yaşlı beslenmesi

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

HASTA VE YAŞLI HİZMETLERİ

YAŞLI BESLENMESİ 723H00034

Ankara, 2012

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme

materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. SAĞLIKLI BESLENME KURALLARI ............................................................................. 3

1.1. Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Önemi ....................................................................... 4 1.2. Yetersiz ve Dengesiz Beslenmenin Zararları ................................................................ 5 1.3. Besin Öğeleri ve Vücut Çalışmasındaki Önemi ............................................................ 6 1.4. Besin Seçimi ................................................................................................................. 8 1.5. Beslenmenin Sağlık ve İş Verimine Etkileri ................................................................. 9 1.6. Beslenme Sorunları ve Nedenleri................................................................................ 10 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 11 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 12

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 13 2. YAŞLILARDA BESLENME İLKELERİ ......................................................................... 13

2.1. Yaşlılıkta Vücudun Yapı ve İşlevlerinde Oluşan Değişiklikler .................................. 14 2.1.1. Fiziksel Değişiklikler ........................................................................................... 14 2.1.2. Organ Fonksiyonlarındaki Değişiklikler ............................................................. 16 2.1.3. Yaşam Biçimindeki Değişiklikler ........................................................................ 17

2.2. Yaşlılıkta Beslenmenin Önemi ................................................................................... 17 2.2.1. Besin Ögelerinin Yaşlılıktaki Önemi ................................................................... 18 2.2.2. Yaşlılık Döneminde Enerji İhtiyacı ..................................................................... 23

2.3. Yaşlılıkta Sık Görülen Sağlık Sorunları ve Hastalıklarda Beslenme ile İlgili Genel

İlkeler ................................................................................................................................. 24 2.3.1. Yüksek Tansiyonda Beslenme İlkeleri ................................................................ 24 2.3.2. Osteoporozda Beslenme İlkeleri .......................................................................... 25 2.3.3. Kalp-Damar Hastalıklarında Beslenme İlkeleri ................................................... 25 2.3.4. Kanserli Hastalarda Beslenme İlkeleri ................................................................ 26 2.3.5. Şeker Hastalığında (Diyabette) Beslenme İlkeleri ............................................... 27 2.3.6. Zihinsel Yetersizlik, Hafıza Kaybı, Beyin Hasarlarında Beslenme İlkeleri ........ 27 2.3.7. Kabızlıkta Beslenme İlkeleri ............................................................................... 28 2.3.8. Bağışıklık Sistemi Zayıflığında Beslenme İlkeleri .............................................. 29

2.4. Yaşlılıkta Genel Beslenme İlkeleri ............................................................................. 29 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 31 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 32

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 33 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 35

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALAR KOD 723H00034

ALAN Hasta ve Yaşlı Hizmetleri

DAL/MESLEK Yaşlı Bakım Elemanı

MODÜLÜN ADI Yaşlı Beslenmesi

MODÜLÜN TANIMI

Sağlıklı beslenme kuralları, yeterli ve dengeli beslenme,

yaşlılarda beslenme ilkeleri, yaşlılıkta beslenmenin önemi,

yaşlılıkta sık görülen sağlık sorunları ve hastalıklarda

beslenme ilkelerinin kazandırıldığı bir öğrenme

materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur.

YETERLİK Yaşlı beslenmesini takip etmek

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç

Bu modül ile gerekli ortam sağlandığında yaşlı beslenmesi

takip etme kurallarını kavrayabileceksiniz.

Amaçlar

1. Sağlıklı beslenme kurallarını kavrayabileceksiniz.

2. Yaşlılarda beslenme ilkelerini ayırt

edebileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Sınıf ortamı

Donanım: Kaynak kitaplar, bilgisayar, projeksiyon,

fotoğraflar, afiş, broşür, dergiler, uyarıcı pano, tepegöz,

asetat, CD, VCD, DVD, bilgisayar donanımları

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra

verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test,

doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.)

kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve

becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci,

Beslenme, anne karnından itibaren yaşamın sonlanmasına kadar geçen her süreçte

hayatın vazgeçilmezi olarak yer alan bir ihtiyaçtır. Bireylerin yeterli, dengeli ve sağlıklı

beslenmesi; doğru beslenme alışkanlıkları kazanması, toplumda obezite, kalp-damar

hastalıkları, diyabet, kanser vb. hastalıkların görülme riskinin azalması, vitamin-mineral

yetersizliklerinin önlenmesi vb. beslenme ile ilgili sağlık sorunlarının en aza indirilmesinde

rol oynayan koruyucu etmenlerden biridir.

Yaşamın her döneminde olduğu gibi yaşlılık döneminde de yeterli ve dengeli

beslenmenin sağlanması, hastalıklardan korunma, sağlığın iyileştirilmesi ve

geliştirilmesinde, dolayısıyla yaşam kalitesinin arttırılması ve devamlılığının sağlanmasında

beslenmenin önemi büyüktür.

Siz de bu modül ile sağlıklı beslenme kurallarını ve yaşlılıkta beslenme ilkelerini

kavrayabilecek ve ileriki yaşantınızda kullanabileceksiniz.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Sağlıklı beslenme kurallarını kavrayabileceksiniz.

Yeterli ve dengeli beslenmenin önemini araştırıp bilgilerinizi arkadaşlarınızla

paylaşınız.

Beslenmenin sağlık ve iş verimine etkilerini araştırıp sınıfta arkadaşlarınızla

konu üzerinde tartışınız.

1. SAĞLIKLI BESLENME KURALLARI

Beslenme; insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak uzun süre

yaşayabilmesi için gerekli olan besin öğelerinin alınıp vücutta kullanılmasıdır.

Beslenme, yaşamsal faaliyetlerin yerine getirilmesi için vazgeçilmez bir unsurdur.

Bunun için yalnız beslenme yeterli değildir. Aynı zamanda sağlıklı beslenmek de gerekir.

Sağlıklı beslenme bir alışkanlık hâline getirilirse beslenme olayı tam anlamıyla gerçekleşmiş

olur.

Resim 1.1: Yaşlılıkta sağlıklı beslenme

ARAŞTIRMA

AMAÇ


4

Sağlıklı yaşam kişilerin ciddi ve tedavisi zor hastalıklara yakalanmadan, hem bedensel

hem de duygusal ve ruhsal yönlerden üstün durumda uzun yıllar zevk alarak yaşamlarını

sürdürmeleri demektir. Çok küçük yaşlardan başlayarak oluşan beslenme alışkanlıkları

kişilerin sağlığını belirleyen en önemli etmenlerden biridir.

Sağlıklı beslenme insanın büyümesi, gelişmesi, sağlığının korunması, geliştirilmesi ve

kronik hastalık riskini azaltmaya yönelik, beslenme biçimi ile üretken olarak uzun süre

yaşaması için besinlerin kullanılmasıdır.

Yağ içeriği yüksek besinlerin tüketimindeki artış, hareketsizlik, çevre kirliliği gibi

nedenlerden kaynaklanan kronik hastalıklar aşırı ve hatalı beslenmeyle ilgili sağlık

sorunlarına neden olur. Bu hastalıkların başında kardiyovasküler hastalıklar, kanser,

şişmanlık, diyabet, safra kesesi taşları, diş çürükleri ve osteoporoz bulunmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü (WHO), beslenmeyle bağlantılı tüm hastalıkların önlenmesi

amacıyla besin öğesi alımlarını düzenleyen bir grup evrensel ilkeler geliştirmiştir. Bu

ilkelerde ana besin öğesi grupları için alt ve üst sınırlar belirlenmiştir. Toplam enerji alımının

yüzdesi olarak tanımlanan bu önerilerde besin öğesi yetersizliğinde alt sınır, hastalıkları

oluşturmayacak en düşük alım miktarlarını; üst sınır ise kronik hastalıkların önlenmesinde

aşılmaması gereken en yüksek alım miktarlarını ifade etmektedir.

Resim 1.2: Sağlıklı beslenme için gerekli besin ögeleri

1.1. Yeterli ve Dengeli Beslenmenin Önemi

Vücudun büyümesi, dokuların gelişmesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan

besin öğelerinin her birinin yeterli miktarlarda ve dengeli alınması, vücutta uygun şekilde

kullanılması “yeterli ve dengeli beslenme”dir. Besin öğeleri vücudun gereksinmeleri

düzeyinde alınamazsa yeterli enerji oluşmadığı ve vücut dokuları beslenemediğinden

“yetersiz beslenme” durumu oluşur. Vücut için gerekli olan besin türlerinden herhangi biri

alınmadığı zaman büyüme ve gelişmenin sekteye uğradığı ve çeşitli hastalıkların ortaya

çıktığı bilimsel araştırmalar sonucunda ortaya konmuştur. Yenilen yiyecekler, güçlü ve zinde

http://saglikbilgini.com/category/beslenme

5

olmayı sağlayarak yaşam kalitesinin arttırabilir ya da sağlığı olumsuz etkileyerek yaşam

kalitesinin düşmesine sebep olabilir.

