T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

HASTA VE YAŞLI HİZMETLERİ

AKTİVİTE VE UĞRAŞ TERAPİSİ

Ankara, 2016

Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul / kurumlarında uygulanan Çerçeve

Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak

öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme

materyalidir.

Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.

PARA İLE SATILMAZ.

i

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3 1. FİZİKSEL AKTİVİTE ......................................................................................................... 3

1.1. El Becerisi Aktivitelerinin Temel Prensipleri ............................................................... 3 1.2. Nörogelişimsel Tedavi Yöntemleri ............................................................................... 4 1.3. El Becerisi Aktivitelerinin Sınıflandırılması ................................................................. 6

1.3.1. El Becerisi Aktiviteleri ve Kullanılan Malzemeler ................................................ 6 1.4. Günlük Aktivite ve Egzersizlerde Temel Prensipler .................................................. 11

1.4.1. Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA)'nin Değerlendirmesi .................................... 12 1.4.2. Günlük Yaşam Aktiviteleri (Gya)'Nin Değerlendirmesinde Kullanılan Ölçekler13

1.5. Günlük Aktivite ve Egzersizlerin Olumlu Etkileri ve Faydaları ................................. 15 1.6. Günlük Aktivite ve Egzersizlerde Kullanılan Malzemeler ......................................... 15

1.6.1. Günlük Yaşam Aktivitelerine Destek Uygulamalar ............................................ 17 1.6.2. Yaşlılarda Egzersiz Uygulamasında Dikkat Edilecek Noktalar .......................... 18

1.7. Günlük Aktivite ve Egzersizlerde Biyomekanik Yaklaşımlar .................................... 18 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 20 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 21

2. ZİHİNSEL AKTİVİTE ...................................................................................................... 22 2.1. Zihinsel Aktivitelerin Temel Prensipleri ..................................................................... 22 2.2. Zihinsel Aktivitelerin Olumlu Etkileri ve Faydaları ................................................... 24 2.3. Zihinsel Aktiviteler ve Kullanılan Malzemeler ........................................................... 24

2.3.1. Bellek İdmanları .................................................................................................. 25 2.3.2. Demanslı Hastada Zihinsel Aktivite Uygulamaları ............................................. 28

2.4. Zihinsel Aktivitelerin Nörogelişimsel Tedavi Yöntemleri.......................................... 33 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 35 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 36

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 37 3. SANATSAL AKTİVİTE ................................................................................................... 37

3.1. Seyahat Organizasyonu Çeşitleri ................................................................................ 37 3.2. Seyahat Ulaşım Çeşitleri ............................................................................................. 38 3.3. Kültürel ve Sanatsal Aktivite Çeşitleri ........................................................................ 39

3.3.1. Kültürel Aktiviteler .............................................................................................. 40 3.3.2. Sanatsal Aktiviteler .............................................................................................. 43

3.4. Kültürel ve Sanatsal Aktivitelerin Olumlu Etkileri ve Faydaları ................................ 46 3.5. Ev İçi Beceriler ........................................................................................................... 46 3.6. Toplu Mekânlar ........................................................................................................... 49 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 52 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 53

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 54 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 56 KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 57

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALAR

ALAN Hasta ve Yaşlı Hizmetleri

DAL Yaşlı Bakımı

MODÜLÜN ADI Aktivite ve Uğraş Terapisi

MODÜLÜN SÜRESİ 40/38

MODÜLÜN AMACI

Bireye / öğrenciye; fiziksel, zihinsel ve sanatsal aktivite

programlarını uygulama ile ilgili bilgi ve beceri

kazandırmaktır.

MODÜLÜN ÖĞRENME

KAZANIMLARI

1. Planlanan fiziksel aktivite programlarını

uygulayabilecek / uygulatabileceksiniz.

2. Planlanan zihinsel aktivite programlarını

uygulayabilecek/uygulatabileceksiniz.

3. Planlanan sanatsal aktivite programlarını

uygulayabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: Sınıf, teknik oda

Donanım: Akıllı tahta, bilgisayar, maket ve afişler

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra

verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrencimiz,

Yaşlılarda yaşa bağlı gelişen değişikler sonucu ortaya pek çok yetersizlik çıkmaktadır.

Bu nedenle yaşlıların fiziksel, psikolojik ve sosyal açıdan desteklenmeleri ve çevreleri ile

etkileşim içinde bulunmaları gerekmektedir.

Yaşlılarda el becerileri ve günlük yaşam aktivitelerindeki yeterlilik düzeylerinin

belirlenmesi ve bu düzeylerin korunması çok önemlidir. Yaşlının bu becerilerini fark

etmesini sağlamak ve becerilerini sürdürmesine yardımcı olmak, yaşlının özgüveninin

artmasını ve topluma katılımını sağlar.

Zihinsel sağlık yaşamın her aşamasında önemlidir. Zihinsel sağlığın sürdürülebilmesi

yaşlılık döneminde daha çok önem kazanmaktadır. Yaşlanmayla birlikte ortaya çıkan

hastalıklar (demans, depresyon vb.) zihin fonksiyonlarını etkilemektedir. Yaşlı için uygun

zihin egzersizlerini seçerek bu egzersizler yardımı ile zihinsel yeterliliğin sağlanması

hedeflenmelidir.

Yaşlıların seyahat yapma, sanatsal aktivitelere katılma, ev içi becerilerini

gerçekleştirebilme ve toplumsal mekânları kullanabilmesi özgüvenin artmasına neden

olmakta ve boş zamanların değerlendirilmesi sağlanmaktadır.

Bu modülü başarı ile bitirdiğinizde aktivite ve uğraş terapisi hakkında bilgiler

edineceksiniz. Edindiğiniz bu bilgiler mesleğinizde yol gösterici olacaktır.

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Planlanan fiziksel aktivite programlarını uygulayabilecek/uygulatabileceksiniz.

Yaşlılarda fiziksel aktivitenin önemi ile ilgili araştırma yapınız.

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. FİZİKSEL AKTİVİTE

Uğraş terapisi (ergoterapi); hastanın/yaşlının sağlığını sürdürmek, var ise patolojisini

azaltmak, adaptasyon ve verimliliğini sağlamak için seçilmiş işler veya işlevler ile

fonksiyonlarını düzenleme, güçlendirme ve performansını arttırma sanatıdır.

Bir diğer anlatımla, yaşlanma sonucu mental, sosyal veya fiziksel yeteneklerde oluşan

bozuklukları iyileştirmek, mevcut yetenekleri geliştirmek, ortaya çıkarmak ve kişinin bu

yeteneklerini günlük hayatında kullanabilmesini öğretmek için uygulanan amaca yönelik

hareketlerdir.

1.1. El Becerisi Aktivitelerinin Temel Prensipleri

El becerisi aktiviteleri, yaşlıların aktif olmasını sağlayacağı gibi kendine güven

hissinin gelişmesine, moral artışına, stres verici olaylarla baş etmesine olumlu katkılar

sağlayacaktır.

El becerisi aktivitelerinin amaçları

Yaşlı bireyin ilgi alanlarını keşfetmesini ve becerilerinin farkına

varmasını sağlamak,

Boş zamanlarını etkin bir şekilde değerlendirmesini sağlamak,

Kendine güven duygusunun gelişmesini sağlamak,

İnce kas motor becerisini korumak,

Kaba kas motor becerisini korumak,

El, göz, kulak ve beynin koordinasyonunun devamını sağlamak,

Bilek kaslarının hareket kabiliyetini ve parmaklarını kullanabilme

yeteneğini korumak,

Grup çalışması yapabilme becerisini korumak,

İletişim becerilerini korumak,

Planlama becerisini artırmak,

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ARAŞTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

4

Kendi duygu ve düşüncelerini, ortaya çıkardığı eserinde yansıtmasını

sağlamaktır.

El becerisi aktiviteleri planlanmasında dikkat edilecek noktalar

El becerisi aktiviteleri yaşlı bireyin ilgi alanına girmelidir.

Planlama yaparken bireyin istekleri göz önüne alınmalıdır.

Yaşlı birey, hangi el becerisi çeşidini yapacaksa, o konuda bakım elemanı

yönlendirme yapmalıdır.

Yaşlının aktiviteye daha aktif katılımını sağlamak için bu aktivitenin

kendisine olan faydalarından söz edilmelidir.

Yaptırılacak aktivite için gerekli araç-gereçler ve ortam sağlanmalıdır.

Bakım elemanı, yaşlı bireyle iletişim halinde olmalı, aktiviteyle ilgili

fikirlerini almalıdır.

Yaşlı bireyin düşüncelerine saygı gösterilmeli ve aktif olmaya teşvik

edilmelidir.

El becerileri aktiviteleri, ev, huzurevi ve hastane gibi ortamlarda

yapılabilir. Buna yönelik düzenlemeler yapılmalıdır.

1.2. Nörogelişimsel Tedavi Yöntemleri

Nörogelişimsel tedavi yöntemleri şunlardır:

Bobaht tedavi yaklaşımı

Santral sinir sisteminin bir lezyonuna bağlı olarak tonus, fonksiyon ve hareketlerinde

değişiklikler olan bireyin değerlendirme ve tedavisinde bir problem çözme yaklaşımı olarak

tanımlanmıştır.

Bobath tedavi yönteminde günümüzde aktif dinamik tedavi, fonksiyonelliği sağlamak

için aktivitelerle eğitim, hareketin koordinasyonu ve dengenin geliştirilmesi, iç içe geçmiş

farklı aktivitelerin bir hareket akışı içerisinde çalıştırılması önem kazanmıştır. Kas tonusunu

düzenleyici ve aktif hareketi ortaya çıkarmaya yönelik pozisyonlamalar ve duyu-motor

aktiviteyi artırıcı uyaranlar kullanılmaktadır.

Rood tedavi yaklaşımı

Duyusal uyarılar yardımı ile istemli motor aktivite ve kas tonusunun uyarlanabileceği

fikrinden hareketle geliştirilmiş egzersizleri içermektedir. Hızlı germe, buz masajı, hızlı

fırçalama, yavaş darbeler, tendon üzerine vurmak, kaslarda kontraksiyonu uyarır.

Proprioseptif tedavi yaklaşımı (PNF)

Eklemlerin boşluktaki pozisyon, konum ve hareketini algılayan duyulara

propriosepsiyon denir. Proprioseptif duyular, durum bildiren vücut pozisyon duyuları,

tendon ve kas duyuları, ayak tabanlarından gelen basınç duyuları ve özel bir duyu olarak

kabul edilen denge duyusunu içerir ve vücudun fiziksel durumu hakkında bilgi verir.

5

Proprioseptif tedavinin amacı, kas gruplarına yönelik kolaylaştırma, engelleme,

güçlendirme ve gevşeme yoluyla fonksiyonel hareketi iyileştirmektir. Hastanın ihtiyacına

göre kas kasılmaları uygun direnç ve kolaylaştırma yöntemleri ile kombine edilir. Eklem

hareket açıklığını arttırmak ve yeni kazanılan açıklıkta kasları güçlendirmek amaçlanır.

Fonksiyonel elektriksel stimülasyonu (FES)

Kas gücünü arttırmak, aktif hareketleri geliştirmek, spastisiteyi azaltmak, motor

fonksiyonu arttırmak için kasın uyarılarla eğitilmesi, pozisyona bağlı gelişen ödemi tedavi

etmek, kan dolaşımının arttırılması, erken dönemde proprioseptif eklem duyusunu

kazandırmak amacıyla kullanılır. Uygulama genellikle, stroke (inme), spinalkord hasarı, kafa

travması, serebralpalsi ve multipl skleroz gibi nörolojik problemlerde tercih edilmektedir.

