zhvillimi dhe edukimi i fËmijËve 0-3 vjeÇ · të shërbimit për foshnjërinë dhe fëmijërinë...

Korniza KurriKulare dhe KurriKula BËrthamË pËr FËmijËrinË e hershme 0-3 vjeç 122

ZHVILLIMI DHE EDUKIMII FËMIJËVE 0-3 VJEÇ

KORNIZA KURRIKULARE DHE KURRIKULA BËRTHAMËPËR FËMIJËRINË E HERSHME 0-3 VJEÇ


Zhvillimi dhe edukimi i fëmijëve 0-3 vjeç

korniZa kurrikulare dhe kurrikula Bërthamë për

fëmijërinë e hershme 0-3 vjeç


Ky material mundësohet në kuadër të projektit “Drejt Arsimit Gjithëpërfshirës për

të gjithë fëmijët në moshë parashkollore në Shqiperi” që mbështetet nga Agjencia

Italiane për Bashkëpunim dhe Zhvillim dhe Save the Children si dhe zbatohet në

partneritet me MEDPAK dhe Universitetin e Bolonjës.

Autorë:

arjan Kamburi- universiteti “Fan s. noli”, Korçë

olger Brame - universiteti “Fan s. noli”, Korçë

Konsulente: dhurata nixha - save the Children në shqipëri

Redaktor gjuhësor: olger Brame

© Të gjitha të drejtat të rezervuara

përmbajtja e këtij dokumenti mund të përdoret apo kopjohet lirisht prej specialistëve të

arsimit për zhvillim politikash dhe praktikash arsimore, prej edukatorëve/kujdestarëve

të shërbimit për foshnjërinë dhe fëmijërinë e hershme dhe jo vetëm, por jo për qëllime

fitimprurëse, pa patur nevojë për të marrë leje më parë nga save the Children, por në çdo

rast duke cituar burimin, nga i cili janë marrë.

Këndvështrimet e autorëve të këtij publikimi jo domosdoshmërisht pasqyrojnë pikëpamjet

e save the Children.


TABELA E PËRMBATJES

lista e shKurtimeve ........................................................................................................................................... 4

pËr ju pËrdorues ................................................................................................................................................ 8

PJESA I ..................................................................................................................................................................... 10

hYrje nË KornizËn KurriKulare pËr FoshnjËrinË dhe FËmijËrinË e hershme .......... 10

Kuadri i pËrGjithshËm................................................................................................................................... 10

QËllimi i KornizËs KurriKulare .............................................................................................................. 12

parimet themelore ......................................................................................................................................... 13

marrËdhËniet .................................................................................................................................................... 14

Fushat e zhvillimit ......................................................................................................................................... 14

ndiKimet nË zhvillim dhe nË tË nXËnË .............................................................................................. 15

loja ........................................................................................................................................................................... 16

periudha e FËmijËrisË sË hershme 0-3 vjeç - KonteKsi ................................................................ 17

struKtura - orGanizimi i KurriKulËs nË nivele.......................................................................... 18

proCesi i tË nXËnit .......................................................................................................................................... 19

pjesa ii ....................................................................................................................................................................... 23

KurriKula BËrthamË pËr FoshnjËrinË dhe FËmijËrinË e hershme 0-3 vjeç ................. 23

planiFiKimi i KurriKulËs ................................................................................................................................ 23

CiKli i planiFiKimit tË KurriKulËs ........................................................................................................... 26

partneriteti me Familjet nË planiFiKimin e KurriKulËs ........................................................... 28

parimi 1: njohja dhe respekti .............................................................................................................................. 28

parimi 2: Komunikimi i dyanshëm ...................................................................................................................... 28

parimi 3: vendimmarrja e përbashkët ............................................................................................................... 29

parimi 4: njohja dhe pranimi i diversitetit ....................................................................................................... 29

parimi 5: Krijimi i rrjeteve mbështetëse............................................................................................................ 29

terma speCiFiKË QË duhet tË mBahen parsYsh .............................................................................. 31

FUSHA: ZHVILLIMI SOCIAL DHE EMOCIONAL ......................................................................... 32

nënfusha: atashimi .................................................................................................................................................. 35

nënfusha: shprehja e emocioneve ....................................................................................................................... 37

nënfusha: marrëdhënia me të rriturit ................................................................................................................ 39

nënfusha: Koncepti për vetveten ......................................................................................................................... 41

nënfusha: marrëdhënia me moshatarët .......................................................................................................... 43

nënfusha: empatia ................................................................................................................................................. 45

FUSHA: SHËNDETI, MIRËQENIA FIZIKE DHE ZHVILLIMI MOTOR................................... 48

nënfusha: aftësitë motorike bazë .................................................................................................................... 51

nënfusha: aftësitë motorike fine ...................................................................................................................... 53

nënfusha: zhvillimi i aftësive senso-lëvizore ..................................................................................................... 56

nënfusha : shëndeti fizik dhe kujdesi për veten ............................................................................................... 59

FUSHA: ZHVILLIMI GJUHËSOR, KOMUNIKIMI DHE LEXIM-SHKRIMI ............................. 61

nënfusha : Komunikimi social .............................................................................................................................. 64

nënfusha: Komunikimi marrës (receptiv) .......................................................................................................... 66

nënfusha: Komunikimi shprehës (ekspresiv) ..................................................................................................... 68

nënfusha: lexim-shkrimi fillestar ........................................................................................................................ 70

FUSHA: ZHVILLIMI KONJITIV ................................................................................................................... 72


nënfusha: zhvillimi i konceptit ............................................................................................................................. 76

nënfusha: Kujtesa .................................................................................................................................................... 78

nënfusha: marrëdhëniet hapësinore .................................................................................................................. 80

nënfusha: të menduarit simbolik ....................................................................................................................... 83

nënfusha: shprehja krijuese .................................................................................................................................. 85

nënfusha: logjika dhe arsyetimi ......................................................................................................................... 87

nënfusha: sasia dhe numrat ................................................................................................................................. 89

nënfusha: Konceptet shkencore dhe eksplorimi .............................................................................................. 91

nënfusha: siguria dhe mirëqenia ......................................................................................................................... 94

FUSHA: QASJET NDAJ TË NXËNIT ....................................................................................................... 96

nënfusha: Kurioziteti & nisma ............................................................................................................................. 99

nënfusha: zgjidhja e problemeve .....................................................................................................................101

nënfusha: Besimi & marrja e rrezikut .............................................................................................................103

nënfusha: Këmbëngulja, përpjekja dhe vëmendja .........................................................................................106

nënfusha: Krijueshmëria dhe imagjinata ........................................................................................................108

planiFiKimi dhe projeKti eduKativ/pedaGoGjiK ........................................................................111

elementËt e projeKtit eduKativ ..........................................................................................................113

projeKtimi eduKativ .....................................................................................................................................116

modele tË njËsive eduKative...................................................................................................................119

plan ndËrhYrje vazhdimËsie vertiKale (nGa çerdhja nË KopËsht) .............................124

vËzhGimi dhe vlerËsimi ................................................................................................................................125

doKumentimi si reFleKtim mBi pËrvojËn ..........................................................................................126

rolet dhe FunKsionet e personelit nË çerdhe .......................................................................127

drejtuesi i institucionit të çerdhes.....................................................................................................................127

roli i koordinimit pedagogjik (koordinatori pedagogjik) ............................................................................127

edukatori në çerdhe .............................................................................................................................................127

personeli ndihmës në çerdhe ..............................................................................................................................128

BiBlioGraFia .......................................................................................................................................................129


eCeC – early Childhood education and Care

FFh – Foshnjëria dhe Fëmijëria e hershme

issa – international step by step association

izha – instituti i zhvillimit të arsimit

KdF – Konventa e të drejtave të Fëmijëve

masht – ministria e arsimit, shkencës dhe teknologjisë

ne – njësia edukative

oeCd – organization for economic Co-operation and development

pe – projekt edukativ

unesCo – united nations educational, scientific and Cultural organization

uniCeF – united nations intenational Children’s emergency Fund

lista e shkurtimeve


Kjo paketë udhëzuese është produkt i bashkëpunimit të departamentit të edukimit të universitetit

“Fan s. noli” Korçë me save the Children në shqipëri, falë edhe përvojës së fituar nga departamenti

i edukimit “Giovanni maria Bertin” i universitetit të Bolonjës, bashkëpunim i cili mundësoi të hapet

për herë të parë në shqipëri një program studimi universitar kushtuar edukimit në foshnjërinë dhe

fëmijërinë e hershme.

ne këtë dokument jemi përqendruar në projektimin e një dokumenti në formën e një kornize

kurrikulare për grupmoshën 0-3 vjeç dhe hartimin e një udhëzuesi në formën e kurrikulës bërthamë

për këtë grupmoshë, duke mbajtur parasysh linjën e kurrikulës për grupmoshën 3-6 vjeç

palët e interesuara, të përfshira në këtë projekt, u nxitën nga qëllimet e mëposhtme për këtë paketë

udhëzuese:

ludhëzimet do t'ju vijnë në ndihmë, profesionistëve në fushën e zhvillimit dhe edukimit të

fëmijëve 0-3 vjeç, me qëllim që të mund të projektohet se çfarë ndodh çdo ditë me këta

fëmijë në mjedisn e çerdhes.

ludhëzimet do t'ju vijnë në ndihmë që të kuptojnë dhe diskutojnë zhvillimin e fëmijëve 0-3 vjeç

dhe praktikat e të nxënit në varësi të moshës.

ludhëzimet do t'ju vijnë në ndihmë profesionistëve që të pajisen më mirë me njohuri për të

planifikuar ndërveprime të qëllimshme me fëmijët 0-3 vjeç.

ludhëzimet do t'ju vijnë në ndihmë që të forcojnë angazhimin e profesionistëve ndaj praktikave

zhvillimore të përgjegjshme dhe të përshtatshme me fëmijët 0-3 vjeç.

lshpresojmë që udhëzimet të përmirësojnë sistemin e besimit rreth natyrës individuale të

trajektores së zhvillimit dhe rolit thelbësor që luan familja dhe konteksti në zhvillimin e secilit

fëmijë të grupmoshës 0-3 vjeç.

përmes kësaj pune ne po përpiqemi të krijojmë një grup të përbashkët besimesh rreth asaj që fëmijët

0-3 vjeç duhet të dinë dhe të jenë në gjendje të bëjnë, si dhe duke evidentuar se cila është përgjegjësia

për të parë këto rezultate te fëmijët e kësaj grupmoshe.

për ju përdorues


shërbimet për foshnjat dhe fëmijët e vegjël deri në moshën tre vjeç po bëhen gjithnjë e më shumë

fokus i politikave kombëtare, kërkimit dhe mbështetjes financiare. shkalla e pjesëmarrjes së fëmijëve

deri në tre vjeç në shërbimet e fëmijërisë së hershme po rritet. (oeCd, 2001); (unesCo, 2014), sepse

realisht, të nxënët dhe edukimi nuk fillojnë me shkollimin e detyrueshëm, por ato fillojnë që nga lindja.

vitet e para nga lindja deri në moshën shkollore janë vendimtare në aspektin formues në jetën e

fëmijëve dhe vendosin themelet për zhvillimin e përjetshëm të fëmijëve dhe modelet e tyre për jetën.

në këtë kontekst, edukimi dhe kujdesi me cilësi të lartë që në fëmijërinë e hershme është një element

thelbësor për të nxënët e suksesshëm të të gjithë fëmijëve, integrimin shoqëror dhe zhvillimin personal

të tyre. (european Commission, 2014).

historikisht, ka qenë e mjaftueshme në shumë kultura që për fëmijët nën tre vjeç do të ishte e

mjaftueshme që ata të mbaheshin të sigurt, të pastër dhe të ushqyer. sot dihet se të nxënët fillon

që para lindjes dhe se të gjitha përvojat që përjeton një fëmijë janë përvoja të nxëni, pavarësisht

nëse synojnë të jenë të tilla apo jo. Fëmijët nën tre vjeç mësojnë veçanërisht përmes proceseve të

të tjerëve që kujdesen për ta. ata mësojnë nëse janë vlerësuar dhe nëse dëgjohen dhe respektohen

kur komunikojnë. përveç kësaj, ata mësojnë të koordinojnë lëvizjet e trupit, së bashku me një gamë

të gjerë aftësish të ndihmës për veten, vetërregullimit, shoqërizimit dhe komunikimit që ata do të

përdorin gjatë gjithë jetës së tyre.

Kujdesi dhe zhvillimi në fëmijërinë e hershme përfshin të gjitha llojet e mbështetjes për të cilat ka

nevojë një fëmijë i vogël për të mbijetuar dhe për t’u zhvilluar në jetë, pra shëndetin, ushqyerjen,

zhvillimin psiko-emocional, krijimin e mundësive për arsimim dhe të mësuarin aktiv. vitet e hershme të

jetës janë kritike për zhvillimin dhe mirëqenien e fëmijës dhe vendosin themelet për fi timin e aftësive

që ndikojnë mbi sjelljen, të mësuarin dhe shëndetin e tyre. ndërhyrjet e hershme për promovimin e

zhvillimit të fëmijës gjatë kësaj periudhe kritike kanë përfi time afatgjata në gjithë jetën e fëmijëve

tanë. (unicef & ministria e shëndetësisë, 2005)

duke pranuar se "cilësia" është një vlerë që evoluon vazhdimisht, rrënjët e saj artikulohen në Konventën

e të drejtave të Fëmijëve (KdF) dhe udhëzuesin për Komente të përgjithshme të KdF për fëmijërinë

e hershme.

mosofrimi i shërbimeve të përshtatshme për fëmijët në vitet e tyre të hershme, që konsiderohen dhe

vitet më të rrezikuara, është një shkelje e të drejtave themelore të njeriut. KdF përcakton të drejtat e

çdo fëmije, duke përfshirë: të drejtën për jetë, mbijetesë dhe zhvillim; mosdiskriminim; angazhim për

t'u përqendruar në interesat e tyre më të mira dhe respektim për ndjenjat dhe pikëpamjet e tyre. një

qasje e bazuar në të drejta buron nga besimi se fëmijët e vegjël dhe familjet e tyre kanë të drejtë për

politika mbështetëse, shërbime cilësore dhe përvoja që nga fillimi i jetës.

pjesa i hYrje në korniZën kurrikulare për foshnjërinë dhe fëmijërinë e hershme

KUADRI I PËRGJITHSHËM


Çdo të drejtë e përcaktuar në KDF është e natyrshme për dinjitetin njerëzor dhe zhvillimin harmonik të çdo

fëmije. Ajo pasqyron një vizion të ri të fëmijës si qenie njerëzore që janë subjekt i të drejtave të tyre. Konventa

ofron një vizion të fëmijës si individ dhe si anëtar i një familjeje dhe bashkësie me të drejta të përshtatshme për

moshën e tij dhe për fazat e zhvillimit. Duke njohur të drejtat e fëmijëve, në këtë mënyrë, Konventa vendos në

mënyrë të fuqishme fokusin për fëmijën në tërësinë e tij. Ajo i mbron ato të drejta, duke vendosur standarde në

kujdesin shëndetësor, edukim dhe shërbime ligjore, civile dhe sociale (uniCeF, 2014).

Komisioni evropian, bazuar në një analizë të provave të fundit ndërkombëtare dhe diskutimeve me

ekspertë të nivelit të lartë, ka theksuar që qasja në shërbimet gjithëpërfshirëse me cilësi të lartë, është

e dobishme për të gjithë. propozimi për parimet kryesore të një Kornize të Cilësisë në kontekstin

e politikës evropiane përqendrohet në çështjet transversale dhe përfshin dhjetë deklarata të gjera

veprimi, secila prej të cilave është një ftesë për shtetet anëtare për të forcuar cilësinë e eCeC1. ndër

këto propozime bazohen pritshmëri të mëdha dhe kërkohet mes të tjerash:... një kurrikul e bazuar

në qëllimet pedagogjike, vlerat dhe qasjet që u mundësojnë fëmijëve të arrijnë potencialin e tyre të plotë në

një mënyrë gjithëpërfshirëse; një kurrikul e cila kërkon që personeli të bashkëpunojë me fëmijët, kolegë dhe

prindërit dhe të reflektojë në praktikën e tyre. (european Commission, 2014).

Korniza Kurrikulare për Foshnjërinë dhe Fëmijërinë e hershme (FFh) synon t’u sigurojë profesionistëve

të fëmijërisë së hershme një strukturë se si ata mund ta përdorin atë për të marrë vendime të

informuara në lidhje me praktikat e kurrikulës.

Ky dokument paraqet udhëzime të përgjithshme për planifikimin e mjediseve të të nxënit dhe përvojat

për foshnjat dhe fëmijët e vegjël të moshës 0-3vjeç. Korniza ka për qëllim të jetë në përputhje dhe

në koherencë me kornizën kurrikulare të arsimit parashkollor të shqipërisë. Korniza Kurrikulare për

Foshnjërinë dhe Fëmijërinë e hershme synon të jetë një dokument themelor nga i cili rrjedhin të gjithë

dokumentet e tjerë, që përmbushin qëllimin e mirërritjes dhe të edukimit të foshnjave dhe fëmijëve në

moshat 0-3 vjeç.

në ndërtimin e këtij dokumenti u jemi referuar teorive më të njohura të zhvillimit të fëmijës, të cilat

janë të konfirmuara, duke mbajtur parasysh strategjitë për të ndërtuar kompetencat e foshnjave

dhe fëmijëve, interesat në fushat kryesore zhvillimore, si dhe përshkrimin e llojeve të mjediseve dhe

materialeve që lidhen me foshnjat dhe fëmijët e vegjël gjatë procesit të të nxënit.

një konsideratë themelore në planifikimin individual të kurrikulës për foshnjat dhe fëmijët,

u përgjigjet kompetencave, përvojave, interesave dhe nevojave që çdo fëmijë sjell në mjedisin e

çerdhes, duke mbajtur parasysh diversitetin e tyre në aspektin kulturor, gjuhësor, diversitetin në

aftësi dhe me prejardhje të larmishme socio-ekonomike. Gjithashtu partneriteti me familjen është

një strategji e rëndësishme për t'u përgjigjur individualisht fëmijëve. një faktor gjithnjë e më i

spikatur në diversiteti e fëmijëve, janë përvojat e tyre të hershme me gjuhën. zhvillimi i gjuhës dhe

i lexim-shkrimit, ndihmon në suksesin e fëmijëve të vegjël në shumë mënyra të ndryshme.

1. eCeC i referohet çdo marrëveshjeje të rregulluar që siguron arsim dhe kujdes për fëmijët që nga lindja deri në moshën e detyrueshme të shkollës fillore.

QËLLIMI I KORNIZËS KURRIKULARE

KUADRI I PËRGJITHSHËM

pjesa i: hYrje nË KornizËn KurriKulare pËr FoshnjËrinË dhe FËmijËrinË e hershme


diversiteti socio-ekonomik është një tjetër prirje që meriton vëmendje. përqindja e fëmijëve që jetojnë

në familje me të ardhura të ulëta është e lartë. në të njëjtën kohë, përfitimet e kujdesit dhe edukimit

me cilësi të lartë janë më të dukshme për fëmijët me që vijnë nga familje me nivel më të ulët socio-

ekonomik sesa për nëngrupet e tjera të popullsisë. Fëmijët me familje me nivele të ndryshme socio-

ekonomike kanë më shumë të ngjarë të përfitojnë nga kujdesi dhe edukimi me cilësi të lartë kur

kurrikula fokusohet në pikat e forta dhe nevojave të tyre edukative.

Fëmijët me aftësi të kufizuara ose nevoja të tjera të veçanta është një element tjetër që mbahet

parasysh në ndërtimin e një kurrikule. Fëmijët me aftësi të kufizuara ose nevoja të tjera të veçanta

përfitojnë nga mësimi në mjedise gjithëpërfshirëse me fëmijë zakonisht në zhvillim.

studimet kanë treguar që me mbështetje dhe ndihmë të përshtatshme, fëmijët në mjedise

gjithëpërfshirëse arrijnë më shumë sesa fëmijët në mjedise të ndara. siç sugjerojnë studimet, diversiteti

i fëmijëve të vegjël do të thotë që çdo program për këtë grupmoshë ka nevojë për

një qasje fleksibël ndaj kurrikulës në mënyrë që të jetë përgjegjës për të gjithë fëmijët që hyjnë në

dyert e saj. (California department of education, 2012, pp. 2-5).

në hartimin e parimeve mbi të cilat ndërtohet ky dokument, janë mbajtur parasysh parimet e

përgjithshme në arsimin parashkollor, të cilat kanë shërbyer si referenca kryesore ( (izha & uniCeF,

2016) duke e përshtatur me kontekstin çerdhe dhe duke i harmonizuar me principet bazë të Kornizës

Kurrikulare për Fëmijërinë e hershme të Kalifornisë. (California department of education, 2012)

dhe sidomos parimet e edukimit në fëmijërinë e hershme të paraqitura në kurrikulën bërthamë për

edukim në fëmijërinë e hershme 0-5 vjeç të Kosovës.

Kryesisht këto prime mbajnë parasysh:

Çdo fëmijë është i gatshëm të mësojë që nga lindja e tij

të gjithë fëmijët janë të gatshëm të zhvillohen dhe të mësojnë që nga lindja, me karakteristika

dhe mënyra të ndryshme. stimulimi, nxitja, përkrahja dhe udhëzimet e edukatorëve/kujdestarëve

krijojnë mundësi që fëmijët të zhvillohen dhe të pasqyrojnë fuqimisht në periudhë më të vonshme.

Barazia

Kjo nënkupton sigurinë që fëmijët të trajtohen në mënyrë të barabartë, pa marrë parasysh

gjininë, dallimet socio – ekonomike, përkatësinë fetare, dhe nevojat e tyre të ndryshme.

Gjithëpërfshirja

nëpërmjet këtij parimi pranohet se kurrikula njeh, pranon, respekton dhe u përgjigjet nevojave,

përvojave, interesave dhe vlerave të të gjithë fëmijëve, duke u dhënë mundësinë të zhvillojnë

mundësitë e tyre.

Zhvillimi dhe të nxënët e integruar

nëpërmjet këtij parimi synohet zhvillimi tërësor i fëmijëve dhe nxitja e të nxënit të integruar, që

ndërtohet në mënyrën më të plotë kur fëmijëve u ofrohen mundësi të pafundme.

PARIMET THEMELORE



Të nxënët nëpërmjet lojës

loja përcaktohet si elementi thelbësor që sigurontë nxënët dhe zhvillimin e fëmijëve.

Pjesëmarrja aktive

Filozofia bazë sipas këtij parimi lidhet me “Fëmija në qendër të gjithë procesit”, gjë që mundëson

zhvillimin dhe të nxënët e tij, duke u ballafaquar me sfida.

Bashkëpunimi

në bazë të këtij parimi çdo element bashkëpunues me natyrë edukative konsiderohet si

domosdoshmëri, sepse ndikon pozitivisht në zhvillimin dhe edukimin e fëmijëve. elementë të

rëndësishëm konsiderohen familja, institucioni i çerdhes, komuniteti dhe të gjithë faktorët e tjerë

lokalë apo qendrorë.

Autonomia, fleksibilitet dhe përgjegjësia në nivel institucional

Kjo nënkupton se secili institucion i çerdheve është i lirë që, bazuar në kushte e veta, të jetë

autonom në hartimin e programve dhe projekteve pedagogjike, duke u mbështetur në kornizën

e kurrikulës. në këtë mënyrë krijohet fleksibilitet dhe frymëmarrje në projektimin dhe ecurinë

e veprimtarisë së institucionit të çerdhes, duke justifikuar institucionalisht përgjegjësinë për

zgjedhjet e bëra, në varësi të kushteve konkrete. (masht, 2018, pp. 9-10).

Kuadri i kurrikulës së foshnjërisë dhe fëmijërisë së hershme që mbështetet në këto parime kyçe,

përpiqet të sigurojë një vështrim gjithëpërfshirës dhe të përshtatshëm të zhvillimit të fëmijëve, nga ku

mund të përmbledhim: (university of illinois, 2012, pp. 2-5)

lmarrëdhëniet e hershme janë më të rëndësishmet dhe thelbësore për zhvillimin e fëmijëve të

vegjël.

lzhvillimi ndodh në fusha të shumta dhe të ndërvarura në mënyrë të njëkohshme.

lFëmijët zhvillohen dhe mësojnë me ritmin e tyre unik dhe në kontekstin e familjes, kulturës

dhe komunitetit të tyre.

lloja është mënyra më e kuptueshme që fëmijët mësojnë dhe zotërojnë aftësi të reja.

MARRËDHËNIET

ndërtimi i marrëdhënieve pozitive me fëmijët e vegjël është detyrë thelbësore dhe një përbontekstit

të të nxënit. të gjithë fëmijët rriten dhe ecin përpara në kontekstin e marrëdhënieve të ngushta

dhe të besueshme që ofrojnë dashuri dhe ushqim, siguri dhe ndërveprime të përgjegjshme. një

marrëdhënie pozitive e rritur dhe fëmijë e ndërtuar mbi besimin, mirëkuptimin dhe kujdesin do të

nxisë bashkëpunimin dhe motivimin e fëmijëve dhe do të rrisë rezultatet e tyre pozitive në drejtim të

të nxënit (Webster-stratton, 1999).

të nxënët e hershëm ndodh në kontekstin e marrëdhënieve. marrëdhëniet pozitive dhe të sigurta

janë themeli për zhvillimin e shëndetshëm të fëmijëve në të gjitha fushat dhe ofrojnë modele për

marrëdhëniet e ardhshme që ata do të krijojnë. Këto marrëdhënie u japin fëmijëve sigurinë dhe



mbështetjen e nevojshme për të eksploruar me besim mjedisin, për të provuar aftësi të reja dhe për

të realizuar detyra. Fëmijët, të cilët kanë lidhje të forta, pozitive me të rritur të rëndësishëm në

jetën e tyre, i përdorin këto marrëdhënie për të komunikuar, për të drejtuar sjelljen dhe për të ndarë

emocione dhe arritje. Këto ndërveprime dhe marrëdhënie domethënëse janë thelbësore për zhvillimin

e fëmijëve, sepse i ndihmojnë ata të kuptojnë se kanë një ndikim domethënës në botën e tyre dhe

njerëzit përreth tyre. (university of illinois, 2012) .

FUSHAT E ZHVILLIMIT

zhvillimi i fëmijëve shihet përmes fushave kryesore të zhvillimit: zhvillimit shoqëror, emocional, zhvillimit

fizik dhe mirërritjes, zhvillimit gjuhësor dhe zhvillimit njohës. Fëmijët zhvillohen në këto fusha në të

njëjtën kohë, me secilën fushë zhvillimi të varur nga rritja në të gjitha fushat e tjera. mund të ketë

raste kur fëmijët duket se përqendrohen në një fushë të veçantë të zhvillimit, ndërkohë që kanë një

rritje të vogël në një fushë tjetër. për shembull, një fëmijë 12-muajsh që përqendrohet në gjuhë, mund

të mos shfaqë ndonjë interes të ecë vetë. pastaj, disa javë më vonë, fëmija papritmas fillon të ecë. Ky

është një shembull i mënyrës se si rrjedh zhvillimi dhe, megjithëse mund të duket se mund të "ngecin"

në periudha të caktuara, fëmijët në të vërtetë rriten dhe nxënë në të gjitha fushat në çdo kohë.

(university of illinois, 2012)

NDIKIMET NË ZHVILLIM DHE NË TË NXËNË

Fëmijët kanë një ecuri që shtrihet në vazhdimësi ndërsa zhvillohen dhe secili prej tyre do të arrijë

pikat e tij të zhvillimit me ritmin e tij individual përmes përvojave dhe marrëdhënieve të veta. zhvillimi

ndikohet nga faktorë të ndryshëm:

üKultura

Kultura luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e fëmijëve, sepse ndikon në praktikat, besimet

dhe vlerat e familjeve për fëmijët e vegjël. synimet për mësimin dhe zhvillimin e fëmijëve

ndryshojnë nga kulturat. Është e nevojshme të kuptojmë se fëmijët nuk e krijojnë kuptimin

mbi botën me vetëdije analitike në këtë moshë. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme që

profesionistët që merren me fëmijërinë e hershme të njohin dhe reagojnë me ndjeshmëri ndaj

larmisë së kulturës dhe variacioneve gjuhësore që shfaqin familjet dhe fëmijët. domethëniet

janë të bazuara në lidhje trupore me gjërat dhe janë vazhdimisht të lidhur me procesin e

të vepruarit. Gjatë periudhës nga lindja deri në moshën 5 vjeç, fëmijët pësojnë shndërrime

masive në madhësi, organizim biologjik, aftësi të sjelljes dhe organizim shoqëror të përvojës

që e komplikojnë shumë kuptimin tonë për lidhjen midis kulturës dhe proceseve të tyre të të

mësuarit. (m.Cole, p. hakkarainen& m. Bredikyte, 2012.)

üDallimet në aftësitë e të nxënit të fëmijëve

hulumtimet tregojnë se ka ndryshime të mëdha zhvillimore në mënyrwn se si nxwnw fwmijwt.

ndërsa fëmijët zhvillohen, ata formojnë mënyra të reja të përfaqësimit të botës dhe gjithashtu

ndryshojnë proceset dhe strategjitë që përdorin për të manipuluar këto përfaqësime. Fëmijët

kanë aftësi të ndryshme zhvillimi dhe stile të ndryshme të të nxënit që ndikohen nga koha dhe

mënyra e arritjes së pikave të tyre të zhvillimit. të gjithë fëmijët janë unikë dhe këto dallime



duhet të merren parasysh kur kujdesemi për ta. Është e rëndësishme që të nxitim pranimin

dhe vlerësimin e dallimeve në aftësitë e të nxënit, me qëllim që të lidhim qëllimet individuale për

fëmijët. (s. vosniadou, 2001)

üTemperamenti

temperamenti u referohet tipareve unike të personalitetit që janë të lindura me fëmijët.

temperamenti ndikon në atë se si fëmijët reagojnë në botën rreth tyre dhe se si të tjerët do

të bashkëveprojnë me ta. disa fëmijë janë bindës dhe duan të provojnë gjëra të reja. të tjerët

janë më të ngadalshëm për t’u afruar, kanë nevojë për kohë dhe mbështetje nga të rriturit për

t'u përfshirë në veprimtari të reja. të rriturit duhet të jenë të ndjeshëm ndaj temperamentit të

fëmijëve dhe të bashkëveprojnë me ta në një mënyrë që të mbështesin temperamentin e tyre për

të nxitur ndjenjat e sigurisë dhe të ushqyerit. (Brazelton, 1992)

üRendi i lindjes

rendi i lindjes së fëmijës mund të ndikojë në personalitetin e tij dhe në mënyrën se si ata lidhen

me familjen e tyre. secili fëmijë ka tiparet e veta unike të personalitetit, megjithatë, rendi i lindjes

mund të ketë një ndikim në mënyrën se si shprehen tiparet e personalitetit të fëmijëve. për

shembull, fëmijët e mesëm mund të jenë më shoqërorë, sepse kanë përvojë të bashkëveprojnë me

një motër/vëlla më të rritur. Fëmijët më të vegjël mund të jenë më këmbëngulës, sepse mund të

duhet të punojnë më shumë për vëmendje të pandërprerë. (shulman, Bernard h. & mosak, harold

h., 1977, pp. 114-121) .

LOJA

shpesh loja përshkruhet si "punë e një fëmije". loja është thelbësore për mënyrën sesi fëmijët mësojnë

dhe kuptojnë botën përreth tyre. loja është shpesh spontane, e zgjedhur nga vetë fëmija dhe e

këndshme. loja përbëhet nga angazhim aktiv dhe nuk ka ndonjë shpërblim ekstra. (Chen, 2002).

Është shumë e rëndësishme të theksohet se loja NUK përfshin të parit e televizorit, lojëra në kompjuter

ose pajisje të tjera teknologjike. Fëmijët përdorin lojën për të mësuar në lidhje me botën e tyre fizike,

veten dhe të tjerët. Fëmijët përdorin lojën për të zgjidhur ndjenjat e tyre dhe për të eksploruar

marrëdhëniet, ngjarjet dhe rolet që kanë kuptim për ta. loja mundëson ndryshime thelbësore në

tri vitet e para. për shembull, një fëmijë 6-muajsh luan me një objekt thjesht duke e prekur dhe duke

e futur atë në gojë; një 18-muajsh e lëviz me qëllim një objekt në një mënyrë të caktuar dhe, një

3-vjeçar, përdor gjuhën dhe veprimet ndërsa luan me nje objekt.

Dallimet në aftësi, gjuhë, kulturë, personaliteti dhe përvoja, nuk duhet të shihen

si deficite, por përkundrazi, të njihen si karakteristika unike që përcaktojnë se

cilët janë fëmijët.

Loja është mjeti me të cilin fëmija zbulon botën



lojë është një nga mënyrat më të rëndësishme me të cilat fëmijët e vegjël fitojnë njohuri dhe aftësi

thelbësore. për këtë arsye, mundësitë e lojërave dhe mjediset që promovojnë lojën, eksplorimin

dhe mësimin praktik janë në thelb të programeve efektive tw tw nxwnit nw fwmijwrinw e hershme.

(uniCeF, 2018).

përvojat e fëmijëve në tre vitet e para të jetës ndikojnë në mënyrën se si ata zhvillohen, mësojnë dhe

bashkëveprojnë me botën e tyre. Kjo periudhë karakterizohet nga një sasi e jashtëzakonshme e rritjes

dhe vendos themelet për të nxënët e ardhshëm të fëmijëve dhe zhvillimin e vazhdueshëm të tyre.

meqenëse në këtë grupmoshë është shërbyer në mënyrë tipike në një model të bazuar në aspektin

mjekësor, është promovuar përkujdesja ndaj fëmijëve, e cila ka vendosur më shumë theksin në

praktikat e shëndetit dhe higjienës. sidoqoftë, ky model nuk i pranon pikat e forta dhe nevojat e

shumëfishta të foshnjave dhe fëmijëve të vegjël dhe nuk është i mjaftueshëm kur pranon zhvillimin

holistik të fëmijëve. edukimi social dhe emocional për këtë nivel të moshës është po aq i rëndësishëm

sa edhe kujdesi fizik. në mënyrë të ngjashme, cilësia për fëmijët nën tre vjeç nuk është një version i

zvogëluar i një programi parashkollor për të promovuar aftësitë e gatishmërisë shkollore. Kjo do të

thotë që është e nevojshme një qasje e specializuar. ofrimi i shërbimit cilësor për fëmijët 0-3 vjeç në

mjediset edukative dhe të përkujdesjes është përmendur gjithnjë e më shumë si një pedagogji e kujdesit,

bazuar në nocionin e një etike të kujdesit në edukimin e hershëm të fëmijërisë. në këtë aspekt, takimet

e konsiderohen të jenë përvoja të përshtatshme të të nxënit për më të vegjlit. një pedagogji e kujdesit

do të thotë të shkosh përtej administrimit në mënyrë efektive të fëmijëve dhe kryerjes së detyrave

bazuar në rutinat dhe procedurat e paracaktuara, duke i konsideruar "perspektivat etike të përfshira në

atë se si një shoqëri kujdeset për qytetarët e saj më të rinj" (rockel, 2009)

Pedagogjia e kujdesit pranon që foshnjat dhe fëmijët e vegjël luajnë një rol aktiv në të nxënët e tyre.

Fëmijët nën tre vjeç janë mrekullisht të aftë si partnerë aktivë socialë, të cilët kontribuojnë në mënyrë

krijuese në krijimin dhe mbajtjen e ndërveprimeve me të rriturit kryesorë në jetën e tyre. Kjo qasje

pranon që zhvillimi dhe të nxënët përmirësohen kur të rriturit njohin mënyrat individuale me të

cilat foshnjat dhe fëmijët e vegjël shprehin dëshirën e tyre për kujdes të përgjegjshëm. ajo bazohet

në konceptin thelbësor se është lidhja e të rriturve dhe fëmijëve dhe raporti ndërpersonal gjatë

përkujdesjes së fëmijës që ndërton themelet për të nxënt dhe zhvillimin dhe se qasja nuk ka të bëjë

zyrtarisht me "të nxënët" e fëmijës. (issa, 2016)

PERIUDHA E FËMIJËRISË SË HERSHME 0-3 VJEÇ - KONTEKSI



Kurrikula e FFh (0-3 vjeç) është e organizuar në nivele. secili nivel i referohet karakteristikave të

përbashkëta, të cilat shoqërojnë proceset e zhvillimit të fëmijëve. nivelet, shërbejnë si pika referimi

për përcaktimin e aftësitë dhe shkathtësitë kryesore, të cilat duhen zotëruar respektivisht për secilin

nivel nga fëmijët.

organizimi i kurrikulës në nivele mundëson:

Ürespektimin e karakteristikave të zhvillimit të fëmijëve gjatë fëmijërisë së hershme, me qëllim

përcaktimin e procedurave specifike dhe të kompetencave, që duhen zotëruar prej tyre;

Ürespektimin e ritmeve individuale që paraqet çdo fëmijë drejt zotërimit të kompetencave të

detajuara, në çdo nivel të kurrikulës;

Üfleksibilitet në planifikimin dhe organizimin e procedurave edukative nëpërmjet zgjerimit të

ciklit të planifikimit nga një vit në tjetrin;

Üpërgatitjen e udhëzimeve të detajuara për organizimin e punës edukative sipas niveleve, duke

theksuar fleksibilitetin e regjimit ditor, metodat e të nxënit, ndërthurjen e llojeve të ndryshme

të veprimtarive të të nxënit, argëtuese, çlodhëse; vëzhgimin, matjen dhe vlerësimin e zhvillimit

të fëmijëve.

Üforcimin e llogaridhënies së institucionit dhe të autoriteteve vendore përkatëse për cilësinë

e edukimit që ofrohet në këtë nivel.

hulumtimet kanë treguar që foshnjat janë të gatshme të mësojnë që nga lindja; ato mund të

përvetësojnë informacionin nga pamjet, tingujt dhe aromat rreth tyre, ta ruajnë atë, ta radhisin dhe

ta përdorin. Ky informacion ndihmon foshnjat të kuptojnë botën dhe njerëzit përreth tyre.

hulumtimet kanë treguar gjithashtu se foshnjat dhe fëmijët e vegjël janë mjaft të varur nga

marrëdhëniet parësore për nevojat e tyre fizike dhe emocionale që duhen përmbushur. të vetëdijshëm

për këtë nevojë, edukatorët planifikojnë ndërveprimet e tyre me foshnjat dhe fëmijët e vegjël për të

adresuar dobësinë dhe kompetencën e fëmijëve.

duke vepruar kështu, edukatorët njëkohësisht marrin pjesë në nevojën e fëmijëve për marrëdhënie

të ngushtë e të qëndrueshme me ushqimin e të rriturve dhe kuriozitetin dhe motivimin e fëmijëve për

të mësuar.

Katër aspektet e zhvillimit të foshnjave theksojnë një qasje të veçantë në planifikimin dhe

mbështetjen e të nxënit të tyre: (California department of education, 2012, pp. 13-15).

1. Foshnjat ndjekin “programimin” e tyre të të nxënit.

2. Foshnjat mësojnë në mënyrë holistike.

3. Foshnjat përjetojnë tranzicione të mëdha zhvillimore në tre vitet e para të tyre.

4. Foshnjat janë në proces të zhvillimit të ndjenjës së tyre të parë rreth vetvetes.

STRUKTURA - ORGANIZIMI I KURRIKULËS NË NIVELE

PROCESI I TË NXËNIT



1. Foshnjat ndjekin “programimin” e tyre të të nxënit

në lidhje me përmbajtjen e të nxënit, programimi i të nxënit të foshnjave është shumë më i

përqendruar në kompetencat themelore sesa programimi i një fëmije më të rritur. themelet e të

nxënit të mëvonshëm në të gjitha fushat vendosen gjatë foshnjërisë.

për shembull foshnjat dhe fëmijët e vegjël janë të prirur:

lpër të kërkuar dhe formuar marrëdhënie me njerëz që i ushqejnë dhe i mbrojnë ata;

lpër të mësuar gjuhën në mënyrë që të komunikojnë;

lpër të ndërtuar njohuri për konceptet

themelore siç janë marrëdhënia midis shkakut dhe efektit dhe mënyrës se si lëvizin, si përshtaten

gjërat në hapësirë; etj.

Foshnjat angazhohen në mënyrë aktive në zotërimin e përbërësve të ndryshëm të këtyre

kompetencave në kohë relativisht të ngjashme në zhvillimin e tyre. rruga e zakonshme e të nxënit

dhe e zhvillimit të foshnjave, varet plotësisht nga bashkëveprimi i vazhdueshëm me të rriturit.

pa të rriturit, foshnjat nuk janë në gjendje të ndjekin “programimin” e tyre të të nxënit. në fakt,

një pjesë e këtij programimi të të nxënit, lidhet me bashkëveprimin me të rriturit për të pasur

përvoja thelbësore në marrëdhëniet që vendosen mes tyre. të kuptuarit e këtij programimi të

nxëni ndihmon të rriturit të bashkëveprojnë me foshnjat në mënyrë që të lehtësojnë më mirë të

nxënët dhe zhvillimin e fëmijëve.

2. Foshnjat mësojnë në mënyrë holistike

Foshnjat dhe fëmijët e vegjël marrin informacione vazhdimisht, natyrisht dhe rrjedhshëm. edhe

pse ata shpesh përqendrohen në një gjë në një kohë, fokusi mund të ndryshojë shpejt.

nga veprimet, ndërveprimet dhe vëzhgimet e tyre, ata kapin të gjitha llojet e informacionit

që ata përdorin për të ndërtuar njohuri dhe aftësi. një ndërveprim i vetëm mund të çojë në

të nxënë për shumë gjëra në shumë fusha. megjithëse një fëmijë mund të fillojë një përvojë

duke u përqëndruar në diçka me interes në një fushë, përbërësit fizikë, emocionalë, intelektualë,

shoqërorë dhe gjuhësorë të asaj përvoje përpunohen pothuajse njëkohësisht.

për shkak se foshnjat dhe fëmijët e vegjël mësojnë në mënyrë holistike, ato jo gjithmonë mund të

përqendrohen në fushën e përmbajtjes që një i rritur dëshiron të theksojë.

nëse të rriturit strukturojnë ndërveprimin me qëllim që të krijojnë rezultate specifike në një

zonë të veçantë përmbajtjeje, për shembull në gjuhë, ata shpesh do të humbasin përvojën më të

madhe të të nxënit të fëmijës. Kështu, planet për të ndihmuar në të nxënët e foshnjave krijohen

më së miri në mënyra që pasqyrojnë hapjen e fëmijës ndaj të gjitha aspekteve të një përvoje.

3. Foshnjat përjetojnë tranzicione të mëdha zhvillimi në tre vitet e para të tyre

Gjatë tre viteve të para të jetës, pjesa më e madhe e jetës së një fëmije është e organizuar rreth

çështjeve që lidhen me sigurinë, eksplorimin dhe identitetin. (California department of education,

2012, pp. 16-18)



Siguria

nga lindja deri në moshën rreth tetë muajsh, shumica e foshnjave organizojnë vëmendjen dhe

sjelljen e tyre rreth zhvillimit të një ndjenje sigurie. Gjatë tetë muajve të parë të jetës, foshnjat

përqendrohen në kërkimin e sigurisë, ushqimit dhe mbrojtjes. ata eksplorojnë mjedisin e tyre

përmes përdorimit të shqisave dhe përmes aftësisë së tyre gjithnjë e në zgjerim për të lëvizur.

Komoditeti fizik dhe kujdesi i përgjegjshëm që ndihmon foshnjat e vogla të rregullojnë veten e

tyre, do të ndërtojnë besimin e foshnjave në veten dhe kujdesin e dhënë nga të tjerët.

Eksplorimi

Fokusimi i foshnjave te siguria gjatë tetë muajve të parë të jetës çon në sjellje të organizuar të

marrëdhënieve. Gjatë muajve që vijojnë, foshnjat gjithnjë e më shumë përdorin marrëdhënie të

ngushta si baza të sigurta për eksplorim. ato përdorin aftësitë e tyre mendore dhe fizike në rritje

për të eksploruar.

Foshnjat nga 8 deri në 18 muaj e shohin veten si eksplorues aktivë, për periudha të shkurtra kohe

dhe nuk janë më të lidhur fizikisht me besimin te të rriturit. ata kanë ende nevojë për siguri dhe

kontrollojnë në bazën e tyre të sigurt ndërsa hulumtojnë. në këtë moshë, foshnjat kërkojnë nga

edukatorët/kujdestarët e tyre të vërtetojnë shpërthimin e tyre eksplorues dhe të tregojnë besim

në kompetencën e tyre në zhvillim. Fëmijët e kësaj moshe ecin përpara kur ata kanë një mjedis

të sigurt dhe u lejohet të përdorin edukatorin/kujdestarin si një bazë të sigurt nga e cila ata

mund të ecin përpara me fuqinë emocionale, duke mbajtur një lidhje me edukatorin/kujdestarin

përmes kontaktit me sy dhe komunikimit me zë.

Identiteti

Foshnjat nga mosha 18 deri në 36 muajsh ndryshojnë fokusin e tyre kryesor drejt identitetit.

ata përqendrohen në çështje të tilla si: unë dhe mua , e mirë dhe jo e mirë dhe vetja ime dhe tjeri.

ndërveprimet me të tjerët çojnë në të nxënët për veten e tyre si qenie të pavarura, të varura dhe

të ndërvarura. ato interpretojnë ndjenjën e tyre të sigurisë dhe eksplorimet e tyre përmes kësaj

mënyre të re. ato eksplorojnë mjedisin përreth tyre, por edhe mundësitë e tyre për ta ndryshuar

atë. shpesh, ata rezistojnë ndaj atyre që u kanë dhënë siguri emocionale për të parë se sa larg

mund të shkojnë vetë ose kur janë të ndarë.

4. Foshnjat janë në procesin e zhvillimit të ndjenjës të tyre të parë rreth vetvetes

mënyra se si foshnjat ndërtojnë ndjenjën e parë rreth vetvetes realizohet përmes përvojave se

si i trajtojnë të tjerët. Foshnjat e vogla besojnë plotësisht dhe janë të hapura për të marrë me

padurim mesazhe nga të rriturit që kujdesen për to. ato përdorin përgjigjet e të rriturve ndaj

tyre për të krijuar një "mendim" të parë për veten. të rriturit kanë ende një ndikim të thellë në

ndjenjën e fëmijëve për veten deri në 4 vjeç.



Foshnjat dhe fëmijët e vegjël kanë një aftësi të mahnitshme për t'u angazhuar në të nxënë dhe

organizojnë sasi të madhe informacioni të ri. Është e qartë që një foshnjë ose fëmijë i vogël, i cili

eksploron se si funksionon diçka ose si bashkëvepron me një të rritur ose fëmijë të tjerë, zbulon një

mendje aktive që po eksploron dhe ka kuptim për botën përreth njerëzve dhe gjërave. Foshnjat dhe

fëmijët e vegjël e përjetojnë botën dhe ndërtojnë njohuri në mënyrë holistike gjatë momenteve të

thjeshta të lojës, eksplorimit dhe ndërveprimit me objektet dhe me njerëzit e tjerë.

mendjet e tyre “thithin” në mënyrë aktive tinguj, fjalë, modele lëvizjeje dhe veprime e reagime të

njerëzve, krijesave dhe objekteve. ata integrojnë informacione të reja në një sistem gjithnjë e më

kompleks të njohurive. ndërsa foshnjat zgjerojnë takimet e tyre me objektet dhe njerëzit, ato provojnë

aftësi të shfaqura, zbulojnë veprime të reja dhe përjetojnë ndjenja në mënyra të reja. në momentet e

lojës, ata eksperimentojnë, hetojnë dhe shpikin zgjidhje, duke u përpjekur të kuptojnë se si funksionojnë

gjërat.

planifikimi i kurrikulës së foshnjërisë dhe fëmijërisë së hershme kërkon që edukatorët/ kujdestarët të

kuptojnë dhe respektojnë mënyrën se si nxënë foshnjat e kësaj grupmoshe. Kur ata luajnë, ata shpesh

fillojnë iniciativën e të nxënit, duke ndërtuar në mënyrë aktive aftësi, koncepte dhe lidhje midis ideve.

zhvillimi i mendimeve në koncepte dhe veprime të reja, ndjenjat në sensin e identitetit dhe fjalët e

frazat në përfaqësime të mendimeve, ideve dhe ndjenjave, shpesh ndodhin njëkohësisht.

në planifikimin e kurrikulës për foshnjërinë dhe fëmijërinë e hershme për moshën 0-3 vjeç, edukatorët/

kujdestarët duhet të jenë të vetëdijshëm për atë që foshnjat dhe fëmijët e vegjël bëjnë në lojë, si në

rastin kur veprojnë në objekte, ashtu edhe kur bashkëveprojnë me të rriturit dhe moshatarët. në

thelb, loja është "puna" e tyre.

në hartimin e kurrikulës për këtë grupmoshë, edukatorët/kujdestarët planifikojnë për tre kontekste

mësimore: (California department of education, 2012, pp. 19-27).

1- Mjedisi i lojës si kurrikul

vFushat e interesit për të mbështetur të nxënit e fëmijës përmes lojës

planifikimi i kurrikulës përfshin zgjedhjen e materialeve për lojëra që shtojnë interesin dhe

kompleksitetin në zona të dallueshme ku foshnjat dhe fëmijët e vegjël luajnë lirshëm. një

përzgjedhje e menduar e materialeve fton foshnjat dhe fëmijët e vegjël të eksplorojnë përvojat

që sfidojnë aftësitë e tyre në zhvillim, koncepte dhe ide. Kurrikula për këtë grupmoshë përfshin

mënyra në të cilat edukatorët/kujdestarët planifikojnë mjediset fizike të brendshme dhe të

jashtme për të mbështetur lojën dhe mësimin. Kur mjedisi fizik është planifikuar me mësimin e


pjesa ii kurrikula Bërthamë për foshnjërinë dhe fëmijërinë e hershme 0-3 vjeç

PLANIFIKIMI I KURRIKULËS


ndërmarrë në mendjen e vetë fëmijëve, ata hasin në vende ku mund të eksplorojnë lirshëm se si

janë dhe si funksionojnë gjërat. në një mjedis të tillë, fëmijët hetojnë, shpikin dhe eksperimentojnë.

për të mbështetur lojën e vetiniciuar të fëmijëve dhe të mësuarit gjithëpërfshirës, edukatorët/

kujdestarët krijojnë mjedise me një rrjet të zonave të interesit, secila me një fokus të veçantë

dhe inventar të parashikueshëm të materialeve dhe secili përdoret nga mësuesit për të zgjatur

kërkimin aktiv të fëmijëve për njohuri. Fushat e interesit janë krijuar për të ofruar një inventar

bazë të materialeve me të cilët fëmijët mund të aplikojnë aftësi të reja dhe të zhvillojnë koncepte

ndërsa ata luajnë.

disa shembuj të zonave të interesit në një mjedis për këtë grupmoshë janë:

• njëzonëkomodepërlibradhetregime;

• njëzonëvogëlsisallëforce;

• njëzonëeperceptimitshqisor;

• njëzonëmelëvizjeaktive;

• njëzonëeshprehjeskrijuese

me të njëjtin qëllim, edukatorët/kujdestarët konsiderojnë cilat përshtatje duhet të jenë bërë për

të siguruar akses më të madh për fëmijët me aftësi të kufizuara ose nevoja të tjera të veçanta.

si mjediset e brendshme, ashtu dhe ato të jashtme duhet të ofrojnë mundësi për të krijuar zona

interesi që zgjasin lojën e fëmijëve, eksplorimin dhe "kuptimin e të bërit" nga fëmijët në mënyra

të shumta.

vKoha e pandërprerë për kërkime dhe lojë në mjedis

për të përfituar plotësisht nga mundësitë e mësimit të ofruara nga zonat e interesit, fëmijëve u

duhet kohë e gjatë dhe e pandërprerë për lojë të nisur prej atyre vetë. edukatorët/ kujdestarët

lehtësojnë mësimin e nisur të foshnjave duke krijuar me kujdes fusha interesi dhe më pas duke

ndjekur drejtimin e fëmijëve. Foshnjat dhe fëmijët në përgjithësi, entuziasmohen kur kanë mundësi

të eksplorojnë dhe manipulojnë materialet në mënyrat e tyre të zgjedhjes pa ndërprerje.

2. Ndërveprimet dhe bisedat si kurrikul

Kujdesi për foshnjat dhe fëmijët e vegjël në grupe të vogla lejon edukatorët/ kujdestarët të

bashkëveprojnë me fëmijët në mënyra që i nxisin ata për të eksploruar idetë dhe përvojat e tyre

dhe zgjerojnë të nxënët e tyre. përmes ndërveprimit verbal dhe joverbal, edukatorët/ kujdestarët

veprojnë si udhëzues, dëgjues dhe “krijues të problemeve” për foshnjat dhe vogëlushët.

3. Kujdesi për rutinat si kurrikul

Kurrikula përfshin mënyra për t’i foshnjat dhe vogëlushët pjesë në rutinat e përkujdesjes, duke i bërë

rutinat në këtë mënyrë një kontekst të rëndësishëm për të mësuar. rutinat e përditshme ofrojnë

mundësi të natyrshme për fëmijët që të përdorin njohuri dhe aftësi në zhvillim. edukatorët/ kujdesatrët

integrojnë mundësi të nxëni të përfshira në rutinat e përditshme të mbërritjeve, nisjeve, ngrënies,

orëve, ndryshimeve të pelenave, larjes së duarve, si dhe pastrimin, brenda dhe jashtë.

pjesa ii - KurriKula BËrthamË pËr FoshnjËrinË dhe FËmijËrinË e hershme 0-3 vjeç


për të planifikuar një kurrikul, duhet të merren në konsideratë gjithë fazat që përbëjnë ciklin e plotë

të saj. në këtë cikël mbahen parasysh faza të tilla si vëzhgimi, dokumentimi, diskutimi, planifikimi,

zbatimi dhe reflektimi dhe mënyrat si kombinohen ato me njëri-tjetrin për të formuar një cikël të

plotë planifikimi.

modeli i planifikimit të ciklit të kurrikulës për grupmoshën 0-3 vjeç është përshtatur sipas modelit

të Kornizës Kurrikulare për Foshnjërinë dhe Fëmijërinë e hershme të departamentit të edukimit të

Kalifornisë. (California department of education, 2012) dhe mban parasysh fazat e mëposhtme.