Beslenme yalnızca iştah duyulan yiyecekleri yemek veya açlık hissini gidermek

değildir. Açlık hissi bir parça simit veya şekerli bir içecekle de yatıştırılabilir fakat bu şekilde

beslenmiş olunmaz sadece vücudun besin ihtiyacı geçiştirilmiş olur. Sabah sosisli yumurta,

öğlen ızgara tavuk, akşam köfte yiyen birinin çok iyi beslendiği düşünülebilir. Oysa bilimsel

açıdan bakıldığında bu da sağlıklı bir beslenme şekli değildir. İnsanlar yeterince yemesine

karşın uygun seçim yapamadığı ya da yanlış pişirme yöntemi uyguladığı zaman bu besin

öğelerinin bazılarını alamayabilir. Bu durumda o besin öğesinin vücut çalışmasındaki işlevi

yerine getirilemediğinden kişinin sağlığı bozulabilir.

Dengeli beslenme; insanın büyümesi, gelişmesi, bir ömür boyu sağlıklı ve verimli

yaşaması için ihtiyacı olan besinleri gereken miktarlarda yiyip içmesidir.

Resim 1.3: Yeterli ve dengeli beslenme için besin grupları

1.2. Yetersiz ve Dengesiz Beslenmenin Zararları

Yetersiz ve dengesiz beslenme durumlarında vücudun büyüme, gelişme ve normal

çalışmasında aksaklıklar oluşur. Yetersiz ve dengesiz beslenen kişinin vücudu mikroplara

karşı dayanıklı değildir. Böyle kişiler çabuk hasta olur ve hastalıkları ağır seyreder. Herhangi

bir besin öğesinin yetersiz alınması durumunda vücutta o besin öğesinin görevi yerine

getirilemeyeceğinden vücut çalışması aksamakta ve hastalık baş göstermektedir. Bunlar;

beriberi, pellegra, skorbüt, marasmus, raşitizm gibi birçok hastalığın doğrudan sebebi olduğu

gibi kızamık, boğmaca, verem, ishal gibi diğer birçok hastalığın da kolay yerleşmesinde ve

ağır seyretmesinde önemli rol oynar.

Ekonomik bakımdan gelişmiş olmanın ilk şartı insan gücünü üretimi artırmak için

kullanmaktır. Yetersiz ve dengesiz beslenme, insanın çalışma, planlama ve yaratma

yeteneğini düşürür. Bu da zihnen ve bedenen iyi gelişmemiş, yorgun, isteksiz ve hasta

bireylerin sayısının artmasına neden olur. Toplumdaki bireylerin yeterli ve dengeli beslenip

beslenmedikleri bilimsel araştırmalarla tespit edilir. Yapılan çeşitli araştırmalar

toplumumuzun önemli bir kısmının dengesiz beslenmekte olduğunu ortaya koymaktadır.

6

Dengesiz beslenmenin etkilediği grupların başında çocuklar, gençler, gebe ve emzikli

anneler gelmektedir.

1.3. Besin Öğeleri ve Vücut Çalışmasındaki Önemi

İnsanın gereksinmesi olan ve besinlerin bileşiminde yer alan 40’ı aşkın besin öğesi

kimyasal yapılarına ve vücut çalışmasındaki etkinliklerine göre altı grupta toplanır. Bunlar;

proteinler, yağlar, karbonhidratlar, madenler, vitaminler ve sudur.

Proteinler: Hücrelerin esas yapısını oluşturur, büyüme ve gelişme için en önemli

besin öğesidir. Birçok hücre zamanla ölür ve yerine yenileri yapılır. Bu nedenle proteinler,

hücrelerin yenilenmesi için önemli bir besin öğesidir. Vücudun savunma sistemlerinin, vücut

çalışmasını düzenleyen enzimlerin, bazı hormonların esas yapıları proteindir.

Proteinler aynı zamanda vücutta enerji kaynağı olarak da kullanılır. Bir gram protein

vücuda 4 kalori enerji verir. Karbonhidrat ve yağın az alınması durumunda protein enerji için

kullanılır. Bu istenmeyen bir durumdur çünkü protein enerji olarak kullanıldığında vücuttaki

asıl görevlerini yerine getiremez. Yetişkin insan vücudunun ortalama % 16’sı proteinden

oluşur.

Resim 1.4: Protein kaynakları

Yağlar: Yağ en çok enerji veren besin öğesidir. Yetişkin insan vücudunun ortalama

%18’i yağdır. Bireyin besinlerle aldığı enerji miktarı harcadığından çok ise vücudun yağ

oranı artar, az ise azalır. Vücuda yeterli enerji alınmazsa vücuttaki yağ deposu kullanılır.

Yağ doygunluk hissi verir. Deri altı yağı vücut ısısını kontrol eder. Yağda eriyen A, D, E ve

K vitaminlerinin vücuda alınmasını ve kullanılmasını sağlar. Vücudun çalışmasını sağlayan

bazı hormonların yapımında gereklidir. Vücutta yapılamayan elzem yağ asitlerinden olan

Omega 3 ve Omega 6 kalp hastalığı riskini azaltır, bağışıklık sistemini güçlendirir,

depresyondan korur.

Yağlar bileşimlerinde bulunan yağ asitlerine göre üç gruba ayrılır. Bunlar;

7

Doymuş yağ asitleri, tereyağı, içyağı, kuyruk yağı ve margarinlerdir. Bunların

sindirilmesi zordur. Vücutta fazlası depo edilir. Kanda zararlı olan kolesterol

gibi yağların birikmesine neden olur.

Tekli doymamış yağ asitleri (zeytinyağı)

Çoklu doymamış yağ asitleri (ayçiçeği yağı, mısırözü yağı, soya yağı vb.)dir.

Doymuş yağlara göre vücutta daha az risk oluşturur.

ABalıkta bulunan Omega 3 yağı hariç hayvansal besinlerde bulunan yağlar insan

vücudunda üretilebilirken bitkisel besinlerde bulunan yağlar üretilemez. Bunun için elzem

yağ asitleri vücuttaki fonksiyonları nedeniyle mutlaka besinlerle yeterli miktarlarda

alınmalıdır.

Resim 1.5: Yağlar

Karbonhidratlar: Başlıca görevi vücuda enerji sağlamaktır. Günlük enerjinin çoğu %

60’ı karbonhidratlardan sağlanır. Yetişkin insan vücudundaki toplam karbonhidrat miktarı %

1’in altındadır. Karbonhidratlar yetersiz alındığında proteinler enerji kaynağı olarak

kullanılacağı için günlük karbonhidrat ihtiyacının eksiksiz olarak karşılanması önemlidir.

Gereksinimden fazla alınan karbonhidratlar yağa çevrilerek şişmanlığa neden olur.

Resim 1.6: Karbonhidrat kaynakları

Mineraller (Madenler): Yetişkin insan vücudunun ortalama % 6’sı madenlerden

oluşmuştur. Minerallerin bir bölümü iskelet ve dişlerin yapı taşını oluşturur. Diğer bir

bölümü de vücut suyunun dengede tutulmasını sağlar. Bazı mineraller, vücutta besin

öğelerinden enerji oluşmasında ve zorunlu oksijenin taşınmasında gereklidir. Bazı mineraller

de vücudun çalışmasını düzenleyen enzimlerin bileşiminde yer alır.

8

Vitaminler: Vitaminlerin bir bölümü, besinlerle aldığımız karbonhidrat, yağ ve

proteinden enerji elde edilmesine ve hücrelerin oluşması ile ilgili biyokimyasal olayların

düzenlenmesine yardımcı olur. Bazı vitaminler, kalsiyum ve fosfor gibi madenlerin kemik ve

dişlere yerleşmesine yardımcıdır. Bazı vitaminler de vücut için gerekli bazı besin öğelerinin

bozulmadan işlevini sürdürmesi ve bazı zararlı maddelerin etkilerinin azaltılmasında

yardımcıdır.

Resim 1.7: Vitamin kaynakları

Su: Su, yaşam için zorunlu bir öğedir. Yenilen besinlerin sindirimi, emilimi,

taşınması; hücrelerin, dokuların, organların çalışması; vücut ısısının denetimi; eklemlerin

kayganlığı ve zararlı atık maddelerin vücuttan atılması su sayesinde olur.

Vücudun su ihtiyacı su, sulu içecekler, besinler ve metabolizma sonucu oluşan suyla

karşılanmaktadır. Günlük su ihtiyacı kişinin yaşına, fiziksel aktivitesine, kilosuna, havanın

ısısına ve nem oranına göre değişiklik gösterir. Yetişkin bir insanın vücudunun % 65’i,

çocuk ve bebeklerin ise % 75’i sudur.

Su besinlerin sindirim, emilim ve hücrelere taşınması, vücutta kullanılması ve atıkların

vücuttan atılması, vücut ısısının denetimi, elektrolitlerin taşınması, vücut metabolizmasında

görev alan enzimlerin çalışması için gereklidir.

1.4. Besin Seçimi

Beslenme, tüm canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için vazgeçilmez bir olgudur.

Ancak kişilerin yiyeceklerle olan ilişkileri yalnız biyolojik dürtülerle ve açlık duygusuna

direkt tepkiler şeklinde açıklanamaz. İnsanların besin seçim ve tüketim kalıplarının

fizyolojik olması yanında sosyal ve psikolojik arzularının doyumuna, gelenek göreneklerine,

alışkanlıklarına, eğitimlerine ve ekonomik imkânlarına da bağlıdır.

Ekonomik imkânlar ve toplumla bağlantılı dış faktörler bireydeki duyusal, fizyolojik

ve psikolojik durumları etkileyerek besin seçimi ve besin alımıyla sonuçlanan besin kabulü

veya reddi davranışlarını geliştirir. Psikolojik etkiler, duyusal ve fizyolojik etkilerle beraber

sosyo-ekonomik algılarla bütünleşerek besin seçimini ve alımını belirlemektedir Besin

seçimi hakkında farklı modeller önerilmiştir.

http://saglikbilgini.com/category/ortopedi/kemik-ortopedi

9

İlk yapılan çalışmalar besin seçimini etkileyen etmenleri üç kategoriye ayırmaktadır.

Bu etmenler;

Fiziksel etmenler: Coğrafya, mevsim, ekonomi ve gıda teknolojisi,

Sosyal etmenler: Din, sosyal sınıf, beslenme eğitimi ve reklamlar,

Fizyolojik etmenler: Kalıtım, alerji, sağlık durumu ve besin öğesi

gereksinimidir.

Daha sonra yapılan çalışmalar ise yiyecek seçimini etkileyen etmenleri besinle, bireyle

ve çevreyle ilişkili olanlar şeklinde sınıflandırmaktadır.

1.5. Beslenmenin Sağlık ve İş Verimine Etkileri

Bireyin, ailenin ve toplumun birinci amacı, sağlıklı ve üretken olmaktır. Sağlıklı ve

üretken olmanın simgesi bedenen, aklen, ruhen ve sosyal yünden iyi gelişmiş bir vücut yapısı

ve bu yapının bozulmadan uzun süre işlemesidir.

İnsan vücudu, organizmanın işlerliğinin devamını ve gelişmesini sağlarken birçok

etmenlerin etkisinde kalmaktadır. Beslenme, kalıtım ve çevre koşulları gibi etmenlerin içinde

beslenmenin ilk sırayı aldığı bilinmektedir.

Yapılan araştırmalara göre yetersiz beslenen toplumlarda bebek ölüm hızı, yeterli

beslenenlere göre daha yüksektir. Ayrıca çocukların büyüme ve gelişmeleri belirgin olarak

gerilik göstermektedir.

Yetersiz beslenme yalnız fiziksel büyümeyi değil, zekâ gelişimini de etkilemektedir.

Bu konuda yapılan yayınlarda, hızlı büyüme döneminde yetersiz ve dengesiz beslenen

çocuklar arasında, normal ve dengeli beslenenlere göre zekâ geriliği oranının yüksek olduğu

bildirilmiştir.

Beslenme biliminin oraya koyduğu bulgulardan yararlanılarak yeterli ve dengeli

beslenme ile raşitizm, pellegra, skorbüt, iyot eksikliğine bağlı kretenizm gibi hastalıklar

hemen hemen ortadan kaldırılmıştır. Bunun yanında gelişmiş ülkelerde yetişkinlerdeki ölüm

nedenlerinin başında gelen kalp, damar ve benzeri hastalıklarda yanlış ve dengesiz

beslenmenin birinci risk etmeni olduğu kabul edilmektedir.

Yetersiz ve dengesiz beslenme, vücut direncini azaltarak enfeksiyonlara zemin

hazırlamakta, hastalığın ağır seyretmesine ve öldürücü komplikasyonların gelişmesine neden

olmaktadır. Demir eksikliğine bağlı kansızlıkta, raşitizmde ve malnütrisyonda başlıca ölüm

nedenleri enfeksiyon ajanlarının yol açtığı hastalıklardır.

Özellikle kentlerde yaşayanlar arasında şişmanlık önemli bir sağlık sorunu şeklinde

görülmektedir. Genelde aşırı besin alımı ve fiziksel hareketin azlığı, şişmanlığa yol

açmaktadır. Şişmanlık, diyabet, hipertansiyon ve arteriosklerotik (damar sertliği)

hastalıkların oluşumunda beslenme önemli bir risk etmenidir. Aşırı tuz tüketimi

10

hipertansiyona, aşırı şeker alımı diş çürüklüğüne, aşırı alkol alımı karaciğer sirozuna neden

olan en önemli etmenler olduğu kabul edilmektedir.

Beslenme, işçinin üretim hızını etkileyen etmenlerin başında gelmektedir. Üretim için

gerekli enerji sağlanamadığında işçi çalışmalarını kısıtlamakta ve daha az üretim

yapmaktadır. Yetersiz ve dengesiz beslenme ile vücut direnci azalacağı için işçi sık sık

hastalanmakta ve bunun sonucu olarak iş gücü kaybı olmaktadır. Tüm bu olumsuzluklara ek

olarak dikkatin azalmasına bağlı iş kazalarında da artış görülmektedir.

1.6. Beslenme Sorunları ve Nedenleri

Toplumda beslenme bozukluğuna neden olan etmenler;

Besin üretimi, dağıtımı ve teknolojisindeki yetersizlik ve düzensizlikler,

Satın alma gücünün yetersizliği,

Sosyo ekonomik ve kültürel etmenler,

Aile yapısı,

Çevre koşullarının sağlık kurallarına uygun olmayışıdır.

Beslenme bozuklukları çok farklı şekillerde görülebilir. Psikolojik sorunları ve

sıkıntıları aşırı yemek yeme ile gidermeye çalışmak, obezite adı verilen sağlık sorununa

neden olmaktadır. Yemek yemeyi reddetme şeklinde kendisini gösteren davranışa

“anoreksiya nervoza” (iştah kaybı) adı verilir. Gerek gıdayı reddetme şeklinde ortaya çıkan

anoreksiya nevroza gerekse aşırı yeme şeklinde ortaya çıkan obezite gibi yeme bozuklukları

aile içi şiddet, boşanma, taciz, okul sorunları, iş sorunları ve benzeri, psikolojik, sosyolojik

ve biyolojik nedenlerden kaynaklanabilmektedir.

Sağlıklı ve dengeli beslenme ile organların doğru çalışması ve kronik hastalıklara

yakalanma riski ortadan kalkar, metabolizmanın çalışması düzene girer. Bunlarla doğru

orantılı olarak kilo kontrolü sağlanır ve ruh sağlığı düzgün görünüşün etkisi ile güçlenir.

11

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek sağlıklı beslenme kurallarını kavrayınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Yeterli ve dengeli beslenmenin önemini

açıklayınız.

Her yaşta yeterli ve dengeli beslenmenin

sağlığa etkilerini farklı kaynaklardan

araştırınız.

Beslenmenin sağlık ve iş verimine

etkilerini farklı kaynaklardan araştırınız.

Yetersiz ve dengesiz beslenmenin

zararlarını sıralayınız.

Besin öğeleri ve vücut çalışmasındaki

önemini ayırt ediniz.

Beslenme sorunlarını ve nedenlerini

sıralayınız.

Beslenmenin sağlık ve iş verimine

etkilerini açıklayınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

12

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. VE DEĞERLENDİRME

1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve üretken olarak

uzun süre yaşayabilmesi için gerekli olan besin öğelerinin alınıp vücutta

kullanılmasını tanımlar?

A) Besin

B) Besin öğesi

C) Beslenme

D) Besin ihtiyacı

2. Aşağıdakilerden hangisi yetersiz ve dengesiz beslenmede görülen bozukluklardan

değildir?

A) Beriberi

B) Su çiçeği

C) Marasmus

D) Raşitizm

3. Aşağıdakilerden hangisi yemek yemeyi reddetme şeklinde kendisini gösteren davranış

biçimidir?

A) Bulimia nevroza

B) Obezite

C) Pisikonevroz

D) Anoreksiya nevroza

4. Aşağıdakilerden hangisi karbonhidratların başlıca görevidir?

A) Büyümek ve sağlıklı yaşamak

B) Biyokimyasal olayların düzenlenmesine yardımcı olmak

C) Vücuda enerji sağlamak

D) Besinlerin sindirilmesine yardımcı olmak

5. Aşağıdakilerden hangisi suyun görevlerinden değildir?

A) Besinlerin sindirilmesinde görev alma

B) Kan hücreleri olarak besin maddelerine taşıma

C) Vücut ısısının denetimini sağlama

D) Çeşitli maddeleri çözerek taşınmasını sağlama

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.


13


Yaşlılarda beslenme ilkelerini ayırt edebileceksiniz.

Yaşlılarda yeterli ve dengeli beslenmenin önemini araştırınız.

Yaşlılarda yeterli ve dengeli beslenme olmadığında ortaya çıkabilecek sorunları

araştırınız. Araştırmanınızı görsel sunu hâline getirerek sınıf ortamında

sununuz.

2. YAŞLILARDA BESLENME İLKELERİ

Yaşlanma, zamana bağlı olarak hastalık söz konusu olmaksızın ortaya çıkan anatomik

yapı ve fizyolojik işlev değişiklikleridir. Yaşlanma, anne karnından başlayarak yaşamın

sonlanmasına kadar devam eden bir süreçtir. Yaşlanma süreci ve bu süreçte ortaya çıkan

değişmeler tümüyle önlenemez ancak geciktirilebilir ya da hafifletilebilir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 65 yaş ve üzeri bireyleri “yaşlı” olarak tanımlamaktadır.