Fonksiyonel elektrik stimülasyonu tekniğinin en sık rastlanılan uygulama şekli düşük ayak

probleminde yürümede yaşanan yetersizlik probleminin çözümüdür.

Ortezler

Ortez, bir vücut bölümü ya da eklemi korumak, ekstremiteyi belirli bir pozisyonda

tutmak, kontraktür ve deformiteyi önlemek, stabilizasyon sağlamak, fonksiyonu düzeltmek,

fonksiyonelliği arttırmak, eklemin fonksiyonel pozisyonda durmasını sağlamak, gövde ve

ekstremitelere destek sağlamak, hareketi kolaylaştırmak, spastisiteyi azaltmak ve ameliyat

sonrası ekstremiteyi korumak için dışarıdan uygulanan cihazlardır.

Ortez kullanım hedefleri ile nörogelişimsel tedavinin hedefleri aynıdır. Ortak hedefler;

normal motor gelişimin sağlanması, anormal refleks gelişiminin baskılanması, normal

refleks gelişimi, kas tonusunun düzenlenmesi, denge ve düzeltme reaksiyonunun sağlanması,

düzgün postür gelişiminin sağlanması, yumuşak doku ve eklemlerin doğru biyomekanik

pozisyonda yüklenmesi, kendine yardım, hareket ve yaşam kalitesinin arttırılması olarak

sıralanabilir.

Elde kontraktür gelişimi en önemli sorundur. Tedavide hasta ve hasta yakınlarına iyi

eğitim verilmesi, verilen eğitimin uygulamaya geçirilebilmesi önem taşımaktadır.

Parmaklarda oluşan kontraktürleri engellemek için her gün germe egzersizleri yapılması ve

geceleri özel istirahat splintlerinin uygulanması önem taşımaktadır (Kontraktür: eklemde

aktif veya pasif hareketlerin yapılamaması sonucunda; eklem çevresi kas dokusu bağ

dokusuna dönüşür, eklem sertleşir, hareket açıklığı azalır, geri dönüşümsüz deformiteler

gelişir.).

Splintler

Eklemi istenilen pozisyonda stabilize etmek, eklemi, tendonları, ligament ve kasları

dinlendirmek veya kemik düzenini korumak, kontraktür ve deformiteleri önlemek,

istenmeyen hareketleri önlemek, hareketin genişliğini arttırmak için dereceli olarak germe

yapmak, kaybedilmiş olan kas fonksiyonunu kazandırmak, cerrahi tarafından kazanılan

fonksiyonları korumak ve ağrıyı azaltmak amacıyla kullanılır.

6

Ayna terapisi

Görsel bir illüzyon oluşturarak, beyindeki nöron ağın kendini yeniden

yapılandırmasını sağlayan bir nörorehabilitasyon tekniğidir. İnmeli hastaların

rehabilitasyonunda, üst ekstremitenin motor ve fonksiyonel gelişimini sağlamak için

uygulanan bir yöntemdir.

1.3. El Becerisi Aktivitelerinin Sınıflandırılması

El becerisi aktiviteleri, zamanı iyi değerlendirmek amacıyla hem yaşlı bireye hem de

çevreye olumlu katkılar sağlamaktadır. Alzheimer, demans hastasında psikomotor

aktiviteler, hastalık ve yaş faktörleriyle etkilenen hareket kabiliyetinin mümkün olduğunca

uzun süre korunmasını sağlamak için çok önemlidir. El becerisi aktiviteleri bu durumdaki

hastaların hareket kabiliyetinin arttırılmasına katkı sağlamaktadır.

Yaşlılar boş zamanlarını değerlendirmek, yeteneklerini geliştirmek amacıyla çeşitli

sanat kurslarına katılarak bilgi almak isteyebilirler. Ayrıca kurumların hobi atölyelerinde

ahşap boyama, cam boyama, kumaş boyama, seramik gibi faaliyetlere katılabilirler.

Yaşlılara yaptırılabilecek el becerisi aktivitelerinden bazıları şunlardır:

Örgü yapma

Beze düğme dikme

İpe boncuk dizme

Yüz tamamlama

Sulu boya ile limon baskısı yapma

Çizgi tamamlama

Kesme çalışmaları

Sınırlı boyama

Hamur yoğurma

Panoya çivi yerleştirme

Aynı renkleri sıralama

İp dolama

Kesme yapıştırma

Yırtma yapıştırma

Vida sıkma

Yüz tamamlama

Halka sıralama

Bebek giydirme

1.3.1. El Becerisi Aktiviteleri ve Kullanılan Malzemeler

Yaşlılara düzenlenebilecek el becerisi aktiviteleri ve kullanılan malzemeler şunlardır:

7

Örgü

Yaşlı için iyi zaman geçirme etkinliğidir. Böylece yaşlı kendini faydalı bir birey

olarak algılar ve etrafındaki bireylere hediyeler hazırlayabilir. Bilgisini, deneyimlerini,

hislerini ve zevklerini yaptığı ürünlere aktarma imkânı bulur.

Örgü, tığ işi örgü (dantel) ve şiş ile yapılan örgü olarak ikiye ayrılır. Örgünün yapılışı

kolay, görünümü estetik, sağlam ve ekonomiktir; uygulama alanı geniştir. Giyim eşyaları,

çeşitli örtüler, kenar temizlemeleri, örtü kenarları, yemeni kenarları, çantalar vb. tığ işi veya

şiş işi örgü tekniği kullanılarak hazırlanabilir.

Kullanılan malzemeler

o Tığ işi örgü (dantel): Örgü ipi ve ipe uygun numarada tığ

kullanılarak elde yapılan, zincir veya farklı tekniklerin kullanılması

ile oluşan örgü tekniğidir.

Resim 1.1: Tığ işi örgü

o Şiş ile örgü: Yün iplik ve şiş kullanılarak elde yapılan, ilmiklerden

meydana gelen, farklı teknikler kullanılarak yapılan örgü şeklidir.

Resim 1.2: Şiş işi örgü

8

Boncuk işleme

Boncuk çeşitli sanatsal ürünleri ortaya koymak amacıyla kullanılmaktadır. (boncuk

oyası, ev süslemeleri, takı yapımı, giysi süslemeleri vb.) Boncukların yanı sıra pul da

kullanılmaktadır. Boncuk işi, geleneksel işlerimiz arasındadır. Boncuk ve pul işleri dantel,

kumaş ve örgü üzerine de yapılabilir. Abiye kıyafetlerde, çoğunlukla kullanılan pul ve

boncuk işleme tekniği, günümüzde spor kıyafetlerde, terliklerde, ayakkabılarda, çocuk

kıyafetleri, ev dekorasyonu ve aksesuarlarda da kullanılmaktadır. Boncuk işi ayrıca yatak

takımlarında, dekoratif örtülerde, ev dekorasyonunda her tür kıyafetlerde, yemenilerde,

aksesuarlarda, boncuk işleme tekniği kullanılır. Seyrek olmayan sık dokunuşlu bütün

kumaşlar üzerine uygulanabilir.

Resim 1.3: Boncuklu yemeni oyası

Kullanılan malzemeler

o Pul, boncuk, inci gibi malzemeler ve bu malzemeleri tutturmak için

sağlam naylon iplik tercihedilir.

o Pul boncuk tekniğinde yardımcı iğne teknikleri kullanılırken sim,

sırma, çamaşır ipeği; kumaş özelliğine göre koton iplik, orlon, yün,

rafya da kullanılabilir.

Resim 1.4: Boncuk tasarımları

9

İpe boncuk dizme

Alzheimer veya demans hastası yaşlının el-göz koordinasyonu, kas gücü, parmaklarını

kullanabilme yeteneğinin korunması ve geliştirilmesi, renkleri ayırt edebilme kabiliyetinin

korunması amacıyla kullanılabilen bir aktivitedir.

Kullanılan malzemeler: renkli ve çeşitli büyüklükte boncuklar,

boncukların büyüklüğüne uygun ip

Uygulama: Masanın üzerine ip ve renkli boncuklar konulur. Boncukların

hangi renkte oldukları ve bu renklerin onlara çağrıştırdığı diğer kavramlar

sorulur. Örneğin kırmızı bir boncuk ipe dizilirken yaşlıya “Kırmızı renkli

meyveler hangileri?” diye sorulur ve kırmızı meyvelerden bahsedilir.

Yaşlıdan aynı renk ve desendeki boncuktan peş peşe üçer tane dizmesi

istenir, böylece yaşlının benzer nesneleri gruplama yetisinin de

korunmasına yönelik çalışılmış olur. Tüm boncukları ipe dizmesi istenir.

Aynı zamanda yaşlıdan dizdiği boncukları sayması da istenerek sayı

bilgisinin korunması sağlanır. Yaşlının isteğine bağlı olarak dizdiği

boncuklardan bilezik, kolye, tespih, vb. tarzda nesneler yapmasına

yardımcı olunur.

Resim 1.5: İpe boncuk dizme

Beze düğme dikme

Yaşlılarda el-göz koordinasyonu, kas gücü ve parmaklarını kullanabilme yeteneğinin

korunması ve geliştirilmesi amacıyla kullanılabilen bir aktivitedir.

Kullanılan malzemeler: Beyaz kumaş, renkli düğmeler, dikiş iğnesi, dikiş

ipliği

Uygulama: Yaşlıya uygulamanın yararı anlatılır. Malzemeler ve ne işe

yarayacakları konusunda açıklama yapılır. Yaşlıya büyük açık renk bir

bez parçası verilir ve renkli düğmeleri bez parçasına dikmesi istenir.

Düğme deliklerinin büyük olması ve düğmelerin çeşitli ebat ve renkte

olması tercih edilir. Düğme diken yaşlı bireyler arasında karşılıklı iletişim

oluşması sağlanır.

10

Resim 1.6: Beze düğme dikme

Hamur yoğurma

Yaşlının parmaklarını kullanabilme yeteneği, bilek kaslarının hareket kabiliyetinin

korunması, şekil ve nesne tanıma ile adlandırma becerilerinin arttırılması amacıyla

kullanılabilen bir aktivitedir.

Kullanılan malzemeler: Renkli oyun veya hobi hamurları

Uygulama: Masanın üzerine renkli hamurlar konulur. Yaşlı ile hamurlar

ve renkleri hakkında konuşulur. Yaşlıdan belirli bir obje yapması istenir.

Yaşlı istediği renk hamur ile bu objeyi yapar. Yapmak istediği şekil

hakkında aktivite esnasında konuşulur. Gerekirse istenilen şekillerde

hamur yapımında yaşlıya destek verilir.

Resim 1.7: Beze düğme dikme

Sulu boya ile limon baskısı yapmak

Yaşlının parmaklarını kullanabilme yeteneği, bilek kaslarının hareket kabiliyetinin

korunması, limon yardımıyla tükürük salgısının artırılması böylece sindirim sisteminin

çalışmasının kolaylaştırılması ve ağız kuruluğu yakınmasının azaltılması amacıyla

kullanılabilen bir aktivitedir.

Kullanılan malzemeler: limon, sulu boya, uygun büyüklükte fırça,

beyaz kâğıt

11

Uygulama: Yaşlılara limonları ikiye kesmeleri söylenir. Limonun iç

tarafını boyadıktan sonra kâğıda baskı yapmaları istenir. Limon ne renk

şeklinde soru sorulur. Limonun kendi renginde de baskı yapması özellikle

istenir ve takip edilir. Sulu boyadaki her renk yaşlıya sorulur ve tanıtılır.

