Spistreści

Kartaredakcyjna

Wykazskrótów

Wstęp

CZĘŚĆI.STOSUNEKWARSZAWIAKÓWDOPOWSTANIAW1944R.Nr1.1sierpnia,godz.9.00.Meldunek„D-3”przeznaczonyprawdopodobniedla„D-1”Nr2.3sierpnia.Melduneknr17„Rafała”do„Borodzicza”Nr3.10sierpnia.Melduneknr41„Kowala”do„Rafała”Nr4.10sierpnia.Melduneknr42„Kowala”do„Rafała”Nr5.22sierpnia.Wyjaśnienie„D-3”dla„D-1”dotycząceraportuz21sierpniaNr6.26sierpnia.Meldunekspecjalny„Śniadego”wsprawiedrużynpracyAKNr7.27sierpnia.Informacjaprzedstawiona„Nurtowi”przez„Wolskiego”Nr8.29sierpnia.Wyjaśnienie„D-3”prawdopodobniedla„D-1”Nr9.31sierpnia.Meldunek„D-3”do„D-1”Nr10.31sierpnia.Meldunek„Boleszczyca”i„Wiktora”zpatroluWojskowejSłużbyInformacyjno-SpołecznejIIodcinkawIObwodzieAKNr11.4września.ListW.SzczuckiegododelegataokręgowegoDRwWarszawieikomendantaokręguWarszawaAKNr12.4września.Meldunek„Mirka”zpatroluWojskowejSłużbyInformacyjno-SpołecznejBIPIIodcinkawIObwodzieNr13.6września.Meldunek„Lesława”i„Władka”Nr14.7września.Meldunek„Bogdana”zPlacówkiInformacyjnejII„B”Nr15.7września.Meldunek„Kazimierza”zwojskowychpatroliSłużbyInformacyjno-SpołecznejnaodcinkachIIiIIIwObwodzieI–PołudnieNr16.7września.Meldunek„Edwarda”zPlacówkiInformacyjnejIIRejonuNr17.7września.PilnymeldunekkierownikadziałuwbiurzeRejonowegoDelegataDRŚródmieście-PołudnieNr18.7września.Meldunek„Lesława”i„Władka”zPlacówkiInformacyjnejIIRejonu„B”Nr19.9września.Meldunek„D-3”do„D-1”Nr20.13września.Meldunek„Piotra”i„Kmity”zIIIpatroluBIPIIIRejonuNr21.13września.RaportStanisławaSasa,kierownikaReferatuInformacjiiPrasywRejonowejDelegaturzeRząduWarszawa-Południe,dotamtejszegoDelegataRządu

Nr22.14września.Meldunek„D-3”do„D-1”Nr23.[14?]września.Meldunek„Kazimierza”za12i13wrześniazwojskowychpatroliSłużbyInformacyjno-SpołecznejBIPnaodcinkachIIiIIIwObwodzieI–PołudnieNr24.15września.Raportnr4kpt.St.Sasa,kierownikaDziałuInformacjiiPrasywRejonowejDelegaturzeRząduWarszawa-Południe,dotamtejszegoDelegataRząduNr25.16września.Meldunek„D-3”do„D-1”Nr26.26września.Sprawozdaniesytuacyjnenr7kierownikaDziałuBezpieczeństwaiPolicjiwRejonowejDelegaturzeRząduWarszawa-PołudniedoRejonowegoDelegataRząduWarszawa-PołudniewedługschematuWydziałuBezpieczeństwaOkręgowejDRNr27.28września.PismokomendantaodcinkaOPLskierowanedoRejonowegoDelegataRząduRejonuWarszawa-PołudnieNr28.30września.Meldunek„D-3”do„D-1”

CZĘŚĆII.OCENYPOWSTANIAWARSZAWSKIEGOWstępNr1.MateriałdogawędyżołnierskiejstanowiącejbilansPowstaniaWarszawskiegoNr2.[OkulickiLeopold]BitwaoWarszawęNr3a.UwagidobroszurykomendantaAK„Niedźwiadka”[BitwaoWarszawę1VIII–2X1944r.]Nr3b.1944grudzień.UwagidoBitwyoWarszawę(autor„Bronek”,szefpododdziału„W”VIOddziału)Nr3c.1945styczeń,BitwaoWarszawę(1VIII–2X1944r.)Nr4.Ulotka.PowstanieWarszawskie

CZĘŚĆIII.DOKUMENTY(FAKTY)DOOCENYPOWSTANIAPOMIJANEWHISTORIOGRAFIIWstępNr1.ProtokółposiedzeniaPKWNz3sierpnia1944r.Nr2.InformacjaoficerałącznikowegoprzyKGmjr.„Gromskiego”dla„Prezesa”z3VIII1944r.Nr3.InformacjaoficerałącznikowegoprzyKGmjr.„Gromskiego”dla„Sędziego”z4VIII1944r.Nr4.Rozkaz„Znicza”z5VIII1944r.dodowódcy„Rzeki”Nr5.List„Kobry”do„Bora”z6VIII1944r.Nr6.ProtokółzposiedzeniaPKWNz9sierpnia1944r.Nr7.ProtokółzposiedzeniaPKWNz14sierpnia1944r.Nr8.RozkazNaczelnegoDowództwaWPdozdobyciaWarszawyz13VIII1944r.Nr9.Komentarz„Rzeczpospolitej”zokazjiŚwiętaŻołnierzaz15VIII1944r.Nr10.Komentarz„Rzeczpospolitej”natematpowstaniaz16VIII1944r.Nr11.InformacjaoficerałącznikowegoprzyKGmjr.„Gromskiego”dla„Sędziego”z16VIII1944r.Nr12.StanowiskoAKwstosunkudoPolskiegoKomitetuWyzwoleniaNarodowego(PKWN),KrajowejRadyNarodowej(KRN),ArmiiBerlingaiArmiiSowieckiejz22VIII1944r.Nr13.InformacjaoficerałącznikowegoprzyKGmjr.„Gromskiego”dla„Sędziego”z22VIII1944r.Nr14.InformacjaoficerałącznikowegoprzyKGmjr.„Gromskiego”dla„Sędziego”z22VIII1944r.Nr15.PismoTadeuszaMacińskiegododziałaczyStołecznegoOkręguStronnictwaNarodowegoz25VIII1944r.Nr16.InformacjaoficerałącznikowegoprzyKGmjr.„Gromskiego”dla„Sędziego”z25VIII1944r.

Nr17.ProtokółzebraniaPKWNz15września1944r.Nr18.ProtokółzebraniaPKWNz18września1944r.Nr19.ProtokółposiedzeniaPKWNz24września1944r.Nr20.Informacja„Ignaca”oKaługinieNr21.ProtokółposiedzeniaPKWNz27września1944r.Nr22.ProtokółposiedzeniaPKWNz7października1944r.Nr23.ProtokółzposiedzeniaKCPPRz9października1944r.Nr24.ProtokółzposiedzeniaKCPPRz22października1944r.Nr25.Wytycznepracypropagandowejnamiesiąclistopadigrudzień1944r.Nr26.WspomnieniaszefaBIPKGAKJanaRzepeckiego

Przypisy

Projektokładki:IZAMIERZEJEWSKARedaktorprowadzący:PAWEŁDYBICZKorekta:ALEKSANDRAPAŃKOOpracowaniegraficzneiłamanie:DOROTAMARKOWSKA-BURBELKAZdjęcienaokładce:MuzeumPowstaniaWarszawskiegoZdjęcia:MuzeumPowstaniaWarszawskiego,BundesarchivBild/Wikipedia

Copyright©byFundacjaOratioRectaWarszawa2014

Wydaniepierwsze

ISBN978-83-64407-43-7

WydawcaFundacjaOratioRectaul.Inżynierska3lok.703-410Warszawawww.tygodnikprzeglad.ple-mail:redakcja@tygodnikprzeglad.pl

Wykazskrótów

ACz–ArmiaCzerwonaAK–ArmiaKrajowaAL–ArmiaLudowaBCh–BatalionyChłopskieBI–BiuletynInformacyjnyBIP–BiuroInformacjiiPropagandyCIWF–CentralnyInstytutWychowaniaFizycznegoCKL–CentralnyKomitetLudowyckm–ciężkikarabinmaszynowyDR–DelegaturaRządu,delegatrząduGL–GwardiaLudowakb–karabinKB–KorpusBezpieczeństwaKG–KomendaGłównaKOP–KomendaObrońcówPolskiKOW–KomendaOkręguWarszawa(AK)KRM–KrajowaRadaMinistrówKRN–KrajowaRadaNarodowamjr–majormp–miejscepostojumps–maszynopisMPW–MuzeumPowstaniaWarszawskiegoNKWD–NarodnyjKomissariatWnutriennichDiełNN–nieznanyNSZ–NarodoweSiłyZbrojne

OPL–ObronaPrzeciwlotniczaPAL–PolskaArmiaLudowaPKB–PaństwowyKorpusBezpieczeństwaPKWN–PolskiKomitetWyzwoleniaNarodowegopłk–pułkownikpm–pistoletmaszynowypor.–porucznikppłk–podpułkownikPPR–PolskaPartiaRobotniczaPPS–PolskaPartiaSocjalistycznaPWPW–PaństwowaWytwórniaPapierówWartościowychRAF–RoyalAirForceRD–reichsdeutschRGO–RadaGłównaOpiekuńczaRJN–RadaJednościNarodowejrkm–ręcznykarabinmaszynowyrkps–rękopisRONA–RusskajaOswoboditielnajaNarodnajaArmijaRP–RzeczpospolitaPolskalubrządpolski–zależyodkontekstuRPPS–RobotniczaPartiaPolskichSocjalistówSD–SicherheitsdienstSN–StronnictwoNarodoweSS–SchutzstaffelVD–volksdeutschWH–WehrmachtWP–WojskoPolskieWSK–WojskowaSłużbaKobietWSS–WojskowaSłużbaSpołecznaZSRR–ZwiązekSocjalistycznychRepublikRadzieckich

Wstęp

W2019 r.minie 75 lat od dwóchwydarzeń, które istotniewpłynęły i nadalwpływają na dzieje naszego kraju po II wojnie światowej. Najpierw 22 lipca1944r.upublicznionoinformacjęopowołaniuPolskiegoKomitetuWyzwoleniaNarodowego, a 1 sierpnia Armia Krajowa rozpoczęła wWarszawie działaniazbrojne,zwanepowstaniemwarszawskim.ZasprawąPKWNzostałyzmienionegranice państwa (straciliśmy tereny zabużańskie, a odzyskaliśmy należąceniegdyśdoPolskiterenynazachodzie),strukturaspołecznainarodowościowaludnościitd.Powstaniewarszawskiespowodowałozniszczeniestolicyiśmierćokoło200

tys.ludziorazolbrzymiekosztyodbudowymiasta[1].

Nie było przygotowane ani pod względem wojskowym[2] (np. brak broni,którejzresztąsporojeszczewpołowielipcawysłanopozaWarszawę)[3],anipodwzględem politycznym (wywołano je nie tylko bez porozumienia z ArmiąCzerwoną, ale wprost przeciw ZSRR). Właściwie kiedy przegląda siędokumenty i relacje dotyczące podjęcia decyzji o walce w Warszawie, niesposóbzrozumieć,dlaczego tozrobiono.Takadecyzjapowinnabyćopartanaprzesłankach wojskowych, a ponieważ nie było szans na ich spełnienie,dowódcyAK,w tymTadeuszBór-Komorowski,wyłączaliWarszawę z planówpowstańczych.Cowięcsięstało,żewdrugiejpołowielipca1944r.komendantgłówny AK złamał swoją decyzję z marca i nakazał rozpoczęcie walkiw Warszawie 1 sierpnia? Te wszystkie przywoływane przez ówczesnedowództwo AK i powielane przez wielu historyków i publicystów przyczyny:ucieczka Niemców, groźba pacyfikacji miasta po zbojkotowaniu wezwańNiemców do prac fortyfikacyjnych, tzw. ofensywy Armii Czerwonej naWarszawę w sierpniu i wrześniu, wezwania do walki z tzw. RadiostacjiKościuszko itp., mają niewiele więcej wspólnego z prawdą niż bezsensowneteorie spiskowe, np. o wpływie na tę decyzję Brytyjczyków (przylot JózefaRetingera wiosną 1944 r.), Rosjan (rzekome ponowne przewerbowanie

Okulickiego), Niemców (sportowa znajomość hrabiego Komorowskiego zeszwagrem Hitlera Hermannem Fegeleinem) bądź inne podobne bzdury.Pozostają dwa realne powody: reakcja na powołanie PKWN (następstwoczasowe) i/lub walka o władzę w „obozie londyńskim” (między politykamidawnej opozycji a sanatorami, a może próba odzyskania przez grupęwojskowychrządzącychIIRPpozycjiutraconejpoklęscewrześniowejnarzeczcywilów).Powódznał tylkoTadeuszBór-Komorowski, alepewniezabrał tę tajemnicę

do grobu. Jego podstawowa wypowiedź o działalności w AK, książka Armiapodziemna,zostałanapisanaprzezspecówodpropagandy,oczymwiadomo[4],apewniez innymiwypowiedziamibyłopodobnie.Nanimwzorowali się jegopodwładni, rozpisując na szczegóły tezy propagandowe stworzone w czasiepowstaniainaemigracji.Skąd one się wzięły? Po rozpoczęciu walki szybko okazało się, że rojenia

o stanowiskach i pałacach (zob. dokument nr 5 w części III) zaczęły sięrozwiewać, więc przywódcy powstania zlecili służbom wymyślanie kolejnychprzyczyn konieczności podjęcia decyzji o walce, a nawet próbowali ręczniekierować propagandą (zob. korespondencję „Gromskiego” do szefa BIP czywspomnienia Jana Rzepeckiego również w części III). Ta metoda obronyokazałasięskuteczna,gdyżwieluhistorykówpiszącychopowstaniuprzyjmujetetwierdzeniawzasadziebezkrytycznie.Historia powstania warszawskiego i jego właściwa ocena pozbawiona

akcentów politycznych bądź hagiograficznych wciąż jest do napisania.Dotychczasowa historiografia skupia się głównie na opisie działań bojowychbądź na bohaterstwie żołnierzy, a pomija wątki najistotniejsze, takie jakzagłada miasta, śmierć około 200 tys. warszawiaków, stosunek ludnościcywilnejdo63dnidziałańzbrojnych[5]czyodpowiedzialnośćzawywołaniewalki ich skutki, co razem wzięte umożliwia bezkrytyczną gloryfikację tegozdarzeniaalbozrzucaniewinyzaklęskęnaprzeciwnikówpolitycznych.

Celem tego tomu jestwskazanie, żedotychczasowahistoriografiapomija[6]

dostępne, lecz niewygodne dla prezentowanych tez dokumenty AK przecząceocenom powstania wynikającym z takiej czy innej polityki historycznej.Podtrzymujeróżnemityipropagandowelegendy,ajeślibrakujeargumentów,

tworzyfakty[7].Poniżejprzedstawiamyróżnedokumentyodnoszącesiędopolitycznejoceny

powstania[8]. Część I to różnego rodzaju meldunki, opinie bądź informacjeo stosunkuwarszawiaków, służb powstańczych iwojska do tegowydarzenia.W części II publikujemy kilka wersji oceny powstania przygotowanychw służbachKGAK. Część III zawiera nieco dokumentówwskazujących, skądi odkogopochodząoweoceny.Część I i II todokumentywytworzonewAK,część III zawiera obok akt akowskichdokumentywytworzonewPKWN,PPRorazkomentarze„Rzeczpospolitej”.Każda część opatrzona została odrębnym wstępem i niezbędnymi

przypisami.WszystkiedokumentyprzechowywanesąwArchiwumAktNowych,lecznie

wszystkie w momencie korzystania z nich były opracowane, dlatego przyniektórych brakuje sygnatur. Poprawiono ewidentne błędy maszynoweirozwiniętonietypoweskrótybezzaznaczania.Brakującesłowaniezbędnedozrozumienia treści ujętownawiasy kwadratowe [ ].Natomiastw taki sposób[...] oznaczono opuszczenia tekstu, gdy nie odnosi się on do powstaniawarszawskiego – dotyczy to przede wszystkim części III, zawierającejdokumenty powstałe poza służbami AK, a odnoszące się tylko częściowo dosamego powstania. Tak b......b oznaczono tekst odręczny czy różne odręcznedopiski, c......c tekstprzekreślony,d......d nieczytelny, e......e brak tekstu. Ilekroćwdokumentachbądźregestachwystępujedatabezpodaniaroku,chodziorok1944.Zachowanopodkreśleniawtekściedokonaneprzezwystawcęlubadresatadokumentu. Określenia okręg, obwód, rejon czy odcinek odnoszą się dostrukturorganizacyjnychAKbądźbojowychwpowstaniu.

CZĘŚĆI

Stosunekwarszawiakówdopowstaniaw1944r.

Pierwszadekada1944r.Kobietyukrywającesięwpiwnicydomuprzyul.Marszałkowskiej127.

.

Zachowaneiopublikowanejużdokumentywskazują,żeludnośćstolicybyłastosunkowo krytyczna wobec powstania i jego przebiegu, jeśli pominąćpoczątkowy okres działań bojowych stwarzający nadzieję na oczyszczeniemiasta z Niemców.Moment ten szybko przeminął, poza terenami, gdzie nietoczyły się działania bojowe. Tymczasem historycy powstania warszawskiegorozciągają pozytywny stosunek cywilów, a więc dziewięćdziesięciu kilkuprocentmieszkańcówWarszawy,dodziałańzbrojnychniemalnacałyczasichtrwania,cowistotnysposóbzniekształcaprawdęopowstaniu.Poniżej przedstawiamy wybór dokumentów obrazujących stosunek

warszawiaków do powstania. Jedynymi kryteriami doboru dokumentów dopublikacji były: konieczność zaprezentowania różnych stadiów powstaniai odmiennych źródeł pochodzenia informacji, objętość wydawnictwa czypominięcie materiałów w dotychczasowych publikacjach. Wszystkiepublikowane tu dokumenty pochodzą ze zbioru akt konspiracyjnychprzechowywanychwArchiwumAktNowych.Nawybórskładająsiędokumentykomórek organizacyjnych AK i DR wytworzonych w jednostkach BIP, IIOddziałuorazrządowejadministracjiterenowej.DotycząoneniemalwcałościmieszkańcówŚródmieścia,czyliIObwoduAKwOkręguWarszawa,cowynikanietylkozichdostępnościiliczby,aleprzedewszystkimzfaktu,żepowstańczedziałaniazbrojnetoczyłysięprawiewyłącznienajegoterenie.Innychbowiemczęścimiastaalbopowstańcyniezdołalizająć,alboNiemcypoprzejęciujedynejkontrolowanejprzezpowstańcówdrogidoprzeprawynaprawybrzegmiasta[9],doczasuofensywyACziWPnaPragę,niebylizainteresowaniichzdobyciem.Drukowane tudokumentysą różnegorodzajuraportami, informacjamiczy

sprawozdaniamipodkomendnychdodowódców.Mająoneformęokreślonądlatego typu dokumentów w poszczególnych rodzajach służb powstańczych.Większość wytworzono w wojskowych służbach powstania, co wynikało nietylkoz ich lepszejorganizacji,aległówniez faktu,żewłaśnieonedecydowałyo przebiegu walk zbrojnych w Warszawie i tym samym określały sytuacjęludnościcywilnej.Należy podkreślić dużą wiarygodność przedstawianych dokumentów. Były

onebowiemprzeznaczoneniedlaopiniipublicznej,alejedyniedowiadomości

decydentów powstańczych, co pozwalało eliminować z nich informacje bądźwnioskiocharakterzepropagandowym[10].Rzetelność tych informacji kłóci się z obrazem powstania wynikającym

z legendy stworzonej wokół niego przez AK, a także w pewnym stopniuzdotychczasowejhistoriografii, co– jaksięwydaje–skłoniłonawetedytorównajpoważniejszego wydawnictwa źródłowego do dziejów powstania dopodważania przydatności tego typu akt przy ocenie postawy ludnościWarszawy. Wskazują oni, że negatywny stosunek ludności do powstaniawynikający z dokumentów jest głównie efektem pomijania w nich ocenpozytywnych, ponieważ były one „powszechne”[11]. Jest to nieprawdą. Lekturamateriałów dotyczących tej kwestii, zarówno zamieszczonych poniżej, jaki znajdujących się ciągle w teczkach archiwalnych, wskazuje, że ludnośćterenów,naktórychnietoczyłysięwalki–gdziedysponowałaonadostatecznąilościążywności,wody,energiiorazgdzieżołnierze–powstańcyzachowywalisiępoprawnie–podtrzymywałazachwytdlapowstania.Trudnojednakbyłogowymagać od tych mieszkańców stolicy, których dotknęły rzeź Woli, utratabliskich iżyciowegodorobku,kłopotyzzaopatrzeniem,brutalnośćniektórychgrupAK(conaszczęścienależałodorzadkości)czyperspektywaponiewierki,którastałasięudziałemwarszawiakówpozostałychprzyżyciu.AskorojeszczezapewnieniaKGAKopomocydla powstania, głównie zZachodu, okazały sięnierealne, nie można się dziwić, że opinia o wywołaniu powstania, jegoorganizatorach i sposobie prowadzenia walki nie była pozytywna. I to tylkoarchiwaliaukazują.Dokumentypublikowanesąwukładziechronologicznym.Pominiętownich

nagłówki, podpisy, oznaczenia kancelaryjne czy nieistotne uwagi odręczne(niektóre z tych informacji przeniesiono do regestów poprzedzającychdokumenty).Metryczkidokumentówzawierająopisichcechformalnych[12].Przypisy do poszczególnych dokumentów objaśniają jedynie część faktów.

Przedewszystkim starano się podać, co oznaczają pseudonimy i kryptonimy,aniezawszebyłotomożliwe.Dwa dokumenty były już publikowane. Pierwszy (nr 6) przypominamy ze

względu na bardzo istotny dopisek nieznany jegowydawcom, a drugi (nr 9),ponieważ jego część została pominięta zewzględów cenzuralnych.Wszystkie

publikowanetudokumentysąprzechowywanewAAN.

30sierpnia1944r.Kolejkapowodęprzystudninapodwórzukamienicyprzyul.Żurawiej6.

Nr11sierpnia,godz.9.00.Meldunek„D-3”[13]przeznaczonyprawdopodobniedla„D-1”[14]

Na podstawie obserwacji i zebranych wiadomości dotyczących obecnej

sytuacji poczuwam się do obowiązku zameldować, że wewnętrzna naszasytuacja jest niepomyślna. KG AK zarządziła stan czujności[15]. Pewnanerwowość ludzi objętych tą akcją daje się zrozumieć, niemniej jednak stalezmieniane rozkazy – niekiedy zupełnie ze sobą sprzeczne wywołują wśródwojska AK zrozumiałe zdziwienie, a nawet niepewność, co do celowościrozkazów i planów KG. Entuzjazm i zapał ludzi słabnie. Wojsko widzibezcelowość koncentracji i czynnego wystąpienia wobec braku dostatecznejilości broni i amunicji, co jest wiadomością powszechnie znaną[16]. Broń dlażołnierza stanowi o jego sile, jest jedynym oparciem, gwarantującympowodzenie jego wystąpienia. Trudno się wobec tego dziwić żołnierzowi,ofiarnemudonajwyższych poświęceń, którymamożność sam stwierdzić siłęuzbrojenia przeciwnika. Słyszało się o dużych magazynach broni, uparciewmawiano,żebędzieonawdostatecznejilościzrzucona.Nadziejapomocyztejstrony zgasła. Wiara w zbiorowe desanty naszych kadr londyńskichz powietrza[17], konieczna z punktu wojskowego, choćby w opanowaniulotniska, gdzie osłonę stanowi ok. 5000 ludzi uzbrojonych w działka nastanowiskach, broń ciężką i lekką maszynową – wydaje się być mrzonką.Złośliwi porównują dzisiejszą sytuację do 39 r., w którym wszyscy wierzyliwpomoc.Równieżzaobserwowaćmożnapodziałpoglądówcodowystąpienia.Niektórzytwierdzą,żebędzieonopomocątymbolszewikom,którzywWilnie,ŁukowieiinnychmiejscowościachrozbroiliAKigdzieśwysłali.Zdrugiejstronystwierdzono wypadki, gdzie przedwczesne wystąpienie AK spowodowałocałkowite rozbicie tych oddziałówprzez siłę niemiecką. Położenie jest bardzociężkie. O tym wszystkim zbyt głośno się mówi, zbyt szeroko sprawy te sąanalizowane. Niemniej jednak zważywszy na powyższe stwierdzić należy, żeoilenienastąpiązmiany,tonastrójotakimpodłożu,zewzględunamoralejestdlawalkiniekorzystny.Precyzujępowodynastępujące:

a)brakbroni;b)niepewnośćcodocelowościprowadzeniawalki;c)nieskoordynowanierozkazów.Źródłazłanależyszukaćprzedewszystkimwpropagandziekomunistycznej

(PAL-u, PPR-u i innych, które na ten dział położyły dziś największy nacisk)i w innych nawet najdrobniejszych ugrupowaniach, które na własną rękęwydają zarządzenia, publikują odezwy – formalnie tumanią ludzi. Brakkonsolidacjiwspołeczeństwieniedaodpowiedniegooparciamoralnegonawetnajlepszemużołnierzowi.Niezależnieodpowyższychstwierdzam,żeznacznailośćludzi,przeważniezkółnaszejadministracjicywilnejposiadawiadomościowszystkichzarządzeniachizmianach,wydawanychprzezKG.Informacjetepochodząodtakzwanych„dobrzepoinformowanych”osóbmającychzapewneznajomości w KG. Szczególnie odnosi się to do pewnych członków BIP-u. Gotów jestem twierdzić, że nieświadome szerzenie defetyzmu przez tychpanów,„zawszewszystkowiedzących”jestdlanasnajbardziejszkodliwe.Stądteżniemamowyoświętości tajemnicwojskowych.Niemożnawobectakiegotraktowania sprawy być pewnym, czy wywiady obce nie wykorzystająodpowiednio dla swych celów naszego zachowania się w chwili obecnej.Konkretyzującpowyższestwierdzenie:a)koniecznośćreakcjipropagandowej;b)wprowadzenieostrychśrodkówdyscypliny;c)wystąpieniebezbronibędzierównoznaczneznaszązagładąizewzględów

przydatności należałoby uruchomić tyle ludzi, na ilu starczy broni i amunicjiw dostatecznej ilości, a w razie pomyślnych postępów mobilizować dalszejednostki.

Fotokopia,mps.AAN,KGAKX142

Nr23sierpnia.Melduneknr17„Rafała”[18]do„Borodzicza”[19]

„Olesza”[20] podał następujący meldunek: godz. 11.02. W całym rejonie

Marszałkowskiej między placem Zbawiciela a Alejami Jerozolimskimi nabarykadach, oknach i na wielu budynkach powiewają flagi biało-czerwone.Nastrój ludności wobec walczących nacechowany jest tak daleko idącąserdecznością i uczynnością, że po prostu zaciera się granica międzywalczącymi awspółdziałającymi.Mieszkańcy domów samorzutnie zaopatrująludność i świadczą szereg usług wszystkim walczącym. Prosimyorozpowszechnieniewiadomościprzezpodaniew„BI”,żenaNowogrodzkiejpewien rzemieślnik dostarczył oddziałowi AK zorganizowany we własnymzakresierozpylacz.Przebijanieprzejśćmiędzyschronamiumożliwiawnaszymrejonie przechodzenie wielusetmetrowych odcinków pomiędzy ulicami. Wewszystkichdomachwnaszym rejoniedziała sprawnie strażAK.Corazwięcejwidujemy żołnierzy uzbrojonych w broń długą i pistolety maszynowe. Nocydzisiejszej wzmocniono barykady, szczególnie na ulicy Poznańskiej. WzdłużulicyPoznańskiejiŻurawiejtrwaobstrzałzgmachutelefonów[21].Podciągłymobstrzałem nieprzyjaciela znajduje się również ulica Piusa, to prawieuniemożliwia przedostanie się z naszego rejonu do placu Zbawiciela.Napotkany na Poznańskiej młody człowiek z opaską PAL (Polska ArmiaLudowa)oświadczył,żePALskoncentrowanybyłweWłochachpodWarszawąw ubiegłym tygodniu, po czym rozpuszczono skoncentrowanie do domu.WiększaczęśćPALudziałuwwalkachwWarszawieniebierze.Saminformatorustosunkowując sięnieprzyjaźniepodwzględempolitycznymdoAK,dołączyłsię jednak do jednej z grup AK na Poznańskiej, skąd brał udział w walkachzNiemcami.Prosimyoprzekazywanienamjaknajwięcejwiadomościzterenuwalk wWarszawie imateriału drukowanego propagandowego. Konieczne sądlapatrolówinformacyjno-propagandowychwrejoniesąsiednichulic.

„Olesza”melduje,żeplacówka„Anna”,bpozabaząradiowąb,manastępujące

punkty:Hoża...[22].Fotokopia,mps

Zapraszamydozakupupełnejwersjiksiążki

Przypisy

[1] Jesteśmy nimi obciążeni nadal, gdyż w 1945 r., chcąc umożliwić szybkąodbudowęWarszawy,zdecydowanosięnakomunalizacjęgruntów,aponieważnie dopełniono pewnych formalności prawnych, dziś państwo ponosi kolejnyraz koszty zniszczenia miasta poprzez wybiórcze stosowanie ówczesnegoprawa w ramach tzw. reprywatyzacji, choć można było skorzystaćz doświadczeń uwielbianej przez media i gloryfikowanej przez politykęhistoryczną II RP, która odmówiła zwrotu majątków skonfiskowanych popowstaniustyczniowym.

[2]Zob.m.in.:AdamBorkiewicz,Powstaniewarszawskie1944.Zarysdziałańnaturywojskowej,Warszawa 1957; Antoni Przygoński,Powstaniewarszawskiew sierpniu1944r.,t.1i2,Warszawa1988czynajnowsząpublikacjęAndrzejaLeonaSowy,Ktowydałwyroknamiasto?,Kraków2016.

[3]JerzyKirchmayer,Powstaniewarszawskie,Warszawa1984,s.164,podaje,że7lipca komendant główny AK nakazał wysłać do okręgówwschodnich AK 900pistoletówmaszynowychzamunicją,azostałotakichwdyspozycjiokręgu212(!);dostępdobronimiało1sierpnianiecałe10%z40tys.„żołnierzy”.

[4]JanNowak-Jeziorański,KurierzWarszawy,Kraków1993,ss.429–436.

[5]NajpoważniejszadotądpracaopostawieludnościcywilnejijejlosachwyszłaspodpióraAngielkiJoannyK.M.Hanson,Nadludzkiejpoddanipróbie,Warszawa1989, 2004. Szczególne znaczeniemają również zbiory dokumentów: Ludnośćcywilnawpowstaniuwarszawskim, t. 1–3,Warszawa 1974orazExodusWarszawy.Ludzieimiastopopowstaniu1944,t.1–4,Warszawa1994.

[6] Wyjątkiem jest książka prof. Andrzeja Leona Sowy, Kto wydał wyrok namiasto?PlanyoperacyjneZWZAK(1940–1944)isposobyichrealizacji,Kraków2016.

[7]NaprzykładrzetelnyskądinądwdokumentowaniuswoichwywodówJanusz

KazimierzZawodny,Powstaniewarszawskiewwalceidyplomacji,Warszawa1994,gdy potrzebnemu byłowykazanie, że AK informowała owszystkimMoskwę,„wysyła” depeszę Bora-Komorowskiego do sowieckiego Sztabu Głównego 1sierpnia 1944 r., chociaż pierwsze wiadomości o walkach w stolicy udało sięnadaćdopieropodkoniecnastępnegodnia.

[8] Dokumenty z części I i II zostały opublikowane w 2009 r. przezWydawnictwoMAGwseriiHistoriaNajnowsza.DokumentyiMateriały–Powstaniewarszawskie. Raporty, meldunki i oceny, wybór i opracowanie Józef Stępień,współpracaredakcyjnaimerytorycznaPawełDybicz,GrzegorzSołtysiak.

[9]UliceprowadzącedomostuKierbedzia.

[10]NaprzykładpropagandziścizBIPniekryjąsięwdokumentachz tym,żetak skutecznie wmówili warszawiakom potrzebę wywołania powstania, iż ciuznali ją za własną (zob. dok. nr 3 w części I). Inną wymowę ma dok. nr 1zczęściI,któryoceniapostawyżołnierzyAKkilkagodzinprzedrozpoczęciemwalki. Zaprzecza on rzekomo powszechnemu oczekiwaniu podjęcia walkizNiemcaminie tylkowśród ludnościcywilnej, lecznawetwśródwojskowych.WskazujeteżnanieprzestrzeganietajemnicywojskowejprzezżołnierzyAK,copotwierdza zeznanie przyjęte 28 stycznia 1946 r. przez polskiego prokuratoraJerzegoSawickiegoodbrigadeführeraSSErnstaRodego,którypoinformował,że Niemcy wiedzieli o powstaniu około dwóch tygodni wcześniej. Niezapobieglimu,ponieważHeinrichHimmlerodpowiedzialnyza„porządek”nazapleczu frontu nie wierzył w jego wybuch (zob. Jerzy Sawicki, ZburzenieWarszawy, wyd. II,Warszawa 1949, s. 102). Tomoże sugerować, że wiedziałao tym także Moskwa, a mimo to nie wstrzymała marszu ACz w kierunkuWarszawyidalejkuPrusomnaprzełomielipcaisierpnia,awięctymbardziejniewiarygodnesąoceny,żezrobiłatorzekomoporozpoczęciupowstania.

[11]Ludność cywilnaw powstaniuwarszawskim, t. 2, Archiwalia,Warszawa 1974,s.16.

[12] Akta konspiracyjne nie mają wszystkich cech formalnych dokumentówwytwarzanych w zwykłych kancelariach. Wykorzystane poniżej dokumentytrzeba zaliczyć do tego typu akt, chociaż powstały w wolnej od Niemców

Warszawie,np.większośćpodpisana jestpseudonimami.Warunki,wktórychdokumenty powstawały, a później były przechowywane, utrudniają też np.określenie,czymamydoczynieniazkopią,czyzoryginałem,dlategotegotypuinformacje w zasadzie pomijano wmetryczkach. Zaznaczono je tylko wtedy,gdy nie budząwątpliwości, np. dok. nr 6 jest niepodpisanymmaszynopisem,zawierającym oryginalne adnotacje, a przechowywany jest w AAN w postacifotokopii.

[13]WincentyKwieciński,szefkontrwywiaduwIIWydzialeKOWAK.

[14]HenrykTrojańczyk,kierownikIIWydziałuKOWAK.

[15]ChodziprawdopodobnieorozkazKGAKdlakomendantaKOWz26lipca1944r.

[16]WedługobliczeńAntoniegoPrzygońskiego(Powstaniewarszawskiewsierpniu1944 r., t. 1,Warszawa 1988, s. 73) KG i okręgmiały łączniewWarszawie: 20cekaemów, 94 erkaemy, 420 pistoletów maszynowych, 2500 pistoletów, 1475karabinówbojowych,30karabinówprzeciwpancernych,4moździerze i35 tys.granatów.

[17] Władze polskie w kraju i na emigracji starały się o udzielenie znacznieszerszej pomocy wojskowej ewentualnemu powstaniu (miało to nie dotyczyćstolicy), m.in. w postaci zrzucenia na teren Polski Samodzielnej BrygadyDesantowej.WLondyniejużwczerwcu1944r.wiedziano,żealianciodmówiliudzieleniapomocywojskowejszerszejniżdlapotrzebdywersji.NaZachodzieobszarPolskitraktowanojakoprzynależnydofrontuwschodniegoiniechcianorozszerzaćzakresupomocy,byniepsućstosunkówzeStalinem,zktórymAKniechciaławspółpracowaćzewzględówpolitycznych.Nieinformowanojednako tym kraju, by podtrzymać złudzenia. Skutkiem tego była m.in. tragediaWarszawy.

[18]KazimierzMoczarski,szefobsługiradiotelegraficznejBIPKGAK.

[19]AleksanderGieysztor,kierownikWydziałuInformacjiBIPKGAK.

[20]KazimierzOstrowski, kierownikplacówki informacyjno-radiowejBIPKGAK„Anna”.

[21] Mowa o urzędzie pocztowo-telekomunikacyjnym u zbiegu ulicNowogrodzkiejiPoznańskiej.

[22]Dalejdokumentuszkodzony.