Yaşlılığın seyrine ve vücut fonksiyonlarında oluşan değişikliklere göre yaşlılık dönemlerini;

65-74 yaş arası “genç yaşlılık”,

75-84 yaş arası “yaşlılık”,

85 yaş ve üzeri de “ileri yaşlılık” dönemi olarak sınıflandırmaktadır.

Dünya Sağlık Örgütü, toplam sağlığın korunması amacıyla yaptığı çalışmalarda

beslenme konusunun özellikle üzerinde durmuş ve bazı kurallar yayınlamıştır.

Bu kurallar şöyledir:

Beslenme ile enerji alımı dengede tutulmalı, kilo alma kontrollü hâle

getirilmelidir.

Beslenmede gıda çeşitliliği sağlanmalıdır. Tüm besin gruplarından uygun

miktarlarda alınmalı, tek tip beslenme alışkanlık hâline getirilmemelidir.

Taze sebze ve meyveler, tahıllar, fıstık ve fındık gibi besinler ve kuru

baklagillerin tüketim miktarı arttırılmalıdır.

Karbonhidratların tüketimi sınırlandırılmalıdır.

Rafine edilmiş tahıl ürünlerinden kaçınarak posa tüketimi fazlalaştırılmalıdır.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

14

Bir günde alınan kolesterol seviyesi 300 miligramdan az olmalıdır.

Süt ve süt ürünlerinin az yağlı ya da tamamen yağsız olması tercih edilmelidir.

Alkollü içki tüketimi en az seviyede tutulmalıdır.

İçme suyunun bulundurduğu flor miktarı belli seviyelerde olmalıdır.

Tuz tüketimi en aza indirilmelidir.

Fiziksel aktivite ve egzersizler arttırılmalıdır.

Beslenme planları ve beslenme konusunda eğitime önem verilmelidir.

2.1. Yaşlılıkta Vücudun Yapı ve İşlevlerinde Oluşan Değişiklikler

Normal yaşlanma sürecinde zamana bağlı olarak vücut yapısında, organlarda ve

organların fonksiyonlarında birtakım değişiklikler ortaya çıkar. Bunun dışında bir kısmı

vücut yapı ve fonksiyonlarındaki değişiklikler sonucu gelişen bir kısmı da çevresel

faktörlerden kaynaklanan yaşam tarzı değişiklikleri de görülür. Örneğin eşlerden birinin

ölümü sonucu yalnız kalma, sosyal ilişkilerin azalması, ekonomik yetersizlikler vb.

Resim 2.1:Yaşlanma süreci

2.1.1. Fiziksel Değişiklikler

Yaşlılıkta vücutta oluşan fiziksel değişiklikler şunlardır:

Vücut ağırlığı: Genellikle 60 yaştan sonra ağırlık kazanım hızı yavaşlar.

Özellikle 80 yaştan sonra ağırlıktaki azalma daha belirginleşir.

Resim 2.2: Kas kuvvetinde azalmaya bağlı yürümede bozukluk

15

Vücut kompozisyonu: Vücut kompozisyonunda yaşla birlikte bazı

değişiklikler gözlenir. 80 yaş ve sonrasında yağsız dokudaki azalma hızlanır.

Kadınlarda yağsız doku miktarı erkeklerden daha azdır. Yağsız doku

kütlesindeki azalma, kas miktarında ve kuvvetinde de azalmaya neden olarak

yürüyüş ve dengeyi etkiler, düşme ve kırık riskini artırır.

İskelet sistemi: Yaşlılıkta kemiklerdeki kalsiyumda azalmalar olur. Kadınlar,

yaşlılık döneminde, yarısı menopozdan sonraki ilk 5 yılda olmak üzere toplam

iskelet kalsiyumunun % 40’ını kaybeder, bu kayıp yavaşlayarak sürer. Eklem

esnekliğinde azalma ve eklem hareketlerinde kısıtlılık nedeniyle hareketlilik

azalır. Bu etki hem besinlere ulaşmada zorluk nedeniyle yetersiz beslenmeye

hem de fiziksel aktivite kısıtlığı nedeniyle şişmanlığa neden olabilir.

Resim 2.3: Yaşlanma sürecinde iskelet sistemindeki değişikliler

Su metabolizması: Vücuttaki su yüzdesi azalarak % 60’dan % 50’ye düşer.

Susama hissinin azalmasına bağlı olarak su alımı azalır. Buna karşılık vücuttan

su kaybı fazladır. Su kaybı, su ve diğer sıvı besinlerin fazla tüketilmesi ile telafi

edilmezse ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir.

Resim 2.4: Yaşlı eli

16

2.1.2. Organ Fonksiyonlarındaki Değişiklikler

Yaşlılık döneminde vücuttaki organların fonksiyonlarında da değişiklikler olmaktadır.

Beslenme durumunu da etkileyerek yetersiz beslenmeye neden olabilecek bu değişiklikler

şunlardır:

Tat ve koku duyusunda azalma: Tüm duyularla birlikte tat duyusunda da bir

azalma söz konusudur. 65 yaş üzerindeki bireylerin yaklaşık % 25’i dil ve ağız

boşluğundaki tat hücrelerinin fonksiyon ve sayısındaki azalmaya bağlı olarak

dört temel tattan (acı, tatlı, tuzlu, ekşi) bir ya da daha fazlasını

tanımlayamamaktadır. Tat ve koku duyusundaki azalma, yenilen besinlerden

hoşlanmamaya ve iştah azalmasına neden olarak beslenme durumu için risk

yaratabilir.

Tükürük salgısında azalma: Tükürük salgısının azalması sonucu ortaya çıkan

kuru ağız yakınması besin alımını etkileyerek yutmayı güçleştirir. Kuru ağız

yaşlılığın bir sonucu olmakla birlikte ilaçların etkisi ile de gelişebilir.

Ağız ve diş problemleri: Diş sayısında azalma ve takma diş kullanımı bazı

besinlerin parçalanmasını ve çiğnenmesini zorlaştırır. Çiğnemenin güçleşmesi

tüketilen besin çeşidinde azalmaya neden olarak farklı besin öğelerinin alımını

engelleyebilir.

Resim 2.5: Ağız ve diş sağlığının kontrolü

Yutmada güçlük: Yemek borusunun kasılma yeteneğinin yaşla birlikte

azalması sonucu ağızda çiğnenen besinlerin yutulması güçleşir. Bu güçlük,

yemek yeme isteğini ve sıklığını azaltabilir.

Mide fonksiyonlarında azalma: Yaşla birlikte midedeki yiyeceklerin boşalma

hızının azalması, uzun süreli tokluk hissi yaratır. Uzun süreli tokluk hissi, daha

az besin tüketilmesine neden olarak yetersiz beslenme riski yaratabilir.

Tüketilen besinlerin emilimini sağlayan enzimlerin aktivitesinde ve

miktarındaki azalma sonucu kalsiyum, demir, B12 vitamini ve folik asit gibi

bazı besin öğelerinin emilimi azalır. Bu durum kansızlık ve sinir sistemi

hastalıkları riskini artırabilir.

17

Karaciğer ve safra fonksiyonlarında azalma: Safra enzimlerinin azalması

sonucu özellikle yağda eriyen vitaminlerin vücuttaki etkinliğinde düşme olur.

Karaciğerden kan akım hızı azalır.

Barsak fonksiyonlarında azalma: İnce bağırsaktaki değişiklikler sonucunda

besin öğelerinin vücutta kullanımı azalır.

Bağışıklık sistemi fonksiyonlarında azalma: Bağışıklık hücrelerinin

çoğalması yavaşlar, enfeksiyonlara karşı vücut direnci düşer. Yaşlılıkta

bağışıklık sistemindeki yetersizlikler sonucunda üst solunum yolları

enfeksiyonları ve diğer enfeksiyon hastalıkları ile kanserlerin görülme sıklıkları

artar.

Sinir sistemi fonksiyonlarında azalma: Sinir hücrelerindeki kayıp sonucu

bilgi depolama, anımsama gibi yeteneklerde azalma olur. Bunama ve depresyon

en yaygın görülen belirtilerdir. Bu değişiklikler besin alımını engeller.

Enerji metabolizması: Bazal metabolizma hızı yavaşlar. Toplam enerji

harcaması ve buna bağlı olarak da kalori gereksinmesi azalır.

2.1.3. Yaşam Biçimindeki Değişiklikler

Yaşlılıkta yaşam biçiminde oluşan duygusal, fiziksel ve biyolojik değişiklikler

şunlardır:

Yalnız yaşama,

Eşini kaybetme,

Aileden ya da arkadaşlardan ayrılma,

İşten ya da evden ayrılma,

Fiziksel engel, hareket güçlüğü,

Yardımcı kişi ve kurumların olmaması,

Gelir yetersizliği,

Başkalarına bağımlılık,

Sosyal izolasyon,

Ruhsal problemler (depresyon veya bunama),

İlaç kullanımı

Yukarıda sıralanan nedenler, besinlerin satın alınması, hazırlanması, pişirilmesi ve

tüketilmesi aşamalarında yaşlıyı fiziksel (hareket güçlüğü) ya da psikolojik (iştah azalması,

yemeği reddetme) yönden etkileyerek yetersiz beslenme riskini doğurabilir.

2.2. Yaşlılıkta Beslenmenin Önemi

Genetik ve çevresel faktörler yaşlanmayla oluşan değişiklikleri ve yaşam süresini

etkiler. Yaşlılıkta ortaya çıkan değişikliklerle ilgili sorunların bir bölümü yeterli ve dengeli

beslenmeyle azaltılabilir ya da geciktirilebilir. Gençlikteki beslenme alışkanlığının yaşlılıkta

18

oluşabilecek sorunları geciktirici, hafifletici ya da önleyici etkisi olduğu bilinmektedir. Bu

nedenle gençlikte yaşlılığı da düşünerek beslenmelidir. Yaşam boyu yeterli ve dengeli

beslenme, yaşlılıkta bazı sorunları azalttığı gibi yaşam süresini de uzatır.

Resim 2.6: Yaşlıların beslenmesi

Yaşlılığa bağlı hastalıkların önlenmesinde, geciktirilmesinde ve tedavi edilmesinde

beslenme etkin bir rol oynamaktadır. Yeterli ve dengeli beslenme, fonksiyonel durumun

sürdürülmesi ve sakatlıklardan korunma açısından önemlidir.

Yaşlılıkta enerji ihtiyacı hastalıklara, sakatlanmaya ve kırıklara bağlı olarak artabilir.

Enerji ihtiyacının arttığı bu gibi durumlarda yetersiz beslenilmesi kronik beslenme

yetersizliği denilen duruma neden olmaktadır. Yetersiz beslenme, kronik hastalıkların

görülme sıklığını ve bu hastalıklara bağlı ölümleri artırır.

Yaşlılık döneminde beslenme, yaşlanma süreci boyunca vücutta meydana gelen

değişikliklerden, kronik hastalıklardan, kullanılan ilaçlardan; fiziksel, psikolojik, sosyal ve

ekonomik durumdan etkilenir.

Normal koşullarda yaşlanma sürecinin doğal bir sonucu olarak ortaya çıkan

değişikliklere göre beslenmenin gereksinimlere uygun planlanması, düzenli fiziksel aktivite

yapılması, sigara içilmemesi gibi koruyucu önlemlerle uyum sağlanabilir. Ancak yaşla

birlikte görülme sıklığı artan yüksek tansiyon, kalp-damar hastalıkları, böbrek hastalığı,

şeker hastalığı gibi kronik hastalıkların varlığında bu hastalıklara özel diyetlerin

uygulanması gerekmektedir.

2.2.1. Besin Ögelerinin Yaşlılıktaki Önemi

Besin öğesi, besinlerin bileşiminde bulunan kimyasal maddelerdir. Besinler yendikten

sonra sindirim organlarında yapı taşlarına parçalanır ve vücutta öyle kullanılır. İnsanın

büyüme ve gelişmesi, sağlıklı olarak yaşamını sürdürebilmesi için çeşitli besin öğelerine

ihtiyacı vardır. Bu besin öğeleri proteinler, karbonhidratlar, yağlar, vitaminler ve mineraller

ile sudur.

19

BESİN ÖGESİ FONKSİYONLARI KAYNAKLAR

Kalsiyum ve

fosfor

Kemik ve diş sağlığının

korunması

Kemik erimesinin önlenmesi

Kasların güçlenmesi

Sinir sisteminin çalışması

Süt ve süt ürünleri, badem,

fındık, soya fasulyesi, kuru

baklagiller, yeşil yapraklı

sebzeler, tarhana, pekmez,

tahin, kılçığı yenilebilen

balıklar, kalsiyumla

zenginleştirilmiş besinler

Çinko

Bağışıklık sisteminin

güçlenmesi

Hastalıklara karşı direnç

geliştirilmesi

Unutkanlık ve bunamadan

korunma

Yağsız kırmızı et, karaciğer,

süt, peynir, yumurta, deniz

ürünleri, fındık, ceviz, muz,

tam tahıllar, kuru baklagiller

ve buğday kepeği

Magnezyum

Kemik sağlığının korunması

Tansiyonun düzenlenmesi

Kan şekerinin

düzenlenmesi/şeker

hastalığından korunma

Tam tahıllar, buğday kepeği

soya fasulyesi fındık, fıstık,

ceviz, alabalık, yeşil yapraklı

sebzeler,

Bakır

Kan yapımı

Kan kolesterolünün

düşürülmesi

Kan şekerinin

düzenlenmesi/şeker

hastalığından korunma

Sakatatlar, fındık, ceviz, kuru

baklagiller, buğday kepeği,

balık, deniz ürünleri, et, yeşil

yapraklı sebzeler

Selenyum


güçlenmesi

Hastalıklara karşı direnç

geliştirilmesi

Deniz ürünleri, böbrek, yürek

ve diğer etler

Krom

Kan kolesterolünün

düzenlenmesi

Kan şekerinin düzenlenmesi

Sakatatlar, etler, tahıllar,

baharatlar

20

B6 Vitamini

Kalp damar sağlığının

korunması

Felç ve diğer hareket

kısıtlılığından korunma

Zihinsel fonksiyonların

sürdürülmesi

Et, karaciğer, yumurta sarısı,

tam tahıllar, kuru baklagiller

C Vitamini

Katarakttan korunma

Kalp damar hastalıklarına

karşı korunma

Kanserden korunma

Kuşburnu, kırmızıbiber, yeşil

sivri biber, koyu yeşil yapraklı

sebzeler, portakal, limon gibi

turunçgiller

B12 Vitamini


korunması

Kan hücrelerinin yapımı


sürdürülmesi

Karaciğer hastalıklarından

korunma

Sinir sistemi

fonksiyonlarının

sürdürülmesi

Et ve ürünleri, süt ve süt

ürünleri, balık, yumurta

Folik Asit


korunması

Kan hücrelerinin yapımı


sürdürülmesi

Taze yeşil yapraklı sebzeler,

brokoli, portakal, avokado,

maya, karaciğer, kuru

baklagiller, tam tahıllar,

fındık, ceviz

D Vitamini

Osteoporozdan korunma

Kırıklardan korunma

Sardalye, alabalık, balık yağı,

yumurta sarısı, tereyağı,

peynir

E Vitamini

Hücre yıkımını engelleyerek

yaşlılığın geciktirilmesi

Katarakttan korunma

Kalp-damar sağlığının

korunması

Kanserden korunma

İyi huylu kolesterolün

yüksek olmasını sağlama


Bitkisel yağlar, tahıl taneleri,

buğday özü, yeşil yapraklı

sebzeler, fındık, ceviz

21

güçlenmesi


sürdürülmesi

Parkinson hastalığından

korunma

Omega 3

Kalp-damar sağlığının

korunması

Şişmanlıktan korunma

Eklem iltihaplarından

korunma

Balık, balık yağı, su ürünleri,

kolza, keten tohumu yağı,

yeşil yapraklı sebzeler

(özellikle semizotu)

Tablo 2.1: Yaşlılıkta yetersizliği risk yaratan vitamin, mineral ve bazı besin ögeleri,

fonksiyonları ve kaynakları

Hücre yenilenmesi, vücudun dış etkilere karşı korunması, bağışıklık sisteminin

güçlenerek hastalıklara karşı direnç gelişmesi, düşme, incinme ve kırıklarda hızlı iyileşmenin

sağlanması ile kas dokusunun korunması ve güçlenmesi için protein gereklidir. Yaşlıların

alması gereken başlıca hayvansal kaynaklı proteinler; süt, yoğurt, yağsız az tuzlu peynir,

balık ve tavuk etidir. Enfeksiyon, ameliyat, yaralanma ve kırık gibi sağlık problemleri

protein ihtiyacını artırır. Yaşlılıkta günlük protein ihtiyacı, var olan hastalıkları ve azalan

bağışıklık sistemi fonksiyonları göz önüne alınarak hesaplanmalıdır. Kronik böbrek hastalığı

gibi protein alımının kısıtlanması gereken durumlarda günlük alınması gereken miktar

hastalığın durumuna göre uzmanlarca belirlenmelidir.

Karbonhidratlar kalın bağırsakların çalışmasını artırarak kabızlığı önler ve beyin

fonksiyonlarının yerine getirilmesini sağlar. Çoğunlukla bitkisel besinlerde bulunur.

Resim 2.7: Karbonhidrat kaynakları

22

Karbonhidratlar günlük ihtiyaçtan az alındığı ya da şeker hastalığında olduğu gibi

vücutta kullanılamadığında, enerji kaynağı olarak karbonhidratların yerine proteinler ve

yağlar kullanılır. Bu durumda kanda asit yapan maddelerin miktarı artar ve vücudun çalışma

düzeni bozulur.

Yaşlılık döneminde sık görülen yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, kalp ve damar

hastalıklarından korunmak için diyetle alınan margarin, tereyağı, kuyruk yağı gibi katı

yağların tüketilmemesi gerekir. Özellikle margarinler, sağlığa zararları nedeniyle

kullanılmamalıdır. Hayvansal besinlerin tümünde ve bazı bitkisel besinlerin doğal

bileşiminde yağ bulunur. Yemeklerde bitkisel sıvı yağların özellikle de zeytinyağının

tüketilmesi daha sağlıklıdır. Omega 3, yaşlılık döneminde kan yağlarını ve damarlarda plak

birikimini azaltarak kalp ve damar sağlığını korur. Ayrıca, eklemlerdeki iltihaplanmaları

engeller ve özellikle karın bölgesinde oluşan yağ birikimini önleyerek şişmanlıktan korur.

Yaşlılık döneminde enerji gereksiniminin azalması, vücut direncinin azalması, hareket

kısıtlılığı, kronik hastalıkların görülme sıklığının artması gibi nedenlerle vitamin ve

minerallere olan ihtiyaç artar. Vitamin ve minerallerin vücutta kullanımını engelleyen bir

sağlık sorunu ya da besin alımında bir kısıtlamanın olmadığı durumlarda vitamin ve mineral

ihtiyacı, iyi planlanmış bir diyetle besinlerden sağlanabilir.

Resim 2.8: Vitamin kaynakları

Bazı vitamin ve minerallerin gereksinimden fazla alınması zehirlenmelere neden

olabileceği için vitamin ve mineral destekleri (diyete ek olarak tablet, şurup vb. şekillerde

alınanlar), yalnızca diyetisyen ya da hekimin önerisi ile alınmalı, zorunluluk olmadıkça

ihtiyaç doğal kaynaklardan sağlanmalıdır. Ancak ilerleyen yaşla beraber ortaya çıkan kemik

erimesine karşı günlük kalsiyum ve D vitamini takviyesi yapılabilir.

Resim 2.9: Kalsiyum ve D vitamini kaynakları

23

Yetişkinlik döneminde vücudun % 60’ı su iken yaşlılıkta bu oran % 50’ye düşer.

Vücut suyunun azalması risk yaratabilir. Normalde vücuttan su kaybının artması ile susama

duygusu gelişir ve kaybedilen su geri alınır. Ancak yaşlılık döneminde susama duygusunun

azalması, kaybedilen suyun yerine alınamamasına neden olabilir. Bu durum ölümle

sonuçlanabilecek ciddi sağlık riskleri oluşturabilir. Sıcak havalarda, fazla fiziksel aktivite

yapıldığında, fazla proteinli ve tuzlu besinler tüketildiğinde, ateşli hastalıklarda, ishalde

vücuttan su kaybı artar. Bu durumlarda tüketilen su ve sıvı miktarının artırılması gerekir.

Ancak yaşlılıkta su kısıtlaması gereken hastalıklarda su tüketimi dikkatle

değerlendirilmelidir.

Resim 2.10: Su tüketimi

2.2.2. Yaşlılık Döneminde Enerji İhtiyacı

Vücudun çalışma hızının düşmesi ve hareketliliğin azalması sonucunda enerji ihtiyacı

yetişkinlik dönemine kıyasla azalır. Bu durumda tüketilen besinlerin içeriği önemlidir.

Çünkü yaşlılıkta enerji ihtiyacının azalmasına karşın bazı besin öğelerine olan ihtiyaç artar.

Resim 2.11: Fiziksel aktivite

Özel bir durumu olmayan, normal ağırlıkta, sağlıklı ve hafif fiziksel aktivitesi olan

yaşlılar için beden ağırlığının kilosu başına 30 kalori, günlük enerji gereksinmesini

karşılayabilir. Yaşlılıkta günlük alınan enerjinin 1500 kalorinin altına düşmemesi

önerilmektedir.

24

2.3. Yaşlılıkta Sık Görülen Sağlık Sorunları ve Hastalıklarda

Beslenme ile İlgili Genel İlkeler

Yüksek tansiyon, kemik erimesi, yüksek kolesterol, kalp-damar hastalıkları, şeker

hastalığı, kanserler gibi kronik hastalıklar ve diğer sağlık sorunlarının görülme sıklığı ve bu

hastalıklara bağlı ölümlerin sayısı yaşlılık döneminde artar. Bu hastalıkların önlenmesi,

geciktirilmesi, yan etkilerinin azaltılması ve tedavisi ile beslenme durumu arasında doğrudan

bir ilişki söz konusudur. Yaşlılık döneminde kronik hastalıklardan herhangi birine sahip

bireylerin hastalıkları ile ilgili diyetlerinin belirlenmesi mutlaka bir diyetisyen tarafından

yapılmalıdır.

2.3.1. Yüksek Tansiyonda Beslenme İlkeleri

Tansiyon hastalarının sağlıklı bir beslenme diyeti ve günlük düzenli

egzersizlerle kilo vermeleri sağlanmalıdır.

Yüksek tansiyon hastalarının günlük tuz kullanımı en aza indirilmeli, hatta

mümkünse hiç kullanılmamalıdır. En fazla tuz içeren gıdalar; yeşil yapraklı

sebzeler, süt, et, yumurta, kek, bisküvi, konserveler, hazır çorbalar, ekmek,

zeytin, peynir, turşu, hardal, ketçap, mayonez, salata soslarıdır. Tansiyon

düşürücü ilaçlar az tuz kullanıldığında daha etkili olur.

Resim 2.12: Tuz ve şeker kısıtlaması

Alkol kan basıncını arttıracağından ve kilo almaya sebep olacağından

kullanılmamalıdır.

Yeterli derecede potasyum, kalsiyum, magnezyum alımı sağlanmalıdır.

Fazla miktarda hayvansal yağ içeren besinler yerine bitkisel yağlar (mısır özü,

zeytinyağı) tercih edilmelidir.

Tansiyon çok yüksek değilse fazla olmamak kaydıyla çay ve kahve içilebilir.

Sigaranın tansiyonu arttırıcı etkisi olduğundan kesinlikle kullanılmamalıdır.

Sigara kullanılmadığında tansiyon düşürücü ilaçların etkisi de artar.

25

2.3.2. Osteoporozda Beslenme İlkeleri

Osteoporoz, kemiklerden kalsiyum kaybının artması sonucunda kırık riskinin arttığı

bir hastalıktır. Tüm iskeleti etkilemekle birlikte kırıklar genellikle bilek, omurga ve kalça

kemiğinde oluşmaktadır. Özellikle menopoz sonrası kadınlarda görülen en yaygın sağlık

sorunudur.

Çocukluk çağından itibaren fiziksel aktivitenin yetersizliği, D vitamini yetersizliği,

özellikle süt ve süt ürünleri gibi kalsiyumdan zengin besinlerin yeterli tüketilmemesi, kemik

mineral yoğunluğunu azaltan bazı ilaçların kullanılması ve kadınlarda yeme davranış

bozukluğu osteoporozun gelişimini hızlandırır. Bu tür hastalarda beslenme;

Kalsiyumdan zengin besinlerle yeterli kalsiyum alımı sağlanmalıdır.

D vitamininden etkin bir şekilde yararlanmak için her gün ortalama 15-30

dakika güneşlenmeye özen gösterilmelidir. Bunun için yüz ve kollar dirseklere

kadar açık bırakılmalıdır.

Tuz tüketimi ve turşu, salamura gibi sodyumdan zengin besinler

sınırlandırılmalıdır. Sofrada tuz bulundurmamaya özen gösterilmelidir.

Kafein ve alkol tüketimi sınırlı olmalıdır.

Aktif yaşam desteklenmeli ve düzenli egzersiz yapılmalıdır.

Resim 2. 13: Yaşlılıkta düzenli egzersiz

2.3.3. Kalp-Damar Hastalıklarında Beslenme İlkeleri

Kalp-damar hastalıkları; yaşlı nüfusta sıklıkla görülmekte ve ölüm nedenlerinin

başında gelmektedir. Kalp krizi, felçler, yüksek kan basıncı, kan dolaşımı bozuklukları, ritim

bozuklukları vb. hastalıklar bu kapsamda değerlendirilmektedir.

Besin seçiminde ve yaşam tarzında yapılacak değişiklikler ile kalp-damar hastalıkları

riskinin azaltılması mümkündür.

26

Yenilen tüm besinlerdeki yağ miktarı dikkate alınarak diyetteki toplam yağ

azaltılmalıdır.

Diyette balığa daha çok yer verilmelidir. Özellikle küçük balıklar omega-3 yağ

asitlerinden daha zengin olduğu için tercih edilmelidir.

Günlük taze sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır.

Et tüketiminde yağsız dana, koyun eti ve derisi alınmış kanatlı hayvan etleri

tercih edilmelidir.

Yiyecekler uygun pişirme yöntemleri ile hazırlanmalıdır.

Çay, kahve alımı azaltılmalı, sigara ve alkol gibi zararlı maddeler

kullanılmamalıdır.

Mercimek, nohut, kepekli ekmek, bulgur, sebze meyve gibi posalı yiyecekler

alınmalıdır.

Şişmanlık (obezite) varsa hekime başvurulmalı, hekim ve diyetisyen

kontrolünde uygun kiloya ulaşılması sağlanmalıdır.

2.3.4. Kanserli Hastalarda Beslenme İlkeleri

Yaş ilerledikçe kanser görülme oranı artış göstermektedir. Yaşlılarda meme, kolon,

prostat, rektum ve over kanserlerine sık rastlanmaktadır. Kanser oluşumunda genetik

yatkınlık önemli olmakla birlikte beslenme ile alınan toplam yağın fazla olması, yanmış ve

dumanlanmış, aşırı tuzlu besinlerin tüketilmesi, alkol ve sigara kullanımı en önemli risk

faktörleridir. Bu tür hastaların beslenmesinde şunlara dikkat edilmelidir:

Besinler, bir defada büyük öğünler yerine aralıklı ve az miktarlarda verilmelidir.

Hastanın enerji gereksinimi karşılanmalıdır.

Diyetteki yağ miktarı azaltılmalıdır.

Posa tüketimi arttırılmalıdır.

Bağışıklığı artırıcı vitamin ve minerallerden zengin besinlerin tüketimi

arttırılmalıdır.

Katkı maddesi içeren, özellikle hazır besinlerin (hazır çorba, et suyu, boyalı

besinler) tüketimi kısıtlanmalıdır.

Hastanın tedavi aşamasına uygun beslenme planı yapılmalıdır. Ameliyat olmuş

ya da olacak hastalarda kısa süreli diyet ayarlaması yapılmalıdır.

Radyoterapi ve kemoterapi döneminde iştahsızlık, bulantı, kusma görülebilir.

Bu özellikler göz önüne alınarak diyet ayarlanmalıdır.

Bulantı, kusmaya karşı sıvı, elektrolit dengesi ayarlanmalıdır.

Baş ve boyun bölgesi kanseri tedavisi gören hastalarda ağız, diş sağlığında

bozulma, yutma güçlüğü, tükürük salgısında değişiklikler oluşur. Bu hastalara

yumuşak, sulu besinler verilmelidir.

Tedavide kullanılan ilaçların yan etkileri bilinmeli ve diyet buna uygun

ayarlanmalıdır.

Sigara ve alkol tüketilmemelidir.

27

2.3.5. Şeker Hastalığında (Diyabette) Beslenme İlkeleri

Yaşlanma ile glikozun vücutta kullanımındaki bozukluk sonucunda diyabet gelişebilir.

Yaşlılarda toplam vücut yağ miktarı ve vücuttaki dağılımı diyabetin gelişimi ile ilişkilidir.

Özellikle şişman yaşlılarda, pankreastan salgılanan insülin hormonunun kan şeker düzeyini

kontrol etmesinde yetersizlik oluşur.

Diyabet hastalığının en önemli özelliği, yüksek kan şekeri düzeyi düzenlenemez ve

uzun süre yüksek seyrederse beraberinde kalp-damar hastalıkları ve nörolojik hastalıklar

oluşturmasıdır. Ayrıca böbrek ve göz gibi organların fonksiyonlarında da bozukluk

oluşturur. Diyabetli hastanın beslenmesinde aşağıdaki ilkelere uyulmalıdır:

Şeker hastalarına diyet hazırlanırken hastanın sosyoekonomik ve kültürel

durumu ile beslenme alışkanlıkları göz önüne alınmalıdır.

Günlük alınan besinler üç ana üç ara öğüne bölünerek alınmalı, diyette temel

besin gruplarına yer verilmeli ve öğün atlanmamalıdır.

Yeterli ve dengeli beslenmeye dikkat edilmelidir.

Kuru baklagiller, kepeği ayrılmamış tahıllar, sebze ve meyveler gibi posadan

zengin ve glisemik indeksi düşük besinler tüketilmelidir.

Beyaz ekmek yerine kepekli ekmek, pirinç yerine bulgur ve bitkisel proteinler

tercih edilmelidir.

Kızartılmış yiyecekler, sucuk, salam, sosis, kremalardan ve hazır gıdalardan

kaçınılmalıdır.

Lifli besinler ve meyve şekerleri tercih edilmelidir. Kan şeker düzeyini hızla

yükselten saf şekerli besinlerden kaçınılmalıdır. Gerekirse yapay tatlandırıcılar

uygun miktarda kullanılabilir.

Diyette doymamış yağlar kullanılmalıdır.

İnsülin ve/veya ilaç zamanlarına ve dozlarına dikkat edilmelidir.

Bireye uygun vücut ağırlığı sağlanmalı ve sürdürülmelidir.

Yaşam kalitesinin artırılması için düzenli egzersiz yapılmalı, genel sağlıklı

yaşam ilkelerine uyulmalıdır.


2.3.6. Zihinsel Yetersizlik, Hafıza Kaybı, Beyin Hasarlarında Beslenme İlkeleri

Yeterli enerji ve protein alımı sağlanmalıdır.

Beyin fonksiyonlarını geliştiren vitamin ve minerallerden zengin yeşil yapraklı

sebzeler ve balık tüketimi artırılmalıdır.

Unutabilme ihtimaline karşı sıvı alımı kontrol altına alınmalıdır.


28

Resim 2. 14: Zihinsel yetersizlikte suyun karşılanması

2.3.7. Kabızlıkta Beslenme İlkeleri

Dışkının aşırı derecede sert, kuru ve dışkılama sayısının az olmasına kabızlık

(konstipasyon) denir. Kadınlarda ve şişman kişilerde daha çok görülür.

Bağırsak hareketlerinin artırılması ve kabızlığın önlenmesinde, kan şekerinin

düzenlenmesi ve şeker hastalığından korunmada, kan kolesterolünün düşürülmesi ve buna

bağlı olarak kalp-damar hastalıklarının önlenmesinde, şişmanlığın önlenmesinde, bağırsak

kanserinden korunmada posa ve lifli gıdalar önemli bir yer tutar. Posa ya da lif, bitkisel

besinlerin vücutta sindirilemeyen bölümleridir. Kuru baklagiller, tahıllar, sebzeler ve

meyveler posası en çok olan besinlerdir.

İnsan vücudu için günlük posa ve lif ihtiyacı 25-30 gramdır. Tüketilen sebze ve meyve

miktarının artırılması, kuru baklagil ve kepekli tahıl ürünlerinin tüketimi ile günlük ihtiyaç

karşılanabilir.

Yaşlılarda hareket kısıtlılığı veya fiziksel aktivite azlığına bağlı olarak kabızlık önemli

bir sorun olur. Bu sorunu önlemek ya da azaltmak için beslenme ilkelerine dikkat

edilmelidir.

Her gün en az 1500-2000 ml sıvı alınmalıdır.

Posadan zengin besinlerin diyetteki miktarı arttırılmalıdır.

Yemeklerde, yağ miktarı normal olmalıdır.

Diyette pişmiş sebzelerin yanı sıra çiğ sebzelere de yer verilmelidir.

Sabahları aç karnına 1 kaşık erik veya kayısıdan yapılmış marmelat ve 1 bardak

ılık su tüketilmelidir.

Demli çay ve kahve kabızlığa yol açtığından bunun yerine ılık su, bitkisel

çaylar, süt, ayran, meyve suları verilmelidir.

Fiziksel aktivite arttırılmalı ve düzenli egzersiz yapılmalıdır.

Dışkılama alışkanlığı kazandırılmalıdır.

29

Resim 2.15: Posalı ve lifli gıdalar

2.3.8. Bağışıklık Sistemi Zayıflığında Beslenme İlkeleri

Protein alımı artırılır.

Balık, soya yağı, fındık, ceviz, badem, sebze ve meyve tüketimi artırılır.

Düzenli egzersiz yapılır.


2.4. Yaşlılıkta Genel Beslenme İlkeleri

Genel olarak yaşlılıkta beslenme ilkeleri ve uyulması gereken kurallar aşağıda

özetlenmiştir:

Günlük öğün sayısı üç ana, üç ara öğün şeklinde düzenlenmelidir. Böylece

öğünlere düşen yiyecek miktarları azaltılarak sindirim güçlükleri önlenmiş olur.

Her öğünde dört temel besin grubundan olan et ve ürünleri, süt ve ürünleri,

sebze ve meyveler ile tahıllar bulunmalı ve besin çeşitliliğinin sağlanmasına

özen gösterilmelidir.

Günde en az beş porsiyon sebze ve meyve tüketilmelidir.

Posa miktarı yüksek olan kuru baklagiller, sebze, meyve ve kepekli tahılların

tüketilmesine özen gösterilmelidir.

Sıvı tüketimi arttırılmalıdır. Günde en az 8-10 bardak su tüketilmelidir. Günlük

ihtiyacın tümü su olarak tüketilemiyorsa ıhlamur, taze sıkılmış meyve suyu,

bitkisel çaylar, ayran, komposto ya da açık çay ile bu miktar karşılanabilir.

Ancak bunların hiçbiri vücut fonksiyonlarında su kadar etkili değildir.

Kalsiyum içeriği yüksek olan besinler tüketilmelidir. Yağı azaltılmış ya da

yağsız süt ve ürünleri en iyi kalsiyum kaynağıdır.

Omega 3 yağ asitlerinin yoğun olarak bulunduğu balık türleri haftada en az iki

kez tüketilmelidir.

Margarin, tereyağı, kuyruk yağı gibi katı yağların tüketimi kan kolesterol

seviyesinin yükselmesine neden olarak kalp-damar hastalıkları için risk yaratır.

Bu nedenle ilerleyen yaşlarda bu yağlar tüketilmemelidir.

30

Et ve süt ürünleri gözle görülmeyen doymuş yağları içerir. Bu nedenle bu

besinlerin yağsız olanları, tavuk ve hindi etinin derisiz bölümleri tüketilmeli, et

ile pişen yemeklere ayrıca yağ ilave edilmemelidir.

Tuz tüketimi sınırlanmalıdır. Aşırı tuz tüketimi, yüksek tansiyon, kalp- damar

hastalıkları, kemik erimesi gibi sorunlara neden olmaktadır. Sofrada yemeklere

tuz eklenmemeli; turşu, salamura, salça, konserve gibi sodyum içeriği yüksek

besinleri tüketmekten kaçınılmalıdır.

Şeker, şekerli besinler ve hamur tatlılarının tüketimi sınırlandırılmalıdır.

Fast food türü yiyeceklerin tüketiminden kaçınılmalıdır. Yağ ve tuz içeriği çok

yüksek olan bu yiyecekler sağlık sorunları yaratabilir.

Besinlerin satın alınması ve pişirilmesi sırasında oluşabilecek risklere dikkat

edilmelidir. Günü geçmiş, tazeliğini kaybetmiş, ambalajı bozulmuş besinler

satın alınmamalıdır.

Yiyecekler kızartma ve kavurma yerine haşlama ya da ızgara yöntemleri ile

pişirilmelidir.

Besinlerin hazırlanması ya da saklanması sırasında hijyen kurallarına dikkat

edilmelidir.

Yeterli ve dengeli beslenmeye özen gösterilmelidir.

Uygun vücut ağırlığı korunmalıdır. Şişmanlık ve zayıflık hastalık riskini artırır.

Ağız ve diş sağlığına özen gösterilmelidir.

Sigara ve alkol kullanılmamalıdır.

31

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını takip ederek yaşlılarda beslenme ilkelerini ayırt

ediniz.

İşlem Basamakları Öneriler

Yaşlılıkta vücudun yapı ve işlevlerinde

oluşan değişiklikleri ayırt ediniz.

Yaşlılıkta vücudun yapı ve işlevlerinde

oluşan değişiklikleri farklı kaynaklardan

araştırabilirsiniz.

Yaşlılıkta beslenmenin önemini ayırt

ediniz. Besin ögelerinin önemini farklı

kaynaklardan araştırabilirsiniz. Besin ögelerinin yaşlılıktaki önemini

ayırt ediniz.

Yaşlılıkta sık görülen sağlık sorunları ve

hastalıklarda beslenme ile ilgili genel

ilkeleri ayırt ediniz.

Yaşlılıkta sık görülen sağlık sorunları ve

hastalıklarda beslenme ile ilgili genel

ilkeleri farklı kaynaklardan

çalışabilirsiniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

32

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi yaşlılıkta vücutta oluşan fiziksel değişikliklerdendir?

A) Yutmada güçlük

B) Mide fonksiyonlarında azalma

C) İskelet sistemindeki değişiklikler

D) Bağışıklık sistemi fonksiyonlarında azalma

2. Günlük enerji ihtiyacının yaklaşık ne kadarı karbonhidratlardan karşılanmalıdır?

A) % 10

B) % 40

C) % 60

D) % 80

3. Aşağıdakilerden hangileri yaşlılıkta uygulanabilecek beslenme önerilerindendir?

A) Sigara ve alkol kullanımın arttırılması

B) Kalsiyum içerikli besin alımının arttırılması

C) Şeker içerikli besin alımının arttırılması

D) Günde en fazla 2 porsiyon sebze ve meyve tüketilmesi

4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir?

A) Osteoporoz döneminde tuz tüketimi kısıtlanmalıdır.

B) Kalp-damar hastalığı yaşayanlar yağ tüketiminde dikkatli davranmalıdır.

C) Diyabetik hastalara özel diyet uygulanmalıdır.

D) Kabızlık problemi olanlar fiziksel hareketlerini azaltmalıdır.

5. Aşağıdakilerden hangisi diyabet hastalıklarında, beslenme ilkelerinden değildir?

A) Günlük alınan besinler üç ana öğünde alınmalıdır.

B) Bireye uygun vücut ağırlığı sağlanmalı ve sürdürülmelidir.

C) Öğün atlanmamalıdır.

D) Glisemik indeksi düşük besinler tüketilmelidir.

DEĞERLENDİRME



Cevaplarınızın tümü doğru “Modül Değerlendirme ”ye geçiniz.


33

MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yeterli ve dengeli beslenme için dikkate alınması

gereken kurallardan değildir?

A) Her bireyin günlük besin ihtiyacı aynıdır.

B) Besinlerin, besin değeri kayıplarını önleyici tedbirler alınmalıdır.

C) Besin ihtiyacını karşılarken pahalı olanlar değil, vücut için gerekli olanlar tercih

edilmelidir.

D) Mümkün oldukça doğal besinler tüketilmelidir.

2. Aşağıdakilerden hangisi sağlığın korunması ve sürdürülmesinde uyulacak

beslenme ilkelerindendir?

A) Tüm besin gruplarından yeterli ve dengeli alınmalıdır.

B) Turfanda sebze ve meyve tüketimine özen gösterilmelidir. C) Un, yağ, şeker, tuz bol tüketilmelidir.

D) Açıkta satılan gıdalar alınmalıdır

3. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi diyabet hastalığının beslenme ilkelerinden değildir?

A) Obez hastaların ideal kilolarına kavuşması sağlanmalıdır.

B) Saf şekerli besinler verilmelidir.

C) Besinler ana ve ara öğünlere bölünmelidir.

D) Diyette yeterli oranda vitamin ve minerallere yer verilmelidir.

4. Aşağıdakilerden hangisi 1 gram proteinin sağladığı enerji miktarıdır? A) 9 kalori

B) 7 kalori

C) 4 kalori

D) 3 kalori

5. Aşağıdaki besin öğelerinden hangisi vücuda daha fazla enerji verir? A) Karbonhidratlar

B) Proteinler

C) Su

D) Yağlar

6. Aşağıdakilerden hangisi elzem yağ asidince zengin hayvansal besindir? A) Koyun eti

B) Balık

C) Karaciğer

D) Sucuk

MODÜL DEĞERLENDİRME

34

7. Aşağıdakilerden hangisi kalsiyumun en iyi kaynaklarından biridir? A) Tahıllar

B) Et

C) Süt ve türevleri

D) Karaciğer

8. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi osteoporoz hastalığının beslenme

ilkelerindendir?

A) Tuz tüketimi ve turşu, salamura gibi sodyumdan zengin besinler

sınırlandırılmalıdır.

B) Sofrada tuz bulundurmaya özen gösterilmelidir.

C) Kafein ve alkol tüketimine özen gösterilmelidir.

D) Aktif yaşam desteklenmemeli ve düzenli egzersiz yapılmamalıdır.

9. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi yaşlılıkta sık görülen sağlık sorunları ve

hastalıklarından değildir? A) Yüksek tansiyon

B) Kemik erimesi

C) Kalp-damar hastalıkları

D) Raşitizm

10. Aşağıdaki seçeneklerden hangisi kalp damar hastalıklarında beslenme

ilkelerindendir? A) Yenilen tüm besinlerdeki yağ miktarı dikkate alınarak diyetteki toplam yağ

azaltılmalıdır.

B) Günlük taze sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır.

C) Yiyecekler uygun pişirme yöntemleri ile hazırlanmalıdır.

D) Hepsi

DEĞERLENDİRME



Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

35

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 C

2 B

3 D

4 C

5 B

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 C

2 C

3 B

4 D

5 A

MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI

1 A

2 A

3 B

4 C

5 D

6 B

7 C

8 A

9 D

10 D

CEVAP ANAHTARLARI

36

AKSOYDAN Emine, Yaşlılık ve Beslenme, Sinem Matbaacılık, Ankara, 2006.

AKSOYDAN Emine, Yaşlılık ve Beslenme, Klasmat Matbaacılık, Ankara,

2008.

RAKICIOĞLU N. Yaşlılara Verilen Beslenmeye Yönelik Hizmetler, Temel

Geriatri, (Ed. Kutsal Gökçe Y), Güneş Tıp Kitapevi Kırt. Tic. Ltd. Şti. Ankara,

2006.

BAYSAL Ayşe, Beslenme, 6. Baskı, Ankara Hatipoğlu Yayınevi, Ankara,

1996.

BAYSAL Ayşe, Genel Beslenme Bilgisi, 4. Baskı, Ankara Hatipoğlu Yayınevi,

Ankara, 1988.

ÇAVDAR Fatma, Genel Beslenme. 1. Baskı, İhlas Gazetecilik AŞ, İstanbul,

2006.

KURBAN Mustafa, Şahnur KAYNAK, Genel Beslenme, Net form AŞ,

Kayseri, 2002.

Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Türkiye’ye Özgü

Beslenme Rehberi, 2004.

KAYNAKÇA

yaşlı beslenmesi

Documents