Sulu boya ile limon baskısı yaparken yaşlı ile iletişim kurarak limonun

ağaçtan nasıl toplandığı, hangi illerde yetiştiği, iyi bir limonun nasıl

olması gerektiği, nerelerde satıldığı, limonun nerelerde kullanıldığı, hangi

yemeklere sıkıldığı, limona benzeyen meyvelerin neler olduğu,

limonatanın hangi mevsimde içildiği gibi soru ve yönlendirmelerle

aktiviteye devam edilebilir. Sorulara verilen cevaplar ile demans

hastasında iletişim becerilerinin korunmasına yardımcı olunur.

1.4. Günlük Aktivite ve Egzersizlerde Temel Prensipler

Yaşamın normal olarak sürdürülmesi için gerekli olan aktivitelerin oluşturulmasında

güçlük veya eksiklik olarak tanımlanabilen yetersizlik, ileri yaşlarda hızla artmaktadır.

Yetersizlik en iyi şekilde, yaşlıların günlük yaşam aktivitelerini (GYA) yalnız veya yardımla

sürdürmedeki yeterlilikleri ile değerlendirilmektedir.

Normal yaşamın devam ettirilmesi için gerekli olan günlük ve rutin aktiviteler; fiziksel

fonksiyon (hareket, yürüme), zihinsel fonksiyon (mental, entelektüel ve kognitif), emosyonel

fonksiyon (duygular), sosyal fonksiyon (toplum içi sosyal faaliyetler) olmak üzere 4 grupta

toplanır.

Günlük Yaşam Aktiviteleri; temel GYA ve yardımcı (enstrumantal) GYA olarak iki

çeşittir:

Temel GYA; bireyin hayatta kalmak için yapması gerekli olan temel

aktivitelerdir. Bunlar; banyo yapma, giyinme, tuvalete gitme, bağırsak

boşaltımı, mesane boşaltımı, hareket etme (sandalye ve yatakta oturup kalkma,

yürüme), beslenme faaliyetleri, sokağa çıkma, merdiven kullanma gibi

aktiviteleri kapsar.

Enstrümental günlük yaşam aktiviteleri (EGYA); yardımcı aktiviteler olarak

da tanımlanır. Bireyin sosyo-kültürel ortama uyumunu sağlayacak olan telefon

kullanma, bakkal veya manavdan alışveriş yapma, kendi yemeğini hazırlama,

çamaşır yıkama, ev işi yapma, maaş veya kira gelirini alma ve kendi ilacını

içme gibi aktiviteleri içermektedir.

Aktif Egzersizi Günlük Yaşam Aktivitelerine (GYA) Uyarlama

Düşük Yoğunluktaki Günlük Yaşam Aktiviteleri

* Çamaşır Yıkama

* Yatak Yapma

* Ütü Yapma

* Bulaşık Yıkama

12

Orta Yoğunluktaki Günlük Yaşam Aktiviteleri

* Evi Süpürme

* Pencere Silme

* Giysi Katlama

Yüksek Yoğunluktaki Günlük Yaşam Aktiviteleri * Koltukları Kaldırma

* Ağır Kutuları Taşıma

Tablo 1.1: Aktif egzersizi günlük yaşam aktivitelerine (GYA) uyarlama

Yaşlıların her bir aktiviteyi ne oranda yardımsız yani kendi başına yapabildiği günlük

yaşam aktivitelerindeki yeterliliğini göstermektedir.

Yaşlılarda kronik hastalıkların artmasıyla bağlantılı olarak kullandıkları ilaç sayılarıda

artış göstermektedir. Yaşlılardaki çoklu ilaç kullanımının günlük yaşam aktivitelerindeki

bağımsızlığı ve yaşam kalitesini olumsuz etkilediği bilinmektedir.

Bilişsel işlevlerin bozulması ile birlikte günlük yaşam aktiviteleri de gerilemekte ve

bağımsız gerçekleştirilen pek çok aktivite yeterli düzeyde gerçekleştirilememektedir.

Fiziksel yetersizliğin artması da yaşam kalitesinin bozulmasına neden olmakta bu

durumda günlük yaşam aktivitelerine olumsuz olarak yansımaktadır.

1.4.1. Günlük Yaşam Aktiviteleri (GYA)'nin Değerlendirmesi

Günlük yaşam aktivitelerinin değerlendirilmesinde amaç;

Kişinin temel, günlük yaşamda gerekli olan aktivitelerini, o anda yerine getirme

durumunu tanımlamak

Bağımlılığını tanımlamak

Kişinin rehabilitasyon potansiyeli hakkında bilgi sahibi olmak

Kişinin rehabilitasyon programındaki gelişmelerini takip için günlük yaşam aktivitesi

değerlendirmesi yapılmalıdır. GYA değerlendirmesi sonrasında yaşlı tamamen bağımlı (hiç

yapamıyor), yarı bağımlı, (yardımla yapabiliyor), bağımsız (kendi başına yapabiliyor)

şeklinde üç kategoride sınıflandırılmaktadır.

Değerlendirme mümkünse hastanın kendi ortamında, varsa kendi araç

gereçleriyle yapılmalıdır.

Değerlendirme zamanı, hastalığın durumuna göre planlanmalıdır.

Değerlendirmede; hastanın yaşı, tanısı, sosyal ve emosyonel durumu, günlük

olarak yaptığı işler, bağımlılığına/yetersizliğine bağlı ortaya çıkan durumu

(sosyal katılım düzeyi ve psikolojik durumu), genel durumu (kas kuvveti, eklem

hareketleri, spastisite, deformiteler) göz önünde bulundurulmalıdır.

13

1.4.2. Günlük Yaşam Aktiviteleri (Gya)'Nin Değerlendirmesinde Kullanılan

Ölçekler

Yaşlı bireyin fonksiyonel durumunu değerlendirmek için zaman içinde değişime

duyarlı araçlardan yararlanılmaktadır. Yaşlıların günlük yaşam aktivitesi ve enstrumantal

günlük yaşam aktivitesini değerlendiren birçok ölçek hem yurt dışında hem de ülkemizde

yaygın olarak kullanılmaktadır. Yaşlıların değerlendirilmesinde sık kullanılan yaşam kalitesi

ve fonksiyonel değerlendirme ölçekleri şunlardır;

Pulses profili, ilk geliştirilen ölçeklerden biridir. Genel durumu değerlendirir.

Altı bölümden oluşur ve 1-4 arası derecelendirme yapılır.

Katz'ın Günlük Yaşam Aktiviteleri İndeksi (GYA); Katz ve arkadaşları

tarafından 1963 yılında geliştirilen GYA indeksi yaşamın sürdürülmesi için

gerekli olan temel gereksinimleri sağlamaya yönelik aktiviteleri belirlemektedir.

GYA indeksi banyo, giyinme, tuvalet, hareket, boşaltım, beslenme aktiviteleri

ile ilgili bilgileri içeren altı sorudan oluşmaktadır. GYA indeksinde 0-6 puan

bağımlı, 7-12 puan yarı bağımlı, 13-18 puan bağımsız olarak

değerlendirilmektedir.

Lawton ve brody'in enstrümantal günlük yaşam aktiviteleri indeksi

(EGYA); Lawton ve Brody tarafından 1969 yılında geliştirilen EGYA indeksi

bireylerin enstrümantal günlük yaşam aktivitelerini belirlemektedir. EGYA

indeksi telefon kullanma, yemek hazırlama, alış-veriş yapma, günlük ev işlerini

yapma, çamaşır yıkama, ulaşım aracına binebilme, ilaçları kullanabilme ve para

idaresi ile ilgili bilgileri içeren sekiz sorudan oluşmaktadır. EGYA indeksinde

0-8 puan bağımlı, 9-16 puan yarı bağımlı, 17-24 puan bağımsız olarak

değerlendirilmektedir.

WHOQOL-Bref-yaşam kalitesi ölçeği: Dünya Sağlık Örgütü'nün geliştirdiği

ölçek genel algılanan yaşam kalitesinin sorgulandığı 26 sorudan oluşmaktadır.

Ülkemizde kullanılan WHOQOL-Bref-TR versiyonu 27 sorudan oluşmaktadır.

Ölçek bedensel sağlık alanı, ruhsal sağlık alanı, sosyal alan, çevre ve ulusal

çevre alanlarını içerir.

Bedensel sağlık alanı; gündelik işleri yürütebilme, ilaçlara ve tedaviye

bağımlılık, canlılık ve bitkinlik, hareketlilik, ağrı ve rahatsızlık, uyku ve

dinlenme, çalışabilme gücü ile ilgili soruları,

Ruhsal sağlık alanı; olumlu ve olumsuz duygular, benlik saygısı, beden

imgesi ve dış görünüş, kişisel inançlar ve dikkat ile ilgili soruları,

Sosyal alan; diğer kişilerle ilişkiler, sosyal destek ve cinsel yaşamla ilgili

soruları,

Çevre ve ulusal çevre alanı; ev ortamı, fiziksel güvenlik ve emniyet,

maddi kaynaklar, sağlık hizmeti alabilme, boş zamanları değerlendirme,

fizik çevre ve ulaşımla ilgili soruları içermektedir.

WHOQOL-Bref 0-20 puan üzerinden hesaplanmaktadır. Ölçekten alınan

puanın yüksekliği yaşam kalitesinin yüksek olduğunu gösterir.

14

Modifiye Barthel günlük yaşam aktiviteleri ölçeği; Shah ve Granger

tarafından Barthel ölçeğinin değiştirilmesi ve değerlendirilen aktivite sayısının

artırılması ile ortaya çıkmıştır. Ölçek, kişilerin günlük yaşam aktivitelerindeki

bağımsızlık derecesini belirlemek amacı ile kullanılan bir değerlendirme

aracıdır. Ölçeğe göre değerlendirilen aktivite kategorileri beslenme, transfer

(tekerlekli sandalyeden yatağa ve yataktan sandalyeye geçiş), kendine bakım,

klozete oturup kalkma, yıkanma, düzgün yüzeyde yürüme, merdiven inip

çıkma, giyinip soyunma, bağırsak bakımı ve mesane bakımıdır. Aktiviteler

kişinin yapabilme derecesine göre puanlanmakta ve toplam puana göre kişinin

bağımlılık derecesine karar verilmektedir.

Sağlık değerlendirme anketi (Health Assessment Questionnaire); Giyinme,

doğrulma, yemek yeme, yürüme, kişisel hijyen, uzanma, kavrama alanlarında

günlük yaşam aktivitelerini değerlendirir. Genellikle artriti olan hastalarda

uygulanır.

Otonomi değerlendirme ölçeği; 65 ve üzeri yaş grubundaki bireylerin

fonksiyonel bağımsızlık ve engelli olma düzeylerini değerlendirmektedir.

Ölçek, günlük yaşam aktiviteleri, hareket, iletişim, zihinsel fonksiyonlar ve

enstrumental günlük yaşam aktiviteleri ile ilgili 29 fonksiyonu

değerlendirmektedir.

Günlük yaşam aktivitelerinin alt boyutu; yemek yeme, yıkanma, giyinme,

kişisel bakım, üriner, bağırsak ve tuvaleti kullanma fonksiyonlarını

kapsamaktadır.

Hareketin alt boyutu; nakil, bina içinde yürüme, protez ya da ortez takma,

bina içinde tekerlekli sandalye kullanma, merdiven inip çıkma ve bina

dışında dolaşma fonksiyonlarını içermektedir.

