Zasady prawidłowego żywienia

Dr Zbigniew Jan Pierożek

Prawidłowe żywienie TO PRZEDE WSZYSTKIM:

Jakość - różnorodność produktówIlośćRegularność (3 - 5 x dziennie)

Dobowe zapotrzebowaniewg. WHO/FAO 2003węglowodany 55 - 75 %białka 10 - 15 %tłuszcze 15 - 30 % nasycone < 10 % wielonienasycone 6 - 10 % jednonienasycone

cholesterol < 300 mg

Dobowe zapotrzebowaniewg. WHO/FAO 2003węglowodany 55 - 75 %białka 10 - 15 %tłuszcze 15 - 30 % nasycone < 10 % wielonienasycone 6 - 10 % jednonienasycone

cholesterol < 300 mg

Dobowe zapotrzebowaniew kuracji odchudzającejwęglowodany 45 - 50 %białka 20 - 25 %tłuszcze 20 - 25 % nasycone < 7 % wielonienasycone < 10 % jednonienasycone

cholesterol < 200 mg

Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

Omega - 6 oleje roślinne zmniejsza stężenie LDL cholesterolu

8% energiiOmega - 3 oleje rybne zmniejsza

stężenie VLDL (TG) działa przeciwzakrzepowo 2% energii

• 1g tłuszczu - 9 kcal (białko, węglowodany - 4 kcal)

• koszt magazynowania - 4% (węglowodanów 23%)

•zmniejsza się insulinooporność• zmniejsza się stężenie LDL cholesterolu

GI - glikemiczny indeksPole pod krzywą(2h)narastania glikemii

po spożyciu 50g węglowodanów z danego pokarmu / standardu x 100 Wysoki indeks - biały chleb, ziemniakiNiski indeks - warzywa zielone, soja, soczewica,

groch, fasole, owoce, chleb żytni pełnoziarnisty, dziki ryż

Słodzone płyny są gorsze od pokarmów stałych!!!!!

Leczenie dietetyczneDieta niskotłuszczowa czy niskowęglowodanowa?

Deficyt kaloryczny ważniejszy od proporcji składników dla redukcji masy ciała.

Klasyfikacja diet odchudzających Typ diety kcal / dobęGłodówka 0 - 200VLCD bardzo nisko kal. 200 - 800 Cambridge, Slim Fast, ModifastNisko kaloryczna > 800 Zbilansowana Niskotłuszczowa / wysoko węglow. Niskotłuszczowa / wysoko białkowa Posiłki kontrolowaneLekko obniżona kal.

Rodzaje wadliwych diet odchudzającychJednoskładnikowe: mleczna, ryżowa, kapuścianaTłuszczowa tzw. optymalna Kwaśniewskiego

(tłuszcze zwierzęce, nadmiar cholesterolu, retinolu, żelaza, niedobór wit.C, potasu, wapnia, magnezu)

Kliniki Mayo (zakaz owoców i prod. zbożowych)Diamondów, Haya (zakaz łączenia)Montignaca (liczenie indeksu glikemicznego, zakaz łączenia węglowod. z tłuszczami)Kopenhaska (rygorystyczna, dużo kawy, jajek)Głodówki (niedobory, obniżenie przemiany)

Dieta: Niskotłuszczowa (<20% energii, tłuszcze nienasycone) Niskowęglowodanowa (niski IG)Wysokobiałkowa ( do 30% energii)

zasycenie, termogenezę, TG, tłuszcz trzewny, oszczędza FFM Wapń : ułatwia lipolizęWoda : 2 l płynów nie słodzonych, woda mineralna niegazowana, średniej

mineralizacji, mało sodu, wapń do magnezu 2:1Jurajska, Cisowianka, zmineraliz.: Muszynianka, StaropolankaWarzywa, owoce, błonnik, soja, produkty pełnoziarniste

Kaloryczność 100 g produktów o różnej zawartości tłuszczów :

Mleko 3.2 % 64ser biały tłusty 177parówki 342

Owoce: awokado 161 banany 96 jabłka 47

Mleko 0.5 % 40ser biały chudy 100szynka z indyka 84

Warzywa: pomidory 15 ogórki 14 sałata 14

Obiad (kcal) Zupa pomidorowa (250 ml)z ryżem 1 łyż. śmietany 18% Kurczak (150 g)Kotlet panierowany Ziemniaki (100 g)Frytki Kapusta (100 g)Biała zasmażana Kompot z jabłek (200 ml)

Obiad (kcal) Zupa pomidorowa (250 ml)z ryżem 93 1 łyż. śmietany 18% 41 Kurczak (150 g)Kotlet panierowany 371 Ziemniaki (100 g)Frytki 303 Kapusta (100 g)Biała zasmażana 70 Kompot z jabłek (200 ml) 102 ___________ 980 kcal

Obiad (kcal) Zupa pomidorowa (250 ml)z ryżem 93 czysta 281 łyż. śmietany 18% 41 Kurczak (150 g)Kotlet panierowany 371 gotowany w jarzynach 149 Ziemniaki (100 g)Frytki 303 gotowane

90 Kapusta (100 g)Biała zasmażana 70 kwaszona 11Kompot z jabłek (200 ml) 102 Herbata 0 ___________ __________ 980 kcal 278

kcal

James, Ralph and Ferro-Luzzi, 1989James, Ralph and Ferro-Luzzi, 1989

Kca

ls/d

Kca

ls/d

WysiłekWysiłekdużyduży zawodowyzawodowyśredniśredni

siedzeniesiedzeniepalenie,kawapalenie,kawa

PrzemianaPrzemianapodstawowapodstawowa

Termogeneza Termogeneza poposiłkowa poposiłkowa

70 kg, 25 lat70 kg, 25 lat 70 kg, 70 lat70 kg, 70 lat

40004000

20002000

00

30003000

10001000

Zapotrzebowanie energiiCałkowity wydatek energetyczny= BMR x współczynnik aktywnościMężczyźni BMR = 11.6 x masa kg + 879 kcalKobiety BMR = 8.7 x masa kg + 826 kcal Poziom aktywności Współczynnik Siedzący 1.3 Średni aktywny 1.5 Regularna aktywność 1.7 (Astrup, Clin.Endocrinol. Metab. 1999, 13, 109) [ Masa ciała (kg) x 22 ] [-1000 kcal / dz = -1 kg / tydzień]

Wskaźniki dziennego zapotrzebowaniaGDA - Guideline Daily Amounts(dieta zbilansowana, przeciętna)

Energia 2000 kcalBiałko 50 gWęglowodany 270 gCukier 90 gTłuszcz 70 gTłuszcze nasycone 20 g Błonnik 25 gSód (sól) 2.4 g ( 6 g)

WHO. Obesity: Preventing and Managing the Global Epidemic. WHO/NUT/NCD/98.1Report of a WHO consultation on Obesity, Geneva, 1998

Definicja otyłościOtyłość to choroba przewlekła, bez tendencji do samoistnego ustępowania, w której zespół objawów uwarunkowany jest czynnikami: zewnętrznymi:

nieprawidłowe żywienie i nadprodukcja żywności, mała aktywność fizyczna (urbanizacja, motoryzacja), stresy, zaburzenia psychoemocjonalne

wewnętrznymi: genetyczne, metaboliczne, regulacyjne i

degeneracyjne

Masa ciała (kg)Masa ciała (kg)

WzrostWzrost22 (m (m22))==Body Mass Index (BMI)

(wskaźnik masy ciała)

% Nadwagi% Nadwagi ZaawansowanieZaawansowaniechorobychoroby

25 - 29,925 - 29,9 + 20 - 30%+ 20 - 30% NadwagaNadwaga30 - 39,930 - 39,9 + 30 - 80%+ 30 - 80% OtyłośćOtyłość³ 40 40 ³ 80%80% Ciężka otyłośćCiężka otyłość

BMI (kg/mBMI (kg/m22))

Obwód talii jest dobrym markerem ilości tłuszczu trzewnego i ryzyka powikłań

otyłości

Kobiety 80 cm = wzrost ryzyka (1)

>88 cm = problemy zdrowotne

Mężczyźni 94 cm = wzrost ryzyka (1)

>102 cm = problemy zdrowotne

Lean MEJ, et al. Lancet;1998:351:853–6Lean MEJ, et al. Lancet;1998:351:853–6

cm

Definicja otyłościOtyłość jest chorobą przewlekłą, charakteryzującą się zwiększeniem tłuszczowej masy ciała (mężczyźni > 25 % kobiety > 30%)BMI (kg/m2) > 30otyłość brzuszna - obwód talii (mężczyźni > 94 cm kobiety > 80 cm)

Czynniki fizjologiczne

Czynniki psychogenne

Styl życia

Czynniki mogące mieć związek Czynniki mogące mieć związek z wystąpieniem otyłościz wystąpieniem otyłości

Czynniki mogące mieć Czynniki mogące mieć związekzwiązek

z wystąpieniem otyłości z wystąpieniem otyłości (cd):(cd):

Względne ryzyko zagrożenia zdrowia wynikające z otyłości w krajach rozwiniętych

Nieznacznie podwyższone (ryzyko względne 1 - 2)

Rak (rak piersi u kobiet po menopauzie, rak macicy,rak okrężnicy)

Bóle w okolicy lędźwiowo-krzyżowej

Raport WHO, 1998Raport WHO, 1998

Średnio Średnio podwyższone podwyższone (ryzyko względne 2 - (ryzyko względne 2 - 3)3)

Choroba wieńcowaChoroba wieńcowa

Nadciśnienie tętniczeNadciśnienie tętnicze

Choroba Choroba zwyrodnieniowa zwyrodnieniowa stawówstawów

Dna moczanowaDna moczanowa

Znacznie Znacznie podwyższone podwyższone (ryzyko względne (ryzyko względne >3)>3)

CukrzycaCukrzyca

Kamica pęcherzyka Kamica pęcherzyka żółciowegożółciowego

Zaburzenia lipidoweZaburzenia lipidowe

Oporność na insulinęOporność na insulinę

Zespół bezdechu Zespół bezdechu sennegosennego

OtyłośćOtyłość wisceralna Otyłość wisceralna

(centralna, brzuszna,androidalna)(centralna, brzuszna,androidalna)Otyłość udowo - pośladkowaOtyłość udowo - pośladkowa

(obwodowa, gynoidalna)(obwodowa, gynoidalna)

Zespół metabolicznyKryteria według International Diabetes Federation (IDF) z 2005

KOBIETY MĘŻCZYŻNI

1. OBWÓD TALII* ≥ 80 CM ≥ 94 CM

2. TRIGLICERYDY ≥150 mg/dl (1,7mmol/l)

3. CIŚNIENIE TĘTNICZE ≥130/85 mmHg

4. CHOLESTEROL HDL <50 mg/dl(1,3mmol/l) <40 mg/dl (1,04mmol/l)

GLUKOZA NA CZCZO ≥ 100 mg/dl (5,6 mmol/l)

Jeżeli spełnione kryterium 1 i dwa z pozostałych Zespół metaboliczny

* wg National Cholesterol Evaluation Treatment Panel (NCEP) III, z 2001 obwód talii u mężczyzn ≥102cm; u kobiet ≥88cm

Otyłość a choroba niedokrwienna Otyłość a choroba niedokrwienna sercaserca

objętości krwi krążącej

obciążenia wstępnego m.s.

masy m. s. ciśnienia

rozkurczowego zapotrzebowania na tlen

napływu krwi

rezerwy wieńcowej

Tkanka Tkanka tłuszczowatłuszczowa

Otyłość a niewydolność krążenia

przerost i roztrzeń komórprzerost i roztrzeń komór(nagłe zgony)(nagłe zgony)

RRRR RR (t.RR (t. płucna)płucna)

obciążenia obciążenia wstępnego m. s.wstępnego m. s.

objętości krwi objętości krwi krążącejkrążącej

oporu oporu obwodowegoobwodowego

niewydolnośćniewydolnośćoddechowaoddechowa

Tkanka Tkanka tłuszczowatłuszczowa

Cukrzyca typu 2

Otyłość a układ oddechowy

Pojemność życiowej

Hipoksemia i hiperkapniaHipoksemia i hiperkapnia

Skurcz naczyńSkurcz naczyń

Nadciśnienie płucneNadciśnienie płucne

NiewydolnośćNiewydolnośćprawokomorowaprawokomorowa

Zespół hipowentylacjiZespół hipowentylacji

Zespół bezdechu sennegoZespół bezdechu sennego

Bradykardia Bradykardia

Zaburzenia rytmuZaburzenia rytmu

Nagły zgonNagły zgon

Tkanka Tkanka tłuszczowatłuszczowa

U otyłych częściej występująU otyłych częściej występują nowotwory:nowotwory:- macicymacicy- sutkasutka- pęcherzyka żółciowego pęcherzyka żółciowego - prostatyprostaty- jelita grubegojelita grubego

Otyłość a nowotworyMężczyźni

zwiększone ryzyko raka jelita grubego i gruczołu krokowego

Kobietyzwiększone ryzyko raka endometrium, szyjki

macicy, jajników, piersi, pęcherzyka żółciowegou kobiet po menopauzie 11% raków piersi i 11%

raków jelita grubego jest spowodowane otyłością

Związek ten był szczególnie silny u kobiet po menopauzie, które nigdy nie były leczone estrogenową terapią zastępczą.

Względne ryzyko rozwoju raka sutka wynosiło 1,6 w przypadku przyrostu masy ciała 10 do 20 kg i 2,0 gdy przyrost niż 20 kg

Wśród kobiet stosujących estrogeny, u których wystąpił przyrost masy ciała nie miały zwiększonego ryzyka rozwoju raka sutka.

Huang Z et al. JAMA 1997; 278:1407

Przyrost masy ciała po 18 roku życia był związany z wystąpieniem raka sutka po menopauzie

Otyłość a zaburzenia hormonalneHormony tarczycyHormon wzrostu GlikokortykosteroidyHormony płcioweInsulina

Otyłość a hormony płcioweOtyłość a hormony płciowe:

Otyłość a menopauza

Otyłość a menopauza

Otyłość a hormony płciowe

Otyłość a hormon wzrostu.

Kompleksowe leczenie otyłości

1. Lekarz2. Psycholog3. Dietetyk4. Rehabilitant

Redukcja masy ciałaZmiana stylu życiaStosowanie dietyZwiększona aktywność fizycznaFarmakoterapia

• pacjenci z otyłością ( BMI > 30 kg/m2), lub• pacjenci z nadwagą ( BMI > 27 kg/m2), u których istnieją dodatkowe czynniki ryzyka związane z otyłością (cukrzyca typu 2, dyslipidemia)

Aktywność fizyczna

zwiększenie codziennej aktywności (chodzenie)30 minut dziennie ćwiczeń fizycznychprzyspieszenie chudnięciaubytek tłuszczu i zabezpieczenie

beztłuszczowej masy (mięśni i kości)obniżenie ciśnienia tętniczegopoprawa przemiany węglowodanowej i lipidowejpoprawa wydolności fizycznej i samopoczucia