Vëzhgimi, reflektimi

vëzhgimi dhe reflektimi i secilit moment do të thotë të jesh i pranishëm me fëmijët dhe i vëmendshëm

kur bashkëveprojnë me të tjerët dhe mjedisin. Kjo prani e ndërgjegjshme është e ndryshme nga

pjesëmarrja në lojën e fëmijëve ose drejtimi i lojërave të tyre. nuk ka rëndësi 1 minutë apo 15

minuta; një prani e vëmendshme dhe e ndërgjegjshme do të thotë të vëzhgosh dhe të presësh për

të parë se çfarë ndodh moment pas momenti, ndërkohë që foshnjat apo fëmijët e vegjël luajnë.

duke vëzhguar, duke pyetur veten dhe duke reflektuar, edukatorët/kujdestarët krijojnë gjithnjë e më

shumë një panoramë të plotë të eksplorimit dhe zbulimit të fëmijëve. Kur vëzhgon fëmijët “me mend”,

me një qëllim të caktuar, një eduakator do të zbulojë shkencëtarë të vegjël në punë, do të mbledhë

informacion, do të krahasojë, do të bëjë supozime, do të vlerësojë supozimet përmes veprimeve

të tyre, eksperimentimit dhe, me kalimin e kohës, edhe ndërtimit të zotërimit të një game të gjerë

konceptesh dhe aftësish.

Dokumentimi, reflektimi

dokumentimi nënkupton mbledhjen dhe mbajtjen e provave të eksplorimit dhe interesave të fëmijëve

për t’i përdorur në të ardhmen. një formë e zakonshme e dokumentimit në mjediset e kujdesit të

hershëm është shënimi me shkrim. Format e tjera të dokumentimit përfshijnë foto, regjistrime video

dhe mostrat e punës (për fëmijët e vegjël).

dokumentimi i shërben një qëllimi të dyfishtë. së pari, ai ruan në kujtesë vëzhgimet e edukatorëve/

kujdestarëve për të nxënët e fëmijëve - shprehjet e fëmijëve, ndjenjat, idetë, konceptet dhe aftësitë e

fëmijëve. së dyti, edukatorëve / kujdestarëve u krijohen mundësi komplekse për të nxënët e foshnjave

dhe të fëmijëve të vegjël.

Reflektimi, diskutimi, planifikimi

ndërsa edukatorët / kujdestarët reflektojnë në eksplorimin dhe ndërveprimet e foshnjave dhe

fëmijëve të vegjël, ata zbulojnë mundësi për të mbajtur, zgjeruar dhe ndihmuar fëmijët të bëjnë lojën

e tyre më komplekse dhe në këtë mënyrë të mbështesin vazhdimin e mësimit të fëmijëve. edukatorët

/ kujdestarët duhet të rishikojnë idetë për hapat e ardhshëm të mundshëm në kurrikul. Këto hapa

mund të përfshijnë shtimin e materialeve në zonat e interesit për të ofruar përvoja të reja që sfidojnë

kompetencat në zhvillim; zgjerimi i pjesëmarrjes së foshnjave në rutinat e kujdesit; ose duke qenë i

qëllimshëm për përfshirjen e fëmijëve në biseda rreth temave të caktuara.


CIKLI I PLANIFIKIMIT TË KURRIKULËS


Zbatimi, reflektimi

sapo hartohet një plan, edukatori/kujdestari e zbaton atë. në zbatimin e një plani, edukatori/kujdestari

vëzhgon, reflekton dhe dokumenton. Cikli i planifikimit të kurrikulës fillon përsëri (ose vazhdon) ndërsa

edukatori/kujdestari vëzhgon për të zbuluar se si fëmijët reagojnë në kurrikulën e planifikuar dhe si

fëmijët tregojnë dëshmi të zhvillimit të tyre gjatë takimeve të planifikuara të mësim.

Procesi reflektues i planifikimit të kurrikulës

Vëzhgim

DOKUMENTIM

Zbatim Plani�ikim Dokumentim

VËZHGIM

Zbatim Plani�ikim

Vëzhgim

ZBATIM

Dokumentim Plani�ikim

Vëzhgim

PLANIFIKIM

Dokumentim Zbatim

REFLEKTIMI

Cikli i planifikimit të kurrikulës (përshatur nga: the reflective Curriculum planning process në: California Infant/Toddler Curriculum Framework, 2012)



prindërit janë mësuesit e parë të fëmijëve; ata kanë qëllime, përcjellin ideale, vlera dhe kanë dëshira

për fëmijët e tyre. prindërit janë të parët që njohin më mirë se çfarë njeh më mirë fëmija e tyre, çfarë

i intereson dhe për çfarë është i zoti të bëjë.

prindërit ose personat e kujdesit për fëmijën, gjithashtu, njohin më mirë se të gjithë personalitetin dhe

temperamentin e fëmijës.

shumë studime konfirmojnë se përfshirja e prindërve në procesin e të nxënit dhe veprimtaritë jashtë

shtëpisë kontribuon pozitivisht në zhvillimin e përgjithshëm të fëmijës.

Këta fëmijë, kanë treguar se njohin dhe përdorin një fjalor më të gjerë dhe shfaqin nivel më të lartë

vetëbesimi. autorë të shumtë përshkruajnë si përfiton gjithkush në komunitetin e institucionit arsimor,

kur mësuesit dhe prindërit bashkëpunojnë me njëri-tjetrin.

edukatorët/ kujdestarët e shohin veçanërisht të dobishëm të ndajnë dokumentacionin e të nxënit të

fëmijëve me anëtarët e familjes së fëmijëve. Kur familjet dhe edukatorët/ kujdestarët reflektojnë së

bashku në dokumentimin e eksplorimit dhe të të nxënit të fëmijëve, anëtarët e familjes ofrojnë njohuri

për sjelljet dhe idetë e fëmijëve, si dhe ndajnë pritjet e fëmijëve të tyre në shtëpi ose në komunitet

mësuesit dhe familjet së bashku zbulojnë mënyra për të lidhur përvojat e fëmijëve në programin e

foshnjave / fëmijëve të vegjël me përvojat e tyre në shtëpi dhe në komunitet. përvojat e foshnjave dhe

të fëmijëve të vegjël në shtëpi dhe në komunitetet e tyre janë një burim i fuqishëm i lidhjeve për ta.

lidhja e përvojave në shtëpi me ato të çerdhes së foshnjës , sjell koherencë në përvojat e foshnjës ose

fëmijës për krijimin e kuptimit. po kaq të rëndësishme janë lidhjet midis shtëpisë dhe programit të

edukimit në çerdhe edhe për të mbështetur fëmijët emocionalisht dhe nga ana sociale.

Parimet kryesore të bashkëpunimit me prindërit ose me figurat e kujdesit për fëmijën

janë marrë sipas modelit të evidentuar në Kornizën Kurrikulare të arsimit parashkollor 3-6 vjeç:

(izha & uniCeF, 2016) .

PARIMI 1: Njohja dhe respekti

edukatori/kujdestari duhet të njihet me familjen dhe të respektojë njohurinë dhe ekspertizën e saj;

gjithashtu, fëmijët vijnë të pasuruar me një gamë të gjerë dijesh, të cilat i kanë formuar në familjet e

tyre. Familjet kanë rituale dhe tradita, që i japin formë mënyrës se si fëmijët e perceptojnë dhe marrin

pjesë në botë. Familja njeh dhe respekton dijet dhe ekspertizën e edukatorit/ kujdestarit.

PARTNERITETI ME FAMILJET NË

PLANIFIKIMIN E KURRIKULËS



PARIMI 2: Komunikimi i dyanshëm

Komunikimi i dyanshëm ndërton partneritet ndërmjet familjeve dhe e edukatorit/ kujdestarit dhe mund

të marrë forma të ndryshme. edukatorët / kujdestarët, mund të organizojnë takime me prindërit, për

të zhvilluar biseda për ecurinë e fëmijës, mund të komunikojnë duke shkëmbyer letra me prindërit,

mund t’u dërgojnë foto të fëmijës për t’i treguar më shumë rreth një aktiviteti ku fëmija ka marrë

pjesë etj. duhet patur parasysh që të gjitha gjërat e sipërpërmendura kërkojnë kohë dhe është detyra

e edukatorëve / kujdestarëve ta manaxhojnë mirë kohën, në mënyrë që të mund të zhvillojnë të gjitha

veprimtaritëë e planifikuara.

PARIMI 3: Vendimmarrja e përbashkët

Kur bëhet fjalë për marrjen e vendimeve që lidhen me fëmijët është thelbësore që edukatorët /

kujdestarët t’i përfshijnë prindërit. Është shumë e rëndësishme që prindërit të marrin pjesë në

vendimarrje, kur bëhet fjalë për zhvillimin e qëllimeve mësimore, zhvillimin e strategjive, si dhe për të

trajtuar sjelljet sfiduese. ata duhet të kontribuojnë në hartimin e politikave të programit, të marrin

pjesë në takimet e organizuara nga këshillat e prindërve ose në grupet këshillimore, si dhe të marrin

pjesë në diskutime me edukatorët / kujdestarët, për për të diskutuar se si politika të caktuara ndikojnë

te fëmija i tyre.

PARIMI 4: Njohja dhe pranimi i diversitetit

diversiteti kulturor i fëmijëve, të cilët ndjekin çerdhen, është një dukuri e pranishme në shoqërinë tonë

dhe që vazhdon të rritet; kjo për shkak të lëvizjeve të shumta demografike. Fëmijët me bekground të

ndryshëm kulturor, etnik, gjuhësor etj., sjellin dinamikë dhe kompleksitet në komunitetet ku jetojë.

drejtuesit e çerdheve janë të parët që duhet të sigurojnë që, pavarësisht këtij diversiteti, të mos

zhvillohen paragjykime te fëmijët, si dhe me anë të veprimtarive të ndryshme të zbusin paragjykimet

që mund të kenë prindërit e fëmijëve.

PARIMI 5: Krijimi i rrjeteve mbështetëse

rrjetet dhe marrëdhëniet ndërmjet edukatorëve / kujdestarëve dhe familjeve mund të shërbejnë si

një sistem i rëndësishëm mbështetës për familjet me fëmijë të vegjël. Këto rrjete, mund të jenë fomale

ose jo formale. rrjetet e formuara mund të jenë mikse edukatorë/ kujdestarë-prindër ose mund

të jenë rrjete të formuara vetëm për prindërit. shpeshherë edukatorët/kujdestarët mund të jenë

koordinatorë të cilët lehtësojnë marrëdhëniet ndërmjet anëtarëve të rrjetit.

Fëmija zhvillohet si tërësi, pra në të gjitha fushat zhvillimore. mbivlerësimi apo nënvlerësimi i secilës

fushë në veçanti do të ishte e gabuar, sepse fëmija nuk zhvillohet njëherë në aspektin fizik, pastaj

atë emocional, intelektual etj. prandaj, edhe ndarja në mes fushave është kryesisht formale. ashtu si

zhvillimi i fëmijës është tërësor edhe fushat e veçanta të zhvillimit duhet të shikohen si pjesë të një

tërësie, efikasiteti i të cilave kryesisht varet nga niveli i integrimit në mes tyre.



standardet e zhvillimit dhe të të nxënit të fëmijëve 0-3 vjeç u përkasin këtyre fushave të zhvillimit2:

lShëndeti, mirëqenia fizike dhe zhvillimi motorik;

lZhvillimi gjuhësor, leximi dhe shkrimi;

lZhvillimi social dhe emocional;

lZhvillimi njohës dhe njohuri të përgjithshme;

lQasjet ndaj të nxënit.

Fushë zhvillimi

Fushat e zhvillimit janë aspektet e ndryshme të zhvillimit të tërësishëm të fëmijës. Këto fusha duhet

të shihen në lidhje të ngushtë dhe reciproke me njëra-tjetrën, pra kushtëzohen dhe kushtëzojnë

zhvillimin e tërësishëm të fëmijës.

Nënfushë zhvillimi

nënfushat e zhvillimit konsiderohen si veçanti zhvillimore brenda një fushe zhvillimi. përmbajtja

e nënfushave është e përqendruar vetëm në veçantitë e fushës së zhvillimit, p.sh. janë: zhvillimi i

aftësive lëvizore bazike (muskujt e mëdhenj), zhvillimi i aftësive lëvizore fine (muskujt e vegjël),

zhvillimi i aftësive senso-lëvizore, zhvillimi i shëndetit fizik dhe kujdesit për veten.

Standard

standardet janë formulime rreth rezultateve të pritshme për sjelljen e fëmijëve dhe arritjet e tyre

në fushat e ndryshme të zhvillimit dhe të nxënit duke reflektuar çfarë duhet të jenë në gjendje të

bëjnë fëmijët. Këto standarde vendosen për nënfushat e ndryshme të zhvillimit dhe janë të njëjta

për të gjitha grupmoshat prej 0-3 vjeç.

Tregues

treguesit janë të lidhur me standardet, janë manifestime të dukshme dhe të matshme të veprimeve

të fëmijëve. treguesit janë shembuj konkretë të njohurive apo shkathtësive të fëmijëve dhe

vendosen për grupmosha të veçanta. treguesit ndihmojnë dhe sigurojnë realizimin e standardit

përkatës për tërë grupmoshën 0-3 vjet.

Strategji

janë shembuj të veprimtarive të thjeshta, të cilat mund të realizohen nga të gjithë individët që

janë afër me fëmijët. zhvillimi dhe realizimi i tyre, nxit dhe siguron arritjen e treguesit. shembujt

e dhënë në strategjitë për ndërveprim mund të shërbejnë si udhërrëfyes apo modele edhe për

shembuj të tjerë të veprimtarive që i shërbejnë qëllimit të njëjtë. nga treguesit dhe strategjitë ,

mbështetet edhe hartimi i planeve dhe programeve i orientuar në fushat e zhvillimit.

2. standardet e zhvillimit dhe të nxënit 0-3 vjeç janë përshtatur duke iu referuar dokumentit “standardet e zhvillimit dhe të të nxënit të fëmijëve 3-6 vjeç” hartuar në kuadrin e bashkëpunimit të institutit të zhvillimit të arsimit me uniCeF-in , standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në Fëmijërinë e hershme 0-6 vjeç të masht të Kosovës, si dhe udhëzuesit për të nxënët e hershëm për fëmijët nga lindja deri në moshën tre vjeç, ilinois, usa, 2012.

TERMA SPECIFIKË QË DUHET TË MBAHEN PARSYSH



zhvillimi social dhe emocional i fëmijës është një fushë e veçantë e zhvillimit dhe të mësuarit në

fëmijërinë e hershme, e cila së bashku me fushat e tjera të zhvillimit luan rol të rëndësishëm në

procesin e formimit të personalitetit të fëmijës dhe të përgatitjes së tij/saj për procesin e shkollimit.

zhvillimi social dhe emocional i fëmijës zhvillon vetëdijen për identitetin personal dhe rrit përgjegjësinë

për veten dhe të tjerët. zhvillimi i shëndetshëm social dhe emocional te fëmijët e vegjël varet nga

marrëdhëniet pozitive me të rriturit e rëndësishëm në jetën e tyre. marrëdhëniet janë themeli për

zhvillimin shoqëror dhe emocional të fëmijëve dhe përkrahjen dhe ndikimin se si ata mësojnë rreth

botës përreth tyre.

zhvillimi emocional ka të bëjë me aspektin si ndjehet fëmija për vetveten dhe për botën që e rrethon, si

i shpreh ndjenjat, emocionet ndaj vetes dhe të tjerëve. po ashtu, përmes zhvillimit emocional të fëmijës

bëhet rritja dhe edukimi i ndjenjës së besimit, miqësisë dhe bashkëpunimit. zhvillimi i emocioneve

ndikohet nga mjedisi shoqëror dhe mënyra se si u përgjigjen atyre. ndërveprimi i mirëfilltë i këtyre dy

aspekteve të zhvillimit, rezulton me kompetencën sociale dhe emocionale të fëmijës që manifestohet

përmes aftësisë për të krijuar relacione të afërta dhe të sigurta me moshatarët dhe të rriturit duke

i përjetuar, njohur, kuptuar, shprehur dhe kontrolluar emocionet e veta dhe të tjerëve përreth tyre.

stereotipet gjinore3 ndikojnë në masë të madhe në zhvillim emocional e social të fëmijës (djalë dhe

vajzë) prandaj për një realizim të plotë e përmbajtësor të përmbajtjes së kësaj fushe duhet kushtuar

vëmendje të veçantë gjithëpërfshirjes së fëmijëve.

NËNFUSHAT:

vAtashimi

marrëdhëniet e atashimit konsistojnë në plotësimin e nevojave themelore të fëmijëve përmes

kujdesit të ndjeshëm. nëse këto nevoja plotësohen vazhdimisht, zhvillohet besimi. Kur fëmijët

fillojnë të zvarriten dhe të ecin, ata përdorin elementet e tyre të atashimit si një bazë e sigurt

për eksplorim.

vShprehja e emocioneve

në foshnjëri, fëmijët shprehin ndjenjat e tyre përmes komunikimit verbal dhe komunikimit

joverbal dhe varet nga kujdestarët/edukatorët e tyre për të lexuar dhe njohur shenjat e tyre.

FUSHA: ZHVILLIMI SOCIAL DHE EMOCIONAL

3. stereotipet gjinore: janë përgjithësime të thjeshta për qëndrimet, rolet, bindjet dhe dallimet në mes të individëve ose/dhe grupeve (djalë, vajzë; mashkull,femër; motër, vëlla) të cilat janë të përcaktuara nga aspekti shoqëror. stereotipet edhe pse portretizojnë këto dallime si shoqërore, për femrat rrallëherë japin informata të sakta meqë bazohen në ndarje/diferencim tradicional e kulturor.

Fëmijët lindin me temperamentin e tyre, i cili është mënyra e tyre unike e të

menduarit, sjelljes dhe reagimit.



shprehja emocionale nuk është zhvilluar në izolim; ajo lidhet me aftësinë e tyre për të rregulluar

emocionet, të cilat varen shumë nga kujdestarët/edukatorët e tyre se si i ndihmojnë ata.

vMarrëdhëniet me të rriturit

ndërveprimet shoqërore dhe marrëdhëniet janë jashtëzakonisht të rëndësishme për një zhvillim

të shëndetshëm shoqëror dhe emocional. marrëdhëniet e para që vendosin fëmijët janë me

personin që janë atashuar. ndërsa këto marrëdhënie atashimi zhvillohen, fëmijët fillojnë të

bashkëveprojnë dhe t'u përgjigjen më shumë të rriturve të tjerë që shpesh janë të pranishëm në

jetën e tyre. Fëmijët përdorin marrëdhëniet e tyre atashuese si një “trampolinë” për të zhvilluar

këto marrëdhënie me të rriturit e njohur. sidoqoftë, fëmijët akoma preferojnë personat atashues

në shumicën e rasteve, veçanërisht kur janë të dëshpëruar ose në situata të reja.

vKoncepti për veten

Koncepti për veten përfshin mendimet dhe ndjenjat e fëmijëve për veten e tyre. Fëmijët nuk kanë

lindur me aftësinë për të njohur ndjenjat dhe mendimet e tyre; ato varen nga marrëdhëniet dhe

përvojat e tyre të hershme me kujdestarët/edukatorët për të formuar dhe ndikuar në zhvillimin

e konceptit të tyre për veten. ndërgjegjësimi i fëmijëve për veten e tyre si njerëz të veçantë me

mendime dhe ndjenja, është thelbësor në krijimin e marrëdhënieve pozitive me të tjerët, ndërsa

ndihmon në ndërtimin e vetëbesimit në aftësitë e tyre.

vMarrëdhënia me moshatarët

përvojat dhe marrëdhëniet pozitive me të rriturit i ndihmojnë fëmijët të vendosin marrëdhënie

kuptimplote dhe të veçanta me bashkëmosha-tarët. Fëmijët përjetojnë ndërveprime dhe sjellje

me të rriturit që ndihmojnë në zhvillimin e aftësive sociale dhe emocionale të nevojshme për

të bashkëvepruar pozitivisht me moshatarët. marrëdhëniet mes bashkëmoshatarëve luajnë

gjithashtu një rol të rëndësishëm si në zhvillimin e konceptit për vetveten, ashtu edhe në shfaqjen

e empatisë.

vEmpatia

Fëmijët e vegjël zhvillojnë empati me kalimin e kohës. Foshnjat e vogla nuk kanë aftësinë të

kuptojnë dhe të ndajnë ndjenjat me të tjerët, megjithatë ekzistojnë sjellje dhe përvoja të caktuara

që mbështesin zhvillimin e empatisë. përmes marrëdhënieve të veçanta dhe kuptimplote me

kujdestarin/edukatorët, fëmijët vëzhgojnë dhe mësojnë rreth sjelljeve shoqërore që mbështesin

vetëdijen për ndjenjat tek të tjerët dhe, përfundimisht, një të kuptuar të tyre. (Karen, 1998).

Fusha: zhvillimi soCial dhe emoCional


PE

RIU

DH

A

MO

SH

OR

E

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

kri

jojn

ë be

sim

, nis

in b

ashk

ëvep

rim

dh

e kë

rkoj

në a

fërs

i m

e nj

ë (o

se d

isa)

kuj

dest

arë/

eduk

ator

ë

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

beso

jnë,

ang

azho

hen

dhe

kërk

ojnë

sig

uri n

ga k

ujde

star

i/ ed

ukat

ori

i tyr

e.

ata

mun

d të

hul

umto

jnë

me

sigu

ri m

jedi

sin

e ty

re

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

vend

os, m

irëm

ban

dhe

shkë

put

kont

aktin

me

sy.

i për

gjig

jet

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it du

ke b

uzëq

eshu

r dh

e du

ke q

eshu

r.K

ërko

n ng

ushë

llim

nga

një

kuj

dest

ar/e

duka

tor

i nj

ohur

.im

iton

gjes

tet

dhe

tingu

jt e

të r

ritu

rve

të n

johu

r.sh

faq

pref

eren

ca p

ër t

ë rr

ituri

t e

njoh

ur.

eksp

ozon

ank

thin

e n

darj

es, p

.sh.

, nuk

dës

hiro

n ta

m

bajë

një

per

son

tjetë

r ku

r m

bahe

t ng

a ku

jdes

tari

/ed

ukat

ori i

tij.

dal

lon

ndër

mje

t të

tje

rëve

kuj

dest

arin

/edu

kato

rin

e tij

.pë

rpiq

et p

ër t

ë nd

rysh

uar

situ

atën

kur

shf

aqet

ank

thi

i nd

arje

s, p.

sh.,

ndje

k ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

kur

ai l

argo

het

nga

dhom

a.pë

rdor

ref

eren

cat

soci

ale

me

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in k

ur ë

shtë

në

situ

atë

të

pasi

gurt

, p.s

h., d

o të

shi

kojë

në

fyty

rën

e ku

jdes

tari

t/ed

ukat

orit

për

sugj

erim

e se

si

t’i p

ërgj

igje

t nj

ë pe

rson

i të

panj

ohur

ose

një

situ

ate

të

re.

përd

or t

ë rr

ituri

t si

një

"ba

zë e

sig

urt"

kur

eks

plor

on m

jedi

sin.

para

qet

ankt

h të

çud

itsh

ëm n

ë pr

ani t

ë nj

ë të

pan

johu

ri o

se n

jë s

ituat

e të

re.

Kër

kon

ngus

hëlli

m n

ga k

ujde

star

i/edu

kato

ri d

he /

ose

nga

një

obje

kt i

njoh

ur, p

.sh.

bata

nija

.n

dërm

err

dhe

mba

n nd

ërve

prim

e m

e ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

sigu

roni

kuj

des

të s

hpej

të, t

ë pë

rgje

gjsh

ëm d

he t

ë nd

jesh

ëm p

ër n

evoj

at e

fëm

ijës.

mba

jeni

, për

këdh

elen

i, bu

zëqe

shni

dhe

ndë

rvep

roni

m

e të

.n

diqn

i she

njat

e fë

mijë

s; le

joni

që

fëm

ija të

shkë

pute

t ng

a sh

oqër

ia k

ur t

ë je

të g

ati.

sigu

roni

nj

ë m

jedi

s të

da

shur

m

e të

rr

itur

të

besu

eshë

m d

he c

akto

ni n

jë k

ujde

star

që

të k

ujde

set

vazh

dim

isht

për

nev

ojat

e fë

mijë

s.

Flis

ni d

he k

ëndo

jini s

hpes

h fë

mijë

s; pë

rdor

ni m

undë

si t

ë til

la n

ë ko

hën

kur

ndë

rron

i pe

lena

t os

e ko

hën

e us

hqye

rjes

.r

ehat

oni d

he s

igur

oni f

ëmijë

n si

pas

nevo

jës.

ndi

qni

shem

bulli

n e

fëm

ijës

dhe

lexo

ni s

henj

at e

tij

kur

jeni

ang

azhu

ar

në

ndër

vepr

im m

e fë

mijë

n.K

ur n

dahe

ni n

ga fë

mija

, bën

i gje

ste

dhe

i tho

ni la

mtu

mir

ë, d

uke

e si

guru

ar a

të q

ë do

të

tako

heni

sër

ish;

r

ehat

oni

dhe

sigu

roni

fëm

ijën

në ç

erdh

e pa

si t

ë je

të n

darë

nga

pri

ndi.

Nën

fush

a: A

tash

imi

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t fo

rmoj

në m

arrë

dhën

ie t

ë si

gurt

a at

ashi

mi

me

kujd

esta

rët/

eduk

ator

ët q

ë ja

në t

ë di

spon

uesh

ëm e

moc

iona

lisht

, të

për

gjeg

jshë

m d

he t

ë që

ndru

eshë

m n

ë p

lotë

sim

in e

nev

ojav

e të

tyr

e

Ank

thi i

çud

itsh

ëm

ësht

ë p

jesë

nor

mal

e e

zhvi

llim

it n

ë të

cili

n fë

mijë

t m

und

të “

ng

jiten

” m

e nj

ë të

rri

tur

të n

johu

r, të

qaj

në o

se

të d

uken

të

frik

ësua

r ku

r nj

ë p

erso

n i

pan

johu

r sh

faqe

t sh

umë

shp

ejt

ose

shum

ë af

ër.

Ank

thi i

nda

rjes

fillo

n të

ndo

dhë

mid

is n

ëntë

dh

e ka

tërm

bëdh

jetë

m

uajs

h dh

e sh

pre

het

në

lot,

tris

htim

ose

zem

ërim

ku

r nj

ë fë

mijë

nda

het

fizi

kish

t ng

a p

rind

i/ku

jdes

tari

i ti

j/saj

.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

për

dori

n ko

mun

ikim

ver

bal

dhe

jove

rbal

për

t'u

lid

hur

dhe

për

t'u r

ilidh

ur m

e pe

rson

in e

tyr

e të

ata

shim

it.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

dem

onst

rojn

ë dë

shir

ën

që

pers

oni

i ty

re

atas

hues

të

nd

ajë

ndje

njat

, për

gjig

jet

dhe

përv

ojat

e t

yre.

sje

lljet

që

treg

ojnë

nj

ë ne

vojë

për

afë

rsi fi

zike

me

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in z

vogë

lohe

n,

ndër

sa n

ë ra

ste

të c

aktu

ara

shqe

tësi

mi,

disa

fëm

ijë k

ërko

jnë

të je

në

afër

figu

rës

së t

yre

atas

hues

e.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

-tre

gon

lidhj

e em

ocio

nale

me

të r

ritu

r të

njo

hur

përv

eçse

me

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in.

-për

dor

imiti

min

dhe

pre

tend

on n

ë lo

jë p

ër të

kup

tuar

mar

rëdh

ënie

t, ps

h., p

ërdo

r nj

ë lo

dër

për

të fo

lur

në t

elef

on, o

se u

shqe

n nj

ë ku

kull

siku

r ta

kis

hte

bebe

.-l

uan

fizik

isht

më

larg

ku

jdes

tari

t/ed

ukat

orit

me

besi

m n

ë rr

itje;

lë

viz

më

afër

tij

sipa

s ne

vojë

s.-K

ërko

n af

ërsi

fizi

ke k

ur s

hqet

ësoh

et.

-Kër

kon

në m

ënyr

ë ak

tive

përg

jigje

em

ocio

nale

nga

kuj

dest

ari/

eduk

ator

i, d

uke

iu p

ërkë

dhel

ur, d

uke

e pë

rqaf

uar,

duke

qar

ë.

-për

dor

shik

ime

dhe

fjalë

për

të q

ëndr

uar

i lid

hur,

pa q

enë

nevo

ja të

je

të a

fër

fizik

isht

ose

të

prek

ë ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

.-n

dërm

err

vepr

imta

ri q

ë ka

në k

uptim

në

mar

rëdh

ënie

, p.s

h. s

jell

një

libër

të

pref

erua

r pë

r t’u

lexu

ar s

ë ba

shku

.-K

omun

ikon

men

dim

e, n

djen

ja d

he p

lane

për

të

rritu

rit

e nj

ohur

.-K

ërko

n nd

ihm

ë ng

a të

rri

turi

t pë

r sfi

dat.

-nda

het

me

ankt

h m

ë të

vog

ël n

ga fi

gura

ata

shue

se,

me

pak

ndër

hyrj

e dh

e nd

ihm

ë

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•M

bësh

tesn

ime

fjalë

em

ocio

netqë

po

shfa

qfë

mija

.•S

igur

ohun

iqë

të

mer

rnin

ëko

nsid

erat

ëpr

itje

real

iste

.•O

fron

imun

dësitë

mja

ftue

shm

epë

rlo

jëd

hen

dërv

eprim

.•Jini

idi

spon

uesh

ëmfi

ziki

shtdh

eem

ocio

nalis

htp

ërfë

mijë

n•

Përg

jigju

nip

ërpj

ekje

vet

ëfë

mijë

sp.

sh.i

kth

enim

brap

anj

ëpu

thje

du

ke fr

yrë,

pas

i fëm

ija fr

yn n

jë p

uthj

e pë

r ju

.•M

odel

onis

jellj

ete

duh

ura,p

.sh.

,sit

ëre

agon

iem

ocio

nalis

htb

rend

asi

tuat

ave,

si t

ë fla

sim

me

bash

këm

osha

tarë

t.

•Tre

goni

em

pati

dhe

pran

onis

esip

ond

ihet

fëm

ija.

•Fa

lënd

eron

ime

vërt

etës

ifëm

ijën

kur

ain

dan

arritje

t.•Pë

rgjig

juni

me

inte

resnd

ërsa

fëm

ijaa

ngaz

hohe

tnë

bised

ë.•

Njih

nid

hep

ërgj

igju

niv

erba

lisht

dhe

jove

rbal

isht

kom

unik

imit

të

fëm

ijës.

•Pë

rgat

iteni

fëm

ijën

përnd

arje

duk

eid

hënë

lam

tum

irën

dhe

duk

ei t

hënë

se

do t

ë kt

hehe

t pë

rsër

i.

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t fo

rmoj

në m

arrë

dhën

ie t

ë si

gurt

a at

ashi

mi

me

kujd

esta

rët/

eduk

ator

ët q

ë ja

në t

ë di

spon

uesh

ëm e

moc

iona

lisht

, të

për

gjeg

jshë

m d

he t

ë që

ndru

eshë

m n

ë p

lotë

sim

in e

nev

ojav

e të

tyr

e

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Baz

a e

sigu

rt e

sje

lljes

p

ërsh

kruh

et s

i aft

ësia

e

fëm

ijës

për

ta

për

doru

r ku

jdes

tari

n/

eduk

ator

in e

tij

si b

azë

fizi

ke a

shtu

edh

e em

ocio

nale

,nd

ërsa

eks

plo

rojn

ë m

jedi

sin

e ty

re.



per

iud

ha

m

osh

or

e

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

shp

rehi

n nj

ë ga

më

të g

jerë

të

ndje

njav

e pë

rmes

ko

mun

ikim

it ve

rbal

dhe

jove

rbal

dhe

fillo

jnë

të z

hvill

ojnë

shp

rehj

e em

ocio

nale

me

ndih

mën

e k

ujde

star

it/ed

ukat

orit

të

tyre

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të s

hpre

hin

disa

em

ocio

ne m

e që

llim

dhe

me

ndih

mën

e

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it t

ë ty

re fë

mijë

t m

und

të r

risi

n ga

mën

e t

yre

të

shpr

ehje

s em

ocio

nale

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rdor

shp

rehj

etd

het

ingu

jte

fyty

rës

për

tëp

ërm

bush

ur

nevo

jat,

p.sh

., qa

n, b

uzeq

esh,

vës

htro

n ng

ulta

s, gu

gat.

•Sh

preh

em

ocio

nep

ërm

estin

gujve

dhe

gjes

teve

,p.sh.

,klit

h,q

esh,

përp

las

duar

t.•

Dem

onst

ron

sikl

et,s

tres

,ose

pak

ënaq

ësip

ërm

estru

pit,

gjuh

ës

dhe

tingu

jve,

p.s

h., h

arko

het

mbr

apa,

lëvi

z ko

kën,

qan

...

•

Shpr

ehdë

shira

me

qëlli

mtë

ca

ktur

,p.

sh.,

shty

nnj

ëob

jekt

të

pa

dësh

irua

r ja

shtë

rru

gës

për

të a

rritu

r te

një

i r

ritu

r i

njoh

ur k

ur

dësh

iron

.•S

hpre

hfrik

ënd

uke

qarë

ose

duk

eu

kthy

erd

rejt

kujd

esta

rit/e

duka

torit

për

reha

ti.•T

rego

nze

mër

imd

hez

hgën

jim,p

.sh.

,qan

kur

im

erre

tnj

ëlo

dër.

•N

jeh

dhe

shpr

ehe

moc

ion

ndaj

një

per

soni

të

njoh

ur,p

.sh.

,tre

gon

emoc

ion

duke

për

qafu

ar m

otrë

n/vë

llain

; sh

okun

/sho

qen.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Reh

aton

ifë

mijë

npë

rtë

për

mbu

shur

nev

ojat

;ve

pron

isin

jë

bash

kërr

egul

lues

për

fëm

ijën,

p.s

h. u

shqe

ni f

ëmijë

n k

ur k

a ur

i, lë

kund

eni f

ëmijë

n ku

r lo

dhet

.•Pë

rshk

ruan

iem

ocio

nin

qëp

osh

preh

fëm

ija,p

.sh.

,gëz

ohun

iedh

eju

ku

r fë

mija

gëz

ohet

kur

arr

in lo

drën

që

kërk

onte

të

kapt

e! "

•M

odel

oni

shpr

ehje

te

fyty

rës

për

tëpë

rput

hur

emoc

ione

tm

e fë

mijë

t, p.

sh.,

zgje

roni

syt

ë dh

e që

ndro

ni g

ojëh

apur

për

të

shpr

ehur

bef

asi..

.

•Pë

rgjig

juni

shf

aqje

ssë

frikë

sos

esh

qetë

sim

ittë

fëm

ijës;

sigu

roni

dhe

re

hato

ni fë

mijë

n.•

Mod

elon

ish

preh

jen

emoc

iona

lep

ërfëm

ijën

duke

bër

ësh

preh

jen

ëfy

tyrë

dhe

duk

e pë

rdor

ur fj

alë

për

të e

mër

tuar

em

ocio

nin.

•Kth

ejun

irec

ipro

kish

tve

prim

eve

dhe

gjes

teve

që

fëm

ijan

dërm

err,p.

sh.,

lëku

ndje

ve, p

ërsh

ënde

tjeve

, put

hjev

e, p

erqa

fimev

e...

Nën

fush

a: S

hp

reh

ja e

em

oci

on

eve

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faqi

n ve

tëdi

je d

he a

ftës

i për

të

iden

tifi

kuar

dhe

shp

rehu

r em

ocio

ne

Shfa

qja

e bu

zëqe

shje

s so

cial

e dh

e nd

ërve

pri

met

m

e ku

jdes

tari

n/

eduk

ator

in ja

në

sjel

ljet

e p

ara

të

qëlli

msh

me

ose

të

drej

tuar

a ng

a që

llim

i që

shf

aqin

fëm

ijët.

Sjel

ljet

e që

llim

shm

e bë

hen

gjit

hnjë

e m

ë ko

mp

leks

e dh

e të

që

llim

shm

e nd

ërsa

fë

mijë

t rr

iten

.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t va

zhdo

jnë

të p

ërje

tojn

ë nj

ë ga

më

të g

jerë

em

ocio

nesh

(p

.sh.

, afe

ksio

n, z

hgën

jim, f

rikë

, zem

ërim

, tri

shtim

). n

ë kë

të p

ikë

zhvi

llim

i, fë

mijë

t do

të

shpr

ehin

dhe

vep

rojn

ë m

e im

puls

e, p

or

fillo

jnë

të m

ësoj

në a

ftës

i nga

kuj

dest

arët

/edu

kato

rët

e ty

re s

e si

të

kon

trol

lojn

ë sh

preh

jen

e ty

re e

moc

iona

le.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërço

jnë

dhe

shpr

ehin

em

ocio

ne p

ërm

es p

ërdo

rim

it të

ko

mun

ikim

it ve

rbal

dh

e jo

verb

al.

Fëm

ijët

gjith

asht

u fil

lojn

ë të

zb

atoj

në s

trat

egji

të m

ësua

ra n

ga k

ujde

star

ët/e

duka

torë

t e

tyre

për

të

rreg

ullu

ar m

ë m

irë

këto

em

ocio

ne.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Dem

onst

ron

zem

ërim

in

dhe

zhgë

njim

in

përm

es

një

sërë

sh

preh

jesh

fizi

ke, v

okal

e dh

e të

fyty

rës,

p.sh

., shp

ërth

ime

të ç

astit

.•Sh

preh

kre

nari,p

.sh.

,buz

ëqes

hos

eth

otë:"U

nëe

bër

aat

ë"p

asi

ka k

ryer

një

“de

tyrë

”.•Pë

rpiq

ettë

përd

orë

një

fjalë

për

të

përs

hkru

arn

djen

jatte

një

i r

ritu

r i n

johu

r.•

Shpr

ehh

abidh

ekë

naqë

sig

jatë

eks

plor

imit

tëm

jedi

sit

dhe

anga

zhim

it të

të

tjerë

ve.

•Pë

rpiq

ett

ëpë

rdor

ëfja

lëp

ërt

ëpë

rshk

ruar

ndj

enja

tdh

epë

rtë

em

ërtu

ar e

moc

ione

t.•A

ktivizon

em

ocio

netë

ndr

yshm

end

ërsa

luan

;p.sh.

,qan

,kur

pre

tend

on

se ë

shtë

i tr

isht

uar,

kërc

en l

art

e po

shtë

për

të

shpr

ehur

nga

zëlli

m...

•Fi

llon

tëshp

rehë

em

ocio

nek

ompl

ekse

sik

rena

ri,s

ikle

t,tu

rpd

hefa

j.•A

ngaz

hohe

tnë

lojë

për

të

shpr

ehur

em

ocio

n,p

.sh.

,vizat

onn

jëfi

gurë

pë

r ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

se

pse

ai o

se a

jo i

mun

gon;

fsh

eh n

jë

“për

bind

ësh”

në

kut

i për

shk

ak t

ë fr

ikës

pre

j tij.

..

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pë

rdor

nif

jalë

për

të

përs

hkru

are

moc

ioni

n;k

joe

ndi

hmon

fë

mijë

n të

sho

qëro

jë n

djen

jat

me

emrt

imin

e t

yre.

•Kus

htoj

iniv

ëmen

dje

tëm

adhe

she

njav

eqë

po

shpr

ehfë

mija

.•M

odel

onim

ënyr

atë

për

shta

tshm

epë

rtë

shp

rehu

rnd

jenj

atë

nd

rysh

me.

•Pr

anon

idhe

vër

teto

nie

moc

ione

tqë

pon

djen

fëm

ija,p

.sh."U

në

e ku

ptoj

që

je k

aq i

gëzu

ar s

e p

o kë

rcen

shu

më

buku

r... "

•D

isku

toni

ndj

enja

tm

efë

mijë

n;s

igur

ojen

iat

ës

esa

mirë

ësht

ëtë

nd

iejë

em

ocio

ne t

ë nd

rysh

me

•Pr

anon

iqë

fëm

ijam

und

tëk

etë

nevo

jëp

ërn

dihm

ëpë

rtë

shp

rehu

rnd

jenj

at.

•Le

joni

mun

dësitë

tjera

në

tëc

ilatfë

mijë

tm

und

tëshp

rehi

nem

ocio

net

e ty

re, p

.sh.

, art

i, va

llëzi

mi,

loja

imag

jinar

e.•

Res

pekt

oni

dalli

met

ku

lturo

reku

rbë

het

fjalë

pë

rtë

sh

preh

ur

emoc

ione

; asn

jëhe

rë m

os e

për

çmon

i at

ë që

po

treg

on d

he p

o sh

preh

fë

mija

.•Si

guro

huni

që

tëv

azhd

onit

ële

xoni

she

njat

efë

mijë

sed

hep

asif

ëmija

fil

lon

të p

ërdo

rë fj

alë

për

të p

ërsh

krua

r nd

jenj

at...

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faqi

n ve

tëdi

je d

he a

ftës

i p

ër t

ë id

enti

fiku

ar d

he s

hpre

hur

emoc

ione

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Bas

hkër

regu

llato

ri i

refe

rohe

t ku

jdes

tari

t/ed

ukat

orit

të

fëm

ijës

i cili

e n

dihm

on a

të n

ë ar

ritj

en e

rre

gulli

mit

p

ërm

es p

ërgj

igje

ve,

ndër

vep

rim

eve

dhe

kom

unik

imit

.



PE

RIU

DH

A

MO

SH

OR

E

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t zh

villo

jnë

aftë

sinë

për

të

sinj

aliz

uar

kujd

esta

rët/

eduk

ator

ët.

der

i në

fund

të

kësa

j per

iudh

e m

oshe

, fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërfs

hihe

n në

një

kom

unik

im t

ë kë

ndsh

ëm m

e të

rri

tur

të n

johu

r.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

përd

orin

të

rritu

rit

e nj

ohur

për

mar

rë u

dhëz

ime

dhe

sigu

ri. F

ëmijë

t gj

ithas

htu

ndër

mar

rin

dhe

përf

shih

en n

ë nd

ërve

prim

e m

e të

rri

turi

t e

njoh

ur.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rdor

sin

jale

për

të

kom

unik

uar

nevo

jat

etij

,p.sh.

,qan

,për

dor

gjuh

ën e

tru

pit,

dhe

shpr

ehje

t e

fyty

rës.

•Pë

rpiq

etp

ërtë

përfsh

irë

tërritu

rtë

pan

johu

rdh

etë

njo

hur.

•Ang

azho

het

nëb

ashk

ëvep

rim

esh

oqër

ore

me

tër

ritu

rit

përm

es

buzë

qesh

jeve

, gui

tjeve

, dhe

kon

takt

it m

e sy

.•D

emon

stro

npr

efer

encë

npë

rtë

rritu

rite

njoh

ur,p

.sh.

,sht

rin

duar

dr

ejt

për

të k

ujde

star

it/ed

ukat

orit.

•Tre

gohe

tim

atur

nda

jtë

rritu

rve

tëp

anjo

hur.

•Fi

llon

tëp

ërfshi

hetnë

ndë

rvep

rim

etë

thj

esht

am

enj

ëtë

rritu

rtë

nj

ohur

, p.s

h., “

luan

kuk

amfs

heht

i”, d

uke

iu p

ërgj

igju

r nj

ë të

rri

turi

dhe

pë

rsër

it kë

të n

dërv

epri

m.

•Kër

kon

përg

jigje

ne

kujd

esta

rit/ed

ukat

orit

nësitu

ata

tëp

asig

urta

.•A

ngaz

hohe

tme

tërritu

ritg

jatë

lojë

s,p.

sh.,g

odet

një

dau

llelo

dërdh

epë

rsër

itve

prim

in p

asi e

dhe

një

i rri

tur

krye

n të

një

jtin

vepr

im.

•Pë

rdor

të

rritu

ritsin

jë“ba

zëe

sig

urt”

kur

eks

plor

onm

jedi

sin.

•Pë

rdor

"re

fere

ncë

social

e"k

urh

asp

ërvo

jat

ëre

ja,p

.sh.

,shi

kon

fyty

rën

eku

jdes

tari

t/ed

ukat

orit

për

sug

jeri

me

se s

i t'i

përg

jigje

t nj

ë pe

rson

i të

panj

ohur

pë

r të

ose

një

obj

ekti

të p

anjo

hur.

•Tër

heq

një

tër

ritu

rtë

njo

hur

nën

jën

dërv

eprim

,p.sh.

,ije

plib

rin

ose

lodr

ën

për

t’u p

ërfs

hirë

së

bash

ku.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nik

ujde

stë

shp

ejtë

,të

përg

jegj

shëm

dhe

të

ndje

shëm

për

ne

voja

t e

fëm

ijës.

•Si

guro

nin

jëm

jedi

stë

das

hur

dhe

stim

ulue

sm

ebe

sues

hmër

itë

rr

itur

dhe

kujd

esun

i va

zhdi

mis

ht p

ër n

evoj

at e

fëm

ijës.

•A

ngaz

hohu

nim

efë

mijë

npë

rmes

bas

hkëv

eprim

eve

tëp

ërdi

tshm

e,

që a

i dës

hiro

n.•

Reh

aton

ifëm

ijën

kur

mër

zite

t,frik

ësoh

eto

sem

bing

arko

het,

p.sh

.m

e pë

rqafi

me

të b

uta

ose

duke

për

doru

r nj

ë zë

qet

ësue

s.•N

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

sku

rba

shkë

vepr

onid

helu

ani.

ndi

qni s

hem

bulli

n e

fëm

ijës

në lo

jë; p

ërgj

igju

ni m

e vë

rtet

ësi n

dërs

a nd

ërve

pron

i.•

Përg

jigju

nifëm

ijës

nëm

ënyr

ëtë

vaz

hdue

shm

e;k

jon

dihm

onn

ënd

ërtim

ine

be

sim

it.•O

fron

imbë

shte

tjep

ërm

essje

lljev

etë

sig

urta

siçja

nëb

uzëq

eshj

et,p

ërqa

fimet

dh

e pë

rkëd

helje

t.•

Sigu

roni

per

iudh

atë

ded

ikua

rak

ohor

epë

rtë

lua

jtur

dhe

anga

zhua

rm

efë

mijë

me

ndër

prer

je t

ë ku

fizua

ra.

Nën

fush

a: M

arr

ëdh

ënia

me

të r

ritu

rit

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faqi

n dë

shir

ën d

he z

hvill

ojnë

aft

ësin

ë p

ër t

’u p

ërfs

hirë

, bas

hkëv

epru

ar d

he p

ër t

ë nd

ërtu

ar m

arrë

dhën

ie m

e të

rrit

urit

e n

johu

r



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t kë

rkoj

në n

ë m

ënyr

ë ak

tive

të r

ritu

rit

e nj

ohur

dhe

fil

lojn

ë të

tre

gojn

ë in

tere

s pë

r de

tyra

t dh

e ro

let

e të

rri

turv

e

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

bash

këve

proj

në m

e të

rri

turi

t pë

r të

kom

unik

uar

ide,

për

të

nda

rë n

djen

jat

dhe

për

të z

gjid

hur

prob

lem

et. F

ëmijë

t gj

ithas

htu

shqy

rtoj

në n

ë m

ënyr

ë ak

tive

role

t dh

e de

tyra

t e

të r

ritu

rve

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•N

dërt

onlid

hje

emoc

iona

lem

etë

rritu

rtë

tje

rët

ënj

ohur

,pë

rveç

kuj

dest

arit/

eduk

ator

it.•K

ërko

nnd

ihm

ëng

atë

rritu

ritp

ërsfid

at,p

orm

und

tëref

uzoj

ënd

ihm

ën d

he t

ë th

otë

“jo"

.•

Përg

jigje

tpë

rud

hëzim

et,p

.sh.

,ven

dos

form

ënn

ëve

ndin

e

duhu

r n

darë

s pa

s d

emon

stri

mit

të k

ujde

star

it/ed

ukat

orit.

•Im

iton

vepr

imet

en

jët

ërr

iturit

ënj

ohur

,p.sh.

,lëv

izd

uart

nd

ërsa

pre

tend

on t

ë fla

së n

ë te

lefo

n pa

si s

heh

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in t

ë bë

jë t

ë nj

ëjta

t ve

prim

e.

•Im

iton

role

tdh

eve

prim

taritë

e

tërr

iturv

epë

rmes

lo

jëra

vetë

pr

eten

duar

a, p

.sh.

shk

on n

ë m

arke

t, os

e pë

rgat

it nj

ë va

kt...

•N

ist

ëbë

jëv

eprim

tariq

ëka

nëk

uptim

në

mar

rëdh

ënie

,p.sh.s

jell

një

libër

të

pref

erua

r pë

r t’u

lexu

ar s

ë ba

shku

.•

Kom

unik

onm

endi

met

,ndj

enja

t,py

etje

tdh

epl

anet

sipë

rtë

rritu

rit

enj

ohur

dhe

të

panj

ohur

.•

Dem

onst

ron

dësh

irën

pë

rtë

ko

ntro

lluar

os

em

arrë

ve

ndim

etë

pa

varu

ra n

ga t

ë rr

ituri

t.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Reh

aton

ifë

mijë

ndh

epr

anon

iat

ëos

end

jenj

at

që

esh

qetë

sojn

ë at

ë; s

igur

oni

fja

lë p

ër e

moc

ione

t që

fëm

ija p

o sh

faq.

•Ven

dosn

ikufi

jtëe

duh

urd

het

ëqë

ndru

eshë

m;s

igur

ohun

iqë

të m

errn

i në

kons

ider

atë

pritj

e re

alis

te.

•Si

guro

niz

gjed

hje

për

fëm

ijën,p

.sh.

,«Të

pëlq

eng

ota

blu

apo

gota

e v

erdh

ë? "

•Ven

dosn

irut

inat

dhe

ritu

alet

ep

ërdi

tshm

e.•U

lini

koh

ëtë

bol

lshm

epë

rtë

luaj

tur

lojë

ne

tyre

.

•Lu

anid

hek

alon

ikoh

ëcilë

sore

me

fëm

ijën

çdo

ditë

.•Pë

rgjig

juni

me

inte

resku

rfë

mija

ang

azho

hetnë

bised

ë.•Si

guro

nim

ater

iale

me

tëc

ilatfë

mija

mun

dtë

luaj

ë,p

.sh.

,kuz

hinë

lodë

r,te

lefo

n, k

ukul

l beb

e et

j.•

Sigu

roni

zgj

edhj

eqë

ta

ndih

moj

ëfë

mijë

nos

eta

bëj

ëat

ëtë

ndi

hetm

ësh

umë

bren

da k

ontr

ollit

, p.s

h., "

mun

d të

pis

h qu

mës

ht o

se lë

ng."

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faqi

n dë

shir

ën d

he z

hvill

ojnë

aft

ësin

ë p

ër t

’u p

ërfs

hirë

, bas

hkëv

epru

ar d

he p

ër t

ë nd

ërtu

ar m

arrë

dhën

ie m

e të

rrit

urit

e n

johu

r

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE



GJA

TË

K

ËS

AJ

PE

RIU

DH

E

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

njo

hin

vete

n si

indi

vidë

, të

ndar

ë ng

a të

tje

rët.

në

fillim

, fo

shnj

at e

vog

la n

uk ja

në t

ë ve

tëdi

jshm

e se

janë

qen

ie m

ë ve

te. s

idoq

oftë

, m

idis

mos

hës

gjas

htë

dhe

nënt

ë m

uaj,

ato

kupt

ojnë

se

janë

nje

rëz

të

veça

ntë.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të k

enë

një

vetë

dije

më

të m

adhe

për

kar

akte

rist

ikat

e t

yre

dhe

fillo

jnë

të s

hpre

hen

me

men

dim

et d

he n

djen

jat

e ty

re.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•D

emon

stro

nin

tere

spë

rfy

tyra

tdh

ezë

rate

tëtje

rëve

.•Ek

splo

ron

duar

tdh

ekë

mbë

te

tij.

•N

jeh

emrin

eve

t,p.

sh.,sh

ikon

lart

,ose

kth

enk

okën

dre

jtnj

ëpe

rson

iqë

po t

hotë

em

rin

e tij

.•N

jeh

dhe

pref

eron

të

rritu

rite

njoh

ur,p

.sh.

,sht

rin

duar

tdr

ejtku

jdes

tarit/

eduk

ator

it ku

r m

bahe

t ng

a di

kush

tje

tër.

•Fill

onv

etë

ndër

vepr

ime

me

tët

jerë

t,p.

sh.,

imito

nve

prim

e,s

hfaq

je“

lojë

ku

kam

fshe

hti”

...•

Fillo

ntë

shf

aqë

fillim

ine

vëm

endj

ess

ëpë

rbas

hkët

,p.

sh.,

treg

onp

ër

obje

kte

dhe

njer

ëz.

•D

emon

stro

nan

kthi

ne

ndar

jes,

p.sh

.,qa

nku

rku

jdes

tari/

eduk

ator

ila

rgoh

et .

•N

dërg

jegj

ësoh

etp

ërn

jerë

zite

rënd

ësishë

md

uke

ithi

rrur

ata

me

emër

,p.

sh.,

"bab

a" “

dada

”.•A

ngaz

hohe

tnë

vëm

endj

ene

për

bash

kët

me

pers

onat

et

jerë

të

njoh

ur,

p.sh

., an

gazh

ohet

duk

e kë

rkua

r ob

jekt

e dh

e nj

erëz

.•Pë

rgjig

jetm

evo

kaliz

ime

ose

gjes

tek

urd

ëgjo

nem

rin.

•D

emon

stro

nin

tere

spë

rtë

par

ënë

pas

qyrë

.•Pë

rdor

gje

ste

dhe

disa

fjal

ëpë

rtë

shp

rehu

rnd

jenj

at,p

.sh.

,"jo

".•

Përd

orr

efer

encë

nso

cial

epë

rtë

dre

jtuar

vep

rim

etd

hefi

llon

tët

esto

jë

kufij

të.

•Tr

egon

dhe

ide

ntifi

kon

pjes

ëte

tru

pit,

p.sh

.,ve

ndos

gisht

at

tes

ytë

kur

pyet

en: "

Ku

janë

syt

ë e

....?"

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pë

rkëd

heln

i,us

hqen

idhe

për

gjig

juni

me

kujd

essin

jale

vetë

fëm

ijës.

•Pë

rdor

nie

mrin

etij

gja

tën

dërv

eprim

eve.

•Si

guro

nip

asqy

raq

ëfë

mija

të

shik

ojë

vete

n.•Pr

anon

ipër

pjek

jete

fëm

ijës,

ndër

mer

rnia

ngaz

him

e,p

.sh.

,të

kërk

onid

rejt

vend

it ku

fëm

ija p

o tr

egon

dhe

em

ërto

ni a

të q

ë po

tre

gon

fëm

ija.

•Pë

rdor

nie

mra

kur

iuref

eroh

enin

jerë

zve

tër

ëndë

sish

ëmp

ërfë

mijë

n•Pë

rdor

nin

jëv

eshj

eaf

ektiv

eqë

për

puth

etm

end

jenj

ate

fëm

ijës;

për

dorn

ish

preh

jet

e fy

tyrë

s dh

e gj

uhën

e t

rupi

t pë

r të

shp

rehu

r të

një

jtën

gjë

me

emoc

ione

t që

po

voka

lizon

fëm

ija.

•Le

joni

fëm

ijën

tës

hpre

hëd

ëshi

rat

dhe

ndje

njat

;sig

uron

izg

jedh

jem

eqë

llim

që

t'i le

joni

edh

e at

ij ko

ntro

ll; s

igur

oni k

ufij d

he li

mite

për

fëm

ijën.

•Pë

rdor

nik

ëngë

dhe

lojë

raq

ëe

ndih

moj

nëtë

iden

tifiko

jëp

jesë

te

trup

it.

Nën

fush

a: K

on

cep

ti p

ër v

etve

ten

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t zh

villo

jnë

iden

tite

tin

për

vet

vete

n

Kon

cep

ti p

ër v

eten

i re

fero

het

aftë

sisë

së

zhvi

llim

it t

ë fë

mijë

s p

ër t

ë ku

ptu

ar q

ë tr

upi,

men

dja

dhe

vep

rim

et e

një

p

erso

ni ja

në t

ë nd

ara

nga

ato

të t

ë tj

erëv

e.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t bëh

en të

vet

ëdijs

hëm

për

vet

en e

tyre

si t

ë da

llues

hëm

nga

të

tjer

ët s

i fizi

kish

t ash

tu e

dhe

emoc

iona

lisht

. Gja

të k

ësaj

per

iudh

e,

fëm

ijët

shpe

sh l

ufto

jnë

me

ekui

libri

n e

të q

enur

it të

pav

arur

dhe

ka

në n

evoj

ë pë

r ed

ukim

nga

kuj

dest

arët

/edu

kato

rët

e ty

re.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët fi

llojn

ë të

iden

tifiko

jnë

dhe

disk

utoj

në li

dhje

t e ty

re m

e nj

erëz

it dh

e gj

ërat

e t

jera

. Fëm

ijët

gjith

asht

u m

und

të i

dent

ifiko

jnë

ndje

njat

dh

e in

tere

sat

e ty

re d

he t

'i ko

mun

ikoj

në a

to t

e të

tje

rët.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•D

emon

stro

nve

tëdi

jen

për

vete

n,p

.sh.

,pre

khu

ndën

ev

etn

ëpa

sqyr

ë.•Ës

htë

nëg

jend

jetë

shpr

ehë

emrin

etij

.•Ir

efer

ohet

vet

esm

egj

este

dhe

gju

hë.

•D

emon

stro

ntë

kup

tuar

itdh

epë

rdor

imin

ek

once

ptev

epë

rmes

fja

lëve

"im

i", "

unë"

dhe

"ti"

.•Tr

egon

vet

vete

nnë

im

azhe

dhe

llo

jet

ëtje

rat

ëm

edia

ve(

foto

,vi

deo

).•T

esto

nsh

pesh

kufi

jtëd

erik

um

und

tëa

rrijë

.•

Kër

kon

ndih

më

nga

tër

ritu

rit

enj

ohur

,por

mun

dtë

fillo

jët

ëpë

rpiq

et t

ë bë

jë d

içka

vet

ë në

mën

yrë

auto

nom

e.

•Em

ërto

nnj

erëz

itnë

fam

iljen

etij

dhe

ndan

histo

rirre

thtyr

e.•Kër

kon

ndih

më

nga

tër

ritu

rite

njoh

ur,p

orm

und

tëp

ërpi

qetdh

e/os

e re

fuzo

jë n

dihm

ë.•Pë

rfsh

inrol

ete

anë

tarë

vetë

fam

iljes

në

lojë

.•Fi

llon

tëtre

gojë

një

inte

respë

rtë

për

shkr

uar

kara

kter

istik

atfi

zike

,ps

h, "

unë

kam

sy

blu"

.•D

emon

stro

npr

efer

enca

t,p.

sh.,"U

nëd

uafi

lxha

nin

jesh

il".

•Kom

unik

onn

djen

jat,

p.sh

.,m

und

tëtho

të"

Unë

jam

im

ërzitu

r"o

se

përp

las

këm

bët

kur

ësht

ë i z

emër

uar.

•Fi

llon

tëk

upto

jëk

once

ptin

ez

otër

imit

p.sh.

,"ju

aji","

isaj

i","

itij"

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•M

undë

soni

fja

lëp

ëre

moc

ioni

nqë

po

shpr

ehf

ëmija

;pr

ovon

ind

jenj

at e

tij.

•Si

guro

nik

ujde

sst

imul

ues,

veça

nërish

tku

rfë

mija

po

kërk

on

reha

ti.•

Ang

azho

huni

shp

esh

nëb

ised

am

efë

mijë

n;o

fron

im

undë

siq

ëfë

mija

të

flasë

për

vet

vete

n në

një

kon

teks

t ku

ptim

plot

ë.•V

endo

snid

isa

limite

me

fëm

ijën

dhe

sigu

rojin

iatij

zgj

edhj

egj

atë

gjith

ë di

tës.

•Pë

rdor

nirid

rejti

min

,p.sh.

,jep

inin

jëlo

dërnj

ëfë

mije

që

ësht

ëga

titë

qaj

ë s

epse

një

fëm

ijë t

jetë

r ka

lod

rën

që a

i e d

ëshi

ron.

..

•D

ëgjo

nim

ein

tere

sdh

epë

rgjig

juni

në

ko

hën

qëfë

mija

nd

an

info

rmac

ione

me

kupt

im p

ër je

tën

e tij

. •Py

esni

fëm

ijën

për

ditë

ne

tij,m

iqtë

dhe

gjë

rate

pref

erua

ra.

•N

jihun

ime

përp

jekj

ete

fëm

ijësnë

nda

rjen

etre

gim

eve,m

endi

mev

edh

e py

etje

ve,

p.sh

., ko

men

toni

dhe

për

gjig

juni

men

jëhe

rë d

he m

e vë

rtet

ësi.

•Jini

të

vetë

dijshë

md

heres

pekt

uesnd

ajd

allim

eve

kultu

rore

në

lidhj

em

e pa

varë

sinë

.•N

xite

nifë

mijë

ntë

sje

llën

jëfo

togr

afitë

fam

iljes

së

tijd

hem

baje

ni

atë

në n

jë v

end

ku fë

mija

mun

d ta

sho

hë.

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t zh

villo

jnë

iden

tite

tin

për

vet

vete

n

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE



Nën

fush

a:

Ma

rrëd

hën

ia m

e m

osh

ata

rët

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faqi

n dë

shir

ën d

he z

hvill

ojnë

aft

ësin

ë p

ër t

’u p

ërfs

hirë

dhe

bas

hkëv

epru

ar m

e fë

mijë

t e

tjer

ë

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

bas

hkëv

epro

jnë

me

mje

disi

n e

tyre

dhe

nje

rëzi

t pë

rret

h ty

re; s

hfaq

in n

jë in

tere

s pë

r fë

mijë

t e

tjerë

të

mos

hës

së t

yre

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

do t

ë fil

lojn

ë të

vëz

hgoj

në d

he im

itojn

ë sj

ellje

t e

fëm

ijëve

të

tjerë

të

mos

hës

së t

yre

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•D

emon

stro

npë

rpje

kje

për

tëb

ashk

ëvep

ruar

dhe

për

t’u

ang

azhu

ar,

p.sh

., pë

rdor

syr

in p

ër k

onta

kt, g

uitje

t, bu

zëqe

shje

t...

•Vëz

hgon

fë

mijë

te

tjerë

në

m

jedi

s;tr

egon

in

tere

ssi

për

bash

këm

osha

tarë

t e

njoh

ur d

he p

ër a

ta t

ë pa

njoh

ur.

•Q

ank

urd

ëgjo

nnj

ëfë

mijë

tje

tër

duke

qar

ë;s

htrihe

tpë

rt

ëpr

ekur

nj

ë fë

mijë

tje

tër;

përp

iqet

për

të

imitu

ar v

epri

me,

p.sh

., bë

n zh

urm

ë m

e nj

ë lo

dër.

•Tr

egon

int

eres

për

një

fëm

ijët

jetë

rdu

keu

afrua

rm

ësh

umë,p

.sh.

rrot

ullo

het,

zvar

rite

t os

e ec

ën d

rejt

fëm

ijës.

•Im

iton

vepr

imet

en

jëfë

mije

tje

tër,

p.sh

.,lë

viz

një

mak

inë.

•Ang

azho

hetnë

një

lojë

të

thje

shtë

,rec

ipro

ke.

•Fi

llon

tëa

ngaz

hohe

tnë

lojë

par

alel

e,n

ëaf

ërsitë

fëm

ijës

tjetë

r,po

rnu

k te

ntoh

et a

snjë

ndë

rvep

rim

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pë

rgjig

juni

poz

itivish

tnd

ajg

uitje

ved

hev

okal

izim

eve

tëfë

mijë

ssim

esh

preh

jet

verb

ale

asht

u ed

he a

to g

jest

uale

.•Q

ëndr

oni,pë

rkëd

heln

i,bu

zëqe

shni

dhe

ndë

rvep

roni

me

fëm

ijën.

•Im

itoni

tin

gujt

dhe

vepr

imet

efë

mijë

snë

mën

yrë

pozitiv

e.•Le

xoni

dhe

luan

ishp

esh

me

fëm

ijën;n

ëse

ësht

ëe

mun

dur

•Ang

azho

huni

me

fëm

ijën

nëe

kspl

orim

dhe

lojë

;ndi

qnia

tëq

ëkë

rkon

fë

mija

.

•Si

guro

nim

undë

siq

ëfë

mija

të

luaj

ëdh

eba

shkë

vepr

ojë

me

fëm

ijëtë

tjerë

.•

Mod

elon

ind

ërve

prim

inp

oziti

vnd

ërsa

lua

nid

hek

alon

iko

hëm

efë

mijë

n.•Si

guro

niv

eprim

tariq

ëm

und

tëb

ëhen

në

grup

,sip

.sh.të

kënd

uarit,

vepr

imta

ritë

e lë

vizj

es o

se t

ë le

xoni

një

his

tori

.•

Sigu

roni

një

lar

milo

dras

hqë

fëm

ijët

tëe

kspl

oroj

nëd

het

ëlu

ajnë

m

e to

.

Loja

ësh

të

pje

së in

tegr

ale

e m

ënyr

ës s

esi

fëm

ijët

mës

ojnë

dh

e ku

pto

jnë

botë

n e

tyre

. Lo

ja

ësht

ë e

kënd

shm

e dh

e sp

onta

ne

dhe

fëm

ijët

e p

ërdo

rin

atë

p

ër t

ë zb

ulua

r, p

rete

ndua

r dh

e zg

jidhu

r p

robl

emet

.



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faqi

n dë

shir

ën d

he z

hvill

ojnë

aft

ësin

ë p

ër t

’u p

ërfs

hirë

dhe

bas

hkëv

epru

ar m

e fë

mijë

t e

tjer

ë

16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: m

e zh

villi

min

e lo

jës

dhe

kom

unik

imit,

fëm

ijët

fillo

jnë

të k

ërko

jnë

ndër

vepr

ime

me

bash

këm

osha

tarë

t.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

përf

shih

en d

he r

uajn

ë nd

ërve

prim

e m

e ba

shkë

mos

hata

rët

e ty

re, p

ërm

es p

ërdo

rim

it të

aft

ësiv

e so

cial

e dh

e të

lojë

rave

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Bë

ngj

este

për

të

kom

unik

uar

një

dësh

irë,p

ërtë

luaj

tur

pran

ënj

ë ba

shkë

mos

hata

ri.

•D

emon

stro

nen

tuziaz

ëmp

ërf

ëmijë

te

tjerë

;shp

reh

zhgë

njim

in

kur

një

fëm

ijë t

jetë

r he

q di

çka

prej

tij

p.sh

., nj

ë lo

dër.

•Fi

llon

tëp

ërfshi

hetnë

ndë

rvep

rim

etë

thj

esht

are

cipr

oke,p

.sh.

,he

dh m

e ra

dhë

një

top

par

a-m

brap

a..

•D

emon

stro

npr

efer

encë

për

loj

ëpa

rale

le,p.

sh.,

luan

pra

në

fëm

ijëve

të

tjerë

me

lodr

a të

ngj

ashm

e m

e pa

k os

e as

pak

ndër

vepr

im.

•D

emon

stro

npr

efer

encë

nda

jbas

hkëm

osha

tarë

vetë

zgje

dhur

.•

Bëhe

ti

irritu

arm

eba

shkë

mos

hata

rët,

p.sh

.,bë

rtet

"jo

"në

sen

jë

bash

këm

osha

-tar

për

piqe

t të

ndë

rhyj

ë në

diç

ka m

e të

cilë

n ës

htë

anga

zhua

r.•M

err

pjes

ënë

nda

rje,k

urju

kër

kohe

t.•Kom

unik

onm

efë

mijë

të

tjerë

në

mje

dise

të

ndry

shm

e,p

.sh.b

ised

on

me

një

bash

këm

osha

tar

gjat

ë ko

hës

kur

ha z

emër

, ose

i je

p nj

ë lib

ër

shok

ut.

•Fi

llon

tëa

ngaz

hohe

tnë

një

lojë

më

kom

plek

sem

edy

ose

tre

fëm

ijë.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•N

jihni

dhe

për

gjig

juni

nda

jkom

unik

imit

verb

ald

hejo

verb

al.

•Krijo

nin

jëk

ohë

tëv

eçan

tëk

urd

yos

etr

efë

mijë

“le

xojn

ë”n

jë

libër

bas

hkë

me

ju .

•Pr

anon

itë

ndan

isje

lljet

em

endu

ara,p

.sh.fëm

ijap

ërqa

fon

një

fëm

ijë t

jetë

r që

ësh

të i

mër

zitu

r, os

e i

jep

një

lodë

r nj

ë fë

mije

tje

tër.

•Si

guro

nim

ësh

umë

sen

jëlod

ërt

ënj

ëjtë

për

fëm

ijët

dhe

/ose

ba

shkë

mos

hata

rët

e tij

për

të

luaj

tur

me

të.

•Pë

rdor

niz

bavitje

ndh

eridr

ejtim

inp

ërtë

ndih

mua

rnë

kufi

zim

in

e ko

nflik

teve

mid

is fë

mijë

ve.

•Krijo

nig

rupe

të

vogl

a,sec

ilim

enj

ëku

jdes

tar/

eduk

ator

,për

të

ndar

ënj

ë ko

hë c

ilëso

re m

e fë

mijë

të

veça

ntë.

•Si

guro

nilo

dra

me

tëc

ilatm

und

tëlu

hen

dyo

sem

ësh

umë

fëm

ijën

ëtë

një

jtën

kohë

.•

Sigu

roni

vep

rim

tariq

ënx

isin

nd

arje

ne

mje

teve

/lodr

ave,n

dërs

aku

fizon

i rr

ezik

un p

ër z

hgën

jimin

, p.s

h., p

ër p

roje

kte

arti,

sig

uron

i m

ë sh

umë

mat

eria

le n

ë di

spoz

icio

n pë

r fë

mijë

t pj

esëm

arrë

s.



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fo

shnj

at fi

llojn

ë të

ndë

rtoj

në v

etëd

ijen

për

ndje

njat

e të

tjer

ëve

duke

vë

zhgu

ar d

he r

eagu

ar. n

ë fu

nd t

ë kë

saj p

eriu

dhe,

fosh

njat

kup

tojn

ë që

jan

ë in

divi

dë, j

anë

të n

darë

nga

kuj

dest

ari/e

duka

tori

i t

yre,

një

et

apë

thel

bëso

re n

ë in

terp

retim

in e

ndj

enja

ve t

ë të

tje

rëve

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

kanë

më

shum

ë pë

rvoj

ë m

e nj

ë ga

më

të g

jerë

em

ocio

nesh

, pas

i fil

lojn

ë të

njo

hin

dhe

përg

jigje

n nd

aj s

hpre

hjev

e të

fyty

rës

dhe

emoc

ione

ve

të n

drys

hme.

Fëm

ijët

gjith

asht

u fil

lojn

ë të

dem

onst

rojn

ë të

kup

tuar

it se

si

sjel

lja s

jell

reag

ime

dhe

emoc

ione

nga

të

tjerë

t.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Sh

ikon

dhe

vëz

hgon

të

rritu

ritdh

efë

mijë

te

tjerë

.•Q

ank

urd

ëgjo

nnj

ëfë

mijë

tje

tër

tëq

ajë.

•Up

ërgj

igje

tndë

rvep

rim

eve

nga

kujd

esta

ri/e

duka

torip.sh.

,buz

ëqes

hku

r ku

jdes

tari

/edu

kato

ri

bu

zëqe

sh,

shik

on

drej

t ku

jdes

tari

t/ed

ukat

orit

kur

ai t

und

një

lodë

r që

lësh

on t

ingu

j/zhu

rmë.

•Tre

gon

shen

jaa

nkth

inga

nda

rja,p

.sh.

,kun

dërs

hton

kur

kuj

dest

ari/

eduk

ator

i la

rgoh

et n

ga d

hom

a.•

Fillo

ntë

nda

jën

ëem

ocio

net

ëth

jesh

tad

uke

lexu

arfyt

yrën

dhe

gj

estik

ulac

ioni

n e

sugj

erua

r, p.

sh.,

përs

ërit

vepr

ime

që i

bëjn

ë të

tjer

ët

të q

eshi

n.

•Bu

zëqe

shm

eqë

llim

të

tërh

eqë

një

buzë

qesh

jen

gan

jëtje

tër

injo

hur.

•Pë

rdor

ref

eren

cas

ocia

lem

eku

jdes

tarin/

eduk

ator

inku

rës

htë

ipas

igur

tnë

dis

a si

tuat

a, p

.sh.

, shi

kon

fyty

rën

e ku

jdes

tari

t/ed

ukat

orit

për

sugj

erim

e se

si p

ërgj

igje

t nd

aj n

jë p

erso

ni t

ë pa

njoh

ur o

se s

ituat

e të

re.

•Rea

gon

ndaj

një

fëm

ijeq

ëës

htë

im

ërzitu

rdu

kev

ëzhg

uar

ose

lëvizu

rfiz

ikis

ht m

ë af

ër fë

mijë

s.•

Vepr

onm

eem

ocio

nep

oziti

ved

hen

egat

ive

me

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in

p.sh

., ve

prim

e që

shp

rehi

n në

çud

i, ha

bi, k

ënaq

ësi d

he z

hgën

jim.

•Fi

llon

tëk

etë

një

vetë

dije

më

tëm

adhe

për

em

ocio

nete

veta

,p.sh.

,tho

të

ose

treg

on m

e gj

este

"jo

" pë

r të

ref

uzua

r, kl

ith d

he v

azhd

on t

ë qe

shë

kur

ësht

ë i l

umtu

r.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nik

ujde

sdh

eqë

ndru

eshm

ërie

moc

iona

le;p

ërgj

igju

nis

hpej

t,po

r jo

pa

men

duar

, për

tin

gujt

dhe

klith

mat

e fë

mijë

s.•Pë

rshk

ruan

ise

çfar

ëm

und

tën

diej

ëfë

mija

me

fjalë

;etik

eton

itin

guj

dhe

guitj

et e

fëm

ijës.

•O

fron

imun

dësiq

ëfë

mija

të

shoh

ësh

preh

jetë

ndry

shm

etë

fyty

rës:

libra

për

fëm

ijë m

e fo

togr

afi t

ë fo

shnj

ave

të t

jera

etj.

•Sh

preh

nid

hen

dani

ndj

enja

tm

efë

mijë

n,p

.sh.

,lëv

izje

te

trup

it,fj

alët

,sh

preh

jet

e fy

tyrë

s, dh

e m

odul

imet

e z

ërit.

•Për

gjig

juni

për

pjek

jeve

të

fëm

ijës

për

tëk

ërku

arp

ërgj

igje

em

ocio

nale

;pë

rpiq

uni t

ë pë

rdor

ni s

hpre

hjet

e fy

tyrë

s pë

r t’i

për

puth

ur m

e to

nin

e zë

rit

të fë

mijë

s, tin

gujt

dhe

gjuh

ën e

tru

pit.

•M

odel

onis

jellj

ene

mpa

tike

dhe

kont

rollo

nie

moc

ione

ttua

ja,p

.sh.shm

angn

iko

ntro

llin

dhe

sfor

cim

et; n

ë ve

nd t

ë kë

saj p

ërdo

rni r

idre

jtim

in.

•Em

ërto

nie

moc

ione

tdh

enj

ihni

sje

lljet

që

fëm

ijap

osh

faq,p

.sh.

,duk

eth

ënë,

"unë

e s

hoh

që p

o kë

naqe

ni s

epse

po

hidh

eni n

ga g

ëzim

i! "

•M

osu

për

gjig

juni

pa

um

endu

ar,p

orm

evë

rtet

ësind

ajp

ërpj

ekje

vet

ëfë

mijë

s pë

r t’u

ang

azhu

ar d

he b

ashk

ëvep

ruar

sho

qëri

sht.

Nën

fush

a:

Em

pa

tia

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i p

ër t

ë ku

ptu

ar

nd

jen

jat

e d

iku

jt t

jetë

r d

he

për

të

ma

rrë

pje

së n

ë em

oci

on

et d

he

për

voja

t e

të t

jerë

ve



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fillo

jnë

të v

ërej

në e

moc

ione

të n

drys

hme

që fë

mijë

t e tj

erë

po

shpr

ehin

dhe

mun

d të

fillo

jnë

të p

ërgj

igje

n nd

aj k

ëtyr

e em

ocio

neve

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët fi

llojn

ë të

shf

aqin

të k

uptu

arit

se n

jerë

zit e

tjer

ë ka

në n

djen

ja

të n

drys

hme

nga

ndje

njat

e t

yre

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Im

iton

sjel

ljen

gush

ëllu

ese

nga

kujd

esta

ri/e

duka

torip

.sh.

,për

këdh

el

ose

përq

afon

një

fëm

ijë k

ur m

ërzi

tet.

•N

jeh

disa

nga

em

ocio

nete

tij,p

.sh.

,kap

një

obj

ektng

ushë

llues

,ose

re

hatu

es, k

ur ë

shtë

i tr

isht

uar.

•Sh

faq

vetë

dije

për

em

ocio

ned

hen

djen

jatë

ndry

shm

egj

atë

lojë

s,p.

sh.,

e tu

nd n

jë k

ukul

l dhe

i pë

shpë

rit

"shh

httt

".•

Nda

ndh

eko

mun

ikon

em

ocio

net

ëth

jesh

tam

etë

tje

rët,

p.sh

."m

ama

e m

ërzi

tur"

, "ba

ba i

gëzu

ar”.

•Kom

unik

ons

esim

und

tën

djeh

enfëm

ijët

etje

rëd

hep

se,p

.sh.

shpr

ehet

se

një

bash

këm

osha

tar

ësht

ë i t

rish

tuar

sep

se lo

drën

e t

ij e

mor

i sho

ku/s

hoqj

a.•

Ipë

rgjig

jet

një

fëm

ijeq

ëës

htë

ish

qetë

suar

në

një

mën

yrë

që

përp

iqet

ta

bërë

që

të n

dihe

t m

ë m

irë,

p.s

h., i

jep

një

përq

afim

një

fë

mije

që

qan

, për

dor

fjalë

qet

ësue

se o

se p

ërdo

r di

çka

argë

tues

e.•

Nda

ndh

etr

egon

pë

rgjig

je

emoc

iona

le

për

ndje

njat

e

bash

këm

osha

tarë

ve, p

.sh.

, mun

d të

tre

gojë

shq

etës

im p

ër n

jë fë

mijë

të

lën

duar

, ose

buz

ëqes

h pë

r nj

ë fë

mijë

i c

ili ë

shtë

i l

umtu

r dh

e kë

rcen

hop

a.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

huni

të

përd

orni

fjal

ëpë

rnd

jenj

ate

fëm

ijës,

sam

ësh

pesh

të

jetë

e m

undu

r, gj

atë

gjith

ë ko

hës.

•N

jihni

dh

ere

spek

toni

për

gjig

jet

emoc

iona

le,

indi

vidu

ale

dhe

kultu

rore

p.s

h., n

jë f

ëmijë

që

nuk

dësh

iron

të

përq

afoh

et k

ur ë

shtë

i m

ërzi

tur.

•N

dihm

onif

ëmijë

ntë

njo

hëe

moc

ione

tëc

aktu

ara,d

uke

përs

hkru

ar

dhe

duke

em

ërtu

ar a

të q

ë ai

po

ndje

n.•N

dihm

onif

ëmijë

ntë

zhv

illoj

ëdh

etë

kup

tojë

ndj

enja

te

tëtje

rëve

,du

ke p

ërdo

rur

foto

grafi

, pos

tera

, lib

ra d

he p

asqy

ra.

•Li

nishu

më

kohë

për

të

pret

endu

arse

luan

idhe

bas

hkëv

epro

nim

efë

mijë

n, n

dërs

a m

odel

oni e

mpa

tinë.

•M

odel

onip

rakt

ika

tëm

endu

ara

dhe

tën

djes

hme

kur

dëgj

onid

he

i për

gjig

jeni

për

shkr

imit

të fë

mijë

s pë

r nd

jenj

at e

tij.

•Vaz

hdon

itë

emër

toni

dhe

disku

toni

ndj

enja

t,p.

sh.,th

onip

sefë

mija

m

und

të je

të d

uke

ndje

rë e

moc

ione

të

cakt

uara

.•

Falë

nder

oni

vërt

etfë

mijë

nku

rai

i

përg

jigje

tnë

m

ënyr

ëtë

nd

jesh

me

një

fëm

ije t

jetë

r.•

Dre

jtoni

but

ësisht

loj

ëne

fëm

ijëve

për

të

nxitu

rem

patin

ë,p

.sh.

"edh

e m

iri i

ësh

të i

uritu

r. a

i ka

nevo

jë p

ër p

ër t

ë ng

rënë

diç

ka "

.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i p

ër t

ë ku

ptu

ar

nd

jen

jat

e d

iku

jt t

jetë

r d

he

për

të

ma

rrë

pje

së n

ë em

oci

on

et d

he

për

voja

t e

të t

jerë

ve



mBani parasYsh:

Në mënyrë që fëmijët të ndërtojnë aftësinë e tyre për të identifikuar, ata duhet të jenë në gjendje

të njohin ndjenjat e tyre dhe shprehjet emocionale të të tjerëve. Shprehja e emocioneve është e

lidhur ngushtë me ndikimet kulturore dhe shoqërore të familjes dhe mjedisit të fëmijëve. Emocionet

forcohen nga kujdestarët/edukatorët në varësi të emocioneve të cilat ata ndiejnë, duke e përgatitur

më mirë fëmijën për sukses në kulturën dhe shoqërinë e tyre të veçantë (Gonzalez-mena, 2001).

Megjithatë, në të gjithë kulturat, ekziston një grup emocionesh që përjetohen nga të gjithë,

pavarësisht kulturës ose përvojës. Këto emocione janë: lumturia, trishtimi, frika, befasia, zemërimi

dhe pakënaqësia. Ato konsiderohen si emocione themelore, universale, për shkak të idesë se ato janë

instinktive (eckman, 1992).



zhvillimi motor fizik dhe lëvizor është një faktor mjaft i rëndësishëm në periudhën e hershme të zhvillimit

të fëmijës. rritja dhe zhvillim i fëmijës është i vrullshëm sidomos në periudhën e parë të fëmijërisë

së hershme 0- 3 vjeç. megjithëse përdoren shpesh si terma të njëjtë, rritja dhe zhvillimi nuk kanë të

njëjtin kuptim. rritja e fëmijës, i referohet ndryshimeve specifike në strukturën trupore, ndryshime që

kanë të bëjnë kryesisht me rritjen e peshës apo gjatësisë së fëmijës, rritjen e duarve apo këmbëve

etj. ndërkohë zhvillimi u referohet ndryshimeve në nivelin funksional dhe nivelin e kompleksitetit të

këtyre ndryshimeve, kompleksitet që ndjek rregullin nga më i thjeshti, te më i ndërlikuari. zhvillimi fizik

u referohet ndryshimeve në nivelin funksional të strukturave trupore me kalimin e kohës, ndërkohë që,

maturimi është i programuar në pikëpamjen gjenetike dhe ndodh natyrshëm me kalimin e kohës. ai

është i lidhur ngushtë me rritjen. zhvillimi fizik dhe lëvizor është mjaft i vrullshëm në tre vitet e parë të

jetës së fëmijës, periudhë gjatë së cilës kockat dhe muskujt e fëmijës zhvillohen shumë. Gjithashtu edhe

aftësitë e tyre koordinuese, të forcës dhe ekuilibrit zhvillohen po kaq vrullshëm, duke bërë që ata të

zhvillojnë me energji veprimtaritë e tyre ditore. Gjatë viteve të para të jetës, fëmijët përsosin aftësitë

e tyre të zhvendosjeve si dhe aftësitë e tyre manipulative, duke u bërë kështu të aftë të gjenden në

mjedisin e tyre. një tjetër karakteristikë e zhvillimit është se fëmija zhvillohet prej reagimeve të

përgjithshme më pak specifike drejt reagimeve më të kontrolluara specifike, përmes procesit që quhet

diferencim. zhvillimi fizik dhe lëvizor mbështet zhvillimin edhe në fusha të tjera, si ai social kur fëmija

luan dhe bashkëvepron me fëmijë të tjerë, fushën njohëse kur fëmija eksploron jo vetëm objektet,

rekuizitat, ambientin, por edhe strukturën e re lëvizore, etj. procesi i zhvillimit të fëmijës në fushën e

zhvillimit fizik dhe lëvizor, është paraqitur më poshtë sipas këtyre nënfushave:

NËNFUSHAT:

vAftësitë motorike bazë

zhvillimi i motorikës bazë përfshin kontrollin dhe lëvizjen e muskujve të mëdhenj të siç është

trungu, koka, këmbët dhe krahët. Fëmijët fillojnë të punojnë në aftësitë e tyre motorike bazë sapo

lindin. Këto aftësi zhvillohen nga lart poshtë. Fëmijët, të cilët nuk kanë ndonjë sfidë zhvillimore apo

shëndetësore, së pari fitojnë kontrollin mbi kokën e tyre. në vazhdim, fëmijët fitojnë kontrollin e

trungut të tyre dhe fillojnë të mësojnë ekuilibrin, të cilin e dëshmojnë nga aftësia e tyre për t’u

përkulur dhe ulur.

v Aftësitë motorike fine

motorika fine i referohet lëvizjes dhe koordinimit të muskujve të vegjël, siç janë ato në duar, kyçe,

gishtërinj dhe këmbë. Foshnjat fillojnë të zhvillojnë aftësitë e tyre të motorikës fine gjatë vitit të

parë. ata sjellin gishtërinjtë dhe shputat e këmbës në gojën e tyre, kapin objektet dhe mësojnë t’i

rrotullojnë dhe t’i kthejnë ato. Kështu ata jo vetëm që përmirësojnë aftësitë e tyre të motorikës

fine, por gjithashtu përmirësojnë koordinimin e tyre fizik. Koordinimi i tyre me sytë përmirësohet

dhe fëmijët fillojnë të manipulojnë objektet e vogla, duke eksploruar të gjitha mënyrat se si

FUSHA: SHËNDETI, MIRËQENIA FIZIKE DHE ZHVILLIMI

MOTOR

Fusha: shËndeti, mirËQenia FiziKe dhe zhvillimi motor


objektet mund të kombinohen ose ndryshohen. veprimtaritë e përditshme të fëmijëve ndihmojnë

në zhvillimin e aftësive të tyre të motorikës fine. Këto aftësi përfshijnë ushqyerjen, shfletimin e

librave dhe luajtjen me një larmi objektesh të ndryshme. (shelov, s.p. & altman, t.r., 2009)

v Aftësitë senso-lëvizore

zhvillimi perceptues i referohet mënyrës sesi fëmijët fillojnë të marrin, interpretojnë dhe kuptojnë

inputin shqisor. perceptimi i lejon fëmijët të përshtaten dhe të bashkëveprojnë me mjedisin e

tyre përmes përdorimit të shqisave të tyre. (Bjorklund, 2000). zhvillimi senso-lëvizor është i

lidhur ngushtë me zhvillimin fizik, sepse aftësitë motorike në rritje të fëmijëve u lejojnë atyre të

eksplorojnë mjediset e tyre në mënyra të reja. Fëmijët mësojnë për botën e tyre duke përfshirë

shqisat e tyre me mjedisin rreth tyre. Kjo është arsyeja pse mjediset stimuluese të përshtatshme

dhe angazhimi dhe ndërveprimi i rëndësishëm janë nxitës për fëmijët e vegjël.

vShëndeti fizik dhe kujdesi për veten

Fëmijët janë plotësisht të varur nga prindërit /edukatorëte tyre gjatë vitit të parë të jetës.

sidoqoftë, ata bëhen më të pavarur në arritjen e objekteve dhe lëvizjen nga një vend në tjetrin.

Gjatë tre viteve të para të jetës, fëmijët varen shumë nga kujdestarët/edukatorët e tyre për

të përmbushur nevojat e tyre emocionale dhe fizike. nëpërmjet marrëdhënies së kujdestarit/

edukatorit, fëmijët mësojnë se si të njohin sinjalet e tyre, si t'i plotësojnë nevojat, kështu që ata

mund të fillojnë të provojnë vetë disa nga këto detyra të për veten e tyre. ndërkohë që ata rriten

dhe zhvillojnë aftësi të reja, kërkojnë më shumë pavarësi sesa mund të jenë në gjendje të bëjnë.

zhvillimi i kujdesit për veten gjithashtu varet shumë edhe nga pritjet dhe përvojat kulturore.



Nën

fush

a:

Aft

ësit

ë m

oto

rike

ba

zë

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë fo

rcë,

ko

ord

inim

dh

e p

ërd

ori

m t

ë ko

ntr

ollu

ar

të m

usk

ujv

e të

mëd

hen

j

PE

RIU

DH

A

MO

SH

OR

E

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

zhv

illoj

në d

he k

oord

inoj

në m

usku

jt e

mëd

henj

të

nev

ojsh

ëm p

ër t

ë lë

vizu

r m

e që

llim

tru

pin

e ty

re.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

zhvi

llojn

ë lë

vizs

hmër

inë,

pas

i ata

lëvi

zin

me

qëlli

m n

ga n

jë v

end

në t

jetr

in m

e ko

ntro

ll dh

e ko

ordi

nim

të

kufiz

uar.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•N

gren

ëko

kën

ndër

saja

nëb

arka

s•Sj

ellin

këm

bëtnë

goj

ënd

ërsa

rrinë

sht

rirë

në

shpi

në•

Rro

tullo

hen

nga

mbr

apa

nës

tom

akd

hen

gas

tom

aku

në

shpi

në.

•Ven

dosin

tëd

ydu

artnë

mes

,dm

th,n

ëqe

ndër

të

trup

it.•Fi

llojn

ëtë

fito

jnë

ekui

librin,p

.sh.

,ule

tm

edh

epa

mbë

shte

tje.

•Pë

rpiq

enta

lënë

tru

pin

tëlë

vizë

nga

një

pik

ënë

tje

trën

.

•Lë

vizin

këm

bado

rasng

apo

zicion

iulu

r.•Zhv

endo

sen

butë

sish

tpë

rpar

am

egj

unjë

.•Zva

rrite

nng

anj

ëpi

kën

ëtje

trën

.•Z

varr

iten

në

një

vend

du

ke

përd

orur

nd

ihm

ën

em

obilj

eve

ose

kujd

esta

rit/

edu

kato

rit.

•Lë

vizin

obje

kte

me

mus

kujt

ëm

ëdhe

nj,p

.sh.

,sht

ynn

jëm

akin

ëlo

dërm

ekë

mbë

, rro

kulli

s nj

ë to

p...

•Ec

ënn

gada

lëg

jatë

mba

jtjes

në

mob

ilje,p

.sh.

,shë

titrre

thk

reva

titd

uke

u m

bajtu

r në

të.

•Rua

nsh

kurt

imisht

eku

ilibr

ink

urven

dose

tnë

një

pozicion

pa

mbë

shte

tje.

•Bë

nha

pan

ëm

ënyr

ëtë

pav

arur

;qën

dron

në

këm

bëp

am

bësh

tetje

.

stra

tegj

itë p

ër n

dërv

epri

m:

stra

tegj

itë p

ër n

dërv

epri

m:

•Ven

dose

nim

jaftue

shëm

në

pozizion

inb

arka

sku

rfë

mija

ësh

të

zgju

ar d

he v

igjil

ent

duke

i dh

ënë

mun

dësi

për

“Tu

mm

y ti

me”

.•

Sigu

roni

një

zon

ëtë

veç

antë

në

dysh

eme

kufëm

ijam

und

të

eksp

loro

jë n

ë m

ënyr

ë të

sig

urtë

, të

rrok

ullis

et d

he të

man

ipul

ojë

me

aftë

si s

htes

ë.•

Mbë

shte

teni

fëm

ijën

kur

zotë

ron

një

aftë

sit

ëre

,p.sh.

,duk

em

bajtu

r pë

r kr

ahu

kur

ësh

të d

uke

u pë

rpje

kur

të r

uajë

eku

ilibr

in

ndër

sa p

o ul

et .

•Ve

ndos

nio

bjek

ten

ëm

ënyr

ëqë

ato

të

jenë

të

duks

hme,p

or

jash

të m

undë

sive

për

t’u

kap

ur n

ga fë

mija

, për

të

nxitu

r lë

vizj

en;

ndiq

me

kujd

es s

henj

at e

fëm

ijës

për

të p

aran

dalu

ar z

hgën

jimin

.

•Krijo

nin

jëm

jedi

stë

sig

urtqë

fëm

ijatë

lëvizë

bre

nda.

•Nxi

tnif

ëmijë

ntë

lëvizë

duk

eve

ndos

uro

bjek

tetë

reja

jash

tëm

undë

sive

.•P

reza

nton

iobj

ekte

me

tëcila

tfëm

ijam

und

tëzva

rrite

tose

t’ip

ërsh

kojë

.•

Nxi

tniaf

tësit

ëre

ja,d

uke

dem

onst

ruar

ent

uzia

zëm

dhe

kre

nariq

ëfë

mija

të

fillo

jë t

ë pr

ovoj

ë af

tësi

në.

•Lu

anilo

jëra

ndë

rvep

rues

em

efë

mijë

n,p

.sh.

,rro

tullo

nin

jët

opp

ara-

m

brap

a dh

e m

e ra

dhë.

•M

bësh

tete

nifë

mijë

nku

rai

zot

ëron

një

aftës

itë

re,p

.sh.

,që

tësig

uroj

ëm

bësh

tetje

fizi

ke, m

baje

ni l

ehtë

fëm

ijën

që p

o pë

rpiq

et t

ë nd

ërm

arrë

ha

pat

e tij

të

parë

.

Mus

kujt

e m

ëdhe

nj i

refe

rohe

n m

usku

jve

që g

jend

en t

ekr

ahët

dhe

këm

bët.

Lëvi

zjet

e m

ëdha

të

mus

kujv

e p

ërfs

hijn

ë zv

arri

tje,

shk

elm

ime,

ec

je, v

rap

im d

he

hedh

je.

“Qën

drim

i bar

kas”

–

“Tum

my

tim

e”-ë

shtë

ko

ha q

ë fo

shnj

at

kalo

jnë

duke

u

gënj

yer

dhe

duke

lu

ajtu

r ba

rkaz

i, ku

r ja

në z

gjua

r. K

jo k

ohë

ësht

ë e

rënd

ësis

hme

për

zhv

illim

in d

heko

ntro

llin

e ko

kës

dhe

forc

ën e

qaf

ës.




ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë fo

rcë,

ko

ord

inim

dh

e p

ërd

ori

m t

ë ko

ntr

ollu

ar

të m

usk

ujv

e të

mëd

hen

j

16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t tan

i kan

ë fit

uar

më

shum

ë ko

ntro

ll m

bi lë

vizj

et e

tyre

dhe

fil

lojn

ë të

eks

plor

ojnë

mën

yra

të n

drys

hme

që m

und

të l

ëviz

in

trup

in e

tyr

e.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të z

otër

ojnë

lëv

izje

më

kom

plek

se p

asi

koor

dini

mi

i llo

jeve

të

ndry

shm

e të

mus

kujv

e va

zhdo

n të

zhv

illoh

et.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rpiq

etp

ërt

’uk

acav

jerr

ënë

obj

ekte

,p.sh.m

obilj

e,n

gjitj

enë

st

rukt

urat

e t

hjes

hta

etj.

•M

ban

send

eos

elo

dra

gjat

ëec

jes,

p.sh

.,të

rheq

një

mak

inë

me

një

fill n

dërs

a sh

ëtit

nëpë

r dh

omë.

•G

odet

dhe

për

piqe

tpë

rtë

kap

urn

jëtop

.•D

rejto

nnj

ëlo

dër,

duke

për

doru

rdu

artos

ekë

mbë

te

tij.

•Qën

dron

në

njër

ënk

ëmbë

me

mbë

shte

tjed

hem

ban

ekui

librin

përnj

ëpe

riud

hë t

ë sh

kurt

ër k

ohor

e.•Kër

cen

përp

ara

disa

cen

timet

ra;h

edhj

eng

asipë

rfaq

jap

ake

ngr

itur

mbi

tok

ë.•

Shët

itla

rtd

hep

osht

ësh

kallë

ved

uke

vend

osur

të

dyk

ëmbë

tnë

se

cilin

hap

.•H

edh

një

top.

•Sh

ëtit,

ecë

nm

bpra

pad

hev

rapo

n.•Pe

dalo

nnj

ëbi

çikl

etë

me

trir

rota

me

tëd

ykë

mbë

t.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nim

undë

sitë

tilla

që

fëm

ijatë

vrap

ojë,të

ngjit

etd

hetë

kërc

ejë

jash

të.

•Krijo

niv

ende

të

sigu

rta

qëfë

mija

të

ngjit

et;q

ëndr

onin

dërk

ohë

me

fëm

ijën

në m

ënyr

ë që

të

para

ndal

oni r

rëzi

min

apo

dëm

timin

e

tij.

•Pë

rdor

niloj

ëra

lëvizjej

epë

rtë

pro

mov

uar

ekui

librin,h

edhj

en

dhe

ndal

imin

.•A

ngaz

hohu

nim

efë

mijë

nnë

lojë

raq

ënx

isin

për

dorim

ine

një

nu

mri

të

mad

h m

usku

jsh,

p.s

h.,

rrok

ullis

ni n

jë t

op m

e fë

mijë

n,

krijo

ni n

jë p

enge

së t

ë th

jesh

të,

e m

ëson

i pë

r të

man

ovru

ar.

•Për

fshi

huni

në

lojë

ran

ëna

tyrë

ku

fëm

ijad

uhet

të

kërc

ejë

dhe

të

vrap

ojë.

•Sig

uron

ist

rukt

ura

tës

igur

tan

gjitj

eje

dhe

mat

eria

let

ëtje

ras

ip.

sh

biçi

klet

a dh

e tr

arë

eku

ilibr

i të

ulët

.•

Përd

orni

vep

rim

tariv

allë

zim

idh

elë

vizjej

epë

rtë

nxi

tur

fëm

ijën

të

lëvi

zë t

rupi

n e

tij n

ë m

ënyr

a të

ndr

yshm

e.•A

ngaz

hohu

nin

ëve

prim

tariq

ëpr

omov

ojnë

hed

hjen

en

jëtop

i.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE



Nën

fush

a:

Aft

ësit

ë m

oto

rike

fin

e

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

inë

për

të

koo

rdin

ua

r m

usk

ujt

e t

yre

të

veg

jël n

ë m

ëny

rë q

ë të

lëvi

zin

dh

e

kon

tro

llojn

ë o

bje

ktet

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

kap

in, t

ë ku

ptoj

në d

he t

ë lë

vizi

n ob

jekt

e.7

deri

18

mua

j: Fë

mijë

t fillo

jnë

të fi

tojn

ë ko

ntro

llin

e m

usku

jve

të ty

re të

veg

jël d

he m

anip

uloj

në

me

qëlli

m o

bjek

tet.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•H

apin

dua

rtk

urja

nën

ëgj

endj

etë

rel

aksu

ar.

•Arr

ijnë

tek

obj

ekte

t.•Kap

in,m

bajn

ëd

hesht

rëng

ojnë

obj

ekte

.•Kal

onn

jëo

bjek

tng

anj

ëra

dorë

në

tjetr

ën.

•Për

dor

lëvizje

tër

rept

am

edu

arp

ërt

ëaf

ruar

obj

ekte

t,p.

sh.,

përd

or t

ë gj

ithë

gish

tat

për

t'i a

frua

r ob

jekt

et e

vog

la

më

pran

ë tr

upit.

•M

bajn

ënj

ëob

jekt

të

vogë

lnë

sec

ilën

dorë

;ip

ërpl

asa

to

bash

kë.

•Zgj

edhi

nob

jekt

e•Pë

rdor

gisht

atsip

incë

për

të

mbl

edhu

rob

jekt

etë

vog

la.

•Fi

llon

tëp

ërdo

rës

henj

atë

thj

esht

atë

fëm

ijëve

(në

seie

kspo

zohe

tgj

uhës

së

she

njav

e të

beb

eve)

, p.s

h., l

ëviz

in d

uart

dre

jt nj

ëri-t

jetr

it pë

r të

dhë

në m

ë sh

umë

sinj

ale.

•Pë

rdor

dua

rtn

ëm

ënyr

ëtë

qël

limsh

me,p

.sh.

,kth

ejnë

faqe

te

një

libri,h

edhi

nob

jekt

e në

një

kov

ë et

j.•

Koo

rdin

onlëv

izje

tgj

ithnj

ëe

më

kom

plek

set

ëdu

arve

për

të

man

ipul

uar

me

obje

kte,

p.s

h., s

htyp

letr

ën s

huk,

lidh

dhe

zgj

idh

fillin

në

lodr

a, n

dez

dhe

fik

drita

t/m

uzik

ën t

e lo

drat

.•M

err

pjes

ënë

lojë

rad

uke

imitu

ark

ujde

star

in/e

duka

torin

kur

kënd

on.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Ve

ndos

nin

ëm

ënyr

ëst

rate

gjik

eob

jekt

err

eth

fëm

ijës,

ku

fëm

ijës

i duh

et t

’i ar

rijë

.•

Sigu

roni

mun

dësiq

ëfë

mija

të

kapë

lod

rad

heo

bjek

tet

ëtje

ra t

ë vo

gla.

•M

odel

onim

ënyr

atë

ndr

yshm

ese

sit

ëpë

rdor

nio

bjek

tet,

p.sh

., bë

ni z

hurm

ë m

e dy

obj

ekte

së

bash

ku, s

hkun

dni

një

zile

, ven

dosn

i bl

loqe

në

raft

e et

j.

•Si

guro

nim

ater

iale

art

i,p.

sh.,pe

nad

hele

tra,p

ërshk

arra

vitje

nga

fëm

ijët.

•Le

joni

fëm

ijën

tëh

ulum

tojë

libr

atv

etë.

•Si

guro

jinif

ëmijë

sus

hqim

eqë

tëm

und

t’ip

rovo

jëm

egi

sht,

qëm

und

t'ik

upto

jë

dhe

t’i ç

ojë

te g

oja,

p.s

h., d

rith

ëra

të t

hata

.•N

xitn

ifë

mijë

ntë

mar

rëp

jesë

në

lojë

rak

utë

ver

ënë

funk

sion

gisht

at.

•Si

guro

nim

ater

iale

të

ndry

shm

eqë

fëm

ijatë

hulu

mto

jë,p

.sh.

,lib

rad

helo

dra

me

mat

eria

le t

ë nd

rysh

me,

lodr

a pr

ej le

ckas

h, lo

dra

uji e

tj.

Mus

kujt

e v

egjë

l i

refe

rohe

n m

usku

jve

që g

jend

en n

ë du

ar,

këm

bë d

he g

isht

ërin

j.K

oord

inim

i i k

ëtyr

e m

usku

jve

të v

egjë

l nj

ihet

si z

hvill

im i

mot

orik

ës fi

ne



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

inë

për

të

koo

rdin

ua

r m

usk

ujt

e t

yre

të

veg

jël n

ë m

ëny

rë q

ë të

lëvi

zin

dh

e

kon

tro

llojn

ë o

bje

ktet

16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

koo

rdin

ojnë

lëvi

zjet

e t

yre

kur

përd

orin

mus

kujt

e ty

re t

ë ve

gjël

dhe

fillo

jnë

të m

anip

uloj

në l

loje

të

ndry

shm

e të

ob

jekt

eve.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

koor

dino

jnë

në m

ënyr

ë ef

ektiv

e m

usku

jt e

tyre

të

vegj

ël p

ër

të m

anip

ulua

r nj

ë gr

up t

ë gj

erë

obje

ktes

h, l

odra

sh d

he m

ater

iale

sh

në m

ënyr

a të

ndr

yshm

e.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rpiq

etp

ërt

ëpa

losu

rllo

jet

ënd

rysh

me

tëm

ater

iale

ve,p

.sh.

,le

tër,

bat

anije

beb

esh.

..•

Përd

orsh

enja

te

bebe

vepë

rtë

ko

mun

ikua

rko

ncep

tetë

nd

rysh

me,

p.s

h., “

të g

jitha

” “m

ë sh

umë

","

ujë

".•

Përd

orm

jete

të

thje

shta

,p.sh.

,lug

ëpë

rtë

pas

trua

rrë

rën

ose

ujin

, shk

umës

për

shk

arra

vitje

...•Fi

llon

tëim

itojë

vija

tdh

err

athë

tku

rviza

ton.

•Kon

trol

lon

vend

osje

ne

obje

ktev

enë

një

mën

yrë

më

efek

tive,

p.sh

.nga

ven

dosj

a në

pir

gje

në n

jë m

ënyr

ë m

ë të

rre

gullt

.

•Fi

llon

tëp

ërdo

rëlë

vizje

më

tën

dërlik

uara

të

duar

ve,p

.sh.

,për

dor

mje

tet

e u

shqi

mit

në m

ënyr

ë t

ë pa

varu

r...

•Për

piqe

tpër

tën

dihm

uarpë

rt’u

ves

hurve

të,p

.sh.

,mbë

rthe

nbu

tona

t,të

rheq

zin

xhir

in, v

esh

çor

apet

dhe

këp

ucët

.•Sh

karr

avit

me

syni

md

hefi

llon

tëv

izat

ojë

vetë

mrra

thë

dhe

vija

.•P

ërdo

rko

ordi

nim

inesy

vem

edo

rën

nën

jëm

ënyr

ëm

ëtë

kon

trol

luar

,p.

sh. k

ompl

eton

paz

ëlla

, ven

dos

rrua

zat

me

radh

ë n

ë nj

ë fil

l...

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Je

pnim

undë

sifëm

ijës

tës

hkru

ajë

me

shku

mës

am

eng

jyrë

ose

të

për

dorë

shk

umës

në

trot

uar

në m

jedi

set

e ja

shtm

e në

çer

dhe.

•Nxi

tnifë

mijë

ntë

grisë

let

ran

ëm

ënyr

ëtë

vru

llshm

e,t

ëka

pë

fllus

ka, t

ë pu

nojë

me

paz

ëlla

.•

Mun

dëso

nip

ërvo

jas

hqisor

eqë

fëm

ijët

tëp

ërfshi

hen,p

.sh.

,në

enë

me

ujë

me

obje

kte

për

të m

bush

ur d

he d

erdh

ur, p

ër t

’i lë

vizu

r dh

e sh

tryd

hur

në u

jë; t

ë lu

ajnë

me

brum

ë et

j.

•M

odel

onis

itë

përd

orin

mje

tetpë

rsh

krim

dhe

për

ush

qim

për

mes

ve

prim

tari

ve t

ë çd

o di

te.

•Si

guro

nip

ërvo

jad

heo

bjek

teq

ëpr

omov

ojnë

zhv

illim

ine

mot

orik

ës

fine

p.sh

., m

anip

ulim

e m

e rr

uaza

në

varg

, lo

ja m

e br

umë,

duk

e pë

rdor

ur p

iska

tore

pla

stik

e d

he k

unja

dru

ri p

ër t

ë ka

pur

obje

kte

.•

Lejo

nif

ëmijë

ntë

ndi

hmoj

ënë

ves

hjen

et

ij;du

roni

dhe

ofron

iud

hëzi

me

sipa

s ne

vojë

s pë

r të

kufi

zuar

zhg

ënjim

in.

•Pr

ezan

toni

paz

ëlla

më

kom

plek

seq

ëfë

mija

të

përp

iqet

,p.sh.p

azël

la

me

më

shum

ë co

pa.


Zhvillim i lëvizjes së duarve

Në vitin e parë të jetës, fëmijët përpiqen në mbajtjen e sendeve në

mënyrë të kontrolluar. Në dy muajt e parë, lëvizjet e duarve të fëmijëve

janë refleksive. Në moshën tre muajsh, këto reflekse fillojnë të veniten

ndërsa fëmijët lodhen me objekte dhe së shpejti do të jenë në gjendje të

marrin objekte të mëdha.

Midis moshës katër dhe tetë muajsh, fëmijët po përsosin kuptimin e

tyre. Ata janë në gjendje të marrin me qëllim objektet dhe t'i çojnë në

gojën e tyre në mënyrë që të eksplorojnë. Fëmijët fillojnë të manipulojnë

objektet ndërsa i mbajnë në njërën dorë. Rreth nëntë muajsh, fëmijët

fillojnë të marrin objekte të vogla me gishtin e madh dhe atë tregues.

Kjo lëvizje njihet si “kapja me pinca”. Ndërsa përsosin këtë aftësi, ata së

shpejti do të jenë në gjendje të marrin objekte shumë të vogla. “Kapja me

pinca” është e rëndësishme për të ushqyerit dhe gjithashtu është aftësia

pararendëse e mbajtjes së mjeteve për ushqim dhe shkrim.




Nën

fush

a: Z

hvi

llim

i i a

ftës

ive

sen

so-l

ëviz

ore

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

inë

për

të

da

llua

r, p

ërp

unu

ar

dh

e re

ag

ua

r n

da

j sti

mu

jve

shq

iso

rë n

ë m

jed

isin

e t

yre

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

për

dori

n sh

qisa

t e

tyre

për

të

eksp

loru

ar d

he p

ër

t’u n

dërg

jegj

ësua

r pë

r m

jedi

sin

e ty

re.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërdo

rin

info

rmac

ioni

n sh

qiso

r të

mar

rë n

ga m

jedi

si

i tyr

e pë

r të

ndr

yshu

ar m

ënyr

ën e

bas

hkëv

epri

mit

dhe

eksp

lori

mit.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Ip

ërgj

igje

tnd

rysh

imev

enë

mje

dis,

p.sh

.,be

faso

hetku

rdë

gjon

një

zh

urm

ë të

fort

ë, k

thej

në k

okën

dre

jt dr

itës.

..•Ek

splo

ron

obje

ktet

për

mes

shq

isav

e,p

.sh.

,me

gojë

,me

prek

je..

.•Pë

rpiq

etp

ërtë

imitu

artin

gujt

edë

gjua

rnë

mje

dis.

•Pr

ovon

ndj

esin

ëe

prek

jes

dhe

sheh

për

reth

për

të

iden

tifiku

ar

buri

min

e p

rekj

es, p

.sh.

, per

soni

n os

e ob

jekt

in.

•N

jeh

obje

ktet

dhe

fillo

ntë

dem

onst

rojë

fav

orizim

për

lod

rat

ëca

ktua

ra.

•Fi

llon

tëm

anip

uloj

ëm

ater

iale

t,p.

sh.,lu

ann

ëbr

umin

elo

jës,

shtr

ydh

ushq

imet

me

gish

tëri

nj...

•Fi

llon

tët

rego

jën

jëp

refe

renc

ëos

esh

man

gie

ndaj

vep

rim

tarive

sh

qiso

re t

ë ve

çant

a, p

.sh.

, tër

heq

dorë

n ng

a ob

jekt

et e

pan

johu

ra o

se

mat

eria

let

e p

akën

dshm

e•

Ndi

het

ive

tëdi

jshë

mp

ërp

enge

sat

nëm

jedi

s,p.

sh.,

zvar

rite

trr

eth

tavo

linës

për

të

mar

rë t

opin

.•

Rre

gullo

nm

ënyr

ëne

ecjes

në

varë

sit

ësipë

rfaq

es,p

.sh.

,ecë

nm

eku

jdes

nëp

ër z

havo

rr, m

e gi

shta

...

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nin

jëm

jedi

sku

fëm

ijam

und

tëv

ëzhg

ojë

dhe

eksp

loro

jë.

•Ven

dosn

ipas

qyra

dhe

lodr

atë

rheq

ëse

përsh

ikim

ine

fëm

ijëve

,p.sh.

,nj

ë lo

dër

që b

ën d

ritë

mbi

kre

vat

fëm

ijësh

.•

Bash

këve

pron

im

efë

mijë

ndu

ke

kënd

uar

këng

ëdh

edu

ke

man

ipul

uar

lodr

at s

ë ba

shku

.•Si

guro

nio

bjek

ted

hep

ërvo

jaq

ëpë

rmba

jnë

ngjy

ra,t

ingu

j,str

uktu

ra

të n

drys

hme,

p.s

h., k

uti m

uzik

ore,

lod

ër q

ë nd

izet

, lib

ër m

e le

tra

të

lloje

ve t

ë nd

rysh

me.

..

•Si

guro

jini

fëm

ijës

zgje

dhje

për

të

eksp

erim

entu

arm

eob

jekt

enë

m

ënyr

ë sh

qiso

re.

•Vëz

hgon

inë

vaz

hdim

ësi

reag

imet

ef

ëmijë

snd

ajo

bjek

teve

dhe

pë

rvoj

ave,

duk

e sh

ënua

r at

ë që

e g

ëzon

atë

.•

Eksp

ozon

ifë

mijë

nnë

mat

eria

let

ënd

rysh

me,a

rom

atë

kën

dshm

e,

dhe

pam

je t

ë nd

rysh

me.

Stim

ujt

shq

isor

ë ja

në

ting

ujt,

sip

ërfa

qet,

shije

t, p

amje

t, dh

e te

mp

erat

urat

që

gjen

den

në m

jedi

set

e fë

mijë

ve.

----

----

----

----

----

----

--

Zhv

illim

i per

cep

tues

i r

efer

ohet

mar

rjes

dh

e in

terp

reti

mit

të

stim

ujve

ndi

jorë

, anë

të

të

cilë

ve f

ëmijë

t

mës

ojnë

lidh

je d

he

bash

këve

pro

jnë

me

mje

disi

n e

tyre

.



ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

inë

për

të

da

llua

r, p

ërp

unu

ar

dh

e re

ag

ua

r n

da

j sti

mu

jve

shq

iso

rë n

ë m

jed

isin

e t

yre

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t va

zhdo

jnë

të p

ërdo

rin

info

rmac

ioni

n e

perc

eptu

ar s

hqis

or

për

të v

endo

sur

se s

i të

bash

këve

proj

në m

e m

jedi

sin

e ty

re.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërpu

nojn

ë in

form

acio

nin

shqi

sor

në n

jë m

ënyr

ë m

ë efi

kase

dhe

e p

ërdo

rin

info

rmac

ioni

n pë

r të

mod

ifiku

ar s

jellj

en

ndër

sa b

ashk

ëvep

rojn

ë m

e m

jedi

sin.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Lu

anm

euj

ëdh

erë

rë;hu

lum

ton

duke

der

dhur

,gë

rmua

rdh

em

bush

ur.

•Kën

aqet

me

lojë

nfiz

ike,p

.sh.

,mun

dje,g

udul

isje

.•

Nje

hsitu

atat

që

duhe

ttr

egua

rku

jdes

,p.sh.

,ecë

nng

adal

ëm

enj

ëfil

xhan

me

ujë

ose

me

në n

jë p

jatë

me

ushq

im.

•Pë

rsht

atet

nd

ajm

jedi

sit,

p.sh

.,nd

rysh

onv

ëllim

ine

zër

itpë

rt’u

pë

rsht

atur

me

nive

lin e

zhu

rmës

në

mje

dis.

•Im

iton

tërritu

rite

njoh

urk

urn

gjyr

os;v

izat

onv

ijad

herra

thë.

•Pë

rsht

ata

frim

inn

dajo

bjek

teve

të

panj

ohur

a,p

.sh.

,sht

ypfo

rtn

jë

top

argj

ile a

po b

alte

.•

Perc

epto

ndh

eve

pron

në

përp

uthj

em

err

etha

nat,

kur

mba

nnj

ëob

jekt

të

bris

htë,

si

në m

jedi

s as

htu

edhe

në

lojë

, p.s

h., e

cën

me

kujd

es k

ur p

rete

ndon

se

po m

ban

një

filxh

an ç

aji.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nim

undë

siq

ëfë

mija

tëp

ërje

tojë

lojë

ran

dijo

re,p

.sh.

,të

luaj

ëm

e br

umë,

ujë

, rër

ë et

j.•N

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

sgj

atë

lojë

s;sigu

rohu

niq

ëtë

ndi

qnim

eku

jdes

me

një

fëm

ijë i

cili

ka n

evoj

ë pë

r ko

hë p

ara

se t

ë pë

rfsh

ihet

në

vep

rim

tari

.•Pë

rfsh

iniv

eprim

tariq

ënx

isin

për

dorim

ine

ting

ujve

dhe

lëvizjev

etë

nd

rysh

me,

p.s

h., l

exon

i një

libë

r që

për

fshi

n si

zër

a pë

shpë

ritë

s, as

htu

edhe

zër

a t

ë la

rtë.

•Kal

onik

ohë

me

fëm

ijën;v

izat

oni,ly

enid

hen

gjyr

osni

së

bash

ku.

•N

xite

nifëm

ijën

tëd

isku

tojë

se

çfar

ënd

jen

gjat

ëlo

jës

sën

dijim

itp.

sh.,

"si n

dihe

t ai

kur

lyen

me

boj

ë gi

shta

t e

duar

ve?"

.•

Lejo

niq

ëfë

mija

të

eksp

loro

jëlirsh

ëmd

het

ëar

gëto

het

ndër

sa

mës

on, p

.sh.

, fëm

ija p

ërdo

r gi

shta

t pë

r të

pik

turu

ar m

e bo

jë f

ytyr

ën

dhe

klith

me

këna

qësi

.



Zhvillimi i Preferencave

Çdo fëmijë është unik kur bëhet fjalë për pëlqimet dhe mospëlqimet

shqisore. Disa fëmijë kënaqen duke u spërkatur në banjë ose duke i bërë

duart pis, ndërsa eksplorojnë materiale të ndryshme. Fëmijët e tjerë mund të

tremben nga prekja e materialeve të ndryshme, por përkundrazi , preferojnë

të vëzhgojnë. Ashtu si të rriturit kanë preferencat, fëmijët e vegjël krijojnë

preferenca për ato që shohin, dëgjojnë, ndiejnë, nuhasin dhe shijojnë.

Kujdestarët /edukatorët duhet t’i kushtojnë

vëmendje asaj që fëmijët gëzojnë dhe asajqë ata

i rrinë larg. Kujdestarët/edukatorët duhet të jenë

të ndjeshëm ndaj këtyre dallimeve dhe të krijojnë

lloje të ndryshme aktivitetesh për të përshtatur

preferencat shqisore të fëmijëve. Për shembull,

fëmijët që nuk kënaqen duke i bërë pis duart e

tyre nuk duhet të detyrohen të luajnë me rërë,

ujë ose lloje të tjera të materialeve ndijore që

mund t’i bëjnë ata të ndjehen të pakëndshëm.

Fëmijët të cilët janë të mërzitur nga shumë tinguj

dhe pamje, duhet të ndiqen nga afër për shenja

të mbivlerësimit gjatë lojës. Përvojat pozitive të

hershme të përshtatura për nivelet e komoditetit

të fëmijëve dhe nevojat janë të rëndësishme për

zhvillimin e shëndetshëm.



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t ka

në v

etëd

ije d

he in

tere

s në

rri

tje p

ër n

evoj

at e

tyr

e.7

deri

18

mua

j: Fë

mijë

t si

njal

izoj

në k

ujde

star

ët/e

duka

torë

t pë

r ne

voja

t e

tyre

për

mes

ko

mun

ikim

it ve

rbal

dhe

jove

rbal

dhe

rri

sin

aftë

sinë

e t

yre

për

të k

ryer

ve

të d

isa

dety

ra t

ë ku

jdes

it pë

r ve

ten

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Si

njal

izoj

nëp

ërt

ëtr

egua

rne

voja

t,p.

sh.,

qajn

ëku

rka

nëu

ri,h

arko

hen

prap

a ku

r ka

në d

him

bje

ose

nuk

janë

reh

at, k

thej

në k

okën

për

t’u

shk

ëput

ur

nga

obje

kti o

se p

erso

ni.

•Fi

llojn

ëtë

zhv

illoj

nëa

ftës

ive

tëqe

tësu

ese,p

.sh.

,thi

thin

gisht

apë

rre

hati

dhe

qetë

si.

•Pë

rpiq

enp

ërt’u

ush

qyer

vet

ëm

enj

ëbi

bero

n.

•Kap

inn

jëfi

lxha

ndh

epi

jnë

prej

tij.

•Sh

tyjn

ëk

okën

për

të

dem

onst

ruar

”JO

-në”

ose

sht

yjnë

obj

ekte

tla

rg.

•U

shqe

hen

vetë

me

ushq

ime

qëm

und

t’im

arrin

vetë

.•

Përm

irës

ojnë

aftës

inë

për

tëq

etës

uar

vete

n,m

und

tëfl

enë

vetë

gj

umë

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nin

jëk

ujde

stë

ndj

eshë

md

hetë

përg

jegj

shëm

.•

Vëz

hgon

ipë

rsu

gjer

imet

ef

ëmijë

sdh

epë

rgjig

juni

në

përp

uthj

em

err

etha

nat.

•U

shqe

nid

hetë

përk

ëdhe

lnif

ëmijë

n.

•Ven

dosn

irut

ina

gjat

ëgj

ithë

ditë

sdh

ekr

ijoni

rut

ina.

•Si

guro

nin

jëk

ujde

stë

qën

drue

shëm

dhe

të

para

shik

uesh

ëmp

ër

fëm

ijën.

•Si

guro

nim

undë

siq

ëfë

mija

të

ushq

ehet

vet

ë,p

.sh.

,të

përd

orë

gish

tin

kur

ushq

ehet

.•Le

joni

që

fëm

ijatë

mba

jën

jëlu

gëv

etë

kur

ushq

ehet

.

Nën

fush

a :

Sh

ënd

eti fi

zik

dh

e ku

jdes

i për

vet

en

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in d

ësh

irën

dh

e a

ftës

inë

për

të

ma

rrë

pje

së n

ë d

he

pra

ktik

ua

r ru

tin

a t

ë ku

jdes

it p

ër v

eten



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t bë

hen

pjes

ëmar

rës

aktiv

ë në

adr

esim

in e

nev

ojav

e të

tyr

e pë

r ku

jdes

in v

etja

k m

e m

bësh

tetje

n e

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët p

ërpi

qen

të n

djek

in n

evoj

at e

tyre

për

kuj

desi

n nd

aj v

etes

, të

pava

rur,

me

më

pak

mbë

shte

tje n

ga k

ujde

star

ët/e

duka

torë

t e

tyre

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•U

shqe

hen

vetë

me

ndih

më.

•Fi

llojn

ëtë

tre

gojn

ëne

voja

tm

egj

este

ose

me

një

fjalë

,p.sh.

,pel

enë

kur

janë

lagu

r, t

hotë

“qu

mës

ht”

kur

i pih

et.

•N

dihm

ojnë

në

zhve

shje

dhe

ves

hje.

•Pë

rpiq

enp

ërtë

larë

dhë

mbë

tm

em

bësh

tetje

.

•Zhv

ishe

nnë

mën

yrë

tëp

avar

ur,p

ork

anë

ende

nev

ojë

përnd

ihm

ë.•

Kry

ejnë

disa

dety

rat

ëve

tëku

jdes

itrr

egul

lisht

dhe

kry

esisht

në

mën

yrë

të p

avar

ur; p

sh, l

ajnë

dhë

mbë

t, la

jnë

duar

t, ve

ndos

in g

otën

në

lava

man

.•Bë

jnë

zgje

dhje

që

kanë

të

bëjn

ëm

eve

shje

ndh

eus

hqim

in.

•Pë

rdor

ink

omun

ikim

ver

baldh

e/os

ejo

verb

alp

ërt

ësp

ecifi

kuar

ne

voja

t.•

Fillo

jnë

tët

rego

jnë

inte

res

për

tëp

ërdo

rur

banj

ën,p

.sh.

dësh

iron

të

ule

t në

"po

ç".

•Pë

rpiq

etp

ërtë

vesh

urk

ëpuc

ëtd

heç

orap

etp

and

ihm

ë.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nim

bësh

tetje

dhe

pav

arës

ikur

fëm

ijam

ëson

aftës

itë

reja

.•

Sigu

rojin

ifë

mijë

sm

undë

sip

ërt

ëpu

nuar

për

mes

zot

ërim

ittë

af

tësi

ve p

ër v

etën

dihm

ë.•

Lërini

koh

ëfë

mijë

sqë

të

fillo

jët

ëzo

tëro

jëd

isa

aftë

sit

ëve

të-

ndih

mës

, p.s

h., m

os e

nxi

toni

fëm

ijën

që p

o pë

rpiq

et t

ë ve

shë

vetë

nj

ë bl

uzë.

•Si

guro

jinifë

mijë

szg

jedh

je,p

.sh.

,“A

dës

hiro

nit

ëvish

enive

tëa

po

me

eduk

ator

en/k

ujde

star

en?”

•Jini

të

du

rues

hëm

dh

em

bësh

tetë

snd

ërsa

fë

mija

pë

rpiq

et

të

zotë

rojë

af

tësi

pë

r ve

tënd

ihm

ë;

sigu

rojin

i fë

mijë

s nx

itje

dhe

mbë

shte

tje a

shtu

si i

nev

ojite

t.•

Përg

jigju

nim

enjë

herë

sin

jale

vet

ëfë

mijë

sku

rai

ka

nevo

jëp

ër

ndih

më.

•Kup

toni

që

pritj

etd

hep

rakt

ikat

kul

turo

ren

diko

jnë

nëtë

kup

tuar

ite

fëm

ijës

dhe

vetin

icim

i e r

utin

ave

për

kujd

esin

nda

j vet

es.

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in d

ësh

irën

dh

e a

ftës

inë

për

të

ma

rrë

pje

së n

ë d

he

pra

ktik

ua

r ru

tin

a t

ë ku

jdes

it p

ër v

eten GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE


të mësuarit e gjuhës dhe komunikimi është një përvojë universale për fëmijët që realizohet përmes

kulturës. Fëmijët zhvillojnë aftësi komunikuese dhe gjuhësore në kontekstin e kulturës së tyre dhe

përmes marrëdhënieve kuptimplote. Fëmijët kalojnë vitin e parë të jetës duke ndërtuar bazën e gjuhës,

pasi “thithin” atë që shohin dhe dëgjojnë përmes ndërveprimeve me kujdestarët e tyre dhe mjedisin e

tyre. Gjatë kësaj kohe truri është i programuar paraprakisht për të mësuar gjuhë.

Gjuha është pjesë e komunikimit. në fillim, fëmijët nuk kanë gjuhë, por ata kanë aftësinë për të

komunikuar. Fëmijët përdorin komunikim joverbal dhe verbal për të shprehur nevojat e tyre. ata qajnë,

hidhërohen dhe përdorin gjuhën e trupit. ndërsa rriten, fëmijët përdorin strategji të tilla si gjuha

e shenjave dhe gjestet për të komunikuar nevojat e tyre përpara se të arrijnë t'i shprehin ato me

gojë. Këto strategji komunikimi mbështesin gjithashtu fëmijët që kanë vonesa gjuhësore ose dëmtim

të dëgjimit. mundësia e fëmijëve për të mësuar gjuhë në tre vitet e para është e jashtëzakonshme.

Fëmijët mësojnë gjuhën përmes ndërveprimeve të tyre ndërnjerëzore, sociale edhe me kujdestarët/

edukatorët e tyre.

procesi i mësimit të gjuhës përfshin komunikimin verbal dhe joverbal, përpunimin dhe kuptimin e

tingujve, dhe prodhimin e tyre.

përvetësimi i gjuhës dhe përdorimi i drejtë i saj është me rëndësi të jashtëzakonshme për komunikim

të suksesshëm, përgjithësisht të çdo individi. Ky proces fillon me ardhjen në jetë të fëmijës, i cili

menjëherë është i gatshëm të komunikojë në forma të ndryshme, si; me nxjerrje të zërit, të folurit me

gjeste, më vonë me të folur , si parakushte për përvetësimin e formave të tjera më të përparuara, si

leximi dhe shkrimi. në zhvillimin e komunikimit dhe gjuhës ndikon edhe komunikimi në shtëpi dhe në

shoqëri që në të shumtën e rasteve është jo i barabartë nga aspekti gjinor (mashkull/femër). Fëmijët

imitojnë dhe i bartin këto modele të komunikimit në mjedise të ndryshme, prandaj realizimi i këtij

standardi duhet t’i kushtojë rëndësi trajtimit të barabartë të të dy gjinive si djalit ashtu edhe vajzës.

NËNFUSHAT:

vKomunikimi Social

Fëmijët lindin me aftësi dhe nevojë për të qenë qenie shoqërore. Komunikimi shoqëror fillon që

nga lindja përmes bashkëveprimeve midis prindërve, kujdestarëve/ edukatorëve dhe fëmijëve.

ndërveprimi shoqëror ndodh me fëmijët që shprehin nevojat e tyre përmes tingujve, klithmave

dhe gjuhës së trupit. Kujdestarët/ edukatorët, nga ana tjetër, u përgjigjen këtyre sinjaleve. Këto

ndërveprime të thjeshta ofrojnë modelin e parë për përgjigje ndaj komunikimit që përdoret në

bisedë. në foshnjëri, fëmijët përdorin buzëqeshjen e tyre sociale, kontaktin me sytë, tingujt dhe

shprehjet e fytyrës për të filluar komunikimin me kujdestarët/edukatorët.

FUSHA: ZHVILLIMI GJUHËSOR, KOMUNIKIMI

DHE LEXIM-SHKRIMI

Fusha: zhvillimi GjuhËsor, KomuniKimi dhe leXim-shKrimi


vKomunikimi marrës (receptiv)

Gjuha receptive i referohet asaj se sa mirë e kuptojnë gjuhën fëmijët. Fëmijët kalojnë vitin e tyre

të parë duke dëgjuar tingujt përreth tyre. të porsalindurit mund të bëjnë dallimin e të gjithë

tingujve të përdorur në të gjitha gjuhët dhe mund të dëgjojnë dallime që të rriturit nuk munden.

sidoqoftë, pas moshës gjashtë muajsh, fëmijët përqendro-hen në tinguj dhe modele diferencuese

në gjuhën e tyre të parë. (Gopnik, a., meltzoff, a.n., & Kuhl, p.K., 1999). Fëmijët kuptojnë shumë më

tepër nga sa mund të shprehin.

ata demonstrojnë mirëkuptim përmes komunikimit verbal dhe joverbal. në moshën një vjeçare,

fëmijët i kuptojnë kërkesat e njohura në situata të njohura. në fund të 12 muajve, fëmijët mund

të kuptojnë afërsisht 50 fjalë. deri në 36 muaj, fëmijët kanë aftësinë të kuptojnë rreth 1000 fjalë.

zhvillimi i gjuhës receptive është i rëndësishëm sepse aftësinë për të kuptuar dhe interpretuar

gjuhën ndikon se sa të suksesshëm janë fëmijët në bashkëveprimin shoqëror me të tjerët.

vKomunikim shprehës ( ekspresiv)

Gjuha ekspresive (shprehëse) i referohet mënyrës sesi fëmijët shprehin nevojat, dëshirat dhe

ndjenjat e tyre ndaj të tjerëve përmes komunikimit verbal dhe joverbal.

pas moshës katër muajsh, fëmijët kalojnë në përdorimin e tingujve shtesë pasi krijojnë aftësi

për gjuhë verbale. ata prodhojnë lloje të ndryshme të klithmave dhe eksperimentojnë me tinguj,

qeshin, belbëzojnë dhe madje bërtasin. rreth 9-12 muajsh, fëmijët fillojnë të komunikojnë me

qëllim. ata përdorin kombinime të gjesteve dhe vokalizimeve për të treguar interes për objekte

dhe njerëz. Këto janë të gjithë pararendësit e fjalëve që do të fillojnë midis 12 dhe 15 muaj. në

vitin e dytë të jetës, fëmijët kalojnë nga përdorimi i fjalëve të para tek ndërthurja e tyre. deri në

mshën 36 muajsh, fëmijët prodhojnë fjali të shkurtra, të qarta për të dhënë deklarata, për të bërë

pyetje dhe për t'u përfshirë në biseda.

vLexim-shkrimi fillestar

lexim-shkrimi i hershëm përfshin si përbërësin e folur ashtu edhe format e shkruara të gjuhës

Fëmijët zhvillojnë aftësi të hershme të shkrim-leximit përmes bashkëveprimeve të tyre të

përditshme me kujdestarët e tyre. Këto përfshijnë të kënduarit, vjershat dhe leximin e librave së

bashku.

Fëmijët e vegjël eksplorojnë libra edhe kur i shikojnë, i futin në gojë dhe i prekin. Konsiderohet

se ata "lexojnë", thjesht duke i prekur librat ose duke kthyer faqet. Këto përvoja të hershme

janë fillimi i leximit dhe shkrimit për fëmijët e vegjël dhe ndikojnë në zhvillimin e aftësive të tyre

të leximit-shkrimit. Gjatë vitit të dytë të jetës, fëmijët tregojnë interes më të rritur për librat. ata

tregojnë fotografi të caktuara dhe fillojnë “leximin” së bashku sipas figurave.

Fëmijët gjithashtu bëhen të vetëdijshëm për librat që gjendet në mjedisin e tyre. Këto përfshijnë

revista, gazeta, shenja dhe simbole. shkrimet dhe vizatimet gjithashtu fillojnë gjatë fundit të vitit

të dytë dhe gjatë gjithë vitit të tretë. mundësitë për të mbajtur mjete shkrimi, për shkarravitje dhe

vizatime i ndihmojnë fëmijët të zhvillojnë aftësitë e tyre të parashkrimit.




GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t de

mon

stro

jnë

përp

jekj

e pë

r të

an

gazh

uar

të

tjerë

t si

në

ko

mun

ikim

ver

bal a

shtu

edh

e jo

verb

al, s

i ed

he n

ë nd

ërve

prim

e.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

janë

pje

sëm

arrë

s në

bas

hkëv

epri

met

me

pers

ona

të t

jerë

të

njoh

ur. F

ëmijë

t gj

ithas

htu

fillo

jnë

të d

emon

stro

jnë

aftë

si t

ë th

jesh

ta

kund

ërve

prue

se n

ë b

ashk

ëvep

rim

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rdor

int

ingu

j,kl

ithm

a,s

hpre

hje

tëfyt

yrës

dhe

gju

hën

etr

upit

tek

përc

jelli

n ne

voja

.•Pë

rpiq

enp

ërt'u

për

fshi

rën

ëfo

rma

tëh

ersh

me

tëk

undë

rvep

rim

itnë

ba

shkë

bise

dim

me

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in, p

.sh.

, gue

t dh

e ia

ngu

l sy

të

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it.•B

uzëq

esh

dhe

përd

orsh

preh

jetë

tje

ratë

fy

tyrë

spë

rtë

fil

luar

nd

ërve

prim

et m

e ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

.•M

err

pjes

ënë

kth

imin

ek

omun

ikim

itre

cipr

ok,p

.sh.

,gue

t,m

urm

urin

,lu

an “

kuka

mfs

heht

i” m

e ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

.

•Kom

unik

ond

hep

ërgj

igje

tdu

keb

elbë

zuar

,duk

etu

ndur

kok

ënd

he

duke

bër

ë si

kur

treg

on.

•D

emon

stro

ntë

kup

tuar

ite

një

tingu

llio

sefj

ale

tën

johu

r,p.

sh.s

hiko

ndr

ejt

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it pa

si d

ëgjo

n em

rin.

•Pë

rgjig

jetm

e"p

o"o

se"jo

",du

kep

ërdo

rurtin

guj,fja

lëd

he/

ose

gjes

te

për

t’iu

përg

jigju

r py

etje

ve t

ë th

jesh

ta.

•Pë

rdor

shp

rehj

ete

fyt

yrës

,vo

kaliz

imet

dhe

gje

stet

për

të

nxitu

rba

shkë

vepr

imet

me

të t

jerë

t.•M

err

pjes

ënë

kom

unik

ime

tët

hjes

hta,d

uke

përd

orur

fja

lët

dhe/

ose

gjes

tet.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Kom

unik

onim

efë

mijë

nqë

në

fillim

,p.sh.

,it

rego

nia

tëq

ëpo

ndo

dh

gjat

ë gj

ithë

ditë

s.•

Kus

htoj

ini

vëm

endj

esu

gjer

imev

ejo

verb

ale

tëf

ëmijë

sdh

em

osu

pë

rgjig

jni p

a m

endu

ar.

•Si

guro

nim

undë

sip

ërlo

jëtë

pand

ërpr

erë

me

fëm

ijën.

•N

jihni

dhe

për

gjig

juni

për

pjek

jeve

për

kom

unik

imtë

fëm

ijës.

•Em

ërto

nio

bjek

ten

ëm

jedi

sin

efë

mijë

s.•Pë

rdor

nifj

alë

qëg

jend

enn

ëko

ntek

stin

dhe

kul

turë

ne

fëm

ijës.

•Për

gjig

juni

m

evë

men

dje

ndaj

pë

rpje

kjev

etë

fë

mijë

spë

rtë

ba

shkë

vepr

uar,

p.sh

. lë

vizn

i fiz

ikis

ht m

ë pr

anë

një

fëm

ije q

ë i

mba

n kr

ahët

hap

ur ,

buzë

qesh

ni d

he t

undn

i kok

ën p

ër fë

mijë

n që

ësh

të d

uke

buzë

qesh

ur d

he p

ërpl

asur

dua

rt.

•Si

guro

huni

që

fëm

ijatë

kom

unik

ojë

me

një

pers

on/f

ëmijë

tje

tër.

Nën

fush

a :

Ko

mu

nik

imi S

oci

al

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

inë

për

t’u

an

ga

zhu

ar

dh

e p

ër t

ë m

ba

jtu

r ko

mu

nik

im m

e të

tje

rët



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t rr

isin

af

tësi

në

e ty

re

për

ndër

vepr

ime

kom

plek

se

pasi

pë

rdor

in n

jë n

umër

më

të m

adh

fjalë

sh d

he v

epri

mes

h, p

ërve

ç ku

ptim

it m

ë të

mir

ë të

rre

gulla

ve t

ë pj

esëm

arrj

es n

ë bi

sedë

.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

fitoj

në

nd

ërve

prim

e sh

oqër

ore

përm

es

mod

elit

të

pjes

ëmar

rjes

dhe

jan

ë në

gje

ndje

të

ndër

tojn

ë id

e dh

e m

endi

me

të t

rans

met

uara

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Ang

azho

hetn

ënd

ërve

prim

etë

shk

urtr

am

etë

tjer

ët,d

uke

përd

orur

ko

mun

ikim

ver

bal d

he jo

verb

al, p

.sh.

, tho

të o

se s

inja

lizon

"m

ë sh

umë"

sa

her

ë që

kuj

dest

ari/e

duka

tori

për

fund

on n

jë v

epri

m t

ë ci

lin fë

mija

po

gëz

ohet

.•N

dërm

errdh

ean

gazh

ohet

në

bash

këve

prim

sho

qëro

rm

efja

lëd

he

vepr

ime

të t

hjes

hta.

•Li

dhg

jest

etd

he/

ose

tin

gujt

për

tëk

omen

tuar

në

lid

hje

me

një

obje

kt t

ë nj

ohur

, p.s

h., b

ën n

jë t

ingu

ll si

kur

qan

kur

kujd

esta

ri/

eduk

ator

i pë

rqaf

on n

jë k

ukul

l dhe

i t

hotë

: "pu

sho,

beb

i".

•I

kush

ton

vëm

endj

epe

rson

itqë

kom

unik

onp

ërn

jëp

eriu

dhë

të

shku

rtër

koh

ore.

•D

emon

stro

nku

ptim

të

pjes

ëmar

rjes

në

bise

dë,p

.sh.

,pye

tdh

eu

përg

jigje

t py

etje

ve t

ë th

jesh

ta.

•U

për

gjig

jetm

ego

jëp

yetje

veo

sek

omen

teve

të

një

tërritu

ri.

•Fi

llon

tëb

ëjë

kërk

esa

ose

përg

jigje

zyr

tare

baz

uar

nëk

onte

kstin

dh

e ku

lturë

n e

tij.

•Pë

rdor

për

sëritje

npë

rtë

qën

drua

rnë

bised

ëdh

epë

rtë

mar

rë

përg

jigje

nga

per

sona

të

tjerë

të

njoh

ur.

•Kom

unik

onid

etë

lidh

ura

kurës

htë

në

bash

këve

prim

me

tëtj

erët

.•

Përd

orp

yetje

t"K

ush"

,"Ç

farë

","P

se"

për

tëfi

lluar

dhe

zgj

erua

rbi

seda

t. •Fi

llon

vetë

dhe

ang

azho

ntë

tjer

ëtp

ërtë

për

doru

rob

jekt

eos

eid

em

e ku

ptim

, p.s

h., t

rego

n ve

prat

e ti

j art

istik

e os

e lo

drën

e p

refe

ruar

pë

r ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

për

të

fillu

ar b

ised

ën.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•A

ngaz

hohu

nin

ëba

shkë

bise

dim

me

fëm

ijën

gjat

ëdi

tës;

ndiq

ni

shem

bulli

n e

fëm

ijëve

me

qëlli

m t

ë in

form

ohen

i për

bas

hkëb

ised

imin

.•

Përs

hkru

ani

lojë

ne

fëm

ijës,

p.sh

."Ju

po

ngisni

mak

inën

shu

më

shpe

jt!"

•Pë

rgjig

juni

duk

eu

men

duar

ndë

rsa

bash

këve

pron

idhe

kom

unik

oni

me

fëm

ijën,

p.s

h., t

honi

"t

ë lu

mtë

e b

ëre!

" dh

e kë

naqu

ni k

ur f

ëmija

nd

an n

jë a

rritj

e m

e ju

.•D

ëgjo

nid

hep

ërgj

igju

nip

ëra

tëq

ëpo

kom

unik

onfë

mija

.•M

odel

oni

përm

esn

dërv

eprim

eve

tëp

ërdi

tshm

e.

•A

ngaz

hohu

niçd

odi

tëm

efë

mijë

n;m

odel

oni

nëm

ënyr

ëtë

pë

rsht

atsh

me

kom

unik

imin

.•

Dëg

joni

m

eku

jdes

fë

mijë

ndh

end

iqni

sh

embu

llin

etij

ku

rko

mun

ikon

.•Zgj

idhn

item

abi

sede

që

kanë

kup

timp

ërfë

mijë

n.•

Përd

orni

pye

tjet

ëha

pura

për

të

mbë

shte

tur

atë

qëp

oth

otë

fëm

ija.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

inë

për

t’u

an

ga

zhu

ar

dh

e p

ër t

ë m

ba

jtu

r ko

mu

nik

im m

e të

tje

rët



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë t’i

për

gjig

jen

kom

unik

imit

verb

al d

he j

over

bal

përm

es

përd

orim

it të

tin

gujv

e dh

e lë

vizj

eve

fizik

e.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të k

upto

jnë

dhe

të p

ërgj

igje

n pë

r ku

ptim

in e

vep

rim

eve

dhe

tingu

jve.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Ipë

rgjig

jet

tingu

jve

qëg

jend

enn

ëm

jedi

s,p.

sh.,

qan

nëse

dëg

jon

një

zhur

më

të fo

rtë,

kth

ehet

dre

jt nj

ë zë

ri t

ë nj

ohur

.•Q

etës

ohet

kur

qan

nës

edë

gjon

një

zë

qetë

sues

dhe

tën

johu

ros

em

err

sigu

ri fi

zike

, p.s

h. n

jë p

ërqa

fim t

ë bu

të, n

jë p

ërkë

dhel

je n

ë sh

pinë

etj.

•Sh

ikon

ose

kth

ehet

në

drej

timtë

per

soni

ttë

njoh

urq

ëth

otë

emrin

etij

.•

Përg

jigje

tnd

ajg

jest

eve,p

.sh.

,pë

rshë

ndet

jeve

për

këdh

elës

epa

snj

ëpë

rshë

ndet

jeje

të

një

pers

oni t

ë nj

ohur

.

•A

ngaz

hohe

tnë

vëm

endj

en e

për

bash

kët

bash

kë m

e ku

jdes

tari

n/

eduk

ator

in, p

.sh.

, bas

hkoh

et n

ë kë

rkim

in e

të

njëj

tit o

bjek

t os

e zh

vend

os

shik

imin

atje

ku

diku

sh p

o tr

egon

.•N

djek

një

kër

kesë

të

thje

shtë

me

një

hap,k

urp

ërdo

retnj

ëgj

est.

•U

për

gjig

jetsid

uhet

fjal

ëve

tën

johu

ra,p

.sh.

,dëg

jon

fjalë

t"K

aqi

mad

h"

dhe

i hap

kra

hët

në

ajër

.•

Kup

ton

afër

sish

t10

0fja

lët

ërë

ndës

ishm

eqë

lid

hen

me

përv

ojat

dhe

ko

ntek

stin

e t

ij ku

lturo

r.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Tre

goni

çfa

rëp

ond

odh

nëm

jedi

sin

efë

mijë

s,p.

sh.,

"Ne

tani

do

të

shko

jmë

të n

dërr

ojm

ë pe

lenë

n tu

aj"

.•

Përg

jigju

nin

ëm

ënyr

ëtë

vaz

hdue

shm

end

ajs

henj

ave

verb

ale

dhe

jove

rbal

e të

fëm

ijës

në m

ënyr

ë të

men

duar

.•

Emër

toni

nje

rëzit

enj

ohur

dhe

obj

ekte

te

përd

itshm

eqë

gje

nden

në

mje

disi

n e

fëm

ijës

përm

es k

omun

ikim

it ve

rbal

dhe

jov

erba

l, p.

sh.,

emër

toni

me

gojë

, duk

e tr

egua

r, m

e pr

ekje

dhe

me

gjes

te.

•Kal

oniko

hëc

ilëso

rep

ërt

ën

darë

me

fëm

ijën

vep

rim

tarit

ëtil

las

ile

xim

i dhe

loja

me

lodr

a.•Kth

ehen

inë

lojë

kur

fëm

ijam

und

tëtre

gojë

një

obj

ekt,

p.sh

.,"K

uës

htë

gota

?"•Kën

doni

kën

gëq

ëka

nëk

uptim

për

fëm

ijën

dhe

nxite

nia

tëq

ët’j

und

jekë

du

ke k

ëndu

ar s

ë ba

shku

.•Va

zhdo

nit

ëem

ërto

nio

bjek

tem

etë

cila

tfë

mija

ësh

tëin

johu

r,p.

sh.

anët

arët

e fa

milj

es, l

odra

t dh

e lib

rat

e pr

efer

uar.

Nën

fush

a: K

om

un

ikim

i ma

rrës

(re

cep

tiv)

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

inë

për

të

kup

tua

r ko

mu

nik

imin

ver

ba

l dh

e jo

verb

al

Vëm

end

ja e

për

ba

shkë

t ës

htë

për

voja

e p

ërb

ash

kët

e sh

ikim

it t

ë n

jë o

bje

kti,

per

son

i ose

ng

jarj

eje

së b

ash

ku m

e

kujd

esta

rin

/ed

uka

tori

n, e

kri

jua

r d

uke

tre

gu

ar,

du

ke b

ërë

gje

ste,

ose

du

ke p

ërd

oru

r g

juh

ë d

he

/ ose

vo

kaliz

ime.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

de

mon

stro

jnë

një

të

kupt

uar

kom

plek

s të

do

met

hëni

es n

ë fja

lë, s

hpre

hje

të fy

tyrë

s, gj

este

dhe

foto

grafi

.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

vazh

dojn

ë të

zg

jero

jnë

të

kupt

uari

t e

tyre

në

nj

ë së

rë

kont

ekst

esh

përm

es p

ërdo

rim

it të

fjal

ëve,

vep

rim

eve

dhe

sim

bole

ve

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•N

jeh

dhe

dem

onst

ron

tëku

ptua

rit

efo

tove

,nj

erëz

vedh

eob

jekt

eve

të n

johu

ra, p

.sh.

, tho

të "

mam

a" n

dërs

a tr

egon

nën

ën.

•Kup

ton

kom

anda

tdh

epy

etje

te

thje

shta

dhe

mun

dtë

ndj

ekë

kërk

esat

me

dy h

apa

me

mbë

shte

tjen

e gj

este

ve d

he t

ë nx

itjev

e.•D

emon

stro

ntë

kup

tuar

ite

fjalë

veo

sefra

zave

të

njoh

ura,d

uke

u pë

rgjig

jur

në m

ënyr

ë të

për

shta

tshm

e, p

.sh.

, ule

t në

kar

rige

pas

i dë

gjon

se

ësht

ë ko

ha e

dre

kës.

•Tre

gon

pjes

ëte

tru

pitku

rik

ërko

het.

•Pë

rgjig

jetnd

ajp

ërem

rave

vet

orë,p

.sh.

,unë

,ajo

,ai...

•Em

ërto

nsh

umicën

eo

bjek

teve

dhe

nje

rëzv

enë

një

mje

distë

njo

hur.

•Kup

ton

dekl

arat

ate

ndë

rlik

uara

dhe

mun

dtë

ndj

ekë

dre

jtim

etm

esh

umë

hapa

.•

Dem

onst

ron

tëk

uptu

arit

enj

ëtr

egim

idu

ker

eagu

arm

etin

guj,

shpr

ehje

të

fyty

rës

dhe

lëvi

zje

fizik

e, p

.sh.

, duk

e qe

shur

, duk

e zg

jeru

ar

sytë

ose

duk

e du

artr

okitu

r.•

Kup

ton

fjali

ose

drej

time

tët

hjes

hta

me

para

fjalë

t,p.

sh.,

"Ven

dos

kupë

n në

lava

man

".•P

ërgj

igje

tme

gojë

dhe

/os

enë

mën

yrë

jove

rbal

end

ajkom

ente

veo

se

pyet

jeve

ndë

rsa

ësht

ë e

anga

zhua

r në

bis

eda

me

bash

këm

osha

tarë

t dh

e të

rri

turi

t.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Va

zhdo

nit

ëem

ërto

nim

jedi

sin

efë

mijë

spë

rtë

;em

ërto

nio

se

përd

orni

gju

hën

e sh

enja

ve k

ur p

reza

nton

i obj

ekte

ose

nje

rëz

të

rinj

.•Pë

rdor

nig

jest

end

ërsa

ikë

rkon

ifëm

ijës

tëk

ryej

ëve

prim

e,p

.sh.

,tr

egon

i mak

inën

, tr

egon

i kut

inë

e lo

drav

e dh

e th

oni:

"ven

dose

ni

mak

inën

në

kuti"

.•

Bëjin

ipy

etje

fëm

ijës

kur

ësh

tëip

ërfshi

rën

ënd

ërve

prim

edh

eve

prim

tari

, p.s

h., "

a m

und

të t

rego

ni fi

gurë

n e

kote

les?

"•A

ngaz

hohu

nin

ëve

prim

tarilë

vizjej

eqë

ibë

jnë

fëm

ijës

tën

djek

ëud

hëzi

met

.•Pë

rdor

nili

bra

dhe

foto

grafi

për

të

përfsh

irë

fëm

ijën

nëb

ised

a.

•Vaz

hdon

itë

emër

toni

mje

disin

efë

mijë

spë

rtë

;em

ërto

nio

sep

ërdo

rni

gjuh

ën e

she

njav

e ku

r pr

ezan

toni

obj

ekte

ose

nje

rëz

të r

inj.

•Kër

kojin

ifë

mijë

stë

kry

ejë

vepr

ime

me

dyh

apa,p

.sh.

,“Ju

lut

em

mer

reni

got

ën m

bi t

avol

inë

dhe

past

aj m

a si

llni m

ua "

.•

Lexo

nis

hpes

hm

efë

mijë

n;p

yetin

iat

ase

çfa

rë

kan

dodh

urn

ëhi

stor

inë

që le

xuam

.•

Pyes

nifë

mijë

npë

rlo

drën

ose

mik

une

tyr

etë

pre

feru

ard

hen

xitin

iat

a të

japi

n nj

ë pë

rgjig

je t

ë zg

jeru

ar.

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

inë

për

të

kup

tua

r ko

mu

nik

imin

ver

ba

l dh

e jo

verb

al

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

eks

peri

men

tojn

ë m

e tin

guj

dhe

form

a të

tje

ra t

ë nd

rysh

me

të k

omun

ikim

it pë

r të

tre

guar

int

eres

in d

he u

shtr

imin

e

ndik

imit

në m

jedi

sin

e ty

re.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Gju

ha e

fëm

ijëve

për

paro

n ng

a be

lbëz

imi t

e sh

qipt

imet

dhe

fjal

ët e

par

a.

në

fund

të

kës

aj p

eriu

dhe

mos

he, b

elbë

zim

i zv

ogël

ohet

ndë

rsa

fëm

ijët

fillo

jnë

të n

dërt

ojnë

fjal

orin

e t

yre.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Q

ajnë

për

të

sinj

alizua

rur

inë,d

him

bjen

ose

shq

etës

imin

.•

Përd

orin

buz

ëqes

hjet

dhe

shp

rehj

etë

tje

rat

ëfy

tyrë

spë

rtë

fillu

ar

kont

aktin

sho

qëro

r.•

Gua

sin

dhe

përd

orin

lëv

izje

tfiz

ike

për

tëp

ërfshi

rëp

erso

nat

etje

rë

të n

johu

r.•G

uasin

dhe

eksp

erim

ento

jnë

me

tëg

jitha

lloj

ete

tin

gujve

(tin

gujd

y-

buzo

rë: "

p", "

b", "

m")

.•Kom

bino

nllo

jetë

ndry

shm

etë

gui

tjeve

.•Fi

llon

tëtre

gojë

obj

ekte

tnë

mje

disin

etij

.

•G

uetdu

kep

ërdo

rur

tingu

jte

gjuh

ëssht

ëpia

ke.

•Krijo

nfja

lidu

kefo

lur

shpe

jtdh

eva

zhdi

misht

.•

Përd

ork

omun

ikim

jove

rbal

për

të

shpr

ehur

ide,p

.sh.

,“pa

çim

”,kë

rkon

“m

ë sh

umë”

kur

ësh

të d

uke

ngrë

në...

•Sh

qipt

onfj

alët

ep

ara;k

ëto

fjalë

janë

për

obj

ekte

të

njoh

ura

dhe

njer

ëz,

p.sh

., "m

ama"

, "da

da".

•Em

ërto

ndi

sao

bjek

tetë

njoh

ura

nëm

jedi

sin

etij

.•Pë

rdor

një

fjal

ëpë

rtë

për

cjel

lën

jëm

esaz

h,p

.sh.

,"bu

uu"pë

r"D

uau

jë".

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•A

ngaz

honi

në

kom

unik

ime

tëthj

esht

a,p

ërshe

mbu

ll,k

rijo

nin

jëtin

gull

shoq

ërue

s pa

si fë

mija

bën

një

zhu

rmë

të n

gjas

hme.

•Pë

rsër

itnit

ingu

jte

belb

ëzim

itqë

bën

fëm

ija;n

xitn

ifëm

ijën

tëb

ëjë

më

shum

ë tin

guj.

•Krijo

nin

jëm

jedi

stë

pas

urm

egj

uhë;k

omun

ikon

im

efë

mijë

ngj

atë

gjith

ë di

tës

për

atë

që p

o nd

odh.

•M

errn

ipa

rasy

shg

juhë

ne

fëm

ijës

dhe

përp

iqun

itë

për

dorn

ifja

lët

ënj

ohur

a në

atë

gju

hë t

ë ve

çant

ë.

•N

jihun

idhe

për

gjig

juni

për

pjek

jeve

të

fëm

ijëspë

rko

mun

ikim

.•Zgj

eron

iatë

që

potho

tëfë

mija

,p.sh.

,“Pá

pa?Ju

doni

të

hani

?"

•Tre

goni

vle

rësim

kur

fëm

ijap

opë

rpiq

ettë

përd

orë

fjalë

të

reja

.•

Bise

doni

dhe

lex

oni

shpe

shm

efë

mijë

n;p

ërdo

rni

fjalë

dhe

lib

raq

ëpa

sqyr

ojnë

kul

turë

n e

vend

it.•T

rego

nia

tëq

ëpo

ndo

dhg

jatë

gjit

hëd

itës

sëfë

mijë

s,p.

sh.,"L

etë

ule

mi

dhe

të h

amë

drek

ë".

Nën

fush

a: K

om

un

ikim

i sh

pre

hës

(ek

spre

siv)

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

kup

tua

r d

he

për

çua

r m

end

ime

për

mes

sh

pre

hje

s ve

rba

le d

he

jove

rba

le



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t vaz

hdoj

në të

eks

peri

men

tojn

ë m

e gj

uhën

dhe

të z

gjer

ojnë

fja

lori

n e

tyre

ndë

rsa

fillo

jnë

të fl

asin

shp

rehj

e m

e dy

fjal

ë.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

kom

unik

ojnë

rre

th t

emav

e ak

tual

e dh

e fil

lojn

ë të

ndë

rthu

rin

disa

fjal

ë në

min

i fja

li pë

r të

shp

rehu

r ne

voja

dhe

dës

hira

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rdor

më

shum

ëfja

lëses

agj

este

kur

flet

.•Pë

rsër

itfja

lëte

dëgj

uara

.•Ka

një

fjalo

rpr

eja

fro

80fj

alës

h.•Fi

llon

tëp

ërdo

rët

ë fo

luri

n te

legr

afik,

të p

ërbë

rë n

ga fr

aza

me

fjalë

të

mbe

tura

, p.s

h., "

bebi

nan

i" p

ër "

Fëm

ija p

o fle

".

•Fl

etshp

rehj

em

etr

efja

lë,p

.sh.

,"U

nëd

uatop

".•

Fillo

ntë

për

dorë

për

emra

tdh

epa

rafja

lët,

p.sh

.,"A

im

orilo

drën

tim

e" d

he "

në t

ryez

ë"•Bë

nga

bim

e,të

cila

tsinj

alizoj

nës

eai

po

hart

onr

regu

llak

ompl

ekse

të

gra

mat

ikës

.•Pë

rdor

mbi

emra

në

tëfo

lur,

p.sh

.,"m

akin

ëe

kuqe

".•Pë

rdor

fjal

itë

thje

shta

,p.sh.

,"U

nëd

uag

otën

em

adhe

".•Ka

një

fjalo

rpr

ejm

ësh

umë

se3

00fj

alë.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•

Vazh

doni

të

pë

rfsh

ihen

inë

bi

seda

m

efë

mijë

npë

rte

ma

dom

ethë

nëse

me

të o

se p

ër t

ë.•N

xitn

ifë

mijë

nku

rfle

tdh

epë

rpun

onis

eçf

arë

potho

tëfë

mija

.•

Pran

onidh

ezg

jero

nia

tëq

ëpo

shp

reh

fëm

ija,p

.sh.

,"Po

,unë

sh

oh b

ebin

; Beb

i tan

i po

fle ”

.

•M

odel

onipo

rm

osk

orrigj

oniku

rfë

mija

po

flet,

p.sh

.,"O

h,ty

të

hahe

tta

ni?K

urfë

mija

tho

të“

Pápa

unë

”.•Fl

isni

me

fjali

tëthj

esht

aku

rko

mun

ikon

ime

fëm

ijën.

•Le

joni

fëm

ijët

tëlua

jnë

dhe

tëe

kspe

rim

ento

jnë

me

gjuh

ëpë

rmes

kë

ngëv

e dh

e vj

ersh

ave

me

rim

ë.•

Zgj

eron

iat

ëqë

po

thot

ëfë

mija

,p.sh.

,“Be

bip

oqa

n;m

osë

shtë

i

uritu

r? ”

kur

fëm

ija s

hpre

het,“

Beb

i qan

".

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

kup

tua

r d

he

për

çua

r m

end

ime

për

mes

sh

pre

hje

s ve

rba

le d

he

jove

rba

le

“E fo

lura

pri

vate

” ës

htë

për

do

rim

i i g

juh

ës t

ë ve

tëd

rejt

ua

r n

ga

fëm

ija p

ër t

’ju t

reg

ua

r të

tje

rëve

, për

të

ko

mu

nik

ua

r d

he

rreg

ullu

ar

sjel

ljen

dh

e em

oci

on

et e

ty

re. N

dër

sa k

jo g

juh

ë e

ve

tëd

rejt

ua

r m

un

d t

ë d

ëgjo

het

, ajo

nu

k ës

htë

e d

esti

nua

r p

ër t

ë tj

erët

.

Të

folu

rit

tele

grafi

k,

ose

faza

“m

e dy

fja

lë”,

i r

efer

ohet

për

dori

mit

të

kom

bini

mit

të

dy

fjal

ëve

për

të

dhën

ë nj

ë ku

pti

m. K

ëto

fjal

i m

e dy

fja

lë p

ërbë

hen

nga

një

emër

dhe

fol

je

dhe

nuk

kanë

fra

za

kalim

tare

, p.s

h., "

Iku

mam

i ".



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

ndë

rtoj

në b

azat

për

“le

xim

-shk

rim

in”

e he

rshë

m

duke

eks

plor

uar

mat

eria

let

e sh

typu

ra d

he d

uke

ndër

tuar

një

aft

ësi

për

të “

lexu

ar”

këto

mat

eria

le.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

bëhe

n pj

esëm

arrë

s nd

ërsa

ata

akt

iviz

ohen

në

vepr

imta

ri l

exim

- sh

krim

i m

e m

ater

iale

të

shty

pura

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Tre

gon

vetë

dije

për

mat

eria

lete

shty

pura

,p.sh.

,shi

kon

një

pam

jen

ënj

ë lib

ër.

•Sh

trih

etd

hek

apli

brat

.•

Përd

ors

hqisat

për

të

eksp

loru

arlib

rat,

p.sh

.,ek

splo

ron

libra

me

stru

ktur

a dh

e ci

lësi

të

ndry

shm

e.•Pë

rdor

dua

rtp

ërtë

man

ipul

uarm

ater

iale

tesht

ypur

a,p

.sh.

,për

piqe

tpë

r të

kth

yer

faqe

t e

një

libri

, kop

ertin

ën, m

ban

obje

kte

në d

uar.

•Tre

gon

ose

nxje

rrtin

gujg

jatë

shi

kim

ittë

libr

ave

me

figur

a.•

Foku

son

vëm

endj

ennd

ërsa

sh

ikon

m

ater

iale

te

shty

pura

pë

rpe

riud

ha t

ë sh

kurt

ra k

ohe.

•Tre

gon

foto

grafi

nën

ënj

ëlib

ërd

herea

gon,p

.sh.

,buz

ëqes

hku

rsh

ehfo

ton

e qe

nit.

•Fi

llon

vepr

imta

ritë

es

hkrim

-lexi

mit,

p.sh.

,bë

ngj

este

dre

jtlib

rit

ose

përp

iqet

të

kthe

jë fa

qet

e nj

ë lib

ri, a

lbum

i ose

rev

iste

.•Im

iton

gjes

ted

hetin

gujg

jatë

vep

rim

tarive

,p.sh.

,vep

rim

ete

dua

rve

gjat

ële

xim

it, m

urm

urit

siku

r le

xon

kur

kujd

esta

ri/e

duka

tori

lexo

n n

jë li

bër.

•Rrit

aftë

sinë

për

t'u

për

qënd

ruar

për

per

iudh

am

ëtë

gja

tak

ohor

enë

m

ater

iale

të

prin

tuar

a m

e st

rukt

ura

të n

drys

hme.

•Kap

obj

ekte

tdh

epë

rpiq

etp

ërtë

shkr

uar,

p.sh

.,bë

nnj

ëgj

urm

ëtë

leht

ëm

e nj

ë la

ps n

ë nj

ë co

pë le

tër.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•P

reza

nton

ilib

ran

gak

ultu

rae

sfe

ratë

ndry

shm

edh

eip

ërfshi

nia

to

në r

utin

at e

për

dits

hme

të fë

mijë

s.•

Lejo

nifëm

ijën

tëh

ulum

tojë

lib

rat

duke

“le

xuar

”sipa

stij

dhe

duk

ekt

hyer

faq

et.

•N

dani

me

fëm

ijën

lloje

të

ndry

shm

etë

mat

eria

leve

të

shty

pura

,p.sh.

libra

, alb

ume,

rev

ista

, kut

i dri

thër

ash.

..•Em

ërto

nid

hetre

goni

obj

ekte

tnë

mje

disin

efë

mijë

s.•Kal

onik

ohë

me

fëm

ijën

duke

lexu

ard

hed

uke

parë

libr

asë

bas

hku.

•Pë

rdor

nik

ëngë

dhe

vje

rsha

fjal

ësh

me

rim

ë;•Sh

ënon

idhe

em

ërto

nifo

togr

afitë

në

libra

.•

Lexo

nio

set

rego

nih

isto

riq

ëpë

rsër

isin

fja

lëo

sef

raza

;sig

uroh

unitë

th

oni

ose

treg

oni

këto

fja

lë o

se f

raza

në

gjuh

ënam

tare

të

fëm

ijës,

nëse

ke

ni fë

mijë

bili

ngë,

nës

e ës

htë

e m

unds

hme.

•Krijo

niz

ona

tëc

aktu

ara

nëç

erdh

eku

libr

atja

nële

htës

isht

të

arrits

hëm

.•

Sigu

rojin

ifëm

ijës

mun

dësip

ërt

ëm

bajtu

rllo

jet

ënd

rysh

me

tëm

jete

ve

të s

hkri

mit

në d

uart

e t

ij, p.

sh.,

laps

a të

mëd

henj

ose

lapu

stila

të

tras

hë e

tj.

Nën

fush

a: L

exim

-sh

krim

i fille

sta

r

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t tr

ego

jnë

inte

res

dh

e ku

ptu

esh

mër

i të

ma

teri

ale

ve t

ë sh

typ

ura



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

de

mon

stro

jnë

një

kupt

im

të

fjalë

ve

dhe

mat

eria

leve

të

shty

pura

.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët p

ërfs

hijn

ë ed

he të

tjer

ët n

ë ve

prim

tari

lexi

m-s

hkri

mi d

he k

anë

një

vetë

dije

të r

ritu

r pë

r të

kup

tuar

për

shu

mël

lojs

hmër

inë

e tip

eve

të

ndry

shm

e të

mat

eria

leve

të

shty

pura

që

gjen

den

në m

jedi

sin

e ty

re

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Sh

fleto

nfa

qete

një

libri,n

jën

gan

jë.

•Tre

gon

për

foto

grafi

tëd

hev

eprim

ete

njo

hura

në

libra

.•Pë

rsër

itfja

lëte

njoh

ura

nën

jëli

bër

kur

lexo

hen.

•Fi

llon

tëp

aras

hiko

jës

eçf

arë

mun

dtë

ndo

dhë

më

pas

nën

jë

libër

të

njoh

ur,p

.sh.

, kri

jon

tingu

j dhe

lëvi

zje

dhe

/ os

e pë

rdor

fjal

ë pë

r fo

tot.

•Sh

karr

avit

nëm

ënyr

ër

astë

sore

.•Id

entifi

kon

një

libër

tëp

refe

ruar

dhe

sin

jaliz

ontë

tjer

ëtm

egj

este

që

duh

et t

ë le

xojn

ë ba

shkë

me

atë.

•Im

iton

rolin

etë

rritu

rve

kuran

gazh

ohet

me

mat

eria

letë

shty

pura

,p.

sh. p

rete

ndon

të

lexo

jë n

jë l

ibër

ose

rev

istë

të

mbu

shur

me

foto

ka

fshë

sh o

se k

ukul

la.

•M

err

pjes

ënë

vep

rim

taritë

hers

hme

tële

xim

-shk

rim

itnë

mën

yrë

të p

avar

ur, p

.sh.

, ule

t në

një

qos

he d

he s

hflet

on fa

qet

e lib

rit.

•“Rec

iton”

pje

sën

gan

jëli

bër

nga

ato

qëm

ban

men

d.•

Shka

rrav

itnë

mën

yrë

më

tër

regu

lltd

hefi

llon

tëe

mër

tojë

atë

që

ka v

izat

uar.

•Sh

preh

atë

që

ndod

hm

ëpa

sku

rle

xoni

një

lib

ërt

ënj

ohur

me

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in, p

.sh.

, për

dor

gjes

te, f

jalë

dhe

/ os

e tin

guj.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nim

undë

sip

ërq

asje

në

revist

adh

elib

rag

jatë

gjit

hëd

itës

së fë

mijë

s në

çer

dhe.

•N

xitn

ifëm

ijën

tëp

ërsë

risë

fjal

ëtd

hetë

treg

ojë

për

obje

ktet

që

gjen

den

në r

evis

ta d

he li

bra.

•Em

ërto

nio

bjek

tet

nëm

jedi

sin

efë

mijë

s,p.

sh.,

shtr

ati,

drita

rja,

tavo

lina,

got

a, b

iber

oni.

•Kal

oniko

hëc

ilëso

rem

efë

mijë

ngj

atë

sëc

ilës

lexi

miës

htë

në

foku

s; nd

iqni

she

mbu

llin

e fë

mijë

s gj

atë

kësa

j koh

e.

•Si

guro

jinif

ëmijë

slib

ram

etë

cilë

tm

und

tëg

jejë

lidh

je,p

.sh.

,një

libë

rnë

lidh

je m

e us

hqim

e të

ndr

yshm

e, o

se r

reth

fam

iljes

.•N

xitn

ifëm

ijën

tëm

endo

jës

eçf

arë

pon

dodh

në

libër

ose

çfa

rëd

otë

ndo

dhë

tjetë

r, du

ke p

ërdo

rur

foto

grafi

të s

i udh

ëzue

s.•

Sigu

roni

mun

dësiq

ëfë

mija

të

përd

orë

mat

eria

let

ëtil

las

ile

tra,

laps

a, la

pust

ila d

he b

ojër

a.•Krijo

nin

jëli

bër

tëv

eçan

tëm

efo

togr

afinë

efë

mijë

sdh

esigu

rohu

ni

që a

i të

refle

ktoj

ë fë

mijë

n

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t tr

ego

jnë

inte

res

dh

e ku

ptu

esh

mër

i të

ma

teri

ale

ve t

ë sh

typ

ura


zhvillimi konjitiv te fëmijët e vegjël i referohet procesit të tyre të të mësuarit dhe zhvillimit të

inteligjencës dhe aftësive të tjera mendore, të tilla si: kujtesa, arsyetimi, zgjidhja e problemeve dhe

të menduarit. të gjithë fëmijët pa dallim gjinie, kulture, etnie, race, lindin për të mësuar dhe janë

të gatshëm që në lindjen e tyre të përjetojnë botën përreth. Që nga fëmijëria e hershme fëmijët

duhen stimuluar që të marrin pjesë në mënyrë të barabartë në procesin e njohjes rreth njohurive të

përgjithshme.

Kur atyre u ofrohet stimulim, ushqim dhe një mjedis i sigurt, ata përdorin të gjitha shqisat e tyre për

të eksploruar atë që i rrethon. Fëmijët që në vitin e parë të lindjes, prekin dhe shijojnë çdo gjë që ata

mundin dhe në këtë mënyrë fillojnë të mësojnë rreth formave, madhësisë, përbërjes dhe funksionimit

të objekteve. ata shohin dhe dëgjojnë objektet përreth tyre dhe në mënyrë të veçantë janë të tërhequr

nga fytyrat dhe zërat.

shkalla në të cilën fëmijët mësojnë gjatë tri viteve të para është e jashtëzakonshme; ata do të mësojnë

më shumë në këto tre vite të para sesa në çdo pikë tjetër të jetës së tyre.

zhvillimi konjitiv vërehet përmes sjelljeve specifike. në foshnjërinë e hershme, fëmijët kanë aftësi të

kufizuar për të shprehur të kuptuarit mendor të jashtëm. Kjo nuk do të thotë që ata nuk janë duke

mësuar, ose se nuk janë në gjendje të mbledhin dhe përpunojnë informacione shqisore që po marrin.

Fëmijët përdorin të gjitha shqisat e tyre për të marrë informacion dhe për të filluar të formojnë

koncepte të thjeshta.

NËNFUSHAT:

vZhvillimi i konceptit

Fëmijët përdorin ndërveprimet e tyre të përditshme për të krijuar mirëkuptim dhe për t'u dhënë

kuptim njerëzve dhe objekteve në mjedisin e tyre. në foshnjëri, fëmijët përdorin shqisat e tyre për

të marrë informacione rreth mjedisit të tyre fizik. ata mësojnë rreth vetive të objektit përmes

eksplorimit fizik dhe ndërveprimeve të tyre me kujdestarët/edukatorët e tyre.

Fëmijët fillojnë të ndërtojnë skema, ose modele të organizuara të mendimit, për informacionin që

marrin; këto skema së shpejti zhvillohen në përfaqësime mendore ose koncepte të sendeve dhe

njerëzve. (Bjorklund, 2000)

vKujtesa

përvojat e hershme i ndihmojnë fëmijët të kuptojnë konceptet dhe kategoritë themelore, duke i

ndihmuar ata të krijojnë kuptimin e botës përreth tyre. Fëmijët fillojnë të krijojnë kujtime përmes

bashkëveprimeve të përditshme me kujdestarët/edukatorët dhe mjedisin e tyre. para zhvillimit të

qëndrueshmërisë së objektit, fëmijët bëhen të njohur me njerëzit, objektet dhe veprimet. (stern,

1985).

FUSHA: ZHVILLIMI KONJITIV

Fusha: zhvillimi Konjitiv


vMarrëdhëniet hapësinore

marrëdhëniet hapësinore i referohen kuptimit të fëmijëve se si lëvizin sendet dhe njerëzit në lidhje

me njëri-tjetrin.

në foshnjëri, fëmijët përdorin shqisat e tyre për të vëzhguar dhe marrë informacione rreth

objekteve dhe njerëzve në mjedisin e tyre.

ata mund të shohin dhe ndjekin njerëzit dhe objektet me sytë e tyre. ata përqendrohen në

shqiptimin dhe kapjen e objekteve për të mësuar rreth vetive të tyre fizike.

ndërsa rriten, fëmijët provojnë dhe gabime për të eksperimentuar me veprimet.

vTë menduarit simbolik

Fëmijët mësojnë për objektet, veprimet dhe njerëzit përmes vëzhgimeve, bashkëveprimit dhe

eksplorimit. ata marrin informacion brenda të gjitha shqisave të tyre për të krijuar një kuptim

themelor të botës përreth tyre.

vShprehja Krijuese

shprehja krijuese i referohet mënyrës sesi fëmijët përdorin muzikën, lëvizjet, ndërtojnë dhe luajnë

për të shprehur veten e tyre.

Që në moshë shumë të hershme, fëmijët shfaqin interes për

tingujt, ngjyrat, objektet dhe materialet. në foshnjëri, fëmijët

përfshihen në eksplorimin ndijor; ata shqiptojnë objekte të ndryshme për të mësuar rreth tyre,

dhe përdorin duart e tyre për t'i ndjerë dhe lëvizur ato. Gjatë kësaj periudhe, fëmijët janë të

vetëdijshëm për tinguj të ndryshëm dhe shpesh dëgjohen duke guitur dhe duke belbëzuar.

afërsisht rreth moshës një vjeçare, fëmijët janë në gjendje të trokasin duart dhe të lëvizin trupat

e tyre sipas muzikës dhe ritmit. Gjatë vitit të dytë, fëmijët shprehin në mënyrë kreative mendimet

dhe ndjenjat e tyre përmes lojërave simbolike, të njohura gjithashtu si lojëra pretenduese. rreth

moshës 3-vjeçare fëmijët ndërtojnë struktura gjithnjë e më komplekse, dhe këto veprimtari

shpesh ndërthuren me lojërat e pretenduara.

vLogjika dhe arsyetimi

Fëmijët përdorin imitim, shkak dhe efekt, provë dhe gabim për të ndërtuar aftësitë e tyre logjike

dhe arsyetuese. Fëmijët i mësojnë këto aftësi përmes ndërveprimeve të përditshme me kujdestarët

e tyre. Që në fillim, fëmijët zbulojnë se veprimet dhe sjelljet e tyre kanë ndikim në sjelljet dhe

veprimet e njerëzve dhe objekteve.

ata mësojnë për shkakun dhe pasojën duke përsëritur të njëjtat veprime pa pushim në mënyrë

që të japin të njëjtat rezultate. Gjatë vitit të dytë, logjika dhe aftësitë e arsyetimit të fëmijëve

përmirësohen ndërsa përdorin gjykimin dhe provojnë edhe gabimin për të zgjidhur problemet.

ata kanë një kuptim më të mirë ndërmjet modeleve dhe marrëdhënieve, ndikimeve të sjelljeve të

caktuara në objekte dhe njerëz dhe fillojnë të përdorin këto modele në mënyra të ndryshme.

nga mosha 36 muajsh, mund të komunikojnë shkakun dhe pasojën dhe zgjidhjen e problemeve

në mënyrë më efektive.



vSasia dhe numrat

Fëmijët kanë një vetëdije të hershme për konceptet e numrave. në foshnjëri, fëmijët fillojnë të

mësojnë për sasinë përmes bashkëveprimit me mjedisin dhe kujdestarët/edukatorët e tyre. ata

fillojnë të demonstrojnë të kuptuarit e "më shumë" përmes gjuhës së trupit.

Fëmijët e vegjël janë gjithashtu të vetëdijshëm se ekziston më shumë se një objekt në mjedisin e

tyre. Kjo tregohet kur fëmijët lëshojnë një objekt për të arritur tek një tjetër. megjithëse nuk janë

në gjendje të përcaktojnë numrin e objekteve, ata krijojnë themelin për konceptin "më shumë".

ata nuk do të jenë në gjendje të përputhen me sasinë e saktë të sendeve me fjalët e tyre deri

afër moshës 36 muajshe, por përdorin aftësitë imituese dhe lojën për të krijuar sensin e numrave.

vKonceptet shkencore dhe eksplorimi

Fëmijët mësojnë rreth koncepteve shkencore përmes eksplorimit të mjedisit të tyre të brendshëm

dhe të jashtëm. ata përdorin të gjitha shqisat e tyre për të marrë informacione të reja dhe të

mësojnë në mënyrë aktive për botën e tyre.

ata janë të interesuar dhe kureshtarë për gjërat e gjalla dhe fillojnë të bëjnë pyetje të thjeshta

për natyrën. ata gëzojnë të kalojnë kohën jashtë dhe marrin objekte për të vëzhguar, të tilla si

gjethe, guralecë ose lule. ata janë gjithashtu të aftë të identifikojnë karakteristikat e gjallesave

me të cilat njihen.

vSiguria dhe mirëqenia

në vitet e para të jetës, fëmijët varen nga kujdestarët/edukatorët e tyre për t'i mbajtur ata të

sigurt dhe të shëndetshëm për zhvillimin e duhur. Fëmijët kanë filluar të rritin aftësinë e tyre për të

njohur situata potencialisht të pasigurta ose jo të shëndetshme, por do t'ju duhet një mbështetje

e kujdestarit/edukatorit. Fëmijët e ndërtojnë këtë aftësi duke vendosur besim te kujdestarët/

edukatorët, të cilët janë të qëndrueshëm në plotësimin e nevojave të tyre. aftësitë konjitive në

rritje i ndihmojnë fëmijët të kuptojnë se ekzistojnë rregulla të sigurisë, përgjatë të cilave ata

ndërtojnë në kujtesën e tyre atë që lejohet dhe atë çfarë nuk lejohet për ta.




GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

m

arri

n dh

e or

gani

zojn

ë in

form

acio

ne

përm

es

ndër

vepr

imev

e sh

oqër

ore

dhe

eksp

lori

mit

ndijo

r.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të n

johi

n ka

rakt

eris

tikat

e o

bjek

tit d

he t

ë nd

ërto

jnë

vetë

dije

n pë

r ko

ncep

tet

e th

jesh

ta

përm

es

ndër

vepr

imev

e dh

e ek

splo

rim

eve.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Kth

enk

okën

dre

jttin

gujve.

•Fi

llon

tëp

ërqe

ndro

hetnë

obj

ekte

,tin

gujd

hen

jerë

z.•Ek

splo

ron

nëm

ënyr

ëak

tive

mje

disin

përm

esp

esë

shqi

save

.•Pë

rpiq

etp

ërtë

për

sëritu

rnj

ëve

prim

,p.sh.

,pre

ktr

yezë

ndh

epë

rpiq

et

ta b

ëjë

përs

ëri.

•Pë

rqen

droh

etd

hefi

llon

tëb

ëjë

dalli

min

mid

iso

bjek

teve

,tin

gujve

dhe

njer

ëzve

të

njoh

ur d

he t

ë pa

njoh

ur.

•Zhv

illon

qën

drue

shm

ërin

ëe

obje

ktit,

duk

eqe

nët

ëve

tëdi

jshë

mq

ënj

ë ob

jekt

ekz

isto

n ed

he k

ur n

uk ë

shtë

fizi

kish

t i d

uksh

ëm, p

.sh.

, e h

eq

mbu

lesë

n ng

a bi

bero

ni,

qan

kur

kujd

esta

ri/e

duka

tori

lar

gohe

t ng

a dh

oma.

•Pë

rdor

vep

rim

efiz

ike

gjat

ëek

splo

rim

ittë

obj

ekte

ve,p

.sh.

,rro

kulli

snj

ëto

p pa

ra-m

brap

a në

dys

hem

e, h

edh

qëlli

mis

ht o

bjek

tin n

ë m

ënyr

ë të

pë

rsër

itur

në d

yshe

me

për

t'u k

apur

.•Id

entifi

kon

dhe

treg

ono

bjek

tetdh

enj

erëz

itnë

foto

.•Fo

kuso

nvë

men

djen

tek

obj

ekte

t,nj

erëz

itdh

etin

gujt.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nik

ujde

stë

për

gjeg

jshë

md

hes

timul

ues;

lexo

nis

henj

ate

fo

shnj

ës.

•Sig

uron

iob

jekt

eqë

fëm

ijam

und

tëm

anip

uloj

ë,t

’ish

qipt

ojë

dhe

t’i

kupt

ojë.

•Im

itoni

vep

rim

etq

ëfë

mija

për

piqe

ttë

bëj

ë.•A

ngaz

hohu

nin

ëlo

jëm

efë

mijë

n;n

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

s.

•Për

dorn

iloj

ëra

për

tëfsh

ehur

obj

ekte

tng

afë

mija

dhe

për

të

nxitu

rfë

mijë

n t'i

gje

jë a

to.

•Dem

onst

roni

se

sit

’ibë

nio

bjek

tet

end

rysh

me

tël

ëvizin

,p.

sh.,

të

rrok

ullis

et n

jë t

op b

utës

isht

dre

jt fë

mijë

s.•Em

ërto

nio

bjek

tetqë

gje

nden

në

mje

disin

efë

mijë

s.•Bi

sedo

nim

efë

mijë

npë

rob

jekt

etd

hek

arak

terist

ikat

etyr

e,p

.sh.

"Të

dyja

kët

o ja

në t

ë ku

qe".

•Em

ërto

nio

bjek

tetdh

efo

togr

afitë

që

treg

onfë

mija

.

Nën

fush

a: Z

hvi

llim

i i k

on

cep

tit

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

inë

për

të

lidh

ur

pje

së t

ë in

form

aci

on

it p

ër t

ë ku

ptu

ar

ob

jekt

et, i

det

ë d

he

ma

rrëd

hën

iet

Kon

cep

ti i

refe

rohe

t nj

ë no

cion

i të

për

gjit

hshë

m o

se

një

idej

e ab

stra

kte

të f

orm

uar

në

men

dje,

rre

th

një

duku

rie

të

veça

ntë.

Për

voja

t e

hers

hme

form

ojnë

sk

ema,

të

cila

t fo

rmoh

en b

rend

a ko

ncep

teve

Skem

at ja

në m

odel

e dh

e p

roce

se t

ë he

rshm

e që

org

aniz

ojnë

info

rmac

ione

dhe

ndi

hmoj

në f

oshn

jat

të k

upto

jnë

mje

disi

n e

tyre

.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

kup

tojn

ë pë

rfaq

ësim

in e

obj

ektit

dhe

fillo

jnë

të

përd

orin

kom

unik

im v

erba

l dhe

jove

rbal

me

përd

orim

in e

obj

ektit

.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të d

emon

stro

jnë

aftë

sinë

për

të

klas

ifiku

ar o

bjek

tet

bazu

ar n

ë ka

rakt

eris

tikat

e z

akon

shm

e dh

e fil

lojn

ë të

zba

tojn

ë nj

ohur

i për

kon

cept

et e

thj

esht

a në

situ

ata

të r

eja.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pr

eten

don

tëp

ërdo

rëo

bjek

tet

nëm

ënyr

ëne

tij

tës

ynua

r,p.

sh.,

mba

n nj

ë te

lefo

n lo

dër

në v

esh

dhe

anga

zhoh

et n

ë nj

ë bi

sedë

duk

e m

urm

uritu

r.•Fi

llon

tëid

entifi

kojë

dhe

em

ërto

jëo

bjek

ted

hen

jerë

z.•

Përd

orn

jëo

bjek

tpë

rtë

për

faqë

suar

një

tje

tër

gjat

ëlo

jës,

p.sh

.,pë

rdor

një

lodë

r si

tel

efon

.•Fi

llon

tëid

entifi

kojë

kar

akte

rist

ikat

eo

bjek

tit,p

.sh.

,"to

pii

kuq"

.•

Gru

pon

m

end

ihm

ëdi

saob

jekt

esipa

ska

rakt

eristik

ave

të

ngja

shm

e, p

.sh,

ngj

yra,

form

a os

e m

adhë

sia.

•Id

entifi

kon

kara

kter

istik

at

eob

jekt

eve

dhe

njer

ëzve

ku

rem

ërto

hen,

psh

, ngj

yrat

.•

Fillo

ntë

rre

gullo

jëo

bjek

ten

ënj

ërr

esht

,p.sh.

,rre

shto

nm

akin

at

lodr

a nj

ëra

pas

tjetr

it.•

Përd

orp

ërfa

qësim

ins

imbo

likg

jatë

loj

ës,p.

sh.,

mer

rnj

ëfu

rçë

flokë

sh d

he e

për

dor

si t

elef

on.

•O

rgan

izon

me

qëlli

mo

bjek

tet

ëng

jash

me,p

.sh.

,nd

anb

lloqe

tpl

astik

e në

një

gru

p të

kuq

, një

gru

p bl

u dh

e nj

ë gr

up t

ë ve

rdhë

.•

Iden

tifiko

nka

tego

ritë

,p.sh.

,ësh

tën

ëgj

endj

etë

tre

gojë

të

gjith

aka

fshë

t br

enda

një

pam

jeje

edh

e m

e llo

je t

ë nd

rysh

me

të o

bjek

teve

të

për

faqë

suar

a.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Vaz

hdon

itë

klas

ifiko

nim

jedi

sin

efë

mijë

spë

rat

ëve

të;p

reza

nton

iob

jekt

e të

rej

a pë

r fë

mijë

n du

ke i

emër

tuar

ato

.•A

ngaz

hohu

nin

ëlo

jëm

efë

mijë

n;n

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

s.•

Krijo

nin

jëlo

jëtë

thje

shtë

ku

fëm

ijam

und

tëp

ërpi

qettë

ren

disë

ob

jekt

et s

ipas

veç

oriv

e.•N

xitn

ifëm

ijën

tëid

entifi

kojë

obj

ekte

tqë

janë

të

njëj

ta,p

.sh.

ato

që

përp

uthe

n pë

r të

një

jtën

vepr

imta

ri.

•Pë

rfsh

ini

mës

imin

rre

thn

gjyr

ave

nëk

ëngë

,le

xim

edh

elo

jëra

nd

ijore

.•Si

guro

nim

ater

iale

dhe

obj

ekte

të

ndry

shm

em

etë

një

jtën

form

ëdh

e ng

jyrë

, p.s

h., b

lloqe

t.•Lu

anil

ojër

atë

thj

esht

aqë

për

puth

enm

efë

mijë

n;o

fron

iudh

ëzim

esi

pas

nevo

jës.

•Zgj

eron

ilo

jën

efë

mijë

sdu

kep

araq

itur

mën

yra

tër

eja

për

të

përd

orur

obj

ekte

të

njoh

ura.

•Krijo

nin

jëlo

jëtë

thje

shtë

ku

fëm

ijam

und

tëp

ërpi

qettë

ren

disë

ob

jekt

et m

e dy

ose

tre

veç

ori.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

inë

për

të

lidh

ur

pje

së t

ë in

form

aci

on

it p

ër t

ë ku

ptu

ar

ob

jekt

et, i

det

ë d

he

ma

rrëd

hën

iet



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

form

ojnë

kuj

time

nga

përv

ojat

e t

yre,

si d

he fi

llojn

ë të

par

ashi

kojn

ë m

odel

e të

cak

tuar

a pë

r nd

odhi

të.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

mba

jnë

men

d nj

erëz

të

njoh

ur, r

utin

a, v

epri

me,

ven

de d

he o

bjek

te

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Kth

ehet

dre

jtzë

rave

,tin

gujve

dhe

/ose

obj

ekte

vetë

njoh

ura.

•Pa

rash

ikon

ngj

arje

të

njoh

ura,p

.sh.

,sht

rihe

tpë

rtë

arr

itur

një

shishe

që

ta

futë

në

gojë

.•G

jen

një

obje

ktq

ëës

htë

fshe

hur

pjes

ërisht

.•

Kuj

ton

qëo

bjek

tetdh

enj

erëz

itek

zist

ojnë

ako

ma

edhe

kur

ato

nuk

ja

në fi

ziki

sht

të p

rani

shëm

, p.s

h., k

ërko

jnë

për

prin

din,

pas

i ai k

a da

lë

nga

çerd

hja.

•G

jejn

ëob

jekt

etë

fsh

ehur

a,p

.sh.

,heq

inm

bule

sën

për

tëz

bulu

arlo

drën

,se

pse

kanë

par

ë ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

ta

fshe

hë.

•Tre

gojn

eve

tëdi

jen

përtë

rritu

rite

njoh

urq

ënu

kja

nëtë

pran

ishë

m,p

.sh.

,m

gjs

ndod

hen

në ç

erdh

e kë

rkoj

në m

amin

dhe

bab

in g

jatë

gjit

hë d

itës.

•Kër

kojn

ëpë

rob

jekt

enë

ven

dndo

dhje

ne

tyre

të

zako

nshm

e,p

.sh.

,gje

nlib

rin

e pr

efer

uar

në r

aftin

e li

brav

e.•Pa

rash

ikoj

nës

eçf

arë

ngja

rje

vjen

më

pas

nër

utin

ëne

tij

tëp

ërdi

tshm

e,

p.sh

., ul

et p

ër v

aktin

e r

adhë

s pa

s nj

ë ve

prim

tari

e të

cak

tuar

.

stra

tegj

itë p

ër n

dërv

epri

m:

stra

tegj

itë p

ër n

dërv

epri

m:

•Si

guro

nil

odra

dhe

obj

ekte

int

eres

ante

dhe

të

përs

htat

shm

epë

rm

oshë

n, p

ër t

’i ek

splo

ruar

fëm

ija.

•Ang

azho

huni

dhe

bas

hkëv

epro

nishp

esh

me

fëm

ijën

gjat

ëdi

tës.

•Fs

hihn

ilod

rat

nën

bata

nije

dhe

prisn

iqë

fëm

ijat

ëpë

rgjig

jet

për

t’i

gjet

ur.

•Lu

anil

ojër

atë

till

asi“ku

ësh

tëfs

hehu

r”o

se,“

lodr

anë

kut

i”.

•Lu

anim

efë

mijë

ndu

kep

ërdo

rur

obje

kte

tën

drys

hme

tëc

ilat

mun

dt’i

ek

splo

rojë

.•Ve

ndos

nir

utin

at;kr

ijoni

kar

tela

fot

ogra

fish

me

rutin

ëne

për

dits

hme

kësh

tu fë

mija

mun

d të

fillo

jë t

ë ku

ptoj

ë se

çfa

rë d

o të

për

bëjë

gja

të d

itës.

•Lu

anil

ojër

atë

thj

esht

aqë

për

fshi

jnë

fshe

hjen

en

jëlo

dre

nën

jëv

end

të

afër

t.•

Përg

jigju

nifëm

ijës

nëm

ënyr

ëtë

ndj

eshm

eku

rai

pye

tpë

rdi

këq

ënu

kës

htë

aktu

alis

ht a

tje, p

.sh.

, "m

ami y

t; aj

o do

të

kthe

het

së s

hpej

ti pë

r t'j

u m

arrë

".

Nën

fush

a: K

ujt

esa

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

fitu

ar,

rua

jtu

r, ri

kujt

ua

r d

he

zba

tua

r p

ërvo

jat

e ka

lua

ra



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t njo

hin

dhe

para

shik

ojnë

seri

në e

hap

ave

në v

epri

mta

ritë

e

njoh

ura.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

para

shik

ojnë

hap

at n

ë pë

rvoj

at d

he v

epri

mta

ritë

e t

yre

dhe

kupt

ojnë

sek

uenc

ën e

ngj

arje

ve. a

ta g

jitha

shtu

mun

d të

mba

jnë

men

d dh

e ku

jtojn

ë ng

jarj

et e

kal

uara

dhe

shp

jego

jnë

njoh

uritë

e p

ërvo

jave

të

kalu

ara

me

përv

ojat

e r

eja.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Kuj

ton

disa

hap

anë

rut

inat

en

johu

rad

hei

krye

nkë

torut

ina

me

pak

ose

aspa

k nx

itje.

•Kuj

ton

një

ngja

rje

nëtë

kalu

arën

,p.sh.

,një

vizito

rsp

ecia

l,os

efe

stën

e d

itëlin

djes

së

një

mik

u.•Kër

kon

për

obje

kte

nëv

ende

të

ndry

shm

e.

•N

dan

me

tërritu

rat

ëqë

ndo

dhn

ëçe

rdhe

atë

ditë

.•Kry

enr

utin

atn

ëm

ënyr

ëtë

pav

arur

pa

uku

jtuar

se

çfar

ëvjen

më

pas

në r

utin

ën e

për

dits

hme.

•Për

dor

lojë

rap

ërt

ëko

mun

ikua

rrr

eth

ngja

rjev

eos

epë

rvoj

ave

të

mëp

arsh

me,

duk

e pë

rfsh

irë

rend

in e

ngj

arje

ve q

ë ka

në n

dodh

ur, p

.sh.

, një

m

ik, n

jë fe

stë

dite

lindj

eje.

•Për

kthe

nnj

ohur

itëe

kal

uara

në

përv

oja

tërej

a,p

.sh.

,kuj

ton

një

vizitë

te

dent

isti,

rrë

fen

çdo

hap

të p

ërvo

jës

mbi

një

bas

hkëm

osha

tar

gjat

ë lo

jës.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•A

ngaz

hohu

nim

efë

mijë

tnë

bised

aqë

kan

ëtë

bëj

nëm

epë

rvoj

at e

kal

uara

; bën

i pye

tje.

•N

jofton

ifë

mijë

nku

rdo

të

bëni

nj

ënd

rysh

imn

ëru

tinën

e

përd

itshm

e.•Py

esni

fëm

ijën

seç

farë

men

don

sem

und

tën

dodh

ëtje

tërku

rle

xoni

një

his

tori

e n

johu

r.

•D

ëgjo

nitre

gim

ete

fëm

ijës;

bëni

pye

tjem

efu

ndtë

hapu

r.•M

odel

onis

ekue

nca

gjat

ëlo

jës,

p.sh

."Së

par

ido

tëd

alim

nga

çer

dhja

,do

të s

hkoj

më

në p

ark,

do

të lu

ajm

ë së

bas

hku

dhe

në fu

nd d

o të

kth

ehem

i në

sht

ëpi ”

•Le

xoni

një

histo

rib

ashk

ëm

efë

mijë

n;p

yete

nifëm

ijën

nëse

aim

und

të

kujto

jë a

të q

ë nd

odh

në n

jë p

jesë

të

cakt

uar

të h

isto

risë

.•

Nxi

tni

fëm

ijën

tëk

rijo

jnë

një

hist

ori

rret

hnj

ëfo

togr

afie

qëa

ika

vi

zatu

ar.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

fitu

ar,

rua

jtu

r, ri

kujt

ua

r d

he

zba

tua

r p

ërvo

jat

e ka

lua

ra



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t pë

rdor

in v

ëzhg

imin

dhe

eks

plor

imin

shq

isor

për

të

fillu

ar

ndër

timin

e të

kup

tuar

it se

si se

ndet

dhe

nje

rëzi

t lëv

izin

në

mar

rëdh

ënie

m

e nj

ëri-t

jetr

in.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërdo

rin

gjyk

imin

dhe

gab

imin

në

zbul

imin

se

si

send

et d

he n

jerë

zit

lëvi

zin

dhe

përs

htat

en n

ë m

arrë

dhën

ie m

e nj

ëri-

tjetr

in.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Vëz

hgon

obj

ekte

tdh

enj

erëz

itnë

mje

disin

eaf

ërt,

p.sh

.,sh

ikon

dua

rt

dhe

këm

bët

e ve

ta, n

djek

kuj

dest

arin

/edu

kato

rin

me

sy, k

then

kok

ën

drej

t tin

gujv

e.•A

rrin

dhe

kap

obj

ekte

t.•Ek

splo

ron

përm

esp

ërdo

rim

ittë

shq

isav

etë

ndr

yshm

e,p

.sh.

,fillo

ntë

ha

pë g

ojën

dhe

/ os

e pr

ek o

bjek

tet.

•Fo

kuso

nvë

men

djen

te

një

obje

ktn

ëlë

vizje

dhe

end

jek

atë,p

.sh.

,sh

ikon

një

zile

lodr

ash

pasi

bie

.

•Ve

ndos

obj

ekte

tnë

një

kov

ëdh

epa

staj

iz

braz

ato

;për

sërit

këtë

ve

prim

.•

Fillo

ntë

ide

ntifi

kojë

pen

gesa

tfiz

ike

dhe

zgjid

hjet

em

unds

hme

kur

vjen

rro

tull

p.sh

., zv

arri

tet

rret

h nj

ë ka

rrig

eje

dhe

posh

të s

aj.

•Rrë

zon

send

etë

till

asilo

dra

dhe

ndje

klë

vizjen

etyr

e.•

Dife

renc

onm

idiso

bjek

teve

të

vogl

adh

etë

mëd

ha,p

ërdo

rnj

ërën

do

rë o

se t

ë dy

dua

rt n

ë m

ënyr

a të

ndr

yshm

e.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nil

odra

dhe

obj

ekte

int

eres

ante

dhe

të

përs

htat

shm

epë

rm

oshë

n pë

r ek

splo

rim

nga

fëm

ijët.

•A

ngaz

hohu

nid

heb

ashk

ëvep

roni

shp

esh

me

fëm

ijën

gjat

ëdi

tës;

ndiq

ni s

hem

bulli

n e

fëm

ijës

gjat

ë lo

jës.

•Si

guro

nill

oje

tën

drys

hme

tëo

bjek

teve

që

fëm

ijam

und

t’ilë

vizë

,p.sh.

,m

akin

a lo

dra,

top

a, g

ota

për

të b

ërë

fole

.•Krijo

nih

apës

ira

tësig

urta

loje

në

tëc

ilatfë

mija

mun

dtë

zva

rrite

t,të

ng

jitet

dhe

të

lëvi

zë.

•Si

guro

nik

ohë

qëfë

mija

të

hulu

mto

jëd

heb

ashk

ëvep

rojë

në

mje

disin

e ja

shtë

m.

Nën

fush

a: M

arr

ëdh

ënie

t h

ap

ësin

ore

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in v

etëd

ije p

ër s

a i

për

ket

ob

jekt

eve

dh

e n

jerë

zit

lëvi

zin

dh

e p

ërsh

tate

n n

ë h

ap

ësir

ë

Mar

rëdh

ënie

t ha

pës

inor

e i

refe

rohe

n m

ënyr

ës

sesi

obj

ekte

t dh

e nj

erëz

it ja

në

të v

endo

sur

në

hap

ësir

ë në

rap

ort

me

obje

ktet

dhe

nj

erëz

it e

tje

rë.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t ka

në n

jë s

ens

më

të q

artë

të

mad

hësi

së d

he d

rejti

mit

dhe

e pë

rdor

in k

ëtë

njoh

uri p

ër t

ë zg

jeru

ar t

ë ku

ptua

rit

e ty

re s

e si

ob

jekt

et lë

vizi

n dh

e pë

rsht

aten

në

mar

rëdh

ënie

me

njër

i-tje

trin

.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

mun

d të

par

ashi

kojn

ë m

ë m

irë

se s

i se

ndet

dhe

nje

rëzi

t do

të

për

shta

ten

dhe

të l

ëviz

in n

ë m

arrë

dhën

ie m

e nj

ëri-t

jetr

in. F

ëmijë

t ka

në n

johu

ri p

ër k

ara

kter

isti

kat

e o

bje

ktit

dhe

i z

bato

jnë

këto

nj

ohur

i pa

pasu

r ne

vojë

të

mbë

shte

ten

në g

jyki

min

fizi

k.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Kup

ton

fjalë

që

kara

kter

izoj

nëm

adhë

sinë

,p.sh.

,të

mëd

ha,t

ëvo

gla.

•Pr

ovon

dhe

bën

gab

ime

tëthj

esht

apë

rtë

kom

plet

uarpa

zëlla

te

thje

shta

, p.s

h. p

ërpu

th p

jesë

.•

Nje

hdr

ejtim

ine

duh

urtë

obje

ktev

e,p

.sh.

,kth

enn

jëfi

lxha

nm

eko

kë p

osht

ë.•Fi

llon

tëk

upto

jëp

araf

jalë

te

thje

shta

,p.sh.

,nën

,në,p

rapa

...

•Pë

rdor

fjal

ëdh

egj

este

për

të

përs

hkru

arm

adhë

sinë

esen

deve

.•

Perc

epto

nse

ku

ësht

ëtr

upiitij

në

lidhj

em

eob

jekt

et,p

.sh.

,ësh

të

duke

u fu

tur

pas

një

kar

rige

je.

•Pl

otës

onp

azël

lat

ëth

jesh

tam

em

ëpa

kpr

ova

dhe

gabi

me,p

.sh.

,m

und

të p

ërpu

thë

një

copë

paz

ëll

të

sakt

ë në

tër

ësin

ë e

saj,

duke

id

entifi

kuar

mad

hësi

në d

he fo

rmën

, duk

e e

parë

thj

esht

atë

.•

Përd

ort

rupi

nn

ëm

ënyr

ëak

tive

për

të

ndry

shua

rpo

zicion

ine

tij

atje

ku

ësht

ë, n

ë lid

hje

me

obje

ktet

, p.s

h., n

gjite

t pë

r t'u

ulu

r në

sht

rat.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pë

rdor

nir

rëfim

in

ndër

san

dihm

onifë

mijë

npë

rtë

gje

tur

një

zgjid

hje,

p.s

h. "

le t

ë pë

rpiq

emi

ta k

thej

më

copë

zën

e pa

zëlli

t në

kë

të m

ënyr

ë".

•Si

guro

jinifë

mijë

sm

undë

sip

ërt

ëzg

jidhu

rpr

oble

met

edh

epa

nd

ihm

ëntua

j;•M

inim

izon

im

undë

sinë

që

fëm

ijatë

irrito

het.

•Fi

lloni

t'ik

ërko

nifë

mijë

stë

bëj

ëve

prim

etë

thje

shta

që

përfsh

ijnë

një

para

fjalë

, p.s

h., "

a m

und

ta v

endo

sni l

ibri

n m

bi t

ryez

ë?"

•Si

guro

niv

eprim

tarim

epa

zëlla

dhe

vep

rim

taritë

tjera

të

mot

orik

ës

fine

për

të a

ngaz

huar

fëm

ijën.

•A

ngaz

honi

fëm

ijët

nëv

eprim

taril

ëvizje

jeq

ëpr

omov

ojnë

aftës

iek

uilib

ri.

•Për

shkr

uani

obj

ekte

te

përd

itshm

esipa

sm

adhë

sisë

,fo

rmës

dhe

ka

rakt

eris

tikav

e të

tje

ra.

•Krijo

nin

jëg

rup

peng

esas

htë

sig

urta

ku

fëm

ijam

und

tëv

rapo

jë,t

ëng

jitet

, të

zvar

rite

m, t

ë st

ruke

t du

ke m

anov

ruar

me

trup

in e

tij.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in v

etëd

ije p

ër s

a i

për

ket

ob

jekt

eve

dh

e n

jerë

zit

lëvi

zin

dh

e p

ërsh

tate

n n

ë h

ap

ësir

ë



Karakteristikat e objektit janë karakteristika të vëzhguara nga fëmijët tek objektet.Shembuj të karakteristikave të objektit përfshijnë: madhësinë, peshën, formën, ngjyrën

dhe temperaturën.

Eksplorime të përditshmeFëmijët eksperimentojnë me karakteristikat e objektit shumë herët. Në fillim, ata përdorin vëzhgimin për të marrë informacione nga mjedisi i tyre. Ata vërejnë kontraste në ngjyra dhe modele. Ata janë në gjendje të krijojnë fytyrat njerëzore dhe të fillojnë të dallojnë mes tyre. Me rritjen e tyre fëmijët përdorin eksplorimet fizike për të mësuar në lidhje me vetitë e objektit. Fëmijët kalojnë këtë eksplorim duke filluar thjesht nga futja e objektit në gojë ose përplasja e tij, përpjekja për ta shtrembëruar ose shtrënguar, në mënyrë që të mësojnë dhe eksplorojnë. Ata mësojnë të identifikojnë se cilat objekte paraqesin rezultate specifike.

Për shembull, ata mund të ndezin dhe çaktivizojnë një çelës të dritave të makinës lodër ose të shtypni butona në objekte të ndryshme për të prodhuar muzikë ose drita me ngjyra të ndryshme. Fëmijët vazhdojnë të bëhen gjithnjë e më të vetëdijshëm për karakteristikat e objektit ndërsa fillon e rritet njohja rreth tyre. Ata së shpejti do të jenë në gjendje të emërtojnë dhe të bëjnë dallimin midis ngjyrave dhe formave. Gjithashtu do të jenë në gjendje të identifikojnë ndryshimet në peshë dhe sasi. Përvojat shqisore, siç është loja me ujë dhe rërë, gjithashtu mbështesin fëmijët në dallimin midis materialeve të ndryshme.



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t pë

rdor

in v

ëzhg

imin

, eks

plor

imin

dhe

bas

hkëv

epri

min

sho

qëro

r pë

r të

mës

uar

rret

h ob

jekt

eve,

vep

rim

eve

dhe

njer

ëzve

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

përd

orin

nd

ërve

prim

in

shoq

ëror

pë

r të

va

zhdu

ar

nxje

rrje

n e

kup

timit

nga

obje

ktet

, ve

prim

et d

he n

jerë

zit.

Fëm

ijët

kalo

jnë

nga

eksp

lori

mi

i ob

jekt

eve

tek

të m

ësua

rit

se s

i të

lua

jnë

me

obje

ktet

në

mën

yrat

që

ata

syno

jnë

të p

ërdo

rin.

në

fund

të

kësa

j pe

riud

he m

oshe

, fë

mijë

t fil

lojn

ë të

për

dori

n nj

ë ob

jekt

për

të

përf

aqës

uar

një

obje

kt t

jetë

r.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rdor

shq

isat

për

të

eksp

loru

aro

bjek

tet,

p.sh

.,vë

zhgo

n,fu

tnë

goj

ë,

prek

.•Ba

shkë

vepr

onm

eku

jdes

tarin/

eduk

ator

ind

hem

jedi

sin.

•M

anip

ulon

fiziki

sht

meo

bjek

tet,

p.sh

.,rr

otul

lon

dhe

kthe

nlo

drat

,he

dh s

ende

t.•Kom

bino

nob

jekt

etn

ëlo

jë.

•G

jeni

një

obj

ektqë

ësh

tëfs

hehu

rpj

esër

isht

.

•D

emon

stro

nqë

ndru

eshm

ërin

ëe

obje

ktit,

p.sh.

,për

fyty

ron

obje

kte

dhe

njer

ëz q

ë ek

zist

ojnë

end

e, e

dhe

kur

nuk

janë

fizi

kish

t të

duk

shëm

.•Im

iton

vepr

imet

etë

rritu

rve,p

.sh.

,bën

zhu

rmë

me

zile

ose

rak

etak

epa

si

ka v

ëzhg

uar

një

të r

ritu

r që

e p

ërfu

ndon

kët

ë ve

prim

.•A

ngaz

hohe

tnë

lojë

ratë

thje

shta

të

pret

endu

ara,p

.sh.

,pre

tend

ontë

pijë

ça

j ng

a nj

ë fil

xhan

çaj

i; pr

eten

don

të u

shqe

jë n

jë k

ukul

l m

e nj

ë bi

bero

n lo

dër,

siku

r ta

kis

hte

fëm

ijë, p

ërdo

r nj

ë lo

dër

si t

elef

on d

he p

rete

ndon

të

flasë

me

mam

in.

•Id

entifi

kon

njer

ëzit

enj

ohur

dhe

/os

eob

jekt

etn

ëfo

togr

afi.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•K

rijo

nin

jëm

jedi

stë

rheq

ësq

ëfë

mija

të

eksp

loro

jë;nd

rysh

oni

mat

eria

let

dhe

lodr

at n

ë m

jedi

sin

e fë

mijë

s rr

egul

lisht

.•

Ndë

rvep

roni

dhe

ang

azho

nin

ëm

ënyr

ësh

oqër

ore

shpe

shfëm

ijën

gjat

ë gj

ithë

ditë

s, p.

sh., p

ërdo

rni k

ohën

e të

ush

qyer

it pë

r të

kom

unik

uar

me

lojë

ra m

e fë

mijë

n.•N

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

sgj

atë

lojë

s.•Si

guro

nilo

dra

dhe

përv

oja

qëk

anë

një

larm

ingj

yras

h,m

ater

iale

sh,

tingu

jsh

dhe

arom

ash.

•Pë

rgjig

juni

me

entu

ziaz

ëmk

urfë

mija

dem

onst

ron

përd

orim

etë

rej

apë

rob

jekt

et q

ë ai

ka

zbul

uar.

•Lu

anim

efë

mijë

nsh

pesh

;ndi

qnis

hem

bulli

ne

tij.

•Im

itoni

fëm

ijën

gjat

ëlo

jës,

p.sh

.,m

bani

nj

ëte

lefo

ntë

pre

tend

uar

prej

tij

në

vesh

.•Em

ërto

nio

bjek

ted

hen

jerë

zqë

gje

nden

në

mje

disin

efë

mijë

s.

Nën

fush

a: T

ë m

end

ua

rit

sim

bo

lik

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë të

ku

ptu

ari

t e

kon

cep

teve

, për

voja

ve d

he

idev

e p

ërm

es p

ërfa

qës

imit

sim

bo

lik

Për

faqë

sim

i si

mbo

lik i

refe

rohe

t ku

ptu

eshm

ëris

ë së

fëm

ijëve

se

si im

azhe

ose

ob

jekt

e t

ë nd

rysh

me

mun

d të

për

faqë

sojn

ë ob

jekt

e të

nj

ohur

a.

Qën

drue

shm

ëria

e o

bjek

tit

i ref

eroh

et k

upti

mit

të

fëm

ijëve

që

obje

ktet

vaz

hdoj

në t

ë ek

zist

ojnë

edh

e p

se a

to n

uk m

und

të

shih

en o

se n

uk m

und

të d

ëgjo

hen

më.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t de

mon

stro

jnë

fille

sat

e të

men

duar

it si

mbo

lik n

dërs

a fil

lojn

ë të

em

ërto

jnë

obje

kte

në j

etën

e p

ërdi

tshm

e. F

ëmijë

t gj

ithas

htu

përd

orin

ndë

rvep

rim

e m

ë ko

mpl

ekse

soc

iale

dhe

pë

rfsh

ihen

në

lojë

imag

jinar

e pë

r të

kup

tuar

bot

ën p

ërre

th ty

re.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

përd

orin

aft

ësin

ë e

tyre

për

të

emër

tuar

dhe

men

dojn

ë në

m

ënyr

ë si

mbo

like

për

t'u

përf

shir

ë në

nd

ërve

prim

e gj

ithnj

ë e

më

kom

plek

se

shoq

ëror

e,

eksp

lori

me

dhe

lojë

. Fë

mijë

t i

përd

orin

kë

to

aftë

si p

ër t

ë ri

kriju

ar p

ërvo

jat

për

zgjid

hjen

e p

robl

emev

e dh

e pë

r të

ek

splo

ruar

mar

rëdh

ënie

t dh

e ro

let.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pr

eten

don

sen

jëo

bjek

tës

htë

me

tëv

ërte

tën

ëro

line

një

ob

jekt

i tje

tër

duke

për

doru

r zë

vend

ësim

in, p

.sh.

, një

fazo

letë

e

përd

or p

ër p

elen

ën e

një

fosh

nje.

•G

jen

obje

ktet

pas

iato

fshi

hen

nëa

fërs

i.•A

ngaz

hohe

tnë

lo

jëtë

pret

endu

arm

eob

jekt

edh

epë

rvoj

atë

njo

hura

, p.s

h., v

endo

s ku

kullë

n në

kar

rocë

dhe

e n

xjer

r pë

r sh

ëtitj

e.•

Iden

tifiko

nos

eem

ërto

nviza

timet

e

tij,

p.sh

.,tr

egon

sh

karr

avitj

et e

tij

dhe

tho

të, "

mam

i dhe

bab

i"•K

omun

ikon

em

ërtim

ette

obj

ekte

ten

johu

rad

he/

ose

njer

ëzit,

p.

sh.,

thot

ë "q

en"

kur

sheh

kaf

shë

me

katë

r kë

mbë

.

•U

cak

ton

role

bas

hkëm

osha

tarë

ven

dërs

aja

nëtë

përfsh

irë

nën

jëlo

jë

imag

jinar

e.•

Mbë

shte

tet

nës

ekue

ncat

eloj

ësn

dërs

aës

htë

përfsh

irë

nëloj

ë,p

.sh.

,fil

limi,

mes

i dh

e fu

ndi.

•Kom

unik

onk

arak

terist

ikat

en

jerë

zve

ose

tës

ende

veq

ënu

kja

nët

ëpr

anis

hëm

, p.s

h., t

hotë

: "m

ami i

me

ka s

y bl

u".

•Pr

ojek

ton

ndje

nja

dhe

fjalë

mbi

kaf

shët

pre

jpel

lush

i,p.

sh.,"K

alië

shtë

itr

isht

uar

”.•

Mer

ret

me

role

të

ndry

shm

epë

rtë

rritu

rgj

atë

lojë

sdh

epë

rdor

si

duhe

t m

ekan

izm

at, p

.sh.

, pre

tend

on t

ë je

të m

ësue

s/e

dhe

e bë

n z

ërin

kur

fle

t si

i rr

itur,

ndër

sa p

rete

ndon

se

po l

exon

një

libë

r te

k fë

mijë

t e

tjerë

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Ang

azho

huni

dhe

luan

ime

fëm

ijën;n

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

s.•

Përfsh

ihun

igj

atë

lojë

ssë

fëm

ijës,

p.sh

.,"A

po

em

err

edhe

fë

mijë

n pë

r sh

ëtitj

e në

dyq

an?"

•Pë

rsër

itnifja

lët

qëf

ëmija

po

përp

iqet

t'u

kus

htoj

ëku

ptim

,p.

sh.,

të t

hem

i, "p

o, b

ebi"

, kur

fëm

ija t

rego

n nj

ë fo

togr

afi t

ë nj

ë fo

shnj

e.•N

xitn

idhe

lavd

ëron

ifëm

ijën

kur

ai

ndan

arr

itjet

me

ju.

•Ndë

rvep

roni

me

fëm

ijën

gjat

ëre

alizim

ittë

pre

tend

imev

edh

end

iqni

sh

embu

llin

e tij

.•B

ënip

yetje

tëh

apur

and

ërsa

luan

ime

fëm

ijën

me

qëlli

mq

ëtë

zgj

eroh

et

men

dim

i dhe

gju

ha.

•Vaz

hdon

itë

emër

toni

dhe

tre

goni

vep

rim

et,o

bjek

tetdh

epë

rvoj

atp

ër

fëm

ijën.

•Nxi

tnifëm

ijën

tëp

ërdo

rëo

bjek

ten

ëm

ënyr

ëkr

ijues

epë

rtë

ndi

hmua

rnë

zg

jidhj

en e

pro

blem

eve,

p.s

h., d

uke

përd

orur

një

mbu

lesë

si n

jë p

ërpa

rëse

, se

pse

përp

arës

et e

tje

ra j

anë

zënë

të

gjith

a ng

a fë

mijë

t e

tjerë

.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë të

ku

ptu

ari

t e

kon

cep

teve

, për

voja

ve d

he

idev

e p

ërm

es p

ërfa

qës

imit

sim

bo

lik



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t nd

ërto

jnë

fillim

et e

shp

rehj

es k

riju

ese

përm

es b

ashk

ëvep

rim

eve

të p

ërdi

tshm

e m

e ku

jdes

tarë

t /e

duka

torë

t e

tyre

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët g

jithn

jë e

më

shum

ë an

gazh

ohen

me

kujd

esta

rin/

eduk

ator

in e

tyre

dh

e tr

egoj

në k

ënaq

ësi n

ë ve

prim

tari

dhe

ndë

rvep

rim

e që

për

qend

rohe

n në

muz

ikë,

lëvi

zje,

ndë

rtim

dhe

lojë

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Kër

kon

nëm

ënyr

ëak

tive

nëpë

rmje

tsh

qisa

ve,o

bjek

tetnë

mje

dis.

•Mer

rpj

esë

në

bash

këve

prim

em

eku

jdes

tarin/

eduk

ator

in

,p.

sh.,

vëzh

gon,

buz

ëqes

h, g

uet.

•D

emon

stro

nin

tere

spë

rtin

gujt,

kën

gët,

muz

ikën

dhe

ngj

yrat

.•D

ëgjo

ndh

elë

viz

me

tingu

jte

muz

ikës

.•M

anip

ulon

me

obje

ktet

,p.sh.

,ik

ap,itun

d,b

ënz

hurm

ë.

•G

ëzoh

etm

ekë

ngë

tën

johu

rad

hefj

alë-

vjer

sha

me

rim

ë.•Fi

llon

tëp

ërdo

rën

jëlo

jësim

bolik

end

ërsa

bas

hkëv

epro

n,p

.sh.

,mba

nnj

ëob

jekt

si

tele

fon

në v

esh

dhe

bën

një

"bis

edë"

me

gjys

hen.

•Fi

llon

tëg

rum

bullo

jëfo

rma/

bllo

qetë

mëd

ham

eos

epa

mbë

shte

tje.

•M

err

pjes

ënë

vep

rim

tarim

uzik

ore

duke

per

form

uar

me

shoq

ërim

të

muz

ikës

me

lëvi

zjet

e d

uarv

e.•A

ngaz

hohe

tnë

vep

rim

taria

rtis

ingj

yros

jao

sep

iktu

ram

egi

shta

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nifë

mijë

szg

jedh

jep

ëre

kspl

orim

;ndi

qnis

hem

bulli

ne

fëm

ijës.

•N

dërv

epro

nin

ëm

ënyr

ëdo

met

hënë

sem

efë

mijë

ngj

atë

gjith

ëdi

tës.

•Bë

nim

uzik

ënp

jesë

të

çdo

dite

;kën

doni

kën

gëm

efë

mijë

n.•Si

guro

nilo

dra

dhe

vepr

imta

riq

ënx

itin

lëvizjen

,p.sh.

,një

dau

llelo

dër,

një

tune

l për

t’u

zva

rritu

r pë

rmes

etj.

•Kën

doni

kën

gëm

efë

mijë

ndh

em

odel

oniç

dog

jest

sho

qëru

es.

•Si

guro

jinif

ëmijë

sm

undë

sitë

ndry

shm

epë

rkr

ijim

ine

vep

rave

art

istik

e.•

Dem

onst

roni

kën

aqës

inë

muz

ikë

dhe

mer

rnipj

esë

aktiv

em

efë

mijë

nnd

ërsa

kën

don.

•N

xitn

ifëm

ijën

tëe

kspl

oroj

ëm

ater

iale

të

ndry

shm

end

ërsa

luan

Nën

fush

a: S

hp

reh

ja k

riju

ese

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

për

cjel

lë id

e d

he

emo

cio

ne

për

mes

sh

pre

hje

s kr

ijues

e



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t vaz

hdoj

në të

treg

ojnë

rri

tje t

ë af

tësi

ve k

ur a

ngaz

hohe

n m

e ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

e t

yre

në m

uzik

ë, l

ëviz

je,

ndër

tim

dhe

vepr

imta

ri t

ë lo

jës.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët n

isin

vet

ë dh

e pë

rfsh

ihen

në

muz

ikë,

lëvi

zje,

ndë

rtim

, si d

he lu

ajnë

në

vep

rim

tari

për

të

bash

këve

prua

r m

e të

tje

rët

dhe

për

të s

hpre

hur

ide,

ndj

enja

dhe

em

ocio

ne.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Im

iton

lëvizjet

baz

ëgj

atë

një

vepr

imta

rie,p

.sh.

,ven

dosnj

ëku

tika

rton

i në

kok

ë.•

Ang

azho

het

nël

ojër

am

ëtë

ndë

rlik

uara

,p.

sh.,

përd

orn

jë

bana

ne lo

dër

si t

elef

on.

•Kën

aqet

m

epë

rdor

imin

e

inst

rum

ente

vend

ërsa

dë

gjon

m

uzik

ë.•N

dërt

on,d

uke

përd

orur

obj

ekte

dhe

mat

eria

let

ënd

rysh

me,

p.sh

., rr

esht

on m

akin

a, r

afte

, kut

i të

vogl

a...

•Kën

aqet

me

prishj

ene

asa

jqë

kan

dërt

uar,

p.sh

.,du

keg

oditu

rm

bi n

jë p

irg

bllo

qesh

me

dorë

n os

e m

e lo

drën

e t

ij.•

Krijo

nve

pra

arti;

për

qend

rohe

tdh

ekë

naqe

tm

ësh

umë

me

proc

esin

ses

a m

e pr

oduk

tin p

ërfu

ndim

tar.

•Zgj

edh

lëvizjet

që

pasq

yroj

nëg

jend

jen

shpi

rtër

ore,p

.sh.

,kër

cen

lart

e

posh

të k

ur ë

shtë

i ng

azël

lyer

.•Id

entifi

kon

dhe

disk

uton

per

sona

zhet

që

kanë

kup

timp

ërtë.

•N

dërt

ons

truk

tura

gjit

hnjë

em

ëko

mpl

ekse

dhe

izg

jero

nat

o,p

.sh.

,pë

rdor

bllo

qe m

ë të

vog

la p

ër t

ë nd

ërtu

ar k

ulla

më

të la

rta,

rre

shto

n m

ater

iale

dhe

sht

on p

ërbë

rës

të

tjerë

për

të

kriju

ar n

jë “

rrug

ë” q

ë të

ço

n de

ri t

e ku

lla e

ndë

rtua

r.•

Përd

orlo

jëra

im

agjin

are

për

tëpë

rbal

luar

frik

ën,

p.sh

.,ve

ndos

pë

rbin

dësh

in b

rend

a nj

ë ku

tie.

•Lu

and

uke

um

asku

ard

hefto

nku

jdes

tarin/

eduk

ator

int

ëlu

ajnë

së

bash

ku.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•S

igur

oni

mbë

shte

tjedh

ein

stru

men

teqë

fë

mija

m

und

t’i

përd

orë

gjat

ë m

uzik

ës d

he lë

vizj

es.

•A

ngaz

hohu

nin

ëbi

seda

rre

tha

sajqë

fëm

ijap

okr

ijon

gjat

ëve

prim

tari

ve t

ë ar

tit.

•Ek

spoz

oniç

dov

epër

art

itë

fëm

ijësnë

një

ven

dku

aim

und

ta

shoë

atë

dhe

ta

treg

ojë

atë

•Pr

omov

onipë

rvoj

ate

loj

ërav

esib

rend

a,a

shtu

dhe

jas

htë

mje

disi

t të

çer

dhes

.

•Ek

spoz

onif

ëmijë

nnë

muz

ikë

dhe

valle

nga

kul

tura

dhe

pre

jard

hje

të

ndry

shm

e.•Si

guro

nim

undë

sip

ërlo

jëra

të

pret

endu

ara,n

ëtë

cila

tfë

mija

mun

dtë

vi

shet

si p

erso

nazh

e të

ndr

yshm

e, p

.sh.

, një

mje

k, z

jarr

fikës

ose

pri

nces

hë•

Nxi

tni

shpr

ehje

nkr

ijues

etë

fë

mijë

sdu

kela

vdër

uar

em

otivua

rpë

rpje

kjet

e t

ij .

•M

errn

ipje

sën

ëlo

jën

efë

mijë

s;vish

uni,sh

tirun

idhe

luan

ime

fëm

ijën.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

për

cjel

lë id

e d

he

emo

cio

ne

për

mes

sh

pre

hje

s kr

ijues

e



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

ndë

rtoj

në v

etëd

ijen

dhe

të p

ërdo

rin

vepr

ime

të

thje

shta

për

të

ndik

uar

tek

obje

ktet

dhe

nje

rëzi

t në

mje

disi

n e

tyre

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

kom

bino

jnë

vepr

ime

spec

ifike

për

të

pasu

r nj

ë ef

ekt

te n

jerë

zit

dhe

obje

ktet

duk

e ba

shkë

vepr

uar

me

ta n

ë m

ënyr

a të

ndr

yshm

e pë

r të

zb

ulua

r se

çfa

rë d

o të

ndo

dhë.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rdor

kom

unik

imver

bald

hejo

verb

alp

ërtë

gje

neru

arp

ërgj

igje

nga

ku

jdes

tari

/edu

kato

ri, p

.sh.

, gue

t, sh

trih

et, q

esh.

..•

Përs

ërit

vepr

ime

tën

gjas

hme

mbi

obj

ekte

të

ndry

shm

e,p

.sh.

,tun

dnj

ë lo

dër

pellu

shi n

ë të

një

jtën

mën

yrë

si n

jë r

aket

ake

për

të d

ëgju

ar

zhur

mën

e s

aj.

•Kër

kon

dhe

gjen

një

obj

ektqë

ka

rënë

.

•Pë

rdor

obj

ekte

tsipa

sqë

llim

itqë

kan

ë,p

.sh.

,pre

tend

ontë

pijë

qum

ësht

ng

a nj

ë bi

bero

n lo

dër.

•Pë

rpiq

etn

ëm

ënyr

atë

ndr

yshm

epë

rtë

lëvizu

rnj

ëob

jekt

,për

të

parë

se

çfa

rë n

dodh

, p.s

h., r

roku

llis

topi

n bu

tësi

sht

në fi

llim

dhe

pas

taj m

ë fo

rt

për

të p

arë

se s

a sh

pejt

dhe

sa la

rg d

o të

shk

ojë.

•Pë

rdor

vep

rim

etë

ndr

yshm

epë

rnj

ëre

zulta

ttë

syn

uar,

p.sh

.,nd

ërto

nku

lla m

e bl

loqe

dhe

pas

taj i

rrë

zon

me

dorë

n e

tij, p

ërsë

rit

vepr

imta

rinë

dh

e pë

rdor

një

lodë

r tje

tër

për

të b

ërë

që k

ulla

të

bier

ë.•I

mito

ngj

uhën

etr

upit

tëtë

rritu

rve

dhe

vepr

imet

eth

jesh

ta,p

.sh.

,ven

dos

duar

t në

bel

ose

pre

tend

on t

ë fs

hijë

try

ezën

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•M

errn

ipje

sën

ëba

shkë

vepr

imet

sho

qëro

req

ëfë

mija

nisv

etë.

•Si

guro

nilod

raint

eres

ante

që

mun

dtë

man

ipul

ohen

leh

të,p

.sh.

,të

shty

pen,

të

lësh

ojnë

tin

guj,

të b

ëjnë

zhu

rmë

...•

Luan

ilo

jëra

të

dyfis

hta

me

fëm

ijën,d

uke

ndër

ruar

rol

et

p.sh

.,“T

ëgj

eta!

”

•Le

joni

fëm

ijën

tëe

kspl

oroj

ënj

ëla

rmil

odra

sh.

•Tre

gojin

ifëm

ijëspë

rlo

jë:"

Shik

osa

shu

më

eke

rro

kulli

sur

topi

n!"

•Lë

rini

lir

ifë

mijë

stë

pro

vojë

gjë

rat

ëre

jad

uke

idh

ënë

edhe

pak

m

bësh

tetje

.•

Dem

onst

roni

dhe

shp

jego

nim

arrë

dhën

iet

mid

iso

bjek

teve

dhe

/o

se

njer

ëzve

.

Nën

fush

a: L

ogjik

a d

he

ars

yet

imi

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

për

do

rur

njo

hu

ritë

, për

voja

t e

mëp

ars

hm

e, p

rovë

n d

he

ga

bim

in p

ër t

ë ku

ptu

ar

se

si n

dik

on

në

bo

tën

e t

yre



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t kup

tojn

ë se

si v

epri

me

të q

ëllim

shm

e dh

e të

zgj

edhu

ra m

und

të n

diko

jnë

në o

bjek

te d

he n

jerë

z të

ndr

yshë

m. F

ëmijë

t gj

ithas

htu

fillo

jnë

të li

dhin

obj

ekte

dhe

ide

duke

u b

azua

r në

për

sëri

tjen

dhe

përv

ojën

.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

arri

jnë

të k

enë

një

kup

tim m

ë të

mad

h rr

eth

shka

kut

të

diçk

aje

dhe

mun

d të

par

ashi

kojn

ë dh

e zg

jedh

in v

epri

me

spec

ifike

për

të

arr

itur

një

rezu

ltat

të d

ëshi

ruar

. ata

gjit

hash

tu fi

llojn

ë të

zba

tojn

ë pë

rvoj

at d

he n

johu

ritë

e k

alua

ra p

ër t

ë fo

rmua

r id

e.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rsër

itve

prim

epa

pus

him

për

të

shka

ktua

ref

ektin

ed

ëshi

ruar

,p.

sh.,

zbra

z nj

ë ko

vë d

he r

imbu

sh a

të m

e ob

jekt

e të

ndr

yshm

e.•

Fillo

ntë

par

ashi

kojë

pas

ojat

ev

eprim

eve

tët

hjes

hta

dhe

të

njoh

ura

për

të, p

.sh.

, e d

i se

lëv

izja

e ç

elës

it të

dri

tës

bën

që

të

ndiz

et o

se fi

ket

drita

e m

akin

ës lo

dër.

•Kup

ton

funk

sion

imin

eo

bjek

teve

,p.sh.

,sht

upa

përd

oret

për

të

past

ruar

dys

hem

enë.

•Fi

llon

tëk

upto

jësje

llje

tëcak

tuar

aqë

kan

ëtë

bëj

nëm

eko

ntek

ste

të c

aktu

ara,

p.s

h., s

illet

ndr

yshe

në

çerd

he s

esa

në s

htëp

i.

•N

jeh

vepr

imet

dhe

obj

ekte

tdh

em

und

tëp

ërgj

ithës

ojnë

kup

timin

,p.

sh.,

sheh

dik

ë që

hap

një

çad

ër d

he m

und

t'i a

trib

ojë

fakt

in s

e po

bi

e sh

i.•Bë

nnj

ëpa

rash

ikim

të

asaj

që

dotë

ndod

hëm

ëpa

snë

një

sek

uenc

ëtë

ngj

arje

ve.

•Zba

ton

përv

ojat

ek

alua

ran

ësitu

ata

tërej

a.•

Shpr

ehs

hkak

und

hep

asoj

ënnë

situ

ata

tëc

aktu

ara,p

.sh.

,"U

në

rash

ë dh

e u

lënd

ova"

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Sig

uroj

inif

ëmijë

spë

rvoj

aqë

dem

onst

rojn

ësh

kak

dhe

paso

jë,p

.sh.

,ob

jekt

e që

pro

dhoj

në t

ingu

j pas

kry

erje

s së

një

vep

rim

i spe

cifik

.•

Treg

oni

dhe

shpj

egon

ipë

rse

duhe

nob

jekt

etdh

epë

rçf

arë

përd

oren

gja

të n

dërv

epri

mev

e të

për

dits

hme.

•Ren

ditn

iba

shkë

vepr

imet

ep

ërdi

tshm

e,p

.sh.

,"S

ëpa

rid

ota

m

bush

im g

ovat

ën m

e uj

ë, p

asta

j do

të v

endo

sim

lodr

a br

enda

saj

"

•Pë

rdor

nih

isto

rid

heb

ised

atë

për

dits

hme

për

t'ik

ërku

arfë

mijë

stë

pa

rash

ikoj

ë se

çfa

rë m

und

të n

dodh

ë m

ë pa

s.•Pë

rdor

nip

ërvo

jate

kalu

ara

tëfë

mijë

spë

rtë

kap

ërcy

erp

ërvo

jate

reja

, p.s

h., p

ërdo

rni s

hkum

ësa

në t

rotu

ar p

ër t

ë sh

krua

rr n

ë ve

nd t

ë ng

jyra

ve d

he le

trës

.•

Disku

toni

dhe

për

jeto

nis

hkak

und

hep

asoj

ënn

ënd

ërve

prim

ete

pë

rdits

hme,

p.s

h., s

hton

i ng

jyrë

ush

qim

ore

në g

ovat

ën e

ujit

dhe

i

treg

oni f

ëmijë

s se

çfa

rë n

dodh

.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in a

ftës

i për

të

për

do

rur

njo

hu

ritë

, për

voja

t e

mëp

ars

hm

e, p

rovë

n d

he

ga

bim

in p

ër t

ë ku

ptu

ar

se

si n

dik

on

në

bo

tën

e t

yre

Shka

ku i

refe

rohe

t m

arrë

dhën

ies

mid

is

arsy

es p

se n

dodh

dh

e p

asoj

ës.

Fëm

ijët

kup

tojn

ë se

vep

rim

et

dhe

fjal

ët s

pec

ifike

p

reki

n ob

jekt

et d

he

njer

ëzit

në

mje

disi

n e

tyre

në

mën

yra

të

par

ashi

kues

hme.



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t zh

villo

jnë

të k

uptu

arit

e ko

ncep

teve

të

sasi

së d

he n

umri

t, nd

ërsa

ata

eks

plor

ojnë

dhe

bas

hkëv

epro

jnë

me

obje

ktet

dhe

nje

rëzi

t në

mje

disi

n e

tyre

të

përd

itshë

m.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të id

entifi

kojn

ë se

ka

sasi

të

ndry

shm

e të

obj

ekte

ve d

he

njer

ëzve

. ata

mun

d të

për

piqe

n të

për

puth

in n

ë sa

si n

umra

t pë

rmes

pë

rdor

imit

të fj

alëv

e, s

imbo

leve

dhe

gje

stev

e.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rdor

tin

gujt

dhe

gjuh

ëne

tru

pit

për

tës

inja

lizua

rpë

rm

ësh

umë,

p.sh

., fil

lon

të

qajë

kur

mba

ron

një

shis

he q

umës

hti d

he ë

shtë

ako

ma

i uri

tur.

•Ek

splo

ron

obje

ktet

një

nga

një

,p.sh.

,efu

tnë

goj

ënj

ëlo

dërdh

ee

hedh

pë

r të

kap

ur n

jë t

jetë

r, os

e he

dh lo

dra

në n

jë e

në.

•Shp

reh

më

shum

ëdë

shira

përm

esshe

njav

etë

fyty

rës,

tingu

jve,g

jest

eve,

dhe

vepr

imev

e, p

.sh.

, zhu

rmës

, hap

jes

së g

ojës

, lëv

izje

ve...

•M

ban

më

shum

ëse

një

obj

ekt

nët

ënj

ëjtë

nko

hë,p

.sh.

,kap

një

zile

lo

dër

në n

jërë

n do

rë d

he p

ërpi

qet

me

tjetr

ën t

ë ka

pë n

jë b

llok.

•Arr

intë

kupt

ojë

konc

eptin

"m

ësh

umë"

në

lidhj

em

eus

hqim

ind

helo

jën;

treg

on m

e gj

este

ose

tho

të, "

më

shum

ë".

•Im

iton

num

ërim

in,p

.sh.

,ngj

itsh

kallë

tdh

eim

iton

"një

,dy"

.•

Përd

ork

omun

ikim

ver

bal

dhe

jove

rbal

për

të

shpr

ehur

më

shum

ëko

ncep

te k

ompl

ekse

, p.s

h., "

disa

", "p

ërsë

ri",

"të

gjith

a"•Fi

llon

tëk

upto

jëfj

alët

për

shkr

uese

dhe

të

zbat

ojë

atribu

tete

njer

ëzve

,p.

sh.,

treg

on v

eten

kur

pye

tet:

"Kus

h ës

htë

dja

lë i

mad

h?"

•Fi

llon

tëp

ërdo

rëfja

lëtpë

rnu

mra

tpë

rtë

em

ërtu

ars

asin

ë,e

dhe

pse

mun

d të

gab

ojë.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pë

rgjig

juni

men

jëhe

rëfëm

ijës

por

jop

au

men

duar

,kur

aisinj

alizon

pë

r ne

voja

t e

tij.

•Si

guro

nio

bjek

tetë

shum

tad

he/

ose

mat

eria

leq

ëfë

mija

të

mun

dtë

ek

splo

rojë

.•N

xitn

ifë

mijë

ntë

shq

yrto

jëo

bjek

tetnj

ëng

anj

ë,p

.sh.

,mer

rnin

ëdo

rë

një

bllo

k dh

e th

oni "

një"

.•Lu

anim

efë

mijë

n;ll

ogar

itnim

ezë

të

lart

ënë

koh

ënq

ëij

epni

obj

ekte

të

ndr

yshm

e.•A

ngaz

hohu

nin

ëlo

jëra

të

thje

shta

me

gish

tam

efë

mijë

n.

•M

odel

oni

num

ërim

indh

ere

nditj

enpë

rfë

mijë

nçd

odi

tëpë

rmes

nd

ërve

prim

eve,

p.s

h., "

së p

ari,

ne d

o të

ule

mi n

ë ka

rrig

e,

pas

taj d

o të

ve

ndos

im p

ërpa

rëse

n"•Tr

egoj

inim

eg

jest

efë

mijë

s,ko

ncep

tep

.sh.

,"aq

im

adh"

,duk

eng

ritu

rkr

ahët

në

ajër

.•Kën

doni

kën

gëq

ëpë

rmba

jnë

num

ra.

Nën

fush

a: S

asi

a d

he

num

rat

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in v

etëd

ije p

ër s

asi

në,

nu

mër

imin

dh

e ko

mp

eten

cat

num

erik

e

Atr

ibut

et ja

në k

arak

teri

stik

at o

se v

etit

ë e

obje

ktev

e, t

ë ti

lla s

i for

ma,

ngj

yra

ose

mad

hësi

a



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t nj

ohin

sas

i të

ndr

yshm

e të

obj

ekte

ve d

he n

jerë

zve

dhe

fillo

jnë

të p

ërpu

thin

me

sakt

ësi f

jalë

t e

num

rave

me

sasi

në e

sak

të.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

përd

orin

gju

hën

për

të d

emon

stru

ar k

uptim

in t

hem

elor

të

përf

aqës

imit

të n

umri

t dh

e id

entifi

kim

it të

sas

isë.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Kom

unik

ons

asitë

sen

deve

të

njoh

ura,p

.sh.

,she

hdy

mol

lëd

he

thot

ë, "

dy"

•Pë

rdor

gje

ste

jove

rbal

epë

rtë

dem

onst

ruar

të

kupt

uarite

sasive

,p.

sh.,

mba

n dy

gis

hta

për

të s

hpre

hur

dy p

ër d

içka

.•Fi

llon

tëp

ërdo

rë"nj

ë","

dy"dh

e"t

re"pë

rtë

iden

tifiku

arsas

ishu

më

të v

ogla

pa

i llo

gari

tur

ato.

•Fi

llon

tëp

ërdo

rëfj

alë

përs

hkru

ese

për

njer

ëzit

nën

jëm

ënyr

ëm

ëtë

ndë

rlik

uar,

p.sh

., "a

i i m

adh"

, "aj

o fë

mijë

".

•Kup

ton

rend

itjen

pro

gres

ive

tën

umra

ve,p

.sh.

,thot

ënu

mra

tnë

seri

deri

në

dhje

të.

•Fi

llon

tën

umër

ojë

obje

ktet

;mun

dtë

num

ëroj

ëdy

her

ëob

jekt

et

dhe

/ ose

të

kalo

jë n

umra

t.•Fi

llon

tëid

entifi

kojë

kra

hasim

ine

sas

isë,p

.sh.

,"U

nëk

amm

ësh

umë

bllo

qe".

•U

jep

kupt

imn

umra

ve;k

upto

nko

ncep

tine

një

num

ritë

vogë

lose

nj

ë nu

mri

të

mad

h.•

Përd

orfja

lëp

ërsh

krue

sek

urk

omun

ikon

për

të

tjerë

t,p.

sh.,

"Ajo

vr

apoi

shp

ejt"

, "a

i ësh

të i

vogë

l", "

shik

o sa

lart

jam

"...

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pë

rdor

nik

once

pte

num

erik

enë

vep

rim

tarinë

ep

ërdi

tshm

e,p

.sh.

,"d

ëshi

ron

një

bisk

otë

apo

dy?"

•Pë

rdor

nim

omen

teq

ëfë

mija

mun

dtë

mës

ojë,p

.sh.

,kër

koni

që

fëm

ija t

’ju ja

pë n

jë la

pust

il ng

a gr

umbu

lli q

ë ka

gja

të p

unës

së

artit

që

po

bën”

•N

jihni

për

pjek

jete

fëm

ijës

për

tëp

ërdo

rur

konc

epte

num

erik

enë

nd

ërve

prim

et e

për

dits

hme,

p.s

h., "

po, k

e të

dre

jtë, t

i je

dy v

jeç!

•Pr

anon

iqë

përv

oja

dhe

eksp

ozim

ijan

ëfa

ktor

ëqë

ndi

kojn

ënë

se

fëm

ija ë

shtë

i nj

ohur

me

num

rat

ose

jo.

•A

ngaz

honi

fëm

ijën

tëm

arrë

pje

sën

ëfja

lë-v

jers

haq

ëpë

rmba

jnë

num

ra d

he m

atem

atik

ë.•Pë

rdor

nifj

alë

përs

hkru

ese

kur

bash

këve

pron

ime

fëm

ijën,p

.sh.

,"T

je k

aq i

gjat

ë!"

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t sh

faq

in v

etëd

ije p

ër s

asi

në,

nu

mër

imin

dh

e ko

mp

eten

cat

num

erik

e



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t pë

rdor

in n

dërv

epri

me

soci

ale

së b

ashk

u m

e të

gjit

ha s

hqis

at

e ty

re p

ër t

ë zb

ulua

r dh

e ek

splo

ruar

bot

ën p

ërre

th t

yre.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

përd

orin

të

gjith

a sh

qisa

t e

tyre

për

të

mbl

edhu

r m

e që

llim

dhe

për

të

vep

ruar

, në

info

rmac

ioni

n e

mar

rë p

ërm

es b

ashk

ëvep

rim

eve

me

mje

disi

n e

tyre

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Vëz

hgon

nje

rëzitdh

eob

jekt

etn

ëm

jedi

sin

etij

.•A

ngaz

hohe

tnë

bas

hkëv

eprim

esh

oqër

ore

me

tërritu

rtë

njo

hur.

•Kër

kon

nëm

ënyr

ëak

tive

obje

kte

tër

eja

qëg

jend

enn

ëm

jedi

s,p.

sh.,

me

gojë

, me

shko

pinj

, me

kapë

se...

•Pë

rdor

të

gjith

ash

qisa

te

tijp

ërtë

eksp

loru

ard

hezbu

luar

gjë

ratë

reja

, p.s

h., a

rrin

të

prek

ë sh

iun

ose

borë

n.

•Kër

kon

nëm

ënyr

ëak

tive

obje

ktet

dhe

për

jeto

npë

rbër

jen

ety

rep

ërm

es

shqi

save

të

ndry

shm

e, p

.sh.

, ngj

yra,

cilë

sia,

pes

ha, s

hija

.•

Përs

ërit

vepr

ime

qët

ërhe

qin

vëm

endj

ene

tij

ose

tës

aj,p.

sh.,

rrëz

on

obje

kte

për

tokë

për

të

dëgj

uar

tingu

llin

që b

ën.

•Ek

sper

imen

ton

me

mat

eria

let

ënd

rysh

me

qëg

jend

enn

ëm

jedi

sin

eja

shtë

m, p

.sh.

, pre

k m

e gi

shta

në

tokë

, thë

rrm

on g

jeth

e të

tha

ta ..

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•K

rijo

nin

jëm

jedi

sst

imul

ues

qëf

ëmija

të

eksp

loro

jë;n

drys

honi

rr

egul

lisht

mat

eria

let

dhe

lodr

at n

ë m

jedi

sin

e fë

mijë

s.•N

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

sgj

atë

lojë

s.•Si

guro

nilo

dra

dhe

përv

oja

qëk

anë

një

larm

ingj

yras

h,m

ater

iale

sh,

tingu

jsh

dhe

arom

ash.

•Le

joni

që

fëm

ijat

ëek

splo

rojë

mje

disin

eja

shtë

m,p

.sh.

,të

shko

jë

në s

hëtit

je m

e ka

rroc

ë, t

a lë

më

fëm

ijën

të z

varr

itet

në b

ar, t

ë pr

ekë

baltë

, gje

the.

..

•Si

guro

nim

undë

siq

ëfë

mija

të

hulu

mto

jëd

helu

ajë

jash

të.

•A

ngaz

hohu

nin

ëbi

seda

me

fëm

ijën

për

naty

rën,k

afsh

ët,d

heg

jalle

sat

etje

ra; p

reza

nton

i lib

ra q

ë pë

rfsh

ijnë

këto

tem

a.•Si

guro

jinif

ëmijë

ssh

umë

mun

dësip

ërlo

jën

dijo

re,p

.sh.p

udin

g,b

rum

ë,u

jë,

rërë

, bal

të e

tj.

Nën

fush

a: K

on

cep

tet

shke

nco

re d

he

eksp

lori

mi

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë n

joh

uri

të t

hem

elo

re d

he

për

do

rin

ko

nce

pte

sh

ken

core



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

për

dori

n ek

sper

imen

te p

ër t

ë ba

shkë

vepr

uar

dhe

për

t'u p

ërfs

hirë

me

mje

disi

n e

tyre

në

mën

yra

të n

drys

hme.

pë

r m

ë te

për,

shfa

qet

një

inte

res

i ri,

i veç

antë

për

gja

llesa

t

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

përd

orin

aft

ësitë

e t

yre

të k

omun

ikim

it pë

r të

tre

guar

inte

resa

t në

vëz

hgim

e, p

ërvo

ja d

he a

ngaz

him

e m

e bo

tën

përr

eth

tyre

. Fëm

ijët

në

mën

yrë

aktiv

e ek

sper

imen

tojn

ë m

e m

jedi

sin

e ty

re p

ër t

ë bë

rë z

bulim

e të

rej

a.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Tr

egon

inte

res

për

trup

ine

vet

;mun

dtë

njo

hëe

mër

time

për

pjes

ë të

cak

tuar

a të

tru

pit.

•Fi

llon

kate

gorizim

ine

thj

esht

ë,p

.sh.

,m

acet

dhe

qen

tëj

anë

kafs

hë.

•Bë

npy

etje

të

thje

shta

për

nat

yrën

.•Pë

rpiq

etp

ërd

etyr

atë

rej

agj

atë

vepr

imta

rive

të

njoh

ura,p

.sh.

,lu

an n

ë go

vatë

n e

ujit

dhe

në v

end

që t

ë pë

rdor

ë du

art,

përp

iqet

të

për

dorë

frym

ën p

ër t

ë bë

rë u

jin t

ë lë

vizë

.•Pë

rdor

lëvizjet

dhe

ting

ujtp

ërtë

për

faqë

suar

një

vëz

hgim

,p.sh.

,"g

jarp

ri, s

ssss

s!"

....

•Fi

llon

tëid

entifi

kojë

kar

akte

rist

ikat

ek

afsh

ëve,p

.sh.

,"Q

enil

eh".

•Ide

ntifi

kon

tipar

etë

ndr

yshm

etë

obj

ekte

ve,u

shqi

mev

edh

em

ater

iale

ve,

p.sh

., ng

jyra

, for

mat

, mad

hësi

a.•

Nxj

err

përv

ojën

ek

alua

rpë

rtë

për

shkr

uar

dhe

kom

unik

uar

rret

hvë

zhgi

mev

e dh

e pë

rvoj

ave,

p.s

h., e

di

se ç

farë

ndo

dh k

ur d

ikus

h fr

yn

një

qiri

, dis

kuto

n se

çfa

rë n

dodh

me

borë

n ku

r te

mpe

ratu

ra ë

shtë

më

e ng

roht

ë.•A

ngaz

hohe

tnë

pro

cese

për

të

arritu

rnj

ëre

zulta

t,p.

sh.,

përz

ien

tre

ngjy

ra t

ë nd

rysh

me

të b

ojës

për

të

parë

se

çfar

ë ng

jyre

shf

aqet

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nim

undë

siq

ëfë

mija

të

anga

zhoh

etn

ëlo

jëra

ndi

jore

.•Bi

sedo

nim

efë

mijë

tpë

rka

fshë

të

ndry

shm

e,p

ërm

asat

etyr

e,

ku je

tojn

ë dh

e çf

arë

tingu

jsh

bëjn

ë at

a.•

Lejo

nifëm

ijën

tëe

kspl

oroj

ëlu

le,i

nsek

ted

heg

jalle

sat

ëtje

ra

kur

ësht

ë ja

shtë

.

•Fi

lloni

t'i

bëni

fëm

ijëspy

etje

:çfa

rë,k

u,k

urd

hep

se?

•Pë

rfsh

inip

yetje

“sh

kenc

ore”

dhe

“kë

rkim

ore”

në

rutin

ëne

për

dits

hme

të fë

mijë

s.•S

igur

oniv

eprim

tarid

hep

ërvo

jaq

ëilej

ojnë

fëm

ijëstë

zgj

idhë

pro

blem

edh

e të

arr

ijë n

ë pë

rfun

dim

e, p

.sh.

ndë

rton

i, du

ke e

kspe

rim

entu

ar m

e nd

rysh

imet

nga

lënd

ët e

ngu

rta

në lë

ngje

t.•

Krijo

nit

ema

dhe

vepr

imta

riq

ëpë

rqen

droh

ent

ena

tyra

,p.sh.

,nda

ni

me

fëm

ijën

cikl

in e

jetë

s së

një

flut

ure

përm

es li

brav

e dh

e pë

rvoj

ave

të

jetë

s re

ale.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë n

joh

uri

të t

hem

elo

re d

he

për

do

rin

ko

nce

pte

sh

ken

core



Edukim në natyrëFëmijët mësojnë me të gjitha shqisat e tyre, cili është vendi më i mirë për të përfshirë të gjitha shqisat. Ka shumë mundësi që fëmijët të shohin kafshë, ngjyra dhe njerëz të ndryshëm. Fëmijët mund të provojnë materiale të ndryshme ndërsa ata eksplorojnë pellgje, gjethe të thata dhe lule. Ata mund të ndiejnë shiun dhe erën, të dëgjojnë makina dhe kamionë. Këto përvoja të hershme u ofrojnë fëmijëve mënyra interesante dhe kuptimplote për të mësuar rreth natyrës, shkencës dhe mjedisit ku ata jetojnë. Mjedisi i jashtëm është gjithashtu vendi ku fëmijët janë në gjendje të praktikojnë dhe zotërojnë aftësi fizike të tilla si ecja, vrapimi, kërcimi dhe ngjitja. Përvojat në mjedisin e jashtëm u ofrojnë fëmijëve përvoja pozitive për të shpenzuar energji, për t’u bërë pis dhe për të mësuar rreth botës përreth tyre.



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t së

par

i m

bësh

tete

n në

refl

ekse

t e

tyre

nat

yror

e pë

r të

si

njal

izua

r ne

voja

t th

emel

ore

të m

bije

tesë

s te

kuj

dest

ari/e

duka

tori

i

tyre

.n

ë fu

nd t

ë kë

saj p

eriu

dhe

mos

he, s

hfaq

et v

etëd

ije p

ër t

rupi

n e

tyre

dh

e be

sim

in t

e ku

jdes

tari

/edu

kato

ri,

të c

ilët

përk

rahi

n fë

mijë

t në

pl

otës

imin

e n

evoj

ave

dhe

mbr

ojtje

n e

tyre

në

situ

ata

te p

asig

urta

7 de

ri 1

8 m

uaj:

aft

ësitë

fizi

ke n

ë rr

itje

të fë

mijë

ve i

lejo

jnë

ata

të e

kspl

oroj

në m

ënyr

a të

rej

a të

bas

hkëv

epri

mit

me

mje

disi

n pë

rret

h ty

re. t

ë m

otiv

uar

nga

këto

aft

ësi t

ë re

ja, f

ëmijë

t mar

rin

rrez

iqe

për

të e

kspl

orua

r dh

e m

ësua

r dh

e de

mon

stro

jnë,

për

mes

kom

unik

imit

verb

al d

he jo

verb

al, b

esim

te

kujd

esta

ri/e

duka

tori

i ty

re p

ër t

'i m

bajtu

r at

a të

sig

urt.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Si

njal

izon

pë

rmes

re

fleks

eve

dhe

tingu

jve

seka

ne

voja

,p.

sh.,

dem

onst

rojn

ë re

fleks

e kë

mbë

ngul

jeje

kur

janë

të

uritu

r, qa

jnë

kur

nuk

ndih

en r

ehat

...•V

ëzhg

ond

heh

ulum

ton

nëm

ënyr

ëak

tive

mje

disin.

•Tre

gon

inte

respë

rtr

upin

evet

,p.sh.shi

kon

ngul

tasdu

art,

futkë

mbë

tnë

goj

ë, g

odet

bar

kun.

•Pë

rdor

lëv

izje

tfiz

ike

për

tëe

kspl

orua

rm

jedi

sin,p

.sh.

,për

piqe

ttë

ar

rijë

diç

ka, u

let,

rrok

ullis

et, z

varr

itet.

•Tr

egon

bes

imt

eku

jdes

tari/e

duka

tori,p.

sh.,

shtr

ink

rahë

tpë

rta

m

arrë

, re

hato

het

kur

e qe

tëso

jnë,

kur

zbu

tet,

kërk

on k

ujde

star

in/

eduk

ator

in n

ë si

tuat

a të

rej

a...

•Pë

rdor

ref

eren

cën

social

epë

rtë

vle

rësu

ars

ituat

atë

pas

igur

ta,

p.sh

., sh

ikon

dre

j kuj

dest

arit

/edu

kato

rit

për

sug

jeri

me

nëse

duh

et t

ë va

zhdo

jë d

içka

apo

jo.

•Ngj

itet

nëm

ënyr

ëak

tive

për

tëa

rritu

rob

jekt

ete

kër

kuar

agj

atë

lojë

s.•P

ërgj

igje

tnd

ajs

ugje

rim

eve

tëk

ujde

star

it/ed

ukat

orit

nës

ituat

atë

pa

sigu

rta.

•H

ezito

ndh

ede

mon

stro

nku

jdes

në

situ

ata

tër

eja

dhe

/os

etë

nd

rysh

me,

p.s

h., n

dalo

n zv

arri

tjen

kur

arri

n në

ska

jin e

një

sip

ërfa

qeje

të

pab

arab

artë

•U

për

gjig

jet

para

lajm

ërim

eve

dhe

ndry

shim

eve

nët

onin

ez

ërit;

ka

nevo

jë p

ër n

dihm

ë dh

e ri

drej

tim p

ër t

ë nd

alua

r sj

ellje

n e

pasi

gurt

, p.s

h.,

shik

on p

asi d

ëgjo

n nj

ë "j

o" të

rre

ptë

por

nuk

ndal

on d

omos

dosh

mër

isht

sj

ellje

n os

e ve

prim

in.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pl

otës

onin

evoj

ate

fëm

ijësnë

mën

yrë

tëshp

ejtë

dhe

të

ndje

shm

e•

Përg

jigju

nid

uke

um

endu

arp

arap

raki

sht

kur

bash

këve

pron

im

efë

mijë

n.•Si

guro

nin

jëm

jedi

stë

sig

urt,

përm

broj

tjen

efë

mijë

ve,d

uke

sigu

ruar

nj

ë m

bikë

qyrj

e të

vaz

hdue

shm

e.•

Qet

ëson

idh

eng

ushë

lloni

fëm

ijën

sipa

sne

vojë

s,p.

sh.,

tam

bani

,ta

përk

ëdhe

lni,

lëku

ndni

.•

Ndë

rvep

roni

me

fëm

ijën;u

luni

në

dysh

eme

dhe

anga

zhoh

uni

në

eksp

lori

m d

he lo

jëra

.

•Pë

rdor

nishp

rehj

edh

egj

este

tëfy

tyrë

spë

rtë

kom

unik

uarm

efë

mijë

nnë

situ

ata

të p

asig

urta

, p.s

h., t

undj

e ko

ke, b

uzëq

eshj

e pë

r të

nxi

tur

fëm

ijën

të z

varr

itet

drej

t lo

drës

së

re ..

.•V

endo

snik

ufij;që

ndro

nit

ëve

ndos

ur.

•Si

guro

nin

jëm

jedi

stë

sig

urt,

për

mbr

ojtje

ne

fëm

ijëve

,duk

esigu

ruar

m

bikë

qyrj

e të

vaz

hdue

shm

e.•Sh

pjeg

ojun

ifëm

ijëve

pse

ekz

isto

jnë

rreg

ulla

të

cakt

uara

Nën

fush

a: S

igu

ria

dh

e m

irëq

enia

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i p

ër t

ë n

joh

ur

situ

ata

të

rrez

iksh

me

dh

e p

ërg

jigje

n n

ë p

ërp

uth

je m

e rr

eth

an

at

Ref

eren

ca s

ocia

le

ësht

ë te

rmi i

p

ërdo

rur

për

të

për

shkr

uar

mën

yrën

se

si

fëm

ijët

e ve

gjël

mar

rin

sugj

erim

et

e ty

re n

ga p

erso

na

të t

jerë

të

njoh

ur

për

të

vend

osur

se

cila

t em

ocio

ne d

he

vep

rim

e ja

në t

ë p

ërsh

tats

hme.



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

ndë

rtoj

në k

uptim

in t

hem

elor

të

kufij

ve t

ë ty

re

fizik

ë dh

e si

tuat

ave

të p

asig

urta

. Fëm

ijët

janë

end

e të

mot

ivua

r pë

r të

ba

shkë

vepr

uar

dhe

eksp

loru

ar

mje

disi

n pa

m

arrë

pa

rasy

sh r

rezi

qet

dhe

vazh

dojn

ë të

mbë

shte

ten

te k

ujde

star

i/ed

ukat

ori p

ër t

ë nd

ihm

uar

në m

enax

him

in e

impu

lsev

e të

tyr

e

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të d

emon

stro

jnë

aft

ësi t

ë ku

fizua

ra p

ër t

ë br

endë

suar

at

ë që

kuj

dest

ari/e

duka

tori

kom

unik

on n

ë lid

hje

me

sigu

rinë

, rre

gulla

t dh

e m

irëq

enie

n.

Fëm

ijët

vazh

dojn

ë të

ve

proj

në

sipa

s im

puls

eve,

po

r fil

lojn

ë të

zhv

illoj

në s

trat

egji

për

të m

broj

tur

vete

n në

situ

ata

pote

ncia

lisht

të

pasi

gurt

a

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Kup

ton

"jo"

dhe

"nd

al"

kur

kom

unik

ohet

për

mes

fja

lëve

ose

gj

este

ve.

•U

për

gjig

jetpa

rala

jmër

imev

edh

efil

lon

tën

drys

hojë

sje

lljen

në

përp

uthj

e m

e rr

etha

nat,

p.sh

., la

rgoh

et n

ga p

riza

pas

i kuj

dest

ari/

eduk

ator

i tho

të "

jo"

•Kër

kon

reha

tiku

rka

frik

ë.•

Imito

nve

prim

ete

të

rritu

rve

gjat

ëlo

jës,

p.sh

.,it

hotë

kuk

ullë

s:

"mos

e p

rek

se

digj

esh

(xhi

ç)"

kur

ecën

pra

në s

obës

së

pret

endu

ar.

•Iku

shto

nvë

men

dje

rreg

ulla

vet

ësigu

risë

,por

ka

ende

nev

ojë

për

mbi

këqy

rje

për

të m

bajtu

r ve

ten

të s

igur

t.•Kom

unik

onm

enj

ëtë

rritu

rnë

sed

içka

nuk

ësh

tën

ërr

egul

l,p.

sh.,ku

rnj

ë ba

shkë

mos

hata

r lë

ndoh

et o

se m

ungo

n.•K

ujto

ndh

efil

lon

tëzba

tojë

për

voja

tek

alua

ran

ësitu

atat

ea

rdhs

hme,

p.sh

., ec

ën m

e ku

jdes

dhe

nga

dalë

kur

ka

borë

në

tokë

.•

Iku

jton

rreg

ulla

tnj

ëba

shkë

mos

hata

rit

ëri,p

.sh.

,em

ban

për

dore

ku

r ec

in t

ë dy

jash

të.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

nin

jëm

jedi

stë

sig

urt,

për

mbr

ojtje

ne

fëm

ijëve

,duk

esi

guru

ar m

bikë

qyrj

e të

vaz

hdue

shm

e.•M

odel

onip

rakt

ika

dhe

sjel

ljetë

sigu

rta

për

fëm

ijën,p

.sh.

,mos

hi

pni n

ë ka

rrig

e ku

r pë

rpiq

eni t

ë ar

rini

obj

ekte

.•M

bësh

tete

nifë

mijë

nnë

situ

ata

tërej

a;lë

rini

koh

ëtë

miq

ësoh

et

me

njer

ëzit,

obj

ekte

t dh

e ve

prim

tari

të e

rej

a.

•Si

guro

nim

bikë

qyrje

dhe

udhë

zim

etë

vaz

hdue

shm

e.•

Bise

doni

me

fëm

ijën

për

situ

ata

tëp

asig

urta

dhe

ato

që

aid

uhet

të

bëjë

për

të

mar

rë n

dihm

ë.•Res

pekt

onif

rikë

ne

shpr

ehur

të

fëm

ijës.

•Ven

dosn

ikufi

j;që

ndro

nit

ëve

ndos

ur.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i p

ër t

ë n

joh

ur

situ

ata

të

rrez

iksh

me

dh

e p

ërg

jigje

n n

ë p

ërp

uth

je m

e rr

eth

an

at

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t së

par

i m

bësh

tete

n në

refl

ekse

t e

tyre

nat

yror

e pë

r të

si

njal

izua

r ne

voja

t th

emel

ore

të m

bije

tesë

s te

kuj

dest

ari/e

duka

tori

i

tyre

.n

ë fu

nd t

ë kë

saj p

eriu

dhe

mos

he, s

hfaq

et v

etëd

ije p

ër t

rupi

n e

tyre

dh

e be

sim

in t

e ku

jdes

tari

/edu

kato

ri,

të c

ilët

përk

rahi

n fë

mijë

t në

pl

otës

imin

e n

evoj

ave

dhe

mbr

ojtje

n e

tyre

në

situ

ata

te p

asig

urta

7 de

ri 1

8 m

uaj:

aft

ësitë

fizi

ke n

ë rr

itje

të fë

mijë

ve i

lejo

jnë

ata

të e

kspl

oroj

në m

ënyr

a të

rej

a të

bas

hkëv

epri

mit

me

mje

disi

n pë

rret

h ty

re. t

ë m

otiv

uar

nga

këto

aft

ësi t

ë re

ja, f

ëmijë

t mar

rin

rrez

iqe

për

të e

kspl

orua

r dh

e m

ësua

r dh

e de

mon

stro

jnë,

për

mes

kom

unik

imit

verb

al d

he jo

verb

al, b

esim

te

kujd

esta

ri/e

duka

tori

i ty

re p

ër t

'i m

bajtu

r at

a të

sig

urt.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Si

njal

izon

pë

rmes

re

fleks

eve

dhe

tingu

jve

seka

ne

voja

,p.

sh.,

dem

onst

rojn

ë re

fleks

e kë

mbë

ngul

jeje

kur

janë

të

uritu

r, qa

jnë

kur

nuk

ndih

en r

ehat

...•V

ëzhg

ond

heh

ulum

ton

nëm

ënyr

ëak

tive

mje

disin.

•Tre

gon

inte

respë

rtr

upin

evet

,p.sh.shi

kon

ngul

tasdu

art,

futkë

mbë

tnë

goj

ë, g

odet

bar

kun.

•Pë

rdor

lëv

izje

tfiz

ike

për

tëe

kspl

orua

rm

jedi

sin,p

.sh.

,për

piqe

ttë

ar

rijë

diç

ka, u

let,

rrok

ullis

et, z

varr

itet.

•Tr

egon

bes

imt

eku

jdes

tari/e

duka

tori,p.

sh.,

shtr

ink

rahë

tpë

rta

m

arrë

, re

hato

het

kur

e qe

tëso

jnë,

kur

zbu

tet,

kërk

on k

ujde

star

in/

eduk

ator

in n

ë si

tuat

a të

rej

a...

•Pë

rdor

ref

eren

cën

social

epë

rtë

vle

rësu

ars

ituat

atë

pas

igur

ta,

p.sh

., sh

ikon

dre

j kuj

dest

arit

/edu

kato

rit

për

sug

jeri

me

nëse

duh

et t

ë va

zhdo

jë d

içka

apo

jo.

•Ngj

itet

nëm

ënyr

ëak

tive

për

tëa

rritu

rob

jekt

ete

kër

kuar

agj

atë

lojë

s.•P

ërgj

igje

tnd

ajs

ugje

rim

eve

tëk

ujde

star

it/ed

ukat

orit

nës

ituat

atë

pa

sigu

rta.

•H

ezito

ndh

ede

mon

stro

nku

jdes

në

situ

ata

tër

eja

dhe

/os

etë

nd

rysh

me,

p.s

h., n

dalo

n zv

arri

tjen

kur

arri

n në

ska

jin e

një

sip

ërfa

qeje

të

pab

arab

artë

•U

për

gjig

jet

para

lajm

ërim

eve

dhe

ndry

shim

eve

nët

onin

ez

ërit;

ka

nevo

jë p

ër n

dihm

ë dh

e ri

drej

tim p

ër t

ë nd

alua

r sj

ellje

n e

pasi

gurt

, p.s

h.,

shik

on p

asi d

ëgjo

n nj

ë "j

o" të

rre

ptë

por

nuk

ndal

on d

omos

dosh

mër

isht

sj

ellje

n os

e ve

prim

in.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pl

otës

onin

evoj

ate

fëm

ijësnë

mën

yrë

tëshp

ejtë

dhe

të

ndje

shm

e•

Përg

jigju

nid

uke

um

endu

arp

arap

raki

sht

kur

bash

këve

pron

im

efë

mijë

n.•Si

guro

nin

jëm

jedi

stë

sig

urt,

përm

broj

tjen

efë

mijë

ve,d

uke

sigu

ruar

nj

ë m

bikë

qyrj

e të

vaz

hdue

shm

e.•

Qet

ëson

idh

eng

ushë

lloni

fëm

ijën

sipa

sne

vojë

s,p.

sh.,

tam

bani

,ta

përk

ëdhe

lni,

lëku

ndni

.•

Ndë

rvep

roni

me

fëm

ijën;u

luni

në

dysh

eme

dhe

anga

zhoh

uni

në

eksp

lori

m d

he lo

jëra

.

•Pë

rdor

nishp

rehj

edh

egj

este

tëfy

tyrë

spë

rtë

kom

unik

uarm

efë

mijë

nnë

situ

ata

të p

asig

urta

, p.s

h., t

undj

e ko

ke, b

uzëq

eshj

e pë

r të

nxi

tur

fëm

ijën

të z

varr

itet

drej

t lo

drës

së

re ..

.•V

endo

snik

ufij;që

ndro

nit

ëve

ndos

ur.

•Si

guro

nin

jëm

jedi

stë

sig

urt,

për

mbr

ojtje

ne

fëm

ijëve

,duk

esigu

ruar

m

bikë

qyrj

e të

vaz

hdue

shm

e.•Sh

pjeg

ojun

ifëm

ijëve

pse

ekz

isto

jnë

rreg

ulla

të

cakt

uara


periudha e fëmijërisë së hershme është koha kur të gjithë fëmijët pa dallim gjinie, përkatësie, kulture,

race, mësojnë se si të nxënë. Qasja ndaj të nxënit është një fushë e veçantë e zhvillimit të fëmijës, sepse

përfshin në vetvete aftësitë specifike që tashmë janë mësuar në fushat e tjera të zhvillimit. secila fushë

e zhvillimit reflekton përmbajtjen e njohurive apo aftësive specifike dhe ka të bëjë me mënyrën se si

këto njohuri apo aftësi janë fituar në këto fusha.

Fëmijët kanë lindur të gatshëm për të mësuar dhe tre vitet e para janë koha kur fëmijët zhvillojnë

zakonet në mënyrën se si ata afrohen dhe eksplorojnë botën e tyre. në varësi të cilësisë së përvojave

të tyre të hershme, fëmijët ose formojnë qëndrime të shëndetshme ose jo ndaj të nxënit (Gebhard,

2009).

Kurioziteti dhe interesi për mjedisin që i rrethon dhe për çdo gjë të re që ndodh në të, janë përbërësit

e parë të qasjes ndaj të mësuarit. marrja e nismës nga fëmijët dhe stimulimi nga të rriturit për

ta zhvilluar atë, përbëjnë përbërësin tjetër të qasjes ndaj të nxënit në të cilën fëmijët zhvillojnë

gatishmërinë e tyre për të mësuar, por edhe mënyrën se si ata e drejtojnë veten në këtë të mësuar.

Këmbëngulja, një tjetër përbërës, tregon se si fëmijët në vazhdimësi merren me të njëjtën veprimtari,

madje edhe pas përballjes me pengesa apo vështirësi të ndryshme. Krijueshmëria dhe imagjinata, si

përbërës për të përshtatur materiale, veprimtari në situata të reja apo me qëllime të tjera, shihet si

përbërësi i fundit i qasjes ndaj të nxënit.

Gjatë viteve të para të jetës, këto aftësi të fëmijëve janë kryesisht të ndërlidhura me kohën e kaluar

me fëmijët dhe me cilësinë e bashkëveprimit të prindërve, kujdestarëve, edukatorëve, rrethit të tyre

dhe moshatarëve.

NËNFUSHAT

vKurioziteti & Nisma

Fëmijët lindin me një interes natyror për njerëzit dhe objektet që gjenden në mjedisin e tyre. në

fund të fundit, ata po shohin gjëra për herë të parë! Fëmijët përdorin të gjitha shqisat e tyre për

të marrë gjithë këtë informacion të ri dhe përdorin aftësitë e tyre që vijnë duke u zhvilluar për

të kuptuar ato që shohin, dëgjojnë, shijojnë, nuhasin dhe prekin. marrëdhëniet e sigurta ndërtojnë

besimin që fëmijët kanë nevojë për të ushtruar kureshtjen e tyre. Fëmijët i përdorin këto modele

të hershme për të ndërtuar vetëbesimin që u duhen për të filluar eksplorimin, për të provuar

përvoja të reja dhe për t'u angazhuar me objekte dhe njerëz.

vZgjidhja e Problemeve

Fëmijët ndërtojnë bazat e aftësive për zgjidhjen e problemeve perms edukimit të marrëdhënieve,

eksplorimit aktiv dhe bashkëveprimeveshoqërore.

në foshnjëri, fëmijët mësojnë se veprimet e tyre dhe sjelljet kanë një efekt tek të tjerët.

FUSHA: QASJET NDAJ TË NXËNIT



Fëmijët mësojnë se ata kanë aftësinë për të zgjidhur një problem duke kryer veprime të caktuara.

Fëmijët i ndërtojnë këto njohuri dhe i përkthejnë në mënyrën se si bashkëveprojnë dhe zgjidhin

problemet në situatat e ardhshme. ata zbulojnë se veprimet dhe sjelljet e tyre gjithashtu kanë

një ndikim në objekte. Gjithashtu ata mësojnë se veprime të caktuara prodhojnë rezultate të

caktuara

vBesimi & Marrja e rrezikut

Fëmijët e ndërtojnë besimin e tyre përmes marrëdhënieve të tyre me kujdestarët/edukatorët.

Kujdestarët/edukatorët që plotësojnë nevojat e fëmijëve dhe përgjigjen në mënyrë të vazhdueshme

dhe të shpejtë, ushqejnë ndjenjat e vlerës së vetvetes te fëmijët. Fëmijët mësojnë të ndiejnë se janë

të rëndësishëm dhe ata mësojnë të besojnë. Kjo ndërton vetëbesimin që u nevojitet atyre që të

ndërmarrin rreziqe të përshtatshme zhvillimore.

Këto rreziqe përfshijnë detyra zhvillimore siç janë zvarritja, ecja, loja, provimi i përvojave të reja

dhe ndërtimi i marrëdhënieve me moshatarët.

vKëmbëngulja, Përpjekja dhe Vëmendja

Fëmijët përdorin eksplorimin shqisor dhe ndërveprimin shoqëror për të mësuar rreth botës së

tyre. Fëmijët e vegjël nuk kanë aftësi për të merren me objekte ose njerëz për periudha shumë të

gjata kohore, ata ndërtojnë këtë aftësi me përvojat e hershme. Fëmijët tregojnë interes fillestar

për botën e tyre duke vëzhguar thjesht.

ata përqendrohen në fytyrat, modelet me kontrast të lartë, tinguj dhe përfundimisht, objekte

specifike. ndërsa rriten, fëmijët fillojnë të eksplorojnë fizikisht mjedisin e tyre. ata përdorin duart

për të prekur, tundur dhe lëvizur objekte. ata gjejnë kënaqësi të përsërisin veprimet që u pëlqejnë.

angazhimi në këto përvoja promovon zhvillimin e këmbënguljes, përpjekjes dhe vëmendjes.

vKrijueshmëria dhe Imagjinata

Fëmijët janë nxënës aktivë kur hulumtojnë mjedisin e tyre. ata së pari vëzhgojnë botën përreth

tyre. i kushtojnë vëmendje tingujve, ngjyrave, lëvizjeve dhe përfshihen në bashkëveprime me

kujdestarët e tyre. ndërsa rriten, fëmijët bëhen më të qëllimshëm kur merren me mjedisin e

tyre. ata fillojnë të eksperimentojnë me mënyra të reja për të bërë gjëra të reja dhe zgjerojnë

mënyrën se si bashkëveprojnë me objektet dhe njerëzit. ndërsa këto njohuri nuk përkthehennë

veprime novatore, ato krijojnë fazën e zhvillimit të krijimtarisë në të ardhmen.

Fëmijët përdorin objekte në mënyra të reja dhe të papritura. ata fillojnë të imitojnë veprimet e të

rriturve dhe të përdorin objekte për të përfaqësuar gjërat me të cilat janë njohur. Fëmijët përdorin

gjuhën për të pretenduar se luajnë, përfshijnë të tjerët në ndërveprim lojrash dhe shprehin ndjenja

dhe ide shpikëse.

Fusha: Qasjet ndaj tË nXËnit



Nën

fush

a: K

uri

ozi

teti

& N

ism

a

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë in

tere

s d

he

pa

du

rim

për

të

mës

ua

r rr

eth

bo

tës

së t

yre

.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Li

ndja

në

9 m

uaj:

Fëm

ijët

zbul

ojnë

bot

ën p

ërm

es e

kspl

orim

it dh

e nd

ërve

prim

it sh

oqër

or.

Fëm

ijët

reag

ojnë

inte

res

të v

eçan

të p

ër o

bjek

tet,

njer

ëzit

dhe

përv

ojat

e

reja

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Kon

trol

li fiz

ik i

tru

pit,

fitua

r ta

shm

ë në

kët

ë st

ad,

u le

jon

atyr

e të

hu

lum

tojn

ë dh

e nd

ërve

proj

në n

ë nj

ë m

ënyr

ë m

ë të

qël

limsh

me

dhe

më

kupt

impl

ote.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Vëz

hgon

mje

disin

dhe

njer

ëzit;

gju

rmon

një

lodë

rnd

ërsa

lëviz

nga

një

pikë

në

tjetr

ën•Tr

egon

int

eres

për

vet

ene

tij,

p.sh

.,kë

qyr

duar

te

tij,f

utk

ëmbë

tnë

go

jë...

•Kër

kon

nëm

ënyr

ëak

tive

obje

kte

tër

eja

qëg

jend

enn

ëm

jedi

s,p.

sh.

me

prek

je, d

uke

i god

itur

leht

ë, d

uke

i fut

ur n

ë go

jë.

•Pë

rpiq

etp

ërt

ëfil

luar

bas

hkëv

eprim

inm

etë

tje

rët,

p.sh

.,bu

zëqe

sh,

shtr

in k

rahë

t dr

ejt

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it.•B

ëhet

pj

esë

evë

men

djes

së

pë

rbas

hkët

ba

shkë

m

eku

jdes

tarin/

ed

ukat

orin

, p.s

h., p

ërqë

ndro

het

tek

i një

jti o

bjek

t.

•Tre

gon

inte

respë

rob

jekt

ete

rej

adu

kem

anip

ulua

rdh

ekt

hyer

obj

ektin

e

ri.

•Pë

rdor

obj

ekte

të

njoh

ura

nëm

ënyr

atë

rej

a,p

.sh.

,ven

dosnj

ësh

port

ëlo

dras

h në

kok

ë.•V

epro

ndr

ejtnj

ëve

prim

tarie

tëre

duke

uz

varr

itur

ose

duke

ecu

r.•

Fillo

ntë

dem

onst

rojë

pre

fere

ncat

për

obj

ekte

tdh

e/os

em

ater

iale

t,p.

sh.,

zgje

dh n

jë li

bër

për

të le

xuar

kur

i je

pen

disa

mun

dësi

.•

Ang

azho

ntë

rritu

rit

enj

ohur

në

ndër

vepr

ime

dom

ethë

nëse

,p.sh.

,i

treg

on lo

drën

e p

refe

ruar

, i s

jell

një

libër

për

t’ia

lexu

ar...

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Krijo

nin

jëm

jedi

spr

itës

tët

illë

qëf

ëmija

të

eksp

loro

jë;n

drys

honi

rr

egul

lisht

mat

eria

let

dhe

lodr

at n

ë m

jedi

sin

ku r

ri fë

mija

.•

Krijo

nim

undë

sin

ëtë

cila

tfë

mija

mun

dtë

eks

plor

ojë

mje

disin

etij

ed

he ja

shtë

çer

dhes

; bis

edon

i me

fëm

ijën

për

atë

që p

o nd

odh.

•Si

guro

nish

umël

lojshm

ëri

tëm

ater

iale

vend

ijore

,p.

sh.,

libra

që

pë

rfsh

ijnë

cilë

si l

etre

të

ndry

shm

e, l

odra

që

drid

hen

ose

që b

ëjnë

zh

urm

ë.•Pë

rgjig

juni

shp

ejtnë

orv

atje

te

fëm

ijës

për

bash

këve

prim

,por

jop

au

men

duar

.

•Si

guro

nin

jëm

jedi

sqë

il

ejon

fëm

ijës

tëz

gjed

hëv

eprim

tarinë

os

elo

drat

që

do t

ë dë

shir

onte

të

luan

te.

•Si

guro

nim

ater

iale

dhe

obj

ekte

që

mun

dtë

për

dore

nnë

më

shum

ëse

sa

një

mën

yrë

•Nxi

tnive

prim

tariq

ëka

nëk

uptim

për

fëm

ijën,p

.sh.

,një

libë

rip

refe

ruar

os

e nj

ë kë

ngë

e pr

efer

uar.

Kur

iozi

teti

ësh

të n

jë n

xitj

e in

stik

tive

për

të

mës

uar

rret

h bo

tës.

Fëm

ijët

janë

nat

yris

hëm

kur

esht

arë

dhe

për

dori

n ek

splo

rim

et

për

të

mës

uar



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t bë

hen

gjith

një

e m

ë sh

umë

kure

shta

rë p

ër p

ërvo

jat

dhe

vepr

imta

ritë

e r

eja

që p

ërfs

hijn

ë m

osha

tarë

t dh

e të

rri

turi

t; at

a fil

lojn

ë të

bas

hkëv

epro

jnë

dhe

të k

ërko

jnë

përf

shir

je m

e të

tje

rët.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

dem

onst

rojn

ë ni

sma

duke

mar

rë p

jesë

dhe

duk

e u

anga

zhua

r në

për

voja

t e r

eja.

Fëm

ijët p

ërdo

rin

vëzh

gim

in, k

omun

ikim

in d

he h

etim

in

për

t'i k

uptu

ar k

ëto

përv

oja.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Tr

egon

int

eres

për

vep

rim

tarit

ëre

jad

heg

atishm

ëripë

rtë

pr

ovua

r pë

rvoj

at e

rej

a.•

Ang

azho

het

nëe

kspl

orim

akt

ivn

ëm

jedi

set

ëre

ja,p.

sh.,

kont

rollo

n m

bi n

jë r

aft

lodr

ash

në n

jë m

jedi

s të

pan

johu

r m

ë pa

rë.

•Fi

llon

tëlu

ajnë

me

tëtje

rët.

•Ek

sper

imen

ton

nëm

ënyr

atë

ndr

yshm

epë

rtë

për

doru

rm

ater

iale

dhe

obj

ekte

.

•Vëz

hgon

fëm

ijëte

tjerë

në

lojë

.•

Kën

aqet

në

arritje

ne

qëlli

mev

etë

thj

esht

a,p

.sh.

,kur

për

fund

onn

jë

pazë

ll, k

ur fr

yn n

jë fl

lusk

ë...

•Bë

npy

etje

ndë

rsa

bash

këve

pron

me

tëtje

rët,

p.sh

.,"p

se",

"çfa

rë",

"si".

•M

errpj

esë

nën

jëg

rup

më

tëg

jerë

për

voja

sh,p

.sh.

,në

naty

rë,p

ales

tër,

proj

ekte

art

i... e

tj.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Si

guro

jini

fëm

ijës

zgje

dhje

të

nd

rysh

me

për

lojë

ra

dhe

vepr

imta

ri g

jatë

gjit

hë d

itës.

•N

xitn

ifë

mijë

ntë

mar

rëp

jesë

në

një

vepr

imta

ritë

re,p

orjo

m

e fo

rcë.

•M

odel

onin

dërv

eprim

epo

zitiv

em

efë

mijë

ngj

atë

gjith

ëdi

tës.

•Nxi

tnif

ëmijë

ntë

vër

ejë

seç

farë

bëj

nëf

ëmijë

te

tjerë

,p.sh.

"mir

a dh

e Be

ni

po b

ëjnë

një

pic

ë m

e br

umin

e t

yre

të lo

jës"

.

•Nxi

tnif

ëmijë

nku

rai

po

prov

ond

içka

të

re,o

sek

urp

om

err

rrez

iqe

të a

rsye

shm

e; t

rego

ni

ndje

shm

ëri

ndaj

tem

pera

men

tit t

ë fë

mijë

s dh

e si

guro

jini m

bësh

tetje

sip

as n

evoj

ës.

•Ang

azho

huni

në

bise

dam

efë

mijë

ndh

epë

rgjig

juni

pye

tjeve

të

tyre

në

mën

yrë

të q

artë

dhe

të

sinq

ertë

.•

Ref

eroj

unii

nter

esit

tëfëm

ijës

duke

pre

zant

uar

libra

dhe

ve

prim

tari

të t

jera

.•

Përfor

coni

nd

ërve

prim

etdu

kepr

ezan

tuar

m

ënyr

atë

re

jaos

eal

tern

ativ

e pë

r të

për

doru

r m

ater

iale

, obj

ekte

ose

lodr

a.

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë in

tere

s d

he

pa

du

rim

për

të

mës

ua

r rr

eth

bo

tës

së t

yre

.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t nd

ërto

jnë

baza

t pë

r zg

jidhj

en

e pr

oble

mev

e pë

rmes

ek

splo

rim

it ak

tiv d

he n

dërv

epri

mit

shoq

ëror

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të z

bulo

jnë

se v

epri

me

dhe

sjel

lje t

ë ca

ktua

ra m

und

të je

në

zgjid

hje

për

sfida

t dhe

pen

gesa

t me

të c

ilat h

asen

. Fëm

ijët g

jitha

shtu

mës

ojnë

se

si a

ngaz

hohe

t ku

jdes

tari

/edu

kato

ri i

tyre

për

të

ndih

mua

r në

men

axhi

min

e

këty

re s

fidav

e.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rqen

droh

etn

ëm

arrjen

ev

ëmen

djes

së

kujd

esta

rit/ed

ukat

orit

përm

es p

ërdo

rim

it të

tin

gujv

e, g

jest

eve,

shp

rehj

eve

të f

ytyr

ës d

he

të q

arit.

•Pë

lqen

vep

rim

ete

për

sëritu

ra.

•Kom

unik

onn

evoj

ënp

ërn

dihm

ëpë

rmes

she

njav

eve

rbal

edh

e/

ose

jove

rbal

e, p

.sh.

, du

ke t

regu

ar,

duke

zgj

atur

kra

hët,

duke

u

shpr

ehur

me

zë.

•Pë

rsër

itve

prim

epa

pus

him

për

të

kupt

uar

sesif

unks

iono

nnj

ëob

jekt

.•Fi

llon

tëp

rano

jëq

ëve

prim

etë

cak

tuar

asjel

linr

eagi

me

tëc

aktu

ara

p.sh

.,në

se b

uzëq

esh,

rea

gim

i i t

ë rr

ituri

t do

të

jetë

në

të n

jëjtë

n m

ënyr

ë.•

Përp

iqet

me

një

sërë

str

ateg

jish

fizik

epë

rtë

arr

itur

qëlli

me

tët

hjes

hta,

p.sh

., të

rheq

filli

n e

një

tren

i lod

rash

për

ta

afru

ar a

të o

se z

varr

itet

për

të

mar

rë n

jë t

op q

ë ës

htë

rrok

ullis

ur.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Pë

rgjig

juni

shp

ejtnë

orv

atje

te

fëm

ijëspë

rtë

pas

urv

ëmen

dje,p

or

jo p

a u

men

duar

.•

Sigu

roni

lod

rad

heo

bjek

tei

nter

esan

te,të

për

shta

tshm

epë

rm

oshë

n, p

ërek

splo

rim

nga

fëm

ija.

•Ang

azho

huni

dhe

bas

hkëv

epro

nishp

esh

me

fëm

ijën

gjat

ëdi

tës.

•D

emon

stro

nis

esit

'ipr

ovon

igj

ërat

në

mën

yra

tën

drys

hme

dhe

nxitn

ifë

mijë

n të

bëj

ë të

një

jtën

gjë,

p.s

h., p

ërdo

rni n

jë k

ovë

plas

tike

si d

aulle

.•D

rejto

juni

me

butë

sifë

mijë

snë

zbu

limet

dhe

eks

plor

imet

që

bën

dhe

ilej

oni

atij

pava

rësi

të

mja

ftue

shm

e pë

r të

pro

vuar

gjë

ra t

ë re

ja.

•Pë

rgjig

juni

shp

ejt

nëp

ërpj

ekje

te

fëm

ijës

për

kom

unik

im,po

rjo

pa

um

endu

ar.

Nën

fush

a:

Zg

jidh

ja e

pro

blem

eve

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t p

ërp

iqen

me

një

sër

ë st

rate

gjis

h p

ër t

ë re

aliz

ua

r d

ety

ra, p

ër t

ë ka

për

cyer

pen

ges

a d

he

për

të

gje

tur

zgjid

hje

për

det

yra

t, p

yet

jet

dh

e sfi

da

t



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t ka

në a

ftës

i të

zgje

ruar

për

të

zgjid

hur

sfida

t që

has

in g

jatë

pë

rdor

imit

të o

bjek

teve

dhe

imiti

mit.

ata

mun

d të

mar

rin

një

rol m

ë au

tono

m g

jatë

kës

aj f

aze,

meg

jitha

të, n

ë sh

umic

ën e

ras

teve

kan

ë ne

vojë

për

mbë

shte

tjen

e ku

jdes

tari

t/ed

ukat

orit.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të d

ifere

ncoj

në c

ilat

zgjid

hje

funk

sion

ojnë

, me

më

pak

prov

a. a

ta b

ëhen

gjit

hnjë

e m

ë au

tono

më

dhe

do t

ë pë

rpiq

en t

ë ka

përc

ejnë

së

pari

pen

gesa

t ve

tjake

m

e m

bësh

tetje

të

kufiz

uar

nga

kujd

esta

ri/e

duka

tori

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•I

mito

nsjel

ljen

eku

jdes

tarit/ed

ukat

orit

për

tëp

ërm

bush

urn

jë

dety

rë, p

.sh.

, për

piqe

t pë

r të

mby

llur

derë

n.•Rritaf

tësinë

për

të

njoh

urd

hep

ërtë

zgjid

hur

prob

lem

etp

ërm

es

eksp

lori

mit

aktiv

, loj

ës, p

rovë

s dh

e ga

bim

it, p

.sh.

, për

piqe

t të

fus

ë nj

ë fo

rmë

në k

ënde

të

ndry

shm

e pë

r ta

bër

ë at

ë të

për

shta

tet

në

një

ndar

ës.

•Pë

rdor

obj

ekte

tnë

mje

dispë

rtë

zgj

idhu

rpr

oble

met

,p.sh.

,për

dor

një

kovë

për

të

zhve

ndos

ur l

odra

t e

shum

ta n

ë an

ën t

jetë

r të

dh

omës

.•P

ërdo

rkom

unik

imin

për

tëzgj

idhu

rpro

blem

et,p

.sh.

,der

dhngj

itësin

gjat

ë nj

ë pr

ojek

ti ar

ti dh

e i

bën

gjes

te k

ujde

star

it/ed

ukat

orit

se i

du

het

ngj

itës

tjetë

r.

•Kër

kon

ndih

më

nga

kujd

esta

ri/e

duka

torik

urë

shtë

en

evoj

shm

e.•Fi

llon

tëz

gjid

hëp

robl

emet

me

më

pak

prov

adh

ega

bim

e.•

Ref

uzon

ndi

hmën

,p.sh.

,filli

mish

bën

thirrje

për

ndih

më,p

orp

asta

jtë

sht

yn m

e do

rë d

he t

ë la

rgon

.•T

rego

nkr

enar

ikur

kry

enn

jëd

etyr

ë.•P

ërdo

raftës

igjit

hnjë

em

ëtë

rafin

uara

gja

tëzgj

idhj

essë

pro

blem

eve,

p.sh

., pë

rdor

pec

etën

e v

et p

ër t

ë pa

stru

ar d

içka

që

derd

h, p

a py

etur

ku

jdes

tari

n/ed

ukat

orin

për

ndi

hmë.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Vle

rëso

nid

hem

otivon

ipër

pjek

jete

fëm

ijës

për

tëg

jetu

rzg

jidhj

epë

r sfi

dat

•Tre

gojin

ifëm

ijës

ndër

sae

ndi

hmon

iatë

për

të

gjet

urn

jëz

gjid

hje,

p.sh

. "le

ta

prov

ojm

ë ta

kth

ejm

ë pj

esën

e p

azël

lit n

ga k

jo a

në".

•I

jepn

ifë

mijë

sm

undë

sip

ërt

ëzg

jidhu

rpr

oble

met

me

dhe

pa

ndih

mën

tua

j; m

inim

izon

i mun

dësi

në q

ë fë

mija

të

irri

tohe

t.•Pë

rgjig

juni

për

pjek

jeve

për

kom

unik

imtë

fëm

ijës.

•N

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

sdh

eku

shto

jiniv

ëmen

dje

sugj

erim

eve

të

tij p

ër t

a nd

ihm

uar

në n

jë d

etyr

ë.•N

dani

së

bash

kug

ëzim

ind

hea

rritj

ete

fëm

ijës.

•M

odel

onidh

etr

egon

iaf

tësip

ërz

gjid

hjen

ep

robl

emev

epë

rmes

lo

jës.

•Pa

rash

ikon

ipë

rfë

mijë

nko

hët

ëpa

ndër

prer

ëpë

rtë

mar

rëp

jesë

në

një

vep

rim

tari

. •

Jini

dispo

nues

hëm

për

fëm

ijën

dhe

dallo

nik

ura

ika

nev

ojë

të

drej

tohe

t.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t p

ërp

iqen

me

një

sër

ë st

rate

gjis

h p

ër t

ë re

aliz

ua

r d

ety

ra, p

ër t

ë ka

për

cyer

pen

ges

a d

he

për

të

gje

tur

zgjid

hje

për

det

yra

t, p

yet

jet

dh

e sfi

da

t



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

kri

jojn

ë be

sim

për

mes

ndë

rvep

rim

eve

të p

ërdi

tshm

e që

ata

për

jeto

jnë

me

kujd

esta

rët/

eduk

ator

ët e

tyr

e. K

ëto

ndër

vepr

ime

form

ojnë

mar

rëdh

ënie

të

veça

nta,

të

cila

t ng

a an

a e

tyre

kri

jojn

ë “b

azën

e

sigu

rt”

që fë

mijë

t të

mar

rin

përs

ipër

rre

ziqe

dhe

për

voja

të

reja

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërdo

rin

vetë

besi

min

e t

yre

që ë

shtë

duk

e u

zhvi

lluar

, pë

r t'u

për

fshi

rë n

ë sj

ellje

të

thje

shta

të

mar

rjes

së

rrez

ikut

, pas

i at

a ek

splo

rojn

ë fiz

ikis

ht m

jedi

sin

e ty

re n

ë ko

ntek

stin

e n

jë m

arrë

dhën

ieje

të

sig

urt.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Qan

dhe

për

dorgj

uhën

etr

upit

përtë

sin

jaliz

uardh

epë

rtë

për

mbu

shur

ne

voja

t e

tij,

p.sh

., ev

iton

vësh

trim

in n

gulta

s.•

Hul

umto

nob

jekt

ete

rej

am

epa

durim

,p.sh.

,sht

rëng

onn

jëlod

ërm

esy

nim

in q

ë të

nxj

errë

zë/

tingu

j.•

Përd

orq

asje

të

ndry

shm

epë

rpë

rmbu

shje

ne

një

dety

ret

ëth

jesh

të,

p.sh

.du

ke u

zgj

atur

, duk

e u

zmbr

apsu

r, du

ke s

hqip

tuar

tin

guj..

.•

Orv

atet

për

af

tësit

ëre

jan

ëm

ënyr

ëve

tjake

,ndë

rsa

"kon

trol

lohe

t"

nga

eduk

ator

i/kuj

dest

ari,

p.sh

., fil

lon

të l

ëviz

ë du

ke u

zva

rritu

r nd

rysh

e,

past

aj k

theh

et d

rejt

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it pë

r të

mar

rë s

igur

i pa

ra s

e të

vaz

hdoj

ë.

•Fi

llon

tëm

arrë

rre

ziqe

të

mëd

ha,p

.sh.

,zgj

atet

jash

tës

htra

titp

ërtë

arri

tur

një

obje

kt.

•Ka

më

shum

ëqë

llim

shm

ërid

hen

dihe

tm

ëisigu

rtk

urlua

ndh

eba

shkë

vepr

on, p

.sh.

, kap

, sht

yn, h

edh.

..•Pë

rdor

pro

vën

dhe

gabi

min

për

të

zgjid

hur

një

prob

lem

,p.sh.

,pro

von

kënd

e të

ndr

yshm

e ku

r pë

rpiq

et t

ë ve

ndos

ë se

ku

do t

ë që

ndro

jë g

jatë

lo

jës

mes

lloj

shm

ëris

ë së

kën

deve

që

i par

aqite

n pë

r z

gjed

hje.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Sig

uron

imot

ivim

dhe

kuj

dest

ëva

zhdu

eshë

mp

ërn

dërt

imin

evet

ëbes

imit

të fë

mijë

s.•

Krijo

nin

jëm

jedi

sku

fëm

ijak

aqa

sje

nëlod

rat

ëpë

rsht

atsh

me

për

mos

hën.

•

Përd

orni

she

nja

verb

ale

dhe

jove

rbal

epë

rtë

nxi

tur

dhe

mbë

shte

tur

fëm

ijën

kur

ai a

ngaz

hohe

t në

një

vepr

imta

ri të

re,

p.s

h., b

uzëq

eshj

e, tu

ndje

ko

ke, d

uart

roki

tje...

•Si

guro

nim

bësh

tetje

në

situ

ata

tër

eja,n

dërs

ail

ejon

iqë

tëe

kspl

oroj

ëob

jekt

e të

rej

a në

mje

dis.

•Sig

uron

inj

ëm

jedi

sin

tere

sant

dhe

të

sigu

rtq

ëfë

mija

të

eksp

loro

jë;

qënd

roni

vig

jilen

të d

he n

dërh

yni k

ur ë

shtë

e n

evoj

shm

e pë

r ta

mba

jtur

fëm

ijën

të s

igur

t.•M

bani

par

asys

hqë

fëm

ijësid

uhet

koh

ëpë

rt'u

për

shta

turm

eaf

tësitë

e

reja

, p.s

h., f

ëmija

pap

ritm

as m

und

të fr

ikës

ohet

nga

zgj

erim

i i a

ftës

itë

të v

eta.

•N

xitn

ifëm

ijën

tëp

rovo

jëm

ënyr

atë

rej

apë

rtë

bër

ëgj

ëra.

Nën

fush

a:

Bes

imi &

Ma

rrja

e r

rezi

kut

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë g

ati

shm

ëri p

ër t

ë m

arr

ë p

jesë

në

për

voja

të

reja

dh

e a

ng

azh

oh

en m

e b

esim

në

ma

rrje

n e

rre

ziq

eve



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

kri

jojn

ë be

sim

për

mes

ndë

rvep

rim

eve

të p

ërdi

tshm

e që

ata

për

jeto

jnë

me

kujd

esta

rët/

eduk

ator

ët e

tyr

e. K

ëto

ndër

vepr

ime

form

ojnë

mar

rëdh

ënie

të

veça

nta,

të

cila

t ng

a an

a e

tyre

kri

jojn

ë “b

azën

e

sigu

rt”

që fë

mijë

t të

mar

rin

përs

ipër

rre

ziqe

dhe

për

voja

të

reja

.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërdo

rin

vetë

besi

min

e t

yre

që ë

shtë

duk

e u

zhvi

lluar

, pë

r t'u

për

fshi

rë n

ë sj

ellje

të

thje

shta

të

mar

rjes

së

rrez

ikut

, pas

i at

a ek

splo

rojn

ë fiz

ikis

ht m

jedi

sin

e ty

re n

ë ko

ntek

stin

e n

jë m

arrë

dhën

ieje

të

sig

urt.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Qan

dhe

për

dorgj

uhën

etr

upit

përtë

sin

jaliz

uardh

epë

rtë

për

mbu

shur

ne

voja

t e

tij,

p.sh

., ev

iton

vësh

trim

in n

gulta

s.•

Hul

umto

nob

jekt

ete

rej

am

epa

durim

,p.sh.

,sht

rëng

onn

jëlod

ërm

esy

nim

in q

ë të

nxj

errë

zë/

tingu

j.•

Përd

orq

asje

të

ndry

shm

epë

rpë

rmbu

shje

ne

një

dety

ret

ëth

jesh

të,

p.sh

.du

ke u

zgj

atur

, duk

e u

zmbr

apsu

r, du

ke s

hqip

tuar

tin

guj..

.•

Orv

atet

për

af

tësit

ëre

jan

ëm

ënyr

ëve

tjake

,ndë

rsa

"kon

trol

lohe

t"

nga

eduk

ator

i/kuj

dest

ari,

p.sh

., fil

lon

të l

ëviz

ë du

ke u

zva

rritu

r nd

rysh

e,

past

aj k

theh

et d

rejt

kujd

esta

rit/

eduk

ator

it pë

r të

mar

rë s

igur

i pa

ra s

e të

vaz

hdoj

ë.

•Fi

llon

tëm

arrë

rre

ziqe

të

mëd

ha,p

.sh.

,zgj

atet

jash

tës

htra

titp

ërtë

arri

tur

një

obje

kt.

•Ka

më

shum

ëqë

llim

shm

ërid

hen

dihe

tm

ëisigu

rtk

urlua

ndh

eba

shkë

vepr

on, p

.sh.

, kap

, sht

yn, h

edh.

..•Pë

rdor

pro

vën

dhe

gabi

min

për

të

zgjid

hur

një

prob

lem

,p.sh.

,pro

von

kënd

e të

ndr

yshm

e ku

r pë

rpiq

et t

ë ve

ndos

ë se

ku

do t

ë që

ndro

jë g

jatë

lo

jës

mes

lloj

shm

ëris

ë së

kën

deve

që

i par

aqite

n pë

r z

gjed

hje.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Sig

uron

imot

ivim

dhe

kuj

dest

ëva

zhdu

eshë

mp

ërn

dërt

imin

evet

ëbes

imit

të fë

mijë

s.•

Krijo

nin

jëm

jedi

sku

fëm

ijak

aqa

sje

nëlod

rat

ëpë

rsht

atsh

me

për

mos

hën.

•

Përd

orni

she

nja

verb

ale

dhe

jove

rbal

epë

rtë

nxi

tur

dhe

mbë

shte

tur

fëm

ijën

kur

ai a

ngaz

hohe

t në

një

vepr

imta

ri të

re,

p.s

h., b

uzëq

eshj

e, tu

ndje

ko

ke, d

uart

roki

tje...

•Si

guro

nim

bësh

tetje

në

situ

ata

tër

eja,n

dërs

ail

ejon

iqë

tëe

kspl

oroj

ëob

jekt

e të

rej

a në

mje

dis.

•Sig

uron

inj

ëm

jedi

sin

tere

sant

dhe

të

sigu

rtq

ëfë

mija

të

eksp

loro

jë;

qënd

roni

vig

jilen

të d

he n

dërh

yni k

ur ë

shtë

e n

evoj

shm

e pë

r ta

mba

jtur

fëm

ijën

të s

igur

t.•M

bani

par

asys

hqë

fëm

ijësid

uhet

koh

ëpë

rt'u

për

shta

turm

eaf

tësitë

e

reja

, p.s

h., f

ëmija

pap

ritm

as m

und

të fr

ikës

ohet

nga

zgj

erim

i i a

ftës

itë

të v

eta.

•N

xitn

ifëm

ijën

tëp

rovo

jëm

ënyr

atë

rej

apë

rtë

bër

ëgj

ëra.

16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t rr

isin

bes

imin

e t

yre

në k

onte

kstin

e n

jë m

arrë

dhën

ie

të s

igur

t dh

e fil

lojn

ë të

për

fshi

hen

në d

etyr

a m

ë ko

mpl

ekse

dhe

kë

rkoj

në s

ituat

a të

rej

a

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

përd

orin

vet

ëbes

imin

e t

yre

dhe

fillo

jnë

të m

arri

n rr

eziq

e em

ocio

nale

për

veç

rrez

iqev

e fiz

ike,

duk

e u

mbë

shte

tur

nga

kujd

esta

ri/

eduk

ator

i i t

yre.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Lu

and

heh

ulum

ton

ila

rgua

rta

shm

ëng

afig

ura

atas

hues

e;

vazh

don

të je

të i

"kon

trol

luar

" pë

r si

guri

, p.s

h., l

uan

nëpë

r dh

omë

dhe

shik

on d

rejt

kujd

esta

ri/e

duka

tori

t, pa

staj

ang

azho

het

përs

ëri

në

lojë

.•Kër

kon

ndih

më

dhe

sigu

rin

gatë

tjerë

tqë

janë

të

njoh

urp

ërtë.

•Tre

gon

besim

në

aftë

sid

hea

rritj

e,p

.sh.b

roho

retos

ekë

rcen

kur

re

aliz

on n

jë q

ëllim

siç

ësh

të p

lotë

sim

i i n

jë p

azël

li të

thj

esht

ë.•Bë

hetpj

esë

enj

ëve

prim

tarie

tëre,p

asik

av

ëzhg

uarm

eku

jdes

në

filli

m.

•Pë

rpiq

etp

ërtë

zgjid

hurnë

mën

yrë

tëp

avar

urk

onfli

ktet

sho

qëro

re

pa s

hkua

r au

tom

atik

isht

te

kujd

esta

ri/e

duka

tori

, p.

sh.,

përp

iqet

të

mar

rë n

jë o

bjek

t që

ia m

ori n

jë n

ga b

ashk

ëmos

hata

rët.

•D

emon

stro

npa

durim

dhe

ven

dosm

ërig

jatë

zgj

idhj

essë

prob

lem

eve

ose

gjat

ë de

tyra

ve t

ë re

ja, p

.sh.

, sht

yn d

orën

e k

ujde

star

it/ed

ukat

orit

dhe

nuk

pran

on n

dihm

ë de

risa

të

jetë

i ga

tshë

m t

a kë

rkoj

ë at

ë.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Q

ëndr

oni

në

disp

ozicio

ntë

fëm

ijës

gjat

ëlo

jës;

përd

orni

su

gjer

ime

për

të n

xitu

r fë

mijë

n të

eks

plor

ojë,

p.s

h., b

uzëq

eshj

en,

tund

jen

e ko

kës

dhe

duar

trok

itjet

.•

Sigu

roni

m

ater

iale

dh

evep

rim

tariqë

ja

nësfi

dues

e,po

rjo

fr

ustr

uese

, p.s

h., b

lloqe

të

mëd

ha, n

jë p

azël

l e t

hjes

htë.

..•J

init

ënd

jesh

ëmn

dajt

empe

ram

entit

tëfë

mijë

s;ku

pton

iqë

fëm

ijës

mun

d t’i

duh

et m

ë te

për

kohë

për

t'u

për

fshi

rë n

ë nj

ë pë

rvoj

ë të

re

; lej

oni q

ë fë

mija

të v

ëzhg

ojë

deri

sa a

i të

jetë

i ga

tshë

m të

mar

rë

pjes

ë.

•Vle

rëso

nie

moc

ione

tqë

fëm

ijan

djen

,p.sh.

,"E

shoh

që

um

ërzite

për

lo

drën

".•M

odel

onis

jellj

etë

men

duar

adh

etë

ndj

eshm

epë

rmes

ndë

rvep

rim

eve

të p

ërdi

tshm

e.•

Sigu

rojin

ifë

mijë

sm

undë

sip

ërt

ëzg

jidhu

rpr

oble

min

et

yre,d

uke

ndër

hyrë

vet

ëm a

tëhe

rë k

ur f

ëmija

duk

et s

e ës

htë

i ir

ritu

ar d

he

kërk

on n

dihm

ë.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë g

ati

shm

ëri p

ër t

ë m

arr

ë p

jesë

në

për

voja

të

reja

dh

e a

ng

azh

oh

en m

e b

esim

në

ma

rrje

n e

rre

ziq

eve



Perspektiva e “marrjes së rrezikut”

Termi “marrje rreziku” mund të jetë pak shqetësues për kujdestarët/edukatorët, sepse ata punojnë shumë për të siguruar që fëmijët të jenë gjithmonë të sigurt. Sidoqoftë, marrja e rrezikut “të duhur”, gjatë zhvillimit, është një sjellje pozitive dhe e natyrshme te fëmijët. Kur fëmijët ndiejnë besim tek kujdestarët/ edukatorët e tyre dhe ndihen të sigurt në aftësitë e tyre, ata marrin përsipër rreziqet e nevojshme për të mësuar aftësi të reja.

Me mbështetjen dhe nxitjen e kujdestarëve, fëmijët përpiqen të zotërojnë aftësi të reja dhe, kur të jenë të suksesshëm, të ndërtojnë ndjenja krenarie dhe vetvlerësimi.

Marrja e rrezikut nuk i referohet vetëm rreziqeve fizike siç janë zvarritja dhe ecja. Marrja e rrezikut gjithashtu i referohet rreziqeve emocionale që fëmijët marrin përmes marrëdhënieve të tyre me të tjerët. Këto rreziqe që duhet të ndërmarrin fëmijët janë të rëndësishme për të zhvilluar marrëdhënie të shëndetshme shoqërore në të ardhmen.



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t vë

zhgo

jnë,

hul

umto

jnë,

ndj

ekin

dhe

bas

hkëv

epro

jnë

me

botë

n pë

rret

h ty

re

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të b

ëhen

më

këm

bëng

ulës

në

bash

këve

prim

in m

e nj

erëz

it,

eksp

lori

min

e o

bjek

teve

dhe

për

mbu

shje

n e

dety

rave

. ndë

rsa

aftë

sia

e ty

re

për

të m

bajtu

r vë

men

djen

rri

tet,

ata

akom

a sh

përq

endr

ohen

leht

ësis

ht n

ga

obje

ktet

dhe

ngj

arje

t e

tjera

në

mje

dis.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Ven

dosdh

em

ban

kont

akte

me

sym

eku

jdes

tarin/

eduk

ator

in•Fo

kuso

nvë

men

djen

te

tingu

jt,n

jerë

zitdh

eob

jekt

et.

•Pë

rsër

itve

prim

ein

tere

sant

epa

pus

him

.•T

rego

npr

efer

enca

tdu

kep

ërdo

rur

shen

jaj

over

bale

,p.

sh.,

kthe

nko

kën,

shk

elm

on m

e kë

mbë

...

•M

err

pjes

ënë

ndë

rvep

rim

ere

cipr

oke

p.sh

.,lu

ank

ukam

fshe

htim

enj

ëtë

rr

itur.

•Pë

rsër

itve

prim

taritë

pa

push

im,p

.sh.

,fut

me

suks

estë

gjith

afo

rmat

në

kutin

ë pë

rkat

ëse,

i he

dh a

to d

he fi

llon

përs

ëri.

•Për

piqe

ttë

nd

ihm

ojë

nëve

prim

taritë

ve

tënd

ihm

ës,

p.sh

.,us

hqye

rja,

past

rim

i...

•Tre

gon

pref

eren

cap

erso

nale

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Ang

azho

huni

dhe

luan

ishp

esh

me

fëm

ijën.

•Sig

uron

ilo

dra

dhe

obje

kte

inte

resa

nte

dhe

tëp

ërsh

tats

hme

për

mos

hën,

për

t’i

eksp

loru

ar p

a e

tepr

uar;

kufiz

oni

num

rin

e lo

drav

e,

ngjy

rave

dhe

tin

gujv

e që

gje

nden

në

mje

dis.

•Për

gjig

juni

për

pjek

jeve

të

kom

unik

imit

tëfëm

ijës,

duke

um

endu

ar

para

prak

isht

.

•N

dani

arr

itjet

me

fëm

ijën;n

xite

nifë

mijë

npë

rmes

det

yrav

e.•A

ngaz

hohu

nid

helu

anim

efë

mijë

nçd

odi

të.

•N

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

sku

rbë

nve

prim

tari.

•Lër

enifë

mijë

ntë

ndi

hmoj

ënë

vep

rim

tarit

ëve

tënd

ihm

ësk

ura

itr

egon

in

tere

s.•

Pran

onip

refe

renc

ëne

fëm

ijës,

p.sh

."Ju

don

igot

ënb

lu,ja

kuë

shtë

."o

se

"unë

e s

hoh

që k

ërko

n nj

ë lib

ër, p

or t

ani ë

shtë

koh

a pë

r të

ngr

ënë.

"

Këm

bëng

ulja

ësh

të a

ftës

ia p

ër t

ë re

aliz

uar

një

pro

ces

për

mes

arr

itje

s së

një

qël

limi t

ë ve

çant

ë. F

ëmijë

t de

mon

stro

jnë

këm

bëng

ulje

ku

r at

a p

unoj

në p

ërm

es s

fida

ve p

ër t

ë p

ërfu

ndua

r de

tyra

t dh

e / o

se v

epri

met

.

Nën

fush

a: K

ëmb

ëng

ulja

, Për

pje

kja

dh

e V

ëmen

dja

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i për

t’u

për

fsh

irë

në

për

voja

dh

e p

ër t

ë zh

villu

ar

nd

jen

jë q

ëllim

i dh

e va

zhd

imi l

ogjik



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t rr

isin

aft

ësin

ë pë

r t’u

për

qend

ruar

në

dety

rat

e or

ient

uara

dr

ejt

qëlli

mit.

në

këtë

faz

ë, k

ëmbë

ngul

ja d

ëshm

ohet

nga

pro

cesi

i

anga

zhim

it të

fëm

ijës

për

të z

bulu

ar s

e si

të

arri

jë q

ëllim

in, n

ë ve

nd t

ë ar

ritje

s së

rez

ulta

tit p

ërfu

ndim

tar.

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

mun

d të

ndj

ekin

det

yrat

për

per

iudh

a m

ë të

gja

ta k

ohor

e dh

e af

tësi

a e

tyre

për

të

vazh

duar

në

dety

ra m

ë të

vës

htir

a rr

itet.

për

më

tepë

r, fë

mijë

t ta

ni j

anë

në g

jend

je t

ë m

arri

n pj

esë

në m

ë sh

umë

se n

jë n

gjar

je n

ë m

jedi

sin

e ty

re; k

jo a

ftës

i u le

jon

atyr

e të

që

ndro

jnë

të p

ërqe

ndru

ar e

dhe

kur

ka s

hpër

qend

rim

e.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pë

rqen

droh

etp

ërp

eriu

dha

më

tëg

jata

koh

ore

nëv

eprim

tari.

•Pë

rsër

itpë

rvoj

atq

ëe

gëzo

jnë

atë,p

.sh.

,tho

të"

më

shum

ë"p

asii

lexo

n lib

rin

e tij

të

pref

erua

r.•

Shfa

qpr

efer

enca

për

vep

rim

tari,p.

sh.,

lexo

nm

e

kujd

esta

rin/

ed

ukat

orin

, lua

n në

kën

din

e rë

rës,

pref

eron

të u

let p

ranë

kuj

dest

arit/

ed

ukat

orit.

•Bë

nzg

jedh

jeb

azua

rnë

pre

fere

ncat

et

ij,n

donj

ëher

ëed

hen

ëku

ndër

shtim

me

zgje

dhje

t e

të r

ritu

rve,

p.s

h.,

"jo

qum

ësht

, du

a lë

ng".

•Pë

rpiq

etp

ërtë

prov

uarnj

ëde

tyrë

të

vësh

tirë

me

kalim

ine

koh

ës.

•Pr

aktik

onn

jëv

eprim

taris

hum

ëhe

rëp

ërt

azo

tëru

ara

të,e

dhe

pse

mun

d të

ket

ë pe

nges

a.•T

rego

nin

tere

spë

rtë

për

fund

uar

nëm

ënyr

ëtë

pav

arur

det

yrat

ru

tinë,

p.s

h., z

hves

h xh

upin

, ves

h kë

pucë

t ...

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Sig

uroj

inifë

mijë

sm

anip

ulue

stë

ndr

yshë

mq

ëai

të

eksp

loro

jën

ëm

ënyr

ë të

pav

arur

, p.s

h., p

azël

la, t

abel

a m

e ku

nja,

libr

a, e

tj.•Fe

ston

iedh

eju

për

arr

itjet

efë

mijë

snë

mën

yrë

tëv

ërte

të.

•Ofron

im

bësh

tetje

dhe

udh

ëzim

enë

sefëm

ijaz

hgën

jehe

tku

rlu

an;

përg

jigju

ni m

enjë

herë

fëm

ijës

nëse

kër

kon

ndih

më.

•N

jihun

ime

vepr

imta

ritë

ep

refe

ruar

atë

fëm

ijës

dhe

ipër

dorn

iato

pë

r të

ide

ntifi

kuar

lod

ra d

he m

ater

iale

të

tjera

, për

të

cila

t fë

mija

in

tere

sohe

t.

•Le

joni

fëm

ijën

tëb

ëjë

zgje

dhje

të

cakt

uara

gja

tëg

jithë

ditë

s.•M

bësh

tetn

ifë

mijë

nnë

nd

ërtim

ine

vëm

endj

esdu

kezg

jeru

ar

ndër

vepr

imet

, p.

sh.,

shto

ni n

jë p

ërvo

jë t

ë re

në

bash

këve

prim

in

aktu

al.

•Men

doni

sit

am

bësh

tesn

imë

mirë

fëm

ijën

nëp

lotë

sim

ine

det

yrav

eko

mpl

ekse

; m

errn

i par

asys

h af

tësi

të e

ndr

yshm

e të

sec

ilit.

•M

undë

soni

për

fëm

ijën

përg

jegj

ësit

ëvo

gla,p

.sh.

,nda

rja

ego

tave

gj

atë

kohë

s së

dre

kës

ose

mba

jtja

e de

rës

për

për

të h

yrë

shok

ët.

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i për

t’u

për

fsh

irë

në

për

voja

dh

e p

ër t

ë zh

villu

ar

nd

jen

jë q

ëllim

i dh

e va

zhd

imi l

ogjik



GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

Lind

ja n

ë 9

mua

j: Fë

mijë

t vë

zhgo

jnë

dhe

bash

këve

proj

në m

e m

jedi

sin

përr

eth

tyre

dhe

fil

lojn

ë të

ndë

rtoj

në a

ftës

itë e

nev

ojsh

me

për

të m

anip

ulua

r ob

jekt

et d

he

mat

eria

let

në m

ënyr

a të

ndr

yshm

e.

7 de

ri 1

8 m

uaj:

Fëm

ijët

fillo

jnë

të p

ërdo

rin

shum

icën

e m

jete

ve d

he m

ater

iale

ve m

e nj

ë që

llim

të

synu

ar. F

ëmijë

t fil

lojn

ë të

eks

peri

men

tojn

ë pë

rdor

imin

e

këty

re o

bjek

teve

dhe

mat

eria

leve

në

mën

yra

të r

eja

dhe

të p

apri

tura

.

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Vëz

hgon

mat

eria

le,s

ende

dhe

nje

rëz

me

kurioz

itet.

•Kër

kon

nëm

ënyr

ëak

tive

obje

kte

tër

eja

qëg

jend

enn

ëm

jedi

sdu

kei

prek

ur, g

oditu

r d

he d

uke

futu

r në

goj

ë.•A

rrin

obj

ekte

tnë

afë

rsi.

•Im

iton

tingu

j,lëv

izje

dhe

shp

rehj

etë

fyty

rëssiçbë

nku

jdes

tari/e

duka

tori.

•Im

iton

vepr

imet

en

jëb

ashk

ëmos

hata

ri,p

.sh.

,god

etta

volin

ënm

ego

të.

•Pë

rdor

obj

ekte

tm

enj

ëqë

llim

të

cakt

uar,

p.sh

.,rr

otul

lon

një

mak

inë

lodë

r•K

alon

koh

ëm

ëtë

mad

hed

uke

hulu

mtu

ard

hem

ësua

rrr

eth

obje

ktev

e,

p.sh

., ha

rxho

n m

ë sh

umë

kohë

me

një

lodë

r të

re

në m

ënyr

ë që

ta

kupt

ojë

më

mir

ë.•F

illon

të

përd

orë

obje

ktet

në

mën

yra

tër

eja

dhe

tëp

apritu

ra,p

.sh.

,ve

ndos

një

shp

ortë

në

kokë

. •Im

iton

vepr

imet

en

jerë

zve

tëtje

rën

ënj

ëm

ënyr

ëtë

kën

dshm

e,p

.sh.

,i t

und

gish

t ku

kullë

s dh

e i t

hotë

, "jo

, jo,

jo"!

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Krijo

nin

jëm

jedi

sm

otivue

sqë

fëm

ijatë

eks

plor

ojë;n

drys

honi

rre

gulli

sht

mat

eria

let

dhe

lodr

at n

ë m

jedi

sin

e fë

mijë

s. •N

diqn

ishe

mbu

llin

efë

mijë

sgj

atë

lojë

s.•

Ang

azho

huni

me

fëm

ijën

kur

aië

shtë

duk

eek

splo

ruar

,p.sh.t

rego

ni

çfar

ë bë

n ob

jekt

i ose

lodr

a.•

Sigu

roni

lod

rad

hep

ërvo

jaq

ëka

nën

jëlar

ming

jyra

sh,m

ater

iale

sh,

tingu

jsh

dhe

arom

ash.

•Rea

goni

me

entu

ziaz

ëmk

urf

ëmija

tre

gon

përd

orim

etë

rej

apë

rob

jekt

et q

ë ai

ka

zbul

uar.

•Si

guro

nim

ater

iale

që

mun

dtë

për

dore

nnë

më

shum

ëse

një

mën

yrë.

•N

drys

honi

shp

esh

obje

ktet

dhe

lodr

ate

fëm

ijës.

•Lu

anis

hpes

hm

efë

mijë

ndh

enx

itni

kriju

eshm

ërin

ë.•Im

itoni

fëm

ijën

gjat

ëlo

jës.

Nën

fush

a: K

riju

esh

mër

ia d

he

Ima

gjin

ata

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i kri

jues

e d

he

ima

gjin

atë

për

të

rrit

ur

të k

up

tua

rit

dh

e n

joh

uri

të e

ty

re p

ër b

otë

n

Për

faqë

sim

i sim

bolik

i re

fero

het

kup

tues

hmër

isë

së f

ëmijë

ve s

e si

një

imaz

h os

e ob

jekt

e të

ndr

yshm

e m

und

të p

ërfa

qëso

jnë

obje

kte

të n

johu

ra



16 m

uaj d

eri n

ë 24

mua

j: Fë

mijë

t fil

lojn

ë të

zgj

eroj

në m

ënyr

ën s

i të

pë

rdor

in k

rijim

tari

në,

imag

jinat

ën p

ërm

es p

ërdo

rim

it të

për

faqë

sim

it si

mbo

lik n

ë lo

jë

21

mua

j der

i në

36 m

uaj:

Fëm

ijët

përf

shijn

ë kr

eativ

itetin

e t

yre

dhe

imag

jinat

ën n

ë m

ënyr

ë m

ë ko

mpl

ekse

ndë

rsa

luaj

në, k

omun

ikoj

në d

he z

gjid

hin

prob

lem

et

Tre

gu

esit

për

fëm

ijë p

ërfs

hijn

ë:T

reg

ues

it p

ër f

ëmijë

për

fsh

ijnë:

•Pre

tend

onp

ërn

jëo

bjek

tsiku

rës

htë

një

tjetë

rdu

kep

ërdo

rur

zëve

ndës

imin

, p.s

h., p

ërdo

r nj

ë m

akin

ë lo

dër

për

të la

rë fl

okët

.•P

rete

ndon

sik

url

uan

me

obje

kte

dhe

përv

oja

tën

johu

ra,p.

sh.,

vend

os k

ukul

lën

në k

arro

cë d

he s

htyn

kar

rocë

n pë

r sh

ëtitj

e.•

Bën

pjes

ëed

het

ërr

iturit

enj

ohur

në

lojë

rap

rete

ndue

se,p

.sh.

,i

jep

të r

ritu

rit

një

filxh

an lo

dër

dhe

pret

endo

n të

der

dh “

çaj”

në

të.

•Kom

unik

onn

ëm

ënyr

akr

ijues

e,p

.sh.

,lua

nm

efja

lëd

uke

rim

uar,

duke

kën

duar

; për

dor

lëvi

zjet

dhe

val

lëzi

min

.

•Pë

rdor

sen

ded

hel

odra

në

mën

yra

tër

eja

dhe

tëp

apritu

ra;

zëve

ndës

on n

jë o

bjek

t pë

r nj

ë tje

tër

për

të z

gjid

hur

pro

blem

in.

•Mer

rro

let

ënj

ohur

agj

atë

lojë

s,p.

sh.,

kuzh

inie

rnë

kuz

hinë

ne

pret

endu

ar.

•Shp

reh

ide

kriju

ese

ndaj

bas

hkëm

osha

tarë

ven

dërs

alu

an;b

ëhet

dr

ejtu

es p

ër b

ashk

ëmos

hata

rët,p

.sh.

, "t

i do

të je

sh p

olic

dhe

do

të

vesh

ësh

këtë

."•

Krijo

nnj

ëpr

ojek

tar

tistik

;kr

ijon

hist

ori

tëth

jesh

tapë

rtë

sh

oqër

uar

proj

ektin

.

Str

ate

gjit

ë p

ër n

dër

vep

rim

:S

tra

teg

jitë

për

nd

ërve

pri

m:

•Lu

anim

efë

mijë

n;n

diqn

ishe

mbu

llin

esa

j.•P

ërdo

rnir

rëfim

ing

jatë

lojë

sm

efë

mijë

n,p

.sh.

,"D

ota

mer

rnif

ëmijë

npë

r sh

ëtitj

e në

dyq

an?"

•N

xitn

ipër

pjek

jetkr

ijues

etë

fëm

ijës.

•Ang

azho

huni

akt

ivisht

me

fëm

ijën

ndër

salu

ani;tr

egon

ient

uzia

zëm

dh

e kë

naqë

si k

ur lu

ani.

•Ndë

rvep

roni

me

fëm

ijën

gjat

ëpr

eten

dim

eve

dhe

ndiq

nishe

mbu

llin

e tij

.•B

ëni

pyet

jet

ëha

pura

kur

lua

nim

efë

mijë

nnë

mën

yrë

qët

ëzg

jero

ni m

endi

met

dhe

gju

hën

e ty

re.

•Nxi

tnif

ëmijë

ntë

men

dojë

për

ide

tër

eja,p

.sh.

,"Si

men

doni

,çfa

rë

ndod

h ku

r flu

tura

flut

uron

lart

?"

GJA

TË

KË

SA

J P

ER

IUD

HE

ST

AN

DA

RD

I: F

ëmijë

t d

emo

nst

rojn

ë a

ftës

i kri

jues

e d

he

ima

gjin

atë

për

të

rrit

ur

të k

up

tua

rit

dh

e n

joh

uri

të e

ty

re p

ër b

otë

n



PLANIFIKIMI DHE PROJEKTI EDUKATIV/PEDAGOGJIK

Projektimi i shërbimit të çerdheve në nivel makro dhe mikro

referuar shërbimit të çerdheve është e nevojshme të specifikohen dy dokumente, të cilat sqarojnë

procesin e projektimit të shërbimit të çerdheve në dy nivele, atë makro – kur flasim për projektin

edukativ (plani i ofertës edukative) dhe atë mikro – kur flasim për njësinë edukative.

Projekti edukativ (prej këtu PE) përbën dokumentin kryesor të një makroprojektimi, i cili parashikon

një shtrirje kohore të ndryshueshme, zakonisht vjetore ose semestrale. në këtë dokument përkufizohen,

në linja të përgjithshme, hapat që parashikohen të ndërmerren në aspektin edukativ, duke iu referuar

proceseve, elementëve përmbajtësorë, kritereve dhe aspekteve pedagogjike mbi të cilat mbështetet

pe.

Njësia edukative paraqitet si dokument në nivel mikro (mikroprojekt) në përbërje të të cilit gjejmë

kornizën teorike të referimit, formulimin e objektivave të përgjithshëm dhe atyre specifikë, specifikimin

e përfituesve të shërbimit dhe hapave të punës, përcaktimin e veprimtarive, metodologjisë që do të

zbatohet dhe kohën e realizimit,

Planifikimi konsiderohet i gjithë procesi konceptual dhe operativ i planit, nga identifikimi i qëllimeve të

të vepruarit edukativ deri tek verifikimi i rezultateve. pra, planifikimi dallon nga koncepti i projektimit.

projektimi, në dallim nga plani i cili zgjat në kohë, duke qenë një produkt operativ i procesit të

planifikimit, i cili ripërpunohet në mënyrë të vazhdueshme, është i destinuar të përfundojë në momentin

kur realizohet konkretisht ideja rreth së cilës është hartuar edhe projekti. Koncepti i planit referuar

shërbimit për FFh, na jep idenë se ekzistojnë elementë të qëndrueshëm të cilët shfaqen gjatë gjithë

procesit vendimmarrës si themelet e veprimit edukativ të cilët përkufizohen dhe riformulohen në

mënyrë të vazhdueshme.

Gjithsesi, në këtë dokument do të përdoret termi “projekt” për t’ju referuar projektit edukativ i cili

nënkupton t’i paraprijë një veprimi të mundshëm duke u mbështetur në supozime (Cappuccio, 2008) të

përpikta kulturore, pedagogjike, identitare dhe organizuese. referuar kësaj perspektive, të projektosh

një shërbim për FFh, siç mund të jetë shërbimi i ofruar nga institucionet e çerdheve, do të thotë

të paraprish, të tentosh realizimin e një ideje e cila shtyn në përmbushjen optimale të objektivave

edukativë të vlefshëm jo vetëm për fëmijën, por edhe për familjen, komunitetin dhe realitetin kulturor

në të cilin ato bëjnë pjesë. Ky përkufizim gjen mbështetje në:

modelin hipotetik-deduktiv të Djuit (Dewet) si prototip të “një menduari reflektiv” që shikon tek projekti

( t’ paraprish një ideje si zgjidhjae një problemi) dhe në mundësinë t’u realizuar si një mekanizëm

nëpërmjet të cilit është e mundur të pasurohet njohja njerëzore duke përdorur eksperiencën e kaluar

si mjet për t’i bërë ballë problemeve të reja. (Becchi, e., Bondioli, a., Ferrari,m., & Gariboldi, a.,

2002) .

pra, projekti pedagogjik/edukativ paraqitet si një kërkim-veprim, ku i lihet hapësirë ekipit të punës, i

cili harton dhe vë në jetë projektin, eksperimenton dhe propozon ide dhe situata edukative të reja

dhe bashkëkohore, në evoluim të vazhdueshëm.


çdo çerdhe duhet të hartojë projektin edukativ (pedagogjik) për t’u përgjigjur në dy drejtime, atë

institucional dhe atë pedagogjik.

në aspektin institucional, PE ka për qëllim të kualifikojë shërbimin e vet së jashtmi, duke përshkruar

tipologjinë, organizimin, potencialin dhe propozimet edukative që nxiten prej tij. në këtë drejtim, pe

shërben si mjet nëpërmjet të cilit institucionet, nëpërmjet organeve të tyre kompetente, verifikojnë që

një shërbim i përmbush apo jo kriteret e nevojshme për t’u konsideruar si “cilësor”, apo pse jo edhe

“ekselent”.

ndërkohë, në aspektin pedagogjik, PE cilësohet si dokumenti që drejton rrugëtimin edukativ që do të

bëjnë fëmijët, punonjësit e shërbimit dhe familjet duke ndjekur një logjikë ekologjike ku marrin pjesë

të gjithë aktorët kryesorë dhe mjediset e së përditshmes. Këtu dallojmë edhe rëndësinë e hartimit

të pe nga një ekip ku marrin pjesë jo vetëm edukatorët, por edhe figurat e tjera që kujdesen për

fëmijën si, punonjësit mbështetës, të cilët janë përditë në kontakt me fëmijët në çerdhe, si dhe prindërit

si edukatorët parësorë të fëmijëve të tyre. e domosdoshme shfaqet nëvoja që pe të pasqyrojë

një karakter etik i cili cilëson përgjegjësitë, angazhimin në formën e një pakti apo premtimi për të

realizuar qëllimet dhe objektivat të specifikuara në kohë dhe në mënyrat se si do të përmbushen. pra,

dokumenti duhet të jetë sa më transparent, në të gjitha pikat që përmban, për t’i lejuar subjektet që

do ta konsultojnë të njohin dhe kuptojnë qëllimet, metodat që do të përdoren për të arritur objektivat

si dhe argumentimet që mbështesin ato.

Qartësia në specifikimet e arsyeve, objektivave dhe metodave është e domosdoshme për monitorimin

dhe vlerësimin të të gjithë procesit projektues, duke lehtësuar dhe identifikimin dhe autorësinë e

burimeve të menduara për realizimin e projektit.

përsa i përket strukturës së pe, ajo duhet të karakterizohet nga:

a) koherenca e brendshme

b) qartësimi i ideve orientuese

c) mundësive konkrete për realizim

d) planifikimi i kohës dhe burimeve materiale dhe njerëzore.

në nivel teorik pe mund të artikulohet në tre pjesë:

ideja bazë – janë parimet/ parakushtet edukative, pedagogjike dhe kulturore, në bazë të të cilave

përkufizohen dhe shpjegohen zgjedhjet edukative-didaktike të cilat do të reflektohen në program;

identifikimi i shërbimit dhe organizimi – në këtë pjesë realizohet karta e identitetit të shërbimit,

duke përfshirë historinë e zhvillimit të shërbimit, aspektet kulturore dhe normative, struktura fizike

dhe ajo funksionale. të gjithë këta elementë kanë prirje të jenë të qëndrueshëm gjatë ofrimit të

shërbimit apo të ndryshojnë për një kohë të gjatë.

projektimi edukativ – përkufizohet mënyra sipas të cilët ekipi edukativ do të projektojë veprimtaritë

didaktike për vitin edukativ. Kjo pjesë integrohet dhe plotësohet në mënyrë periodike me produkte që

dalin nga takimet e programuara (mikroprojektime apo njësi didaktike) të cilat zhvillohen gjatë vitit.

pra shërben si udhëzues i punës që do të zhvillohet gjatë gjithë vitit.



për një skemë të përmbajtjes së projektit edukativ shikoni skedën e mëposhtme

ELEMENTËT E PROJEKTIT EDUKATIV

1. IDETE THEMELORE

1.1. ideja e shërbimit

1.2. ideja e fëmijës

1.3. ideja e familjes

1.4. ideja e të nxënit

1.5. ideja e profesionalizmit

1.6. ideja e komunitetit

2. IDENTIFIKIMI I SHËRBIMIT DHE ORGANIZIMIT

2.1. historia

2.2. identiteti dhe tipologjia e shërbimit

2.3. Qellimi dhe objektivat

2.4. shtrirja dhe pozicionimi i strukturës

2.5. organizimi i hapësirave

2.5.1. hapësirat për veprimtari

2.5.2. hapësirat për kujdesjen dhe rutinat

2.5.3. hapësirat që përdoren eksluzivisht nga të rriturit

2.5.4. hapësirat e përbashkëta

2.5.5. hapësirat e jashtme

2.6. organizimi i personelit

2.6.1. ndarja e organikës së personelit (numri, formimi, personel i brendshëm dhe i jashtëm)

2.7. organizimi i kolektivit

2.7.1. marrëdhëniet e brendshme

2.7.1.1. mbledhjet e ekipit/ve

2.7.1.2. Komiteti i menaxhimit

2.7.2. marrëdheniet e jashtme

2.7.2.1. Komunikimi dhe raportimi me familjet

2.7.2.2. asambleja e prindërve ( e përgjitshme dhe me seksione)

2.7.2.3. intervistat në momentin e pritjes dhe të ribashkimit

2.7.2.4. intervistat individuale (intervista e parë dhe intervistat gjatë vitit)

2.7.2.5. mjetet e komunikimit (ditaret personale, udhëzimet dhe urdhëresat...)

2.7.2.6. Komiteti për organizimin e veprimtarive dhe propozimeve (komiteti i mensës, i festave, i formimit)

2.8. strukturimi i kontekstit edukativ

2.8.1. Kompozimi i grup-seksioneve (numri i fëmijeve, mosha, figurat dhe hapësirat e referimit)

2.8.2. strukturimi i ditës edukative duke identifikuar veprimtaritë e ditës

2.8.3. Kalendari edukativ (festa, mbyllja e shërbimit…)

3. PROJEKTI EDUKATIV

3.1. tipologjia e projektit vjetor (me laboratore, me sfond të integruar dhe me projekte)

3.2. projekte periodike (mujore, dymujore, tremujore)

3.3. vlerësimi

3.3.1. vlerësimi i fëmijës

3.3.2. vlerësimi i projektit

3.3.3. vlerësimi i shërbimit të ofruar



Ideja e shërbimit.

Konsiston në përkufizimin e mënyrave me anë të të cilave drejtuesit e shërbimit dhe punonjësit

kualifikojnë, së jashtmi dhe së brendshmi, shërbimin që ofrojnë. Kualifikimi i jashtëm ka si objektiv

të paraqesë shërbimin komunitetit, duke e njohur këtë të fundit me qëllimet e shërbimit të cilat vënë

në qendër të vëmendjes nevojat e territorit, marrëdhëniet, aksesueshmerinë dhe qëndrueshmërinë

edhe me agjensitë e tjera që veprojnë në territor. Kualifikimi i brendshëm u jep mundësi punonjësve

të përshkruajnë idenë që ata kanë rreth mjedisit edukativ, i projektuar në shërbim të fëmijëve dhe

familjeve.

Ideja e fëmijës.

Kur projektohet në fushën e edukimt duhet të jetë i qartë ideali drejt të cilit synohet dhe objekti

hulumtues. Qartësimi i idesë së fëmijës ndihmon punonjësit të ndajnë të njëjtin këndvështrim dhe të

kuptuar të objektit në fokus (fëmijës) në mënyrë të tillë për të orientuar projektimet që do të hartojnë.

të njohësh objektin e studimit (dhe të punës) ndihmon në evitimin e sjelljeve dhe të praktikave të cilat

s’kualifikojnë konceptimin e drejtë dhe lejon të ndërmerren veprime të cilat tentojnë të realizojnë

idealin e pranuar, duke evituar kështu gjithëçka që largon nga ky ideal. pra, të konsiderosh fëmijën si

person, nxit edukatorët të punojnë me një subjekt që vetëpërcaktohet, i cili ka nevojat e veta dhe është

në gjendje të ndryshojë subjektet e tjera me të cilët hyn në kontakt. në të njëjtën mënyrë, të mendosh

për të realizuar plotësisht potencialin e një fëmijë do të thotë të përdorësh një larmi metodash dhe

veprimtarish, të cilat e bëjnë të pavarur dhe e aftësojnë të sillet dhe të veprojë në mënyrë kompetente.

Ideja e familjes

duke iu referuar konceptit të familjes, realizohen projekte të cilat konsiderojnë familjen protagoniste

në procesin edukativ të fëmijës. në ndryshim nga konceptimi më i hershëm i edukimit, i cili vendoste

në qendër fëmijën, çerdhja përkrah teorinë ekologjike të Bronfenbrenner ku në qendër, për zhvillimin

social të fëmijës, vendosen të gjitha mjediset ku vepron fëmija, ku rol thelbësor kanë marrëdhëniet e

para të jetës që ndërton fëmija në kontekstin familjar.

Ideja e të nxënit

duke u nisur nga ideja se si nxë fëmija, projektohen stimujt të cilat lehtësojnë të nxënët e fëmijës.

Ideja e profesionalizmi.

i referohet llojit të përgatitjes dhë të aftësive vepruese dhe njerëzore që një punonjës duhet detyrimisht

të ketë për të punuar në këtë shërbim. ideja e profesionalizmit specifikon cilësinë e të qenurit dhë të

vepruarit përtej njohjeve të përvetësuara.

Ideja e komunitetit

tregon lidhjen që duhet të ketë projektimi i brendshëm me specifikat e territorit dhe ato kulturore në

të cilat integrohet shërbimi.

Historia

përshkruan lindjen dhe evoluimin e shërbimit deri në ditët aktuale dhe perspektivat e së ardhmes.

Identiteti dhe tipologjia e shërbimit.

specifikon elementë që i përkasin llojit të shërbimit, publik apo privat, laik apo fetar, të vetëm apo në

rrjet.



Qëllimet dhe objektivat

në një projekt edukativ qëllimet që do të propozohen do të kenë në qendër, fëmijën, familjen, shërbimin

dhe komunitetin. çdo qëllim do të artikulohet me objektiva të përgjithshëm dhe specifikë.

Shtrirja dhe pozicionimi i strukturës.

jepen të dhëna rreth vendndodhjes së shërbimit, adresa, zona, lagjja dhe karakteristika sociodemografike

të zonës.

Organizimi i hapësirës

përshkruhen mjediset e shërbimit dhe struktura e tyre. mund të ndahen në makrofusha:

Øhapësira për veprimtari. – strukturimi i seksioneve në kënde. hapësirat e seksioneve

zakonisht organizohen referuar moshës të fëmijëve që pret (të vegjlit, motakët dhe të rriturit).

hapësirat janë të menduara për t’u krijuar mundësi fëmijëve të lëvizin në mënyrë të pavarur

dhe të eksperimentojnë në mënyra aktive kompetencat e veta. hapësirat duhet gjithashtu të

lejojnë zhvillimin e veprimtarive edhe në kontekste të ndryshme ndërvepruese: marrëdhënie

midis bashkëmoshatarëve ne çifte, në grupe të vogla dhe grupe të mëdha. përveç seksioneve,

hapësirat për veprimtari mund të jënë salloni apo mjedise të tjera për veprimtari specifike

apo laboratoriale.

Øhapësira për kujdesin dhe rutinat – janë hapësira e banjove (si zona e shërbimeve higjienike

ashtu edhe ajo e ndërrimit të pelenave), zona e pritjes dhe e ndarjes, e ngrënies dhe e gjumit.

në këto zona fëmijët eksperimentojnë rutinat e ditës në çerdhe, të cilat janë funksionale

për përdorimin e hapësirave dhe për përvetësimin progresiv të pavarësisë në lëvizje dhe në

veprime.

Øhapësira që përdoren eksluzivisht nga të rriturit – janë mjedise ku fëmija nuk mund të hyjë,

por shërbejnë si zyra, mjedise për mbledhje, intervista me prindërit, dhomat e zhveshjes dhe

banjot e personelit, magazina dhe dhoma e mjeteve;

Øhapësirat e përbashkëta – përkufizohen mjediset e përbashkëta midis disa shërbimeve të së

njëjtës strukturë (p.sh. çerdhe dhe kopësht)

Øhapësirat e jashtme – oborri, i cili konsiderohet një mjedis edukativ i rëndësishëm, hyrja në

çerdhe dhe zonat e parkimit.

Organizimi i personelit

në këtë pjesë përshkruhet hierarkia e personelit, rolet, detyrat dhe kompetencat e e secilit. pra,

përcaktohen se kush dhe sa persona kryejnë një detyrë të caktuar, formimi që kanë dhe formimi i

kërkuar i personelit të brendshëm.

Organizimi i kolektivit

Kolektiv do të kuptojmë të gjitha asambletë, mbledhjet dhe takimet e personelit, të prindërve dhe të

personave të tjerë që kanë lidhje me shërbimin. në kontekste të tilla ndërtohen lidhje të natyrave të

ndryshme të cilat mund të ndahen në të brendshme dhe të jashtme:

Ømarrëdhënie të brendshme – mbledhjet dhe takimet e personelit të brendshëm të shërbimit

apo atij administrativ. mund të përmenden mbledhjet e ekipit midis personelit edukativ dhe



të komitetit për menaxhim, për të diskutuar rreth zgjedhjeve të karakterit të përgjithshëm të

shërbimit;

Ømarrëdhënie të jashtme – midis personelit të brendshëm dhe familjeve. përshkruhen mënyrat

dhe mjetet e komunikimit, asambletë e prindërve, intervistat me prindërit dhe komitetet e

formuara si pjesë të shërbimit.

Strukturimi i kontekstit edukativ

Gjithçka që ka lidhje me organizimin pedagogjik të mjedisit edukativ ku mund të përmenden:

Kompozimi i grup-seksioneve (numri i fëmijëve, mosha, figurat dhe hapësirat e referimit);

Strukturimi i ditës edukative duke identifikuar veprimtaritë e ditës;

Kalendari edukativ (festat kombëtare, mbyllja e shërbimit, fillimi dhe fundi i vitit edukativ dhe të

veprimtarive të ndryshme, programimi i festave, asambleve, intervistave, etj.)

PROJEKTIMI EDUKATIV

duhet të specifikojmë se projektimi edukativ është “varibël” pasi i nënshtrohet ndryshimeve të

vazhdueshme të cilat reflektojnë zgjedhjet pedagogjike që bën vazhdimisht ekipi edukativ. çdo

vit, personeli edukativ zgjedh temat dhe metodat që do të ndiqen për të realizuar veprimtaritë e

ndryshme edukative të cilat do të propozohen për t’u realizuar me grup-seksionet përkatëse.

veprimtaritë duhet të përfshijnë kontekste të ndryshme eksperience: psikomotorika, grafo-piktura,

manipulimi i objekteve dhe ndërtimi, loja me gjasme dhe përfshirja në role tregimi, me qëllim

për të aktivizuar në mënyrë të integruar marrëdhëniet, emocionet, kompetencat dhe njohuritë

midis fëmijëve. (Cappuccio, 2008).

Gjithashtu, në fillim të vitit edukativ ekipi zgjedh temat që do të trajtohen dhe mënyrat e projektimit

(me laboratorë, me projekte, etj.) të cilat më pas do të strukturohen në mënyrë më specifike gjatë

takimeve (javore, mujore, dymujore, tremujore, semestrale) përgjatë vitit. programimi me projekte,

mund të konsiderohet më i plotë pasi veprimtaritë që propozohen përpunohen në njësi edukative.

Skema e një projekti mund të jetë:

Titulli i projektit

1. objektivat e përgjithshëm

2. objektivat specifikë

3. Grup-seksionet e angazhuara

4. hapësirat që do të përdoren

5. veprimtaritë

6. metodologjia

7. Burimet materiale

8. roli i edukatorëve

9. Koha e realizimit

10. mënyrat e vlerësimit.



në mënyrat e vlerësimit, vëzhgimi është një nga mënyrat më të mira për t’u përdorur. mund të

përdoren skedat e vëzhgimit paraprakisht të ndërtuara, video, foto, materiale të ndërtuara nga puna

me fëmijët, etj.

vlerësimi do të kryhet për fëmijën, projektin dhe shërbimin.

Vlerësimi i fëmijës mund të konsiderojë treguesit e zhvillimit të fëmijës duke përdorur skedat e

vëzhgimit, të cilat mund të plotësohen me frekuencë tremestrale, semestrale dhe vjetore ose mund

të parashikohen gjatë zhvillimit të një projekti specifik duke vëzhguar treguesit në fund apo gjatë

zhvillimit të projektit.

Vlerësimi i projektit ka të bëjë me verifikimin e rezultateve dhe të mënyrave të zbatimit të projekteve

të ideurara. zakonisht, personeli edukativ verifikon projektet përgjatë zhvillimit të tyre si dhe rezultatet

e arritura duke i krahasuar vazhdimisht me objektivat dhe qëllimet e përvaktuara që në fillim.

vlerësimi përgjatë zhvillimit të projekteve krijon mundësinë për të riformuluar veprimtaritë dhe për

të përshtatur objektivat me përgjigjet që japin famijët gjatë zbatimit të tyre. vlerësimi përfundimtar

është i domosdoshëm për të parë nësë projekti ka mundësuar realizimin e qëllimeve të parashikuara

dhe për të vendosur nëse projekti mund të ripropozohet apo duhet braktisur.

Vlerësimi i shërbimit (customer satisfaction) konsiston në mbledhjen e të dhënave me anë të pyetësorëve,

rreth cilësisë së shërbimit, të drejtuar përfituesve të shërbimit, personelit të brendshëm dhe përsonave

të tjerë që interesohen dhe bashkëpunojnë për ofrimin e shërbimit.

pra elementët karakterizues të projektit edukativ mund të përmblidhen si më poshtë:

Elementët karakterizues të PE

Kush e harton pe

ekipi edukativ (edukatorët dhe personeli ndihmës) me pjesëmarrje aktive

Kujt i drejtohet

-personelit të brendshëm

-Familjeve

-subjekteve të jashtme (institucioneve si Bashkive apo drejtorive përkatëse)

Qëllimet

përshkrimi dhe argumentimi i zgjedhjeve dhe metodologjisë edukative të shërbimit për FFh

dokumentet të cilave iu referohet dhe të cilat e plotësojnë

Kuadri ligjor

Karta e shërbimeve

rregullore e shërbimit

projekti edukativ i institucionit

rregullore e shërbimit pediatrik

manuale i shërbimit të mencës

mënyrat e informimit të subjekteve përfitues të shërbimit



nëpërmjet dokumentave në format letër që i jepen çdo familjeje përfitues të shërbimit (informacion i përmbledhur)

publikim në site

publikim në hapësirën informuese të shërbimit (bacheche informative)

prezantim në asamblenë me familjet

prezantim në mbledhjet e komitetit të menaxhimit të shërbimit

Koha e hartimit

viti të cilit i referohet

Njësia edukative

njësi edukative përkufizohet një ide projekt i cili mund të zhvillohet në një kohë të shkurtër nga 2-4

orë pune. (restiglian, 2012).

parimi mbi të cilin mbështetet çdo projekt është ai i bashkëpunimit midis aktorëve të ndryshëm, në

këtë rast edukatorëve, të cilët duhet t’i referohen së njëjtës kornizë teorike, e cila do të drejtojë dhe

frymëzojë shërbimet dhe veprimtaritë që do të ofrohen në këto shërbime. të propozosh një veprimtari

në vend të një veprimtarie tjetër, apo të përdorësh strategji dhe materiale të ndryshme do të thotë se

je duke iu referuar teorive të zhvillimit dhe menaxhimit të punës, të cilat duhet të jenë qartësuar dhe

kuptuar që në hapat e parë nga i gjithë ekipi i punës dhe më pas nga familjet. Gjithashtu, përdorimi

i një gjuhe specifike dhe shkencore do të thotë të bësh trasparente proceset dhe reflektimet që

shoqërojnë hapat e punës, duke ritur kështu cilësinë e shërbimit të ofruar. pra është e nevojshme që

elementët përmbajtësorë të njësisë edukative të jenë të qartë për edukatorët dhe familjet.

Titulli shërben për të identifikuar njësinë edukative, duke e karakterizuar në dallim nga të tjerat edhe pse e kufizuar në kohë.

Motivimi njësia edukative duhet të akordohet më veprimtaritë e përgjithshme që organizon struktura. pra, ne është një vjen si një mini projekt i cili duhet të përkufizohet teorikisht dhe në kohë në lidhje me pe, dhe me makro-projektet e tjera të mbështetura nga enti menaxhues dhe familjet. ne motivohet dhe integrohet qëllimisht në rrugetimin edukativ të fëmijës nëpërmjet referencave psiko-socio-pedagogjike.

Objektivat e përgjithshëm dhe specifikë

përcaktohen një ose dy objektiva të përgjithshëm, duke konsideruar se i referohemi gjithnjë makro-projekti vjetor apo periodik dhe një numër i vogel objektivash specifikë të fokusuar mbi kompetencat që do të ketë arritur fëmija në fund të eksperiencave të parashikuara. objektivat specifikë artikulohen me anë të foljeve (p.sh. fëmija dallon objektet e paraqitura)

Përfituesit përshkrimi i përfituesve nga veprimtaritë që do të zhvillohen është e domosdoshme, duke ditur se puna me dy, tre apo pesë fëmijë, apo fëmijë të moshave të ndryshme kërkon përshtatje të strategjive, hapësirave, mjeteve, etj.



Krijimi (rregullimi) i mjedisit- setting edukativ

propozimi i një veprimtarie pa menduar për hapësirën e nevojshme për realizimin e saj mund të rrezikojë dështimin e realizimit të veprimtarisë. p.sh. veprimtaritë me fokus zhvillimin motor, apo veprimtaritë muzikore shpesh kërkojnë hapësira më të gjëra, jo shumë të shpërndara, të sigurta, me dritë dhe të rehatshme (materialet e rregulluara, muret dhe këndet e përshtatura). Është mirë që fëmijët të mund të përdorin të gjitha hapësirat e strukturës. për më të vegjlit mund të përshtaten hapësirat e klasës duke krijuar kënde të vogla atelier dhe laboratorë.

Burimet njerëzore Është e nevojshme të përcaktohen nevojat për burimet njerëzore që duhen për realizimin e ne, duke konsideruar edukatorët e çerdhes por mund të mendohet edhe për “edukatorë apo personel ekspert” në një fushë të caktuar (gjuhë e huaj, muzikë, veprimtari psikomotorike, etj.), ose pjesëmarrja e gjyshërve apo vullnetarë për veprimtari si, leximi dhe tregimi i historive/ përallave apo shëtitje në park etj.

Mjetet dhe materialet

përfshihen të gjitha mjetet dhe objektet e nevojshme për zhvillimin e veprimtarive të parashikuara (lexues disqesh, bojrat për piktura, topa për zhvillimin motorik, materiale të pastrukturuara për t’u manipuluar, veshje të ndryshme për lojën me role, gota dhe vazo për lojërat me ujë, etj)

Koha Është e nevojshme të theksohet se koha për zhvillimin e veprimtarive të ne është fleksibël dhe e përshtatur në bazë të nevojave dhe ritmeve që shfaqin fëmjët e ndryshëm. duhet pranuar se e gjithë koha që fëmija kalon në çerdhe në të gjitha momentet që e karakterizojnë, rutinat apo veprimtaritë ekstra-routinë, ka karakter edukativ

Përshkrimi i veprimtarive

përshkrimi i veprimtarive parashikon specifikimin e:-metodave të punës dhe strategjive që do të përdoren (punë individuale apo në grupe të vogla);-fazat e veprimtarisë;-rregullat që do të vendosen për zhvillimin e veprimtarisë (rregullat e fillimit, zhvillimit dhe përfundimit të veprimtarisë si dhe rregullimi i materialeve në vendete tyre);-lidhje me veprimtaritë e kryera më parë apo me ato që do të pasojnë.

Monitorimi dhe vlerësimi

monitorimi i veprimtarive përgjatë gjithë fazave të zhvillimit të tyre duke kryer vëzhgime sistematike nga edukatorët të cilët ndihmohen për mbledhjen e të dhënave nga skeda vëzhgimi të parapërgatitura, të cilat mund të shoqërohe me relacione përshkruese, fotografi apo filmime. Ky proces është pjesë e procesit të vlerësimit dhe për të është diskutuar dhe pranuar nga kolegët dhe familjet duke reflektuar bashkarisht nëse do të ketë ndryshime në faza të ndryshme të zhvillimit të veprimtarive.

Reflektime rreth mundësive për përmirësim dhe zhvillime të reja

njësitë edukative janë të lidhura njëra me tjetrën dhe të gjitha i referohen pe. nga rezultatet e arritura gjatë zhvillimit të një ne mund të reflektohen dhe /apo propozohen ndryshime në ne të tjera të parashikuara. Gjithashtu ne mund të krijojnë lidhje me projekte të tjera teritoriale apo me struktura të tjera që ofrojnë shërbime për fëmijët e moshës 0-3 vjeç apo edhe për ata të moshës 3-6 vjeç duke reflektuar një vazhdimësi horizontale (trasferime apo pjesëmarrje të të fëmijëve në struktura të ndryshme) ashtu si dhe vertikale (kalimi i fëmijëve në kopësht)



MODELE TË NJËSIVE EDUKATIVE

Titulli: Toke

Fokus-Pritja

• Qëllimi– arritja e pavarësisë të fëmijës të moshës 12-24 muaj, në momentin e shkëputjes nga

figurat e atashimit. Ky projekt zhvillohet pasi janë përmbyllur fazat e futjes dhe përshtatjes.4

• Motivimi- pritja e fëmijës në çerdhe nënkupton të gjitha ato veprimtari që ndërmerren për të

lehtësuar ndarjen e fëmijës nga prindi. Është një nga momentet që karakterizohet nga emocione

të forta, të rëndësishme si për fëmijën ashtu edhe për prindin, të cilat duhen respektuar dhe në

të njëjtën kohë mbështetur dhe udhëhequr me kompetencë. prindërit jetojnë këto momente me

ndjenja komplekse, ata mund të shfaqin lidhje të forta me fëmijët ose jo , por gjithësesi kanë

nevojë për mbështetje për të shoqëruar në mënyrë të qëtë fëmijën e tyrë. Është e domosdoshme

të krijohet një klimë pritjeje pozitive për të krijuar marrëdhënie besimi të cilat do të forcohen

me kalimin e kohës; është e nevojshme të dëgjohen me kujdes dyshimet dhe pasiguritë që shfaqin

prindërit. Gjithashtu, përsa i përket fëmijëve është e rëndësishme të njihet uniciteti dhe origjinaliteti

duke nisur nga përshëndetja me emër, përsëritja e disa zakoneve dhe ritualeve të cilat shërbejnë

si ura lidhjeje me jetën familjare, mundësia për të mbajtur me vete një objekt të preferuar (objekti

trasicional). shoqërimi i fëmijës në çerdhe duke u mbajtur për dore favorizon kalimin dhe futjen

në strukturë duke treguar se një shkëputje e parë ka ndodhur. Është një përpjekje pavarësie e cila

angazhon në të njejtën mënyrë si prindin ashtu edhe fëmijën.

• Objektivatepërgjithshëm

üKrijimi i një klime pozitive pritjeje

üFavorizimi i ndarjes dhe i krijimit të besimit

üFuqizimi i vetëvlerësimit dhe e sigurisë për veten

üFuqizimi i lidhjes së besimit midis fëmijës dhe edukatores/it

• Objektivatspecifikë

üFëmija përshëndet prindin

üFëmija hyn vetë në çerdhe

üFëmija ndahet nga objekti tranzicional

• Përfituesit/targetgrupi

ütetë fëmijë të grupmoshës 12-24 muaj

• Hapësiradherregullimiimjedisit(setting)edukativ

ühapësira e zgjedhur për veprimtarinë edukative është seksioni më afër portës së hyrjes të

çerdhes. në çdo strukturë duhet të ketë një zonë ku prindërit apo shoqëruesit e fëmijëve nuk

mund të kalojnë, nëse nuk kanë mbulesat e këpucëve. Kjo është hapësira që ndan hapësirën

4. shiko: aneks 1: plan ndërhyrje vazhdimësie vertikale



e edukatorëve nga hapësira e veprimit të prindërve. nuk ka nevojë për shumë mjete për

të mobiluar dhe rregulluar këtë hapësirë; e rëndësishme është të jetë e mirë evidentuar

ndarja midis hapësirës së prindërve dhe atë të edukatorëve për të siguruar efikasitet në

veprimtaritë edukative.

• Burimetnjerëzore

üedukatorja/kujdestarja e grupit

• Mjetetdhematerialetqëdopërdoren

ünjë kukull e butë, melodi të ndryshme, një kuti me kapak të madh dhe me ngjyra, një tapet i

butë me jastëkë të mëdhenj.

• Koha

ürreth 10 minuta

• Përshkrimiiveprimtarisë/ve

edukatorja/kujdestarja kur vjen fëmija shkon e takon dhe e përshëndet; i prezanton një personazh,

kukullën e butë (p.sh. rosakun Kua) – i cili do që të shoqërojë fëmijën gjatë ditës që do të kalojë në

çerdhe. Kua është lozonjar, i dashur dhe do ta shoqërojë fëmijën përgjatë gjithë vitit. ai sjell çdo

ditë një kuti dhuratë me supriza për fëmijën, të cilat fëmija duhet t’i zbulojë bashkë me Kua-në. në

kuti vihen objekte të cilat do të jenë në qendër të veprimtarive ditore (p.sh një libër për të lexuar

së bashku, një krem, një shall, një pako me miell, etj.). nëse fëmija tregon gatishmëri, përshëndet

nënën apo babain dhe shkon vetë të hapë kutinë ose i ftuar nga edukatorja/kujdestarja ndihmon

këtë të fundit për të hapur kutinë së bashku. nëse fëmija nuk tregon gatishmëri, afrohet nga

edukatorja/kujdestarja, e cila do të kërkojë ta përkëdhelë fëmijën në trup me anë të kukullës,

edhe duke u ulur përtokë së bashku në një kënd të krijuar posaçërisht për pritjen. mund të

ndodhë që më shumë se një fëmijë të vijë në çerdhe në në njëjtën kohë dhe atëhere, duhet të

menaxhohet hapja e kutisë së suprizave së bashku. Kur rituali është kuptuar nga fëmija, mundet

që hapja e kutisë të zhvendoset në një mjedis tjetër më të brendshëm, për të nxitur futjen e fëmijës

në kërkim të kutisë me surpriza. më tutje, mund të mendohet që hapja e pakove me surpriza të

bëhet në grup, ku rituali bëhet më skenik dhe pasurohet me elementë të tjetë si muzika me volum

më të lartë në sfond dhe zhurma e daulleve që paralajmërojnë hapjen e kutisë me surpriza.

• Monitorimidhevlerësimi

monitorimi kryhet duke përdorur vëzhgimin dhe mbledhjen e të dhënave me anë të një skede

sasiore në fushat e mëposhtme: fusha e pavarësisë, fusha e pjesëmarrjes, fusha e emocioneve

(shiko skedën 1). përdorimi i një skede vëzhgimi cilësore (shiko skedën 2) sjell të dhëna rreth

një vlerësimi të përgjithsëm të sjelljes në lidhje me pavarësine dhe detyrën e dhënë, duke shtuar

kështu elementë të tjerë vëzhgimit.

• Reflektimerrethmundësivepërpërmirësimdhezhvillimetëreja

momenti i përshëndetjes në kohën e pritjes është shumë delikat dhe i vështirë, si për çwshtjet

që i përkasin sferës emocionale, tw cilat aktivizohen, ashtu edhe për çështje menaxhuese, duke

ditur që fëmijët vijnë në orare shumë të ndryshme njëri nga tjetri dhe familjet shfaqin mënyra të

ndryshme për menaxhimin e ndarjes. respektimi i kohës së fëmijës nga prindërit në momentin e

mëngjesit, nga koha kur zgjohen deri në momentin kur shkojnë në çerdhe, është pak i praktikuar

dhe ka prirje të ngutë fëmijën për të arritur në kohë në çerdhe. e njëjta situatë prezantohet



shpesh edhe në momentin e ribashkimit prind –fëmijë, i cili po ashtu shfaqet si moment i ngutshëm

dhe i ngarkuar me ankth dhe stres familjar. mund të mendohet që personazhi i cili pret fëmijën

në çerdhe, i lë këtij të fundit diçka që fëmija mund ta marrë me vete në shtëpi për të lehtësuar

rikthimin dhe ribashkimin e tij, përsëri të nesërmen në çerdhe, duke krijuar kështu një urë

emocionale mes çerdhes dhe familjes.



Skeda 1

emri dhe mbiemri Mosha në muajdata e hyrjes Mosha në muaj në hyrjeedukatorja: Data: Vendi:veprimtaria: Ora e fillimit Ora e përfundimit

Fusha e pavarësisë

Shumë shpesh Shpesh Ndonjëherë AsnjëherëFëmija: □ □ □ □hyn vetë □ □ □ □hyn duke kapur për dore edukatoren □ □ □ □

hyn i nxitur verbalisht □ □ □ □hyn duke u mbajtur në krah nga edukatoria □ □ □ □

lëshon objektin transicional me nxitje verbale □ □ □ □

lëshon vetë objektin transicional □ □ □ □

Fusha e pjesëmarrjes

Fëmija:

ndjek propozimin e edukatores □ □ □ □ndjek pjesërisht propozimin e edukatores □ □ □ □

nuk ndjek propozimin e edukatores □ □ □ □

Fusha emocionale

Fëmija:

përshëndet vetë prindin □ □ □ □përshëndet prindin duke u nxitur verbalisht □ □ □ □

përshëndet prindin duke u nxitur fizikisht □ □ □ □

Skedë vëzhgimi (pritja)

(përshtatur nga Restiglian, 2012)



mundohet të kapet pas prindit në çdo lloj mënyre □ □ □ □

Qan dhe shfaqet i shqetësuar □ □ □ □injoron prindin □ □ □ □vëzhgime të tjera:

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________



Skeda 2

emri i fëmijës

mosha në muaj: Frekuenton çerdhen prej

veprimtaria/të:

Kohëzgjatja e veprimtarisë:

Kohëzgjatja e vëzhgimit:

Karakteristika të sjelljes së fëmijës gjatë veprimtarisë

1. shëno se si fëmija krijon lidhje me trupin e vet kur i propozohet veprimtaria

2. shëno se si fëmija krijon lidhje me fëmijët e tjerë kur i propozohet veprimtaria

3. shëno si hyn në marrëdhënie fëmija me edukatoren/kujdestaren kur i propozohet veprimtaria

4. shëno si sillet fëmija, çfarë bën në mënyrë të pavarur, çfarë bën kur nxitet verbalisht, kur i tregohet në model, çfarë bën kur me ndihmë

Skedë vëzhgimi individuale (pritja)

(përshtatur nga Restiglian, 2012)



5. shëno si fëmija krijon lidhje me kontekstin e përgatitur

6. trego si angazhohet fëmija në lidhje me detyrën që i është dhënë nga edukatorja/kujdestarja duke evidentuar gjendjet emocionale dhe shprehje fizike

7. trego në vlera kohore përqëndrimin e fëmijës për dorëzimin e detyrës

8. vëzhgime të tjera

edukatorja/kujdestarja:

data:



PLAN NDËRHYRJE VAZHDIMËSIE VERTIKALE

(NGA ÇERDHJA NË KOPËSHT)

Institucioni _________

Lloji i shërbimit: Çerdhe

A)-Pritja

Mars – hapja e regjistrimeve

ditë e hapur në çerdhe

Qershor - asamble me të gjitha familjet e fëmijëve të regjistruar

çështje të asamblesë:

1) prezantimi i personelit dhe e strukturës organizative me pjesëmarrje të përfaqësues

të drejtorisë për arsimin parashkollor

2) prezantimi i shërbimit të çerdhes me pjesëmarrje të koordinatorit pedagogjik

3) sqarimi i rreth afateve kohore të dorëzimit të dokumentave të nevojshëm për futjen

në çerdhe

4) vizitë e mjediseve të çerdhes dhe shpjegimi i përdorimit të tyre

Shtator - java e parë: dy ditët e para për rregullimin e seksioneve (këndeve)

tre ditët në vazhdim – intervista individuale me prindërit

java e dytë: fillimi i futjes së fëmijëve që frekuentonin çerdhen vitin e kaluar dhe futja

e një grupi fëmijësh të rinj, të cilët qëndrojnë në çerdhe në mënyrë progresive duke

shtuar kohën e qëndrimit (nga një orë ditën e parë, në tre orë ditën e pestë duke

konsumuar dhe një vakt ditën e gjashtë dhe nga dita e 11 qëndrim edhe në orët e pas

drekës)

Shtator/tetor - vazhdon futja e grupeve të vogla të fëmijëve për secilin seksion me faza

15 ditore (siç përshkruhet më lart)

Tetor/nëntor - takim me familjet në grupe të vogla për të diskutuar për fazen e futjes

Nëntor - zgjedhjet e përfaqësuesve të prindërve

Janar - takim i seksionit me temë “verifikimi i futjes” dhe prezantimi i planit të punës për

periudhën janar-qershor

Maj/qershor - festa e fund vitit organizuar nga prindërit

intervista individuale të fund vitit

takim i seksionit me temë “verifikimi i planit të punës” me prezantime filmike



Përfundimi i çerdhes

Deri në mars - përpunimi i projektit për transferimin i dakordwsuar midis edukatorëve

të çerdhes dhe mësuesve të kopshtit

deri në qershor –takim midis edukatorëve dhe mësuesve për verifikimin e veprimtarive të projektit

dhe kalimin e informacionit të grup-seksionit;

përgatitja e materialeve për të shpënë në kopësht sipas projektit të rënë dakord

kalimi i materialeve të përgatitura nga prindërit

takime midis fëmijëve të çerdhes dhe kopshtit

deri në tetor - takime me mësuesit e kopshtit për shkëmbim opinionesh rreth fëmijës

verifikimi i projektit për transferim i realizuar

VËZHGIMI DHE VLERËSIMI

vëzhgimi dhe vlerësimi, po aq sa edhe dokumentimi, janë elemente themelore të hartimit të projekteve

edukative. të dyja këto procese duhet të kryhen në mënyrë sistematike dhe të vazhdueshme.

vëzhgimi i rregullt i përvojave që realizohen brenda konteksteve edukative, në mënyrë spontane

mes fëmijëve me njëri-tjetrin apo mes fëmijëve dhe të rriturve, përbën bazën e domosdoshme për

organizimin apo korrigjimin e ndërhyrjes së operatorëve. vëzhgimi, në fakt, i përdorur në mënyrë të

përditshme, përfaqëson mjetin kryesor për të njohur nevojat e individëve dhe të grupit dhe për të

monitoruar dinamikat e brendshme të mjedisit edukativ.

vëzhgimi pedagogjik përshkruan pa interpretuar, pra nuk mat dhe rrjedhimisht përjashton përdorimin

e kritereve të ngurta sasiore, duke preferuar në vend të tyre kontekstualizimin e sjelljeve me qëllimin

për të riekuilibruar propozimet dhe ndërhyrjet.

evoluimi i vazhdueshëm natyral i faktorëve të brendshëm në çerdhet dhe kopshtet, mes të cilëve edhe

evoluimi i marrëdhënieve ndërpersonale dhe profesionale, kërkon një proces konstant të vlerësimit të

kontekstit edukativ. vlerësimi i paraprin, shoqëron dhe pason projektet formuese, parashikon veprime

periodike verifikimi, në mes të veprimtarive apo në përfundim të tyre, të zhvilluara në mënyrë të

njëkahshme apo të shumëkahshme, promovon bilancin kritik të përvojës së kryer dhe orienton ato të

ardhshme, duke marrë një funksion spikatës formues dhe stimulues të përmirësimit të vazhdueshëm.

vlerësimi ka të bëjë me të gjithë aspektet e shërbimeve të edukimit, që nga të nxënët deri te mirëqenia

e fëmijëve, që nga profesionalizmi i personelit deri të organizimi dhe cilësia e shërbimit. ai duhet parë

nën një prizëm krejtësisht formativ, si mundësi për të njohur, bashkëndarë dhe rinegociuar domethëniet

e projekteve formative.

vlerësimi është një proces që u kërkohet të gjithë atyre që, me funksionet dhe rolet e tyre të

ndryshme, janë të angazhuar në sistemin e integruar të edukimit dhe konfigurohet si një veprim

publik. ai parashikon pjesëmarrjen e grupeve të punës, grupeve të koordinimit pedagogjik, grupeve të

koordinimit organizativo-menaxhues dhe familjeve.



DOKUMENTIMI SI REFLEKTIM MBI PËRVOJËN

dokumentimi është një mjet që i bën të mundur grupit të punës që të përpunojë dhe transformojë

përvojat e jetuara në një të dhënë kulturore, duke ndërtuar kujtesën e ngjarjeve dhe projekteve

e duke dhënë mundësinë për të reflektuar mbi to për të vlerësuar koherencën e tyre me qëllimet

edukative. si i tillë, dokumentimi përfshihet brenda kuadrit të projektimit të veprimit edukativ, duke

përfaqësuar një pjesë të pandarë të tij dhe jo një element anësor apo përmbyllës. ai bën të mundur që

t’u jepet një vlerë e të bëhen të qartë e të vlerësueshëm proceset e të nxënit individual dhe në grup

të fëmijëve dhe të rritur, duke i shndërruar këta në pasuri të përbashkët.

për të ruajtur dobishmërinë dhe vlerën formuese të tij, është e nevojshme që të garantohet edhe

karakteri i tij sistematik, duke përcaktuar kritere, afate dhe modalitete të qarta e të konsoliduara në

kohë dhe duke planifikuar momente për analizimin e tij.

përveç domethënies nga pikëpamja e brendshme, dokumentimi bart edhe një qëllim të jashtëm, sepse

bën të mundur përhapjen e ideve dhe përvojave duke kontribuuar në grumbullimin dhe asimilimin e

një kulture të bashkëndarë të punës me fëmijët.

dokumentimi është edhe një instrument i dobishëm për krijimin e vijimësisë edukative me familjet

duke shërbyer si një fill lidhës mes përvojave të kontekstit familjar dhe atyre të kontekstit edukativo-

shkollor, me qëllimin për të garantuar projekte dhe ndërhyrje edukative harmonike dhe të orientuar

kah shkëmbimi i informacioneve dhe përballja në mbështetje të përvojës së rritjes së çdo fëmije.

veç kësaj, dokumentimi i përgjigjet realizimit të një vijimësie vertikale mes institucioneve të ndryshme

(çerdheve/ kopshteve/ institucionet e arsimit fillor/ shërbimeve territoriale të edukimit).

Drejtuesi i institucionit të çerdhes

drejtuesi i institucionit të çerdhes është përgjegjës i çerdhes dhe i realizimit korrekt të detyrave

institucionale që lidhen me projektin edukativ. drejtuesi i çerdhes kujdeset dhe garanton organizimin

e brendshëm, menaxhimin ekonomik dhe administrativ të çerdhes. drejtuesi i çerdhes, mbikëqyr punën

e koordinatorit pedagogjik dhe menaxhon personelin dhe përfituesit e shërbimit.

Roli i koordinimit pedagogjik (koordinatori pedagogjik)

Koordinimi pedagogjik ka një funksion të rëndësishëm për shërbimet dhe kualifikimin e tyre të

vazhdueshëm. Grupi i koordinimit pedagogjik përbëhet nga specialist, veprimtaria koordinuese

e të cilëve ka për detyrë të vlerësojë lidhjet mes mjediseve edukativo-shoqërore dhe sferave

administrativo-menaxhuese, me qëllimin për të promovuar një njësim dhe koherencë më të mirë të

projektit pedagogjik.

veç kësaj, grupi i koordinimit ka përgjegjësinë të promovojë kërkimin në bashkëpunim me universitetin

dhe me agjenci të tjera të territorit, të sjellë risi dhe të ofrojë formim, duke ndihmuar në përpunimin

ROLET DHE FUNKSIONET E PERSONELIT NË ÇERDHE



e modeleve orientuese të hartimit të projekteve të edukimit të çerdheve dhe kopshteve. Koordinimi

pedagogjik është mjeti kryesor përmes të cilit sistemi promovon cilësinë e shërbimeve për fëmijët.

një nga detyrat e koordinatorit pedagogjik është të kërkuarit e një marrëdhënieje konstante

bashkëpunimi me territorin, mbështetja e sistemit të integruar të shërbimeve dhe kërkimin e burimeve

kulturore dhe formuese aktive në qytet.

Koordinatori pedagogjik përfaqëson një figurë qendrore në sistemin e programimit, rregullimit dhe

vlerësimit të shërbimeve. një vëmendje e veçantë i duhet dhënë, përveç profilit profesional, edhe

vijimësisë së koordinimit, në mënyrë të tillë që ai të mund të mbështetet në detyra fikse dhe të

pandërprera.

Koordinatori duhet të ketë si kompetenca pedagogjike (për të kryer detyrat që lidhen me

mbështetjen, mbikëqyrjen, vlerësimin dhe formimin) ashtu edhe menaxhuese (që kanë të bëjnë me

modalitetet e organizimit, oraret e hapjes së shërbimeve dhe marrëdhënien e grupit të punës me

bashkëbisedues të ndryshëm të jashtëm).

edhe në marrëdhënien me familjet, koordinatori pedagogjik kryen funksione këshillimi edukativ

dhe mbështetjeje të prindërimit, duke konfirmuar perceptimin e përgjithshëm se shërbimet për

fëmijët janë hapësira dialogu dhe kërkimi të bashkëpërgjegjësisë edukative.

Bashkia garanton, edhe përmes përdorimit të fondeve rajonale për kualifikimin e ofertës formative

për grupmoshën 3-5 vjeç dhe një marrëveshjeje specifike në rrjet mes institucioneve shkollore të

interesuara, aktivizimin e funksionit të koordinimit pedagogjik për kopshtet shtetërore.

Edukatori në çerdhe

edukatori në çerdhe ka përgjegjësi për ndërhyrjet edukative dhe garanton përmbushjen e nevojave

të fëmijëve që lidhen me:

- veprimtaritë social-pedagogjike dhe rekreative

- të ushqyerin

- higjienën personale

- sigurinë

duke iu referuar teknikave psiko-pedagogjike të fëmijërisë me qëllim përmbushjen e nevojave që

shfaqen në këtë moshë, si dhe duke ndërtuar marrëdhënie pozitive dhe bashkëpunuese me prindërit.

personeli edukativ në veçanti:

- ndërton marrëdhënie që mbështesin mirëqenien e prindërve dhe fëmijëve

- pozicionohet si figurë referimi për fëmijët dhe familjet e tyre

- kujdeset për futjen graduale të fëmijës në çerdhe

- garanton dhe mbështet marrëdhënien prind-edukator-fëmijë

- mbështet dhe vlerëson pjesëmarrjen e prinddërve duke i informuar vazhdimisht për zhvillimet

e veprimtarive dhe progresin e fëmijës.

edukatorët kanë për detyrë të realizojnë programin e ndërhyrjeve dhe projekteve të menduara dhe

hartuara nga kolektivi. Gjithashtu, edukatorët kujdesen për hapësirat, mjetet dhe lodrat që ndihmojnë



zhvillimin e fëmijës, garanton që hapësirat të jenë të qeta dhe të kënaqshme, me një vëmendje të

veçantë për vaktet, gjumin dhe veprimtaritë e udhëhequra.

Kërkohet një përditësim i njohurive nga vetë edukatorët në mënyrë sistematike, si dhe formim i

vazhduar profesional-edukativ i tyre. (associazione minori e Futuro, 2019)

Personeli ndihmës në çerdhe

personelit ndihmës në çerdhe i atribuohen detyra specifike si: pastrimi i lodrave dhe orendive,

rregullimi i mjediseve të brendshme dhe të jashtme, pastrimi i strukturës së brendshme dhe të jashtme

të godinës, personeli i kuzhinës që merret me përgatitjen e vakteve, duke ndjekur menunë e miratuar.



associazione minori e Futuro. (2019). minori e Futuro . retrieved ottobre 2019, from minoriefuturo.

org.

Becchi, e., Bondioli, a., Ferrari,m., & Gariboldi, a. (2002). idee guida del nido d’infanzia. Bergamo:

Bergamo: edizioni junior.

Bjorklund, d. F. (2000). Children’s thinking: developmental Function and individual differences.

California: California: Wadsworth.

Brazelton, t. B. ( 1992). touchpoints: Your child’s emotional and behavioral development. new York:

perseus.

California department of education. ( 2012). California infant/toddler Curriculum Framework.

sacramento: California department of education/Child development division (Cde/Cdd). .

Cappuccio, G. (2008). proGettare perCorsi eduCativo-didattiCi al nido. editore:junior.

Chen, j.-Q. (2002). Class lecture. in Course: Cognition, language, and play. Chicago, illinois: erikson

institute.

eckman, p. (1992). an argument for Basic emotions. Cognition and emotion (3/4). lawrence erlbaum

associates limited.

european Commission. (2014). proposal for key principles of a Quality Framework for early Childhood

education and Care,. directorate-General for education and Culture.

Gebhard, B. ( 2009). early experiences matter: a guide to improved policies for infants and toddlers.

. . retrieved from zero to three:

http://main.zerotothree.org/site/docserver/policy_Guide.pdf?docid=8401

Gonzalez-mena, j. ( 2001). multicultural issues in child care. California: California: mayfield publishing

Group.

Gopnik, a., meltzoff, a.n., & Kuhl, p.K. (1999). the scientist in the crib . new York: neë York: perennial.

issa. (2016). a Quality Framework for early Childhood practice in services for Children under three

Years of age. issa – international step by step association.

izha & uniCeF. (2016). Korniza Kurrikulare e arsimit parashkollor. tiranë: izha.

Karen, r. (1998). Becoming attached: First relationships and how they shape our Capacity to love.

new York: new York: oxford university press.

m.Cole, p. hakkarainen& m. Bredikyte. (2012., october). Culture and early Childhood learning.

retrieved February 04, 2020, from Culture: http://www.child-encyclopedia.com/sites/default/files/

dossiers-complets/en/culture.pdf.

BIBLIOGRAFIA


masht. (2018). Kurrikula Bërthamë për edukimin në Fëmijërinë e hershme. prishtinë : Qeveria e

Kosovës & masht.

oeCd. (2001). starting strong: early childhood education and care. paris: oeCd publishing.

restiglian, e. (2012). progettare al nido. teorie e pratiche educative. roma: Carroci Faber.

rockel, j. (2009). a pedagogy of care: moving beyond the margins of managing work and minding

babies. australian journal of early Childhood, 34.

s. vosniadou. (2001). how children learn. Brussels, Belgium: international Bureau of education-

unesCo.

shelov, s.p. & altman, t.r. (2009). Caring For Your Baby and Young Child, Birth to age Five. . american

academy of pediatrics.

shulman, Bernard h. & mosak, harold h. (1977, may). Birth order and ordinal position. journal of

individual psychology, vol 33((1)).

stern, d. (1985). the interpersonal world of the infant. new York: new York: Basic Books.

unesCo. (2014). early childhood care and education: addressing quality in formal pre-primary

learning environments . paris: in press. paris: unesCo.

unicef & ministria e shëndetësisë. (2005). arti i rritjes së fëmijëve. tiranë: pegi.

uniCeF. (2014). protecting children’s rights. retrieved from http://www.unicef.org/crc/ index_

protecting.html.

uniCeF. (2018). learning through play-strengthening learning through play in early childhood

education programmes. new York: uniCeF.

university of illinois. (2012). illinois early learning Guidelines For Children Birth to age three. illinois:

robert r. mcCormick Foundation.

Webster-stratton, C. (1999). how to promote children’s social and emotional competence. london:

paul Chapman publishing ltd.


Rruga: Mihal Popi, Ndërtesa 7, ish Pallatet 1 Maji, (Vila Lami);

PO Box 8185, Tiranë - Shqipëri; Tel: +355 4 2261840/ 4 2261929

E-mail: [email protected]

https:// albania.savethechildren.net

Savethechildrenal

SaveChildrenAlb

savethechildreninalbania

zhvillimi dhe edukimi i fËmijËve 0-3 vjeÇ · të shërbimit për foshnjërinë dhe fëmijërinë...

Documents