İletişimin alt boyutunda; görme, işitme ve konuşma fonksiyonları yer

almaktadır.

Zihinsel fonksiyonların alt boyutu; hafıza, oryantasyon, anlama, karar

verme ve davranış fonksiyonlarını kapsamaktadır.

Enstrumantal günlük yaşam aktivitelerinin alt boyutu; ev işleri, yemek

hazırlama, alışveriş yapma, çamaşır yıkama, telefon kullanma, ulaşım,

ilaç kullanma ve bütçe yönetme fonksiyonlarını içermektedir.

Kısa yeti yitimi anketi (KYA): Kısa yeti yitimi anketi 1988 yılında Stewart ve

arkadaşları tarafından fiziksel ve sosyal yeti yitimi durumunu değerlendirmek

için geliştirilmiştir. Ölçekten alınacak puanlar 0-22 arasında değişmektedir. Yeti

yitimi puanları; 0-4 puan yeti “yitimi yok”, 5-7 puan “hafif düzey yeti yitimi”,

8-12 puan “orta düzeyde yeti yitimi”, 13 ve üzeri puan “ağır düzeyde yeti

yitimi” olarak değerlendirilmektedir.

15

1.5. Günlük Aktivite ve Egzersizlerin Olumlu Etkileri ve Faydaları

Egzersizin, tehlikeli ve olumsuz etkilerinden kaçınılması ve tedavi aracına dönüşmesi

için iyi seçilip programlanmış olması gerekir. Egzersizin yoğunluğu, süresi ve yapılma

koşulları doğru ayarlanmalıdır. Doğru zamanda, doğru günlük aktivite ve egzersizlerin

olumlu etkileri ve faydaları şunlardır:

Kas kuvveti korunur ve artar.

Kas-eklem kontrolü sağlanır.

Hareket alışkanlığı ve fiziksel aktivite artar.

Denge gelişir, yorgunluk azalır.

Yaralanma, sakatlık ve kazalara karşı bedensel korunma gelişir.

Yaşama karşı toleransı arttırır.

Kendini iyi hissetme ve mutluluk oluşturur.

Sağlıklı yaşlanma ile beraber bağımsız ve aktif yaşlı bireyler yaratır.

Depresyon ile başa çıkma gücünü arttırır.

Atıl kalma, işe yaramama duygularından kurtulma konusunda yardımcı olur.

Yaşam kalitesini arttırmaya ve geliştirmeye yardımcı olur.

Fiziksel performansı geliştirir.

Stresten korunmaya ve kurtulmaya yardımcı olur.

Eklem rahatsızlıklarından dolayı, eklemlerin bozulma oranını yavaşlatır.

Zihinsel uyanıklılığı artırır.

Denge ve koordinasyonun gelişmesine yardımcı olur.

Güven duygusunu arttırır.

Yeni insanlarla tanışma ve yeni arkadaşlar edinmeye yardımcı olur.

1.6. Günlük Aktivite ve Egzersizlerde Kullanılan Malzemeler Yaşlılarda günlük aktivite ve egzersizlerde kullanılan malzemeler ve kullanımalanları

şunlardır:

Giyinme aktiviteleri: Üst ve alt ekstremitelerdeki hareket kısıtlılıkları

giysilerin giyilip çıkartılmasını güçleştirir.

Örnek araçlar: Uzanma aletleri, çorap giyme aleti, uzun ayakkabı bağları,

düğme kancası, fermuar halkası, düğme yerine cırt cırtlı bantlar

Hijyenik aktiviteler: Proksimal (organizmanın orta eksenine ya da

organizmanın herhangi bir parçasının bir bağlantı noktasına göre yakın olan

bölgesi) üst ekstremite eklemlerinin hareket kısıtlılığı; saç bakımı, makyaj

yapma, tıraş olma ve diş bakımını engeller.

Örnek araçlar: Kalın saplı diş fırçası, kalın saplı tarak, elektrikli diş fırçası,

duvara monte edilmiş diş macunu sıkma aleti

Banyo aktiviteleri: Üst ve alt ekstremite hareket kısıtlılıkları küvete veya duşa

girip çıkmayı, musluğu, sabunu, şampuanı ve diğer banyo malzemelerinin

kullanımını engeller.

16

Örnek araçlar: Kaymayı engelleyen yer döşemeleri, küvet ve duş oturakları,

musluk çevirme cihazları, uzun saplı süngerler, hidrolik kaldırıcılar

Tuvalet aktiviteleri: Proksimal üst ekstremite eklemlerinin hareket kısıtlılığı

tuvalet aktivitelerini güçleştirir.

Örnek araçlar: yükseltilmiş tuvalet oturakları, ürinal cihazlar, tuvalet

tutucuları

Mutfak aktiviteleri: Tekrarlayıcı ve zorlayıcı aktivitelerdir. Bunun için eklem

ve enerji koruma yöntemlerinin öğretilmesi gereklidir.

Örnek araçlar: konserve ve kutu açıcılar, yaylı makaslar, yiyeceğin

tutturulabileceği kesme tahtası, elektrikli rendeler, mikserler

Beslenme aktiviteleri: Proksimal üst ekstremite eklemlerinin hareket kısıtlılığı

kişinin besinleri ağzına götürmesini, supinasyon ve hassas kavramanın kaybı ise

çatal, kaşık veya bıçak kullanımını engelleyebilir.

Örnek araçlar: adapte edilmiş kaşık, çatal, bıçak, özel bantlar, su içmek için

kamışlar, kaymayan vantuzlu tabaklar, çift kulplu bardaklar

Mobilite aktiviteleri: Ayağa kalkma ve yürümeyi kolaylaştırmak için destek

amaçlı araçlar (baston, koltuk değneği ve walker/yürüteç, koltuk değnekleri ve

tekerlekli iskemleler gibi) kullanılır.

Yürüteçler (walker); Metal borudan imal edilmiş hafif kolay taşınabilir

araçlardır. Yürüteç üzerinde bireyin tutunmasını sağlayan ve ellerin

kaymasını önleyen tutma aparatları olmalı ve bu aparatlar anatomik

ölçekte olmalıdır. Yürüteç kullanan bireyin boyuna göreyükseklik ayarı

yapılabilmeli ve bu yükseklik güvenli bir şekilde sabitlenmelidir.

Yürümede maksimum destek sağlar.

Resim: 1.8: Walker

Bastonlar; hafif, kolay taşınabilir cihazlardır. Ağaç veya metalden

yapılır. Yürüteçten daha az destek sağlar. Bastonların, sopa şeklinde olan

bastonlar ve dörtlü ayak olmak üzere iki şekli vardır. Sopa şeklinde olan

bastonlar, azalmış bacak gücünü desteklemek ve dengede kalmak için

kullanılır.

17

Koltuk Değnekleri; Daha çok hareketi artırmak için kullanılır. Amacı,

dengeyi arttırmak ve alt ekstremitelerin yükünü kısmi veya tamamen

azaltmaktır.

Tekerlekli iskemleler; ağır motor bozukluğu olan, oturma dengesi kötü

ve fonksiyonel mobilitesi olmayanlarda mobilizasyon aracı ve

pozisyonlama cihazı olarak kullanılmalıdır.

1.6.1. Günlük Yaşam Aktivitelerine Destek Uygulamalar

Yaşlılarda nefesi doğru kullanmayı sağlamak için diğer günlük aktivitelerin yanı sıra,

pamuk uçurma, mum söndürme, şarkı söyleme, balon şişirme gibi aktiviteler uygulanabilir.

Yürüme ve denge egzersizleri

Yürüme, kas-iskelet sisteminin hemen her parçasının koordineli bir kontrolünü

gerektirir. Dolayısıyla bu sistemin bir veya daha fazla ögesinde sorun olduğunda yürüme

bozulabilir. Böyle durumlarda yaşlı yürüyüş yapmaya özendirilmelidir. Özellikle etkinliğin

azaldığına ve belli bir yürüme güçlüğünün oluştuğuna ilişkin bulgular varsa egzersizlere

hemen başlanmalıdır.

Yaşlı, hareketlerini yapmada güçlük çekiyorsa normal yürümeyi sağlama bir yana

bırakılarak, daha çok hastanın temel gereksinimlerini karşılayacak egzersizlere öncelik

verilir.

Yürümenin yeniden sağlanmasına yarayan alet ve yöntemler hastanın durumuna ve

elde edilen ilerlemeye göre değişir. En sık kullanılanlar paralel bar, yürüteç, baston, koltuk

değneği, üçayak, merdiven, tutunma çubuğu ile yaslanmaya ve destek sağlamaya yarayan

diğer aletlerdir. Bunların kullanımı da kişinin hareket edebilme durumuna göre değişir.

Normal yaşlanma ile bireylerde sıklıkla denge problemleri görülmektedir. İyi bir

denge günlük yaşamın önemli bir parçasıdır. Bireyin dengesi bozuk olduğu durumlarda

merdiven çıkma-inme, yön değiştirme, yürüyüş gibi faaliyetler daha zor hâle gelebilir.

Denge sorunu ve yürüme bozukluğu ilerleyici bir hastalığın belirtisi olabildiği gibi geçirilmiş

bir hastalığın devamı da olabilir. Bunun için hemen bir hekime başvurup dengesizliğin

sebebinin tespit edilmesi şarttır.

Denge çalışmaları, bir ayak üzerinde durma veya sallanan levhalar kullanılarak stabil

olmayan (hareket eden, oynayan) bir ortamda kişinin ağırlık merkezini değiştirmeyi içerir.

Böyle bir uygulama, eklemlerin dayanıklılığını arttırır ve bireylerin ayakta dururken ve

yürürken beden pozisyonlarını daha etkin tutmalarına yardımcı olur. Denge sorunu olan

yaşlılarda zorlayıcı denge egzersizleri yaptırılmamalıdır.

Yaşlılarda düşmeler çok önemli sağlık problemlerine yol açmaktadır. Bunun en

önemli nedeni yürüyüş ve dengenin bozulmasıdır. Yaşlılar genç ve erişkinlere göre daha

fazla düşme riskine sahiptir. Düşme sonrası gelişen tekrar düşme korkusu daha fazla

fonksiyon kaybına, depresyona, çaresizlik hissine ve sosyal çekilmeye neden olarak,

18

başkalarına olan bağımlılığı arttırır. Ayrıca, düşmeye bağlı oluşan özellikle kalça kırıkları ve

diğer yaralanmalar sağlık harcamalarında büyük yer tutar.

Pamuk uçurma egzersizi

Bu egzersizde malzeme olarak renkli pamuk, yün ya da kâğıt top kullanılır. Grubun

ortasına alınan pamuklara civciv, kuş gibi isimler verilmesi istenir. Yaşlı derin nefes alarak

pamuğu üfler. Bir yerden bir yere hareket etmesini sağlar. Bu işlem en fazla beş kez

tekrarlanır. Ardından beş dakika dinlenir. İkinci bölümde ise pamuğu nefesiyle karşısında

oturan kişiye gönderir. Bunu da beş kez tekrarlar, ardından da beş dakika dinlenir.

Mandal takma egzersizi:

Bu egzersizde yaşlı mandalı alır. Mandalı, açık uçları baş ve işaret parmağı arasında

kalacak şekilde tutar. Parmaklarını uçlara bastırarak mandalı açar. Açılan kısımdan ipi

geçirerek mandalın oyuk kısmına yerleştirir. Mandalın uçlarını bırakır.

Ütü yapma egzersizi:

Yaşlıya belli aralıklarla uygun sürede ütü yapma egzersizi yaptırılır.

1.6.2. Yaşlılarda Egzersiz Uygulamasında Dikkat Edilecek Noktalar

Fiziksel aktivite günlük yaşantıda öncelikler arasında olmalıdır.

Hasta ya da yaşlının sevdiği bir aktivite seçilmelidir.

Kalbi çok zorlamayan egzersizler tercih edilmelidir.

Aralıklı çalışma (kısa egzersiz dönemlerini izleyen uygun dinlenme

dönemlerinden oluşan fizik kondisyon programı) yaptırılmalıdır.

Tüm kas grupları aktiviteye katılmalıdır.

Karışık egzersizlerden kaçınılmalıdır.

Zaman içinde fiziksel aktivitelerde küçük değişiklikler yapılabilir.

Programa ısınma ve gevşeme egzersizleri de katılmalıdır.

Yaşlıyı zorlayıcı egzersizlerden kaçınılmalıdır.

1.7. Günlük Aktivite ve Egzersizlerde Biyomekanik Yaklaşımlar

Biyomekanik; biyolojik sistemlerin biçim ve işlevlerinin mühendislik yöntemleri

kullanılarak incelenmesidir. Biyomekanik insan vücudu üzerine etki eden iç ve dış kuvvetleri

ve bu kuvvetlerin meydana getirdiği etkilerini inceler. Kas iskelet sisteminin mükemmel

karmaşık dizaynını inceleyen bu bilim dalı sayesinde biyomateryal tasarımları ve

vücudumuza olan uyumu sağlanmaya çalışılmaktadır.

Biyomekanik çalışmalarında mühendislik yöntemleri kullanılarak, canlıların nasıl

hareket ettikleri, hareketlerinin nasıl kontrol edildiği ve hareket sırasında değişik bölümlerde

oluşan kuvvet sisteminin etkisi incelenmekte, canlı ve cansız dokular üzerinde zorlanma

durumları ve tedavi yöntemleri test edilerek geliştirilmektedir.

19

Doku mekaniği: Hastalık ya da kaza gibi nedenlerle organ ya da doku kayıplarını

gidermek ve yeniden işlerlik kazandırmak için yapılan işlemlerdir. Amaç kişinin sağlıklı

iken kullanabildiği biyomekanik yetkinliklerini yeniden kazanabilmesidir.

Biyomateryaller, herhangi bir nedenle yaralanan/kaybolan doku/organ fonksiyonunu

geçici veya sürekli olarak yerine getiren, doğrudan kullanılan veya bu amaçla geliştirilen

sistemlerde yer alan materyallerdir. Biyomateryaller, sözü edilen kaybı karşılayacak

kimyasal, fiziksel, mekanik, vb. özelliklere sahip ve biyouyumlu olmalıdır. Biyouyumlu

olmayan materyaller, vücutta bir çok önemli olumsuz etkiler yapabilir; örneğin, hafiften serte

doğru, irritasyona yol açabilir, alerjik veya toksikolabilir, ve hatta tümör oluşumuna kadar

giden ciddi tablolar yaratabilirler.

Biyomateryaller yumuşak ve sert doku yaralanmalarında/kayıplarında çoğu kez geçici

bir süre kullanılır. Vücudumuz kendini onarma bilgi ve yeteneğine sahiptir; yumuşak doku

genellikle birkaç hafta, sert doku ise bir birkaç ay belki bir yıl içinde yenilenebilir. Bu

sürede, sağlıklı iyileşmeyi sağlamak için yaralı dokuyu korumak, desteklemek gerekir

biyomateryaller bu amaçla kullanılır.

Yaşlılarda yaşa bağlı gelişen katarak ameliyatlarında kullanılan lensler, diş

problemlerinde kullanılan dolgu, implant ve protezler, egzersizler veya günlük yaşam

aktivitelerini gerçekleştirme esnasında veya düşme sonucu gelişebilecek kırıklarda kullanılan

protez gibi ortopedik malzemeler biyomekanik prensipler doğrultusunda hazırlanan

biyomateryallerdir.

20

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını ve önerileri takip ederek; Yaşlıya planlanan fiziksel

aktivite programlarını uygulayabilecek/uygulatabileceksiniz.

İşlem Basamakları Öneriler

El becerisi aktivitelerinde kullanacağınız

malzemeleri seçiniz.

İnternet ortamında veya çeşitli kaynakları

kullanarak konuyla ilgili araştırma

yapabilirsiniz.

Modülün konuyla ilgili bölümlerini tekrar

okuyabilirsiniz.

Yaşlının ihtiyaçlarına uygun veya istediği

el becerisi aktivitesini seçebilirsiniz.

Kullanacağınız aktiviteye uygun

malzemeleri araştırabilirsiniz.

El becerisi aktiviteleri konusunda yaşlıyı

bilgilendirebilirsiniz.

Yaşlıya el becerisi aktivitesi seçiminde

yardımcı olabilirsiniz.

El becerisi aktivitelerini uygulama

esnasında yardımcı olabilirsiniz.

Yaşlıyı aktiviteleri yapabileceği

konusunda cesaretlendirebilirsiniz.

Yaşlının durumuna uygun günlük

aktiviteleri planlayabilirsiniz.

Yaşlıyı günlük aktivite ve egzersizler

hakkında bilgilendiriniz.

Yaşlıya günlük aktivite ve egzersizler

esnasında yardımcı olabilirsiniz.

Yaşlının günlük aktivite egzersizlerinin

düzenli yapılmasını sağlayabilirsiniz.

Aktivite ve egzersizlerin yapılması

sırasında olabilecek riskleri göz önünde

bulundurarak gerekli önlemleri

alabilirsiniz.

Yaşlının el becerilerini sevdiklerine

hediye etmesini önerebilirsiniz.

Yaşlıya uygun el becerisi aktivitelerini

uygulayınız/uygulatınız.

Yaşlıya uygun planlanan günlük aktivite

ve egzersizleri uygular/uygulatır.

UYGULAMA FAALİYETİ

21

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen

bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) El becerisi aktivitelerinin amaçlarından birisi iletişim becerilerini korumaktır.

2. ( ) El becerisi aktivitelerinin planlanmasında yaşlının isteklerinin göz önünde

bulundurulmasına gerek yoktur.

3. ( ) El becerisi aktiviteleri yaşlının boş zamanlarının değerlendirmesinin yanı sıra

psikomotor aktivitelerin sağlanmasında da önemlidir.

4. ( ) Yetersizlik, yaşamın normal olarak sürdürülmesi için gerekli olan aktivitelerin

oluşturulmasında güçlük veya eksiklik olarak tanımlanabilir.

5. ( ) Banyo yapma, giyinme, tuvalete gitme, bağırsak boşaltımı, mesane boşaltımı

bireyin enstrumental günlük yaşam aktivitelerindendir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

22

Planlanan zihinsel aktivite programlarını uygulayabilecek/uygulatabileceksiniz.

Bellek idmanlarını araştırınız.

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

2. ZİHİNSEL AKTİVİTE

Zihin; bilincin, algılama ve düşünme görevini yerine getiren bölümü veya zihinsel

yetilerin tümü olarak tanımlanır.

Bireyler zihinsel aktivite programlarının yardımıyla duygu ve düşüncelerini kontrol

edebilme, kendine güven, motivasyon, stresle başa çıkabilme ve beceri öğrenme gibi

konularda başarı sağlayabilmektedirler.

Yaşlılık, zihin süreçlerinde genel olarak yavaşlamanın yanı sıra kısa süreli bellek,

öğrenme, istemli dikkat gibi yüksek bilişsel işlevlerde önemli, geriye dönüşü olabilen

bozukluklara neden olmaktadır.

Yaşlılıkta görme ve işitmedeki yaşlanmaya bağlı problemlerden zihinsel süreçlerin

etkilenmesi, zihinsel esnekliğin azalması, zihinsel çalışma hızının yavaşlaması sağlıklı

yaşlanan kişilerde sık görülen ve günümüzde normal kabul edilen zihinsel değişikliklerdir.

Sağlıklı yaşlanmada normal kabul edilen zihinsel yetenek değişikliklerin hiçbirinin çok aşırı

düzeyde olmaması, kişinin günlük yaşamını normal biçimde sürdürmesini engellememesi

gerekir.

2.1. Zihinsel Aktivitelerin Temel Prensipleri

Zihinsel aktivite genel olarak kişilerin duygusal, zihinsel ve davranışsalgelişimlerinde,

ayrıca bunlarla ilgili problemlerin çözümünde kullanılan önemli araçlardan biridir. Zihinsel

aktivite psikolojik bir beceridir ve kişilerin performansını yükseltmenin yanı sıra psikolojik

beceriler üzerinde olumlu etkilere sahiptir.

Zihinsel süreçler, organizmanın doğrudan gözlenemeyen ancak dolaylı yollarla

gözlenip ölçülebilen davranışlarıdır. Bunlar öğrenme, bellek, algılama, düşünme, zekâ gibi

duyuşsal ve bilişsel süreçlerdir. Beyin ve zihinsel faaliyetler gelişme ve yaşlanma döneminde

kişinin yaşam biçimi, eğitim düzeyi, mensubu olduğu kültürel topluluk ve içinde yaşadığı

toplumdan da etkilenir.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

ARAŞTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

23

Zihinsel aktiviteler, hasta ve yaşlıların aktif olmasını sağlayacağı gibi onların kendine

güven hissinin gelişmesine, moral artışına, stres verici olaylarla baş etmeye olumlu katkılar

sağlayacaktır.

Zihinsel aktivitelerin amaçları

Bilgi birikimini korumak

Dikkat yoğunlaştırma kabiliyetini korumak

Algılama süreçlerini kuvvetlendirmek

Öğrenme becerisini korumak

Belleği güçlendirmek

Nesneleri tanıma anlamlandırma süreçlerini korumak

Zaman mekân oryantasyonunu sağlamak

Hayal gücünü kullanmasını sağlamak

Farklı renk ve şekilleri algılamasını sağlamak

Olaylar arasında bağlantı kurma becerisini korumak

Neden sonuç ilişkisini korumak

Gerçekle olan bağların korunmasına yardımcı olmak

Şekil bilgisini korumak

El becerilerini desteklemek

El-göz koordinasyonunu sağlamak

Gözlem yeteneğini korumak

Kavramlar arası ilişki kurabilme yeteneğini korumak

Meyve bilgisini korumak

Sayı sayma becerisini korumak

Renk bilgisini korumak

Hayvan bilgisini korumak

Günlük yaşam olayları ile ilişkisini korumak

Nesne bilgisini korumak

Yorumlama becerisini korumak

Mevsim bilgisini korumak

Zıt kavramlar bilgisini korumak

Duyusal farkındalığını artırmak

Zihinsel aktiviteleri planlamada dikkat edilecek noktalar

Planlama, amaçların ve bu amaçların elde edilmesi için gerekli olan faaliyetlerin

belirlenmesi sürecidir. Planlama aşaması, yaşlı merkezli ve amaçlara yönelik olarak

faaliyetlerin seçildiği aşamadır. Planlama aşamasında yaşlı ve aile ile birlikte karar

verilmelidir.

Zihinsel aktiviteler planlanırken yaşlının ilgisine yönelik faaliyetler tespitedilip o

faaliyetler için gerekli araç gereçler ve ortam sağlanmalıdır. Zihinsel aktivitelerin

planlanmasında aşağıdaki noktalara dikkat edilmesi gerekir.

24

Zihinsel aktivitelerin verimli olabilmesi için aktivitenin yaşlının ilgi

alanına girmesi gerekir.

Planlama yaparken yaşlının istekleri göz önüne alınmalıdır.

Yaşlı birey, hangi zihinsel aktiviteye katılacaksa, o konuda bakım

elemanı yönlendirme yapabilmelidir.

Yaşlının aktiviteye daha aktif katılımını sağlamak için aktivitenin

kendisine olan faydalarından söz edilmelidir.

Yaptırılacak aktivite için gerekli araç gereçler ve ortam sağlanmalıdır.

Bakım elemanı, yaşlı bireyle iletişim hâlinde olmalıdır. Onun aktiviteyle

ilgili fikirlerini almalıdır.

Yaşlı bireyin düşüncelerine saygı gösterilmeli ve aktif olmaya teşvik

edilmelidir.

Zihinsel aktiviteler, ev, huzurevi, bakımevi ve hastane gibi ortamlarda

yapılabilir.

2.2. Zihinsel Aktivitelerin Olumlu Etkileri ve Faydaları

Yaşlılarda zihinsel, duygusal ve davranışsal gelişimi sağlamak amacıyla uygulanan

zihinsel aktivitelerin olumlu etkileri ve faydaları şunlardır:

Duygusal, zihinsel ve davranışsal gelişimlerini sağlar,

Duygu ve düşüncelerini kontrol edebilmelerini sağlar,

Kendilerine güvenmelerini sağlar,

Moral ve motivasyon sağlar,

Stresle başa çıkabilme yeteneğini geliştirir,

Fiziksel performansını yükseltir,

Psikolojik beceriler üzerinde olumlu etkilere sahiptir,

Yaşlıların aktif olmasını sağlar,

Yaşlının sosyal bütünleşmesine yardım eder,

Hayal gücünü kullanmasını sağlar,

El becerilerini destekler,

Zaman mekân oryantasyonunu sağlar,

Duyusal farkındalığını artırır,

Günlük aktiviteleri destekler.

2.3. Zihinsel Aktiviteler ve Kullanılan Malzemeler

Yaşlılara uygulanan zihinsel aktiviteler yaşlının durumuna göre farklılık göstermekle

birlikte özellikle demanslı hastalarda ihmal edilmemesi gereken aktivitelerdir. Ayrıca

sağlıklı yaşlılarda da hafızayı güçlendirmek ve canlı tutmak amacıyla bellek idmanları

planlanmalıdır.

25

2.3.1. Bellek İdmanları

Belleğin temel işlemleri, kodlama, saklama, çağırmadır. Bilgiler belleğe kaydedilir,

uzun süre saklanır ve gerektiğinde hatırlanarak kullanılır.

Kodlama: Bilginin bellekte işlenebilir hâle getirilmesidir. Uzun süreli belleğe

kaydedilen bilgiler kodlanarak kaydedilir. Kodlama otomatik olarak yapılır.

Dikkatimizi yönlendirerek gelen bilgiyi daha sonra hatırlamamız gerektiğini

düşünerek bazı ek kodlamalar da yapabiliriz. Bilginin alınma yoluna göre zihin

değişik kodlamalar yapar. Her uyarıcı türü, bellekte kodlanır (işitsel kod, görsel

kod, tat kodu gibi).

Saklama (depolama): Öğrenilen bilgilerin depolanmasıdır. Herhangi bir

öğrenme konusunu ya da algısal gereçleri daha sonra hatırlayacak şekilde

yineleyerek belleğe yerleştirmedir. Beyne gelen uyarıcılar, orada benzer izler

bulamıyorsa yaklaşık yirmi saniye sonra söner ve unutulur (bize yabancı olan

terimlerde olduğu gibi). Elektriksel biçimde gelen uyarıcılar, kimyasal değişime

uğrayarak belleğe kaydedilir. Öğrenilen her şeyin zihinde izi kalır. Öğrenilen

malzemenin saklanmasına, korunmasına belleme denir. İyi öğrenilmiş

şeylerçok tekrar edilirse alışkanlıkları oluşturur. Alışkanlıklar, çok iyi bellenmiş

bilgi ve davranışlardır.

Çağırma (hatırlama): Bilgilerin geri çağrılması hatırlamadır. Bilgiler

istendiğinde, bizim arzu ve irademizle bilinç alanına çıkabilir. Bir süre orada

bulunduktan sonra tekrar kaybolur. Öğrenilenlerin saklanıp yeniden

canlandırılmasına hatırlama adı verilir. Daha önce anlatılan bir konu ile ilgili

sorulan sorulara cevap verebiliriz.

Unutma, önceden öğrenmiş olduğumuz bilgi, beceri ve nesneleri hatırlama ve tanıma

gücünün geçici veya sürekli olarak yitirilmesi olayıdır. Unutma belleğin her düzeyi için bilgi

kaybıdır. Bilgiler kısa süreli bellekte kullanıldıktan sonra uzun süreli belleğe aktarılmazsa

tamamen unutulur. Uzun süreli bellekte unutma değil hatırlamama söz konusudur.

Amnezi (bellek yitimi); sarsıntı, yüksek ateş, beyin zedelenmesi, baskı gibi

nedenlerle hatırlama gücünün bir kısmının ya da tümünün yitirilmesidir. Bellek yitimi,

organik hasarlardan bağımsız olarak ortaya çıkabilir. Bu durumun bunama ile ilgisi olması

gerekmez.

Hatırlama; geçmiş yaşantıların, önceden öğrenilmiş bilgi ve becerilerin gerektiğinde

yeniden canlandırılmasıdır. Önceden bellenmiş olup da halen aklımızda işler durumda

olmayan bilgilerin bir uyarı ile (çağrışımla) zihinde canlandırmasına hatırlama (anımsama)

denir. Hatırlamama, bellekte var olan bilginin yeterli ipucu olmadığı için çağrılamamasıdır.

Zihinsel antrenman, fiziksel bir eylem yapmadan sadece zihni kullanarak belli bir

amaca yönelik bilinen bir hareketin geliştirilmesi ya da yeni bir hareketin öğrenilmesi

amacıyla yapılan hazırlık çalışması olarak tanımlanmaktadır.

26

Zihinsel antrenman teknikleri motor beceri kazanımında fiziksel aktiviteleri

desteklemek amacıyla kullanılabilmektedir. Zihinsel hayal etme antrenmanı becerilerin

zihinde yoğun bir şekilde görsel olarak yaşanması süreci olarak belirtilmektedir. Biyolojik geribildirim (bio-feedback), zihinsel antrenman programları arasında yer

alan bir yöntemdir. Biyolojik geri bildirim EMG (Elektromyografi); EEG (Elektro

Encepholografi) ve GSR (Galvanic Skin Resistance) gibi elektronik cihazlar yardımıyla

uygulanabilir.

Belleği güçlendirmek, daha aktif çalışmasını sağlamak, yaşlanmaya bağlı basit

unutkanlıkların azaltılmasını sağlamak için birçok oyun şeklinde faaliyetler vardır. Bunlar

santranç, dama, bulmaca gibi belleği güçlendirecek ve zihinsel aktiviteyi arttıracak

faaliyetlerdir.

Zihinsel antrenman programlarının yardımıyla duygu ve düşüncelerini kontrol

edebilme, kendine güven, motivasyon, stresle başa çıkabilme ve beceri öğrenme gibi

konularda başarı sağlayabilmektedirler.

Resim 2.1: Bellek güçlendirme oyunları

Günlük hayatta ve yaşlı bakımında zihinsel aktivite olarak uygulanabilecek olan

hafızayı canlandırmak, beynin çalışma kapasitesini ve hızını arttırmak için bazı yöntemler

şunlardır:

Ters el alıştırması: Sağ elinizi kullanıyorsanız, biraz da sol elinizi çalıştırmaya

başlayın. Saçlarınızı sol elinizle tarayın veya çayınızı kaşıkla alışık olduğunuz

yönün tersine karıştırın. Kalemi ters elinizle tutun. Bu yöntemle rutin

alışkanlıklarınızı kırar ve beyninizin kullanmadığınız diğer yarısını da harekete

geçirmiş olursunuz.

27

Çocuk oyunu alıştırması: Duyularınızı alışık olmadığınız tarzda kullanın.

Bakın, dokunun, dinleyin, koklayın. Duyu organlarınızın ne kadar fazlasını

kullanırsanız, unutmak istemedikleriniz o kadar sağlam kalır. Çiçek açan ağacın

kokusunu keşfetmeye çalışın. Fırında satılan taze ekmeklerin kokularını

algılamaya çalışın. Yürüdüğünüz zeminin özelliklerini hissedin. Caddede

duyduğunuz sesleri ayrıştırın. Yanınızdan geçen insanların tek tek

konuşmalarını dinleyin. Evinizde gözlerinizi kapatarak bir yerlere ulaşmaya

çalışın. Kısacası, bu şekilde çok ender yaptığınız bağlantıları canlandırır,

beyninizin kapasitesini arttırırsınız. Eğer bu yaptıklarınızdan zevk alır ve insan

veya olayları detaylı algılamayı sürdürürseniz, hafızanız her zaman canlı

kalmaya devam eder.

Harf alıştırması: Elinize bir gazete ve bir fosforlu kalem alın. Sırasıyla

paragrafları okuyun ve çift yazılmış harflerin üzerini çizin. Örneğin, çift t ve

m’lerin üzerini işaretleyin. Bir sonraki aşamada, kelime içinde birden fazla

geçen harflerin üzerini çizin. Alıştırmayı yaparken, kelimelerin üzerinde fazla

düşünmeyin ve hemen işaretleyin. Böylelikle konsantrasyon gücünüzün ne

kadar uyarıldığını hemen hissedeceksiniz. Başarılı olma isteğiniz ve aldığınız

zevk zihnin canlanmasını arttırır.

Polisiye alıştırması: “Dün akşam şu saatte ne yaptım, neredeydim, iki saat önce

ne yaptım?” gibi, genellikle polisiye romanlarında veya filmlerinde sorulan

soruları kendinize yöneltin ve tabii cevaplamayı da unutmayın. Bu alıştırma

sonucunda yaptıklarınıza karşı dikkatinizi geliştirebilirsiniz. Ayrıca kısa

hafızanızı da harekete geçirmiş olursunuz.

Yürüyüş alıştırması: Asker yürüyüşü gibi olduğunuz yerde hareket edin. Sol

bacağınızı her kaldırdığınızda, önce sağ elinizle, sonra sol elinizle dizinize

dokunun. Bu esnada o kadar esnek hareket edin ki, bacağınızı indirirken,

kolunuz başınızın üzerine gelecek kadar yükselmeli. Bu hareketleri birkaç kez

tekrarlayın. Bunu yaparken sadece kan dolaşımınız hızlanmaz, aynı zamanda

koordinasyon yeteneğiniz de artar. Böyle çaprazlama hareketlerle beyninizin

her iki tarafını kullanmış olursunuz.

Ressam alıştırması: Burnunuzun ucunda bir fırça olduğunu hayal edin.

Bununla havaya en sevdiğiniz renkte yatay bir sekiz çizin. Bu hareketi gevşek

ve dengeli yapın. Kendinizi Leonardo da Vinci veya sevdiğiniz bir başka

ressamın yerine koyun. Bu çizim hareketleri, yorgun zihninizi hemen

canlandırır. Aynı zamanda beyni bloke eden stresi etkili biçimde yok eder.

Ajan alıştırması: Bu alıştırmayı daha çok sokakta yapacaksınız. Çevrenizde

bulunan arabaların plakalarına bakın ve plakadaki harflerden kelimeler hatta

cümleler türetmeye çalışın. Böylece, sadece sıkışık trafiğin eğlenerek çabuk

geçmesini sağlamaz, aynı zamanda kelime hazinenizi geliştirir ve beyninizi

canlandırırsınız. Bu alıştırma, acil plaka ezberlemeniz gerektiği durumlarda çok

işinize yarayabilir.

28

Resim alıştırması: Bu alıştırmayla alışveriş listelerini çok kolay ezberleyebilir,

hafızanızı güçlendirebilirsiniz. Bunun için kalem kâğıt alın ve kâğıdın üzerine

bir tane mum, bir kuğu, üç kollu bir kaktüs, üç yapraklı bir yonca, beş parmaklı

bir el, hortumunu yukarı kaldırmış bir fil, sola dalgalanan bir bayrak, saatli bir

yumurta, sapının üzerinde duran bir pipo, davul yanında duran bir adam, iki

deniz feneri ve bir saat çizin. Her resim bir sayıyı sembolize ediyor. Ardından

sembolleri sayılara göre ezberleyin. Örneğin, mum biri, kuğu ikiyi, kaktüs üçü

ifade ediyor. Bu sıralamaya hakim olduğunuzda, sembollere aklınızda tutmanız

gereken bir listeyi koyabilirsiniz. Eğer bu bir alışveriş listesiyse, mumun süt

şişesinin üzerinde durduğunu, kuğunun boynunda portakal filesinin asılı

olduğunu hayal edebilirsiniz. Bu alıştırmayla, zihninizde listeler oluşturmayı

daha kolay başarırsınız.

Otobiyografi alıştırması: Düşünün ki hayat hikâyenizi tekrar yazmanız

gerekiyor. Burada, işe gittiğiniz ilkokuldan başlayabilirsiniz. Bunun için en

yakın arkadaşınızın kim, tipinin nasıl olduğunu hatırlamanız gerekiyor. Tabii

sınıfınızın düzenini, görüntüsünü de. Ayrıca sınıfınızın penceresinden neler

göründüğünüzü de hayalinizde canlandırmaya çalışın. Bu alıştırmayla, kişilerle

ilgili hafızanızı harekete geçirirsiniz.

Hipnoz alıştırması: Özellikle stresli anlarınızda veya kaygıya kapıldığınızda

olumlu kelimelerden destek almaya bakın. Bunlarla olumsuz düşüncelerinizi

yok eder, hedeflerinize daha kolay ulaşmanızı sağlarsınız. Eğer önemli bir

görüşmeden önce, hafızanızın sizi yarı yolda bırakacağından korkuyorsanız, her

gün gözlerinizi kapatarak kendi kendinize tekrarlayacağınız bir cümle

belirleyin. Örneğin “Benim için gerekli olan her şeyi biliyorum ve çok

sakinim.” cümlesini tekrarlayabilirsiniz. Bu alıştırmada önemli olan, bunu her

gün uygulamanız.

2.3.2. Demanslı Hastada Zihinsel Aktivite Uygulamaları

Alzheimer hastalığına bağlı gelişen demansta ilk etkilenen beyin işlevi bellektir.

Hastalık unutkanlık ile başlar. Kişi gördüğü, duyduğu, algıladığı bilgileri kayıt edemez,

bellek depolarına gönderemez ve bilgi lazım olunca da hatırlayamaz. Hastalığın ilerlemesi

ile konuşma, nesneleri adlandırma olaylar hakkında akıl yürütme, geleceği ve

yapacaklarıplanlama, neyin gerçek neyin gerçek olmadığını ayırt edebilme gibi diğer beyin

becerileri de bozulur. Bunların sonucu para hesabı yapma, yemek pişirme, temizlik yapma,

seyahat etme, yolunu bulma gibi beceriler kaybolur. İleri aşamada ise hastalar basit günlük

yaşam aktivitelerinde, yemek yemekte, idrar ve dışkı tutabilmekte, tek başına

yürüyebilmekte bile zorlanırlar. Hastalığın sonuna doğru tamamıyla bir bebek gibi bakıma

muhtaç hale gelirler. Zihinsel süreçler, demans rahatsızlığına bağlı gerilemenin en fazla

olduğu alandır. Yaşlının düşünme, öğrenme, bilme ve yargılama gibi bilişsel süreçlerinde

bozulmalara rastlanılmaktadır.

29

Demanslı hasta da uygulanabilecek zihinsel aktiviteler şunlardır:

Kavramları tanıma

Çorap eşleştirme

Hangi nesne ne işe yarar

Mevsim meyve ve sebzeleri

Saat oyunu

Lego aktivitesi

Olayları sıralama

Hikayenin sonunu getirme

Normal olmayan yanlış bir özelliği bulma

Şekiller ve renkler

Hafıza kartları

İlişki kurma meyve sepeti

Renkli şekilleri yerleştirme

Hayvanlar ve yavruları

Hayvanlar ve ürünleri

Hayvanlar ve yaşadıkları yerler

Durum çözüm

Hava durumu ve mevsimler

Günlük işler

Zıt kavramlar

Geometrik şekiller ile resimler

Obje takibi

Pirinç nohut

Sesleri ayırt etme

Kavramları tanıma

Hafif, orta ve ileri derece demanslı hastalarla uygulanır.

Kullanılacak malzemeler:

o Meslekler resim kartları,

o Taşıtlar resim kartları,

o Sayılar resim kartları,

o Nesneler resim kartları,

o Zıt kavram resim kartları,

o Sebzeler ve meyveler resim kartları,

o Giyecek resim kartlardır.

Uygulama

o Yaşlı hasta ile karşılıklı oturulur.

o Demanslı yaşlıya sıra ile kartlar gösterilir.

30

o Karttaki resim doğrultusunda yaşlı ile iletişime geçilir.

o Karttaki resmin ne olduğu, ne işe yaradığı, nerede kullanıldığı, soru

ve yönlendirmelerle aktiviteye devam edilir.

Çorap eşleştirme

Hafif ve orta derece demanslı hastalarla uygulanır.

Kullanılacak malzemeler

o Hafif derece demanslılarla 15-20 çift çorap,

o Orta derece demanslılarla 10-15 çift çorap kullanılır.

Uygulama

o Masanın üzerine yaşlının demans derecesine göre çiftler halinde

karışık şekilde çoraplar konulur.

o Bunların içerisinden çorapları eşleştirmesi istenir.

o Eşleştirme esnasında yaşlıya bulmak istediği çorabın özellikleri

hatırlatılır.

o Doğru eşi bulduğunda olumlu pekiştireç verilir.

o Yanlış eş ile eşleştirilmiş ise doğruyu bulması için yardımcı olunur.

o Aradığı çorabın özellikleri söylenir. El ve göz işareti ile çorabın eşi

gösterilmez.

o Aktivite esnasında; çorabın erkek, kadın ve çocuk çorabı mı

olduğu, çorabın ne işe yaradığı ve niçin giyildiği vb. sorular

sorulur.

o Bu şekilde yaşlıların aktiviteye katılımı sağlanır. Yarışma heyecanı

ile sürdürülen aktivite sonunda en çok çorap eşleştiren yaşlıya bir

çift çorap hediye edilir.

Hangi nesne ne işe yarar

Hafif ve orta derece demanslı hastalarla uygulanır. Yaşlının günlük yaşamda

kullandığı nesneleri tanıyarak bu nesnelerin işlevleri hakkında bilgi birikimini korumak

amacıyla yapılır.

Kullanılacak malzemeler

o Yaşlının günlük hayatta kullandıkları ve hatırlayabilecekleri

nesneler (kalem, defter, saat, top, çorap, telefon, kaşık, çatal,

bardak, sürahi, tornavida, vb.).

o Hafif derece demanslılara 15-20 nesne, orta derece demanslılara10-

15 nesne ile aktivite düzenlenir.

31

Uygulama

o Gruptaki her yaşlının bir tane nesneyi eline alması ve nesneye

odaklanması istenir.

o Nesnenin adının ne olduğu, şeklinin nasıl olduğu, nelerden

yapıldığı, hangi işlere yaradığı, günlük hayatta kullanımı,

nerelerden satın alınabileceği, vb. sorular ile grup üyelerinin aktif

katılımı sağlanır.

o Aktivite sonunda sürahi ve bardak hakkında konuştuktan sonra

meyve suyu sürahiye doldurulur ve yaşlılara ikram edilir.

o Orta derece demanslılarda; masaya konan nesnelerin daha basit,

anlaşılır ve dikkat çekici renkler olması gerekir.

Mevsim meyve ve sebzeleri

Hafif ve orta derece demanslı hastalarla uygulanır.

Kullanılacak malzemeler

Meyve ve sebzelerden oluşan puzzle (yap-boz) ve yaşlının sebzeleri görsel olarak

algılaması için canlı mevsim meyve ve sebzeleri (pırasa, ıspanak, havuç, mandalina, kiraz,

karpuz, şeftali, vb.)

Uygulama

o Masanın üzerine meyve ve sebzelerden oluşan puzzle (yap-boz)

yerleştirilir.

o Bu puzzleda yaşlının meyve ve sebzelerdeki benzerlikleri bulması,

eksiklikleri tamamlaması istenir.

o Yaşlının mümkünse yardım almayarak, düşünmesi sağlanır.

o Aktivite sırasında masanın üzerine meyve ve sebzelerden

bulundurulur. Ayrıca mevsim meyve ve sebzeleri eline alması,

incelemesi ve temas etmesine imkân verilir.

o Puzzle çalışması ve mevsim meyve sebzeleri incelenirken yaşlı ile

bunlar hakkında konudan çok uzaklaşmadan aktivite boyunca

iletişim kurulmaya çalışılır.

o Sebzelerin ve meyvelerin isimleri, faydaları hangi sebzeden hangi

yemeğin yapıldığı, bu sebzelerin hangi mevsimlerde yetiştiği,

nerelerde yetiştikleri vb. konularda konuşulur.

o Aktivite sonunda yaşlılara meyve ikram edilir. Yaşlıların

kabuklarını soyup birbirlerine ikram etmeleri konusunda teşvik

edilir.

Lego aktivitesi

Hafif ve orta derece demanslı hastalarla uygulanır.

32

Kullanılacak Malzemeler

o Legolar ve şekillerin resmedildiği kartlar

Uygulama

o Masanın üzerine farklı renkler ve değişik şekillerde olan legolar

konur.

o Ardından farklı şekillerin resmedilmiş olduğu kartlardan her

yaşlıya birer tane verilir ve resimde gördüğü şekli legoları

kullanarak yapması istenir. Yaşlı ile bu aktivite yapılırken şekiller

hakkında konuşulur.

Olayları sıralama

Hafif ve orta derece demanslı hastalarla uygulanır.

Kullanılacak malzemeler

o Olayların başlama, gelişme ve sonuç bölümlerinin olduğu resimli

kartlar

o Bunlar herhangi bir olay kartı olabilir. Örneğin sabah

kalktığımızda yapılan olayları sıralayan kartları düzgün bir biçimde

olay sıralamasına göre dizme (yataktan kalkılır, kahvaltı yapılır, diş

fırçalanır, vb.).

Uygulama

o Farklı durumların resmedildiği kartların ilk başlangıç olanı yaşlıya

gösterilir ve beraberce incelenip resim hakkında yorumlar yapılır.

o Daha sonraki aşamada ise yaşlıya bu olaydan sonra neler

olabileceği hakkında tahmin yapması istenir.

o Daha sonra diğer kartlar sıralanır ve yaşlının tahmin ettiği olayı

bulup ilk kartın yanına sıralaması istenir.

Hayvan ve yavruları

Hafif ve orta derece demanslı hastalarla uygulanır.

Kullanılacak Malzemeler

o Hayvan ve yavruları resimlerinin bulunduğu kartlar

Uygulama

o Yaşlılar yuvarlak masa etrafında oturur.

33

o Masanın üzerine hayvan resimlerinin bulunduğu kartları ile bu

hayvan yavrularının bulunduğu kartlar konur. Yaşlıya bir hayvan

seçmesi istenir. Bu hayvan hakkında konuşurken yavrusunu

bulması istenir.

2.4. Zihinsel Aktivitelerin Nörogelişimsel Tedavi Yöntemleri

Yaşlılarda zihinsel süreçlerdeki değişikliklerde kullanılan nörogelişimsel tedavi

yöntemleri şunlardır:

Biofeedback

Kişiye bilinç düzeyinde farkında olmadığı, bedene ait normal veya anormal fizyolojik

olaylar hakkında görsel ve/veya işitsel sinyallerle bilgi vererek, kişinin bu bilgileri

kullanarak vücut fonksiyonlarının farkında olmasını ve bu fonksiyonlarını istemli olarak

değiştirebilmesini sağlamayı amaçlayan bir tekniktir.

Davranış terapisi

Davranış terapisi özellikle depresif olan demans hastalarında ve sadece hastalığın

erken evrelerinde etkilidir. Hastalığın başlangıç evrelerinde, tedavinin merkezinde hasta yer

alır. Ancak ileri safhalarda ana odak hasta yakınlarına yardımcı olacak önlemlerin

alınmasına dönüşür (örneğin kendi kendine beslenebilmesini ve kişisel hijyenini yerine

getirebilmesini teşvik etmek şeklinde).

Hatırlatma terapisi/reminisan terapi

Gerilimsiz bir ortamda tek tek veya grup halinde yapılacak bazı faaliyetlerle olumlu

anılar harekete geçirilir, canlandırılır ve paylaşılır. Kişinin geçmişinde yaşadıkları olaylar ve

ilişkilerin hatırlanması kendini daha iyi hissetmesini sağlar, benlik ve sosyal aidiyet

duygusunu güçlendirir. Hatırlatma desteği hem bir faaliyet olarak hem de bir iletişim aracı

olarak uygulanabilir.

Onaylama (validasyon) terapisi

Terapist kendi davranışlarını hastalığın evresine uyumlu hâle getirir, ana odak

hastaların ihtiyaçlarıdır. Demans (bunama) hastasıyla ilişkilerde onun duygularını paylaşan,

ona değer veren ve onaylayan genel bir tutum içinde olmak anlamına gelir, özellikle de

hastanın ters davranış biçimlerine karşı verilen tepkiler açısından önemlidir. Bu yaklaşımın

dayandığı temel düşünce, her davranışın bir anlamı olduğu yönündedir, duyguların dışa

vurulması veya hastalığıyla ilgili durumlara verilen tepki buna örnektir. Bu yöntemde

hastanın kişiliğine bütünsel yaklaşmak söz konusudur.

34

Müzikle terapi (Birlikte müzik yapmak, şarkı söylemek, dans etmek)

Müzikle tedavinin amacı, hastaların iletişim kurabilmelerini ve kendilerine güven

kazanmalarını sağlamak; konsantre olabilme ve kendilerini ifade etme yeteneğini

geliştirmelerine yardımcı olmaktır.

Gerçeğe uyum egzersizleri (ROT)

Zihinsel yetilerin kaybını yavaşlatmaya yarayan bir yöntemdir. Bakım alan kişiye

rehberlerle bilgiler sunulur. Kişi sürekli olarak bireysel bilgiler, biyografileri, yaşadıkları yer

ve tarih bilgileriyle karşılaştırılır. Bu uygulama ile kişinin mental bilgileri aktif tutularak

demansın yavaşlatılması hedeflenir.

Duyu bütünleme egzersizleri

Duyu bütünleme terapisi sürekli olarak birbirinden farklı ve çeşitli duyusal uyaranlara

tabi tutulmayı içerir. Terapinin amacı, merkezi sinir sisteminin duyusal uyaranları işlemesini

güçlendirmek, dengelemek ve geliştirmektir.

Nörogelişimsel tedavi yöntemleri uygulaması sırasında yaşlının özgüveni korunmalı,

kendisine çocuk gibi davranıldığı hissi verilmemelidir.

35

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını ve önerileri takip ederek; planlanan günlük zihinsel

aktiviteleri uygulayınız/uygulatınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Planlanan bellek idmanlarını

uygulayınız/uygulatınız.

Modülün konuyla ilgili bölümlerini

tekrar okuyabilirsiniz.

Çeşitli kaynaklardan konuyla ilgili

araştırma yapabilirsiniz.

Bellek idmanları ile ilgili görseller veya

oyunları bulabilirsiniz.

Farklı kuruluşlarda bellek idmanlarının

nasıl uygulandığını araştırabilirsiniz.

Demanslı yaşlıya planlanan günlük

zihinsel aktiviteleri

uygulayınız/uygulatınız.

Çeşitli kaynaklardan konuyla ilgili

araştırma yapabilirsiniz.

Modülün konuyla ilgili bölümlerini

tekrar okuyabilirsiniz.

Farklı kurumlarda hangi zihinsel

aktivitelerin nasıl uygulandığını

araştırabilirsiniz.

Demans durumuna göre hangi zihinsel

aktivitelerin uygulanabileceğini

araştırabilirsiniz.

UYGULAMA FAALİYETİ

36

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere doğru sözcükleri yazınız.

1. …………………bilincin, algılama ve düşünme görevini yerine getiren bölümü veya

zihinsel yetilerin tümü olarak tanımlanır.

2. …………………..amaçların ve bu amaçların elde edilmesi için gerekli olan

faaliyetlerin belirlenmesi sürecidir.

3. Belleğin temel işlemleri, ……………………. , …………………. ,

………………...dır.

4. Öğrenilenlerin saklanıp yeniden canlandırılmasına …………………………...adı

verilir.

5. …………………….., önceden öğrenmiş olduğumuz bilgi, beceri ve nesneleri

hatırlama ve tanıma gücünün geçici veya sürekli olarak yitirilmesi olayıdır.

Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen

bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

6. ( ) Zaman mekân oryantasyonunu sağlamak zihinsel aktivitelerin amaçlarındandır.

7. ( ) Ters el alıştırması ile beynin kullanılmayan diğer yarısı harekete geçirilmiş olur.

8. ( ) Çorap eşleştirme aktivitesi ağır derece demanslı hastalarda uygulanır.

9. ( ) Davranış terapisi özellikle depresif demanslı hastalarda çok etkili değildir.

10. ( ) Hangi nesne ne işe yarar faaliyeti yaşlının günlük yaşamda kullandığı nesneleri

tanıyarak bu nesnelerin işlevleri hakkında bilgi birikimini korumak amacıyla yapılır.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

37

ÖĞRENME FAALİYETİ–3

Planlanan sanatsal aktivite programlarını uygulayabileceksiniz.

Yaşlılarda kültürel faaliyetlerin olumlu etki ve faydaları ile ilgili araştırma

yapınız.

Edindiğiniz bilgileri sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

3. SANATSAL AKTİVİTE

Seyahat, ulaşım, kültürel aktivite, ev içi beceriler, toplumsal mekânların kullanılması

yaşlı bakımında uygulanan sanatsal aktivitelerdir.

3.1. Seyahat Organizasyonu Çeşitleri

Turizm dinlenmek, eğlenmek, görmek ve tanımak gibi amaçlarla yapılan geziler ve bir

ülke veya bölgeye turist çekmek için alınan ekonomik, kültürel, teknik önlemlerin tümüdür.

Turistik gezi insanların sadece bir yerden bir yere gitmesi değil kültürel, ekonomik ve

toplumsal olarak da iletişim içinde olmalarıdır.

Turizm; tatil turizmi (deniz, yat, dağ ve yayla turizmi gibi), kültür turizmi (dinsel ve

kongre turizmi), sağlık turizmi (termal turizm), spor turizmi olarak sınıflandırılmaktadır.

Araştırmalara göre yaşlıların boş zaman değerlendirme biçimleri arasında en çok

gerçekleştirilen etkinlikler; gezmek, kitap okumak, televizyon izlemek, alışveriş yapmak ve

evde oturmak gibi etkinliklerdir. Spor yapmak, bahçe işleri yapmak, torunlarla ilgilenmek,

ibadet yapmak, gönüllü faaliyetlere katılmak, resim yapmak, sinemaya gitmek, bulmaca

çözmek, şiir yazmak ise boş zamanları değerlendirmedeki diğer etkinlikler arasında yer

almaktadır.

Yaşlıların sağlığını koruyucu ve tedavi edici etkinlikler arasında doğa yürüyüşleri

yapma, kaplıcalardan faydalanma, hamamlara gitme gibi tur organizasyonları yer almaktadır.

ÖĞRENME FAALİYETİ–3

ARAŞTIRMA

ÖĞRENME KAZANIMI

38

Yaşlı ve engelli turizmi kapsamında yer alan faaliyetler şunlardır:

İleri yaş turizmi (gezi turları, meşguliyet terapileri)

Yaşlı bakımı hizmetleri (bakım evlerinde veya rehabilitasyon hizmetleri)

Klinik otelde rehabilitasyon hizmetleri

Engelliler için özel bakım ve gezi turları hizmetlerini de içine alan bir gruplama

yapılmaktadır.

Seyahat planı yapabilmek için aşağıdaki basamakları gerçekleştirmek gerekir:

Seyahat edecek kişinin gitmek istediği yer bilinmelidir.

Planlanan seyahat için uygun ulaşım aracı seçilmelidir.

Konaklama ünitelerinin seçimi gerçekleştirilmelidir.

Karşılama (transfer) hizmetlerinin seçimi yapılmalıdır.

3.2. Seyahat Ulaşım Çeşitleri

Seyahatler esnasında ulaştırma işletmeleri dört ana grupta gerçekleşmektedir. Bunlar:

hava yolları, deniz yolları, kara yolları, demir yollarıdır.

Havayolu ulaşımı

1950’li yıllardan sonra kısa sürede hızla gelişen hava yolu ulaşımı, kitle turizm

hareketlerinin gelişmesindeki en önemli faktör olmuştur. Günümüzde seyahat amaçlı yapılan

gezilerde en çok tercih edilen ulaşım yoludur. Hava yolu ulaşımı en güvenli ve en hızlı

ulaşım şeklidir. Hava yollarının turizm alanında kullanılmasının sağladığı yararlar şunlardır:

Diğer ulaştırma araçlarından güvenlik ve kontrol bakımından üstündür.

Çok sayıda yolcu taşınma imkanı sağlamaktadır.

Diğer ulaşım araçlarından daha süratli olduğu için zamandan tasarruf

sağlar.

Kara yolu ulaşımı

Kara yolu, ulaştırma sektörünün diğer ünitelerinden farklı olarak turizm sektörünün

vazgeçilmez unsurlarındandır. Kara yolları kervanlarla taşımacılığın olduğu dönemlerden

günümüze olan önemini korumaktadır. