje wprowadzania nasadze zastpczych, np. Biay-stok. Referat Ochrony rodowiska wBiaymstoku8 uzalenia decyzje zezwalajce na umorzenie opat za usunicie drzew od wprowadzenia nasadze zastpczych wprzykadowej proporcji czterech nowych drzew wwieku powyej 8 lat iwysokoci 1,5m za jedno usuwane. Liczebno wprowadza-nych nasadze wynika m.in. zpowierzchni istop-nia zadrzewienia danej nieruchomoci (rysunek 3).

Rzetelne okrelanie liczby drzew, wprowadza-nych wramach kompensacji, wymaga docelowo przyjcia odrbnej, usankcjonowanej prawnie, kom-pleksowej metody. Powinna ona odwoywa si do kalkulatora umoliwiajcego organom administra-cji dokonywanie oblicze liczby ijakoci nowych drzew wzamian za egzemplarze usuwane, tak jak to ma miejsce np. wStanach Zjednoczonych lub wNiemczech (Szczepanowska iLatos 2009). Po-przez ustalone empirycznie skale punktacji, metody tego rodzaju pozwalaj na oszacowanie rzeczywistej wartoci przyrodniczej usuwanego drzewa, take wodniesieniu do jego lokalizacji. Zastosowany algorytm umoliwia oszacowanie wartoci mone-tarnej, nalenej ztytuu rekompensaty, wsposb

wydajcej zezwolenie (rysunek 3), anawet tereny innej gminy ni ta, ktrej organ wyda zezwole-nie. Wwietle obowizujcych przepisw6, tego rodzaju rozwizania s dopuszczalne, poniewa nasadzenia zastpcze nie wchodz wskad szeroko rozumianego systemu finansw publicznych (Gru-szecki2013). Nie s one finansowane zbudetu pastwa lub jednostki samorzdu terytorialnego. Ich celem nie jest rwnie przysporzenie warto-ci materialnych gminie, zterenu ktrej maj by usunite drzewa lub krzewy, ale skompensowanie zmian zachodzcych wrodowisku.

Zdarza si, e wskazanie przez organ admi-nistracji miejsca dla nasadze zastpczych, po-oonego cile wobszarze miejskim, spotyka si zniechci ze strony inwestorw. Broni si oni przed takimi lokalizacjami, argumentujc to bra-kiem prawa do tego terenu, co uniemoliwia wich mniemaniu np. prowadzenie zabiegw pielgnacyj-nych lub zapewnienie bezpieczestwa. Zprzepisw nie wynika jednak, e organ prowadzcy postpo-wanie wprzedmiocie wydania zezwolenia musi zaaprobowa wszystkie propozycje formuowane przez podmiot zainteresowany usuniciem drzew lub krzeww. Wtakim przypadku urzd ma prawo dodatkowo uzaleni wydanie zezwolenia od zawar-

6 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 83 ust. 3.7 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 83 ust. 3.8 Np. decyzje wydane przez Prezydenta Miasta Biaegostoku: DOS-I.6131.192.2013 lub DOS-I.6131.199.2013.

Rysunek 2. Nasadzenia zastpcze drzew zrealizowane wramach kompozycji rolinnoci na zielonym dachu garau podziemnego przy nowym biurowcu Suewiec, Warszawa

Fot.

Jan

ukasz

kiewi

cz


Jan ukaszkiewicz

ipowinien realizowa polityk zrwnowaonego rozwoju wkontekcie gospodarowania drzewosta-nem miejskim.

Dobr oraz jako i wiek materiau rolinnego

Zadaniem organu administracji, wydajcego decyzj zezwalajc na usunicie drzew lub krzeww, jest dbao oto, aby posadzone wzamian drzewa lub krzewy wsposb waciwy rwnowayy zaistniae zmiany w rodowisku11. Wany jest taki dobr drzew ikrzeww (osigane parametry dendrome-tryczne, wspczynnik powierzchni lici, tempo wzrostu, trwao, tolerancyjno na warunki miej-skie iinne), ktry zrwnoway powstay wrodowi-sku uszczerbek: odpowiednie drzewo wstosownym dla niego miejscu (rysunek 1). Wskazanie przez organ administracji podanych gatunkw iod-mian oraz parametrw dendrometrycznych ijako-ciowych sadzonych drzew ikrzeww uzasadnia porednio take wyrok WSA wWarszawie zdnia 8 wrzenia 2009 r.12 Precyzyjne wskazanie, jakie

znacznie bardziej realny ni ma to miejsce obecnie wnaszym kraju9.

Wwietle obowizujcych przepisw organ ad-ministracji, waciwy do wydania decyzji wsprawie liczebnoci nasadze zastpczych, kieruje si nast-pujcymi kryteriami:

zaleno liczby egzemplarzy nowych drzew od liczby pni drzew usuwanych (jeli usunite drzewo jest wielopniowe, to za kady pie osobno wprowadzi mona nowe sadzonki);

okrelenie liczebnoci nasadze, wynikajcej zproporcji wybranych parametrw dendrome-trycznych, np. suma obwodw pni nowych drzew powinna by rwna obwodowi pnia drzewa usuwanego10 (przy zachowaniu kryterium mi-nimalnych dopuszczalnych rozmiarw drzew do nasadze);

uzalenienie liczby nowych drzew od wieku drzewa usuwanego (jeeli mona ustali nawet szacunkowo jego wiek, np. na podstawie liczby sojw drewna). czna suma lat poszczegl-nych sadzonych drzew powinna by rwna sumie lat drzew usunitych (na przykad przy zaoeniu, e wprowadza si drzewa owieku min. 8 lat);

proporcje wartoci kosztorysowej caoci prac zwizanych zwykonaniem ipielgnacj no-wych nasadze, wstosunku do wysokoci opat koniecznych do poniesienia za usunite drzewa (mona dy do zbilansowania kosztw za-kadanych zadrzewie zwysokoci opaty za drzewo usunite);

uzalenienie liczby nowych nasadze krze-ww od powierzchni zajmowanej przez krzewy usunite.

Niezalenie od metody postpowania, przy-jty sposb okrelania liczebnoci nasadze za-stpczych powinien by jednolity na terenie caej gminy, wktrej jest wprowadzony. Ley to wgestii samorzdu, ktry jest gospodarzem swojego terenu

9 WPolsce opracowaniem nowej metody okrelania wartoci drzew zajmuje si Instytut Gospodarki Przestrzennej iMieszkalnictwa wWarszawie.

10 Mona uwzgldni take bardziej restrykcyjne proporcje, oparte np. na przekroju poprzecznym pnia suma powierzchni przekrojw pni nowych drzew powinna dawa cznie powierzchni przekroju pnia drzewa usuwanego.

11 Konstytucja RP, art. 5.12 Wyrok WSA wWarszawie zdnia 8 wrzenia 2009 r., IV SA/Wa 923/09, CBOSA (za: Gruszecki 2013).

Rysunek 3. Nasadzenia zastpcze drzew zrealizowane wszerokim ulicznym pasie trawiastym Ursynw, Warszawa

Fot.

Jan

ukasz

kiewi

cz



drzewa, osigajce wskazany przedzia obwo-dw pni, s nadal atwe wsadzeniu rcznym;

drzewa oobwodach pni 1620 cm s relatyw-nie tanie wprodukcji, wzwizku ztym koszt sprzeday jest niszy igwarantuje popyt na zadowalajcym poziomie (relacje: koszt pro-dukcji/cena s optymalne);

im wiksze rozmiary drzewa, tym jego koszt wyszy itym mniejsza konkurencyjno cenowa produktu szkkarskiego (zwikszone nakady pracy przekadaj si na wzrost ceny materiau szkkarskiego).

Polska posiada rwnie zalecenia jakociowe, dotyczce materiau rolinnego do zadrzewie wmiastach (m.in. Heymanowski iin. 1964; Gajda 2007; Grbczewski 2011; normy szkkarskie). Wmyl tych opracowa, korzystne jest stosowanie na terenach zieleni miejskiej drzew oobwodach na wysokoci 1,3 m, anie mniejszych ni 1618cm oraz 1214 cm w pasach zieleni przydronej.

Wpraktyce natomiast stosuje si do nasadze zastpczych wmia-stach drzewa oobwodach pni nie wikszych ni 14cm. Skut-kuje to np. tym, e nasady koron znajduj si przecitnie na nie-dostatecznej, wwarunkach miej-

skich, wysokoci 1,8 m. Niskie osadzenie koron drzew tego asortymentu wymaga, aby byy one prowadzone jeszcze przez par lat po posadzeniu. Przewanie zaniedbywane s konieczne zabiegi pielgnacyjne iwefekcie korony nowych drzew pozostaj na niedostatecznej wysokoci.

Wprowadzane drzewa w nasadzeniach za-stpczych powinny posiada odpowiedni wiek lub okrelone rozmiary parametrw dendrome-trycznych, np. obwodu pnia, aby po trzech latach okrelonych przez przepisy przekroczy prg 10lat ycia (lub adekwatny do tego wieku prze-dzia obwodwpni). Zobecnych uwarunkowa prawnych wynika, e wprowadzane nasadzenia zastpcze powinny przekroczy wiek 10 lat wcza-sie, gdy objte s ustawowo trzyletnim okresem utrzymania ywotnoci13. Wprzeciwnym razie mog by naraone na brak ochrony prawnej iusu-

drzewa lub krzewy maj by posadzone wmiej-sce tych usuwanych, pozwala unikn wtpliwoci winterpretacji decyzji przez podmiot korzystajcy ze rodowiska. Okrelenie podanej kompozycji rolinnoci, wprowadzanej wramach kompensa-cji strat rodowiska, nastpuje na etapie projektu nasadze zastpczych. Podmiot, ktry ubiega si owydanie zezwolenia na usunicie drzew, zobli-gowany jest przedoy taki projekt. Urzd, wod-niesieniu do prowadzonej przez samorzd polityki zrwnowaonego rozwoju, ma za zadanie okreli wytyczne do optymalnego doboru gatunkowego rolin zastosowanych wnasadzeniach zastpczych. Wytyczne musz by dostosowane do warunkw siedliskowych iprzestrzennych oraz widokowych, wystpujcych wobszarze nieruchomoci, na ktrej bd one realizowane.

Obowizujce przepisy pozostawiaj du swobod wokrelaniu przez organ administra-cji podanych parametrw dendrometrycznych i jakociowych materiau szk-karskiego przeznaczonego do nasadze zastpczych (rozmiary, wiek itp.). Posiada to due znacze-nie dla ich przyszego utrzymania. Wpraktyce przyjtej np. wNiem-czech iSzwecji, do nasadze za-stpczych stosuje si mode drzewa oobwodach pni minimum 1618 lub 1820 cm, awjednej trzeciej miast wEuropie Zachodniej nawet 2025cm na wysokoci 1 m (Pauleit iin. 2002; Embrn 2009; Doobe iSteinke 2012). WBrukseli sadzi si nawet jeszcze wiksze drzewa, oobwodach pni ponad 30cm. Zalety takiego rozwizania wynikaj zpo-wodw logistycznych iekonomicznych:

materia szkkarski dobrze prezentuje si marketingowo drzewa osigajce wszkce obwody pni wtych przedziaach posiadaj rw-noczenie prawidowo uksztatowane bryy ikorony znasad na wysokoci 2,02,5 m nad poziomem gruntu;

materia szkkarski daje si atwo transpor-towa, adrzewa s jednoczenie na tyle mae, e mieci si ich jednorazowo wiele na platfor-mach iprzyczepach samochodw ciarowych;

Wany jest taki dobr drzew ikrzeww, ktry zrwnoway powstay wrodowisku uszczer-bek: odpowiednie drzewo wsto-sownym dla niego miejscu.

13 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 83 ust. 6; art. 84 ust. 4 i5.


Jan ukaszkiewicz

Wydaje si, e w gospodarce drzewostanami miast ustalenie wartoci przyrodniczej drzew na podstawie parametrw dendrometrycznych jest

bardziej praktyczne, ni na podsta-wie trudnego do ustalenia kryterium wieku (np.zgodny zobowizujc ustaw oochronie przyrody obo-wizujcy prg 10 lat). Gospodarka ta powinna by prowadzona raczej woparciu orealne rozmiary drzew (wartociowe z punktu widzenia

przyrodniczego). Takie podejcie prezentowa bdzie znowelizowana ustawa oochronie przyrody, wktrej parametr wieku ma zosta zastpiony okrelonymi przedziaami obwodw pni.

Monitoring

W celu lepszej kontroli nad prowadzon go-spodark drzewostanami miejskimi organ ad-ministracyjny powinien stosowa wewntrzn praktyk rejestracji historii wydawanych decyzji, dotyczcych nasadze zastpczych. Pozwala ona przeciwdziaa naduyciom ze strony wniosko-dawcw (inwestorw, aszczeglnie developerw) wykazujcych si czsto wpodejciu do nasadze zastpczych ignorancj, zaniedbaniami lub z

nicie bez koniecznoci uzyskania zezwolenia. Wy-danie przez organ administracji decyzji ousuniciu drzew, bez wskazania parametrw jakociowych nasadze zastpczych skutkuje czsto tym, e podmiot usuwajcy drzewa lub krzewy moe po-sadzi nowe obardzo maej wartoci przyrodniczej. Mog by one wtedy usunite bez koniecznoci uzyskiwania kolejnego zezwolenia (jeli nie prze-krocz wieku 10 lat). Wrezultacie dochodzi do patologicznych sytuacji, wktrych wnioskodawca podlega wdwjnasb umorzeniu opat na rzecz rodowiska: za usunicie drzew starych oraz za usunicie drzew modych, posadzonych wzamian za drzewa stare.

Innym przykadem utraty kontroli nad gospo-dark drzewostanem miejskim jest taka pielgnacja terenw zieleni komunalnej, wktrej dochodzi do uchylenia opat na rzecz rodowiska za usuwanie drzew14. Wtakim przypadku organ administracji uzalenia wydanie zezwolenia na usunicie drzew od sprawdzenia, czy wkonkret-nym przypadku zalecane jest, aby byy one zastpione nowymi na-sadzeniami. Wprzeciwnym razie trudno mwi oprowadzeniu pie-lgnacji majcej na celu utrzyma-nie zieleni (Gruszecki 2012).

W celu uniknicia tego ro-dzaju przypadkw, organ administracji waciwy do wydania decyzji, majc na wzgldzie interes spoeczny iochron przyrody, powinien rozway wprowadzanie do nasadze zastpczych drzew odpowiednio wikszych i starszych, np.oob-wodach pni 1618 lub 1820 cm zgatunkw iodmian adekwatnych do siedliska ido potrzeb wynikajcych np. ze wzgldw estetycznych iadu przestrzennego (niekoniecznie takich samych, jak drzewa usunite) (rysunek4). Taka sytuacja ma miejsce np. wstolicy, gdzie Biuro Ochrony rodowiska Urzdu m. st. Warszawy dopuszcza sadzenie drzew nie modszych ni omioletnie (po trzech latach rkojmi drzewa osigaj przecitnie 1112lat, co powoduje, e nie mona ich usun bez zezwolenia). Podobn praktyk stosuje si take np. wBiaymstoku.

Nasadzenia zastpcze powinny przekroczy wiek 10 lat wcza-sie, gdy objte s ustawowo trzyletnim okresem utrzyma-nia ywotnoci. Nie mona ich wtedy usun bez zezwolenia.

Rysunek 4. Nasadzenia zastpcze drzew, zwy-korzystaniem dobrej jakoci materiau rolinnego odostatecznych rozmiarach, wssiedztwie bu-dowy nowego biurowca Suewiec, Warszawa

14 Ustawa oochronie przyrody (Dz. U. 2004 nr 92 poz. 880 zpn. zm.), art. 86 ust. 1 pkt 8.

Fot.

Jan

ukasz

kiewi

cz



Przede wszystkim naley zda sobie spraw, e podejmowanie decyzji ousuwaniu drzew iwpro-wadzaniu na ich miejsce nowych egzemplarzy wformie nasadze zastpczych, stanowi rodzaj

polityki przestrzennej. Organ administracji zobowizany jest do tego, aby prowadzi racjo-naln polityk przestrzenn i polityk ochrony rodowi-ska woparciu oobowizujce prawo. Takim prawem jest na przykad: gminny program ochrony rodowiska; miej-scowy plan zagospodarowa-nia przestrzennego16; przyjta

przez samorzd strategia rozwoju gminy lub nawet szczegowe wytyczne dotyczce nasadze zastp-czych, uchwalone przez rad gminy. Gospodarka drzewostanem miejskim wchodzi wzakres polityki przestrzennej, musi by wic prowadzona wsposb spjny ikompleksowy. Wskazane jest na przykad, aby gmina posiadaa okrelone i jednakowe dla wszystkich podmiotw kryteria odnoszce si do okrelania jakoci i liczebnoci nasadze zastp-czych (Chojnacka 2007).

Nadzr urzdowy nad jakoci, wartoci przyrodnicz iestetyk nowych nasadze drzew ikrzeww mona uzna take za wyznacznik adu przestrzennego. Organ administracji, kierujc si polityk przestrzenn ipolityk ochrony rodo-wiska gminy, ma podstawy, by uzalenia decyzj zezwalajc na usunicie drzew od wprowadzenia nasadze zastpczych, precyzujc wzalenoci od potrzeb ich podane cechy:

gatunki (odmiany) drzew ikrzeww;jako materiau szkkarskiego (m.in. roz-

miary izwizany ztym wiek drzew);liczebno (wysz ni wynikajc ze wsp-

czynnika 1:1);miejsce posadzenia (okrelone przez prawo

miejscowe, np. przez miejscowy plan zago-spodarowania przestrzennego).

wol (rysunek 5)15. Taki podmiot, ubiegajcy si po raz kolejny owydanie zgody na wprowadzenie nasadze zastpczych, powinien uzyska odmow. Urzd wswoim uzasadnieniu powoa si moe na nieprawidowoci podczas wprowadzania nasadze podczas poprzednich inwestycji wnio-skodawcy (np.znaczny procent drzew obumarych, za kondy-cja drzew brak pielgnacji). Wymaga to jednak od organu prowadzenia staego monito-ringu wprowadzanych nasadze zastpczych. Procedura kontroli jakoci nasadze drzew powinna uwzgldnia cztery podstawowe aspekty:

termin kontroli;wskazanie uczestnikw kontroli iokrelenie

ich funkcji;okrelenie metody oceny jakoci nasadze za-

stpczych;okrelenie postpowania w przypadku nie

wywizania si zobowizku przeprowadzenia nasadze zastpczych.

Powysza wewntrzna praktyka nie zostaa unor-mowana adnym zapisem prawnym. Mimo to, jest ona powszechna wwielu urzdach (organach wydaj-cych decyzje) polskich gmin imiast (np. Wydzia ro-dowiska iRolnictwa Urzdu Miejskiego Wrocawia).

Polskie narzdzia prawne pozwalajce na zastosowanie nasadze zastpczych

Zapisy prawne dotyczce wprowadzania nasadze zastpczych s bardzo oglne. Skutkuje to dowol-noci interpretacji. Interes spoeczny mona wic chroni przy wykorzystaniu zasad oglnych prawa ochrony rodowiska oraz celw, ktrych realizacji po-winna suy ochrona przyrody (np. zasada zrwno-waonego rozwoju lub kompensacja przyrodnicza).

Wewntrzna praktyka rejestracji historii wydawanych decyzji, do-tyczcych nasadze zastpczych, pozwala organom administracyj-nym przeciwdziaa naduyciom ze strony wnioskodawcw (inwe-storw, aszczeglnie developerw), ktrzy wykazuj si czsto igno-rancj, zaniedbaniami lub z wol.

15 Np. umorzenie po 3 latach postpowania, dotyczcego niewykonania lub zaniedbania nasadze zastpczych zpowodu rozwizania spki deweloperskiej realizujcej inwestycj izmiany wacicieli dziaek (powstaa wsplnota mieszkaniowa).

16 Wprzypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego mona opiera si na zapisach studium uwarunkowa ikierunkw zagospodarowania gminy, ktrego sporzdzenie jest obowizkowe.


Jan ukaszkiewicz

okrela j na podstawie np. stosownych przepisw prawa materialnego iformalnego, wskaza miej-scowego planu zagospodarowania przestrzennego lub ekspertyz sporzdzonych woparciu opostano-wienia studium uwarunkowa ikierunkw zago-spodarowania gminy18. Tak przygotowana decyzja, wrazie odwoania si od niej podmiotu ubiega-jcego si ozezwolenie, stanowi dla Samorzdo-wych Kolegiw Odwoawczych (SKO) podstaw do przeprowadzenia postpowania wformie do-wodowej (wymaganej przez Kodeks postpowania administracyjnego). Mona stwierdzi oglnie, e wwielu miastach Polski istniej liczne przykady pozytywnego rozpatrzenia tego rodzaju spraw przez SKO. Stanowi one casus, na ktry organy administracji mog si powoywa wswojej pracy.

Okrelajc warunki kompensacji przyrodniczej wzamian za usuwane drzewa, polskie organy ad-ministracji zdecydowanie czciej stosuj instru-ment finansowy (opaty za usuwane drzew lub krzeww) ni nasadzenia zastpcze ( Jerzmaski 2011). Nie oznacza to jednak automatycznie, e pierwsza wspomniana forma zagwarantowania rekompensaty za usunicie drzew lub krzeww jest korzystniejsza od drugiej. Zwyczaj prefero-wania opat nie moe by uwarunkowany jedynie uznaniem organu (bowiem to uznanie ma wy-rane granice). Organ administracyjny, wydajc decyzje odnonie do wprowadzania nasadze za-stpczych, jest zdeterminowany postanowieniami art. 7 Kodeksu postpowania administracyjnego, nakazujcego zaatwienie sprawy zuwzgldnie-niem interesu spoecznego i susznego interesu obywateli. Wzwizku ztym decyzja onaoeniu opaty, zamiast wprowadzenia nasadze zastp-czych, powinna by bardzo starannie uzasadniona. Przede wszystkim naley kierowa si zasadami zrwnowaonego rozwoju iwyranie wskazanymi wzgldami przyrodniczymi19.

Decyzja organu administracji wsprawie wpro-wadzenia nasadze zastpczych musi posiada od-powiednie merytoryczne iformalne uzasadnienie. Uwarunkowanie usunicia drzew lub krzeww od naoenia obowizku wprowadzenia nasa-dze zastpczych, speniajcych okrelone cechy: powinno zosta poprzedzone przeprowadze-niem postpowania dowodowego na okoliczno stanu rodowiska przyrodniczego, przy czym ana-liza taka powinna dotyczy obszaru wikszego, anieli obszar nieruchomoci, ktrej wniosek owycicie drzew dotyczy17. Organ administracji, wskazujc wdecyzji form nasadze zastpczych,

Rysunek 5. Brak skutecznej kontroli nasadze zastpczych moe doprowadzi do ich degradacji Warszawa

17 Wyrok WSA wPoznaniu zdnia 10 marca 2009 r., II SA/Po 823/08, CBOSA (za: Gruszecki 2013).18 Zgodnie zart. 72 ust. 4 Ustawy Prawo ochrony rodowiska wymagania zwizane m.in. zurzdzaniem iksztatowaniem terenw

zieleni okrela si na podstawie opracowa ekofizjograficznych. Kada gmina powinna mie opracowania/operaty odnoszce si do terenw zieleni, wtym take do drzew ikrzeww (lub innych elementw przyrodniczych), ktre bezwzgldnie musz by zachowane oraz tych, ktre mog zosta usunite iwskazujce miejsca do prowadzenia dziaa kompensacji przyrodniczej ze szczegowym wskazaniem sposobu kompensacji (np. nasadze zastpczych).

19 WCzechach ina Sowacji opata za usunicie drzew lub krzeww jest naliczana jedynie wtedy, gdy nie s moliwe nasadzenia zastpcze. Zgodnie zorzecznictwem, sytuacja taka zachodzi bez wtpliwoci jedynie wtedy, gdy wdanej jednostce administracyjnej (gminie) nie ma faktycznie miejsca na dokonanie nowych nasadze ( Jerzmaski 2011).

Fot.

Jan

ukasz

kiewi

cz



docelowo oparte na systemach informacji prze-strzennej (GIS). Przykadem moe by Olsztyn, wktrym nasadzenia kompensacyjne s istotnym elementem zrwnowaonego rozwoju wkontekcie gospodarowania drzewostanem miejskim. Obec-nie miasto posiada okrelone kierunki rozwoju wpostaci programw wprowadzania nasadze ro-linnoci. Dziki wsppracy zlokalnymi spoecz-nociami poszczeglnych dzielnic iosiedli udao si wskaza tereny do przyszych zadrzewie. Jest to etap poprzedzajcy wdroenie Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej, umoliwiajcego doce-

lowo cige wprowadzanie nowych danych iuzupenianie ju istniej-cych. Podobna oglnomiejska baza danych o terenach zieleni opra-cowywana jest wWarszawie pod kierunkiem Biura Ochrony ro-dowiska. Tego typu inwentaryzacj

mona prowadzi rwnie woparciu oinformacje pozyskane od spoeczestwa (por. Czepkiewicz wtym tomie).

Rozwj kadego miasta jest podany, jednak wie si on czsto zusuwaniem drzew zpowodu wykonywania nowych inwestycji. WPolsce trudn do ominicia przeszkod wrealizacji nasadze za-stpczych s gbokie podziay odpowiedzialnoci wstrukturze zarzdzania terenami miast. Wduej mierze utrudniaj one kontrol istymulacj procesu zrwnowaonego rozwoju wkontekcie gospoda-rowania drzewostanem miejskim. Grup podmio-tw zarzdzajcych terenami zieleni miast, gdzie mog by lokowane nasadzenia zastpcze, tworz np.: gminy, spdzielnie mieszkaniowe, zarzdy drg, osoby prywatne itd. Zgodnie zprzepisami, do dbaoci ostan zieleni miejskiej zobowizany jest waciciel terenu, na ktrym si ona znajduje20. Przykadem rozdrobnienia kompetencji wzarz-dzaniu obszarami zieleni jest Warszawa (parki miej-skie, lasy miejskie iziele przyuliczna, tj. trawniki, zadrzewienia izakrzewienia towarzyszce drogom icigom komunikacyjnym), ktrymi gospodaruje 18dzielnic. Pozostae rozlege tereny miasta, np. ziele osiedlowa, znajduj si wgestii innych pod-miotw (Lisicki 2009).

Nasadzenia zastpcze w gospodarce drzewostanami miejskimi (przykady)

Wyniki wieloletnich bada, prowadzonych wskali globalnej nad ocen iwycen wpywu drzew na wa-runki ycia ludzi wmiastach, pozwalaj uznawa je za cz odrbnego systemu tzw. zielonej infrastruk-tury, speniajcej okrelone funkcje uytkowe ista-nowicej majtek trway miast, podobnie jak system infrastruktury technicznej, tzw. szarej infrastruktury (np. Wolf 2003). Wwielu krajach na wiecie nara-sta wiadomo, e dugoterminowe inwestowanie wdrzewa na terenach miast pozwoli ograniczy duo wiksze koszty winnych sektorach gospodarki, np. wydatki na budow i utrzymanie szarej infrastruktury (np. Schwab 2008).

Wspczenie zarzdy wduych miastach euro-pejskich dysponuj bardzo szczegowymi, elektro-nicznymi bazami danych, na temat wystpujcych na ich terenie drzewostanw (np. Hamburg posiada tak baz od blisko 20 lat). Wkrajach wiodcych wba-daniach nad drzewostanami miejskimi (np.Stany Zjednoczone, Niemcy, Wielka Brytania, Australia), administracja duych miast wykorzystuje bazy da-nych drzew do optymalnego zarzdzania ich zasobem. Dziki temu istnieje na przykad moliwo rezerwo-wania zwyprzedzeniem optymalnej przestrzeni na korony isystemy korzeniowe. Mona te szacowa koszty zwizane zutrzymaniem drzew wmiecie (np. McPherson 2007). Przykadem jest Hamburg, gdzie w2011 r. zastosowano cyfrow map zadrzewie, opart na systemach informacji przestrzennej (geo-graphic information system, GIS), do realizacji programu nowych nasadze kompensujcych ubytki wdrzewo-stanie ulicznym (kampania Mein Baum Meine Stadt zokazji uzyskania tytuu Zielonej Stolicy Eu-ropy). Dane GIS umoliwiay np. wskazanie opty-malnego doboru gatunkowego do zasobw przestrzeni miejskiej oraz oszacowanie kosztw zwizanych zre-alizacj nasadze (Doobe iSteinke 2012).

Wspczenie wiele miast wPolsce opracowuje lub posiada programy rozwoju zieleni wmiecie,

Dziki wsppracy zlokal-nymi spoecznociami po-szczeglnych dzielnic iosie-dli udao si wskaza tereny do przyszych zadrzewie.

20 Ustawa Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2001 nr 62 poz. 627 zpn. zm.).


Jan ukaszkiewicz

Wspczenie podejmowane s prby rozwizania tego problemu poprzez centralizacj zarzdzania. We Wrocawiu Zarzd Zieleni Miejskiej, podlegajcy pod departament Architektury iRozwoju, zarz-dza wikszoci terenw zieleni. Niektre miasta (np.Gdynia, Olsztyn, Szczecin, Warszawa) rozwi-zuj ten problem przez centralizacj ikoordynacj nadzoru nad ochron, ksztatowaniem irozwojem terenw zieleni, m.in. dziki ustanowieniu przez za-rzd miasta funkcji miejskiego architekta krajobrazu, ogrodnika miejskiego lub kuratora zieleni. Stan wie-

dzy na temat drzew miejskich pozwala stwierdzi, e caociowe zarzdzanie od skali makro do skali mi-kro pozwala na efektywn koordynacj iskuteczno dziaa. Natomiast wprzypadku, gdy drzewa miejskie podlegaj pod wiele rnych jednostek administracji lokalnej iinnych podmiotw, system zarzdzania jest mao efektywny zpowodu rozdrobnienia isprzecz-noci kompetencji, mnogoci przepisw ibraku jasno okrelonej odpowiedzialnoci, np. przy podejmowa-niu decyzji opielgnacji lub usuwaniu drzew iwpro-wadzaniu zamiast nich nasadze zastpczych.

Literatura

Borowski, J., Pstrgowska, M., 2010. Effect of street conditions, including saline aerosol, on growth of the small-leaved limes. Rocznik Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego, 58, s. 1524.

Chojnacka, I., 2007. Tereny zieleni wprawie (NSA). Ziele miejska, 9.

Dmuchowski, W., Badurek, M., 2001. Stan zieleni przyulicznej wWarszawie na podstawie wieloletnich obserwacji idowiadcze Ogrodu Botanicznego. W: Ziele Warszawy. Problemy inadzieje. Materiay zOglnopolskiej Konferencji Naukowo-Technicznej, Warszawa: CZRB PAN, s. 1931.

Doobe, G., Steinke, W., red., 2012. Mein Baum Meine Stadt. Freie und Hansestadt Hamburg.

Embrn, B., red., 2009. Planting beds in the city of Stockholm: ahandbook, City of Stockholm.

Foster, R., Blaine, J., 1978. Urban trees survival: trees in the side-walk. Journal of Arboriculture, 4, s. 1417.

Gajda, M., red., 2007. Zalecenia dotyczce realizacji terenw zieleni, Krakw: Polskie Stowarzyszenie Wykonawcw Terenw Zieleni iArchitektw Krajobrazu Ziele Polska.

Grbczewski, J., red., 2011. Zalecenia jakociowe dla ozdobnego materiau szkkarskiego, Warszawa: Zwizek Szkkarzy Polskich.

Gruszecki, K., 2012. Pielgnacja drzew ikrzeww wwietle aktualnych rozwiza prawnych. Uprawa iOchrona Drzew, 26, s. 2234.

Gruszecki, K., 2013. Prawne aspekty nasadze kompensacyjnych na podstawie ustawy oochronie rodowiska, Pozna: Dendros Konferencje iSzkolenia, s. 3844.

Hey

zrównoważony rozwój - zastosowania #4

Documents