shkolla për gjuhën dhe kulturën e atdheut dhe

MINISTRIA E ARSIMIT, SHKENCËS DHE E TEKNOLOGJISË E KOSOVËS

SHKOLLA PËR GJUHËN DHE KULTURËN E ATDHEUT DHE IDENTITETI KOMBËTAR

(2) LIBËR ME MATERIALET E SEMINARIT-TAKIMEVE ME MËSUESIT DHE VEPRIMTARËT E SHKOLLËS SË MËSIMIT PLOTËSUES NË GJUHËN AMTARE NË DIASPORË, MBAJTUR NË PRIZREN PREJ 3-4 GUSHT 2006

Foto Asllan Krasniqi

Prishtinë, shkurt 2007

1

Ky libër botohet me ndihmën financiare të Komunës së Prizrenit E përgatitën dhe e redaktuan: Nuhi Gashi, Arif Demolli, Bekim Toçani Lektor: Nuhi Gashi Fotografitë: Asllan Krasniqi, Nuhi Gashi, Muhamet Muriqi, Agim Pacarizi, Jakup

Emini, Kemal Shaqiri, Zyra për Informim e MASHT të Kosovës Shtypi: Tirazhi: 500 copë Prishtinë, shkurt 2007

2

Përmbajtja I. Parathënie II. Fjalë rasti

1. Fjala përshëndetëse e Ministrit 2. Fjala e kryetarit të Komunës së Prizrenit si bashkënikoqir i seminarit

III. Trajtesat-kumtesat e ekspertëve, titullarëve e zyrtarëve të MASHT të Kosovës

dhe të tjerëve 1. Dr. Fevzi Berisha, Procesi i përgatitjes së Strategjisë së Arsimit

Parauniversitar 2007-1017 2. Dr. Demë Hoti, Qasjet më të reja të Kosovës në reformimin e sistemit për

ngritjen e mësimdhënësve para shërbimit 3. Mr. Besa Luzha, Roli i edukimit muzikor në zhvillimin dhe forcimin e

identitetit kombëtar 4. Prof. dr. Shefik Osmani, Roli edukativ-mësimor i rrjetit të SHSHMP në

Diasporë 5. Ullmar Qvick, Probleme të Shkollës Shqipe në Suedi 6. Dr. Kolë Tahiri, Dyzet vjet shkollë shqipe në Belgjikë 7. Ramush Lekaj, Reforma e arsimit dhe zhvillimi i planprogrameve mësimore

në Kosovë 7. Nuhi Gashi, Kurrikula e Shkollës Shqipe në Diasporë

IV. Kumtesat e mësuesve- përvojat profesionale

1. Hamza Halabaku, Disa probleme të SHSHMP në diasporë 2. Hamzë Morina, Arsimi shqip ne diasporë. Rezultatet e një hulumtimi. 3. Lekë Preçi, Rëndësia e Shkollës Shqipe në kultivimin e gjuhës dhe të traditës

kombëtare në familjet mërgimtare dhe disa probleme lidhur me të. Rezultatet e një hulumtimi.

4. Muhamet Muriqi, Shkolla Shqipe në Suedi 5. Nexhmije Mehmetaj, Një orë mësimi model në lëndën e leximit letrar 6. Rukije Rama, Disa specifika të Shkollës Shqipe në Belgjikë (diasporë) 7. Sejdi Gashi, Diferencimi në mësim 8. Valbonë Krasniqi, Mungesa e shprehisë së leximit dhe gjendja gjuhësore e

fëmijëve tanë.

IV. Ekspozita, promovimet, fjala përfundimtare, lista e pjesëmarrësve, programi i seminarit 1. Ekspozita e fotografit Asllan Krasniqi (disa pamje bashkë me fjalën e rastit të

shkrimtarit e publicistit Eden Babani) 2. Pamje dhe njësi tekstore nga promovimi i veprave të poetes së re Fikrije

Bylykbashi (po ashtu mësuese në Norvegji) dhe shkrimtarit Riza Sheqiri (po ashtu mësues në Suedi)

3. Fjala përmbyllëse e sekretarit të përhershëm të MASHT të Kosovës 4. Programi i seminarit 5. Lista e pjesëmarrësve të seminarit

3

Parathënie Edicioni i dytë i seminarit me mësuesit e SHSHMP në Diasporë, që u mbajt në ambientet e bukura të Loyola Gymnasium-it në Prizren (http://www.alg-prizren.com), prej 3-4 gusht 2006, ishte një nga aktivitetet më serioze që MASHT e Kosovës (http://www.ks-gov.net/masht) e zhvilloi në mbështetje të kësaj shkolle gjatë vitit 2006 dhe pat një sukses të madh. Në kuadër të skemës programore tashmë të formuar dhe me qëllime të përcaktuara kryesisht në fushën e aftësimit profesional, zhvillimit të ndërkomunikimit në forma të ndryshme dhe aktiviteteve tjera (pritje, takime, promovime, ekspozita, vizita e njohje me institucionet e Atdheut ), këtë vit u shqua posaçërisht tema bosht për Kurrikulen e SHSHMP në Diasporë, me ç’rast u prezantua dhe u diskutua drafti i parë i hartuar nga MASHT e Kosovës. Ky seminar, kësaj radhe me bashkënikoqir komunën e Prizrenit, ka krijuar fizionominë e tij dhe ka ngjallë interesimin e duhur të mësuesve shqiptarë në diasporë. Me qëllim që komunikimi dhe ndërveprimi me përmbajtjet e tij të jetë sa më përfshirës, është treguar praktikë e mirë që materialet e tij të botohen në libër të veçantë dhe të arrijnë edhe në qarqet shkollore dhe te mësueset, mësuesit, prindërit dhe veprimtarët tjerë të shkollës, që, për arsye të ndryshme, nuk arrijnë dot t’i përcjellin punimet e tij. Në këtë fushë u krijua një përvojë e mirë me librin për Seminarin 2005, i cili u “përbi” shumë shpejt dhe ngjalli interesim. Shpresojmë që ngjashëm të pritet edhe ky libër. Në të janë përfshirë edhe disa materiale të autorëve që, për arsye të ndryshme, nuk arritën të merrnin pjesë në seminar, por paraprakisht e kishin konfirmuar pjesëmarrjen dhe kishin dhënë pëlqimin për botimin e punimeve të tyre. Në mesin e tyre është edhe albanologu i njohur suedez Ullmar Quick, i cili për arsye shëndetësore nuk arriti të merrte pjesë. Për realizimin e suksesshëm të këtij seminari duhet falënderuar, përveç Komunës së Prizrenit (në veçanti Zyrën e Kryetarit dhe Drejtorinë Komunale të Arsimit), si bashkënikoqire dhe njëkohësisht edhe si sponzor i botimit të këtij libri, edhe institucionet tjera si Kompleksin Memorial të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Teatrin e qytetit dhe posaçërisht Loyola Gymansium-in, ku u mbajt ky seminar. Një falënderim të veçantë meritojnë ligjëruesit e ndryshëm nga Universiteti i Prishtinës, titullarët dhe zyrtarët nga MASHT e Kosovës si dhe mësuesit e zellshëm, të cilët me kumtesat dhe shkrimet e tyre deri në analitike dhe sensibilizuese vazhdojnë ta zhvillojnë më tej frymën dinamike të seminarit.

4

Ministri, z. Agim Veliu I nderuar z. Kryetar i komunës, Të çmuar bashkatdhetarë e mësimdhënës, Të nderuar anëtarë të grupit punues, Zonja e zotërinj, Është një emocion i ndjeshëm që sot dhe këtu në Prizren jam me Ju për të hapur punimet e këtij seminari me mësuesit e Shkollës me mësim plotësues në gjuhën shqipe në vendet e mërgatës shqiptare. Takimi i sotëm është një mundësi për të ndjerë e kuptuar mishërimin Tuaj e të institucioneve të vendit me fatet e Kosovës dhe njerëzve që përkujdesen për zhvillimin e vendlindjes, por edhe të ardhmërisë për fëmijët tanë. Pashmangshëm dua t’ju shpreh falënderimin tim, në emër të nxënësve dhe mësimdhënësve, por edhe të Qeverisë së Kosovës, për kontributin tuaj të dhënë për mbijetesën e arsimit shqip në Kosovë. Angazhimi Juaj, ndihma materiale dhe përkrahja për arsimin dhe për Kosovën gjatë viteve të ‘90-ta, bëri që shkolla shqipe u pavarësua dhe pandalshëm krijoi sistemin e pavarur të shtetit që po ndërtohej, një procesi që do të kryhet gjatë këtij viti me pavarësinë e njohur ndërkombëtarisht të vendit tonë. Me plot përgjegjësi dua t’ju them se është madhështore gjithë ajo që bëtë me vite për popullin tuaj, arsimin e kulturën, rezistencën, luftën dhe mbijetesën e shtetit - Republikës së Kosovës. Zonja e zotërinj, MASHT e Kosovës, përveç vazhdimit të reformave në të gjitha nivelet e arsimit, në kuadër edhe të Qeverisë së Kosovës si dhe të Konferencës ministrore të ministrave të arsimit të Evropës, ka objektiva në përmbushjen e standardeve, ngritjen e cilësisë së shkollës etj., që përkojnë edhe me qëllimet e mileniumit dhe imponojnë e kërkojnë angazhim të vazhdueshëm Një ndër objektivat kryesor të MASHT të Kosovës, gjatë dy viteve të kaluara, ka qenë arsimimi i fëmijëve tanë me qëndrim në shtetet evro-perëndimore si dhe bashkëpunimi me shtetet ku ata jetojnë.

5

Në shumë nga këto vende mësuesit kanë punuar me plaprograme të Republikës së Kosovës apo edhe me planprograme a plane mësimore kornizë të hartuara nga autoritetet profesionale të shteteve përkatëse. Organizimi i tillë arsimor i komunitetit, pa vënë lidhje funksionale dhe të mjaftueshme me MASHT të Kosovës apo edhe institucionet tjera përkatëse në Atdhe, ka paraqitur nevojën për nje kurrikul te re, gjegjësisht plaprogram që i plotëson nevojat dhe kërkesat e mësimit plotësues. Vizitat në vendet evro-perëndimore, bashkëbisedimet e ekspertëve të MASHT të Kosovës, që janë bërë në shumë shtete ku jetojnë bashkatdhetarët tanë, kanë theksuar nevojën për një kurrikul, që do të krijonte më shumë hapësirë e mundësi dhe do të konceptohej në përputhje me kërkesat e shkollave moderne. Kjo kurrikul, që duhet ta ketë parasysh realitetin socio-kulturor të fëmijëve shqiptarë në vendet e jashtme ku jetojnë, nënkupton para së gjithash ruajtje dhe kultivim të identitetit kombëtar, mbështetje arsimore e kulturore këtyre fëmijëve për integrim në shoqërinë vendore, ku dija e kompetenca në gjuhën dhe kulturën e origjinës, dygjuhësia, shumëgjuhësia e multikultura, konsiderohen përparësi dhe cilësi e jetës, shans e mundësi e zhvillimit të fëmijës në të gjitha fushat. Zonja e zotërinj, Prandaj sot, në këtë seminar, MASHT e Kosovës për herë të parë ofron draftin për kurikulen e mësimit plotësues, duke treguar kështu përkushtimin dhe vendosmërinë që fëmijëve tanë atje t’iu mundësojë ruajtjen e qenies kombëtare. Angazhimi Juaj, respektivisht pjesëmarrja aktive dhe diskutimet që do të pasojnë më pas për këtë draft, do të duhej të ishin një ndihmë solide për një kurrikul moderne, që do të përgatisë nxënësit shqiptarë për t’u bërë pjesë e trendeve arsimore, shkencore e teknologjike dhe e ndryshimeve dinamike që po ndodhin në fushën e arsimit. Ju, bashkatdhetarë të nderuar, keni ndihmuar esencialisht në bërjen e institucioneve të shtetit në modelin e vlerave qytetëruese të demokracive perëndimore. Me këtë filozofi bëmë miqtë që na duheshin aq shumë. Liria e Kosovës dhe progresi që kemi bërë, përveç njerëzve tanë, heronj e martirë, i detyrohet shumë raporteve të krijuara me SHBA-të, BE-në dhe NATO-n. Kosova po hyn në fazën e finalizimit të pavarësisë dhe ndërtimi i jetës së lirë dhe shtetësisë e demokracisë në Kosovë i detyrohet edhe punës e djersës Suaj, bashkëkombasë të nderuar. Unë shpreh besimin tim dhe të MASHT të Kosovës se ju të gjithë bashkërisht; mund ta realizoni këtë detyrim shumëdimensional. Këtë ua kemi borxh fëmijëve tanë pavarësisht se ku jetojnë, arsimohen dhe ku krijojnë personalitetin e tyre. Këtë e kemi obligim për ata, për Kosovën dhe ardhmërinë e saj si shtet i pavarur dhe demokratik. Ju uroj punë të mbarë dhe sukses! Ju faleminderit!

6

Foto: A. Krasniqi Fjala e kryetarit të Komunës së Prizrenit, z. Eqrem Kryeziu I nderuar z. Ministër në MASHT të Kosovës, Të nderuar bashkatdhetarë, Të nderuara mësuese dhe të nderuar mësues të Shkollës Shqipe në Diasporë, Të nderuara zonja dhe të nderuar zotërinj, Fakti që komuna e Prizrenit ishte propozuar të jetë bashknikoqire e Seminarit të dytë me mësuesit e Shkollës Shqipe në Diasporë na gëzoi shumë dhe e miratuam menjëherë, duke e trajtuar si një nder të veçantë. Në të vërtetë ne kishim një histori bashkëpunimi dhe mbështetje edhe me herët me qarqe shkollore në kuadër të SHSHMP në diasporë.

Me këtë rast ju dëshiroj mirëseardhje dhe uroj që ky seminar të ketë sukses të plotë. Dhe për këtë do ta keni mbështetjen tonë, prej Zyrës sime e deri te autoritet komunale të arsimit dhe institucionet tjera përkatëse të Prizrenit. Mësuese të nderuara dhe mësues të nderuar,

Një kujtim nga pritja në selinë e kryetarit të Prizrenit, z. E. Kryeziu (Foto: M. Muriqi) Ne e dimë që ju bëni një punë shumë fisnike dhe patriotike, e cila qëllim kryesor ka ruajtjen dhe zhvillimin e vazhdueshëm të identitetit kombëtar të fëmijëve dhe të brezave tanë të rinj në diasporë. Ne e dimë që ju, përmes punës arsimore dhe aktiviteteve të vazhdueshme kulturore që zhvilloni, krijoni ura miqësie e lidhjesh mes kulturash, të nevojshme këto për lehtësimin e integrimit të qytetarëve tanë në shoqëritë vendore dhe për afirmimin tonë kulturor. Ne e dimë, po ashtu, që puna juaj ka qëllim edhe ngritjen e

7

themeleve të sigurta të integrimit të natyrshëm të fëmijëve dhe të rinjve tanë në shoqërinë e Atdheut, në rast të kthimit. Për të gjitha këto unë ju uroj edhe më tej suksese. Ju duhet të jeni të sigurt se edhe përkrahja jonë do të jetë e vazhdueshme dhe në rritje. Sigurisht që kurorëzimi i dëshirës sonë të përbashkët për Kosovën e pavarur do ta bëjë edhe më të lehtë punën dhe jetën tonë. Gjithë puna që keni bërë dhe vazhdoni të bëni janë në funksion të kësaj dëshire. Po ashtu edhe ky seminar. Edhe njëherë i dëshiroj sukses këtij seminari dhe të kaloni mirë! Ju faleminderit!

8

III. Trajtesat-kumtesat e ekspertëve, titullarëve e zyrtarëve të MASHT

të Kosovës dhe të tjerëve

9

Dr. Fevzi Berisha, zëvendësministër i MASHT të Kosovës dhe pedagog në UP Procesi i përgatitjes së Strategjisë së Arsimit Parauniversitar 2007-2017

Të nderuar/a bashkatdhetarë/e, Zonja e zotërinj, Kamë nderin që të Ju përshëndes në emrin tim si mësimdhënës dhe zëvendësministër i MASHT të Kosovës. Hyrje Për këto 7 vite që kaluan, është arritur që arsimi në Kosovë jo vetëm të stabilizohet në krahasim me gjendjen e viteve paraprake, por edhe të bëhet i krahasueshëm me vendet që kanë arsim të përparuar. Kështu, krahas shumë aktiviteteve, konsiderojmë se me sukses është duke u realizuar edhe reforma e sistemit arsimor në të gjitha nivelet. Në këtë drejtim janë duke u shfrytëzuar ndihmat dhe përvojat e vendeve më të përparuara të botës bashkëkohore. Ne në MASHT të Kosovës angazhohemi që të ofrojmë kushte sa më të mira për realizimin e procesit arsimor. Të arriturat e sotme në arsimin e Kosovës janë evidente, por natyrisht ne do të dëshironim më shumë. Këto të arritura nuk janë vetëm fryt i punës së institucioneve të Kosovës, por janë arritur, para së gjithash, falë punës fisnike dhe angazhimit të sinqertë të vetë mësimdhënësve. Kosova synon që sa më shpejtë, pas njohjes ndërkombëtare, të pranohet në Bashkimin Evropian. Ndër standardet që ajo duhet të përmbushë për këtë janë edhe ato që lidhen me nivelin e arsimit të popullsisë. Kësisoj, ritmet e rritjes së shkallës së arsimimit të popullsisë duhet të orientohen drejt arritjes së standardeve të BE-së. Disa objektiva kryesore të BE-së për arsimin janë:

• Në vitin 2015 mos të ketë analfabet. • Në vitin 2010, së pakut 85 % e moshës së 22 vjeçarëve, të kenë të kryer

arsimin e mesëm të lartë (d.m.th. të kenë përfunduar një arsim 12-13 vjeçar).

• Në 1000 banorë të ketë më tepër se 40 studentë. • Deri në vitin 2010 të gjitha drejtimet e studimeve në shkollat e larta të jenë

ristrukturuar në bachelor dhe master. • Deri në vitin 2010 të jetë futur plotësisht në zbatim Sistemi Evropian i

Transferimit të Krediteve (ECTS).

10

Kështu jo vetëm synimet e MASHT të Kosovës, por edhe të institucioneve tjera të Kosovës, duhet të orientohen për të t’i përmbushur këto objektiva. Disa prej këtyre objektivave ne në Kosovë i kemi realizuar. Por, synimi për të siguruar arsimim cilësor për fëmijët tanë duhet të jetë prioritet dhe angazhim i vazhdueshëm. Këtë synim mund ta arrijmë vetëm duke bashkëpunuar me të gjithë faktorët relevantë e sidomos me ata të cilët në shpirt e kanë prioritet arsimin. Ne duhet që bashkërisht të angazhohemi më tepër për të ngritur përfshirjen e fëmijëve shqiptarë në Shkollën e Mësimit Plotësues në Diasporë, bile aty ku jeton edhe vetëm një fëmijë shqiptar. Për këtë është i domosdoshëm një bashkëpunim dhe bashkërendim i aktiviteteve të MASHT të Kosovës me Ju mësimdhënës në diasporë. Ndër aktivitet tjera për këtë vit MASHT e Kosovës ka përcaktuar edhe përgatitjen e strategjisë afatmesme për arsimin parauniversitar (2007-2017). Përcaktimi për këtë aktivitet ka për bazë edhe:

- vlerësimin e Institutit të Edukimit të Londrës, - projektin e Bankës Botërore Përmirësimi i Pjesëmarrjes në Arsim, i cili

ngadalë po i afrohet përfundimit, - kompletimin e tërë sistemit arsimor me strategji përkatëse, krahas me

Strategjinë Arsimit të Lartë (2005-2015), që është në zbatim e sipër, - harmonizimi me reformat e arsimit në Evropë deri në vitin 2010 ( Procesi

i Lisbonës dhe Deklarata e Kopenhagës), - obligimet tjera.

Procesi për përgatitjen e Strategjisë së Arsimit Parauniversitar (më tej shkurt vetëm SAP) nënkupton: 1. MASHT ka marrë vendimin për fillimin e punës të zhvillimit të SAP për

periudhën 2007-2017. 2. Është ngritur Këshilli i Ekspertëve për Arsimin Parauniversitar (shkurt KEAP), i

cili do të jetë në krye të procesit të zhvillimit të SAP. Anëtarë të KEAP-it janë edhe ekspertët ndërkombëtarë nga UNICEF-i, USAID-i, GTZ-ja.

3. Në aspektin organizativ KEAP i përgjigjet sekretariati përkatës. 4. Është angazhuar një agjenci implementuese për zhvillimin e veprimtarive që

kërkojnë ekspertizë (Qendra për Arsim e Kosovës, e njohur si KEC). 5. Po ashtu është caktuar një ekspert konsulent për tërë procesin e zhvillimit të

strategjisë (Bardhyl Musai). 6. Është ngritur grupi për komunikim lidhur me aktivitetet përkatëse. Për ta realizuar këtë proces deri më tash janë realizuar një mori aktivitetesh. • Janë mbajtur punëtori në shtatë qendrat rajonale. • Është shqyrtuar dokumentacioni ekzistues. • Është mbajtur punëtoria 3-ditore me ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë. • Është mbajtur punëtoria me ekspertë për identifikim të çështjeve. • Është organizuar puna e grupeve të ekspertëve për identifikimin e masave për

arritjen e objektivave strategjike. • Është mbajtur punëtoria dyditore lidhur me harmonizimin e masave

(dakordimi i masave).

11

Elemente kryesore të procesit tonë të hartimit të SAP janë:

- shtrirja, - përfshirja, - koherenca, - komunikimi dhe - ekspertiza.

Në oborrin e shkollës Loyola-Gymnasium në Prizren, ku u mbajt seminari (Foto: A. Krasniqi) Pra janë organizuar një sërë punëtorish me pjesëmarrje nga nivele, aspekte, segmente dhe sektorë të ndryshëm të sistemit arsimor, të cilat janë zhvilluar prej identifikimit të dobësive dhe të arriturave, përmes përcaktimit të fushave të trajtuara, drejt definimit të vizionit, misionit, objektivave strategjike zhvillimore drejt masave dhe veprimeve konkrete për çuarjen përpara të sistemit arsimor nëpër vitet e rëndësishme nëpër dhe kah të cilat po ecën shoqëria kosovare. Ekspertët, zyrtarët dhe mësimdhënësit, që morën pjesë në procesin e hartimit të strategjisë, me qëllim të analizës sa më të mirë të gjendjes dhe të perspektivave në sistemin e arsimit, vendosën që ta ndajnë informacionin dhe realitetin arsimor kosovar në shtatë fusha problemore: 1. Kapacitetet menaxhuese të sistemit 2. Cilësia dhe efektiviteti 3. Përfshirja dhe barazia në arsim 4. Përgatitja dhe zhvillimi profesional i mësimdhënësve 5. Infrastruktura

12

6. Arsim dhe shoqëria dhe 7. Baza materiale e arsimit

Nga cikli Kartolina malli, punime të nxënësve të mësueses Nexhmije Mehmetaj (Zvicër) Parimet për zhvillimin e sistemit të arsimit

Parimi i dobisë, përfitimit dhe i filantropisë Parimi i haptësisë, transparencës dhe i fleksibilitetit Parimi i monitorimit-përcjelljes, matjes dhe i vlerësimit të procesit dhe të arritjeve

në sistemin a arsimit dhe të ndikimit të tij në zhvillimin e gjithmbarshëm të shoqërisë kosovare

Parimi i efikasitetit dhe i efektivitetit Parimi i drejtësisë dhe i pjesëmarrjes në arsim Parimi i rregullimit dhe krijimit të stabilitetit Parimi holistik - i tërësisë Parimi i interesit kombëtar

Në lidhje me fushat e caktuara dhe parimet e parapara nga KEAP janë formuar grupet e punës . Grupet punuese, të përbëra nga ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë të arsimit, zhvilluan aktivitete, në mënyrë që të analizohet edhe një herë gjendja në fusha të caktuara të sistemit të arsimit për të vazhduar me procesin e definimit të sistemit të objektivave të strategjisë. Është përcaktuar korniza logjike përkatësisht vizioni dhe misioni i strategjisë.

13

Vizioni dhe misioni Me këtë strategji Kosova duhet të shndërrohet në një shtëpi të madhe të të nxënit, sepse, vetëm nëse të gjithë qytetarët e Kosovës aftësohen që të mësojnë gjatë gjithë jetës, ata do të aftësohen që të komunikojnë, të planifikojnë, të mendojnë në mënyrë kritike, të përdorin dy e më shumë gjuhë të huaja, të përdorin teknikën dhe teknologjinë e re. Vetëm qytetarët, që përherë janë në kërkim të dijeve të reja dhe të qëndrueshme, do të jenë në gjendje të lëvizin, të gjejnë punë të re, të kenë mirëqenie dhe të jenë të lumtur. Duke u nisur nga Swot-analiza e gjendjes ekzistuese të arsimit në Kosovë, duke pasur parasysh parimet universale të ndryshimeve në arsim dhe duke synuar integrimin e arsimit të Kosovës në rrjedhat e sistemeve demokratike të shteteve të zhvilluara, sidomos të Unionit Evropian, është formuluar ky vizion: Kosova – shoqëri e dijes, e integruar në rrjedha evropiane me mundësi të barabarta për zhvillim personal të të gjithë individëve, të cilët i kontribuojnë zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik dhe shoqëror Realizimi i këtij vizioni në Kosovë, e cila ende është duke u përpëlitur me etapën e vështirë të transicionit, të statusit të pazgjidhur politik, me një ndasi etnike ndërmjet shumicës së popullsisë dhe ta bashkësisë etnike serbe, nuk do të jetë lehtë. Do të nevojitet shumë kreacion, gjithëpërfshirje, angazhim të një numri të madh partnerësh. Në anën tjetër, derisa Kosova përballet me këto probleme, bota lëvizë me një shpejtësi marramendëse drejtë një shoqërie dhe ekonomie të bazuar mbi dije. Më shumë se kurrë Kosova, për t’u integruar në shoqërinë e dijeve, ka nevojë që për të zënë hapin e integrimeve evropiane . Besojmë plotësisht se vizioni i përcaktuar është një ëndërr e përbashkët e të gjithë kosovarëve, të cilët duhet të punojnë që këtë (ëndërr) ta bëjnë realitet. Ky vizion është edhe zgjidhja më fatlume për perspektivën e brezave të rinj të Kosovës. Jetësimi i këtij vizioni Kosovës do t’i mundësojë që të jetë pjesë e barabartë e botës së civilizuar, që do të veçohet me kohezion të fuqishëm social dhe me mirëqenien e të gjithë qytetarëve të saj. Përmes misionit krijohen kushtet që të realizohet vizioni i paraparë. Misioni i kësaj strategjie është: Ndërtimi i një sistemi arsimor gjithëpërfshirës, që siguron kushte për formim cilësor të të gjithë individëve duke kultivuar shprehi të nxënit gjatë gjithë jetës dhe vlera të qytetarisë demokratike Realizimit të misionit do t’i kontribuojnë jetësimi i mekanizmave për përparimin e efikasitetit dhe të efektivitetit të sistemit të arsimit dhe për aftësimin e qytetarëve për të nxënë gjatë gjithë jetës dhe në dritën e qëllimeve strategjike të Unionit Evropian si dhe të kërkesave që i parashtron shoqëria e dijes. Misioni paraqet një obligim për sistemin e arsimit në Kosovë, një rrugë për t’i kontribuuar arritjes së vizionit të përbashkët. Objektivat strategjike Grupet e ekspertëve kanë identifikuar shtatë objektiva strategjike, të cilat duhet të arrihen në periudhën 2007-2017:

1. Qeverisje, udhëheqje dhe menaxhim cilësor dhe efikas në sistemin e arsimit. 2. Sistem funksional për sigurimin e cilësisë së të nxënit i bazuar në standarde të

14

3. krahasueshme me vendet e zhvilluara. 4. Gjithëpërfshirje, barazi dhe respektim i diversitetit në arsim 5. Sistem efektiv për përgatitjen dhe zhvillimin profesional të personelit arsimor 6. Mjedis fizik i përshtatshëm dhe i shëndetshëm për mësimdhënie dhe të nxënë. 7. Lidhje e qëndrueshme e arsimit me zhvillimet globale ekonomike dhe shoqërore. 8. Përparimi i gjendjes materiale të arsimit

Këto objektiva nuk janë radhitur sipas ndonjë përparësie, sepse secila prej tyre konsiderohet e rëndësishme për përparimin e sistemit të arsimit parauniversitar. Ndërkaq, për secilën objektivë strategjike janë definuar:

o treguesit objektivisht të verifikueshëm, që dëshmojnë arritjen e objektives në fjalë,

o masat (aktivitetet) që paraqesin veprimet e ndërmarra për arritjen e objektivave strategjike, ku shumë sosh (masa) janë projekte në vete, të cilat duhet të elaborohen më tutje.

Është bërë edhe përshkrimi i masave përkatëse dhe secila masë paraqet një projekt në vete. Në bazë të aktiviteteve të zhvilluara deri më tash ka dalë, si rrjedhim, edhe drafti i parë i strategjisë të cilin, për të dhënë vërejtjet dhe sugjerimet e nevojshme, unë për herë të parë po e prezantoj para jush. Cilat aktivitete janë paraparë për të ardhmen? 1. Organizimi i diskutimit publik në shtatë rajonet e Kosovës. 2. Organizimi i një konference ku do të shqyrtohet drafti i strategjisë. 3. Organizimi i një punëtorie 6-ditore të përqendruar, e ndarë në dy pjesë, ku pjesa

e parë do t'i kushtohej narrativit të strategjisë dhe planit operativ, ndërsa pjesa e dytë buxhetimit të strategjisë.

4. Organizimi i tubimit për prezantimin e strategjisë. Çka dëshirojmë më tej dhe plani

• Strategjia do të përgatitet në bazë të specifikave dhe të niveleve përkatëse që do të përfshihen.

• Dëshirojmë që të jetë një dokument i aplikueshëm dhe mjaft shterrues e i qartë.

• Strategjia do të parashohë synime dhe objektiva të qarta dhe të realizueshme. Pra, jemi angazhuar dhe do të angazhohemi më tej që kjo strategji t’i përfshijë specifikat dhe nivelet përkatëse, në mënyrë që të jetë një dokument i aplikueshëm dhe mjaft decidiv e me synime dhe objektiva si të qarta ashtu edhe me afate të realizueshme.

15

Nga cikli Kartolina malli... Ky plan duhet të shërbejë si:

- bazë ose si kornizë për vendimet ose për sigurimin e përkrahjes, - bazë për planifikim më të hollësishëm, - shërbim shpjegimi për të tjerët (informon, motivon, angazhon), - ndihmë për monitorimin e sistemit të arsimit parauniversitar, - stimulim i ndryshimit, për t’ u bërë themel i ndërtimit të planit të ardhshëm

Ju falënderoj për vëmendjen dhe angazhimin tuaj e konsideroj shumë të dobishëm që të kemi një dokument të zbatueshëm në një arsim sa më cilësor për të gjithë, duke përfshirë këtu edhe Shkollën Shqipe të MP në diasporë. [email protected] http://www.ks-gov.net/masht

16

Dr. Demë Hoti,UP (Fakulteti i Edukimit) Qasjet më të reja të Kosovës në reformimin e sistemit për ngritjen e mësimdhënësve para shërbimit

Themelimi i Fakultetit të Edukimit në Prishtinë Intencat për një përgatitje cilësore të punonjësve të arsimit fillor gjithnjë jo vetëm që janë imponuar nga zhvillimet e përgjithshme në shoqëri, por janë imponuar po ashtu edhe nga zhvillimi i përgjithshëm tekniko-teknologjik e shkencor në rajon e më gjerë. Përpjekjet që të reformohet sistemi i përgatitjes të mësimdhënësve, përgjithësisht, dhe sistemi i aftësimit të punonjësve në arsimin fillor, në veçanti, janë dendësuar shumë pas përfundimit të luftës së fundit në Kosovë ( 1999 ). Kjo tendencë paraqitet pas hapjes së kufijve të Kosovës, kur brenda një kohe të shkurtër këtë territor e “vërshuan” organizata të shumta qeveritare e joqeveritare. Po ashtu edhe institucionet përkatëse të Kosovës, ndër detyrat e ngutshme e kishin paraparë domosdonë e reformimit të sistemit të arsimit e bashkë me të edhe bashkëkohësimin e sistemit të përgatitjes së mësimdhënësve. Arsimi ishte njëri ndër segmentet e vetme që menjëherë pas lufte u riorganizua dhe veproi në Kosovë, andaj në këtë segment vital ofruesit e trajnimeve identifikuan popullacionin të përshtatshëm për ndihmë dhe reformim. Me aftësimin ( trajnimin ) e mësimdhënësve në shërbim u morën organizata të shumta ndërkombëtare ( “SOROS”, “Unicef”, “IOM”, “ADRA”, “SAVE THE CHILDREN” ), por edhe shumë OJQ vendore ( “Motrat Qiriasi”, ‘KEC”, SBASHK ) etj. Reformimi i sistemit të arsimit, i proklamuar me pompozitet, u fillua nga zyrtarët e arsimit me një pjesëmarrje shumë të kufizuar të ekspertëve vendorë. Reforma e nisur, duhej përcjellë edhe në segmentet tjera. Sistemit të reformuar i duheshin edhe mësimdhënës të reformuar, i duheshin edhe sisteme të reja të përgatitjes dhe të aftësimit. Kjo ishte e nevojshme, veçmas për nivelin parashkollor dhe fillor, sepse me sistemin e reformuar në shkollimin fillor parashihej përfshirja e fëmijëve në moshën gjashtë vjeçare.

17

Për këtë shih skemën më poshtë:

Njëra ndër kërkesat elementare ishte edhe përgatitja e mësimdhënësve për të mbuluar nevojat kadrovike sipas skemës së re: Mosha Klasat Niveli Programet 0 – 4 5

Parashkollorët Paraklasorët

Programi parashkollor

6 – 11 I – V Shkollimi elementar

Programi fillor

12 – 15 VI - IX

Shkolla e mesme e ulët

Prog. e shkollës së mesme të ulët ( programe dy lëndore )

Përgatitjet për themelimin e një institucioni, në të cilin do të aftësohet kuadri i ri, kishin filluar qysh gjatë vitit 2001. Megjithatë, ato kishin fituar në intensitet, veçmas pas akreditimit të Asociacionit Kanadez për Zhvillimin e Mësimdhënësve ( KEDP ), i cili njëkohësisht e kishte fituar tenderin dhe mirëbesimin nga Departamenti i Arsimit të Kosovës. Ekspertët kanadezë kishin ofruar mundësinë e zhvillimit të projektit për themelimin e një institucioni, i cili do të kishte të gjitha parakushtet për një përgatitje cilësore të mësimdhënësve, në harmoni me skemën e re organizative. Në këtë aspekt,

18

meqenëse fakulteti ekzistues i mësuesisë, por as drejtimi klasor, i cili funksiononte pranë SHLP-ve, nuk ofronte mundësi për një aftësim cilësor në harmoni me intencat e reformës së ndërmarrë, propozohet të themelohet një institucion i mëvetësishëm në kuadër të të cilit do të bëhej aftësimi profesional i mësimdhënësve para shërbimi, përfundimisht deri në klasën e IX. Për këtë qëllim ishte ngritur bordi për dizajnimin e Fakultetit të Edukimit, në përbërje:

- dy përfaqësues të Ministrisë së Arsimit..., - dy përfaqësues të Rektoratit të UP-së, - një ë përfaqësues i organizatave të jashtme joqeveritare, - një përfaqësues i KEDP-së, dhe - sekretari i përhershëm i bordit.

Bordi kishte për detyrë të përpilonte dokumentacionin meritor për funksionimin e Fakultetit të Edukimit (kurrikulen, përshkrimet e kurseve, planifikimin e numrit të studentëve që duhej regjistruar etj.). Ministri i Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe të Teknologjisë, pas marrjes së informatave se punët përgatitore për themelimin e fakultetit ishin në përfundim, më 02 shtator 2002 nxjerr vendimin për hapjen e Fakultetit të Edukimit. Në këtë aspekt, miratimin e planit të studimeve, të skemës organizative dhe të kurseve lëndore, bazuar në Deklaratën e Bolonjës, e bën Senati i Universitetit të Prishtinës dhe Bordi Qendror në pjesën e parë të muajit nëntor të vitit 2002. Po në atë mbledhje bëhet edhe zgjedhja e dymbëdhjetë mësimdhënësve, të cilët do t’i organizonin ligjëratat e ushtrimet në fakultetin e ri. Bordi Qendror i UP-së e aprovon propozimin e Bordit për Dizajnimi e Fakultetit të Edukimit që selia e tij të mbetet në Prishtinë, ndërsa njësitë regjionale t’i ketë në Gjilan, në Prizren dhe në Gjakovë. Miratohet plani i regjistrimit të studentëve në këtë institucion (gjithsej 300 studentë në katër qendra). Në dy qendrat e para aktualisht mësimet i ndjekin nga 100 studentë në dy programet (programi parashkollor dhe programi fillor), ndërsa në Prizren dhe në Gjakovë mësimet në fillim zhvillohen vetëm në programin fillor, me nga 50 studentë të regjistruar. Pas përfundimit të suksesshëm të përgatitjeve, ligjëratat dhe ushtrimet në këtë institucion fillojnë më 18 nëntor 2002, në ora 10, ndërkaq shënimi solemn i funksionimit të fakultetit bëhet me 24 mars 2003. Fakulteti i Edukimit nuk është një “shkrirje” e institucioneve të deriatëhershme për përgatitjen e mësimdhënësve. Ai paraqet një sintetizim të përvojave të avancuara të vendeve të Evropës Perëndimore e të Kanadasë në fushën e ngritjes e të aftësimit të punonjësve të arsimit, të gërshetuara me interesat e mjedisit kosovar. E veçanta e këtij institucioni qëndron pikërisht në një harmonizim të komponentëve që mundësojnë përgatitje cilësore të punonjësve të arsimit. Hetohet një baraspeshë ndërmjet aftësimit akademik, profesional dhe praktik të mësimdhënësve dhe edukatorëve të ardhshëm. Është fuqizuar shumë komponenti i aftësimit praktik të studentëve, duke u shpërndarë në katër vite të studimit. Studentët pranohen nga mësuesit-mentorë nëpër shkolla në raport 1:1 dhe puna e tyre 22 javore në terren realizohet nën mbikëqyrjen dhe vlerësimin e vazhdueshëm të mësimdhënësve-mentorë nga fakulteti. Fakulteti paraqet kahet e mundshme të një zhvillimi të avancuar në përgatitjen cilësore të punonjësve të arsimit fillor, i cili në vitet në vijim do të përcillet edhe me programe tjera për përgatitjen e mësimdhënësve për nivele tjera të sistemit shkollor.

19

Programet mësimore në Fakultetin e Edukimit në Prishtinë realizohen për katër vite të studimeve të rregullta. Me vendimin nr. 33/01 të datës 07.05.2003 Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë vendosi që Fakulteti i Edukimit, me qendrat rajonale në Prishtinë, Gjakovë, Prizren dhe Gjilan, i themeluar me Vendimin Administrativ të datës 9 shtator 2002, nga viti akademik 2003/2004 të fillojë të zbatojë programin mësimor për përgatitjen e mësimdhënësve për ciklin e mesëm të ulët – mësimdhënës lëndorë ( klasat VI-IX ). Në shtator të vitit 2004 Senati i UP-së, me propozimin e Bordit të Përbashkët Drejtues, aprovoi planet mësimore edhe për tetë degë të reja. Aktualisht, krahas programit parashkollor dhe programit fillor, në kuadër të Fakultetit të Edukimit mësimet organizohen edhe në këto programe: Gjuhë Shqipe e Letërsi, Gjuhë Angleze e Letërsi, Matematikë – Informatikë, Teknologji – Informatikë, Fizikë – Kimi, Biologji – Kimi, Histori – Edukim Qytetar dhe Gjeografi – Edukim Qytetar. Programet për përgatitjen e kuadrit për shkollën e mesme të ulët ( klasat VI-IX ) vijuesit i aftësojnë për mësimdhënës dy lëndorë në mbështetje të standardeve për aftësimin e mësimdhënësve para shërbimit, të miratuar nga MASHT. Pas mbarimit të studimeve vijuesi merr gradën bachellor i programit përkatës.

Pamje nga Seminari 2006 (Foto: A. Krasniqi) Ndonëse selinë e ka në Prishtinë, Fakulteti i Edukimit, me programet e veta funksionon në katër qendra rajonale të Kosovës: në Prishtinë, në Gjilan, në Gjakovë dhe në Prizren. Nga viti akademik 2003/2004 në Fakultetin e Edukimit mësimi organizohet edhe në gjuhët e minoriteteve. Prej këtij viti në këtë fakultet studiojnë 50 studentë të minoritetit turk dhe 47 studentë të minoritetit boshnjak dhe 11 të tjerë ( romë, ashkali, egjiptianë). Në vitin akademik 2004/2005 në Fakultetin e Edukimit kishte 2177 studentë, ndërsa në procesin mësimor qenë angazhuar 30 mësimdhënës dhe asistentë.

20

Çfarë e bën të veçantë Fakultetin e Edukimit në Prishtinë ? Themelimi i Fakultetit të Edukimit është rezultat i jetësimit të një bashkëpunimi frytdhënës të ekspertëve vendorë e ndërkombëtarë. Ky paraqet finalizimin e përvojave më të përparuara të disa sistemeve për ngritjen e mësimdhënësve të disa shteteve të Evropës Perëndimore e të Kanadasë. Propozimi final është hartuar pas një analize të hollësishme të sistemeve për ngritjen e mësimdhënësve para shërbimit në Slloveni, Gjermani dhe Kanada, gjithnjë duke i kundruar nga aspekti i nevojave dhe mundësive të nënqiellit kosovar. Pikërisht për këtë, në vijim po i paraqesim vetëm disa specifika të cilat Fakultetit të Edukimit në Prishtinë i japin atributin e institucionit të veçantë në rajon e më gjerë :

• Filozofia e veçantë si organizim specifik i sistemit të studimeve në kohëzgjatje katërvjeçare;

• Jetësim konsekuent i rekomandimeve të Deklaratës së Bolonjës dhe implementim i sistemit evropian të transferit të kreditove ( ECTS );

• Organizim i veçantë në aspektin e shpërndarjes së lëndëve në module e kurse në kohëzgjatje semestrale;

• Emërtim specifik i moduleve dhe i kurseve sipas qasjeve bashkëkohore; • Ndërtim specifik i raportit ndërmjet kurseve akademike, profesionale dhe

kurseve zgjedhore sipas përqindjes 60 % ndaj 40 %; • Formësim premtues i shpërndarjes së fushave të dijes në aspektin e përfshirjes

së lëndëve me përmbajtje profesionale akademike, përmbajtjeve të lëndëve të shkathtësive ( pedagogjike-psikologjike ) dhe i punës praktike në raport 40 % ndaj 30% dhe 30 %;

• Fuqizim premtues i komponentit të mësimit praktik në kohëzgjatje prej 22 javësh gjatë katër vjetëve;

• Jetësim i sistemit mentorial të mbikëqyrjes të komponentit të mësimit praktik me mentor nga Fakulteti i Edukimit dhe mësimdhënës të mësimit të drejtpërdrejt në shkolla dhe institucione parashkollore;

• Aftësim paraprak të mësuesve-mentorë për punë me studentët e Fakultetit të Edukimit;

• Përpilim i udhëzuesve për studentë për realizimin e mësimit praktik në shkolla dhe institucione parashkollore;

• Përpilimi i udhëzuesve për mësues-mentorë për realizimin e komponentit të mësimit praktik;

• Përcjellje e vazhdueshme e punës së studentëve përmes vetëvlerësimit të studentit, vlerësimit të mësuesit-mentor dhe vlerësimit të profesorit – mentor nga Fakulteti i Edukimit,

• Planifikimi i ciklit për evaluimin e cilësisë së programeve dhe të planit të studimeve nga vlerësues të jashtëm, i cili vlerësim është realizuar për herë të parë në UP etj.

Shumë nga sukseset e arritura janë rezultat i mbështetjes së pa rezervë të ofruar nga partnerët e jashtëm e vendorë, të cilët nuk kursyen kohën dhe mjetet e tyre për tejkalimin e vështirësive të natyrave të ndryshme me të cilat në vazhdimësi fakulteti u përballua. Si pasojë e këtyre vështirësive, Fakulteti i Edukimit nuk u zhvillua sipas dinamikës së paraparë.

21

Çfarë ishte paraparë dhe nuk është realizuar ? Në udhëzimet e përgjithshme për themelimin e Fakultetit të Edukimit, nga anëtarët e grupit punues, realizimi i idesë ishte paraparë të kryhet në tri etapa:

1. Në etapën e parë, deri në nëntor 2002, ishte paraparë strukturimi i planeve të studimit për programin parashkollor dhe për programin fillor;

2. Në etapën e dytë, deri në tetor 2003, ishte paraparë strukturimi i planeve të studimit për programet e shkollës së mesme të ulët ( klasa VI-IX );

3. Në etapën e tretë, deri në tetor 2004, ishte paraparë strukturimi i planeve të studimit për lëndët e shkathtësive (mësimdhënës për lëndët: Edukatë muzikore,

jo çfarë ishte plArt figurativ dhe Edukatë fizike e shëndetësore ).

Nga a anifikuar, dy

ekspertëve të grupit

rë vetëm pas përpjekjeve të Qeverisë dhe të MASHT-

ër rikthimin e ligjshmërisë në Universitetin e i i

komponentët e para u jetësuan para ndërmarrjes së procesit të vlerësimit të jashtëm, i cili në fund të vitit 2004 u zhvillua nga vlerësues me përvojë të angazhuar CIDA. Rekomandimet e vlerësues, ndonëse përgjithësisht ishin afirmative, në veçanti e shprehën mendimin se “Fakulteti i Edukimit kishte përjetuar një zgjerim shumë të përshpejtuar, andaj sugjerimet ishin që “udhëheqja aktuale në vitet në vijim duhet të përkushtohet më shumë në ngritjen e cilësisë në programet ekzistuese dhe të mos zhvillojë programe të reja “. Rekomandimet e ekipit vlerësues u përfillën në tërësi andaj edhe Grupi i Përbashkët Drejtues, i cili ishte ende i formuar, u shpërbë me shpresë se kompetencat e tij do t’i kalonin Këshillit të sapoformuar Mësimor-Shkencor të

Fakultetit të Edukimit. Në ndërkohë ndodhin ndryshime në udhëheqjen e fakultetit dhe të universitetit dhe aktivitetet e planifikuara nuk ishin më atraktive për momentin. Gjendja filloi të ndryshojë në të miit për kthimin e ligjshmërisë në Universitetin e Prishtinës, me Udhëzimin administrativ nr. 36 / 2005, përkatësish nr. 11 / 2006. Me fillimin e implementimit të masave pPrishtinës, sërish nisin proceset për zhvillimin e programeve të reja, si bie fjala zhvillimProgramit për ngritjen dhe aftësimin e mësimdhënësve në shërbim.

22

Aftësimi i mësimdhënësve kosovarë pa shkëputje nga puna

Aftësimi pa shkëputje nga puna parqet rrugën e dytë të aftësimit të të rriturve në çdo

re në dritën e kredive të

c) imi i programeve paraprake të aftësimit në bazë të krahasimit me programin

shoqëri. Kjo njëherësh paraqet edhe rrugën më të favorshme dhe më të frekuentuar të aftësimit që njihet me emrin rruga e aftësimit kompensativ ose rikthim i rastit të lëshuar. Nevojat aktuale të mësimdhënësve kosovarë për aftësim të vazhdueshëm janë më të theksuara krahasuar me kolegët e tyre në vendet e Evropës Perëndimore. Nevoja për këtë aspekt të ngritjes dhe të aftësimit është paraparë qartë me Udhëzimin adminstrativ të Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe të Teknologjisë të Kosovës, të datës 6 shkurt 2006. Me udhëzim administrativ është themeluar grupi punues i përbashkët për të përgatitur draftin dhe për të zbatuar Programin e aftësimit pa shkëputje nga puna në Fakultetin e Edukimit. Grupi punues i përbashkët ka pasur për detyrë të planifikojë, zhvillojë dhe të zbatojë Programin e aftësimit pa shkëputje nga puna për punonjësit arsimorë në Kosovë. Ndër detyrat madhore të grupit të përbashkët punues ishin edhe këto: a) rishikimi i të gjitha programeve të ofruara deri atëherë, b) verifikimi i kohëzgjatjes së studimeve dhe verifikimi i ty

fituara,; kategorizaktual që ofrohet nga Fakulteti i Edukimit për nivelin bachellor, meqenëse në të kaluarën kanë ekzistuar një numër institucionesh me një vistër programesh për përgatitjen e mësimdhënësve para shërbimit (për këtë shih tabelën më poshtë).

Programet e mëparshme për certifikimin Kohëzgjatja e shkollimit e mësimdhënësve 1. Shkolla Normale vjeçare 52. Akademia Pedagogjike 4 + 2 vjet 3. Shkolla e Lartë Pedagogjike 2 vjeçare 4. Shkolla e Lartë Pedagogjike 3 vjeçare 5. Fakultetet akademike 2 e 3 vjeçare 6. Fakulteti i Mësuesisë 4 e 3 vjeçar 7. Departamenti i Pedagogjisë 4 e 3 vjeçar

ë vetëdijshëm për gjerësinë e problemit dhe me qëllim të përcaktimit të “bazave të

ëllimet

) Përpilimi i Programit të aftësimit pa shkëputje nga puna Programit për aftësimin e

Tpërbashkëta” për trajtimit adekuat të institucioneve, grupi hartoi politikën udhëheqëse për një trajtim unik dhe të paanshëm. Në këtë aspekt grupi i përpunoi hollësisht disa parime udhëzuese: Q aPër këtë qëllim është krijuar grupi punues për përpilimin e mësimdhënësve pa shkëputje nga puna. Grupi në afatin prej gjashtë muajsh, përveç tjerash, kishte për detyrë për të planifikuar dhe zbatuar procesin e aftësimit dhe të ricertifikimit të mësimdhënësve në Kosovë. Një punë e tillë, si ide ishte lansuar edhe nga një organ tjetër i themeluar nga MASHT, KEDP dhe UP, i njohur me emrin “Këshilli për

23

shqyrtimin e aftësimit të mësimdhënësve”. KSHAM-i ka hartuar udhëzimin administrativ për Standardet e përgatitjes dhe të aftësimit të mësimdhënësve para shërbimit dhe Standardet e përgatitjes dhe të aftësimit të mësimdhënësve në shërbim, në harmoni me të cilat parashihet të bëhet licencimi i mësimdhënësve në Kosovë deri në vitin 2010. Duke qenë se, siç u pa më lart, mësimdhënësit në Kosovë posedojnë aftësim të ndryshëm paraprak dhe diploma me kohëzgjatje të ndryshme të shkollimit, atëherë problemi për ngritjen dhe riaftësimin e mësimdhënësve në shërbim konsiderohej mjaft i mprehtë, i cili kërkonte zgjidhje urgjente. I mbështetur në standardet, të cilat në formë të udhëzimit administrativ ishin miratuar

ri për shkallën BE

) Çfarë iu mundësohet mësimdhënësve me program ?

araprak dyvjeçar, e) BE.

OJQ të cilat i kanë

• ësimdhënies, etj.

ë gjitha kualitetet e mësipërme vlerësohen nga ekspertët dhe në harmoni me programin

fitimin e shkallës (së

gjistrimit të kurseve të cilat iu

të jenë të përshtatshme duke marrë parasysh kontekstin shoqëror dhe arsimor.

nga MASHT, relativisht shpejt grupi punues hartoi propozimin e parë me shkrim për ngritjen e mësimdhënësve në shërbim me të cilin parashihet të përfshihen mësimdhënësit dhe edukatorët të cilët kanë diplomuar në shkollat e larta pedagogjike në kohëzgjatje dyvjeçare dhe të cilëve për t’u riçertifikuar u nevojitet të regjistrojnë programin për arritjen e titullit bachellor i edukimit – drejtimi i përgjithshëm dhe të përfundojnë me sukses kurset diferenciale, për të arritur tek shkalla katër vjeçare e BE. Për këtë qëllim, grupi punues i rekomandoi Ministrit se specializimi i për edukatorë dhe mësimdhënës të shkollës së mesme të ulët ( mësimi klasor 1 – 5 vjet ) të këtë shenjën identifikuese “ bachellor i edukimit – drejtimi i përgjithshëm” dhe si shkallë përgatitore do të jetë e njohur në mbarë Kosovën, jo vetëm nga mësimdhënësit, por dhe nga Ministria e Arsimit, Shkencës e Teknologjisë. Kërkesa si e tillë rezulton edhe nga Udhëzimi administrativ për standardet e aftësimit të mësimdhënësve para shërbimit dhe në shërbim. Kërkesa e mësipërme është në harmoni me udhëzimet e përgjithshme që parashihen për procesin e licencimit me të cilin udhëzim, sipas standardeve të përcaktuara qartë, parashihet të licencohen mbi 22.000 mësimdhënës që për momentin japin mësim në Kosovë. bMësimdhënësve me këtë program iu mundësohet që:

• t’ iu njihet 120 ECTS të fituara nga shkollimi p• të transferojnë nxënien e tyre paraprake në shkallën (e përgjithshm• t‘ iu njihet përvoja valide e tyre paraprake në vendin e punës, • t’ iu njihen trajnimet formale të ofruara nga asociacionet dhe

certifikuar kurset e tyre pranë MASHT; të vlerësohet përvoja në mbikëqyrje të m

Te studimit, të njëjtat shprehen me ECTS, që mësimdhënësve njëkohësisht ua shtojnë numrin e përgjithshëm të kreditove, të cilat iu pranohen fillimisht. Kreditë e mbetura deri në 240 ECTS-së, aq sa janë të nevojshme përpërgjithshme) BE, parashihet të ofrohen nga mësimdhënësit e Fakulteti i Edukimit dhe ato reflektojnë rrugën që duhet të ndiqet nga të gjithë të interesuarit për të merituar shkallën bachellor i edukimit – drejtimi i përgjithshëm. Aftësimi i mëtutjeshëm parashihet të bëhet përmes reofrohen vijuesve të programit për aftësim të mësimdhënësve pa shkëputje nga puna. Secili kandidat regjistron aq kurse sa është në gjendje t’i ndjekë në kohën e tij të lirë. Kurset parashihet të organizohen në kohë të përshtatshme për vijuesit, të cilat parashihet

24

Fillimisht të interesuarit do të kenë mundësinë të marrin kurse në dy lëmi për të përmbushur kërkesat e Deklaratës së Bolonjës dhe kërkesat e parapara për certifikim me

itjen e shkathtësive metodologjike për mësimdhënie

Në të këtekzistues arsim se i arsimuar në institucione të rregullta arsimore, sipas

Në Basel, duke përcjellë programin festiv të Ditës së Flamurit (Foto: Kemal Shaqiri)

ezultatet e nxënies në programin e shkallës bachellor i edukimit–drejtimi i përgjithshëm ë dy fushat e sipërme.

i ngushtë profesional dhe

it e të planifikimit të punës

akulteti i Edukimit, si një institucion i themeluar vonë, nuk mund të mburrët me numrin cionale që ka. Në mungesë të potencialeve

udhëzimin administrativ përkitazi me standardet e aftësimit të mësimdhënësve në shërbim. Ato kanë të bëjnë me:

- aftësimin në studimet profesionale, dhe - aftësimin në arr

bashkëkohore. dy o lëmi aktualisht hetohet mungesë e theksuar e përgatitjes së kuadrit

or, i cili, ndonëstandardeve për licencimin e mësimdhënësve konsiderohet i pamjaftueshëm dhe në nivel relativisht të ulët. Ndonëse nga OJQ të ndryshme vendore dhe ndërkombëtare janë bërë përpjekje për rifreskim të këtyre shkathtësive, megjithatë njohuritë e fituara konsiderohen episodike dhe nuk kanë reflektuar me zbatim koherent të risive në praktikën mësimore.

xënies sipas fushave c) Rezultatet e n

Rdo të pasqyrojnë përmbajtjen e kursit nNë aftësimin në studimet profesionale vijuesit do të kenë mundësinë që të freskojnë dituritë e tyre në teoritë fundamentale të risive nga lëmi lëmenjtë e përafërt, në strategjitë e ndryshme të mësimdhënies e të nxënies, në strategjitë e mësimdhënies me nxënësin në qendër, në vlerësimin dhe evaluimin formativ dhe të kombinuar, në teoritë abnormale të nxënies, teoritë e arsimit inkluziv, njohuri për të drejtat e fëmijëve dhe etikën profesionale të mësimdhënësit, teoritë ndërpersonale të komunikimit, teoritë e ndryshme të vlerësimit e të evaluimit të diturive të nxënësit si dhe aspektet e motivimit dhe ngritjes së vetëbesimit te nxënësit. Ndërkaq, në fushën e aftësimit për arritjen e shkathtësive metodologjike, vijuesve do t’u mundësohet të përvetësojnë teorinë dhe praktikën e disajnimedukative e arsimore, të përzgjedhjes së metodologjisë për mësimdhënie bashkëkohore, të përzgjedhjes së përmbajtjeve të caktuara reprezentative që rezulton nga plani dhe programi unik i punës arsimore në nivelin në të cilin mësimdhënësi punon, pastaj në përzgjedhjen e mjeteve të nevojshme për punë si dhe përzgjedhjen e strategjive më premtuese për realizimin e synimeve, qëllimeve dhe të objektivave të parashtruara. ç) Cilat kurse do të ofrohen fillimisht ? Fe të punësuarve dhe hapësirën institu

25

kadrovike e hapësinore si dhe duke u ballafaquar me numrin e madh të të interesuarve për të vazhduar ngritjen profesionale pranë Fakultetit të Edukimit, janë duke u bërë përgatitjet që nga tetori 2006 që, të gjithë atyre që dëshirojnë të arrijnë kualifikimin e dëshiruar, t’iu ofrohen disa kurse bazë. Kurset që ofrohen parashihen edhe me nomenklaturë adekuate të përgatitjes arsimore të kuadrit për punë në arsim dhe propozimet janë në harmoni edhe me skemën e re organizative të sistemit arsimor në Kosovë. Pikërisht për këtë, në Fakultetin e Edukimit fillimisht parashihet që të aftësohen edukatorë dhe mësimdhënës të aftësuar nëpër institucionet arsimore më kohëzgjatje të ndryshme të shkollimit, në vetëm disa kurse. Fillimisht vijuesit do të kenë mundësi të përcjellin këto kurse fillestare:

• histori dhe filozofi e edukimit, • metodologji bashkëkohore e mësimdhënies dhe e ligjërimit në gjuhë amtare,

ësimdhënies në shkencat natyrore dhe fushat tjera

Kur t edukatorëve dhe të mësimdhënësve të shkollimit elementar.

ektshmërinë dhe mundësinë

i edukimit – i përgjithshëm, bazohet ne Sistemin vropian të Transferit të Krediteve (ECTS) me të cilin për fakultetet e mësimdhënies

paraparë të ofrojnë përmbajtje të mjaftueshme, që nënkupton veprimtari të dryshme të angazhimit të vijuesve, në më shumë veprimtari si:

es kontaktuese, sipas preferencës,

të reja, etj. Kës j anizative të punës rsimore, që nënkupton punën e përafërt të studentit në orë vazhdimisht të mbikëqyrur

• metodologji bashkëkohore e makademike.

se e mësipërme konsiderohen lëmenj fundamental për përgatitjen profesionale të

Kurset do të fillohen si pilot - programe në një afat prej një semestri dhe në fund do të bëhet analizë përmbajtësore për të nxjerrë konstatimet për efe implementimit në nivel vendi. d)Kreditë dhe ngarkesa e punës Programi për shkallën bachellorElejohet mundësia e organizimit të veçantë të skemës organizative, që dallon nga skemat e propozuara ( 3 + 2 + 3 ose 4 + 2 + 2 ). Një mundësi e tillë e organizimit specifik të sistemit për aftësimin e kuadrit për mësimdhënie parashihet edhe me Ligjin për Arsimin Superior dhe me Statutin e Universitetit të Prishtinës. Me planin e studimeve për aftësimin e mësimdhënësve para shërbimit janë përcaktuar të arrihen 240 ECTS përmes programeve të studimit në kohëzgjatje katër vjeçare. Edhe kurset për programin e aftësimit të mësimdhënësve pa shkëputje nga puna dhe për ricertifikim të mësimdhënësve bazohen në skemën e miratuar dhe në harmoni me të është zhvilluar dhe balancuar puna arsimore. Kurset janën

• mësimdhënie kontaktuese, • periudha e studimit dhe thellimi i tërësive të mësimdhëni• lexim i materialit të shkruar• prodhim – krijim i punimeve të shkruara, • shkrimi dhe pasurimi i portfolios me përmbajtje

iso rezultatet e nxënies do të rezultojnë nga aktivitetet organga instruktori-bartësi i kursit. Shumica e kurseve preferohet të përmbajnë 5 pikë ose përafërsisht 133.35 orë të punës së studentit.

26

dh) Resurset Në bazë të shënimeve nga MASHT e Kosovës referohet se për momentin janë mbi

dhënës të cilët parashihet të certifikohen në Kosovë. Nga kjo shifër, një umër relativisht i vogël i plotëson kriteret e parapara me standardet për certifikimin e

Nga cikli Kartolinë malli.....

021. Për këtë zhvillimi dhe implementimi i shkallës bachellor i edukimit – drejtimi i et nevojë e ngutshme, sepse nga implementimi i këtij programi

aret shumë edhe aftësimi i kontingjentit të edukatorëve dhe mësimdhënësve të cilët, jo

ojat e shkollës së

te jo vetëm thellimin e dijes në fushën

22.500 mësimnmësimdhënësve. Konsiderohet se përafërsisht 14.000 mund të ricertifikohen deri në vitin

2përgjithshëm, konsiderohvme fajin e tyre, konsiderohen të pa kualifikuar. Nga përllogaritja rezulton se programi do të ketë qëndrueshmëri dhe studimet do të jenë shumëfish profitabile. Po rezultoi të jetë i suksesshëm programi që ofrohet si pilot-program, në vijim gjithashtu është e mundshme që programi të ofroj “modelin mbështetës” për hartimin edhe të programeve tjera për certifikimin e mësimdhënësve qoftë për nevmesme të ulët (niveli 6 – 9 vjeç), qoftë për programet tjera për aftësimin e kuadrit për nevojat e shkollës së mesme të lartë (niveli 10 – 12 përkatësisht 13 vjeç ), në përputhje të plotë me kërkesat e Deklaratës së Bolonjës. Për vijimin e këtyre programeve kërkohet posedimi i të paktën 120 / 180 ECTS, e cila konsiderohet shkallë e parë akademike në fushën shkencore, ndërsa vazhdimi i përkryerjes profesionale do të mundësonprofesionale e akademike, por edhe përkryerjen në fushën e mësimdhënies duke ndjekur kurset e aftësive dhe profesionalizimit, të metodologjisë dhe mësimit praktikë. Për këtë

27

shkalla (e përgjithshme) BE mund të jetë rruga për konsolidimin dhe kompletimin e certifikimit të mësimdhënësve në Kosovë.

ër fuqizimin e programit dhe masivizimin e tij të shpejtë parashihet të organizohet menjëhershëm të risive dhe shpërndarjen momentale të

formatave lidhur me përparimin e punëve në përpilimin dhe implementimin e programit

tin e Edukimit

ë të ardhmen e afërt, krahas zhvillimit të programit për fitimin e titullit bachellor i villohen edhe programet për fitimin e titullit

achellor i edukimit – i përgjithshëm, por për drejtimet profesionale (biologji-kimi, fizikë

Nxënës shqiptarë të SHSH “Kosova”në Londër luajnë vallen “Rugova” (Foto e dërguar nga Talat Pllana) e) Organizimi dhe informimi Pveprimtaria për publikimin e intë shkallës bachelor i edukimit – drejtimi i përgjithshëm në të gjitha shkollat e Kosovës. Mësimdhënësit kanë të drejtë të informohen me kohë për mundësitë që iu ofrohen për aftësim të vazhdueshëm pa e lëshuar vendin e punës. Atyre u duhen informata të vazhdueshme për punën që bën MASHT dhe UP përkitazi me jetësimin e procesit të licencimit të mësimdhënësve. Krahas kësaj, duhet siguruar edhe ecurinë e pranimit të informatave kthyese nga terreni për cilësinë e programit dhe të kurseve që ofrohen, me qëllim që programet të jenë të pranueshme për shfrytëzuesit e shërbimeve. Ky proces parashihet të funksionojë gjatë tërë vitit, por më funksional të jetë së paku dy herë në vit, në fund të semestrit dimëror dhe atij veror.

Parimet mbështetëse përkitazi me projektimin dhe implementimin e Programit të aftësimit pa shkëputje nga puna në Fakulte

Titulli bachellor i edukimit-i përgjithshëm Nedukimit – i përgjithshëm, parashihet të zhb– kimi, teknologji-informatikë etj.). Për këtë, bachellor i edukimit - i përgjithshëm, rekomandohet si shkallë e veçantë e ofruar vetëm në programin për aftësimin pa shkëputje nga puna. Gradualisht programet do të zhvillohen prej nivelit parashkollor, përkatësisht fillor, ndërsa më vonë për nivelin e mesme e ulët, dhe e mesme e lartë.

28

Gjithëpërfshirja

rogrami për aftësimin pa shkëputje nga puna në Fakultetin e Edukimit do të ofrojë jithë mësimdhënësit që janë diplomuar në Kosovë, përmes programeve

, 3 apo 4 vjeçare, për të ngritur kualifikimet e tyre deri në shkallën bachellor i edukimit

e rastin e regjistrimit të kurseve, të gjithë të interesuarit do të njoftohen me numrin e sferueshme nga kohëzgjatja e shkollimit paraprak si dhe

reditet e pranueshme si rezultat i përvojës së mëhershme nga vendi i tij i punës, të cilat

ë rogramiet e aftësimit pa shkëputje nga puna. Ato mund të njihen mbi disa baza, tërësia e

e kalon shumën prej 190 ECTS. Bazat e tilla janë:

nga drejtori i shkollës (deri në 20

esionale

• ë cilësinë e mësimdhënësit - mentor për nevojat e Fakultetit të

Për të janë përpiluar udhëzime detale për mënyrën e dëshmi

të Kosovës do të përcaktojë kriteret e ërgjithshme për rangimin dhe përzgjedhjen e kandidatëve, duke përfshirë edhe moshën

arashihen të zhvillohen, varësisht nga niveli i angazhimit të mësimdhënësve ë punë me nxënës, kanë specifika dalluese; pjesëmarrës edukatorë parashkollor dhe

qindja e kurseve sipas fushave preferohet të jetë:

Ndërka për p kollës së mesme të ulët, përqindja e kurseve sipas fu ave p

Pprograme për të g2– i përgjithshëm, në mënyrë që t’i plotësojnë jo vetëm standardet e Deklaratës së Bolonjës, por edhe standardet për licencimin e mësimdhënësve në Kosovë.. Kreditet e transferueshme Mkreditove ( ECTS ) të trankkredite do të njihen si ekuivalente për kurset ose pjesët e kurseve që parashihen me programin përkatës për arritjen e titullit bachellor i edukimit – drejtimi i përgjithshëm. Bllok transferi i krediteve Bllok transfer i krediteve janë kreditet e shprehuara në ECTS, të pranueshme nppërgjithshme e të cilave nuk

• niveli i arsimimit paraprak – deri në 190 ECTS, • transferi i kredive nga trajnimet nga OJQ, MASHT etj. (deri në 15 ECTS), • njohja e viteve të përvojës së punës në mësimdhënie (deri në 5 ECTS), • përvoja paraprake e mësimdhënies e mbikëqyrur

ECTS), etj., • publikimet autoriale nga fusha e mësimdhënies apo lëmia e ngushtë prof

( deri në 2 ECTS maksimumi), angazhimi nEdukimit (deri në 2 ECTS). gjitha kategoritë e mësipërmesë dhe ecurinë e përllogaritjes së tyre.

Rangimi prioritar i aplikuesve Grupi punues në bashkëpunim me MASHTpe vijuesve. Natyra e kurseve sipas niveleve Kurset që pnmësimdhënës të arsimit fillor. Për

- 50% kurset profesionale, - 20 % kurset metodologjike, - 30 % kurset zgjedhore.

q, jesëmarrësit nga niveli i shsh referohet të jetë:

29

- 60% kurset profesionale,

hore Në viji do të et e emërtimeve të mësipërme si në vijim: Kurset adem E parashkollor dhe fillor përmbajnë njohuri nga

sha e studimeve të shkencave natyrore, matematikës, gjuhëve dhe informatikës. Kurset it

ogramin bachellor i edukimit – i sisht nga programi i mëparshëm mësimdhënësit do të vijojnë 5 ose

ecili mësimdhënës do të duhet të vijojë kurset të ofruara në Programin e aftësimit pa shkëputje nga puna, të cilat

drejtorit të shkollës do të fitojnë bllok kreditesh për 22 javë (20 ECTS) për t shkallës BE.

programet e aftësimit pa shkëputje nga puna. ndaj punë me përgjegjësi do të jetë identifikimi i mësimdhënësve të cilët do t’i

. Përzgjedhja e mësimdhënësve do të bëhet duke

eve, të moderne të mësimdhënies etj.

Në ë it bashkëpunëtor i jashtëm mund të angazhohen edhe ekspertë të j t sive në kuadër të programit për aftësim

a shkëputje nga puna.

- 20 % kurset metodologjike, - 20 % kurset zgjed

m parafrazojmë disa nga kuptimak ike brenda shkallës B

fuakademike brenda shkallës së mesme të ulët BE përmbajnë njohuri nga fushat e studimtë gjeografisë, edukatës qytetare, kimisë, biologjisë, fizikës, matematikës dhe teknologjisë. Të gjitha programet tjera janë të njëjta. Kurset profesionale Asnjë program i mëparshëm për përgatitjen e mësimdhënësve nuk ka pasur kurse të mjaftueshme profesionale, të cilat kërkohen në prpërgjithshëm dhe varë10 kurse profesionale (25-50 ECTS) të ofruara në Programin e aftësimit pa shkëputje nga puna për të plotësuar kërkesat optimale. Kurset e metodikës Supozohet që shumica e programeve të mëparshme kanë ofruar një ose dy kurse të metodikës të lidhura me specializim. Skryesore të metodikëslidhen me dy specializimet, për të plotësuar kërkesën për shkallën bachellor i edukimit – i përgjithshëm. Kurset e mësimit praktik Të gjithë mësimdhënësit në marrëdhënie pune, të cilët kanë dy vjet përvoje pune, nën mbikëqyrjen e kurset e mësimit praktik drej G) Kush do të mund të ligjëronte ? Jo secili mësimdhënës mund të ligjërojë në Aligjërojnë kurset në këto programerespektuar institucionin e konkursit. Me konkurs kërkohet të aplikojnë të gjithë të interesuarit dhe sipas kritereve të përcaktuara do të zgjedhën dyfish më shumë kandidatë krahasuar me nevojat aktuale. Të gjithë kandidatët e përzgjedhur do të jenë të obliguar të ndjekin kurset e trajnimit nga ekspertë ndërkombëtarë për t’u aftësuar për punë në implementimin e programit për aftësimin e mësimdhënësve pa shkëputje nga puna. Parimet udhëheqëse me rastin e përzgjedhjes së mësimdhënësve do të jenë:

• transparenca, • cilësia, • performansa, • aktualiteti i dij• strategji

cil sinë e mësimdhënësash ëm, si ligjërues për të ligjëruar kurse inten

p

30

Kush e financon realizimin e programeve për aftësimin e mësimdhënësve pa shkëputje nga puna ? Bashkëfinancimi qëndron në pikënisje të zhvillimit të planit financiar. Bashkëfinancues shtë paraparë të jenë:

i në lartësinë deri në 35 % të kostos së çmimit real të shkollimit.

cilat qendra do të mund të

as zhvillimit të programeve,

rmoni me ërkesat e tregut, Fakulteti i

ë” dhe një rritë jo të shëndetshme. Qysh në hapat e vet të parë u ballafaqua më tendencë të majorizimit nga ofruesit e deriatëhershëm

tësimin e mësimdhënësve para shërbimit. Objekt kritikash ishte urrikula me emërtime të reja e diametralisht të ndryshme të kurseve që parashiheshin të

ë• MASHT e Kosovës në lartësinë deri në 65 % dhe • vijues

Në ofroheshin programet ?

Ppërzgjedhjes së kuadrit mësimdhënës dhe në hakEdukimit, në bashkëpunim me MASHT të Kosovës, programet e veta do të mund t’i zhvillonte në më shumë qendra njëkohësisht. Sipas shënimeve nga terreni Fakulteti i Edukimit disponon me lokacion të përshtatshëm në katër qendra (Prishtinë, Prizren, Gjilan dhe Gjakovë ), ndërsa MASHT është i gatshëm të ofrojë hapësirat e dedikuara për qendra didaktike në shtatë qytete (Gjilan, Ferizaj, Mitrovicë, Pejë, Gjakovë, Prizren dhe Prishtinë). Me këtë sigurohet hapësirë e mjaftueshme për ofrimin e kurseve të gjithë të interesuarve në valën e parë të aplikimit.

Përfundim Fakulteti i Edukimit pati një “lindje të vështir

të programeve për afkrealizoheshin. Në vazhdimësi u kritikua “filozofia e strukturimit” të kurrikules së re. Asnjëherë nuk u kuptua struktura specifike e organizimit dhe misioni i tij final. Në vazhdimësi shprehej tendenca e “rikthimit” të strukturës së vjetër organizative dhe e emërtimeve të vjetra të përmbajtjeve kurrikulare, bashkë me tendencën e restaurimit të sistemit të vjetër organizativ. Shkollat e larta pedagogjike, bashkë me fakultetet simotra, asnjëherë nuk u pajtuan me modalitetin e aftësimit të mësimdhënësve për t’u bërë

31

“mjeshtër të mësimdhënies”, por vazhdimisht insistohej vetëm në “plotninë e dijeve akademike”, pa u merakosur fare për mjeshtëritë e mësimdhënies. Për këtë shërbeheshin me argumente të ndryshme, shesh edhe të pajustifikueshme. Klima e krijuar me ftohjen e raporteve MASHT- UP, bëri që të rrezikohet seriozisht koncepti dhe fryma reformuese e Fakultetit të Edukimit.

Në sallën e Kuvendit Komunal të Prizrenit

rahas vështirësive të mëdha, por gjithnjë duke iu falënderuar mbështetjes së fuqishme të IDA, KEDP, FSDEK, Save The Children etj .) si

he përkrahjes së parezervë të MASHT - it dhe të një pjese të stafit akademik të UP-së,

Kdisa asociacioneve ndërkombëtare (CdFakulteti i Edukimit, shumëfish i rrezikuar, arriti të mbijetojë. Startimi relativisht i suksesshëm në dy vitet e para mundësoi mbijetesën dhe vazhdimisht ndikoi në krijimin e “ imazhit të ri “, në përgatitjen e mësimdhënësve për jetësimin e “bazave programore unike “ në hapësirën kosovare. Ndonëse qysh me rastin e themelimit të Fakultetit të Edukimit, më 13 Nëntor 2002, është menduar vazhdimisht për zhvillimin e programit për aftësimin e mësimdhënësve pa shkëputje nga puna, për arsyet e mësipërme, një punë e tillë nuk është jetësuar deri më tash. Të shpresojmë se, edhe pse me vonesë, nuk kemi humbur gjithçka ne ecjen e suksesshme drejtë integrimeve evropiane dhe anëtarësimit në gjirin e Asociacionit të Universiteteve Evropiane. [email protected]

32

Mr. Besa Luzha, UP (Fakulteti i Muzikës)

n dhe forcimin e

Foto: M. Muriqi

mbëtar është pjesë integrale he e pashkëputur e edukimit dhe arsimimit që në moshë të re, ngase pikërisht atëherë, a mundësi të formohet identiteti kulturor i fëmijës, nga njëra anë, dhe, në anën tjetër,

të

it të

imin e personalitetit të ri

në besimin

tare artistike shqiptare anembanë

more ndërtuese e identitetit personal e kombëtar, u bë objekt përpjekjesh nga

Roli i edukimit muzikor në zhvillimiidentitetit kombëtar

Edukimi, respektivisht zhvillimi i ndjenjës apo identitetit kodkedukimi në përgjithësi në kuadër të sistemit të caktuar arsimor do të ketë patjetër një ndër qëllimet e tij- zhvillimin e identitetit kulturor-kombëtar të brezave të rinj. Ky funksion, që i atribuohet edukimit muzikor, daton që nga fillet e zhvillimit mësimdhënies muzikore si veprimtari edukative -mësimore. Kështu filozofët grekë, Platoni e Aristoteli, idetë e të cilëve i përkisnin drejtimfilozofisë idealiste, konsideronin se muzika duhej të ishte pjesë e edukimit të përgjithshëm pikërisht për shkak të ndikimit të saj në form“harmonik” dhe atij “etik”, që konsideroheshin thelbësor për shtetin e mirë. Martin Luther kërkonte që nxënësit të mësonin këngë me përmbajtje dhe melodi të thjeshta në gjuhën amtare e jo vetëm në atë latine, që të kuptonin më lehtë lutjet që i bënin zotit. Por kjo ndikoi që të zhvillohet ndjenja e identitetit gjerman religjioz të popullit gjerman dhe përdorimi i melodive gjermane popullore në ritet fetare. Jan Amos Komenski e vendos edukimin “zyrtarisht” në sistemin e edukimit të përgjithshëm, menjëherë pas gjuhës amtare, duke njohur rëndësinë dhe fuqinë edukative të saj. Kompozitori i njohur hungarez, Zoltan Kodaly, zhvillon metodën e mësimit të muzikës të bazuar në përdorimin e muzikës kombëtare. Në shek. XIX lulëzojnë shkollat nacionale të muzikës anembanë Evropës, duke vënë në pah vlerat muzikore kombëtare ruse, hungareze, çeke, polake etj. e shumë vite më vonë mund të flasim edhe për një zhvillim të muzikës kombëkufirit. Të gjitha këto zhvillime natyrisht reflektohen edhe në procesin edukativ mësimor muzikor. Në rrethana të caktuara pikërisht fusha e arsimit ishte më e ndjeshmja në gjithë procesin e represionit ndaj popullsisë shqiptare të Kosovës viteve të fundit. Edukata muzikore, si lëndë mësipushteti serb i viteve 80-891 që, përmes imponimit të përmbajtjeve programore në lëmin 1 Periudha e viteve 1980-89 në ish Jugosllavi karakterizohet me vendosjen e bazave unitare përmes “bërthamave të

përbashkëta programore”, sidomos për lëndët gjuhësore-artistike.

33

e edukatës muzikore (dhe lëndëve të tjera që kanë funksionin e edukimit dhe zhvillimit të identitetit kombëtar, si p.sh. gjuhë, histori e gjeografi etj.), të zhvillonte një proces asimilues, sidomos të theksuar në sferën emocionale përmes arteve. 2 Tentohej të injorohej krijimtaria muzikore kombëtare duke e penguar kështu arritjen e

arsimin në gjuhën

ë reformës arsimore të viteve ’90 janë hartuar për herë

jë mësimdhënie

ë cilës është: e kombëtar, si dhe

osovë, lënda edukatë muzikore ka marrë formën e duhur të një aktiviteti mësimor me veprimtari muzikore kreative, ku rol të veçantë luan

njërit prej objektivave të rëndësishëm të edukimit muzikor, që është njohja e krijimtarisë muzikore kombëtare dhe kultivimi i traditës dhe i kulturës kombëtare. Në këto rrethana organet arsimore të Kosovës vendosën ta pavarësojnëshqipe. Mësimi gjatë viteve `90 është organizuar në shtëpitë shkolla. Edhe lënda mësimore e edukatës muzikore është mbajtur në saje të përkushtimit të madh të mësimdhënësve dhe të nxënësve. Planet dhe programet mësimore ttë parë në mënyrë të pavarur për mësimdhënien në gjuhën shqipe në Kosovë, duke qenë të lirë që të realizojnë të gjitha aspiratat për integrimin e përmbajtjeve në aspektin profesional dhe kombëtar, që në reformat e kaluara nuk ishte e mundur. Ndonëse të reformuara dhe karakterizoheshin me frymën e nbashkëkohore, për atë periudhë kohore zbatimi praktik i këtyre programeve mësimore ishte shumë i vështirë dhe përballej me probleme të shumta.* Ky reformim i programeve mësimore ishte një arritje e madhe për edukimin dhe arsimin në Kosovë që pati jehonë edhe në mësimin në diasporë, me gjithë vërejtjet për formën, strukturën dhe përmbajtjet e një programi të tillë të dedikuar mësimit në diasporë. Nëse e analizojmë Kurrikulen e re të Kosovës, synimi i t “aftësimi i të rinjve për të zhvilluar identitetin e tyre personal, etnik aftësimi i tyre për të qenë të hapur drejt pasurimit të identitetit të tyre personal përmes ndërvarësisë në botën e sotme. Nxënësve duhet t’u ndihmohet të kuptojnë se identiteti nuk është vetëm ajo që i dallon njerëzit, por se ai gjithashtu përfshin edhe atë që i bën pjesë të një bote më të gjerë.”3 atëherë përforcohet edhe bindja jonë se me anë të edukimit muzikor në kuadër të Kurrikules së Mësimit Shqip në Diasporë do të synojmë pikërisht që të edukojmë dhe zhvillojmë atdhedashurinë, dashurinë ndaj muzikës kombëtare dhe vlerave të mirëfillta artistike të saj, si pjesë e një bashkësie më të gjerë kulturash, vlerash dhe identitetesh. Sot, në programet e reja mësimore në K

krijimtaria muzikore kombëtare në zhanre të ndryshme të muzikës në funksion të

Është me rëndësi të theksohet se reforma arsimore në fjalë nuk ishte e drejtuar vetëm kah përmirësimi i procesit

edukativ arsimor në kuptimin e avancimit të përmbajtjeve edukative arsimore, përmirësimit të metodologjisë së

mësimdhënies apo vlerësimit, por fshihte primesat unitariste të këtyre përmbajtjeve me të cilat synohej në të vërtetë

akulturimi kombëtar , duke synuar përfshirjen e përmbajtjeve të imponuara kryesisht në lëndët në të cilat realisht mund

të ndikohet në kultivimin e identitetit kombëtar.

Në këtë drejtim nuk u arrit asnjëherë harmonizim i plotë në lëndët : Gjuhë amtare dhe letërsi, Arti muzikor, Gjuha e

mjedisit shoqëror (gjuha joamtare), Marksizmi dhe Gjeografia.

∗Kjo pjesë për historinë e programeve mësimore është një fragment nga punimi i magjistraturës me titull: Edukimi Muzikor në Kosovë, me vështrim të veçantë në reformën aktuale arsimore”, të mbrojtur publikisht më 15 janar 2005.

2 Kjo ndodhi posaçërisht në periudhën e reformës arsimore në Kosove, e njohur si procesi i “ bërthamave të përbashkëta”( 1980-1990).

34

zhvillimit të identitetit kombëtar, andaj lirisht mund të shërbejë si bazë e mirë për zhvillimin e mësimdhënies së muzikës në diasporë.

Natyrisht, pjesëmarrja e edukatës muzikore do të jetë e integruar në

Në klasën e mësueses Cyme Lokaj në Gjenevë(Foto: A. Paçarizi) Njohja e nxënësve tanë me të arriturat e krijimtarisë muzikore kom

një ndër objektivat e të kësaj lënde pjesë përbërëse e Kurrikulës së Mësimit Shqip në Diasporë.

lerave muzikore të kombit

ehmetagaj e shumë të

një populli sot nuk i takon

pjesë e botës së qytetëruar, e njerëzimit që jo

përmbajtjet tematike të Kurrikules së Mësimit Shqip në diasporë, duke ofruar zhvillimin e veprimtarive muzikore bazë; interpretim, dëgjim dhe krijim, të mbështetur plotësisht në vlerat e muzikës kombëtare me përfshirje të të gjitha formave, gjinive e zhanreve muzikore.

bëtare, por edhe meinterpretët e institucionet muzikore, do të jetë kryesor–Procesi i shkëmbimit të vlerave kulturore me njëri-tjetrin në mjedisin e shkollës, lagjes dhe vendbanimit të nxënësve është rruga më e mirë e ndërtimit të marrëdhënieve të shëndosha ndërnjerëzore mes popujve të ndryshëm. Njohja e vtë vet, në radhë të parë, e pastaj edhe të popujve tjerë është një pasurim i personalitetit të nxënësit në procesin e edukimit në shkollë, familje e më gjerë. Muzika kombëtare (qoftë ajo popullore, argëtuese e sidomos ajo artistike-klasike) ndikon emocionalisht dhe zhvillon ndjenjën e atdhedashurisë më fuqishëm dhe më drejtpërdrejt, sepse ka fuqinë depërtuese të drejtpërdrejtë në shpirtin e njeriut.Një këngë e bukur kushtuar atdheut, një vepër muzikore e krijuar mbi bazën e melosit të pasur popullor, një informacion për sukseset e artistëve tanë muzikorë në botë si Inva Mula, Tedi Papavrami, Sihana Badivuku, Lejla Pula, Venera Mtjerë, flet dhe bën më shumë se fjalët për bukurinë e atdheut. Shpallja e iso–polifonisë nga UNESCO-ja (mënyrës së këndimit popullor në jug të Shqipërisë) si vlerë kulturore botërore tregon se identiteti nuk duhet shikuar si “diçka që na dallon, por diçka që na bashkon”. Trashëgimia kulturore e vetëm atij populli, por gjithë njerëzimit. Prandaj, kjo është vlera e edukimit muzikor në funksion të zhvillimit të identitetit kombëtar të nxënësve tanë në diasporë; t’i edukojë ata që, përmes forcimit të identitetit të tyre kombëtar, të ndjehenvetëm kultivon, ruan dhe respekton traditat dhe vlerat e përbashkëta pozitive të njerëzimit, por edhe dallimet ekzistuese.

35

Nxënëse shqiptare në qytetin Turku të Finlandës (Foto: N. Gashi) Më poshtë, sa për ilustrim, po japim një shembull se si trajtohet edukimi muzikor në nivel

ombëtar në SHBA, respektivisht si i atribuohet edukimit muzikor (me të drejtë) kmundësia për edukimin e identitetit kombëtar. Kongresi i SHBA-së ka aprovuar rezolutë të posaçme rreth rëndësisë së edukimit muzikor, dokument ky i cili erdhi si përfundim i diskutimeve të shumta publike, i dëgjimit të shumë dëshmive të dhëna nga profesionistët përballë komisioneve të veçanta të Senatit dhe Kongresit, që i dha shtytje përpilimit të strategjisë për edukimin artistik në nivel kombëtar. Në këtë dokument, pas renditjes së të gjitha konstatimeve (fakteve nga hulumtimet e bëra) mbi rëndësinë e muzikës në fushat e ndryshme të jetës, aprovohet rezoluta që konstaton se edukimi muzikor është thelbësisht i rëndësishëm për edukimin artistik, intelektual dhe zhvillimin social të fëmijëve amerikanë. Kjo rezolutë pastaj i ka hapur mundësitë për shumë iniciativa, strategji, politika, vendime dhe organizime, për të realizuar standardet e vëna për kombin amerikan në aspektin e edukimit muzikor ( shih figurën më poshtë).

36

Ja një shembull i trajtimit të vlerave kombëtare muzikore, prezantuar në tekstin mësimor të edukatës muzikore për klasën e 9-të të shkollës së mesme të ultë ne sistemin arsimor te Kosoves.4

NJOHIM VETEN PËRMES KËNGËS! Këndojmë TRADITA E FSHATIT

4 Seniha Spahiu, Baki Jashari , Besa Luzha Edukatë Muzikore për klasën e 9-të, Libri Shkollor, Prishtinë, 2006.

37

Dëgjojmë e këndojmë : TRADITA E QYTETIT

Dëgjojmë : VALLE POPULLORE

[email protected]

“Valle shqiptare, shenja n’erë. Ylbere tirqesh tej tëhu. Kush ju kërceu njëherë Dhe këmbët rob s’i mbenë te ju.” Ju pëlqeu kjo magji e kërcimit?

nga Ismail Kadare

38

Prof. dr. Shefik Osmani, Tiranë Roli edukativ-mësimor i rrjetit të SHSHMP në diasporë 5 Gjatë periudhave që ka kaluar arsimi në gjuhën shqipe janë vënë re lloj-lloj sistemesh dhe gjysmësistemesh arsimore: me klasa të bashkuara, me klasa direkte, me korrespodencë, me

shkollë nate, me mësues shëtitës, me kurse përgatitore, studime në distancë etj., por jo me një tip të tillë shkolle, që punon me kurrikul mësimore të mbështetur në pesë shtylla (gjuhë amtare, lexime historike, njohuri gjeografike mbi vendlindjen, kulturë figurative dhe kulturë muzikore), me klasa të bashkuara (I-IX), me orar të reduktuar, me një ditë në javë mësim, me nxënës që ndjekin paralelisht edhe shkollën e rregullt (të huaj). Nga ana didaktike dokumentet e saj mësimore ndryshojnë në themel nga ato të shkollave tjera. Kurrikula e saj, tekstet mësimore dhe metodikat e lëndëve kanë specifikat e tyre, forma dhe procese të veçanta. Trajtimi i tyre pedagogjik, lidhur me strategjinë e të mësuarit, me anët organizative, administrative, bashkërendimin me shkollën e huaj dhe me atë të vendlindjes etj. bëhen për herë të parë. Pra kemi të bëjmë me një institucion të ri në teori dhe në praktikë, në sjellje, në përvetësimin e njohurive dhe në zbatimin e tyre në jetën e përditshme. E vlerësuar në këtë rrafsh ajo ka kuotën e vet në pedagogjinë shkollore, në didaktikën dhe në psikologjinë e saj, sepse për një shkollim të kësaj natyre kanë nevojë tashti për tashti 300-500 mijë fëmijë shqiptarë, që i përkasin detyrimit shkollor, të cilët kanë emigruar këto vitet e fundit ose kanë lindur atje. Shkollat e mësimit plotësues janë një dukuri e re në fushën e arsimit botëror. Ato ngrihen mbi bazën e të drejtave ndërkombëtare për arsimimin e fëmijëve refugjatë të punonjësve të huaj, që zakonisht emigrojnë si fuqi punëtore në vendet e zhvilluara, ku formojnë enklavat e tyre. Këto janë shtojca të shkollave të rregullta vendëse, por që mbarështohen me kurrikula të veçanta. Roli mësimor-edukativ i SHSHMP është i disaanshëm: Së pari, duhet t’ i aftësojë dhe t’i pajisë nxënësit me shprehi të shkrim-leximit në gjuhën amtare, me shprehi të të folurit drejt, rrjedhshëm e pa gabime. Të ushqejë tek ata krenarinë dhe dashurinë për këtë gjuhë, që ka po ato vlera si dhe gjuhët që konsiderohen 5 Ligjëratë e mbajtur në MASHT të Kosovës, më 18 tetor 2006, me hartuesit e Kurrikulës së SHSHMP. Përndryshe ligjërata ishte paraparë të mbahej për mësuesit e SHSH në Seminarin e Prizrenit 2006, por për arsye familjare prof. Osmani nuk arriti të marrë pjesë.

39

më të pasura, që përçon mesazhe artistike, shkencore, teknike, filozofike, njëlloj si të tjerat. Gjuha jonë ka bërë të flasin shqip Biblën dhe Kuranin, Aristotelin dhe Lukianin, Shekspirin dhe Hygonë, Frojdin dhe Darvinin etj. Së dyti, t’i njoftojë nxënësit me të dhëna historike: si shqiptarët i përkasin një trungu nga popuj më të lashtë në Evropë, se të parët e tyre kanë luftuar me Romën, me Bizantin dhe Portën e Lartë, me fashizmin dhe nazizmin, me pushtuesit e fundit serbë dhe me çdo pushtues tjetër dhe kanë mbijetuar. T’u mësojë për heroizmat e Skënderbeut, për burrat e shtetit si Ismail Qemalin, Abdyl Frashërin, Hasan Prishtinën, për trimëritë e Adem Jasharit etj. Kështu me njohuritë që do të marrin do të fitojnë ndërgjegjen kombëtare dhe do të çlirohen nga kompleksi i inferioritetit që i pllakos disa kur gjenden në mjedise të huaja. Edukimi i ndjenjës së qytetarit të lirë dhe të barabartë është një nga detyrat kryesore të këtij institucioni. Së treti, temat rreth vendlindjes, me të dhëna jo vetëm historike, por edhe më gjerë, sidomos për ata që nuk kanë lindur në territore shqiptare, duhet të ngjallin te nxënësit dashurinë për vendin e të parëve të tyre. Ato janë nga më të rëndësishmet, më interesantët, por më të papriturat, me më shumë pse-he dhe si-he. Disa prej tyre nuk e kanë të qartë pse quhet vendlindje vendi ku kanë lindur baballarët dhe të parët e tyre. Ku gjendet ajo? Ç’ gjuhë flitet? Ç’ zakone kanë? Ç’ pasuri ka mbitoka dhe nëntoka e saj? Sa larg është ? Etj. Udhëtimet imagjinare, udhëtimet turistike, hartat memece, albumet me pamje nga atdheu i të parëve etj. krijojnë ura lidhjeje shkollë-familje, ngjallin kureshtje, diskutime dhe shpesh zbulojnë talente. Së katërti, nëpërmjet kulturës artistike, figurative dhe etnografisë, nxënësve duhet t’ u bëhen të njohura kryeveprat e piktorëve, skulptorëve dhe kompozitorëve tanë. Këto do t’ i udhëheqin për ta shijuar artin në përgjithësi, për të vlerësuar paanësisht trashëgiminë e arriti tonë popullor, që është sa i lashtë aq edhe i pasur dhe i larmishëm. Ky art do t’i frymëzojë ata në krijimet e tyre, do të ndikojë pozitivisht në edukimin e krenarisë së tyre kombëtare, egos pozitive për të mos mbetur mbrapa, do t’ u forcojë vullnetin për të arritur shokët e tjerë. Së pesti, që nxënësit të vazhdojnë normalisht shkollën publike të vendit ku jetojnë dhe njëkohësisht të integrohen në jetën e përditshme të këtij vendi të huaj, jo vetëm si qytetarë të globit, por edhe si pjesëtarë të shoqërisë kombëtar, duhen pasur parasysh veçoritë e SHSHMP dhe përbërja heterogjen e moshave të tyre. Për këtë kriteri i vlerësimit duhet të bëhet në bazë të nivelit të njohurive që zotërojnë. Nxënësit, sidomos ata të moshave madhore, mund të kalojnë brenda një viti mësimor më shumë se një klasë. Shkollat publike të vendit mikpritës nuk marrin përsipër edukimin kombëtar të nxënësve të etnive të huaj jashtë planprogrameve të miratuar, por shteti i këtij vendi u krijon kushte për t’i ndjekur paralelisht mësimet në gjuhën amtare, duke plotësuar kështu edukimin e tyre patriotik. Në këto rrethana problemet e integrimit gjejnë zgjidhje maksimale, veçanërisht kur të dyja këto shkolla (shkolla publike e vendit mikpritës dhe shkolla e mësimit plotësues në gjuhën amtare) gjejnë emëruesin e përbashkët të bashkëpunimit. SHSHMP, edhe pse tash për tash në përmasa të vogla, është një enklavë e ndjeshme në oazën hapësinore të shkollave që gjenden në vendin mikpritës. Detyrat e SHSHMP, e mësuesve të saj, e tërë kurrikulës që formon nxënësit, synojnë përgatitjen e brezit të për të përballur jetën dhe dallgët e asimilimit. Kjo shkollë është një institucion arsimor-edukativ i depolitizuar, institucion kombëtar, djep i kultivimit të ndjenjave humane e qytetare që përfshin fëmijët e diasporës shqiptare,

40

të cilët i përkasin moshës së detyrimit shkollor (6/7-15/16), gjuhë mësimi është gjuha shqipe, mësimi zhvillohet një ditë në javë me klasa të bashkuara (nga kl. I-IX). Ndahet në tri cikle-nivele:

- cikli i ulët (përfshin klasat 1,II,III ose moshat 6/7-9/10 vjeç), - cikli i mesëm (përfshin klasat IV,V,VI ose moshat 9/10-12/13 vjeç), - cikli i lartë (përfshin klasat VII,VIII,IX ose moshat 12/13-15/16 vjeç).

Kjo shkollë punon paralelisht me shkollat vendëse dhe ka të njëjtin vit mësimor. Përmes mësimit, punës dhe veprimtarisë jashtë mureve të saj, përçon te nxënësit njohuri dhe u formon shprehi e aftësi në gjuhën e shkruar shqipe, transmeton ngjarje nga e kaluara e shqiptarëve, iu bën të njohur gjeografinë e vendlindjes të të parëve të tyre dhe të prejardhjes. Nëpërmjet vëzhgimeve, punimeve të ndryshme, vizatimeve dhe diskutimeve rreth krijimtarive artistike etj. arsimi që merret në këtë shkollë bëhet burim njohjeje i trashëgimisë dhe kulturës që trashëgojnë shqiptarët. Për specifikën që mbart dhe përçon kjo lloj shkolle është shumë e ndjeshme ndaj amatorizmit dhe formalizmit. Shmangia nga profesionalizmi dhe kryerja formale e proceseve të punës janë shfaqje që e stopojnë në vend ecjen përpara të saj. Ndaj kjo, duke qenë para detyrash ku kuotat e arritjeve janë të paracaktuara, duhet të jetë e kontrollueshme lidhur me realizimin e objektivave. Kuotat e arritjeve kanë të bëjnë me formimin shkencor e kombëtar të nxënësve, të cilët janë kontingjente të konsiderueshëm. Nxënësit, duke u edukuar si qytetarë bilingë që nga mosha e hershme, mbruhen me frymën kombëtare jashtë çdo ndikimi kozmopolit ose edhe shoven. Në kushtet e bashkëpunimit me të huajt, mësuesit shqiptarë paraqesin jo vetëm nivelin e aftësive profesionale dhe formimin e tyre qytetar, por në mënyrë të veçantë aftësitë bashkëpunuese për të siguruar ato të drejta që u përkasin ligjërisht për arsimimin dhe edukimin e nxënësve të tyre. Mësuesi i SHSHMP duhet të mishërojë personazhin tipik që mëson dhe edukon, që udhëzon dhe vepron, që këshillon dhe jep vetë shembullin personal. Ai duhet të ndërtojë marrëdhënie të mirëfillta pune me shkollën e vendit mikpritës. Duhet të zotërojë mirë, krahas pedagogjisë e psikologjisë edhe gjuhën që flitet në vendbanimin e tij të ri, ta përsosi këtë gjuhë, të shfrytëzojë me aftësi çdo teknikë të re që përdor shkolla vendore , duke u zhveshur nga vetëkënaqësia se di çdo gjë dhe nga formalizmi që fsheh të metat. Nxënësit duhet të shohin te mësuesi prindin e dytë. Prindërit duhet të vlerësojnë vokacioin e tij si edukator, që kujdeset pa asnjë dallim për të gjithë fëmijët e tyre. Lidhja e familjes me këtë tip shkolle ngjitet në shkallën e një bashkëpunimi të pazëvendësueshëm. Shkolla shqipe në mjedisin e shkollave simotra. Në bashkësinë e rrjetit shkollor të enklavave spanjolle, portugeze, italiane, turke, sllave etj. përfshihet edhe diaspora shqiptare, shkollat e së cilës gjenden pothuajse në të gjitha mjediset e njohura me koncentrim të madh të komunitetit shqiptar. Rrjetat e shkollave të huaja të mësimit plotësues kanë të përbashkëtat dhe të veçantat e tyre, që lidhen me fizionominë kombëtare të secilës. Shkolla shqipe nuk ka gëzuar si të tjerat rrjedhën e qetë të zhvillimit të ngjarjeve, as favoret që u siguronte vendi mikpritës. Përkundrazi, zhvillimet politike të gadishullit të Ballkanit kanë reflektuar në mënyrë drastike mbi diasporën shqiptare e si rrjedhojë edhe mbi këtë shkollë. Ndërsa enklavat e tjera vazhdonin normalisht aktivitetet, ndihmoheshin e përkraheshin nga qeveritë e tyre, fëmijët e emigrantëve shqiptarë detyroheshin të

41

ndiqnin shkollat e administruara nga pushteti serb, me planprograme të huaja për ta, pa tekste të përshtatshme, me mësues që nuk guxonin t’u thoshin se janë shqiptarë etj. Për të hapur shkollat e para shqipe të mësimit plotësues e më pas për ta shtrirë më tej rrjetin e tyre në gjithë Evropën, sikurse kishin vepruar edhe vendet e tjera, mësuesve shqiptarë u është dashur të shfrytëzonin, me aftësi pragmatiste, situatat politike që u Fzhvilluan në ato vite. Në këtë ndërmarrje të vështirë politike, arsimore, humane dhe

administrative ato patën përkrahjen masive të të mërguarve shqiptarë, sidomos atyre nga Kosova dhe Maqedonia. E tërë masa e tyre ishte e gatshme për të kontribuar në kapërcimin e situatave të vështira, për t’u barazuar me shkollat e vendeve të tjera, duke ndihmuar financiarisht dhe administrativisht.

Fëmijë-nxënës shqiptarë të SHSH “BESA” në Londër, të mësueses Teuta Zeka Ndjenja e përgjegjësisë qytetare ishte në kulmin e vet. Ndonëse përbërja e saj nuk kishte nivelin kulturor që kërkohej, vetëdija për ta përqafuar aktualen ishte në shkallën e lartë. Kjo detyrë, e ndërthurur nga shumë zigzage, qe jashtëzakonisht e vështirë të realizohej në mungesën e një shteti të ligjëruar kosovar ose me qëndrimin inert që mbante shteti shqiptar i sapodalë nga regjimi monist. Por, kjo me kohë u realizua falë angazhimit të Qeverisë së sapoformuar të Kosovës në mërgim, e cila kontribuoi shumë në shtrirjen e rrjetit të SHSHMP dhe në koordinimin e punëve rreth saj. Duhet theksuar se gjendja e këtyre shkollave, megjithëse ndryshoi me shkëputjen nga varësia politike, financiare e administrative jugosllave, nuk pati ato përkrahje që e gëzonin shkollat e huaja simotra. [email protected]

42

Dr. Ullmar Qvick, albanolog suedez (Suedi) Probleme të shkollës shqipe në Suedi

Të nderuar pjesëmarrës6,

Së pari dua të ju përshëndes si koleg dhe dashamirës i kulturës shqipe me një shpresë se mendimet që ju sjell sot do të priten pozitivisht, por jo pa i vlerësuar edhe me sy kritik. Ndoshta duhet të them "të dashur bashkatdhetarë", sepse më kanë shpallur shqiptar nderi. Por ndoshta jam më interesant si suedez fenomenal në botën shqiptare!! Problemet e shumta që kishit në arsimin e gjuhës shqipe në mërgim në vitet 90-të janë zëvendësuar nga probleme të tjera jo më pak alarmuese. Nuk dua të hyj në hollësira për atë, vetëm dua te përmend shkurtimisht disa pika me rëndësi: 1. Fëmijët shqiptarë në mërgim ballafaqohen me impulse të shumëllojshme, me

kërkesa disa herë kontradiktore dhe të rinjtë nuk mund të orientohen me lehtësi në ambientin që i rrethon. Mësimi i gjuhës amtare shumë lehtë vihet në plan të dytë, megjithëse shkencëtarët kanë dëshmuar se njohuria e mirë e gjuhës së prindërve është kyçi i mësimit të gjuhës së dytë, të tretë etj. Me fjalë të tjera, nëse themeli është i shëndoshë, mund të ndërtohet shtëpia e njohurive për shkollën dhe për jetën. Ambienti nordik nuk duhet të vihet në kundërshtim me përvetësimin e gjuhës dhe kulturës shqipe. Të dy kulturat sigurisht mund të kompletojnë njëra-tjetrën. Problemi këtu është statusi i gjuhës shqipe në vlerësimet e fëmijëve. Dhe sigurisht ata fëmijë që ndihen të pasigurt, të shqetësuar, të nënvleftësuar, të rrezikuar në ambientin e tyre kanë një mendim se janë pa status. Dhe gjuha e tyre amtare gjithashtu.

2. Situata e prindërve luan edhe ajo rol të madh. Mjaft prej shqiptarëve në Suedi janë me nivel të ulët arsimor dhe gjuha e folur shqipe është e varfër dhe jo e pastër në shumë familje. Shumë shqiptarë ndiejnë një lloj izolimi, si nga bashkatdhetarët e tyre, edhe nga shoqëria suedeze. Në vendlindje njerëzit në një qytet, në një fshat, janë në marrëdhënie të natyrshme shoqërore, kanë lidhje të forta me të afërmit dhe me miq të ndryshëm. Këtu në Suedi në një qytet ndoshta

6 Dr. Ullmar Qvick ishte i ftuar të merrte pjesë në Seminarin 2006, por për shkaqe shëndetësore nuk mundi të vinte. Me

miratimin e tij po e botojmë këtë ligjëratë, të cilën e pat mbajtur në Konferencën e tretë për gjuhën shqipe (Suedi, Landskrona 10-11 maj 2006) me mësuesit shqiptarë që punojnë me fëmijët shqiptarë në shtetet skandinave.

43

jetojnë shqiptarë me prejardhje nga shumë komuna të Kosovës dhe disa nga Shqipëria dhe Maqedonia. Lidhjet midis njerëzve nuk janë si në vendlindje. Dhe lidhje me vendasit nuk krijohen me lehtësi. Fëmijët bëhen të vetëdijshëm për këto pengesa dhe probleme. Ata krijojnë lidhje më me lehtësi dhe ndoshta fillojnë të largohen nga rrethi shqiptar. Kjo në një farë mase është normale, dhe çdokush ka nevojë për rrënjë në truallin ku jeton. A do të jetojnë këtu fëmijët shqiptarë me rrënjët diku larg, në botën shqiptare, ose do të bëhen suedezë duke harruar vendlindjen e prindërve të tyre? Duhet të kuptojmë se gjendja ideale është që të përvetësojnë gjërat më të mira nga dy kultura. As izolimi fanatik nga shoqëria suedeze, as liberalizmi i pafrenuar, ku individi pa norma shfrytëzon çka i jep më shumë dobi, nuk janë rrugë të mira për gjeneratën e re. Duhet të kemi një proces të ndërgjegjshëm seleksionimi në të cilin individi dhe familja marrin qëndrim dhe bëjnë zgjedhje. Dhe në atë aspekt shkolla mund të japë impulse të mira dhe mundësi konkrete për familjen dhe individin. Sot dihet se një përqindje e madhe nga shqiptarët në Suedi nuk do të kthehen në vendlindje. Të pranosh këtë fakt kërkon një realizëm të dhimbshëm. Të jesh mërgimtar do të thotë humbje e vazhdueshme e atdheut, ndërsa vendi i ri ku banon mërgimtari nuk do të fitohet plotësisht kurrë. Fati i mërgimtarit është të jetë i ndarë dysh. Nga ana tjetër përvoja dhe ndërgjegjja, të fituara me aq shumë mundim dhe vuajtje, kanë vlerën e vetë dhe kush e di, mërgimtari ndoshta mund të durojë furtunat e jetës më me lehtësi se vendasi?! Vendasi i mashtruar nga stabiliteti i rremë i ambientit të tij...

3. Si duhet të përmirësohet statusi i gjuhës shqipe si lëndë mësimore? Kemi këtu tre faktorë kryesorë; së pari, qëndrimi i prindërve, ndikimi i tyre, së dyti, aftësia e arsimtarit, dhe, së treti, masat që marrin shkollat nordike për të mundësuar një arsim tërheqës. Nga pikëpamja pedagogjike-metodologjike arsimtari shqiptar duhet të jetë në nivel me arsimtarët vendas dhe kjo nuk mund të arrihet pa kualifikim të mëtejshëm për t’iuu përshtatur standardeve të shkollës së vendit dhe kërkesave të ngritura për mësimin e gjuhës shqipe me mjete dhe metoda moderne. Kemi në shumë raste edhe një faktor për të përmendur: Jam i bindur, edhe nga përvoja ime personale në një familje të përzier shqiptare-suedeze, se fëmijët, në saje të vizitave në vendlindjen e prindërve, do të interesohen më shumë për gjuhën shqipe, pra vizitat në botën shqiptare u japin atyre nxitje të flasin dhe të shkruajnë shqip. Do të ndjejnë afrim dhe dashuri për dy ambiente, si për Suedinë edhe për vendlindjen e prindërve.

4. Për arsimtarin shqiptar bashkëpunimi me shkollën, me prindërit dhe me kolegët duhet të frymëzohet nga interesat e nxënësve. Natyrisht arsimtari është njeri dhe gjithmonë në punën tonë ndeshemi me shfaqje simpatie ose inati. Si arsimtar me 40 vite përvojë profesionale mund të them se ky është një realitet i gjallë, pavarësisht nga kombësia. Prapë se prapë në vendet skandinave shihen si të huaja dhe të pakuptimta kontradiktat në mes të arsimtarëve për shkak të mospajtimeve si dhe moskontaktet e tyre me prindërit për arsye të politikës ose të konflikteve familjare etj. Arsimtarët duhet të jenë të bashkuar, të lënë anash mosmarrëveshjet politike ose personale, aq më tepër kur detyra e tyre e shenjtë është puna me fëmijët në një frymë të shëndoshë. Dua të shtoj se arsimtarët shqiptarë nuk duhet të formojnë një "ishull të izoluar" brenda shoqërisë nordike, sepse normat e kësaj shoqërie, në të cilën jetojmë, janë të domosdoshme për të gjithë. Menjëherë

44

fëmijët shqiptarë do të vënë re çdo anomali në sjelljet e arsimtarit shqiptar në krahasim me arsimtarët vendas - shfaqje këto thjesht negative për të gjithë. Me këtë nuk dua të them se normat nordike janë të dhëna nga Zoti vetë!!

5. Dhe tani një problem jo plotësisht brenda temës, por shumë me rëndësi. Dua të krijoj njëfarë opinioni në lidhje me gjuhën shqipe në nivelin universitar. A janë shqiptarët në Skandinavi aq modest, aq të përulur sa të mos kërkojnë me këmbëngulje një katedër të gjuhës shqipe7 këtu në një prej vendeve nordike? Shpresoj se jo! A ka të bëjë mungesa e një katedre të tillë me një mosinteresim nga ana e brezit të ri për studime të gjuhës së tyre amtare në fakultet? Dihet se përgjithësisht interesimi për studimet gjuhësore këtu në Suedi ka rënë mjaft në vitet e fundit. Këto studime kërkojnë shumë mundim dhe studentët gjejnë lëndë që japin nota të mira pa shumë talent dhe punë. Kjo vërejtje nuk ka karakter kombëtar, ajo vlen aq shumë për studentët me prindër suedezë.

6. Më në fund disa propozime për veprim nga ana e arsimtarëve shqiptarë në Suedi. Së pari, një konkurs hartimi në planin kombëtar, ndoshta në bashkëpunim me Radion Suedeze. Unë vetë kam organizuar një konkurs të tillë para disa vitesh dhe

Ullmar Qvick në mesin e mësuesve shqiptarë ju siguroj se ky është një aktivitet i përshtatshëm për të stimuluar përdorimin e shqipes së shkruar ndër të rinjtë shqiptarë. Pastaj duhet të krijohet një forum në internet për nxënësit shqiptar në Suedi me tekste, vizatime etj., një lloj reviste elektronike. Në këtë kontekst dua të përgëzoj Ramadan Reshitajn për botimin e revistës së vogël "Xixëllonja". Ndoshta Ramadani mund të zgjeronte përhapjen e këtij botimi me një version elektronik? 7 Vendimi i Qeverise se Suedise per studimin e gjuhes shqipe në nivel universitar në Suedi (në mesin e 30 gjuhëve tjera) është

rezultat edhe i angazhimit të vazhdueshëm të zotit Ullmar Quick. (Shënim i red.)

45

Dhe më në fund propozoj një iniciativë nga ana e mësuesve për krijimin e një katedre të gjuhës shqipe në një universitet suedez. Një alternativë me vlerë do të ishte organizimi i kurseve të verës në një shkollë të lartë popullore - Folkhögskola - në nivele të ndryshme të mësimit të shqipes. Alternativë tjetër: Një program elektronik me kurse të gjuhës shqipe në nivele të ndryshme, duke e kombinuar me seminare verore, pse jo në një Folkhögskola... Në rast se diçka realizohet, do të jem gati të ju jap disa udhëzime, mirëpo për arsye të moshës nuk jam gati të punoj drejtpërdrejt me arsimin në fjalë. Vërtet kam bërë mjaft përpjekje për të realizuar studime universitare të shqipes në Suedi, përmes kontakteve me Ministrinë e Arsimit, me Universitetin e Lundit, me Lidhjen e Studentëve Shqiptarë në Suedi. Prapë se prapë nuk kam arritur në rezultate konkrete. Këtu në Suedi "Zëri i vetmuar në shkretëtirë" nuk ka peshë. Duhet të kesh një organizatë si bazë për të pasur sukses. Bashkimi bën fuqinë, fakt i njohur mirë - kërkesë dhe shpresë në botën shqiptare për më shumë së 100 vite! Ndoshta këto propozime nga ana ime bashkë me ide të tjera mund të diskutohen nesër në punën e grupeve. Ju falënderoj për vëmendjen dhe ju uroj punë të mbarë. [email protected]

46

Prof. Dr. Kolë Tahiri, Belgjikë

Dyzet vjet shkollë shqipe në Belgjikë8

Vitin e kaluar, në një udhëtim turistik nëpër qytetet e Spanjës Jugore (Malaga, Nerja, Grenada e famshme etj.) me mikun tim irlandez (Cathal Fitzgerald), përveç bukurive të natyrës dhe madhështisë së veprës njerëzore, me pati bërë përshtypje edhe një detaj, në vështrimin e parë i pa rëndësishëm. Udhëtonim me veturë, në vende të panjohura për ne. Ne çdo rast që paraqitej nevoja evropiani ndalonte makinën, nxirrte hartën dhe gjente me saktësi objektet që kishim zgjedhur për të vizituar. Asgjë e veçantë, orientim krejt i thjeshtë dhe i natyrshëm. Ndërsa, mua më shkonte mendja te qindra e mijëra bashkatdhetarët e mi emigrantë, të cilët, gjatë këtyre viteve, në përpjekjet e para për t'u sistemuar,

bridhnin më këmbë qyteteve të Evropës duke u orientuar në objektet më të larta (kodra, objekte kulti, grataçiele, vinça gjigantë etj.) nën survejimin e vazhdueshëm të policisë vendase. Edhe një detaj i tillë është domethënës, tregues i gjendjes ku na katandisi sistemi monist enverist. Shqiptarët, të gjendur gjeografikisht midis Lindjes e Perëndimit, por as me njërën as me tjetrën, për afro 50-vjet të mbyllur në bunkerin tonë, në guaskën e teknologjive të tejkaluara nga koha, të mbështetur vetëm në pikat e "orientimit" të huazuara nga zbori ushtarak, udhëtonim në mjegullën e propagandës enveriste dhe "luftonim" me "mullinjtë e erës". Këto nivele "orientimi" u la trashëgim shqiptarëve diktatura në të gjitha fushat e jetës dhe të studimit. Në rrethana të tilla dhe mundësi të kufizuara, nisur nga përvoja e gjatë në fushën e arsimit, vendosa të hulumtoj, të mbledh të dhëna rreth asaj që kishin mundur të bënin emigrantët e ardhur nga trojet etnike shqiptare këtu në Bruksel për të mos lejuar që fëmijët e tyre të harronin gjuhën shqipe, gjuhën e nënës. Dhe u futa në "pyllin belg" të përpjekjeve të emigrantëve shqiptarë, afro 4O vjeçar, për të mësuar gjuhën shqipe, i "armatosur" me një "sopatë" të prodhimit shqiptaro-sovjetik, të pacokur (te thyer) duke pasur disa pika "orientimi" me të "dukshme", më të "kapshme" për syrin e zakonshëm. Që në fillim synimi ka qenë për të gjetur edhe të tjera pika "orientimi", për të hapur "shtigje lidhëse", për të plotësuar boshllëqet midis këtyre "lartësive" të shkollës shqipe të mësimit plotësues në Belgjikë. Ka qenë dhe mbetet dëshira për t'i ndriçuar sado pak ato "pika", për t'i lidhur midis tyre me një "transhe", e cila nesër mund të marrë formën e një libri të thjeshtë kushtuar atyre idealistëve intelektualë, mësues, prindër atdhetarë, fëmijë dhe adoleshentë të cilët u përpoqën, në kushte të vështira, jo pa sukses ta mbanin të ndezur pishtarin e gjuhës shqipe në këtë vend demokratik. Për këtë ata meritojnë respektin tone dhe të brezave të ardhshëm. Kjo vepër e tyre, e thjeshte në dukje, përben 8 Autori për shkaqe personale nuk arriti të merrte pjesë në seminar, kështu që me rekomandimin e tij po e botojmë kumtesën e

përgatitur.

47

një "grimcë" të vyer në sofrën e larë me gjak të historisë së arsimit dhe të shkollës sonë kombëtare. Kjo sepse, ashtu siç nuk mund të kuptohet historia e shqiptarëve pa historinë e mërgatës sonë, edhe historia e shkollës shqipe në diasporë përbën një faqe të historisë së arsimit dhe shkollës sonë kombëtare. Për të realizuar qëllimet e këtij studimi, nga që edhe terreni ishte i virgjër, ndoqa disa rrugë e metoda studimi.

E fillova me regjistrimin e dëshmive (kujtimeve) të subjekteve autentike (intelektualë, veprimtarë të shquar të shkollës, ish mësues dhe ish nxënësit e këtyre shkollave, prindër, ish drejtues të LASH-it) të cilët në takime e biseda miqësore tregonin për ato kohëra, për ngjarjet, njerëzit, për shkollën shqipe dhe vështirësitë e pengesat që ndeshnin në çdo hap. Këta protagonistë të parë të shkollës i intervistova në kohën e duhur, sepse e nesërmja është e pabesë. Në të kundërtën, dëshmitë nëpër mes të një personi të dytë apo të tretë nuk ruajnë vlerën dokumentare shkencore. Të gjithë këtyre personave, shoqatave, institucioneve etj., të cilëve do t'iu referohem gjatë punimit, u jam mirënjohës për gatishmërinë dhe objektivitetin me të cilin tregonin. Është rast fatlum që këto dëshmi për shkollën shqipe në Belgjikë kemi mundësi t'i rimarrim përsëri në diskutim, t'i

shoshitim me objektivitet shkencor, t'i saktësojmë më mirë dhe t'i plotësojmë me dëshmi e fakte të tjera në këtë tryezë të rrumbullakët, ose në raste të tjera të kësaj natyre më qellim që të lëmë dëshmi të sakta historike. Gjatë një kohe disa vjeçare kam bërë vëzhgime sistematike, me pikësynime studimore në shkolla të ndryshme, kam asistuar në mbledhje të rëndësishme të LASH-it, disa kohë edhe si anëtarë kryesie, kam marrë pjesë në tryeza të rrumbullakëta për problemet e shkollës, në takime, konsulta, biseda, në emisione radiofonike, në debate, polemika të ndryshme apo në veprimtari të tjera jashtëmësimore etj. Dhe, për t'i vënë në provë mendimet e mia, kam dalë në shtypin e përditshëm të diasporës e të Shqipërisë. Reagimet, që më kanë rënë në dorë deri tani, kanë qenë pozitive, më kanë inkurajuar dhe ndihmuar për të bërë plotësime e saktësime të mëtejshme. Rrugë tjetër studimi ka qenë njohja me dokumentacionin zyrtar të kësaj shkolle si:

a) Dokumentacionin e Ministrisë së Arsimit. Shkencës dhe të Teknologjisë të Kosovës (vendime e orientime të herë-pas-hershme të këtij institucioni si p.sh. Udhëzimi i fundit administrativ..), materialet e "Konferencës së parë kombëtare të shkollave shqipe të mësimit plotësues në diasporë", mbajtur në Zvicër prej 6-9 qershor 2003, ato të Seminarit të Prishtinës (korrik-2005) me referatet kryesore

48

te mbajtura aty etj., materiale të vëna në dispozicion, me dashamirësi, nga z. N. Gashi, kuadër drejtues në departamentin për problemet e shkollës shqipe në diasporë;

b) Dokumentacionin e LASH-it si statuti, programi, rregullore, raporte, relacione, proces-verbale, korrespondenca etj., që mbulojnë një hapësirë kohore afro 15-vjeçare;

c) Dokumentacionin zyrtar të shkollës, mësuesit dhe nxënësit si amza, regjistri i klasës, ditarët, dëftesat, diplomat etj., dhe së fundit;

d) Dokumentacionin që përcakton përmbajtën e shkollës si plani, programet, tekstet mësimore që nga Abetarja e deri të libri "Bota shqiptare" i klasës së IX. etj., botime plotësuese.

Ky dokumentacion përbën një tablo të përgjithshme e cila krijon mundësi për të njohur gjendjen e kaluar dhe për të shfaqur mendime për kurrikulen e sotme dhe të ardhmen e kësaj shkolle në diasporën tonë. Ndihmë të konsiderueshme për njohjen e historisë së shkollës shqipe në diasporë më ka dhënë edhe njohja me shtypin e kohës si: revistat prestiçioze "Albania" e Konicës që botohej në Bruksel, "Shejzat" që nxirrej në Rome nga Koliqi e Camaj, "Koha e jonë" që dilte në Paris e Firencë nga L. Shllaku e I. Ndreu si dhe gazetat "Dielli" e Bostonit, "Ylliria" e New Yorkut si dhe libri "Shqiptarët e Amerikës" i shkrimtarit V. Bajrami etj. Të dhëna të ndryshme gjenden edhe në gazetat "Mësuesi" e Tiranës, "Fakti" e Shkupit etj. Në këto organe, që kemi mundur të konsultojmë herë pas here jepeshin informacione, reportazhe, intervista e shkrime të ndryshme në të cilat trajtoheshin problemet dhe shqetësimet e shkollës shqipe në Evropë, Amerikë etj. Ndjekjen dhe pasqyrimin me sistematik të punës se SHSHMP në diasporë në dhjetëvjeçarin e fundit e kemi gjetur në gazetën mbarëkombëtare "Bota sot" që del në Zvicër. Në të njëjtën kohë janë shfrytëzuar të dhënat e internetit (fletët e veçanta………..) me të dhëna nga shkollat në Gjermani, Zvicër, në vendet skandinave si dhe korrespondenca me mësues të ndryshëm të këtyre vendeve si p.sh. z. D. Halimi në Hamburg, z. C. Bytyçi në Gjermani, z. S. Baftiu ne Zvicër, Prof. as. Dr. Murat Gecaj në Tiranë dhe të ngarkuarin me këto punë në MASHT të Kosovës, z. N. Gashi. Së fundit iu drejtova të dhënave statistikore të siguruara nga plotësimi i një PYETËSORI (ankete) me rreth 80 pyetje e nënçështje, të cilat u plotësuan me dashamirësi nga rreth 120 subjekte të ndryshme (mësues, nxënës, prindër, intelektualë veprimtarë të kësaj shkolle si dhe përfaqësues të klubeve, shoqatave, partive politike, institucioneve shtetërore e bashkësive fetare etj.). Përpunimi statistikor i këtyre të dhënave dhe analiza e tyre japin mundësi për të nxjerrë përfundime të argumentuara statistikisht dhe lehtëson parashikimin e të ardhmes së kësaj shkolle mbi bazën e mendimeve të shprehura nga të anketuarit. Nga të dhënat e kërkimeve në rrugët e më sipërme rezulton se për Belgjikën "pikat" më të rëndësishme të "orientimit", fazat më kryesore të kohës afro gjysmë shekullor, mund të hetohen të grupuara edhe në faza. Faza e parë e kësaj shkolle nis me përpjekjet më të hershme vetiake të emigrantëve tanë, por edhe të shoqatave, klubeve, të partive politike, institucioneve fetare etj. për t'u mësuar fëmijëve shqiptarë gjuhën e tyre të nënës, gjuhën shqipe si element i identitetit të tyre etnik kombëtar. Sipas mendimit tim kjo fazë nisi aty e 40 vjet të shkuara për të vazhduar deri nga fundi i viteve '80 dhe fillimi i 10 vjetëshit të fundit të shekullit XX.

49

Faza e dytë lidhet me përpjekjet për t'u shkëputur nga tutela e shkollës serbe, me hapat e parë të mëvetësimit të saj si shkollë amtare shqipe e institucionalizuar. Vend të veçantë zënë përpjekjet e Qeverisë së Kosovës në mërgim për themelimin dhe institucionalizimin e SHSHMP dhe hartimin e kurrikules së saj relativisht të plotë. Moment të rëndësishëm të kësaj faze shënon krijimi dhe veprimtaria e Lidhjes së Arsimtarëve Shqiptarë "Naim Frashëri" (LASH-i), e krijuar për të përballuar, me aq sa lejonin kushtet e mundësitë, shpërnguljen biblike të shqiptarëve të Kosovës nga trojet etnike të përzënë nga makina ushtarake e Millosheviqit dhe vendosjen e tyre edhe në shtetin human belg. Këtu përfshihet edhe dyndja dallgë-dallgë e të larguarve nga Shqipëria si rrjedhojë e diktaturës sllavo-komuniste enveriste. Kjo fazë shtrihet në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit të kaluar, përfshin pesë-vjeçarin e parë të shekullit që sapo kemi nisur e për të vazhduar deri në një hop të pritshëm cilësor të kësaj shkolle, hop të cilin po e përjetojmë dhe subjekte të cilët do të ndihmojnë për realizimin e tij do të jenë edhe pjesëmarrësit e këtij seminari Faza përmbyllëse e këtij 40 vjeçari shkolle shqipe ka nisur, përsëri sipas mendimit tim të diskutueshëm, me ardhjen në këtë shkollë të mësimit plotësues të brezit të dytë dhe sidomos atij të tretë të fëmijëve të lindur këtu në Belgjikë. Ky fakt përbën një tregues sinjifikativ të asaj që shqiptarët, krahas integrimit në mjedisin evropian, duan të ruajnë edhe identitetin e tyre etnik historik, duan të ecin paralel me etnitetet tjera që jetojnë në Belgjikë. Tashmë në këtë shkollë përfshihen për herë të parë edhe fëmijët e ardhur nga Shqipëria. Si rast tipik i kësaj shkolle mund të merret SHSHMP e hapur në vitin shkollor 2005-2006 në Molenbek, një nga komunat e Brukselit Kjo fazë, e cila do të vazhdojë gjatë, është optimiste. Sepse, krahas funksionimit normal të kësaj shkolle, do të përdoren edhe forma, rrugë e mjete të tjera të komunikimit e të propagandës, të cilat i dikton dhe i mundëson koha. Kuptohet se pavarësimi i Kosovës dhe pranimi i Shqipërisë në Bashkimin Evropian krijojnë kushte dhe mundësi shumë më të favorshme për shfrytëzimin e të cilave lypset të përgatitemi seriozisht. Këto për të cilat folëm lypset të shndërrohen në përparësi mbarë shqiptare. Në të kundërtën rrjedhojat do të jenë të rënda për zhvillimet dhe integrimet tona evropiane. E theksojmë këtë për rolin e pazëvendësueshëm që luan gjuha shqipe për fëmijët e emigracionit tonë. Zotërimi prej brezave të rinj i gjuhës standarde shqipe ua shton atyre prestigjin në sytë e vendasve, përben një tregues kulturor të pa mohueshëm me vlera atdhetare. Njohja e gjuhës letrare shqipe dhe komunikimi në këtë gjuhë i bën emigrantët tanë që në çdo rrethanë të ndjehen mirë midis vëllezërve të tyre, midis njerëzve të farës e të gjakut të vet dhe u krijon mundësi plotësuese për informacion direk nga vendlindja dhe për të ndërmarrë e zhvilluar veprimtari të dobishme për vetveten dhe për vendlindjen e tyre. Emigracioni shqiptar do të vazhdojë të përbejë një urë të shëndoshë lidhjesh, bashkëpunimesh e integrimesh shqiptare. Ai do të mbetet edhe në të ardhmen faktor i fuqishëm për zhvillimet ekonomiko-shoqërore në trojet etnike shqiptare. Gjuha shqipe, jo vetëm është, por edhe do të mbetet në të ardhmen indi lidhës më i sigurt, "ura" bashkuese e shqiptarëve kudo që janë, emëruesi ynë i përbashkët, referencë e pazëvendësueshme uniteti dhe pikëtakimesh mbarëkombëtare. A nuk ia vlen që t'i përkushtohemi seriozisht dhe me forca të bashkuara kësaj çështje me ndikime shumëdimensionale?! Le të ndalemi, në formë të përmbledhur, për secilën prej këtyre etapave.

50

Historia e emigracionit shqiptar të pas Luftës së Dytë Botërore është tragjike, e hidhur dhe tejet e dhimbshme, e lënë krejtësisht në harresë nga historiografia shqiptare. Pas peripecish dramatike 15-20 vjeçare një pjesë e këtij emigracioni përfundojnë në Belgjikë. Me përballimin e sfidave të mbijetesës ata nisën, përveç të tjerash, edhe betejën e shkollimit të fëmijëve të tyre në gjuhën amtare. Me ndihmën direkte të Karitasit Katolik Belg, të shoqatave të tjera, të qeverisë dhe të popullit belg mërgata jonë po futej në rrjedhat e jetës normale. Fëmijët që kishin sjellë me vete emigrantët si dhe ata të lindur këtu përfshihen në shkollat vendase. Ata, nën presionin e shkollës dhe mjeteve të kulturës vendase, po harronin gjuhën shqipe. Kjo gjendje ngjalli shqetësime serioze, diskutime e polemika te shumta. Emigrantët jetonin me ëndrrën e kthimit në atdhe. Kështu lindi nevoja urgjente e mësimit të gjuhës amtare në shkolla të rregullta, sepse familja e vetme nuk e përballonte këtë detyrë. Në këtë situatë nisën përpjekjet e para për hapjen e shkollave në gjuhën shqipe. Ato u hapën me nismat private të atdhetarëve të veçantë. Kështu z. Cun Kuraj dhe z. Pjetër Kuka arrijnë marrëveshje me prindërit, me mësuesin z. G. Jaha, i ardhur nga Maqedonia, nxjerrin lejen përkatëse në organet zyrtare vendase dhe bëjnë të mundur hapjen e klasës së parë të shkollës shqipe me rreth 25 nxënës (djem e vajza) pranë Institutit Isak Mari në komunën e Skarbegut, ku grumbullimet shqiptare ishin më të mëdha. Në këtë shkollë mësohej Abetarja shqipe (lexim e shkrim), jepeshin njohuri dhe shprehi nga gjuha shqipe, nga historia e gjeografia e trojeve etnike shqiptare, nxënësit njiheshin me traditat tona kombëtare, mësonin këngë e valle shqiptare etj. Librat, mjetet mësimore dhe pagesa e mësuesit përballoheshin nga prindërit e nxënësve. Lokalin e kishte vënë në dispozicion shkolla e komunës. Përbënte ngjarje të shënuar dhe ngjalli kujtime dhe emocione atdhetare programi festiv i këtyre nxënësve (me Himnin e Flamurit, këngë, recitime, valle shqiptare etj.), dhënë me rastin e inaugurimit të monumentit të heroit kombëtar, Gjergj Kastrioti- Skënderbeu, në një nga sheshet e Brukselit. Gjithçka shkonte mirë e bukur. Por, pas afro 6 muajsh, mësuesi z. Jaha nxjerr pretekste dhe braktis mësimin, ndërsa dështuan edhe përpjekjet për gjetjen e një mësuesi tjetër dhe, fatkeqësisht kjo shkollë mbyllet. I vazhdojnë përpjekjet edhe individë të tjerë, partitë politike, shoqatat atdhetare, klubet etj. Në këtë vazhdë, pas 3-4 vitesh, Partia e Legalitetit, po në komunën e Skarbegut, hap shkollën shqipe, në të cilën regjistrohen mbi 50 fëmijë dhe nisin punën me mësues z. Zyhdi Kajanaku me të shoqen, të ardhur nga Maqedonia. Gjithçka nis me vrull e shpresë, sepse edhe kushtet u siguruan, por nuk vazhdoi kjo punë veçse disa javë dhe shkolla i mbyll dyert e veta. Bëjnë përpjekje edhe shoqatat atdhetare si "Vokshi", klubi "Idriz Seferi", "Vatra dibrane" etj. etj., por i ndjek i njëjti fat ogurzi për shkollën shqipe. Nuk mbetën pas as përfaqësuesit e bashkësive fetare (xhamia, kisha) të cilat mundoheshin që të tërhiqnin pranë tyre sa më shumë fëmijë shqiptarë që t'u mësonin, krahas mësimeve fetare, edhe gjuhën shqipe. Në revistën që botohej në gjuhën shqipe në Paris shkruhej se : " Me iniciativën e At Ambroz MARTINIT, françeskan shqiptar, dhe me përkrahjen si për herë të bamirësit të shqiptarëve në Belgjikë, Monsignor E. DEJARDIN-it, ka mujtë me u hapë nji Shkollë Shqipe pranë Institutit St. Marie dhe me 9 Janar 1975 ka fillue ora e parë e gjuhës shqipe. Gjatë vjetit të parë e ndoqën shkollën rregullisht 50 nxanës e nxanëse nga të katër anët e viseve tona me banim në Bruxelles. Ne vjetin shkolluer 1975-1976 numri i të rijve dhe të rejave u shtue tue mbrii numrin70 djem e vajza…" duke parë gjendjen AT Ambrozi i ndau nxanësit ne dy grupe: ".., në grupin e parë, i cili përbahet nga ma të vegjlit, jep mësim Zojusha Marija Pjetri,

51

mësuese nga Mirdita, kurse në grupin e dytë, i cili përbahet prej gjimnazistave e gjimnazisteve jep mësim At Ambrozi". Edhe kjo shkollë e hapur dhe e organizuar mbi baza më të sigurta, pa kaluar shumë kohë, nis e shpërbehet për shkak të largimit të nxënësve. Në atë kohë flitej për shkaqe fetare, të cilat mund të ishin të vërteta për ndonjë fanatik, por, në fakt, shkaqet e vërteta kanë qenë të tjera, më të thella e të mbrapshta. E themi këtë, sepse këta nxënës, as prindërit e tyre, nuk u bënë më shumë besimtarë nga sa kishin qenë një vit e gjysmë më parë kur u hap kjo shkollë. Le t'i referohemi përsëri shtypit të asaj kohe. Në revistën që përmendëm më lart (numrat 4.5.6, prill-maj-qershor 1979, në rubrikën "Lajme nga Belgjika" lexojmë se i dërguari nga mërgata shqiptare e Amerikës z. Y. DODA, duke trajtuar problemet e emigracionit shqiptar në botë, në konferencën për shtyp ka folur edhe për punën që bën UDB-eja jugosllave në shtete e ndryshme të botës. Ajo, nëpërmjet të klubeve, shoqatave, konsullatave, ambasadave e bashkëpunëtorëve të saj bën përpjekje intensive për të mbajtur nën kontroll e manipuluar mërgatën e vet, e midis tyre edhe shqiptarët e Kosovës, të viseve të tjera shqiptare, e madje edhe ata të ardhur nga Shqipëria. Më poshtë shkruhet: "Mbas Rezolutës me Jugosllavinë, shumica e të ikunve prej Veriut të Shqipnisë, u strehuan në Kosovë. Një pjesë e madhe në Ferizaj….Ambasada Jugosllave ne Belgjike, për të infektuar këtë moshë,…solli një shqiptare prej Ferizajsh…Me marifet, din ti vene në zbatim udhëzimet e Udbes. Merr takime të shpeshta me ta. Ata pak Kosovare, të infektuem për të zezën e Shqiptarisë, nuk janë vetëm. Kanë shoke edhe prej Nanës Shqipni". Por, askush nuk u mor seriozisht me shkaqet e vërteta të mbylljes së shkollave në gjuhën shqipe. Por, edhe po të merrej dikush, në kushtet që ishin katandisur emigrantët shqiptarë, vështirë se mund të arrihej ndonjë gjë për të qenë. Emigracioni shqiptar ishte i braktisur, i anatemuar, ishte jetim, pa shtet amë që ta merrte në mbrojtje. Mbi të gjitha ishte i përçarë egërsisht. E megjithatë, gjatë këtyre viteve, siç tregojnë veteranët, ndërmarrin nisma edhe klube e shoqata të ndryshme si, p.sh., shoqatat "Vokshi" me kryetar dashamirësin e shkollës shqipe z. F. Panxha, "Idriz Seferi", "Vatra dibrane", "Bashkësia islame" etj. po, përsëri pengesa, pretekste, alibi të ndryshme, vështirësi dhe mbi të gjitha mungesë uniteti. Gjithsecili kërkonte që ta merrte shkollën nën "sqetull", ta manipulonte për qëllime të caktuara politike, ideologjike, fetare etj., secili kërkonte të merrte flamurin etj. Përfundimi: shkolla të tilla etiketoheshin si shkolla politike: "zogiste", "trathtare", "balliste", "titiste", "enveriste", "fetare" etj. Si rrjedhojë e tërë kësaj atmosfere presionesh, përçarjesh, grindjesh, mosmarrëveshjesh brenda shqiptare etj. shkollat e mësimit plotësues mbylleshin dhe nxënësit rrezikoheshin seriozisht të harronin gjuhën amtare. Meriton të vihet në dukje se pak kush merrej me shkaqet e vërteta politike të kësaj gjendje, as me faktorët e jashtëm. Është i njohur fakti se qeveria jugosllave e stimulonte largimin e shqiptarëve nga Kosova dhe trojet e tjera etnike shqiptare, sepse kështu i kolonizonte më lehtë ato. Në Belgjikë, jo vetëm kosovarët paraqiteshin si shqiptarë të Shqipërisë, sepse vetëm kështu mund të pranoheshin. Dhe për demagogji e kamuflim të politikës së saj, qeveria jugosllave hapte shkolla edhe për shqiptarët, natyrisht me programe të Beogradit Në vendet evropiane hapeshin shkolla të tilla, për t'i edukuar edhe fëmijët dhe të rinjtë shqiptarë me frymën sllavo-komuniste, për t'i mbajtur ata nën kontroll të rreptë politik e ideologjik. Për këtë dërgonin edhe mësuesit përkatës. Qeveria shqiptare, jo vetëm që nuk reagonte ndaj një politike të tillë, përkundrazi ekzistonin marrëveshje, aprovime

52

dhe bashkëpunime të fshehta, kundërshqiptare. Sigurimi enverist mbillte, me zell të veçantë, përçarjen midis emigrantëve shqiptarë dhe partive të tyre politike. Është e njohur se për këto janë shkruar edhe romane policeske, por arkivat, tani për tani, heshtin. Në këto kushte e vështirësi shkolla shqipe hapej në një komunë apo qytet dhe mbyllej në një tjetër, ecte "rrëzo e ço", " tërhiq e mos këput"- kur thotë populli, por kurdoherë

Edhe revistat janë në funksion të shumëfishtë të shkollës. “Doruntina” del në Gjermani, ndërsa “Shqiponja” në Zvicër. duke parë përpara.. Armiqtë e gjuhës shqipe e të kombit tonë ecnin triumfalisht mbi "qilimin" e përçarjes sonë politike e kombëtare, të shtruar nga vetë shqiptarët dhe organet sekrete sllavo-komuniste të Beogradit dhe të Tiranës. E megjithatë, përpjekjet nuk rreshtnin. Kuptohet se këtu bëhet fjalë për përpjekje individësh, shoqatash, komunitetesh etj. Bëhet fjalë për përfshirjen e një numri të kufizuar fëmijësh. Është afër mendsh se mësimi në këto shkolla nuk u shpëtonte dot politizimeve, formalizmit, dobësive metodike e në raste të caktuara edhe mungesës së teksteve mësimore. Megjithatë edhe në këto kushte synimi ka qenë për të mbajtur të gjallë këtë pishtar të gjuhës shqipe në Belgjikë, të frymës e shpirtit atdhetar, të identitetit tonë etnik, qoftë kjo edhe vetëm tek një pjesë, sado e vogël e fëmijëve shqiptarë. Dhe kjo, për ato kushte në të cilat gjendej emigracioni ynë, nuk ishte punë e vogël. Këto përpjekje, sado të kufizuara, tregonin se ".. nuk vdes, or jo shqiptari, shqiptarizmi". Shkolla në gjuhën shqipe, sado e thjeshtë, shërbeu si një urë kalimi në një fazë tjetër më të rëndësishme. Ne fazën e dytë të këtyre zhvillimeve mund të themi se bëhet një hop cilësor në rrugën e zhvillimit të kësaj shkolle në diasporën shqiptare.

53

Qeveri në mërgim dhe Shkolla Shqipe ne Diasporë Me gjithë rrethanat e vështira dhe faktorët subjektivë që implikoheshin në dëm të shkollës shqipe emigrantet e ardhur, tashmë në numër të shumtë nga Kosova e viset tjera shqiptare, po bëheshin për herë e më të ndërgjegjshëm për rolin e gjuhës amtare shqipe, për nevojën e shkëputjes së shkollës nga tutela jugosllave dhe krijimin e shkollës shqipe, me frymë e përmbajtje kombëtare shqiptare. Kjo kërkonte orientime te qarta politike atdhetare, organizime serioze, ndërgjegjësim patriotik, veprime të bashkërenduara dhe unitet të subjekteve shqiptare. Këtë rol të vështirë edhe për mërgatën shqiptare në Evropë e vende të tjera e merr përsipër Lidhja Demokratike e Kosovës me presidentin Ibrahim Rugova, qeveria e tij në mërgim, ose siç quhej qeveria Bukoshi. Për të përballuar terrorin dhe gjenocidin serb ndaj shkollës shqipe krijohet në Prishtinë LIDHJA E ARSIMTARËVE SHQIPTARË " NAIM FRASHËRI" (LASH-i). Me orientime të veçanta krijohen edhe degët e kësaj lidhjeje në shtetet e Evropës si në Gjermani, Zvicër, Suedi, Norvegji, Danimarkë etj., ku hapen shkollat shqipe të mësimit plotësues me përmbajtje dhe frymë atdhetare shqiptare. Ky moment shënon edhe shkëputjen përfundimtare nga tutela jugosllave. Në këtë sfond ngjarjesh tragjike politike, një grup mësuesish dhe veprimtarësh të çështjes kombëtare morën nismën për krijimin e kësaj lidhjeje edhe në Belgjikë. Ata të përkrahur nga Zyra për Informim e Kosovës për vendet e Beneluksit, nga disa shoqata e klube si p.sh. Shoqata ""Anton Çetta", "Vokshi", Lidhja e Historianëve, Ambasada e Republikës së Shqipërisë, Shoqata e të Përndjekurve Politikë, përfaqësuesit e bashkësisë fetare islame etj., pasi marrin aprovimin dhe udhëzimet nga LASH-i i Prishtinës formojnë degën e LIDHJES SË ARSIMTARËVE SHQQIPTARË (LASH-i) për Belgjikën dhe vendet e Beneluksit me qendër në Bruksel. Në disa vende evropiane është quajtur si lidhje, jo vetëm e arsimtarëve, por edhe e prindërve ose LASHP. Siç tregon veterani prof. N. Basha “iniciatorët e parë kanë qenë: z. S. Rexhepi, F. Panxha, M. Hoti, R. Zekolli, H. Lajçi, M. Hoti dhe vete profesori. Menjëherë, në një aktiv të gjerë u aprovuan statuti, programi dhe rregullorja e kësaj lidhjeje. Po ashtu u zgjodh kryesia dhe me vota të fshehta kryetari i parë i kësaj lidhje u zgjodh z. S. Rexhepi me profesionin arsimtar. Kjo erdhi si përgjigje kundër dhunës serbe ndaj shkollës dhe mësimit shqip në Kosovë. Gjenocidi dhe egërsia serbe ishin shfaqur në mënyrën më barbare, jo vetëm me mbylljen e shkollave shqipe, por edhe me helmimin e mbi 7000 nxënësve kosovarë. Tre vjet më parë, edhe këtu në Belgjikë, ambasada jugosllave kishte mbyllur shkollën e mësimit plotësues në gjuhën shqipe të hapur nga ajo vetë. Në këto rrethana,- vazhdon veterani, bëmë kërkesën pranë organeve zyrtare dhe LASH-i u regjistrua në monitorin belg. Sapo u krijua, kjo lidhje mori përsipër, në përputhje me programin dhe rregulloren e vet, hapjen dhe organizimin e punës në shkollat e mësimit plotësues në gjuhën shqipe. Me entuziazëm atdhetar u hapen shkollat në Bruksel, Namyr, Liezhe, Anvers etj.” Në këtë kohë u hartua në Prishtinë "PLAN-PROGRAMI I SHKOLLËS SHQIPE TË MËSIMIT PLOTËSUES PËR KLASAT I-IX". Në këtë dokument janë përcaktuar qëllimet, synimet dhe objektivat e kësaj shkolle, të diferencuara si synime e objektiva atdhetare, kulturore, arsimore, pedagogjike-metodike dhe të mbështetura në baza psikologjike bashkëkohore. Ky plan mësimor nis me Abetaren e leximin dhe vazhdon me gjuhën shqipe, kulturën figurative, kulturën muzikore, leximet historike, leximet gjeografike, leximin letrar, histori-gjeografi, histori e popullit shqiptar, gjeografia e

54

trojeve etnike shqiptare, gjeografia e Ballkanit, etnografia, etnopsikologjia shqiptare, për të vazhduar me disa shkrimtarë shqiptarë, kulturën dhe shkencën shqiptare. Me të drejtë lihet kohë edhe për njohjen me disa albanologë të shquar shqiptarë e të huaj. Në zbërthim të planprogramit jepen edhe linjat themelore të përmbajtjes së lëndëve mësimore të formuluara si "Program analitik orientues". Ky program krijon për mësuesit mundësi dhe hapësira për ta pasuruar e zhvilluar atë në mënyrë krijuese e ne përshtatje me kushtet e mundësitë konkrete të vendit ku funksionon shkolla shqipe. Përmbajtja e këtij planprogrami realizohet në një sasi kohe prej 100 orësh mësimore për çdo vit shkollor. Në mbarim të klasës së IX nxënësit i kërkohet të përgatisë edhe një punim të thjeshtë prej 10 faqesh me subjekt historik, social apo gjeografik. Mbi këtë bazë nxënësi që i plotëson detyrat e mësipërme pajiset me DIPLPMË për lëndët lexim letrar, gjuhë shqipe dhe histori e popullit shqiptar. Ky dokument i rëndësishëm zyrtar mban vulën e REPUBLIKËS SË KOSOVËS, firmosur nga ministri dr. M. BICAJ. Një vit më vonë, për t’u ardhur në ndihmë nxënësve dhe mësuesve, u botuan edhe tekstet mësimore: Abetarja dhe seria e leximeve të titulluara "ZEMRA IME", dy tekste për shkollën fillore shqipe të mësimit plotësues për klasat II dhe III, Prishtinë, 1994. Një vit më vonë botohen edhe tekstet e tjera "SHKOLLË DHE JETË" për klasat IV, V, VI. Pak kohë më vonë u botua edhe teksti tjetër "BOTA SHQIPTARE" për nxënësit më të rritur të kësaj shkolle. Në faqen e fundit të tekstit "Shkollë dhe jetë" thuhet: "Miratuar nga Ministria e Arsimit e Republikës së Kosovës. Dhe poshtë: "Seria e teksteve" Zemra ime"," Shkollë dhe jetë" dhe "Bota shqiptare" janë hartuar dhe përpunuar nga grupi i punës i përbërë nga Prof. dr. Shefik Osmani; Mr. Abdyl Rama, Meriman Braha dhe Munish Hyseni nën drejtimin shkencor-pedagogjik të Prof. dr. Shefik Osmanit, botues: LIDHJA E ARSIMTARËVE SHQIPTARË " NAIM FRASHËRI". Dokumentet më të rëndësishme shkollore janë hartuar në bashkëpunim midis dy ministrive të arsimit dhe shkencës të Republikës së Kosovës dhe asaj të Shqipërisë. Tekstet për nxënësit i kanë hartuar grupe autorësh nga Kosova dhe Shqipëria. Tekstet mësimore "Zemra ime" përmbajnë copa leximesh, mësimet e gramatikës, kulturë figurative dhe kulturë muzikore. Ato janë hartuar për t’u zhvilluar me nxënës mbi bazën e aparatit metodik, i cili lehtëson punën e mësuesit dhe veçanërisht punën e pavarur të nxënësve brenda e jashtë klase. Ecuri tjetër praktike ndjekin mësimet e kulturës figurative dhe asaj muzikore. Autoret e teksteve "Shkollë dhe jetë" e kanë ngritur, nga klasa në klasë, nivelin e përmbajtjes në përputhje me programin dhe mundësitë përvetësuese të nxënësve.

55

Në programin kulturor-festiv të 28 Nëntorit (Basel, nëntor 2006), organizuar nga Zyra për Këshillim dhe Kualifikim të Emigrantëve (www.absm.ch, e njohur më parë si Këshillimorja Shqiptare e Baselit) dhe SHSHMP. E ulur, në rendin e parë, shihet legjenda e këngës shqipe Veçe Zela ( Foto: Kemal Shaqiri) . Paralel me këto, shkollat u pajisen me dokumentet bazë si: Librin e amzës, Regjistrin e klasës, librezat, dëftesat e nxënësve etj. Për punën e mësuesit ishin hartuar disa dokumente konkrete si: "Plani mujor i punës", "Plan-konspekt me shkrim për orë mësimore", " Fletore e punës për mësim" dhe " Obligimet dhe puna e arsimtarit në aktivitet e lira". Gjithashtu është parashikuar që fillimi dhe mbyllja e vitit shkollor të bëhen në formë festive shoqëruar me program artistik etj., ku duhet të asistojnë mësuesit, prindërit dhe të ftuar e subjekte të tjerë. LASH-i i Belgjikës, gjatë dy mandateve të para, me kryetar në fillim z.S. Rexhepi, pastaj z. K. Hajdaj dhe drejtor z. R. Zekolli, ka organizuar dhe drejtuar punën në këto shkolla. Kryesia ka bërë konkurset për pranimin e kuadrit arsimor, i cili aprovohej nga Ministria e Arsimit dhe Kulturës e Kosovës, ka ndërhyrë pranë organeve zyrtare belge për sigurimin e lokaleve shkollore, ka mbajtur lidhje dhe komunikime me organet qeveritare të Prishtinës, me organet zyrtare belge, me Ambasadën e Shqipërisë dhe ka organizuar festat tradicionale shqiptare (Ditën e Flamurit etj.). Mësues e nxënës kanë marrë pjesë në protesta, mitingje e demonstrata kundër regjimit të Millosheviqit etj. Shembull i lartë atdhetarizmi kanë qenë përfshirja e emigracionit shqiptar për vendet e Beneluksit në aksionet e mëdha humanitare si: "Ndihmë për Kosovën", "Kosova ndihmon Shqipërinë", "Për shkollën shqipe" etj. Gjatë këtyre viteve, sipas të dhënave të LASH-it, janë hapur shkolla të mësimit plotësues në gjuhën shqipe në Bruksel me diku rreth 100 nxënës, me mësues/e Rukie Ramen, Ismet. Collakajn, Zenepe Rexhepin dhe Brunilda Celmeten, në Namyr me 16 nxënës, mësuese Ismete Sopi e Makfire Ahmeti, në Huij me 25 nxënës, me mësuese Shane Bujupi, në Tillte 16 nxënës, në Liezhe 15 nxënës me Hamdi Tahirin, në Anvers me mësues Idriz Asllanin etj.

56

Në muajin qershor të vitit 1995, në mbledhjen e zgjeruar të kryesisë se LASH-it me kryetar z. K. Hajdaj dhe sekretar I.Buliqin, ku marrin pjesë edhe ministri në Ministrinë e Arsimit dhe të Kulturës, dr. M. Bicaj dhe këshilltari i presidentit Rugova, Prof. dr. M. Rugova etj., u diskutua për gjendjen e rëndë në Kosovë, nevojën për të ndihmuar Kosovën dhe për të mbajtur të gjallë pishtarin e gjuhës shqipe në emigracionin e madh shqiptar. Në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit të kaluar kanë dhënë ndihmesë të vyer për mbarëvajtjen e shkollave në gjuhën shqipe veprimtarë si Prof. dr. Naim Basha, z.. Ramiz Zekolli, duke qenë për disa vite drejtor i përgjithshëm i këtyre shkollave, dhe z. Gani Azemi, përgjegjës i Zyrës për Informim i Republikës së Kosovës për vendet e Beneluksit (Belgjikë, Holandë, Luksemburg), pastaj mjaft klube, shoqata, përfaqësues të partive politike, komuniteteve fetare, biznesmenë dhe aktivistë të ndryshëm. Siç shihet, gjatë këtyre viteve të vështira për popullin shqiptar të Kosovës është bërë punë e shumanshme për hapjen dhe mbarëvajtjen e këtyre shkollave, për rritjen e numrit të nxënësve në to, për pajisjen me kurrikulen e domosdoshme që i duhej një shkolle për të ushtruar veprimtarinë e saj pak a shumë normale etj. Shtrirja e madhe e këtyre shkollave në vendet evropiane e deri në Amerikë e Kanada shtroi edhe nevojën e aftësimit profesional të mësuesve të kësaj shkolle, të cilët nga ana e tyre ishin emigrantë. Për këtë, sipas udhëzimeve të veçanta të qeverisë së Kosovës dhe në përputhje me kushtet e secilit shtet ku janë hapur këto shkolla, organizohen veprimtari e seminare kualifikuese për mësuesit si dhe konferenca shkencore në nivel evropian. Këto të fundit i ka organizuar departamenti përkatës i Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe të Teknologjisë i Kosovës. Në këto konferenca kane referuar, përveç mësuesve nga shtete të ndryshme edhe kuadro të dikasterit, specialistë të shquar (gjuhëtarë, didaktë, psikologë, linguistë etj.) nga Kosova, Shqipëria dhe vende të tjera evropiane. Mbi këtë bazë mund të themi me të drejtë se qeveria e Kosovës në mërgim e shndërroi atë në SHKOLLË TË INSTITUCIONALIZUAR me fizionomi të plotë kombëtare. Kjo shkollë është quajtur SHKOLLA SHQIPE E MËSIMIT PLOTËSUES në DIASPORËN SHQIPTARE (SHSHMP). E lindur në kushte e rrethana të caktuara historike, me ndihmën e qeverive dhe shoqatave të vendeve mikpritëse, ajo ka qenë e destinuar për të përfshirë një kontigjent të përmasave të mëdha nxënësish, sidomos kosovarë të shpërngulur me dhunë nga trojet e veta nga makina ushtarake serbe dhe të vendosur përkohësisht në vendet mikpritëse evropiane. Në këtë mënyrë, Shkolla Shqipe e Mësimit Plotësues (SHSHMP) në diasporën shqiptare shënon një TIP TË RI, të veçantë në HISTORINË E ARSIMIT DHE SHKOLLËS SONË KOMBËTARE. Kjo punë e kryer me përkushtim atdhetarie dhe pasion profesional do të mbetet dëshmi historike e kohës dhe ata që e përballuan këtë detyrë, së bashku me mësuesit e kësaj shkolle, meritojnë përgëzimet më të mira. Për fazën pasardhëse të zhvillimit të shkollës shqipe në diaspore së cilës, me orientimet dhe masat që do të merren i dha një shtytje të ndjeshme Seminari i Prizrenit i vitit 2006, mbetet të flasim një herë tjetër. [email protected]

57

Ramush Lekaj, udhëheqës i Sektorit për Zhvillimin e Planprogrameve në MASHT të Kosovës Planprogramet e reja mësimore dhe reforma e arsimit të Kosovë

Menjëherë pas luftës arsimi kosovar ishte në gjendje të rëndë. Kjo ishte si pasojë e një ndërprerje shumëvjeçare të dhunshme nga pushteti serb, që e kishte penguar bashkëpunimin dhe njohjen me zhvillimet e reja të arsimit në botën bashkëkohore. Megjithatë procesi i reformave në arsimin e Kosovës filloi në vitin shkollor 1999 – 2000. Legjislacioni u përpilua për të rritur arsimin e detyrueshëm nga 8 në 9 vite, duke e futur edhe klasën e re, të 9-ën, dhe duke filluar prej moshës 6 vjeçare në klasën e parë. Kjo i përgjigjet edhe strukturës së standardit evropian 5:4:3 (4) për nivelet e arsimit. Në kapërcyell të përfundimit të vitit 2000 dhe fillimit të vitit 2002, UNICEF-i (i zgjedhur si agjensi prijëse) dhe UNESKO-ja e kanë përkrahur zhvillimin e Kornizës së Re të Kurrikulit të Kosovës (Libri i bardhë për diskutim). Deri atëherë Kosova ka përdorur planprogramet e vjetra. Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë në vitin 2002 vendosi që të hartohen planprogramet e reja mësimore për klasën 9-të dhe në Kosovë të fillojë arsimi i obliguar 9 vjeçar. Zhvillimi i reformave në arsimin e Kosovës ishte domosdoshmëri e kohës me qëllim të caktuar që të ecet drejt rrjedhave të ndryshimeve pozitive në arsim dhe zhvillimet e reja në teknologji. Ndryshimet në sistemin e arsimit dhe, krahas kësaj, ndryshimet në zhvillimin e kurrikulit në përgjithësi ndikojnë në zhvillimin e personalitetit të njeriut të ri në Kosovë. Me zhvillimin e planprogrameve të reja synohet të përmbushen nevojat e nxënësve në harmoni me interesat e tyre drejt një perspektive më të mirë në një shoqëri demokratike dhe pjesëmarrjeje në tregun e punës, duke u krijuar kushte për zhvillim personal dhe profesional, pa dallim përkatësie kombëtare, fetare, etnike, etj. Të gjithë fëmijëve dhe të rinjve në Kosovë u mundësohet përfitimi dhe kultivimi i njohurive, shkathtësive dhe shprehive të nevojshme për jetë përmes një qasjeje që respekton dhe afirmon specifikat e çdo komuniteti, bashkëjetesën dhe orientimin evropian të shoqërisë kosovare. Nevojat për ndryshime dhe ripërkufizimi i synimeve konsistojnë në:

- kërkesat e reja të shoqërisë kosovare, - ndryshimet në tregun e punës, - risitë teknologjike,

58

- ndryshimet e aspiratave të njerëzve për pajisjen e nxënësve me njohuri të reja, shkathtësi, qëndrime e vlera dhe

- strategjitë e reja dhe të efektshme të mësimdhënies dhe të nxënies. Zhvillimi i planprogrameve të reja do t’iu mundësojë nxënësve që me kohë të integrohen në rrjedhat e mësimit bashkëkohor me një metodologji të re të mësimdhënies dhe të nxënit dhe për mësim gjatë gjithë jetës. Roli i ndryshimeve të reja në arsimin e Kosovës është që shkollën ta bëjë një vend kënaqësie për nxënësin e jo ambient të mërzitshëm, të ngarkuar dhe të mbushur me informata të parëndësishme dhe të pa nevojshme për jetën e tij. Shkolla për nxënësin duhet të sigurojë njohuri sistematike, shkathtësi elementare dhe aftësi krijuese.

Shkolla duhet të jetë vend edhe për zhvillimin e vlerave, qëndrimeve dhe sjelljeve të rinjve. Shkolla me ndryshimet e reja e ka edhe autonominë e vet dhe mundësinë e zgjedhjes për zhvillimin e shumë aktiviteteve mësimore dhe edukative. Shkolla i jep nxënësit mundësinë e zgjedhjes së lirë të temave, kurseve apo lëndëve që janë në interesin e tij.

Në emër të Departamentit për Çështje Jorezidente të Ministrisë së Kulturës..... të Kosovës, punimet i përshëndeti dhe i përcolli edhe Ymer Raci (atëherë ushtrues detyre i drejtorit të Departamentit) Korniza e Kurrikulit të Ri të Kosovës ( Libri i bardhë për Kosovën) Në Kornizën e Kurrikulit të Ri të Kosovës, që njëherit është quajtur edhe si Libër i bardhë për Kosovën, gjejmë përgjigjet në pyetjet:

- Cili është misioni i shkollës? - Cilat janë synimet dhe qëllimet në arsimin e Kosovës për të ardhmen? - Cilat nga objektivat e përgjithshme dhe objektivat e të nxënit? - Çka duhet nxënësit të mësojnë? - Si duhet të mësojnë ata? - Sa duhet të mësojnë ata dhe çka janë në gjendje të bëjnë?

Kurrikuli i Ri i Kosovës:

- synon rritjen e cilësisë së arsimit dhe inkuadrimin në rrjedhat aktuale me reformat e arsimit në sistemet më të përparuara në botë,

- ka për qëllim të sigurojë arsimim cilësor dhe të barabartë, - përcakton qëllimet, objektivat dhe synimet e qarta të arsimit në Kosovë,

59

- planifikon aktivitetet mësimore dhe edukative, - iu ofron mësuesve udhëzime konkrete, - jep udhëzime të nevojshme për organizim dhe udhëheqje, - jep udhëzime për bashkëpunimin dhe lidhjet që duhet formuar në raportin

nxënës-mësues, mësues-prindër, shkollë-bashkësi, - jep udhëzime për aftësimin e mësimdhënësve para dhe gjatë shërbimit, - jep udhëzime për përdorimin e teksteve dhe burimeve tjera mësimore, - jep udhëzime për zbatimin e metodologjisë më të re të mësimdhënies dhe

nxënies, - përcakton standardet dhe vlerësimin etj.

Struktura e re e arsimit parauniversitar Kurrikuli i Ri i Kosovës e definon e strukturën e re të arsimit (5+4+3 ose 4). Kjo strukturë e arsimit është e harmonizuar me standardet evropiane dhe është legjitimuar pastaj edhe me Ligjin për Arsimin Fillor dhe të Mesëm të Kosovës. Mosha 5 vjeç 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Klasa I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII XIII

Niveli Parashkolla Shkolla fillore Shkolla e mesme e ulët

Shkolla e mesme e lartë

Prioritetet e MASHT të Kosovës për zhvillimin e reformave të shkollave Në fushën e planprogarmeve të reja, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë e Kosovës, është përqendruar në prioritete.

Vendosja e standardeve të përmbajtjes, arritshmërisë sipas niveleve; arsimi fillor ( 1 – 5), arsimi i mesëm i ulët ( 6 – 9 ) dhe arsimi i mesëm i lartë (10 – 12 ose13 ).

Zhvillimi i planprogrameve për parashkollorët dhe planprogrameve mësimore për klasat 1 – 13.

Zhvillimin e teksteve dhe burimeve tjera mësimore për klasat 1 – 13. Aftësimi i mësimdhënësve. Zbatimi i planprogrameve të reja. Zhvillimi i Testit kombëtar në fund të çdo niveli në klasat 9 , 5, 12 , 13. Administrimi i Testit kombëtar. Monitorimi, vlerësimi, rishikimi dhe përmirësimi.

Zhvillimi i planeve dhe programeve lëndore:

Para zhvillimit të planprogrameve, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë e Kosovës, me kujdes i shqyrtoi këto çështje themelore: • Çka në të vërtetë nxënësit duhet të dinë dhe çka janë në gjendje të bëjnë? • Cilat janë nevojat e nxënësve? • Cilat janë nevojat dhe pritjet e shoqërisë si tërësi?

60

• Cila është natyra e një fushe lëndore? • Cila është natyra e ambientit ku zhvillohet procesi i mësimit?

Plani strategjik për zhvillimin e planprogrameve lëndore, teksteve dhe trajnimeve informative Zhvillimi i planprogrameve lëndore sipas niveleve dhe klasave ishte një ndër prioritetet e Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe të Teknologjisë. Kjo do të bëhet duke u bazuar në Kurrikulin e Ri të Kosovës dhe Strategjinë afatgjate të Ministrisë. Lidhur me këtë është propozuar edhe dinamika e realizimit të këtij procesi, sipas fazave të caktuara. AKTIVITETET Faza I

2002/3 Faza II 2003/4

Faza III 2004/5

Faza IV 2005/6

Faza V 2006/7

Faza VI 2007/8

Vendosja e standardeve të përmbajtjes dhe të arritshmërisë sipas niveleve

1–5, 6–9, 10–11/12

Zhvillimi planprogrameve mësimore sipas klasave 1, 6, 10 2, 7, 11

Parashkolla 3, 8, 12 Parashkolla

4, 5, 9, 13 Parashkolla

Zbatimi i planprogrameve mësimore sipas klasave 9 1, 6, 10 2, 7, 11 3, 8, 12 4, 9, 13

Parashkolla 5

Zhvillimi i teksteve dhe burimeve tjera mësimore 9 1, 6, 10 2, 7, 11 3, 8, 12 4, 9, 13 5

Shqyrtimi, analiza dhe finalizimi i standardeve të përmbajtjes dhe të arritshmërisë sipas niveleve

KKRK 1–5, 6–9, 10–12/13 Parashkolla

1–5, 6–9, 10–12/13 Parashkolla

1–5, 6–9, 10–12/13 Parashkolla

1–5, 6–9, 10–12/13

1–5, 6–9, 10–12/13

Trajnimi informativ i mësimdhënësve korrik –

gusht korrik – gusht

korrik – gusht

korrik – gusht

korrik – gusht

korrik – gusht

Hapat e zhvillimit të planprogrameve

• Rishikimi. Është inicuar rishikimi preliminar. Pastaj bëhet rishikimi dhe

aprovohet plani për vlerësimin e nevojave për ndryshime. • Nevojat për ndryshime. Hulumtohen nevojat e reja të shoqërisë, ndryshimet në

tregun e punës, zhvillimet e reja të teknologjike, nevojat e nxënësve për pajisjen me njohuri të reja, shkathtësi, qëndrime dhe vlera, strategjitë e reja dhe të efektshme të mësimdhënies dhe të nxënies.

• Plani. Është bërë plani menaxhues i zhvillimit të planprogrameve, bëhet projekti, vendoset për menaxhimin e projektit dhe hartohet strategjia e zhvillimit.

• Zhvillimi. Identifikohen ekspertët dhe formohen grupet për zhvillimin e planprogrameve. Çdo grup i ekspertëve për zhvillimin e planprogrameve përbëhet nga ekspertët e lëndëve përkatëse nga universiteti, institucionet arsimore dhe nga mësuesit e klasës, përkatësisht lëndës mësimore. Zakonisht koordinimin me grupet e ekspertëve e kanë bërë ekspertët nga MASHT e Kosovës.

61

Janë bërë 13 seminare tri ditore me hartuesit e planprogrameve, ku kanë ligjëruar ekspertë vendorë dhe ndërkombëtarë. Gjatë gjithë procesit janë angazhuar edhe ekspertë ndërkombëtarë të zhvillimit të planprogrameve, kryesisht në rolin e këshillëdhënësve të ekipit kosovar për lëndën përkatëse. Zhvillohen standardet e përmbajtjes dhe standardet e arritshmërisë sipas niveleve:

• Niveli I – Shkolla fillore (1-5); • Niveli II – Shkolla e mesme e ulët (6-9) • Niveli III – Shkolla e mesme e lartë (10-12 0se 13).

Zhvillohen planprogramet për parashkollorët (3 – 6 vjeç) dhe planprogramet për lëndët mësimore sipas klasave 1-13. Vlerësohen dhe aprovohen draftet e planprogrameve. Diskutohen draftet e planprogrameve me mësimdhënësit që japin mësim në klasat përkatëse me nxënësit, prindërit dhe subjektet tjerë të interesuar. Draftet e përfunduara nga ekspertët e planprogrameve dorëzohen në MASHT, redaktohen dhe i dorëzohen Ministrit, i cili i aprovon dhe planprogramet shpallen të vlefshme dhe zbatohen në shkolla. Bëhet përkthimi i planprogrameve në gjuhët e minoriteteve dhe bëhen të vlefshme për përdorim për të gjithë nxënësit e Kosovës. Zgjedhen apo zhvillohen burimet për përdorimin e planprogrameve. Tekstet shkollore dhe burimet e planprogrameve i ofrojnë botuesit sipas konkursit të shpallur nga MASHT dhe pas vlerësimit MASHT merr vendim që të botohen dhe të shpërndahen për nxënësit.

• Zbatimi. Aktivizohet plani i zbatimit. Shtypen dhe shpërndahen dokumentet me planprogramet dhe fillon trajnimi i mësuesve në shërbim. Gjithashtu bëhet plani për ndihmë dhe përkrahje profesionale për mësimdhënësit

• Monitorimi, mbikëqyrja, vlerësimi. Krijohen mekanizmat për vlerësimin e planprogrameve dhe metodologjisë në forma të ndryshme. Bëhet adaptimi, zgjidhja e problemeve, monitorimi në zbatimin e planprogrameve, metodologjisë dhe të vlerësimit, analiza e procesit dhe fillon rishikimi (hapi i parë).

Parimet e zhvillimit të planprogrameve: Zhvillimi i planprogrameve bëhet në pajtim me pikëpamjet dhe politikën arsimore

rreth orientimeve të reja të sistemit të arsimit në Kosovë. Planprogramet e lëndëve mësimore sigurojnë që njohuritë, shkathtësitë, modelet e

sjelljes dhe veprimtaritë të kultivohen dhe të përcaktohen në mënyrë të baraspeshuar

Mësimdhënia dhe nxënia janë të orientuara në lëndët mësimore nëpërmes të cilave nxënësit marrin dituri sistematike dhe bëjnë interpretime akademike.

Standardet e vendosura ndihmojnë mësuesit dhe përpiluesit e planprogrameve për të marrë vendim rreth asaj se çka nxënësit duhet të dinë, kuptojnë dhe çka janë në gjendje të bëjnë, duke nxitur zhvillimin e aftësive mendore, emocionale e psike-motorike.

Kultivojnë besimin për punë të pavarur, për të ardhur deri te burimi i informatave dhe të nxënit gjatë tërë jetës.

Formulimi i objektivave nuk bëhet me qëllim të vetëm sa i përket përfitimeve nga sfera e diturisë , por ato përqendrohen edhe në vlera dhe qëndrime.

Objektivat përqendrohen në rezultatet e të nxënit, si në fushën e dijes, ashtu edhe në ato mendore, emocionale dhe psiko-motorike.

62

Përmbajtjet programore janë të lidhura me objektivat dhe rezultatet e pritshme të parapara për lëndë mësimore, klasë dhe nivele të shkollimit.

Programet duhet të jenë të kuptueshme dhe të afërta me nivelin e zhvillimit të nxënësve, ato duhet t’i përshtaten mundësive, interesimeve dhe aspiratave të tyre.

Të bëhet zhvillimi i shkathtësive kryesore: të menduarit kritik, shkathtësive ndërvepruese, shkathtësive në komunikim, marrjes së vendimeve etj.

Të krijohen strategji të reja të mësimdhënies dhe të nxënit nga perspektiva drejt nxënësit (nxënësi në qendër) dhe nga perspektiva e metodologjisë ndërvepruese.

Fëmijët mësojnë më së miri atëherë kur materiali është i lidhur dhe i rëndësishëm për jetën e tyre .

Aftësimi i mësimdhënësve pa shkëputje nga puna dhe zhvillimi i teksteve dhe burimeve tjera mësimore janë përbërës të suksesit.

Infrastruktura, lidhjet institucionale dhe bashkëpunimi Njësia e planprogrameve ka zhvilluar më parë Kornizën e Kurrikulit të Ri të Kosovës, që konsiderohet si “Libër i bardhë” për arsimin në Kosovë. Ky dokument është shfrytëzuar si bazë për zhvillimin e planprogrameve lëndore sipas niveleve dhe klasave. Është miratuar edhe Ligji i Arsimin Fillor dhe të Mesëm. Ekzistojnë edhe një varg udhëzimesh administrative, të cilat i rregullojnë çështjet me rëndësi në arsim, të harmonizuara me Ligjin mbi Arsimin Fillor dhe të Mesëm. Planprogramet janë zhvilluar në bashkëpunim të ngushtë me sektorët tjerë në kuadër të MASHT të Kosovës: me Njësinë e trajnimit, Njësinë për standarde dhe vlerësim, Zyrat rajonale të arsimit, Njësinë e arsimit joformal, Njësinë për arsim special, Sektorin e arsimit profesional etj.

Është në nivel të kënaqshëm bashkëpunimi me instuticionet arsimore të Kosovës, me Universitetin, shkollat dhe drejtoritë komunale. Ky bashkëpunim bëhet nëpërmjet të ekspertëve dhe këmbimit të përvojave dhe ndihmës tjetër me interes për zhvillimin e procesit të ndryshimeve.

Nga aktivitetet kulturore të SHSH “Drenica” në Londër (Foto e dërguar nga Abedin Bajraktari)

63

Ekzistojnë edhe lidhjet me institucionet ndërkombëtare siç janë: • Fakulteti i Edukimit në Lubjanë (Slloveni), i cili i dërgoi 11 ekspertë të

zhvillimit të planprogrameve në Kosovë, • Instituti i Edukimit të Universitetit të Londrës, që i dërgoi 7 ekspertë

profesional për monitorim, • Autoriteti i Planprogrameve dhe i Trajnimit nga Londra, • Instituti i Studimeve Pdagogjike në Tiranë (Shqipëri), që i dërgoi 5 ekspertë të

zhvillimit të planprogrameve etj. Është shumë e rëndësishme të thuhet se bashkëpunimi me UNICEF-in ka qenë dhe është në funksion të ndihmës për përmirësimin e cilësisë së planprogrameve, mësimdhënies dhe të të nxënit aktiv.

Faktorët motivues. – Misioni për një arsimim më cilësor dhe për të gjithë është një synim për një të ardhme më të mirë të arsimit të Kosovës. Përkufizimi i të kaluarës së arsimit në Kosovë dhe vizioni për të ardhmen na motivon që të kemi planprograme sa më cilësore për arsimimin e brezave të rinj në mësimin gjatë tërë jetës. Është zhvilluar një traditë dhe kulturë e mirë për zhvillimin e planprogrameve të reja. Rezultatet e arritura gjatë procesit të zhvillimit të planprogrameve, kontaktet me ekspertët ndërkombëtarë dhe këmbimi i përvojave profesionale gjatë procesit në seminare dhe punëtori të caktuara janë faktorë motivues për ekspertët e planprogrameve. Duke e vlerësuar lart këtë sjellje dhe kulturë të ekspertëve, edhe nga koordinatori i planprogrameve, është shprehur një optimizëm se ekipi i tij mund të bëjë atë që e ka premtuar dhe e ka për synim. Ekspertët e planprogrameve kanë fituar vetëbesim se mund të bëjnë ndryshime dhe të jenë agjentë të ndryshimeve në zhvillimin dhe menaxhimin e planprogrameve, metodologjisë dhe të vlerësimit. Është bërë planifikimi i mirë i orëve dhe lëndëve mësimore, strukturës mësimore, metodologjive të reja në mësimdhënie dhe mësimnxënie. Janë përcaktuar mirë objektivat mësimore dhe rezultatet e arritshmërisë në mësim, duke qenë ato të matshme dhe të vlerësueshme si rezultate të të nxënit. Janë motivuese edhe rezultatet e ekspertëve gjatë hulumtimeve që janë bërë lidhur me përvojat në zhvillimin e reformave të arsimit në shtetet me arsim më të përparuar. Na inkurajon edhe fakti se gjatë debateve publike, seminareve, bisedave dhe të intervistave me mësimdhënësit, të cilët i implementojnë planprogramet e reja mësimore, kemi përkrahje dhe gatishmëri për bashkëpunim. Ata janë të kënaqur me ndryshimet e bëra dhe me sugjerimet e tyre e përmirësojnë performancën menaxhuese të MASHT të Kosovës në zhvillimin e këtij procesi. Krijimi i masës kritike të agjendave të ndryshimit të planprogrameve është bërë faktorë për një ambient më të mirë në arritjen e rezultateve. Njëkohësisht edhe ngritja e vetëdijes në nivel të lartë për një arsimim sa më cilësor të brezave të rinj, për zhvillimin e shkathtësive për jetë dhe krijimin e vlerave dhe qëndrimeve, janë faktorë të cilët ndikojnë në arritjen e rezultateve të planifikuara në procesin e ndryshimeve. Rezultatet Zhvillimi dhe zbatimi planeve dhe programeve mësimore sipas lëndëve mësimore

64

Tani është bërë zhvillimi i të gjitha planprogrameve të reja dhe për të gjitha lëndët mësimore dhe klasat:

• Shkollës fillore (klasa I,II,III,IV,V). • Shkollës së mesme të ulët (klasat VI,VII,VIII dhe IX). • Shkollës së mesme të lartë (klasat X, XI, XII, dhe XIII). Zhvillimi është bërë sipas kësaj dinamike:

Në vitin shkollor 2002/2003 janë zhvilluar planprogramet e klasës 9-të. Në vitin shkollor 2002/2003 është bërë vendosja e standardeve të përmbajtjes dhe

të arritshmërisë sipas niveleve (1,2,3). Në vitin shkollor 2002/2003 janë zhvilluar planprogramet e klasave 1,6,10. Në vitin shkollor 2003/2004 janë zhvilluar planprogramet e klasave 2,7,11. Në vitin shkollor 2004/2005 janë zhvilluar planprogramet e klasave 3,8,12 . Në vitin shkollor 2005/2006 janë zhvilluar planprogramet e klasave 4,5,9,13

Zbatimi i planprogrameve mësimore ka shkuar sipas kësaj dinamike:

• Në vitin shkollor 2003/04 zbatohen planprogramet në klasën I, VI dhe X. • Në vitin shkollor 2004/05 zbatohen planet dhe programet në klasat II, VII dhe XI. • Në vitin shkollor 2005/06 zbatohen planet dhe programet në klasat III,VIII dhe

XII. • Në vitin shkollor 2006/07 do të zbatohen planet dhe programet në klasat IV,IX

dhe XIII. • Në vitin shkollor 2007/08 do të zbatohet planprogrami në klasën V.

Zhvillimi i standardeve dhe i kurrikules për edukimin parashkollor Tani janë përfunduar edhe planprogramet – kurrikulat dhe standardet për edukimin parashkollor për moshën e fëmijëve prej 3-6 vjeç. Kjo është bërë në 6 fusha mësimore me aktivitete. Zbatimi i këtyre planprogrameve do të bëhet pas një trajnimi 6 ditor paraprak të edukatoreve. Do të bëhen përpjekje nga MASHT e Kosovës që sa më parë të kemi udhëzues për mësues dhe material tjetër burimor për zbatimin e këtyre planprogrameve. Zbatimi i këtyre planprogrameve, pas një trajnimi intensiv 7 ditësh me edukatoret dhe i cili është në përfundim e sipër, do të fillojë në vitin shkollor 2006-2007. Zhvillimi i planprogrameve për Mësimin plotësues në diasporë Meqë një numër i konsideruar i fëmijëve dhe të rinjve në diasporë kanë interes të dinë më shumë për gjuhen, kulturën, artin dhe historinë e popullit dhe të vendit të vet, Ministria e Arsimit, Shkencës dhe e Teknologjisë e Kosovës vendosi që të hartojë planin dhe programin për Mësimin në gjuhën shqipe në diasporë. Plani dhe programi fillimisht do të do të hartohet për tri nivele. Janë formuar ekipet për zhvillimin e planprogrameve në bashkëpunim me ekipet e propozuara nga Ministria e Arsimit e Maqedonisë, Ministria e Arsimit e Shqipërisë dhe me një numër mësuesish që japin mësim në diasporë.

65

Drafti i parë i planprogrameve është gati dhe realisht e keni në dorë dhe për të do të diskutohet edhe këtu në seminar dhe pastaj, për disa muaj, do të qëndrojë në diskutim publik. Pas diskutimeve dhe debateve në kuadër të këtij seminari dhe pas marrjes së rezultateve kthyese nga diskutimi publik, ekipet e planprogrameve do të hartojnë draftin final të tij, i cili pritet që, sipas planit dinamik, të miratohet nga Ministri i Arsimit, Shkencës dhe i Teknologjisë i Kosovës në dhjetor të vitit 2006 ose në fillim të vitit 2007. Zhvillimi i teksteve mësimore Zhvillimi i teksteve shkollore sipas dinamikës së lartshënuar në funksion të zbatimit me sukses të planprogrameve është gjithashtu proces që ndihmon ndryshimet në planprogramet, metodologjinë dhe vlerësimin. Tekstet mësimore do të jenë burim i përbashkët i mësuesit dhe nxënësve. Tekstet e

orientojnë mësuesin në procesin e mësimdhënies dhe të nxënies, ato shërbejnë si burim informacionesh të rëndësishme. Janë hartuar tekste shkollore për të gjitha lëndët mësimore dhe sipas klasave përkatëse, nga klasa 1 deri në klasën 13 për nxënësit me mësim në gjuhën shqipe, ndërsa janë botuar edhe një numër tekstesh shkollore edhe për nxënësit me mësim në gjuhët e minoriteteve (boshnjake dhe turke). Janë lejuar për përdorim, pas një vlerësimi profesional, edhe një numër tekstesh shkollore nga Turqia (për minoritetetin turk), nga Bosna dhe Hercegovina (për minoritetin boshnjak) dhe nga Kroacia (për minoritetin kroat). Nxënësit me mësim në gjuhën serbe, pa lejen e MASHT të Kosovës, përdorin tekstet shkollore nga Serbia dhe të hartuara në bazë të planprogrameve të Serbisë. Standardet dhe vlerësimi Zhvillimi i arsimit në Kosovë do të bëhet në bazë të standardeve, me të cilat përcaktohet se çka nxënësi duhet të mësojë, të kuptojë apo është në gjendje të bëjë, cilat mjete dhe teknika duhet të përdoren, cilat nga njohuritë duhet t’i fitojë. Cilat janë rezultatet e pritshme dhe si zhvillohen shkathtësitë, vlerat dhe qëndrimet? Standardet ndihmojnë mësuesit dhe përpiluesit e planprogrameve për të marrë vendim rreth asaj se çka nxënësit duhet të dinë, çka janë në gjendje të bëjnë, duke nxitur zhvillimin e aftësive mendore, emocionale dhe psiko-motorike. Vlerësimi është një proces i bazuar në standardet e arritshmërisë dhe rezultatet e pritura. Ndihmon përparimin e nxënësit dhe përcakton nivelin e njohurive dhe të shkathtësive të tij. Vlerësimi i njohurive mbi baza shkencore, duke matur cilësinë e punës së nxënësve, zhvillimin intelektual dhe psiko-motorik, ndihmon motivimin për të ditur, kuptuar dhe për të qenë në gjendje të demonstrojë.

66

Në çdo rast duhet pasur parasysh zhvillimin e shkathtësive kryesore: të menduarit kritik, shkathtësitë ndërvepruese, shkathtësitë në komunikim dhe shkathtësitë në marrjen e vendimeve. Deri tani rregullisht është zhvilluar Testi Kombëtar në klasën 9, ndërsa këtë vit për klasën përfundimtare të gjimnazeve po ashtu është realizuar Testi Kombëtar (testi i maturës). Udhëzimet metodologjke Në planprogramet e reja janë bërë përpjekje që të ndërtohen modele të mësimdhënies dhe të nxënies, të cilat mund të bazohen në qasjet e mësimdhënies për një nxënie më të suksesshme dhe të përqendruar tek nxënësi më mësim ndërveprues. Të zhvillohet modeli didaktik, i cili nxjerr në pah të dhënat dhe faktet kryesore për njohjen e koncepteve, marrëdhënie dhe metodave të përshtatshme për trajtimin metodologjik të lëndës. Çështjet metodologjike duhen përqendruar në atë që është e përbashkët për mësimdhënie e nxënie të mirë dhe çfarë është specifike për mësimdhënie dhe nxënie në kuadër të përmbajtjeve programore të lëndës së caktuar. Të nxirren në pah metodat dhe strategjitë më të përshtatshme të mësimdhënies e të nxënies për të frymëzuar mësuesit në aktivitetet e tyre në klasë.

Monitorimi i planprogrameve, metodologjisë dhe i vlerësimit Instituti i Edukimit pranë Universitetit të Londrës

Instituti i Edukimit pranë Universitetit të Londrës është institucion me një përvojë 100 vjeçare me hulumtimet të ndryshme në arsimin e Britanisë së Madhe dhe nëpër shtetet tjera të botës.

Kryetari i Prizrenit shtroi një darkë për seminaristët, të cilët si zakonisht e krijuan një ambient shumë të këndshëm dhe u çmallën së kënduari shqip (Foto: M. Muriqi) Me ftesën e MASHT të Kosovës ky institut ka bërë një monitorim të planprogrameve, metodologjisë dhe të vlerësimit në Kosovë. Monitorimi ka zgjatur 8 ditë dhe është zhvilluar në tri regjione të Kosovës, duke përfshirë shkolla nga viset rurale dhe ato urbane. Në monitorimin e i këtij instituti janë për fshirë një numër i caktuar shkollash fillore, të mesme të ulëta dhe shkolla të mesme të larta të përgjithshme-gjimnaze dhe shkolla profesionale. Disa nga rekomandimet e ekspertëve të Institutit të Edukimit të Londrës janë:

• Korniza e Kurrikulit të Ri të Kosovës mund të funksionojë edhe më tutje si bazë e mirë dhe instrument kyç për zhvillimin e ndryshimeve në arsim. Nuk rekomandohet ndonjë ndryshim i Kornizës Kombëtare të Planprogrameve. Synimet e saj do duhej ruajtur.

67

• Pas mbarimit të këtij cikli të zhvillimit, planprogramet kombëtare do të duhej rishqyrtuar në mënyrë të mirëfilltë dhe sistematike. Rishqyrtimi do të duhej të përfshinte të gjitha palët e involvuara në procesin arsimor, përfshirë nxënësit, prindërit, punëdhënësit, grupet e komunitetit, mësimdhënësit, akademikët dhe zyrtarët vendorë dhe ata në shkallë kombëtare.

• Më së miri do të ishte sikur rishqyrtimi i klasës së 9-të të fillonte para mbarimit të ciklit të zhvillimit (tani janë bërë ndryshimet, vërejtja jonë).

• Kornizat e planprogrameve të zhvilluara nga GTZ-ja, nga MASHT dhe, së voni, nga IEME-ja do të duhej rishqyrtuar në dritën e përvojës së përfundimit të cikleve 3 ose 4-vjeçare në të gjitha vijat, në mënyrë që shtrirja dhe ambiciet e tyre të jenë të realizueshme.

• Duhet zhvilluar një sistem vlerësimi, i cili do të jetë në përputhje me parimet demokratike të reformës dhe që ndjek zhvillimin e standardeve kombëtare.

• Të zhvillohen standardet kombëtare për tërë sistemin. • Do të duhej menduar mënyra për futjen në zbatim të një sistemi të stimulimit,

i cili i shpërblen mësimdhënësit efektivë, të përkushtuar, ndërmarrës dhe që kryejnë punë cilësore.

• Të angazhohet Fakulteti i Edukimit i Universitetit të Prishtinës në proceset e reformës dhe të zhvillimit

Zbatimi i planprogrameve obligojnë, nxisin dhe motivojnë aftësimin profesional dhe ndërgjegjësimin e mësimdhënësve, prindërve dhe nxënësve për:

- edukimin shëndetësor, - edukimin qytetar, - barazinë gjinore, - edukimin për të drejtat e njeriut, - edukimin inkluziv, - shkathtësitë për jetën, - edukimin në karrierë dhe - aftësimin për menaxhim dhe udhëheqje

Ju faleminderit [email protected] [email protected]

68

Foto: Asllan Krasniqi

Nuhi Gashi, zyrtar në MASHT të Kosovës për SHSHMP në Diasporë Projekti i MASHT të Kosovës për Kurrikulën e SHSH në Diasporë 9

Të nderuara kolege, Të nderuar kolegë, Hyrje Përpara keni draftin e parë të Kurrikules së SHSHMP në Diasporë, të hartuar në Sektorin për Zhvillimin e Planprogrameve Mësimore në MASHT të Kosovës.

Për ta kuptuar më drejt këtë projekt dhe përpara se të përpiqem ta prezantoj atë, dua t’iu kthej paksa mbrapa për t’ua përkujtuar së ka një histori në fushë të hartimit të planprogrameve mësimore për SHSHMP në Diasporë.

Ju e dini se aktualisht Shkolla Shqipe e MP në diasporë në shumicën e vendeve punon me një planprogram të hartuar nga Ministria e Arsimit dhe e Kulturës e Republikës së Kosovës në vitin 1995. Po ashtu në bazë të këtij planprogrami qenë hartuar edhe tekstet përkatëse, por jo për të gjitha klasat. Në disa shtete, ku mësimi shqip është i integruar në sistem apo në disa të tjera ku ai ka statusin e mësimit të gjysmëintegruar apo të kursit për gjuhën dhe kulturën e atdheut, mësuesit punojnë edhe me planprograme a plane mësimore kornizë, të cilat janë nxjerrë nga shërbimet profesionale pedagogjike të institucioneve përkatëse vendore apo herë-herë edhe nga bashkëpunimi i këtyre institucioneve me mësuesit e mësimit të gjuhës dhe të kulturës kombëtare. Janë këto kryesisht projekte ndërkulturore, të cilat, megjithatë, nuk i përmbushin të gjitha kërkesat kulturore të atyre që ju ofrohen dhe jo rrallë kanë edhe kufizime të caktuara substanciale dhe konceptuale.

Ekzistojnë edhe shkolla a grupe mësimore të cilat, në mungesë të një koordinimi funksional të veprimtarisë me institucionet e Atdheut apo edhe për shkaqe të tjera, ndonjëherë edhe jashtëprofesionale, punojnë me planprograme të hartuara në nivele

9 Fragmet nga një ligjëratë më e gjerë, mbajtur para mësuesve të SHSHMP në Diasporë

69

qarqesh jo profesionale shoqatash kulturore apo ngjashëm. Po ashtu ka shkolla që punojnë edhe me planprograme të hartuara nga mësues apo grupe formale e joformale mësuesish. Zakonisht grupet e tilla nuk janë të përhershme, varen nga niveli i organizimit kulturor të komunitetit që i referohen dhe jo rrallë nuk kanë njohuri për ekzistimin e planprogramit të përmendur më parë dhe po ashtu ende nuk kanë vënë lidhje funksionale me MASHT të Kosovës apo institucionet tjera përkatëse në Prishtinë apo në Tiranë. .

Synimi për t’i përmbushur kërkesat kulturore-arsimore të këtyre shkollave dhe nxënësve, respektivisht nevojat e fëmijëve dhe të rinjve shqiptarë me njohuri, shkathtësi, shprehi e informata të mjaftueshme, të mjaftueshme së pakut sa për të ruajtur dhe zhvilluar në vazhdimësi gjuhën dhe kulturën e origjinës, pastaj për të vënë një “rend “ e “disiplinë” kurrikulare në nivel kombëtar, natyrisht duke i respektuar diversitetet që reflektohen nga vetë të qenit aktualisht pashmangshëm diverse të hapësirës shqiptare, por edhe jashtë saj, imponojnë nevojën për një KURRIKUL të re.

Faktorë të tjerë që e diktojnë ndryshmin, respektivisht hartimin e kurrikulës së re dhe disa nga parimet më të rëndësishme Një detyrim-premtim i tillë ka dalë edhe nga seminari-takimet verore me mësuesit e diasporës, mbajtur në Prishtinë në korrik të vitit 2005. Ky detyrim-premtim para së gjithash bazohet edhe në Udhëzimin administrativ të MASHT të Kosovës për SHSHMP në Diasporë (mars 2005), i cili obligon për hartimin e planprogramit të ri. Po ashtu një faktor i afirmimit të arsyeshmërisë profesionale për hartimin e Kurrikules për SHSHMP në Diasporë ishte edhe një pyetësor i MASHT të Kosovës drejtuar mësuesve (hartuar, shpërndarë dhe qëmtuar gjatë vitit 2004), i cili, përveç tjerash, konsultonte dhe kërkonte opinionin profesional të mësuesve edhe në fushë të planprogramit mësimor. Dhe ndodhi që pjesa dërmuese e mësuesve, që e plotësuan atë, deklarohen për ndryshime dhe e theksojnë pamjaftueshmërinë e tij. Posaçërisht vërejtjet ishin të fokusuara në kufizimet që i impononte ai dhe me papërshtatshmërinë me moshat dhe faktorët tjerë të veçantë kulturorë, pedagogjikë-psikologjikë etj. Papërshtatshmëria kishte të bënte edhe me vetë realitetin e ri politik, të krijuar në ndërkohë, në hapësirën shqiptare dhe jashtë saj dhe në raport me kërkesat e reja që shtronte koha ndaj kësaj shkolle. Po ashtu, pas themelimit në MASHT të Kosovës të Njësisë për SHMP në Diasporë, me qëllim të koordinimit të punëve dhe të mbështetjes në forma nga më të ndryshmet të mundshme të kësaj shkolle, me rastin e monitorimeve dhe përpjekjeve të vazhdueshme për njohjen dhe krijimin e strategjive për mbështetje e koordinim, pastaj gjatë vizitave në ambiente konkrete shkollore-mësimore, ishte konstatuar se kësaj shkolle i duhet një kurrikul, e cila do të krijonte më shumë hapësirë e mundësi për mësuesin dhe invencionin e tij profesional. Në anën tjetër, ajo do të duhej të konceptohej në përputhje me kërkesat e metodave dhe të shkollave moderne të mësimdhënies dhe të mësimnxënies edhe në kushtet e grup-moshave heterogjene, të mësimdhënies në rrethanat-mjediset dy ose multikulturore-gjuhësore (tipike për diasporën) dhe të ndikimeve-veprimeve ndërkulturore. Posaçërisht do të duhej të fokusohej në ndërtimin e modaliteteve të punës që do të ndikonin në krijimin e kushteve për zvogëlimin e interferencave gjuhësore dhe kulturore dhe shfrytëzimin e drejtë të përparësive të ndërveprimit kulturor dhe gjuhësor. Një kërkesë të veçantë përbën marrja parasysh e politikave jo të njëjta arsimore dhe kulturore të autoriteteve vendore të shteteve të ndryshme ndaj të huajve. Kurrikula duhet

70

të dëshmojë orientimin dhe respektimin e sistemit shkollor dhe të vlerave tjera të vendit pritës dhe të jetë shembull i kulturës së hapur. Një bazë të fuqishme inkurajuese dhe mbështetëse përbëjnë gjithë ato dokumente në nivel evropian dhe ndërkombëtar të cilat janë në shërbim në ruajtjes dhe të zhvillimit të identiteteve kulturore e gjuhësore të fëmijëve dhe të rinjve të origjinave tjera.

Kurrikula e re posaçërisht do të duhej të kishte parasysh realitetin e ri socio-psikologjik dhe kulturor të fëmijëve shqiptarë në diasporë, realitet që nënkupton mbështetjen kulturore të këtyre fëmijëve për integrim në shoqërinë vendore, ku dija e kompetenca për gjuhën dhe kulturën e origjinës, dygjuhësia, shumëgjuhësia e multikultura konsiderohen përparësi e cilësi të jetës së re, shancë e mundësi e zhvillimit komplet të fëmijës në të gjitha fushat. Pra, qëllim parësor, përveç përgatitjes dhe zhvillimit-kultivimit të bazës kulturore- arsimore për kthim në Atdhe, do të duhej të ishte edhe përgatitja kulturore për integrim në shoqërinë vendore.

Një kurrikul moderne10, që do ta kishte edhe shtojcën e saj të modelit të planprogramit tradicional me përmbajtjet dhe zërat-tërësitë (njësitë) tematike, synon pikësëpari përcaktimin e rezultatit të pritur dhe shkallën e dijës-kompetencës së arritur (standardin). Në dokument janë dhënë edhe disa nga parimet themelore, të domosdoshme të respektohen si gjatë hartimit ashtu edhe

Pamje nga punimet e seminarit (Foto A. Krasniqi) gjatë zbatimit të tij më vonë, ndër të cilat veçohen:

- parimi i interesit kombëtar (parimi kryesor që i referohet edhe tri qëllimeve kryesore të kurrikulës të shprehura në raportet; shkolla dhe identiteti kombëtar, shkolla dhe integrimi, shkolla dhe kthimi në Atdhe),

- përfaqësimi i ekuilibruar në fushë të përfshirjes së lëndës kurrikulare (pra kërkohet një përfshirje e balancuar dhe në përputhje me kërkesat kulturore-arsimore të fëmijëve, respektivisht me qëllimet dhe objektivat e këtij dokumenti),

- insistimi për një vazhdimësi dhe koherencë të të gjithë zërave (lidhja adekuate dhe harmonizimi i elementeve në të gjitha planet; në shtrirje dhe në thellësi),

10 Ekzistin një opinion më i argumentuar që dokumenti të quhet jo planprogram por kurrikul për faktin se

emërtimi kurrikul është më gjithëpërfshirës në të gjitha fushat dhe te të gjithë subjektet e shkollës dhe i përgjigjet natyrës specifike të punës.

71

- respektimi dhe afirmimi i lirisë së metodës dhe raporti i hapur ndaj të gjitha qasjeve (shumësia e metodave dhe krijimi i hapësirës për realizimin e punës para së gjithash mbi bazën e qëllimeve të përgjithshme dhe të objektivave, të cilat përcaktojnë se çka duhet të dijë nxënësi-standardi i dijes, shkathtësitë, qëndrimi etj., faktorë këta me rëndësi të veçantë që ofrojnë modalitetet më të kapshme për realizimin e programit, duke i respektuar dhe zbatuar rrugët e ndryshme individuale të të mësuarit, duke krijuar kushte dhe ambient mbështetës të aftësive të komunikimit përmes situatave kooperuese të të mësuarit me shumësi metodash, teknikash e formash, prej të cilave posaçërisht diferencohen ato me nxënësin në qendër, nxënësin subjekt në mësim dhe rolin e tij aktiv e krijues ),

- inkluziviteti, respektivisht gjithpërfshirja e fëmijëve dhe të rinjve shqiptarë dhe interesentëve të tjerë joshqiptarë në mësimin e gjuhës dhe kulturës shqiptare (shkolla shqipe shikohet në kompaktësinë dhe integralitetin e saj brenda hapësirës dhe idealit kulturor shqiptar duke evituar çdo dallim të mundshëm regjional apo shtetëror, fetar, gjinor etj.),

- fleksibiliteti (përshtatje e punës dhe materialit mësimor nevojave dhe nivelit të nxënësve, kushteve dhe rrethanave të tyre socio-kulturore, familjare, psikologjike etj.),

- interkulturaliteti (shoqëritë bi apo multikulturore, mjediset shumë ose dy gjuhësore, ndërveprimi kulturor-gjuhësor, globalizimi, shfrytëzimi pozitiv i të mësuarit të përbashkët ndërkulturor , përparësitë dhe favoret).

Mbi këto dhe parime të tjera mbështeten edhe struktura e ndërtimit, qëllimet e përgjithshme dhe të veçanta sipas lëndëve- fushave mësimore, objektivat, përmbajtjet kurrikulare, burimet dhe resurset themelore njerëzore dhe materiale të realizimit, literatura dhe mjetet tjera të realizimit, standardet përkatëse të identifikuara këtu si rezultate të pritura (obligatorika e kompetencave), vlerësimi etj. Ky dokument është projektuar që ta ketë edhe kapitullin shumë të rëndësishëm me udhëzimet e nevojshme metodike-didaktike, të specifikuara sipas fushave kurrikulare (lëndëve) dhe veçorive të tyre. Duke qenë se edhe vetë Shkolla e MPGJSH në diasporë, në aspektin e realizimit praktik, zor se është dhe mund të specifikohet në lëndë mësimore, por është i integruar dhe funksioin si ndërveprim dinamik ndërlëndor, edhe kjo kurrikul është konceptuar që të jetë e tipit të integruar. Mbase me qëllim të krijimit të lehtësive të zbatimit, në një masë të mjaftueshme, bëhet edhe një lloj specifikimi lëndor. Ndërkaq në aspektin teorik të llojit ajo synon të jetë një kurrikul moderne e objektivave e pastaj, prapë për lehtësi kuptimi, interpretimi e zbatimi, i ka edhe tërësitë tematike dhe temat mësimore. Të qenit e saj para së gjithash kurrikul objektivash e bën më inventive, më shterruese në misionin e saj, më të mjaftueshme për nxënësit dhe mësuesit, duke u fokusuar në kompetencat përkatëse të nxënësve, gjegjësisht në rezultatin e pritur. Gjithë këto që u thanë janë në këtë draft.

Kurrikula dhe përmasa e saj kombëtare shqiptare si dhe diversitetet e përkatësisë dhe të prejardhjes shtetërore. Kurrikula dhe pjesëmarrja në hartimin e saj

Ideali shqiptar i identitetit kombëtar dhe kulturor në diasporë është unik dhe duhet të projektohet si i tillë edhe në kurrikul, prandaj për ta përmbushur një kërkesë të tillë është

72

e nevojshme që ky dokument në versionin e tij përfundimtar të jetë edhe si një kornizë kurrikulare, e cila përveç se do të identifikonte e përcaktonte nivelin-minimumin e domosdoshëm të dijës e informacionit në kuadër të synimit të ruajtjes dhe zhvillimit të identitetit kombëtar dhe kulturor shqiptar, do të respektonte edhe diversitetet juridike-administrative të përkatësisë shumështetëshe prej nga vijnë shqiptarët. Me qëllim të gjetjes së modalitetit përkatës të bashkëpunimit dhe të realizimit profesional, respektivisht në funksion të përmbushjes së kësaj kërkese të gjithpërfshirjes dhe gjithëpjesëmarrjes shqiptare, janë ndërmarrë hapat e duhur për vënien e kontaktit dhe të përcaktimit të modeleve të bashkëpunimit me titullarët përkatës të Ministrisë së Arsimit të Shqipërisë dhe të Maqedonisë. Për këtë arsye ne kishim bërë disa takime pune në Tiranë dhe në Shkup dhe kishim marrë pëlqimin dhe miratimin paraprak dhe gatishmërinë e bashkëpunimit për punën e nisur, bashkëpunim që do ta zhvillojmë edhe më tej.

Një delegacion i MASHT të Kosovës midis mësueseve dhe veprimtarëve të Shkollës Shqipe në Gjenevë

Një kujdes i veçantë i është kushtuar edhe krijimit të kushteve për pjesëmarrjen e vetë mësuesve në hartimin e draftit. Ju e dini se paraprakisht ishte marrë edhe pëlqimi paraprak në nivel këshillash profesionale të mësuesve për angazhimin e disa kolegeve tuaj në këtë projekt dhe kjo sigurisht ka dhënë rezultate konkrete. Sidoqoftë kontributin më të madh e presim pas vënies së këtij drafti në diskutim publik. Ju faleminderit. [email protected] [email protected] http://www.ks-gov.net/masht

73

IV. Kumtesat e mësuesve-përvojat profesionale

74

Hamza Halabaku, mësues në Gjermani Për disa probleme të SHSHMP në Diasporë Organizimi i mësimit plotësues në gjuhën shqipe në diasporë, në përgjithësi, kurse në Bavari të Gjermanisë, në veçanti, për periudhën sa e njoh këtë lëmi, ndonëse i përcjellë me sfida të mëdha, pa dyshim është dëshmuar si digë e fortë kundër asimilimit të brezit të ri të bashkëkombasëve tanë. Rëndësia e këtij mësimi konsiston në faktin se deri më tash shkollën me mësim plotësues në gjuhën shqipe e ndoqën shumë breza nxënësish, të cilët u pasuruan me njohuri nga gjuha amtare, historia e

gjeografia kombëtare, arti dhe kultura shqiptare në përgjithësi. Në mesin e këtyre nxënësve në vitet ’90 kishte edhe prej atyre që kanë lindur në vend të huaj, por shumica ishte prej atyre, që, ndonëse të lindur në trojet tona etnike, ishin rritur larg vendlindjes dhe vetëm me ëndrrat për ta parë një ditë atdheun e tyre. Aktualisht brezi i nxënësve tanë, më tepër se 90%, është i lindur në diasporë. Dhe ky fakt është një obligim më shumë për ne mësuesit, sepse atyre nxënësve duhet t’ua ngjallim ndjenjën e atdhedashurisë, dashurinë më të madhe për vendlindjen e prindërve të tyre. Të flitet për rolin dhe rëndësinë e mësimit plotësues në gjuhën shqipe për fëmijët e mërgimtarëve tanë në botë mjafton të kujtohet fakti se arsimimi dhe edukimi kombëtar janë një nga çështjet më madhore për kombin. Janë për t´u çmuar lart përpjekjet e mëdha, sfidat e pareshtura, sakrificat e vetëmohimet e atyre bashkatdhetarëve tanë për formimin e shkollës me mësim plotësues në gjuhën shqipe, e cila tashmë ka një traditë të mirë dhe mbi rrënjët e forta e të thella të saj mund të priten suksese edhe më të mëdha. Është për t´u çmuar edhe kontributi i subjekteve arsimore të shteteve përkatëse dhënë shkollës me mësim plotësues në gjuhën shqipe, të cilat për një kohë të gjatë krijuan parakushte të volitshme duke ofruar lokalin shkollor, mjetet mësimore, madje edhe pagesat (jo çdo ku) për kuadrin tonë arsimor. Thënë shkurt, janë një mori faktesh që ia shtojnë krenarinë traditës së shkollës shqipe me mësim plotësues në diasporë, por ka edhe fakte që herë-herë e dëmtonin imazhin e saj. Mirëpo, pavarësisht nga këto, dua të them se mësimi plotësues në gjuhën shqipe për mërgimtarët tanë është i nevojshëm aq sa edhe buka që e hanë dhe uji që e pinë. Pa këtë mësim fëmijët e tyre nuk mund të kenë të ardhme të ndritur. Sepse, nuk mjafton që fëmijët e tyre vetëm të dinë se janë shqiptarë, si mendojnë disa nga prindërit e fëmijëve (nxënësve), por ata duhet të marrin dituri nga gjuha amtare, historia e gjeografia kombëtare, arti e kultura dhe tradita jonë e begatshme. Ata, nëpërmjet këtij mësimi, duhet

75

të frymëzohen me atdhedashurinë dhe të pajisen me njohuri që lehtësojnë rrugën e angazhimit të tyre për kauzën e mirëfilltë kombëtare. E të gjitha këto, edhe po të duan e të dinë, nuk mund t´ua ofrojnë fëmijëve vetëm prindërit pa arsimtarin që ka këtë mision

dhe pa tubimin e nxënësve në klasën e mësimit. Sepse, vetë tubimi i nxënësve në një klasë, ku flitet e mësohet shqip, ka atë magjepsjen e vet, nxit tek nxënësi ndjenjën e atdhedashurisë e të afrimit ndërmjet tyre si dhe shton oreksin për njohuri sa më të shumta nga kultura, trashëgimia dhe gjeni shqiptar, komponente këto që kanë siguruar mbijetesën tonë si popull e si komb nëpër vorbullat e ndryshme të qindvjeçarëve.

Garat e diturisë të nxënësve të SHSH në Austri Pra, Shkolla Shqipe në Gjermani ka një vazhdimësi të gjatë kohore dhe ka luajtur një rol të rëndësishëm në planin kombëtar. E shoh të udhës që ky thesar të ruhet edhe në të ardhmen duke krijuar marrëdhënie zyrtare në mes të Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe të Teknologjisë të Kosovës, Ministrisë së Arsimit të Shqipërisë dhe Ministrisë së Arsimit të Maqedonisë me ministritë, respektivisht organet kompetente për çështje të arsimit të landeve në Gjermani dhe në vendet e tjera ku gravitojnë numër shumë i madh i shqiptarëve nga trojet tona etnike. E thash këtë, sepse në disa lande të Gjermanisë diku-diku është ndërprerë mësimi plotësues i gjuhës shqipe e diku-diku pritet të ndërpritet në dy – tri vitet e ardhshme. Unë mendoj se të gjithë intelektualët që ishin dhe që aktualisht janë në diasporë, sikur që janë angazhuar deri më tash pa hile dhe kanë dhënë kontributin secili sipas mundësive dhe rrethanave, duhet të angazhohen edhe më tutje, sepse rrezikshmëria për asimilimin e pasardhësve tanë në meset ku jetojnë tani e tutje është shumë më e madhe, madje ndoshta edhe e pashmangshme. Do të kisha dashur që arsimtarët shqiptarë në diasporën tonë edhe më tutje të punojnë me të njëjtin entuziazëm si gjer më tani, ndërsa ministritë tona, ajo e arsimit dhe ajo e kulturës, pastaj mediat tona elektronike e të shkruara të angazhohen më shumë dhe të gjejnë forma e mënyra të bashkëpunimit me prindërit e nxënësve dhe me vetë nxënësit, në mënyrë që ata të nxiten e të motivohen për përfshirje në mësimin plotësues në gjuhën shqipe. Kjo do të ndikonte në mënjanimin e shkakut që mësimi plotësues në gjuhën shqipe të ndërpritet me fajin tonë, pra me mungesën e nxënësve të interesuar për ta ndjekur këtë mësim. Po ashtu do të kisha dashur që arsimtarët tanë në diasporë ta analizojnë përvojën e gjertanishme dhe të përsosin metodat e mësimdhënies duke e kultivuar në rend të parë ndjenjën e atdhedashurisë. Ne në Gjermani kemi bërë shumë punë të mira dhe po bëjmë në vazhdimësi përmes Këshillit të Arsimtarëve Shqiptarë

76

“Naim Frashëri”. Ky këshilli ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm, si në aspektin profesional ashtu edhe në atë kombëtar. Besoj se edhe kolegët tanë në vendet tjera kanë bërë dhe do të bëjnë një punë të mirë në këtë drejtim. Sa i përket Ministrisë së Arsimit, Shkencës dhe të Teknologjisë të Kosovës konsideroj se ka nevojë që në mënyrë më kualitative ta përcjellë aktivitetin tonë, ta ndihmojë shkollën shqipe të mësimit plotësues në diasporë, duke e furnizuar atë me tekste e mjete tjera mësimore si dhe duke mbajtur kontakte të vazhdueshme me arsimtarët në diasporë. Ky bashkëpunim nuk ka munguar edhe gjer më tani, por ne e ndjejmë nevojën që ai të jetë edhe më i frytshëm. Do të ishte mirë që Ministria e Arsimit së paku një herë në vit të sigurojë mjete që grupe nxënësish nga diaspora ta vizitojnë Kosovën. Përvoja tregon se vizitat e këtilla lënë mbresa të fuqishme si tek nxënësit ashtu edhe tek prindërit. Dhe krejt ne fund mendoj se ka ardhur koha që planprogramet për mësimin plotësues të gjuhës shqipe në diasporë dhe tekstet për këtë mësim duhet ndryshuar. Ju faleminderit. [email protected]

77

Hamzë Morina, mësues në Zvicër Arsimi shqip në diasporë11

Mësuesja shqiptare, Alije Mujaj, dhe ajo zvicerane, Mariane Eichenberger, me drejtuesin e LAPSH-së në Kantonin e Aargaut, respektivisht autorin e këtij shkrimi, mësuesin H. Morina Ka 15 vite përpjekjesh të parreshtura që fëmijëve në diasporë u ofrohet mësimi plotësues i gjuhës dhe kulturës së Atdheut. Me shumë vështirësi Lidhja e Arsimtarëve dhe Prindërve Shqiptarë „N. Frashëri“ në Zvicër po përpiqet që këtë mision të shenjtë ta përcjellë te gjeneratat që po jetojnë të shkëputur nga gjuha dhe kultura e Atdheut për t’u mundësuar atyre të mos e harrojnë dhe ta kultivojnë atë.Këto përpjekje shpesh përfshijnë vetëm një përqindje të vogël të këtyre fëmijëve. Rezultatet varen shpesh nga faktorë të ndryshëm për të cilët ne shpesh nuk qajmë kokën edhe pse është në pyetje fati dhe perspektiva e mijëra fëmijëve, të cilët janë pjesë e perspektivës dhe ardhmërisë së Kosovës dhe shqiptarëve në përgjithësi. Pa pretenduar se do të japë ndonjë rrugëzgjidhje këtij problemi të mbetur vjerrë, këtu po jep vetëm një shembull të interesimit për këtë mësim dhe shqetësimet çka dhe si më tutje. Autoritetet vendore në Zvicër japin vetëm atë që në fakt ofrojnë edhe për komunitetet tjera, derisa investimi nga atdheu mungon nga arsyet që dihen, kurse vetëdija e prindërve tanë për këtë mësim shpesh len për të dëshiruar. Pos lidhjes së arsimtarëve shqiptarë kemi edhe shqetësimet e intelektualëve dhe të mësuesve zviceranë, të cilët i rreken këtij problemi duke konstatuar shpesh me të drejtë se për këtë kategori të rrezikuar duhet një kujdes i veçantë. Këto interesime i shprehin për shqetësimin e tyre dhe të shkollës së cilës i janë bërë barrë këta fëmijë, që paraqesin kategorinë më të rëndë për t’u integruar dhe që në ato shkolla janë pjesa që përfaqëson klasat e mësimit të prapambetur dhe me kujdes të veçantë. Ata e bëjnë këtë që të mund të influencojnë te struktura të caktuara intelektualësh shqiptarë, te prindërit e nxënësve apo te persona tjerë të interesuar për këtë çështje.

11 Të dhëna nga një anketë me prindërit shqiptarë në Oberwynenthal të kantonit të Aargaut-Zvicër /Reinach dhe Menziken/.

78

Në këtë kontekst unë do të trajtojë shqetësimet që dalin nga një anketë e zhvilluar nga mësuesja Mariane Eichenberger në shkollat e Reinachut dhe Menzikenit në rajonin e Oberwynenthallit të kantonit të Aargaut në Zvicër, në të cilin kanton e udhëheq punën e LAPSH-së disa vite me radhë, punë që shquhet me një bashkëpunim të ngushtë me shkollat në fjalë dhe mësuesen Mariane, të cilën e çmojnë të gjithë. Që nga fillimi i vitit 2001, menjëherë pas lufte, kjo mësuese iu rrek riorganizimit të klasave me mësim plotësues që ishin para lufte në këtë rajon dhe ishin mbyllur për shkak të pengesave tjera organizative dhe të luftës. Ajo formon një rrjet integrimi në këtë rajon, ku mes shkollave dhe komunave të caktuara vendos një bashkëpunim të mirë dhe me subjektin tonë një lidhje të ngushtë dhe me sukses dhe bëhet nismëtare e fillimit të punës së disa paraleleve. Regjistron mbi 50 nxënës, që ishte një sukses që ne s’e kishim arritur në asnjë rajon tjetër të kantonit të Aargaut, edhe pse kishim klasë të organizuara. Kështu, falë suksesit të arritur nga mësuesja Mariane, së bashku me mësuesen e angazhuar nga Lidhja e Arsimtarëve dhe Prindëve Shqiptarë, z. A.Mujaj, për 5 vite ky rajon bëhet shembull i mirë për organizimin e këtij mësimi. Por kohët e fundit mësuesja vëren se ky mësim fillon të bijë dhe nxënësit fillojnë ta braktisin atë, prandaj kjo punë e shqetëson mjaft dhe dëshiron të dijë shkaqet e kësaj braktisje si dhe të hetojë në përgjithësi integrimin e vështirësuar të fëmijëve të këtij komuniteti, çka vendos të bëj një anketë me të gjithë prindërit dhe familjet shqiptare që jetojnë në këtë regjion. Në bashkëpunim me mësuesen shqiptare dhe disa prindër i futet përpilimit të anketës dhe zhvillimit të saj me mbi 120 familje shqiptare. Çka solli në fakt kjo anketë, është shqetësimi im që dua t’ia përcjell opinionit për të parë reagimet e faktorit shqiptar këtu dhe në Kosovë. Qëllimi është që t`i bashkangjitemi shqetësimit të bazuar të mësueses Mariane, për ta ndihmuar atë dhe vetën e në rend të parë fëmijët tanë që e ardhmja të mos jetë edhe më e zymtë dhe t’u hapim horizonte të reja kah perspektiva, ku shkollimi besoj është alternativa më e mirë për ta.

Që në fillim shpreh opinionin tim të qartë për dy çështje tejet të rëndësishme .

1. Në rend të parë del në pah se, sipas regjistrimit të sivjetmë të nxënësve, afër ¼ e nxënësve të këtij rajoni janë të përkatësisë nacionale shqiptare (sipas një bisede para disa ditësh me mësuesen Mariane), kurse nga anketa dallohet qartë pjesëmarrja e gati 20 % të këtij numri, që tregon se jemi shumicë në këtë shkollë. Për nga përqindja e numrit të nxënësve të huaj jemi diku mbi çdo mesatare dhe kjo do të thotë se shqetësimi i mësueses dhe shoqërisë zvicerane është i ligjshëm dhe duhet të zgjojë edhe interesimin tonë për kujdes ndaj kësaj kategorie.

2. Pjesëmarrja e këtyre nxënësve në klasat dhe kategoritë mësimore të avancuara është simbolik, kurse pjesëmarrja në klasat e vogla /Kleinklasse/ dhe format tjera të organizimit mësimor jo të avancuar është i tepërt, shpeshherë me një përqindje enorme, jo vetëm një krahasim me nxënës zviceranë, por edhe në raport me nacionalitetet tjera të trajtuara në kushte të barabarta.

Këtë e vërteton edhe statistika që nxjerr mësuesja në fillim të anketës:

79

Pra, në Reinach, nga gjithsej 1140 nxënës, 697 janë zviceranë, kurse 197 shqiptarë, ndërsa në Menziken, nga gjithsej 912 nxënës, 503 janë zviceranë, kurse 171 shqiptarë. Për nga suksesi në shkollë, pasqyra për shqiptarët është tepër e zymtë në krahasim me zviceranët: Jepet vetëm pasqyra e klasave 6-9. Përkatësia KKO

(klasa të vogla/-niveli i ulët)

Real. (shkolla reale)

Sek. (shkolla sekondare)

Bez. (shkolla e rrethit)

Gjithsej

Zviceranë 9 51 116 199 357 Shqiptarë 23 39 4 7 73 Turq 2 8 9 5 24

Pasqyra në krahasim me nacionalitetet tjera është gjithashtu e zbehtë; p.sh. në raport me turqit. Pra, në klasat e vogla /Kleinklasse Oberstufe/ dhe në Real përqindja më e madhe është e shqiptarëve, kurse në Sekundar. dhe Bezirk. gati krejt e ulët. Pra në klasat me avancim shqiptarët numërohen me gishtat e njërës dorë. /Të dhënat janë vetëm për Reinachun – cikli i lartë 6-9/ Kur kihet parasysh se perspektiva e këtyre fëmijëve përcaktohet nga forma dhe suksesi në shkollimin e tyre, del se ata nuk janë në pozitë të favorshme. Kur kësaj i shtohet edhe e vërteta se pminimum me ardhme edishin kategpërparuar si

Ajo që mëpërgjigjet eNë ç’shkalfëmijëve tëpërgjithshëmjenë preokupranishme. përvetësimitjera. Prand T’iu kthehe Në pyetjen për mësiminafërmit dhedhe 17 s’kaduket dëshm

unët fizike dhe punët tjera për të pakualifikuar në Zvicër po zvogëlohen në e zhvillimin e hovshëm të teknologjisë, për këta fëmijë mund të llogaritet një he më e zymtë. Ata nuk do të mund të jenë as kontigjent i punës manuale, siç

oritë e prindërve të tyre dikur, sepse industria dhe ekonomia tashmë ka rezultat i zhvillimeve të gjithëmbarshme teknologjike.

së shumti na intereson është qasja e prindërve shqiptarë kësaj çështje dhe dhëna në këtë anketë lidhur me mësimin plotësues shqip. lë është vetëdija e prindërve në raport me këtë mësim dhe perspektivën e tyre në këtë drejtim? A e ndihmon apo e pengon ky mësim procesin e

arsimor të këtyre fëmijëve? Dilemat e tilla, që tashmë është dashtë të mos pim yni, për fat të keq, sa shihet nga vërejtjet në fund të pyetjeve, janë ende të Dhe janë të tilla edhe përkundër shumë studimeve që dëshmojnë se

solid i gjuhës amtare ndihmon në masë të madhe edhe mësimin e gjuhëve aj, jo rrallë, rezonimet e prindërve tanë shpesh na lënë të habitur.

mi shifrave në përgjigjet e dhëna në anketë.

lidhur me konstatimin se „njohuritë e mira në gjuhën amtare janë me rëndësi e gjuhës gjermane, për ndërtimin e identitetit personal, për kontaktet me të

për kthim të mundshëm në atdhe“ , nga 119 prindër, 83 janë pro, 19 kundër në përgjigje. Siç shihet, sipas deklarimit të tillë, nuk është keq dhe kjo si on se prindërit tanë e kanë të qartë misionin e këtij mësimi. Por, çka ndodh

80

më tutje në përgjigjet që tashmë ky konstatim do të duhej të përmbushej në praktikë. Tani bindjet dhe përqindjet ndryshojnë, veçanërisht kur është fjala e dërgimit të fëmijëve në këtë mësim dhe kostoja që duhet përballuar. Në pyetjen se: „A Duhet të mësojnë fëmijët tuaj gjatë 2 orëve mësimore shqip për të lexuar e shkruar?“ përgjigjet janë më tepër negative nëse llogarisim edhe ata që janë të hamendur në këtë pyetje. Nga 117 prindër, 39 thonë “po,” 40 “jo”, kurse 38 “ndoshta”. Në pyetjen: „A jeni të gatshëm që për këtë mësim të paguani nga 200 Fr. për semestër?“ përgjigjet janë tejet negative. Nga 118 prindër, 29 thonë “po”, 76 “jo” dhe 11 nuk japin përgjigje. Kjo do të thotë se posa të llogaritet kostoja e shpenzimeve për këtë kurs, që krahasuar me kurset tjera është minimale /sipas Rregullores së LAPSH-së 40 Fr. për 1 nxënës, 50 Fr. për 2 nxënës dhe 60 Fr. për 3 e më tepër në muaj /. Interesimi totalisht bie dhe pasqyra e ndjekjes reale të këtij mësimi është krejt e vogël në krahasim me numrin e fëmijëve shqiptarë në shkollat e caktuara. Sado që në këtë regjion mësimi mbahet rregullisht, njohuritë për të nga ana e prindërve janë shumë të vogla dhe pjesëmarrja simbolike. Edhe pse nuk mund të thuhet se informimi për këtë ka qenë i vogël, duke marrë parasysh se për çdo vit prindërit kanë pasur në dorë formularin “Fletëparaqitje” në të dy gjuhët, të dërguar nga Departamenti për Edukim përmes shkollës dhe pothuaj në çdo semestër mësuesja shqiptare dhe ajo gjermane kanë organizuar manifestim kulturor me nxënës të këtij mësimi për prindërit shqiptarë. Në pyetjen: „ A keni dëgjuar për kurset e gjuhës dhe kulturës për nxënësit tuaj?“ përgjigjet janë këto: Nga 115 prindër, 23 i kanë dërguar njëherë fëmijët në këto kurse, 11 i dërgojnë ende, 46 po dëgjojmë tash dhe 35 s’ kanë dëgjuar asnjëherë. Pra vetëm 11 prindër përgjigjen se fëmijët e tyre ende shkojnë në këtë mësim, kurse tjerët ose e kanë braktisur, ose nuk dinë gjë për të. Në pyetjen: „A jeni të kënaqur me këtë ofertë?“, përgjigjet duken kështu: Nga 118 prindër, 19 janë jo të kënaqur, 55 të kënaqur, 14 shumë të kënaqur dhe 29 s’kanë përgjigje, që do të thotë se vërtet oferta ka qenë serioze si nga LAPSH „N. Frashëri“, si organizatore, po ashtu edhe nga Rrjeti për Integrim i udhëhequr nga mësuesja Mariane Aichenberger. Kurse në pyetjen praktike se: „A vazhdojnë fëmijët tuaj këtë kurs me dëshirë dhe lirisht?“, përgjigjet janë të ngjashme me numrin e vogël të fëmijëve që frekuentojnë këtë mësim. Nga 116 përgjigje, 24 janë “po”, 23 “jo gjithmonë”, 33 “asnjëherë” dhe 35 “s’ka përgjigje”. Çështja e bashkëpunimit të prindërve shqiptarë me shkollën dhe mësuesin është ndër pikat më të dobëta, për të cilën shkolla zvicerane në përgjithësi nuk po gjen çelës edhe përkundër angazhimit të shumë mediatorëve e bashkëpunëtorëve tjerë. Edhe sipas kësaj ankete del se vërtet këta nuk janë fare të interesuar për takime të tilla me shkollën në interes të perspektivës së fëmijëve të tyre. Në pyetjen: „ A dëshironi që në një takim me prindër të diskutohet kjo çështje?“ përgjigjet janë shumë negative. Nga 118 prindër, 32 përgjigjen “po”, 77 “jo” dhe 9 “pa përgjigje”. Këtu poshtë është dhënë skema në gjermanisht e përgjigjeve në këto pyetje dhe rezultatet grafike.

81

Kjo pasqyrë e zymtë do të duhej t`i shërbente edhe organizatorit, LAPSH-së „N. Frashëri“ në Zvicër, prindërve shqiptarë dhe në rend të parë instancave tona shtetërore, (posaçërisht ministrive të arsimit, e në rend të parë asaj nga Kosova, pasi shumica e fëmijëve shqiptarë janë nga treva e Kosovës), që me këtë çështje të merren më seriozisht kur dihet se kambana e alarmit ka rënë para shumë vitesh, e sidomos pas lufte, kur numri i fëmijëve shqiptarë në shkollën zvicerane ka shënuar rekord, ku tashmë, në shumë rajone, po kapërcen 20 përqindëshin. . Kjo anketë ndjek më pas edhe çështje tjera që kanë të bëjnë kryesisht me integrimin e fëmijëve shqiptarë në shoqërinë zvicerane, kurse ne na bëri përshtypje sidomos situata gjuhësore në familjen shqiptare. Se cilën gjuhë përdorin ata më dendur në familje, gjuhën shqipe apo gjermane dhe cili është interferimi mes dialekteve të këtyre gjuhëve. Por kjo le ti mbetet një analize tjetër. Shumë interesante është edhe pasqyra e kësaj ankete lidhur me mësimin e gjermanishtes për parashkollorët dhe përgatitjen e tyre për shkollimin e rregullt, që ata nga kopshti të shkojnë gjuhësisht të përgatitur në shkollë dhe pa mangësitë evidente në përgatitjen gjuhësore, karakteristikë kjo e të huajve dhe edhe e shqiptarëve. Sa i përket njohjes së gjermanishtes nga gratë shqiptare dhe mundësitë e integrimit të tyre, kjo anketë nxjerr në pah një mosinteresim total, duke e pasqyruar realisht pozitën e diskriminuar të gruas shqiptare në punësim e afinitete tjera në marrëdhënie me vendësit. Kurse pjesa e fundit e kësaj ankete lidhet me shoqatën e prindërve dhe arsimimin e mëtejmë të tyre dhe ne na intereson pasqyra e saj, që është gjithashtu shqetësuese për mos vullnetin e prindërve shqiptarë për t’u arsimuar më tej dhe për t’u edukuar në mënyrë të vazhdueshme. Përgjigjet në pyetjen: „A dëshironi të takoheni ndonjëherë me prindër tjerë shqiptarë?“ dalin kësisoj: 46 “po”, 62 “jo”, 11 “pa përgjigje”. Kurse në pyetjen se: „A dëshironi që nga moderatorë shqiptarë të dëgjoni diç lidhur me temën mbi edukimin“? përgjigjet janë edhe më drastike: 35 “po”, 71 “jo” dhe 13 janë “pa përgjigje”. Pyetjes: „A jeni të gatshëm që një organizim të tillë të ofruar ta ndihmoni?“ i janë përgjigjur si më poshtë: 20 “po”, 72 “jo,” 27 “pa përgjigje”. Nga përgjigjet e dhëna në rubrikën e anketës “vërejtje”, për pyetje të veçanta, del se mësimi plotësues në gjuhën shqipe në shkollë është një sfidë e madhe që len për të dëshiruar dhe që ngre sinjalin e alarmit se në këtë drejtim duhet vepruar me shpejtësi sa nuk është bërë tepër vonë. Të ndihmohen nga institucionet tona ajo pjesë e intelektualëve që palodhur, që 15 vite kanë improvizuar një mësim të tillë. Ne jemi të vetëdijshëm se organizimi vullnetar i këtij mësimi për 15 vite i është nënshtruar shpeshherë një stihie, pa ndonjë përkujdesje të veçantë profesionale, i bazuar thjeshtë në motive patriotike dhe dëshira të organizatorëve dhe mësuesve pa ndonjë kontroll dhe udhëzues, duke degraduar në një masë esencën dhe bazën profesionale të organizimit, edhe pse për kushtet në të cilën gjendej Kosova ka qenë lakmuese në krahasim me shtete të konsoliduara që nuk kanë qarë kokën për këtë çështje. Besoj se ka ardhur koha që forma tashmë e tejkaluar e organizimit vullnetar t’i nënshtrohet një organizimi tjetër institucional dhe profesional, që rezultatet të intensifikohen krahas rritjes së numrit të nxënësve shqiptarë në mërgim. Është tejet fatale fakti se me dhjetëra profesorë, mësues e intelektualë të kryejnë punë të rënda fizike dhe mijëra nxënës shqiptarë të mos frekuentojnë këtë mësim, duke jetuar krejt afër njëri tjetrit e të mos e shohin interesin që i ndërlidh.

82

Vendosja e rendit dhe ligjshmërisë në këtë drejtim do ta nderonte Kosovën dhe faktorin shqiptar, i cili në bashkëpunim me faktorin vendës, që në këtë drejtim plotëson ligjshmërinë e tij për të gjitha komunitetet e edhe për shqiptarët, do ta gjente një zgjidhje më të lakmueshme se kjo. Vendosja e një organizimi adekuat, caktimi i mësuesve të përkushtuar dhe profesionalisht të aftë si dhe arsimimi i tyre i mëtejmë në kurse dhe seminare do të ishin puna minimale fillestare që do të duhej bërë, për të vazhduar me bazën tjetër metodologjike të ofrimit të planprogrameve bashkëkohore dhe teksteve përkatëse, pasi ato që janë në përdorim do duhej zëvendësuar me çdo kusht. Kështu ky mësim do të bëhej më interesant për nga forma, më thelbësor nga përmbajtja, më efektiv dhe domosdo më i frekuentueshëm. Kur kësaj i shtojmë edhe kontrollin institucional dhe mbikëqyrjen profesionale do të përfitojmë një mësim standard siç e kanë shumica e komuniteteve tjera dhe fëmija jonë dhe prindi nuk do të ndjeheshin të humbur dhe të injoruar.

ktivitete të nxënësve në Kantonin e Argaut me rastin e përfundimit të vitit shkollor 2005/2006

gjidhjet parciale që bëhen sot në diasporë nuk janë zgjidhje, ato janë vetëm shtyrje të

dijes së prindërve tanë se ky mësim është vullnetar, por më se i nevojshëm

uhej të bëhej përmes takimeve të shpeshta me prindërit tanë, me temat e

A( Rajon Reinach – Menziken) Zpaefektshme e shpesh me kokëçarje, pasi me të merren shpesh shoqata dhe njerëz që me arsimin kanë pak lidhje apo janë futur aty për t’u dukur me efekte „patriotike“ dhe për qëllime tjera, që shpesh e nxijnë imazhin e shkollës jo vetëm para fëmijëve dhe prindërve, por edhe para faktorit vendës, i cili me kërshëri përcjell zhvillimet e të huajve në këtë fushë. Thellimi i vetëdhe i dëshirueshëm për fëmijët që po rriten jashtë atdheut, do të ishte një punë e mirë e të gjithë njerëzve, shoqatave dhe institucioneve kulturore që veprojnë në këto vende, të cilat duhet të sensibilizojnë opinionin e këtushëm për rëndësinë e kësaj pune. Krahas kësaj, mjetet e informimit duhet të jenë zëdhënëse të praktikave më të mira dhe angazhimeve në këtë fushë. Kjo do të dcaktuara si dhe përmes shkrimeve e opinioneve të strukturave intelektuale që në këtë drejtim janë angazhuar vazhdimisht.

83

Sepse, nga ajo që shihet nga praktika e përditshmërisë me të cilën po ballafaqohemi një pjesë e intelektualëve jetësisht të përcaktuar për fatin e këtyre fëmijëve dhe nga shkrimet e studiuesve, më tepër të huaj, dhe në bazë të anketës në fjalë, shihet çartë se interesimi i prindërve shqiptarë është shumë i mangët dhe kjo do t’u kushtojë fëmijëve të tyre, në rend të parë, dhe perspektivës së tyre personale si dhe perspektivës sonë në përgjithësi, pasi nuk do të shfrytëzohet kapitali shumë i madh i intelegjencës së këtyre fëmijëve, që, në njërën anë, patën fatin e keq që u gjenden jashtë atdheut, por, në anën tjetër, kanë një shans të mirë për arsimim të mundësuar nga kushtet që u ofrohen në këto vende, që po të shfrytëzoheshin racionalist, këta fëmijë do të mund t’ i bënin prijatarë të shumë proceseve edhe për atdheun në të ardhmen. Se pse ky interesim dhe motivim është kaq i dobët, shkaqet janë shumëdimensionale dhe do të banalizoja sikur të konstatoja se faktorë të këtillë, a të atillë janë në pyetje. Po përgjithësisht vetëdija jonë në nivel jo të duhur është faktori numër një dhe të tjerët janë faktorë plus që rezultojnë me një prapambetje të tillë. Një pyetje, të cilën shpesh ia bëj vetes, e të cilës nuk ia gjej asnjëherë përgjigjen e saktë, është ajo se pse shqiptarët në perëndim aq shumë harxhojnë dhe financojnë në argëtim, „qejf“, kur shpesh ky është aq jo atraktiv dhe i lodhshëm e çoroditës, e shumë pak në arsimim, cilido qoftë ai, në cilëndo gjuhë qoftë! Ndoshta një ditë do t’i kthehemi vetes dhe prioriteteve, siç është arsimimi i fëmijëve tanë. Shtojcë: Tabelat me rezultatet e hulumtimit në gjermanisht [email protected]

84

Schüler nach Nationen Oberwynental.xls

Schüler nach Nationen in Reinach KG/Primar KKO Real Sek Bez ganze Schule

Schweizer 322 9 51 116 199 697

Total

Schweizer Albaner Südslawen Türken Italiener Andere Total

Schweizer

Albaner Südslawen

Türken Italiener Andere Total

592 42 127 161 218 1140

e

280 118 105 503 128 40 3 171

54 27 8 89 49 19 2 70 26 12 6 44 28 4 3 35

565 0 220 127 912
Schülerzahlen Menziken und Reinach KG/Primar Oberstufe Sereal Bez ganze Schule
Albaner 124 23 39 4 7 197
S üdslawen 79 4 17 18 6 124 Türken 31 2 8 9 5 55 I taliener 26 2 3 11 0 42 Andere 10 2 9 3 1 25
Schüler nach Nationen in Menziken KG/Primar Sereal Bez ganze Schul

602 598 294 304 1200 252 116 106 10 368 133 80 66 14 213

80 45 38 7 125 52 34 28 6 86 38 22

1157 895 5

18 4 60

50 345 2052

85

ung Umfrage Reinach/Menziken Herbst 2005
Albanische Wohnbevölker mit Kindern im Schulalter
Gute KennIdentität, f

19

120

100 40

80

60 38

40

20 39

0 Sollen Ihre Kinder

in der Schule während 2

Stunden pro Woche Albanisch

lesen und schreiben lernen?

keine120

29 100

80 19

60

5 40

20 zufrieden

0

Sind / Waren Sie zufrieden mit diesem Angebot?

Glauben Sie, dass der folgende Satz stimmt?
tnisse der Muttersprache sind beim Deutschlernen, für den Aufbau der eigenen ür den Kontakt mit den Verwandten sowie eine allfällige Rückkehr von zentraler
Bedeutung.

a 17 n

83

0 11 120 keine

100 Antwort 23 1

11 80 nein

76 60 60 45

nein ja vielleicht 40 40

ja davon gehört20 29 20

0 0 Sind Sie bereit, Kennen Sie

für diesen den HSK-Kurs Unterricht pro

r Kind 200 Ihre

Franken im Schulkinder Semester zu schon? bezahlen?

120 Antwort

120 100 35 9keine

nicht Antwort 100 zufrieden 80 nie

33 nicht immer 80 zufrieden 60 77

ja 60

40 23

s 20 24 2014 32

0

Besucht Ihr Kind diesen Möchten Sie Unterricht an einem gern und Elternabend freiwillig? über diese

K ?

j
ein
keine Antwort

U U

Kib

b

w3

n

nser Kind /
nsere
12
inder haben
hn einmal esucht

00

esuchen ihn80

ir haben 5

ein
Albanisch fü
keine Antwort

nein

5

40
ehr
86

ja

urse
diskutieren

Lekë Preçi, mësues në Gjermani Rëndësia e Shkollës shqipe në kultivimin e gjuhës dhe të traditës kombëtare në familjet mërgimtare dhe disa probleme lidhur me të

Hyrja Kolege dhe kolegë të nderuar, Tema që do të zë gojësh në këtë seminar nuk është e panjohur, sepse si e tillë na preokupon të gjithëve. Të dhënat për segmentet që do t’i paraqes i keni në dijeni të gjithë, ngase me to ndeshemi në përditshmëri kudo në mërgatë. Ato janë aktuale, ndaj edhe meritojnë trajtim jo vetëm sot e këtu, por kudo dhe gjithnjë. Gjithë shqiptarëve jashtë atdheut mund të themi se ju dhemb gjuha, ajo gjuhë të cilën e kanë mësuar që me belbëzimet e para në familje, në lojë, në rrugë, në shkollë e tash, larg atdheut e flasin pak ose fare, e shkruajnë po aq pak, e sidomos fëmijët e lindur në mërgim. Prandaj nuk shprehim ndonjë çudi dhe nuk shpikim asgjë të re po të pohojmë se gjuha shqipe, jo me tempo të ngadalësuar, por me shpejtësinë më të madhe, po rrezikohet, po i nënshtrohet harresës. E pra, shqipja për të cilën janë flijuar apo tretur si qiri mendjet më të ndritura, për të cilën qenë djegur fshatra dhe krahina nga otomanët dhe Patriarkana e Stambollit, qenë mallkuar dhe helmuar njerëz nga Patriarkana Greke, qenë burgosur mësues tek u mësonin vocrrakëve gjuhën e Arbërit, qenë venë në rrezik fshirje nga faqja e dheut fise të tëra në kohën e pushtimit serb, tash po ndotet dhe baltoset nga vetë shqiptarët. Mendoj se familja është një nga themelet kryesore ku mund të kultivohet me përkushtim gjuha shqipe. Ajo duhet të luajë rolin vendimtar që nga belbëzimet e para të fëmijëve. Ndaj rëndësia e familjes mërgimtare në kultivimin e gjuhës shqipe është e pazëvendësueshme. Por, megjithatë familja nuk mund të bëjë atë që e bënë shkolla shqipe si institucion shtetëror. Fëmijët në të gjejnë burimin e pashtershëm të të mësuarit shqip, mbështetësin e përhershëm drejt kultivimit dhe arritjes së njohurive të reja për gjuhën, kulturën dhe traditën kombëtare shqiptare. Hulumtimi dhe rezultatet Do të paraqes, me këtë rast, një statistikë të „vogël“, që i përket përparësive të të ndjekurit të mësimit shqip në Gjermani. Para disa vitesh bashkë me mësuesin Çerkin

87

Bytyçi e bëmë një hulumtim në mesin e fëmijëve, përkatësisht nxënësve në pjesën jugore të krahinës apo landit Baden Vyrtemberg (Baden Württemberg). Rezultatet e këtij hulumtimi trimëruan kur është fjala te rëndësia e shkollës shqipe në kultivimin e gjuhës dhe të traditës kombëtare në familjet shqiptare në mërgim.

99

9085

70 70

Numërojnë pesëkëngë dhe

këngëtarë shqiptarë

Flasin shqip nëfamilje

Vallëzojnë dhekëndojnë shqip

Komunikojnëpërmes internetit

me atdheun

Vajzat ndihmojnënë punet e shtëpisë

Nga 100 nxënës të pyetur

Grafika 1. Ndikimi i shkollës në traditën e familjes mërgimtare Nga 100 nxënësit e pyetur doli vlerësimi se 90% e tyre në familje flasin shqip, 85% të tyre vallëzojnë në dasma e festa shqiptare, pjesa më e madhe e tyre u gëzohen mysafirëve dhe kanë dëshirë të shoqërohen dhe të komunikojnë me ta, në pikniqe apo shëtitje të ndryshme flasin kryesisht shqip. Në një lojë futbolli të zhvilluar në mes dy ekipeve nga nxënës të shkollës shqipe, fjala gjuaje (mendohet për topin), është dëgjuar 200 herë. „Unë dua akullore“ përdorët shpesh nga fëmijët–nxënës të shkollës shqipe, kurse „Kauf mir Eis“ përdoret kryesisht te ata nxënës që nuk ndjekin shkollën shqipe. Nxënësit që ndjekin mësimin shqip më me dëshirë ndjekin emisionet televizive shqiptare dhe dëgjojnë me kënaqësi këngë shqiptare. Secili nga pjesëmarrësit e testit pa vështirësi numëroi titujt e pesë këngëve shqipe, ndërkaq 70% të tyre kanë lidhje interneti dhe atë e përdorin veç tjerash për të korresponduar përmes postës elektronike e chat-it me moshatarët dhe të afërmit në atdhe. Ndërkaq, nga 100 fëmijë të moshës shkollore që nuk vijojnë shkollën shqipe, rezultatet e testit janë shqetësuese, sepse prej tyre vetëm 5% flasin shqip, vallëzojnë shqip, komunikojnë me mysafirë etj. Ndërkaq, 70% të vajzave, nxënëse të shkollës shqipe, ndihmojnë në punët e shtëpiake, kurse nga 100 nxënëset që nuk e ndjekin shkollën shqipe vetëm 20% ndihmojnë në shtëpi.

88

Nga 100 familjet e pyetura, gjysma e tyre deklarojnë se 60% të fëmijëve, nxënës të shkollës shqipe, u flasin mysafirëve, kurse tek familjet me fëmijë që nuk ndjekin shkollën shqipe vetëm 10%.

Grafika 2. Krahasimi mes nxënësve që ndjekin shkollën shqipe dhe atyre që nuk ndjekin Përfundimi Pra, si edhe vërehet, fëmijët që ndjekin mësimet në shkollën shqipe janë në pozitë dukshëm më të mirë, tejet të përparuar në planin e njohjes së gjuhës shqipe dhe të kulturës e traditave kombëtare. Por, për fat të keq, viteve të fundit u mbyllën dhe vazhdojnë të mbyllen shumë shkolla shqipe për shumë shkaqe e që është një temë tjetër për diskutim, kurse prindërit po tregohen të shurdhër dhe nuk orvaten mjaftueshëm për të gjetur forma të reja e mundësi tjera për të organizuar mësimin në gjuhën amtare. Aq më tepër kur dihet se mënyra më e mirë për ruajtjen, kultivimin dhe mësimin e gjuhës shqipe është ajo përmes shkollës shqipe dhe leximit të librave në gjuhën shqipe. I rëndësishëm konsiderohet edhe kultivimi dhe mbajtja e kontakteve me atdheun. Kjo po zbehet vazhdimisht, sepse familjet të tëra gjithnjë e më pak po shfaqin interesim për të kaluar pushimet në atdhe. Dilema lind të vijnë në Kosovë apo të shkojnë në verime në bregdet. Që të dyja vështirë realizohen si pasojë e shpenzimeve të mëdha, sepse pushimi, i tillë siç është, i gëlltit kursimet njëvjeçare të mërgimtarëve. Kostoja e shtrenjtë e jetës në

89

vendet ku jetojmë dhe punojmë dhe shpenzimet e udhëtimit në atdhe vështirë përballohen. Në atdhe duhet të mendohet për të tërhequr ardhjen e bashkatdhetarëve e jo për t’i mbrapsur ata, ngase nuk e vlen të ngarkohen pronarët e veturave me nga 70,00 € në emër të sigurimit për qëndrimin në Kosovë, kurse këtë shumë në Gjermani e paguajnë për sigurimin e veturës për tre e më shumë muaj. Ndaj mendohet pse të paguhen 70,00 € për sigurim, kur vetura është e siguruar dhe këto mjete mund të shfrytëzohen për shpenzimet e benzinës për në bregdetin italian a spanjoll. Pse të fluturohet me çmime marramendëse për në Kosovë, kurse me 500,00 € mund të bëhet pushim një javor në hotelet më të mira në bregdetet e cilitdo vend, llogaritur këtu edhe fluturimin. Përkundër këtyre shpenzimeve, familje të shumta, të vetëdijshme për rëndësinë e qëndrimit në atdhe, kur është fjala te kultivimi i gjuhës dhe traditave tona, sakrifikojnë kohë, para dhe durim duke pritur se atdheu do ta shtrojë këtë çështje për të gjetur format ma të mira që do t’iu mundësonin realizimin e dëshirës për të udhëtuar me ma pak shpenzime drejt tij, ku, në të vërtetë, pa kursyer shpenzojnë kursimet e veta dhe kështu investojnë ma shumë se gjithkush. Tash, kur Kosova nuk ka prodhim, nuk eksport, nuk ka investime nga jashtë, arritja e kapitalit nga portofolet e mërgimtarëve është me se e rëndësishme dhe e nevojshme. Pra mërgimtarët po investojnë me të madhe në Atdhe, po ndërtojnë shtëpi banimi, po ndihmojnë të afërmit, po marrin pjesë aktive në ngritjen e infrastrukturës në fshatra dhe lagje të tëra të qyteteve. Si gjithnjë ata e mbështeten Atdheun për të mbijetuar në kushtet e okupimit dhe ndihmuan çlirimin e tij, ndërsa tash vazhdojnë ta mbështesin zhvillimin. Ndihmë të pakursyer do të japë diaspora edhe në të ardhmen. Po Atdheu, vallë, çfarë u jep mërgimtarëve ?! Na thotë mendja se është koha e fundit që, krahas aktiviteteve për pavarësi, të mendohet më shumë edhe për diasporën. Për regjistrimin e saj, për përfaqësimin e saj deri në parlament, për konsultimin e përfaqësuesve të saj ekspertë me zë të fushave të ndryshme etj. Formimi i Ministrisë për Diasporë është imperativ që gjithsesi mendohet se do të jetë krah i diasporës dhe i lidhjeve të ngushta të saj me Atdheun. Të gjitha këto do të jenë në funksion të organizimit të mësimit shqip, të kultivimit të aktiviteteve që kontribuojnë në ruajtjen e gjuhës dhe përparimin e saj. Në mërgatën tonë të moçme e të re ka kohë që gjëmojnë fort e pa ndërprerë kambanat e alarmit edhe për dukurinë gjithnjë e me masive të harresës së gjuhës amtare nga fëmijët. Ky proces asimilimi gjuhësor është ma i dukshëm dhe gjithëpërfshirës sidomos tek ata fëmijë që kanë lindur në vendet ku kanë migruar prindërit e tyre pas vitit 1990. Kjo, sepse shumica e prindërve të tyre në periudhën e vendosjes, të punësimit e të sistemimit nuk kanë pasur asnjë informim, as kohën, as shqetësimin dhe angazhimin e duhur për të njohur e shfrytëzuar legjislacionet demokratike e favorizuese të këtyre vendeve edhe në fushën e arsimimit të fëmijëve në gjuhën amtare. Të kuptohemi drejt: duke ringritur problemin e asimilimit gjuhësor të moshave të reja në emigracionin tonë as që e çojmë ndër mend se mund të bëhet mrekullia apo e pamundura për të ndaluar plotësisht e përfundimisht atë, sepse nuk jemi ne viktimat e para e as të fundit dhe se problemi pothuaj është i përbotshëm. Synimi dhe apeli ynë është që shteti dhe shoqëria të shqetësohen dhe bashkohen sot për ta ngadalësuar e kufizuar sa më shumë që të jetë e mundur këtë hemoragji kombëtare, sepse nesër do të jetë shumë vonë dhe se çmimi që do ta paguajmë si vend dhe si komb do të jetë shumë më i shtrenjtë Për të qenë të saktë duhet thënë se shumë emigrantë shqiptarë, kryesisht intelektualë e arsimtarë, u kanë rënë edhe vetë kambanave të alarmit jo vetëm për botën shqiptare në

90

emigracion, por edhe për shtetin amë dhe për qeveritë e shteteve ku janë ngulur herët a më vonë. Shpesh barra u është lehtësuar nga disa prindër, të cilët, me tu informuar për hapjen dhe funksionimin e këtyre shkollave, kanë nxituar t’i regjistrojnë në to fëmijët e tyre. Por paradoksalisht e papërgjegjëshmërisht ka pasur edhe prindër që nuk kanë denjuar ta shfrytëzojnë këtë shans dhe mundësi, që u japin ligjet e këtyre vendeve demokratike si dhe intelektualët bashkëkombasë të tyre. Këta prindër, jo vetëm nuk e përjetojnë si fatkeqësi harresën ose mosmësimin e gjuhës amtare, por, përkundrazi ,duke menduar se fitojnë imazh pozitiv dhe avantazhe në integrim, duke u treguar më pak shqiptarë e më shumë evropianë, duke e ushqyer mendimin për të mos u kthyer më kurrë në Atdhe, nuk ua nxisin fëmijëve dëshirën për të mësuar gjuhën amtare. Kam frikë se një neglizhencë e tillë, herët a vonë, do të na hakmerret keq. Ju faleminderit. [email protected]

Bibliografia

Lekë Preçi. Shkolla Shqipe në Gjermani në Mbrojtje të Identitetit Kombëtar. Revista URA, Viti III, Nr. 11, faqe 9. Nëntor 2003. Çerkin Bytyçi, Lekë Preçi. Nga Thesari Kulturor i Atdheut. KASH-i, Gjermani. 2000. Lekë Preçi. Çka solli kampionati i diturisë sivjet? Gazeta “Koha Ditore”, 21 mars 2005, faqe 6. Lekë Preçi. Për një organizim më efikas të mërgatës në Gjermani. Gazeta “Bota Sot”, 19 shkurt 2005.

91

Muhamet Muriqi, mësues në Suedi Një përmbledhje e shkurtër e zhvillimit të mësimit të gjuhës amtare shqipe në Suedi nga vitet 60 –të e deri sot

Mësimi i gjuhës amtare shqipe në Suedi i ka fillet e veta në vitet 60 të shekullit të kaluar dhe organizohej në mënyrë private, kryesisht nga emigrantet politikë shqiptarë nga Shqipëria, që ishin vendosur kryesisht në kryeqytetin e Suedisë, në Stokholm. Në këto vite po ashtu filluan të shpërnguleshin në Suedi emigrantët shqiptarë nga viset e ndryshme shqiptare, e sidomos shqiptarët nga Maqedonia dhe Kosova që vinin në Suedi për të punuar, sidomos në industri, e cila pati një zhvillim të hovshëm atëbotë. Në fillim ata vinin pa familje, kështu që numri i fëmijëve shqiptarë ishte shumë i vogël. Me kalimin e kohës u shtua numri i emigranteve dhe shumë prej tyre filluan që t’i merrnin me vete edhe familjet e tyre, kështu që numri i fëmijëve shqiptarë erdhi duke u shtuar vazhdimisht që si pasojë pati edhe nevojën e organizimit të mësimit të gjuhës amtare për ta. Me vendosjen e shqiptarëve nëpër qytete të ndryshme të Suedisë filloi edhe organizimi i mësimit të gjuhës amtare, kryesisht në kuadër të organizimit të mësimit plotësues për emigrantët jugosllavë, që organizohej nga shkollat suedeze në bashkëpunim me ambasadën dhe konsullatat jugosllave në Suedi. Ka shume raste, sidomos në fillim, kur fëmijët shqiptarë vijonin mësimin plotësues jo në gjuhen shqipe por në gjuhen serbokroate, pasi mësimi shqip pengohej nga konsullatat jugosllave. Por, me angazhimin e disa mësuesve dhe prindërve patriotë, që e dinin rëndësinë e gjuhës amtare dhe që filluan t’i mësojnë edhe të drejtat e të huajve në Suedi për mësimin e gjuhës amtare, u bënë përpjekjet e para për organizimin e mësimit të gjuhës amtare dhe u arritën suksese të rëndësishme, duke u hapur klasa të mirëfillta me fëmijë shqiptare dhe mësim shqip. Këto shkolla të para hasën në probleme të shumta sidomos nga nëpunësit e konsullatave jugosllave, të cilët nuk donin t’u lejonin shqiptarëve të mësonin gjuhën e tyre amtare, duke ndërhyrë tek organet suedeze dhe duke theksuar se ata ishin jugosllavë dhe duhej të mësonin gjuhën zyrtare të shtetit jugosllav, por edhe nga disa prindër të pavetëdijshëm për rëndësinë e gjuhës amtare. Shumica e shqiptarëve të mërguar në Suedi ishin të koncentruar në qytetet e mëdha industriale si në Malmö dhe në Göteborg dhe këtu filluan të hapen edhe shkollat e para shqipe.

92

Në vitin 1974 në Suedi, në kuadër të reformave në arsimin fillor dhe të mesëm, filloi zbatimi i planprogramit të ri LPO 74, në kuadër të të cilit filloi edhe reforma e quajtur “reforma për gjuhët amtare”. Me këtë reformë u krijuan kushte shumë të volitshme për mësimin dhe zhvillimin e gjuhës amtare në Suedi. Pas kësaj reforme filloi riorganizimi i mësimit të gjuhës amtare shqipe në shumë qytete të Suedisë. Në Göteborg mësimi i gjuhës amtare ka filluar në vitin 1974 me një numër të vogël të nxënësve. Mësuesi i parë këtu ishte Kosovë Rexhë Balaj. Edhe në Malmö mësimi i gjuhës amtare filloi në vitin 1974. Mësuesi i parë këtu ishte z. Ramadan Osmani. Në krahinën e Smålandit në Suedi, në qytetin Nybro, falë angazhimit të mësuesit Sadullah Zendeli – Daja dhe disa prindërve përparimtarë, u hap në mars të vitit 1975 shkolla e parë e mësimit të gjuhës amtare shqipe. Mësues i parë këtu ishte z. Sadullah Zendeli – Daja.

Vala e organizimit të mësimit të gjuhës amtare pastaj u përhap në shumë qytete tjera të Suedisë, ku banonin shqiptarë, si në Jönköping, Kalmar etj. Gjatë viteve të 80-ta numri i shqiptarëve në Suedi erdhi duke u shtuar vazhdimisht për ta arritur kulmin në fillimin e viteve të 90-ta, ku numri i tyre ishte mbi 50.000, shumica refugjatë nga Kosova.

Shkollë në Suedi (Landskrona), ku e ndjekin mësimin edhe shumë fëmijë shqiptarë (Foto Nuhi Gashi) Ky numër kaq i madh i shqiptarëve shtroi nevojën e organizimit më të mirë të mësimit të gjuhës amtare, sidomos në kampet e refugjatëve anekënd Suedisë. Me iniciativën e disa intelektualëve në vitin 1993 u formua Lidhja e Arsimtarëve Shqiptarë (shkurt LASH)“LASH “Naim Frashëri” në Suedi. LASH-i e mori përsipër organizimin e mësimit të gjuhës amtare në pothuajse të gjitha kampet e refugjateve në Suedi, duke bërë kështu një punë shumë të madhe edhe patriotike për fëmijët shqiptarë në Suedi. Në MP në gjuhën shqipe gjatë këtyre viteve vijonin mësimin mbi 10. 000 nxënës shqiptarë të shpërndarë në mbi 200 komuna të Suedisë. Më këta nxënës punuan mbi 200 mësues dhe mësuese. Shumica e këtyre mësuesve punuan në mënyrë vullnetare pa kurrfarë kompensimi material. Kjo mënyrë e organizimit të mësimit vullnetar, nën organizimin e LASH-së vazhdoi për disa vite më radhë, derisa shumica e refugjatëve shqiptarë nga Kosova morën leje qëndrimin në Suedi dhe u vendosën në komuna të ndryshme dhe filluan mësimin e rregullt në shkollat e rregullta suedeze. Sot në Suedi mësimi i gjuhës amtare është plotësisht i organizuar nga komunat. Komuna ka përgjegjësinë kryesore për kopshtet dhe shkollat. Komuna është e lirë në përcaktimin e organizimit të veprimtarisë për të arritur objektivat e përcaktuara nga shteti. Një komunë

93

është e detyruar të organizojë mësimin e gjuhës amtare në qoftë se brenda saj gjenden së paku 5 nxënës të cilët dëshirojnë mësimin e gjuhës amtare dhe ajo është në gjendje

të gjejë mësues të përshtatshëm të gjuhës

i-DAJA,

e të krijojnë premisa të mjaftueshme për

rganizimi në ciklin fillor unat janë të detyruara të ofrojnë mësimin e gjuhës amtare.

. Mësimi i gjuhës amtare si gjuhë e zgjedhur (klasa 6-9) gjuhe të huaj. Në këtë rast

. Mësimi i gjuhës amtare si zgjedhje e lirë e nxënësit ( klasa 1-9) mësimdhënies t'ia

. Mësimi i gjuhës amtare si zgjedhje e shkollës (klasa 1-9)

amtare. Mësimi i gjuhës amtare mund të organizohet edhe midis shkollave të ndryshme për të krijuar, në këtë mënyrë, grupe më të mëdha.

Me një grup mësuesish dhe veprimtarësh të Shkollës Shqipe në Suedi. Në mes shihet Mr. Sadullah Zendel nismëtar e veteran i kësaj shkolle (Foto: M. Muriqi)

imi në ciklin e ulët parashkollorOrganizKomunat kanë përgjegjësi që në kopshtrealizimin e qëllimit të planit mësimor. Përparimi dhe të mësuarit e secilit fëmijë duhet të bëhet në bashkëpunim të ngushtë me familjen. Mësuesi i gjuhës amtare e takon fëmijën një herë në javë në kopshtin e tij. Atje mësuesi qëndron dy deri në gjashtë orë. Nga dhjetë fëmijë, të cilët kanë të drejtë të mësojnë gjuhën amtare në parashkollore, vetëm një e realizon praktikisht këtë. Numri i fëmijëve me ndihmë në gjuhën amtare ndryshon gjithashtu nga komuna në komunë. OSipas Ligjit për Arsim, komMësimdhënia organizohet në forma të ndryshme në shkollën fillore, por e përbashkët është që çdo fëmije i ofrohet dy ose tri orë mësimi në gjuhën amtare në javë. 1Nxënësi mund të studiojë gjuhën e tij amtare në vend të njëmësimdhënia përfshihet në orarin dhe skemën e shkollës. Orët e mësimit ndahen midis klasës së shtatë dhe të nëntë. Gjuhët, të cilat mund të zgjidhen, vendosen nga rektori i shkollës dhe kjo është në varësi të numrit të nxënësve, të cilët dëshirojnë të studiojnë një gjuhë të caktuar amtare si gjuhë të zgjedhur. 2Gjatë gjithë ciklit të shkollës fillore, shkolla duhet që një pjesë tëpërshtatë zgjedhjes së lirë që bëjnë vetë nxënësit. Në lëndën shkollore, të cilën nxënësit e zgjedhin vullnetarisht, duhet të thellohen njohuritë. Ata nxënës që dëshirojnë mund të zgjedhin gjuhën amtare si zgjedhje të lirë. Rektori i shkollës është ai, i cili vendos nëse gjuha amtare do të ofrohet si zgjedhje e lirë. Përcaktues për këtë është numri i nxënësve, të cilët zgjedhin të mësojnë gjuhën amtare. 3

94

Në orarin e shkollës ekzistojnë disa orë të cilat mund të përdoren për mësimin e gjuhës

. Mësimi i gjuhës amtare jashtë orarit mësimor ësimor. Kjo do të thotë që nxënësi

rganizimi në (të

të cilët

n të

nd të

hje e

lëndë rs

shtë orarit mësimor. Ekziston një plan mësimor i veçantë për mësimin e gjuhës amtare

rganizimi në gjimnaz

ë rinjtë kanë të drejtë të vazhdojnë mësimin e gjuhës amtare kur ta fillojnë shkollën e

rarit in

juha amtare në shifra 2005

amtare, kjo si një zgjedhje të cilën e bën shkolla. Këto orë mund të përdorën në një ose më shumë lëndë. Kjo bëhet për t'i dhënë shkollës një profilim të caktuar. Pra është e mundur të realizohet mësimdhënia e gjuhës amtare si zgjedhje e lirë të cilën e bën shkolla. 4Gjuha amtare mund të mësohet edhe jashtë orarit mmerr leksione në gjuhën amtare jashtë orarit mësimor çdo javë. Numri i leksioneve vendoset nga komunat përkatëse. Zakonisht realizohen dy orë mësimi në javë.

Oshkollat specialeveçanta) Nxënësit, ndjekin shkollat speciale, gëzojnë gjithashtu të drejtëmësojnë gjuhën amtare.Gjuha amtare mufrekuentohet si zgjedhje e lirë e nxënësit, si zgjedgjuhës (gjuhët moderne) ose si

(Punimi është dërguar nga mësuesi Abas Fejzullahu në Sollothurn të ZvicëKështu e pa Driton Berisha (atëbotë nxënës në kl. III-të )luftën në Kosovë

dhe ishte botuar në revistën Erziehungskunst, Monatssschrift zür Pedagogik Rudolf Steiners nr. 11, Sollothurn 1999) janë shkollat speciale. Mësimdhënia organizohet në mënyrë individuale për çdo nxënës. O Tmesme. Gjuha amtare mund të frekuentohet brenda planit mësimor, si zgjedhje individuale, si zgjedhje e gjuhës (gjuhët moderne) ose si lëndë mësimore jashtë omësimor. Kurset e gjimnazit përfshijnë 250 pikë. Komunat ofrojnë mundësi për mësime gjuhës amtare në gjimnaz në varësi të numrit të nxënësve dhe të resurseve që ekzistojnë. G

umri i nxënësve shqiptarë që ndjekin mësimin plotësues në gjuhën amtare në Suedi Nështë ngritur nga 5118 në 5173 nxënës, ose në përqindje, nga 65,8 % në 67,8 % . Me këtë

95

përqindje, në planin e përfshirjes, gjuha shqipe renditet në vendin e dytë në mesin e të gjitha gjuhëve amtare që mësohen në Suedi. Numri i përgjithshëm i nxënësve shqiptarë në Suedi, krahasuar me vitin paraprak, ka pësuar një rënie nga 7763 në 7634 nxënës dhe radhitet në vendin e pestë për nga numri në mesin e gjuhëve amtare në Suedi.

[email protected]

96

Nexhmije Mehmetaj, mësuese në Zvicër Një orë mësimi model në lëndën e leximit letrar

Duke pasur nxënësin në qendër, mësuesi/ja përdor ato metoda që i gjykon më frytdhënëse për arritjen e objektivave mësimore, të cilat ndryshojnë në varësi të përbërjes së klasës (nivelit gjuhësor), mjedisit, moshës së nxënësve. Një studiues zviceran thotë: ”Të nxënit e nxënësve zgjerohet kur përdoren një tërësi metodash e strategjish për të menduarit, kur nxënësit kanë mundësi të zbatojnë të nxënit e ri në detyra të vërteta”. Pikërisht këtu e merr nisjen edhe struktura e re e mësimdhënies E R R, si një udhëheqëse e nxënësve në të gjitha nivelet. Data : Lënda: Gjuhë shqipe (lexim letrar) Klasa: II- III ( niveli I ) Tema: “Jeta dhe Lulja” (tregim) Tipi i orës: Zhvillim Mjetet mësimore: Teksti, materiale transparente për projektor, fletore, figura, fjalori dygjuhësor, materiale dygjuhësore. Objektivat:

1. Nxënësit të lexojnë tregimin në mënyrë shprehëse me ritëm e intonacion. 2. Të zgjerohet fjalori i nxënësit me fjalë të reja nga gjuha shqipe. 3. Nxënësi të fitojë njohuri mbi përdorimin e dy gjuhëve, duke përkthyer 7-8 fjalë

nga shqipja në frëngjisht. 4. Nxënësit të flasin sa më shumë në gjuhën amtare (pa fjalë frëngjisht).

Struktura e mësimit E R R Evokimi: - Nxënësit tregojnë për shtëpitë, ndërtesat e banimit;

shtëpi e vogël, shtëpi e madhe ( përdhese, dykatëshe,..),shtëpi e jonë, shtëpi fshati, shtëpi me gurë, shtëpi të re, banesë, apartament, shtëpi me qira e tjera. Me këto fjalë formohet një kllaster.

- Lexim i pjesës nga mësuesja. - Leximi nga nxënësit. - Përkthehen 7-8 fjalë nga shqipja në frëngjisht.

97

Teknika: - “ kur lulëzojnë idetë “ Kush janë Jeta dhe Lulja?

- Ku banojnë ato? - Me çka shkojnë ato në shkollë? - Ku takohen ato? - Ku e kalojnë ato kohën e lirë?

Kërkohet që nxënësit në mënyrë individuale të lidhin fjalitë me figurat e personazheve. Plotësojnë rubrikën “me fjalë të harruara”.

Realizimi: - Nxënësit e ndarë në dy grupe zgjedhin përfaqësuesit e tyre për leximin në role “ loja po ose jo “ !?

- Gjejnë titullin e saktë të tregimit. - Shkruajnë fjalitë sipas radhës. - Lexohen nga përfaqësuesit e grupeve. - Punohet në tekst “Punë e pavarur” - Prishin fjalën jo të saktë me një vijë. - Nënvizojnë fjalinë të cilën e kanë lexuar në tekst. - Kërkojnë në tekst fjalët me të njëjtin kuptim. - Lexohen fjalitë nga 2 – 3 nxënës.

Reflektimi: Pesëvargëshi Ritregohet përmbajtja me interpretim nga 3 - 4 nxënës. Shkruhet e ndërtohet në dërrasë të zezë. Punohet për krijimin e “pesëvargëshit”. Shkruhen disa fjalë nga mësuesja dhe të tjerat plotësohen nga nxënësit. Caktimi i personazheve bëhet me dëshirë. P.sh. ....... Konkluzionet:

- Motivohen nxënësit duke i vlerësuar për interpretimin e tyre. - Bëhet vetëvlerësimi, analizë e orës së mbajtur:

a) Plotësisht i kënaqur. b) I kënaqur c) Nuk jam i kënaqur

[email protected]

98

Rukije Rama, mësuese në Belgjikë Disa specifika të Shkollës shqipe në Belgjikë (diasporë)

Që të flasësh për arsimin në diasporë duhet ta njohësh në themel gjithçka të kësaj fushe, mbasi nuk është si të mësosh gjuhë me fëmijët që janë në vendin e vet, por njëkohësisht nuk mund ta trajtosh as si gjuhë të huaj, mbasi në mos te dy prindërit, të paktën njeri do jetë shqiptar/e. Unë që në fillim të prezencës sime në Belgjikë, duke e pasur parasysh thënien se gjuha shkon aty ku dhemb dhëmbi, pastaj, duke e pasur si profesion arsimin dhe duke e pasur pasionin dhe përvojën time që nga fillimi i punës sime në Pedagogjiken e Shkodrës, si një ndër shkollat më të forta dhe më të përgatitura që ka Shqipëria, si dhe përfundimin e arsimit të lartë për matematikë-fizikë, si një njohëse e mirë e psikologjisë së fëmijëve si dhe e metodikave të mësimdhënies e mësimnxënies, iu përkushtova këtij profesioni edhe në Belgjikë, duke e pasur për nder që t’u mësoj fëmijëve të bashkatdhetarëve të mi gjuhën e të madhit Naim. Por, megjithatë nuk ishte e lehtë dhe hetova se mësimdhënia e gjuhës shqipe për fëmijët shqiptarë në në një vend të huaj ka disa të veçanta speciale:

- së pari, fëmijët këtu janë prindërish të të gjitha trevave shqiptare, - së dyti, fëmijë që edhe prindërit u kanë lindur në vend të huaj, - së treti, fëmijë që prindërit i kanë dy nacionalitetesh dhe, - së katërti, fëmijë të lindur në vendet e tyre, por që kanë ardhur në Belgjikë në

periudha të ndryshme kohe dhe në mosha të ndryshme. Atëherë puna duhet ndërtuar sipas shkallës së njohjes së gjuhës, sipas grup-moshave, sipas njohjes së fjalorit të përditshëm etj. Sipas udhëzimeve të marra nga Ministria e Arsimit dhe e Kulturës e Kosovës, u ndërtua programi në atë mënyrë fillimisht që nxënësit të mund të kuptojnë njëri-tjetrin, mbasi nga grupe të ndryshme nxënësish kishte edhe fjalor të ndryshëm në të folur si për shembull: Fëmijët e ardhur nga Kosova rrymës i thoshin ‘’strujë’’, hekurit i thoshin ‘’pegull’’, ose ata të ardhur nga Maqedonia gotës i thoshin ‘’bardak’’, pjatës ‘’tajner’’, batanies ‘’qebe ‘’; fëmijët e ardhur nga Shqipëria e përdornin foljen ‘’iku ‘’ në vend të foljes “shkoi”. Pra, arsyeja e përdorimit të këtyre fjalëve vinte ngaqë familjet e tyre në shtëpi përdornin fjalë turqisht, serbisht apo të ndonjë gjuhe tjetër. Prandaj, puna e parë ishte në fillim që të pasurohej fjalori me fjalë shqipe, së dyti, në të mësuarit e shkronjave u morën parasysh veçanërisht shkronjat ç dhe q , gj dhe xh , s dhe z , u dhe y, dhe këto dy të fundit ngaqë në gjuhën vendase kanë

99

emërtim të ndryshëm; për u thuhet ‘’ y ‘’ et, për y thuhet ‘’igrek ‘’ etj. Atëherë për të pasur një vijueshmëri sa më të mirë të arsimit shqip në Belgjikë, flas për shkollat ku jap unë mësim tash 13 vjet, u desh fillimisht të bëhet një prezantim i hollësishëm me familjet e këtyre fëmijëve me qëllim që mundësisht të përdoret e njëjta shqipe në të folur dhe në të shkruar si në shtëpi, ashtu dhe në shkollën shqip. Vështirësi paraqitnin fëmijët apo të rinjtë që ishin në një moshë të madhe dhe që në shtëpi flitej turqishtja (mbase këto familje kishin ardhur nga Turqia, të shkuar atje në periudha të ndryshme dhe shqipen e tyre e kishin të përzier me fjalë turqisht). Ndërsa, sa për moshat madhore 14,15 e më lart, të

Nxënës shqiptarë në Bruksel me mësuesen Rukije Rama lindur ose në Belgjikë ose në shtete të tjera, puna ndërtohej special brenda orëve të mësimit, duke bërë punë të diferencuar si me përdorim kasete, figurash etj. Me fëmijët e familjeve 2 nacionalitetesh, fillimisht kontaktohej prindi, që nuk ishte shqiptar dhe kërkohej mendimi që edhe ai të përfshihej në këto kurse dhe kjo gjeti një aprovim në rreth 80% të rasteve, mbasi çdo prind ia do të mirën fëmijës së vet. Në përdorimin e teksteve gjithnjë është punuar me programin e Ministrisë së Arsimit dhe të Kulturës të Kosovës (1995), por, duke pasur parasysh që jo gjithçka është recetë, mbasi mësuesi me aftësinë e tij profesionale, mbi bazën e njohjes së mirë të psikologjisë së fëmijëve dhe të nivelit të tyre në bashkëpunim të pashkëputur me prindërit e tyre, duhet ta ndërtojë punën në atë mënyre që të jetë i suksesshëm dhe shkolla të bëhet sa më e dashur prej fëmijëve. Për këtë jo gjithkush mund të bëhet mësues i nxënësve në diasporë, sepse duhet të jetë njohës i mirë i metodave specifike të mësimdhënies dhe i psikologjisë së fëmijëve.

[email protected]

100

Sejdi Gashi, mësues në Gjermani Diferencimi në mësim Qëllimi është që çdo nxënës:

• të pavarësohet në mësim, • të mbështetet nga mësuesi, shokët dhe prindërit, • të vetëdijesohet dhe të bindet për aftësitë e veta, • të fitojë vetëbesim se është i aftë të mësojë diçka të re dhe të arrijë suksese.

Diferencimi brenda një klase ose grupi mësimor ka për qëllim pavarësimin në mësim dhe vetëdijesimin e çdo nxënësi për aftësitë e veta. Të përkrahet, motivohet e bindet se ka aftësi që të arrijë suksese të caktuara. Ky parim manifestohet dhe duhet përdorur sidomos në MP të gjuhës amtare për shkak të klasave ose grupeve mësimore të përziera dhe shumë heterogjene të nxënësve që marrin pjesë në të. Për këtë arsye duhet të merren parasysh aftësitë individuale, talentet, orientimet dhe motivet specifike të çdo nxënësi në ato klasa ose grupe, ku qëllimi i njësisë mësimore kërkon metoda dhe qasje të ndryshme. Këtu nxënësit kanë mundësi që vet të zgjedhin se çfarë oferte mësimore u përshtatet më së miri. Metodat e parimet pedagogjike-didaktike dhe format organizative, të cilat aplikohen për zhvillimin e mësimit në MP, u mundësojnë nxënësve arritjen e qëllimeve mësimore në nivele, kohë dhe mënyra të ndryshme dhe njëkohësisht sigurojnë edhe mësimin e përbashkët në klasë ose grupe mësimore. Mësuesi nuk duhet as t’i mbingarkojë e as t’i nënngarkojë nxënësit me material mësimor. Nxënësve, të cilëve u nevojitet më shumë kohë për të zgjidhur një detyrë të shtruar, duhet dhënë atë më shumë dhe u duhet po ashtu, duke përdorur metoda e mjete plotësuese

101

mësimore, më shumë ndihmë nga mësuesi. Nëse një detyrë është e nivelit më të lartë duhet zgjedhur metoda të cilat atë detyrë e sqarojnë më thjeshtë, që të jetë e kuptueshme për të gjithë. Nxënësve, të cilët kryejnë detyrat më lehtë dhe më shpejt, mund t’u jepen edhe detyra tjera plotësuese, të cilat edhe mund të mos jenë të planifikuara më parë nga mësuesi për atë orë mësimore. Format e diferencimit, të cilat zgjedhën nga mësuesi, mund të zgjerohen me angazhimin dhe planifikimin dhe caktimin e atyre nxënësve, të cilët janë në gjendje të mësojnë në mënyrë të pavarur. Këtu përshtatet më së miri mësimi sipas një plani javor dhe puna e lirë. Edhe puna në grupe dhe forma tjera mësimi, të cilat orientohen në projekte, u ofrojnë nxënësve mundësi për të marrë vendime në organizimin, zgjedhjen e temave mësimore, përpunimin dhe periudhën kohore për realizimin e tyre si dhe për kërkimin e ndihmës në raste të vështira. Pse të diferencohet mësimi? Në kushtetutën e Weimarit (Weimarer Verfassung, Art. 146) të vitit 1919 u vu themeli i shkollave fillore si “shkollë e përbashkët për të gjithë fëmijët.” Qëllimet kryesore ishin atëherë mësimi i përbashkët dhe heqja e idesë së barazimit të fëmijëve: Shkolla fillore duhet t’i favorizojë ato metoda të punës, të cilat nxënësve u sjellin suksese të ndryshme në mësim. Nxënësi ka të drejtë të zhvillohet në mënyrë individuale, gjë që duhet përkrahur nga personeli mësimor. Ideja që është përcjellë deri tani, se të gjithë fëmijë duhet të zhvillohen njëkohësisht dhe të mësojnë gjërat e njëjta, është e tejkaluar dhe jo e kohës (…) Edhe sot nëpër shkolla fillore kërkohet dhe synohet realizimi i individualizimit të fëmijëve. Nga kjo kërkesë për individualizim pason nevoja për diferencim të mësimit. Gjatë angazhimit e përpjekjeve të mësuesve në procesin mësimor, nëse kërkohet që të gjithë nxënësit të mësojnë: - në të njëjtën kohë, - në kushte të njëjta mësimi dhe - me kërkesa të njëjta, rezulton automatikisht nënngarkimi i disa nxënësve, por edhe mbingarkimi i disa të tjerëve. Fëmijët nuk dallohen nga njëri-tjetri vetëm nga intelegjenca dhe interesi që shfaqin ata në mësim, por edhe nga parakushtet individuale, familjare dhe sociale që i përcjellin ata. Këto janë aftësia e të menduarit të shpejtë, shprehia e punës, paranjohuritë, mënyra dhe kushtet e të mësuarit ndryshe etj. Detyrë e çdo arsimtari është njohja e mirë dhe marrja parasysh e të gjitha këtyre dallimeve, në mënyrë që çdo fëmijë të arrijë sukseset e tij individuale dhe mos ta humbë motivimin dhe bindjen se ai është i aftë për mësim. Meqenëse shkollat fillore dhe MP kanë për qëllim kryesor zhvillimin individual të çdo nxënësi dhe respektimin e aftësive, shprehive dhe shkathësive e motivimeve individuale të tij, atëherë për punën e suksesshme në praktikë rezultojnë masat në vijim: Mësuesi është i vetëdijshëm dhe ka parasysh,

- se fëmijët mësojnë në mënyrë të vet dhe qëllimet i arrijnë në kohë të ndryshme;

- se fëmijët i kryejnë detyrat në mënyrë individuale, me më shumë ose me më pak sukses se të tjerët;

102

- se nga fëmijët nuk guxon të kërkohet tepër pak ose tepër shumë dhe këto kërkesa (detyrat e lehta ose vështira) duhet përshtatur nivelit të çdo nxënësi.

Këto kërkesa mund të realizohen vetëm nëse mësimi diferencohet në një masë të duhur. Bazat dhe llojet e diferencimit të mësimit Dieferencimi kualitativ Nxënësit ndahen nëpër grupe për një kohë të caktuar dhe me qëllim të caktuar nga mësuesi. Mësuesi u jep detyra të lehta dhe të vështira, varësisht nga aftësitë e nxënësve. Qëllimi i përbashkët nuk guxon të humbet.

Pamje nga punimet e seminarit (Foto:ZI) Diferencimi metodik Mënyra e mësimdhënies dhe e mësimit diferencohen. Nxënësit marrin nga mësuesi mediume dhe ndihmë mësimore dhe mësojnë me metoda dhe në shkallë të ndryshme (p.sh. një nxënës mëson i pari dhe pastaj u sqaron të tjerëve). Ndihma e mësuesit mund të reduktohet ose të shtohet, varësisht nga arritjet e suksesit të nxënësve. Diferencimi kuantitativ Nxënësit përpunojnë pak ose shumë material mësimor, ata marrin mësime me tema themelore ose të zgjeruara, ushtrojnë për një kohë të shkurtë ose të gjatë dhe punojnë më shpejtë ose më ngadalë.

103

Diferencimi fakultativ Nxënësit merren me një aktivitet, të cilin e zgjedhin vetë. Ky mund të jetë në formë mësimi, në grupe por edhe aktivitet i lirë jashtëmësimor. Qëllimi Individualizimi nëpërmes mësimit Bazat e diferencimit:

Si diferencim kualitativ

Si diferencim metodik

Si diferencim kuantitativ Si diferencim fakultativ

Ndarja nëpër grupe sipas nivelit të nxënësve

Mënyra të ndryshme mësimi dhe mësimdhënieje

Më shumë ose më pak material (bazat, zgjerimi i temave)

Aktivitete të lira, të cilat nxënësit i zgjedhin vetë

Niveli abstrakt i ulët ose i lartë

Mediume të ndryshme mësimore

Më pak ose më shumë orë mësimi Grupe me interesa të njëjta

Detyra të lehta ose të vështira

Faza të ndryshme metodike

Më pak ose më shumë njësi mësimore

Grupe projektesh

Ndihma e mësuesit e reduktuar ose e shtuar

Ulja ose rritja e tempos së mësimit

Grupe të përbashkëta pune në forma të projekteve të lira

Format e organizimit:

• Fazë e ushtrimit dhe e hyrjes. • Mësim nëpër stacione. • Mësim plotësues. • Mësim sipas planit javor.

Format sociale:

• Si punë grupore, me partner dhe individuale [email protected] http://www.atdhedashuria.tk/

104

Valbonë Krasniqi, mësuese në Zvicër Mungesa e shprehisë së leximit dhe gjendja gjuhësore e fëmijëve tanë

Foto: A. Krasniqi Që në moshë mjaft të hershme fëmijët fillojnë të njihen me botën përmes formave dhe mundësive të ndryshme, duke filluar nga ato më të thjeshtat deri te ato më të komplikuarat, të cilat ndihmojnë në zhvillimin e logjikës dhe të të menduarit të tyre. Një ndër format më të rëndësishme të informimit dhe të njohjes me botën janë edhe librat të cilat u ofrohen fëmijëve që në moshë të hershme dhe të përshtatura sipas niveleve, moshave dhe interesave të tyre. Librat e tilla konsiderohen si të rëndësishme për zhvillimin mendor dhe intelektual gjatë procesit të shkollimit. Leximi, sikurse edhe çdo formë tjetër e zhvillimit mendor, është proces pune i cili përvetësohet dhe krijohet si shprehi te fëmija, herë si kureshtje, herë si dëshirë. Shprehia e punës, e leximit është çështje mjaft e ndjeshme për shoqërinë shqiptare, pikërisht për faktin se fëmijët e moshës shkollore janë ata të cilët përballen më së shumti me këtë problem. Kam përshtypjen se sot edukata dhe shprehia e leximit në shoqërinë shqiptare është mjaftë e mangët, për të mos thënë se nuk ekziston fare. Madje, me bindje të plotë, e them se nxitja dhe motivimi i fëmijëve në kultivimin e shprehisë së leximit është mungesë shprehie e vetë familjeve shqiptare. Pikërisht kjo mungesë leximi ndikon në varfërimin e thesarit leksikor dhe semantik të gjuhës amtare te fëmijët shqiptarë, të cilët jetojnë dhe përballën me gjuhë dhe kultura të huaja. Përveç këtij faktori, edhe arritjet shkencore, elektronike siç janë TV, video lojërat, dhe interneti, ndikojnë që fëmijët tanë të humbin interesimin gjithnjë e më tepër për leximin e librave, e në këtë mënyrë dhe kujdesin e gjuhës së folur. Megjithatë, faktori kryesor për mungesën e kulturës dhe shprehisë së leximit te fëmijët tanë është familja, së cilës i mungon kjo traditë dhe, natyrisht, s’ka si t’ua përcjellë as fëmijëve të tyre. Për shembull, sipas hulumtimeve të bëra në mesin e një numri të familjeve shqiptare, rezultojnë të dhënat faktike (reale) sipas të cilave për prindërit shqiptarë është shumë më e rëndësishme që fëmijët e tyre të fitojnë sa më shumë të holla se sa dije. Leximi duhet të hyjë në familje si detyrë dhe të bëhet kulturë e shprehi, në mënyrë që të mund të përcillet edhe te fëmijët, brez pas brezi. Mirëpo, për të realizuar këtë synim, natyrisht se duhen gjetur edhe format më efikase të cilat do të mund të ndikonin më lehtë në botën e madhe të fëmijëve. Për shembull, duhet bërë përpjekje

105

që leximi dhe shkrimi brenda një familjeje të bëhet kulturë argëtuese, domethënë, të kthehet në një lloj argëtimi familjar. Në mënyrë që prindërit t’u tregojnë fëmijëve se sa i rëndësishëm dhe argëtues njëkohësisht është leximi dhe shprehia e leximit të krijohet në familje, kërkohet më tepër angazhim nga vetë prindërit dhe ata duhet të bëhen shembull për fëmijët dhe të ardhmen e tyre. Janë prindërit ata të cilët do të duhej të ndërtonin disa rregulla familjare, t’iu përmbahen dhe t’i realizojnë ato bashkë me fëmijët e tyre. Për shembull :

• Prindërit të lexojnë më tepër libra, gazeta dhe të shkruajnë më shpesh letra qëllimesh të ndryshme, në mënyrë që kjo shprehi t’iu përcillet edhe fëmijëve të tyre në mënyrën më të natyrshme.

• Prindërit ta vizitojnë bibliotekën dhe t’i shoqërojnë fëmijët e tyre atje, në mënyrë që t’i njohin ata me pasurinë e tyre

• Prindërit të shkojnë bashkë me fëmijët e tyre në dyqan librash dhe t’ua zgjojnë atyre dëshirën për të blerë libra

• Prindërit të nxisin fëmijët të blejnë dhe lexojnë librin mbi bazën e të cilit është realizuar filmi dhe i cili edhe i ka pëlqyer fëmijës. Në këtë mënyrë, fëmijët, pasi të kenë parë filmin, do ta kenë më lehtë t’i kuptojnë librat e vështirë.

• Bashkë me fëmijët të planifikojnë leximet javore, duke filluar me pjesë të shkurta, histori, poema, gazeta dhe revista.

• Prindërit dhe fëmijët të lexojnë të njëjtin libër dhe të diskutojnë bashkë rreth përmbajtjes dhe mesazhit të tij.

• Prindërit të nxisin dhe të motivojnë fëmijët e tyre për të lexuar libra dhe revista të ndryshme derisa leximi t’iu bëhet shprehi dhe një nga rregullat numër një në përditshmërinë tyre..

• Dhuratat më të shpeshta, që prindërit do të duhej t’ua bënin fëmijëve të tyre, janë librat. Në mënyrë fare të natyrshme, edhe fëmija vetë do e konsiderojë si dhuratën më të mirë librin, pasi që do të mësohet me të dhe do ta lexojë me ëndje.

Format e lartpërmendura janë pista të cilat do t’iu mundësonin familjeve jo vetëm që të punojnë dhe t’iu ndihmojnë më tepër fëmijëve të tyre, të krijojnë shprehinë familjare të leximit, të jenë më afër fëmijëve të tyre, por edhe t’i dëgjojnë më shumë mendimet, synimet, dëshirat dhe problemet e tyre. Leximi jo vetëm që do të ndihmonte fëmijët të flasin gjuhën e tyre amtare, por edhe do t’i ndihmonte në zhvillimin e kompetencave gjuhësore e të shprehurit me shkrim, ngaqë leximi përmirëson të shprehurit oral dhe shkrimor, pasuron fjalorin dhe mundëson fëmijën të kuptojë dhe të trajtojë tema të ndryshme në nivelin e regjistrave më të lartë gjuhësorë.

Për këtë arsye, prindërit, përmes formave të kapshme dhe argëtuese për fëmijët, do të duhej që të nxisnin edhe shkrimin te ta. Më poshtë po përmend një varg veprimesh të nevojshme dhe të mundshme.

• Të nxisni fëmijën tuaj të shkruajë karta ditëlindjesh për familjen dhe shokët.

106

• Kërkoni mendim nga fëmija juaj për një problem që ju shqetëson dhe bëjeni një listë së bashku dhe shkruani anët pozitive dhe negative.

• Çojeni fëmijën në dyqanin e librave dhe ia blini një ditar që do t’i pëlqente. I sugjeroni që ai ta përdorë këtë ditar si libër ”idesh”, ku mund të shprehë mendimet dhe idetë e tij ashtu siç janë.

• Provoni të shprehni një ide të rëndësishme me shkrim. Në qoftë se keni një ide ose çështje të rëndësishme për të diskutuar, e shkruani atë dhe kërkoni përgjigje prej tyre (fëmijëve) në të njëjtën mënyrë.

• Mos e bëni të lehtë për fëmijët të shohin televizor. Në vend të televizorit në kuzhinë mbani një bibliotekë mbushur me libra, revista dhe vizatime komike të preferuara.

• Bisedoni me fëmijën dhe bini dakord së bashku se sa kohë do të shohë televizion gjatë javës. E njëjta gjë duhet bërë për kompjuterin dhe video lojërat.

• Shikoni televizor së bashku edhe bisedoni për atë që po ndiqni. • Prindërit të luajnë me fëmijët e tyre herë pas here lojëra të ndryshme tryeze,

familjare (si Scrabble ose Boggle), lojëra të cilat kanë të bëjnë me shkrimin-këndimin dhe të cilat do të përmirësonin përdorimin e fjalës.

• Krijoni një gazetë familjare. Bëni histori si familje dhe ua jepni ato fëmijëve tuaj t’i shkruajnë. Bëni që fëmija juaj ta hedhë në kompjuter dhe t’ua dërgojë shokëve dhe familjes.

Me nxënësit e Valbonë Krasniqit në Gjenevë (Foto:J. Emini)

Megjithatë, krijimi i shprehisë së leximit bëhet në mënyrë graduale, prej zhvillimit të kompetencave gjuhësore elementare e deri te vetë leximi autonom. Në anën tjetër,

107

komunikimi oral, domethënë kapaciteti i fëmijës për t’u shprehur rrjedhshëm dhe për të dëgjuar të tjerët, është i domosdoshëm për suksesin në lexim. Çfarë do qoftë kultura e tyre, fëmijët gjuhën e tyre amtare e mësojnë falë vëzhgimit, interesimit dhe dëgjimit të rrethit të ngushtë apo të gjerë. Nëse zhvillimi i kompetencave të të shprehurit oral është një fenomen krejtësisht natyror dhe zhvillohet në mënyrën më natyrale te fëmijët, leximi është një mësim i cili duhet mësuar, kultivuar, mësuar dhe ndihmuar, në mënyrë që fëmijët të krijojnë dhe të zhvillojnë kompetencat e leximit dhe kapjes së leximit.

Shtrohet pyetja, a bëhet fjalë për një krizë të përgjithshme leximi, që ka të bëjë vetëm me shoqërinë shqiptare apo është çështje e një krize universale, që preokupon edhe shoqëritë tjera. Për shoqërinë shqiptare leximi ka qenë një ndër format më të rëndësishme për zhvillimin dhe aftësimin e fëmijëve gjatë formimit intelektual të tyre. Edhe në plan programet shkollore leximi ka pasur gjithmonë vendin më të rëndësishëm dhe ka qenë një ndër format e detyrueshme për fëmijët gjatë shkollimit të tyre fillor dhe të mesëm.

Duke u ndodhur para një problematike dhe para një gjendje të tillë gjuhësore të fëmijëve tanë, mund të konkludoj se një hendikep të ri në mosformimin gjuhësor të brezave të ardhshëm të shoqërisë sonë paraqet edhe mungesa e leximit të një literature të obligueshme në shkollat tona, si në vend dhe posaçërisht në diasporë. Vë theksin mbi këtë problematikë mjaft të ndjeshme, veçmas për diasporën, duke u bazuar në përvojën time profesionale si mësimdhënëse që prej disa vjetëve. Përfundimisht, mendoj se duhet të bëhet më shumë për këtë çështje nga vetë familjet shqiptare e natyrisht edhe nga ana e institucioneve tona arsimore dhe kulturore.

[email protected]

http://www.lapsh.com

108

V. Ekspozita, promovimet, fjala përfundimtare, programi, lista e

pjesëmarrësve

109

Eden BABANI, Bruksel (publicist dhe shkrimtar)

"Sa herë që dëgjoja emrin Kosovë, ndodhesha atje"

Asllan Krasniqi, fotograf i pavarur

Foto: A. Krasniqi Në seminar, u hap një foto-ekspozitë e fotografit nga Brukseli, Asllan Krasniqi, anëtar i Kryesisë së LASh “Naim Frashëri” për Belgjikë, e cila solli aspekte të veprimtarisë arsimore dhe kulturore të Shkollës Shqipe të Mësimit Plotësues në Belgjikë dhe në vende të tjera fqinje. Afro njëqind fotot e përzgjedhura nga mijëra të tjera nga albumi kushtuar Shkollës Shqipe, të cilat u paraqitën në mjediset e seminarit, tërhoqën vëmendjen e të pranishmëve, ardhur nga vise të ndryshme të Evropës Perëndimore dhe nga Kosova. Ata e përgëzuan autorin e ekspozitës për cilësinë e lartë artistike të fotove dhe për punën e lavdërueshme që kishte bërë, duke bredhur me aparat në krahë, nga shteti në shtet; nga Brukseli, në Namyr, nga Anversa, në Sint-Niklaas, në Kortrijk e në gjithë hapësirën e Mbretërisë së Belgjikës, kudo ku ka shqiptarë e ku gjallon Shkolla Shqipe e Mësimit Plotësues.

Ia vlen të përmendet këtu se, duke filluar nga lëvizjet shkollë më shkollë, te shpenzimet eventuale e deri në kohën që i është dashur Krasniqit për transferimin dhe organizimin ekspozitës në Prizren, gjithçka është kryer me vullnetin e tij të mirë, pa kurrfarë shpërblimi material dhe duke shmangur pengesa të njëpasnjëshme burokratike, që, ndonjëherë, nuk t’i pranon mendja.

Asllan Krasniqi para ekspozitës së tij(Foto: M. Muriqi) Cili është fotografi Asllan Krasniqi? U lind më 10.10.1945 në Tugjec të Kosovës. Është diplomuar në shkollën për fotografi, në Lubjanë. Më pas ka vazhduar Kursin e Artit Fotografik në Paris.

110

Veprimtarinë e tij si fotograf, e ka filluar qysh herët, në vitin 1963, ende pa mbaruar shkollën e fotografisë, duke fotografuar refugjatët e parë kosovarë të cilët, në atë kohë, strehoheshin në Maqedoni, për të ikur në Turqi. Me mbarimin e kursit në Paris, filloi veprimtarinë si fotograf i pavarur. Qysh në vitet ’70, ka vizituar shumë vende të botës. Vendi i parë ku shkrepi aparati i Krasniqit, ishte Turqia. Ka bërë fotografi në Stamboll, në Bursë etj., kryesisht në mjediset e refugjatëve shqiptarë. Hapin e dytë, e ka hedhur më 1979, në SHBA. Në New-York ka fiksuar në celuloid Statujën e Lirisë, Rrokaqiejt, Kullat Binjake etj. Ndërsa në Washington, Shtëpinë e Bardhë, Kupolën etj. Më pas ka fotografuar në Paris, Kanë, Monako, Londër, Vjenë, Barcelonë, Budapest, Varshavë, Venecie, Vatikan etj. SHBA-së iu rikthye sërish edhe dy herë të tjera. Në vitin 1985, ka vizituar Çikagon, Detroitin dhe,

Duke shikuar ekspozitën (Foto: A. Krasniqi) edhe një herë, New-Yorkun, duke iu përkushtuar temës së emigracionit shqiptar. Ndërsa, më 1992, ka fotografuar në Los Anxhelos, Holivud, Beverly Hills, Santa Monika, Universal Studio, World Disney Land etj, ku ka synuar të trajtojë, gjithmonë, tema dokumentare, sidomos evenimente historike e artistike. Megjithatë, sipas Krasniqit, nga të gjitha vizitat që ka bërë, më e rëndësishmja do të mbetet, vizita e tij e parë në Shqipëri, më 1991. Asllan Krasniqi është anëtar i Organizatës Botërore te Shtypit Periodik, i Shoqatës se Gazetarëve në Shqipëri, i Shoqatës së Fotografëve “Gjon Mili”, si edhe i Akademisë Evropiane të Arteve. Prej vitesh, si fotoreporter i pavarur, ka ndjekur dhe po ndjek nga afër të gjitha veprimtaritë dhe ngjarjet që kanë të bëjnë me Kosovën. "Sa herë që dëgjoja emrin Kosovë, ndodhesha atje", është shprehur fotografi Krasniqi: në NATO, në Parlamentin Evropian, në Bruksel, në Luksemburg, në Paris, në

111

Bon, në Londër, në Rambuje, në Hagë, në demonstratat, manifestimet, grevat e urisë, të gjitha i ka fokusuar në objektivin e aparatit të tij; ashtu si edhe shumë personalitete bashkëkohëse, si: Bil Clinton, Kofi Anan, Havier Solana, Jimi Chee, Olbrait, Toni Bler, Bernard Cuchner, Bush, Karla Del Ponte. Shqetësimi i përhershëm i Krasniqit ka qenë dhe mbetet pasqyrimi fotografik i çdo gjurme të asaj që ndodh me popullin e tij. Ndoshta, i vetmi fotoreporter shqiptar nga diaspora, i pranishëm ne ngjarjet e fundit të tragjedisë së popullit shqiptar të Kosovës, ka shoqëruar rrugën e vuajtjeve dhe të dhimbjes të atyre njerëzve që, me lot e me gjak, po i dëbonin nga trojet e veta. Nëpërmjet objektivit të aparatit tij, gjatë periudhës prill – maj të vitit 1999, e deri në kthimin e tyre në vendlindje, Krasniqi ka fiksuar çaste nga jeta në kampet e refugjatëve në Belgjikë, në Shqipëri, në Maqedoni dhe në Turqi. Arkivi i tij vazhdoi të pasurohet edhe në muajt gusht e shtator të vitit ‘99, duke pasqyruar të gjitha dëmet e bëra nga okupatori serb, anembanë Kosovës. Me të njëjtin pasion, ka ndjekur edhe fillimin e periudhës së rindërtimit. Asllan Krasniqi ka besim të plotë se i gjithë ky reportazh prej disa dhjetëra mijë fotografish, i realizuar vullnetarisht, do të mbetet si një dëshmi e gjallë, që askush të mos e harrojë atë që ka ndodhur me popullin shqiptar. [email protected]

112

Promovimi i veprave poetike të mësuesve krijues

Riza Sheqiri, Suedi Mësuesi dhe poeti tashmë i njohur në qarqet letrare shqiptare në diasporë, posaçërisht në Suedi, Riza Sheqiri, kësaj radhe prezantoi dy librat e tij të fundit me poezi për fëmijë: “Flutura në kaktuse” dhe “Të dua shumë” ( botime të Shtëpisë Botuese ”Rizah Sheqiri”, Karlskrona- Suedi). ”Flutura në kaktuse” është përmbledhje me skica poetike ku autori reflekton mbi jetën, luftën për liri, vuajtjen në mërgim, dashurinë dhe vlerën e përjetshme të saj etj.

Skicat poetike të përmbledhura në këtë libër janë të shkruara në një periudhë gati njëzet vjeçare (nga vitet tetëdhjeta deri në përfundimin të viteve të nëntëdhjeta) të jetës së aurorit dhe ato reflektojnë e pasqyrojnë shumicën e ngjarjeve tronditëse nëpër të cilat kalon vet autori dhe populli i tij. Siç është jeta me batica dhe zbaticat e saj, me të mirat dhe vuajtjet e saj, me dhembjet dhe dashuritë, pikërisht ashtu janë edhe skicat poetike të këtij libri që rrjedhin si një ndjesi e hollë e delikate nga mendja dhe zemra e autorit dhe marrin udhë që të arrijnë deri në zemrat dhe mendjet e lexuesit. ”Të dua shumë” është një libër për më të vegjlit, i cili përmban një buqetë vargjesh me rimë, të këndshme për lexim, për lojë dhe për mësim. Libri iu dedikohet fëmijëve të moshës parashkollore, por me ëndje do ta lexojnë edhe fëmijët që sapo kanë filluar të lexojnë. Qëllimi i këtij libri është që fëmijët t’i fusë në botën e librit, që ata ta ndjejnë bukurinë e fjalës me rimë dhe të kënaqen duke shikuar fotografitë që e ilustrojnë librin.

113

Ky libër fëmijëve mund t’iu lexohet e rilexohet në çdo kohë e nga çdo kush, p.sh nga vëllezërit a motrat e rritura, nga prindërit, nga gjyshja e gjyshi në shtëpi, nga mësuesja a edukatorja në kopsht apo në klasat parashkollore, por mund të lexohet edhe gjatë mbrëmjeve në vend të përrallës për natën e mirë. Libri ”Të dua shumë” ka fare pak tekst dhe më shumë fotografi, që përmbajtjen e librit e bëjnë më të këndshme e më të dashur për fëmijët e kësaj moshe. Vargjet e këtij libri janë të ilustruara me fotografi të zgjedhura me ngjyra nga vetë autori. Ky libër është një nga librat e pakët origjinal në gjuhën shqipe për më të vegjlit. Libër që padyshim do të kënaq fëmijët, po edhe ata që do ta lexojnë për fëmijët apo bashkë me fëmijët. [email protected] Fikrije Bylakbashi, Norvegji Mësuesja e Shkollës Shqipe në Norvegji dhe poetja e re, Fikrije Bylykbashi , prezantoi përmbledhjen e saj me poezi “Princi me lule” (Shtëpia Botuese “Zef Serembe”, Prishtinë, 2006), që është plot refleksione e mall për vendlindjen, fëmijërinë, Atdheun, gjuhën shqipe, luftën dhe flijimin e shqiptarëve për liri etj. Këtë mall e lidhje me Atdheun dhe kategoritë, rekuizitat e dukuritë shpirtërore e materiale identifikuese me të, e bën më

të fuqishëm të qenit e saj larg tij dhe distanca e madhe gjeografike. Kjo distancë, lehtë e hetueshme, ky ambient ku jetohet e krijohet, ku liria për jetën dhe të mirat e saj është “dukshëm më e garantuar”, shihet qartë, nuk të bën të lumtur. Komunikimi i saj me përditshmërinë, jo rrallë, shtrihet thellë në histori dhe hapësirë, vertikalisht e horizontalisht. Një finesë e

hollë romantizmi e nostalgjie fëmijërore, një idilë e bukur dhe e sinqertë dhe plot mall për fshatin e pashijuar plotësisht, për ëndrrat e pakryera, e përshkon gjithë krijimin e saj. [email protected] [email protected]

114

Dr. Fehmi Ismaili, Sekretar i Përhershëm në MASH

jala përmbyllëse

ë nderuara kolege,

etarë,

esoj se, edhe pas dy dite pune jo të lehtë në këtë vapë korriku dhe me një program mjaft

ë t’iu shpreh falenderimet më të sinqerta për mundin dhe

noni

se ky seminar paraqet një kontribut të çmuar në fushën e përsosjes suaj në

ë

ueshme

ASHT e Kosovës edhe më tej, përmes shërbimit të veçantë, të njohur tashmë si Njësia për SHSHMP në Diasporë, do të vazhdojë me koordinimin dhe mbështetjen e kësaj

T të Kosovës F TTë nderuar kolegë, Të dashur bashkatdh Btë ngjeshur e ambicioz, ndjeheni mirë. Dhe disponimin e krijon sigurisht edhe suksesi i këtij seminari, i këtyre takimeve tashmë të rregullta dhe me fizionomi profesionale të ndërtuar. Sigurisht që kjo do të zhvillohet më tej në përputhje me kërkesat e Juaja dhe të Shkollës Shqipe në Diasporë. Jam i ngarkuar nga Ministri qangazhimin që keni treguar gjatë këtyre dy ditëve. Në mënyrë të veçantë meritoni falendrim për punën e madhe që bëni atje, në mjediset e mërgatës shqiptare, ku pume fëmijët dhe të rinjtë tanë për ruajtjen dhe kultivimin e gjuhës amtare dhe të kulturës shqiptare. Jam i sigurtprofesionale dhe të njohjes me të arriturat e Kosovës në të gjitha fushat, posaçërisht fushën e arsimit dhe të reformës së tij, që po zhvillohet dhe pjesë e të cilës jeni edhe ju dhe Shkolla Shqipe në Diasporë. Sigurisht që ndër punët më të rëndësishme në këtë fushështë ajo e hartimit të planprogrameve të përshtatshme dhe e teksteve e mjeteve mësimore. Besoj se, në këtë fushë, jo vetëm se do të keni marrë informata të mjaft(edhe tema bosht e këtij semniari i kushtohej prezentimit dhe diskutimit të draftit të parë të MASHT të Kosovës për Kurrikulën e SHSHMP në Diasporë), por edhe do të jeni kyçurme gjithë interesimin dhe potencialin profesional dhe do të vazhdoni të jepni kontributin tuaj deri në përfundimin e këtij projekti të një rëndësie të veçantë. M

115

shkolle me të gjitha mjetet dhe format e mundshme, në mënyrë që jo vetëm t’i forcojmë shkollat ekzistuese, por të hapim edhe të tjera në shtete e rajone tjera dhe ta rrisim pjesëmarrjen e fëmijëve dhe të rinjve tanë. Numri i fëmijëve të përfshirë në MP është ende ı vogël. Detyrë kryesore e jona mbetet rritja e këtij numri. Kur është fjala te organizimi i këtij seminari nuk mund mos ta përmend edhe ndihmesën e muar që na ka ofruar Komuna e Prizrenit, e cila, në kuadër të konceptit të organizimit të

to na japin informata të rëndësishme ër punët e kryera, për vështirësitë dhe pengesat në punë, por edhe për atë se si të

dhe

besimin tim se i ardhshmi do jetë më i begatshëm si në përmbajtje ashtu edhe në pjesëmarrje dhe Kosovën do ta

s-gov.net

çkëtij seminari, sivjet ishte bashkënikoqire e tij, dhe shkollën ku po mbahet, Loyola Gymnasium-in. Për këtë i falënderoj posaçërisht. Takimet e këtilla janë me interes të shumanshëm. Aporganizohemi më mirë në punën tonë të përbashkët në të ardhmen. MASHT e Kosovës e çmon shumë lart punën që ju bëni dhe rëndësinë që ka ruajtja dhe kultivimi i gjuhëskulturës shqiptare te brezat tanë të rinj në botën e jashtme. Duke i shpallur të mbyllura punimet e këtij seminari, shprehtëgjejë vërtetë të pavarur dhe sovrane. Të punojmë të gjithë për këtë! Ju faleminderit! Fehmi.ismaili@k

[email protected] http://www.ks-gov.net/masht

116

UNMIK

IPVQ

INSTITUCIONET E PËRKOHSHME VETËQEVERISËSE

PRO

QEVERIA E KOSOVA

MINISTRIA E AR Z OBRAZOVANJE SHKENCËS DHE E TEKNO JISË

VISIONAL INSTITUTIO OF SELF-GOVERNMENT PRIVREMENE INSTITUCIJE SAMOUPRAVLJANJA

NS

KOSOVËS – GOVERNMENT OF KOSOVO – VLADA

SIMIT, MINISTRY OF EDUCATION MINISTARSTVO ALOG SCIENCE & TECHNOLOGY NAUKU I TEHNOLOGIJU

SEMINARI-TAKIMET ME MËSUESIT E SHKOLLËS SË MP NË GJUHËN

Prizren, prej 03-04 gusht 2006 all katundit Petrovë),

SHQIPE NË DIASPORË Vendi dhe koha e mbajtjes:

Adresa: Loyola-Gymnasium, Rr. e Tranzitit (përb20000 Prizren (http://www.alg-prizren.com) t në tel. dhe fax: 038/211-570 ose Lidhja dhe informata

ks-gov.net044/505-835,

gashi@E-mail: nuhi. , [email protected]

PROGRAMI I SEMINARIT-TAKI

Dita e parë: E enjte, më 03.08.2006 eve-seminarit (Fjala përshëndetëse e Ministrit,

09,40-10,00

ekspertit: Dr. Demë Hoti (Fakulteti i Edukimit i UP

11,00-11,20 (mësuese në

MEVE SIPAS DITËVE I.

09,00-09,20 Hapja formale e takimkryetarit të komunës së Prizrenit dhe rikonfirmimi i programit)

09,20-09,40 Shkolla në Kosovë. Dr. Fevzi Berisha (zëvendësministër në MASHT të Kosovës), Strategjia e arsimit parauniversitar në Kosovë për periudhën 2006-2017 Pyetje dhe përgjigje

10,00-10,30 Pushim tesë e 10,30-11,00 Ligjëratë-kum

në Prishtinë), Qasjet e Kosovës në reformimin e sistemit për ngritjen e mësimdhënësve para shërbimit dhe në shërbim Diskutime

rvojë profesionale: Nexhmije Mehmetaj11,20-11,40 Kumtesë-pëZvicër), Një orë mësimi në lëndën e leximit letrar

11,40-11,50 Diskutime ë profesionale: Lekë Preci (mësue11,50-12,10 Kumtesë-përvoj s në Gjermani),

re në Rëndësia e shkollës shqipe në kultivimin e gjuhës e traditës kombëtafamiljet mërgimtare. Rezultatet e një hulumtimi.

12,10-12,20 Diskutime 12,20-13,20 Dreka

ërvo13,20-13,40 Kumtesë-ptë MP në Gjermani. Rezultatet e një hul

jë profesionale: Hamza Halabaku (Gjermani), Probleme umtimi..

117

13,40-13,55 Diskutime Përvojë profesionale: Sejdi Gashi( Gjermani), D13,55-14,15 iferencimi në

mësim 14,15-14,30 Diskutime 14,30-15,00 Pushim 15,30-16,30 Vizitë Kuvendit të Komunës së Prizrenit (pritje, takime, njohje ) 16,30-18,00 Vizitë dhe orë historie në Qendrën Memoriale të Lidhjes Shqiptare të

Prizrenit në Prizren 18,00-19,00 Pushim dhe shëtitje e lirë në qytet

Darka e kryetarit të k19,30- omunës

II.

,20 Kumtesë-përvojë profesionale: Valbonë Krasniqi (Zvicër), Mungesa e ve tanë.

09,45-10,05 në Suedi), es i gjuhës amtare shqipe në Suedi. Një përmbledhje e

10,05-10,35 10,35-11,05 r. Besa Luzha (Akademia e Muzikës e UP në

uzika në funksion të identitetit kombëtar dhe muzika në

11,05-11,20 11,20-11,45 lgjika:

ë GJSH në Belgjikë

ë diasporë (referojnë Ramush ASHT

13,00-14,00 14,00-15,00

6,00-16,30 Pushim

dhe mbyllja formale e punimeve te seminarit

18,30-19,15 ke në teatrin e qytetit: Bardhyl Berberi, Një pako për.....(komedi)

Dita e dytë: E premte, më 04.08.2006

07,00-08,00 Mëngjesi 09,00-09

shprehisë së leximit dhe gjendja gjuhësore e fëmijë09,20-09,40 Diskutime

Njohja me SHSHMP në diasporë: Muhamet Muriqi (mësuesMësimi plotësushkurtër e zhvillimit të mësimit të gjuhës amtare shqipe në Suedi nga vitet 60 –të e deri sot. Pushim Ligjëratë e ekspertit: MPrishtinë), Mfunksion të realizimit më të lehtë të planprogramit mësimor Diskutime Ekspozite me fotografi e fotografit Asllan Krasniqi nga BeShkolla e MP n

11,45-13,00 Tribunë-diskutim për draftin e parë të projektit të MASHT-së për Kurrikulen e re për SHMP në GJA nLekaj, udhëheqës i Sektorit për Zhvillimin e Planprogrameve në Mtë Kosovës dhe Nuhi Gashi si koordinator kryesor i projektit si dhekoordinatorët tjerë sipas fushave përkatëse) Dreka Diskutime dhe punë (edhe punëtori) në grupe

15,00-16,00 Harmonizim opinionesh, përfundime (I) 116,30-17,30 Harmonizim opinionesh, përfundime (II) 17, 30-18,00 Fjala e Ministrit apo e të ngarkuarit të tij

Shfaqje kulturore-artisti

20,00 Darka e Ministrit për seminaristet

118

Lista me emrat e pjesëmarrësve në Seminarin-takimet me mësuesit e SHMP në

Nr Emri e mbiemri nr

diasporë, mbajtur në Prizren prej 03-04 2006

hteti Nr Emri e mbiemri nr Shteti S1 Rizah Sheqiri 1 1 Nexhmije Mehmetaj 30 2 Raif Mehmeti 2 2 Nezir Mehmetaj 31 3 Mexhit Selmani 3 3 Valbonë Krasniqi 32 4 Naser Bajrami 4 4 Agim Paçarizi 33 5 Milaim Lekaj 5 5 Idriz Zeqiraj 34 6 Rexhep Jashari i 6 6 Abas Fejzullah 35 7 Luljeta Muriqi 7 7 Hasan Spahiu 36 8 Muhamet Muriqi 8 9 Bislim Plakiqi 9 10 Xhevat Isufi 10 11 Ajet Bogiqi 11 12 Syleme Bogiqi 12 13 Sanije Selmani 13

Zvi

cra

1 den Babani 7 E 3 2 Asllan Krasniqi 38 3 Rukije Rama 39 4 Shaban Osmanaj 40

Sued

ia

5 Valon Halimi 41 1 Sabri Gashi 4

jika

1

Bel

g

1 Ismet Sinani 42 2 Xhemshir Haziri

ti 15

2 Hazir Mehme 43 3 Hamza Halabaku 16 3 Osman Ademi 44 4 Feride Gashi 17 4 Miradije Berisha 45 5 Sejdi Gashi 18 5 Shefqet Gashi 46 6 Nusret Derguti 19 7 Rexhep Neziri 21

Aus

tria

8 Lekë Preçi 22 1 ysen Berisha 7 H 49 Imer Ademi 23 2 Fikrije Bylykbashi 48 10

orvegjia

Rahmi Azizi 24 N

11 Mislim Berisha 25 1 Minire Sahiti 49 12 Rifat Hamiti 26 13 Sulejman Salihu 27

Holanda

14 Hetem Xhafolli 28 1 hmet Musa 0 A 515 Azem Xhafolli 29 2 Ragip Kçiku 51 3 Miftar Miftari 52

inlanda F

Italia 1 Faik Tafolli 53 Britania e Madhe 1 Talat Pllana 54

Gje

rman

ia

119

Festa e 28 Nëntorit në Basel (Foto Kemal Shaqiri)

Festa e 28 Nëntorit në Basel (Foto Kemal Shaqiri)

120

shkolla për gjuhën dhe kulturën e atdheut dhe

Documents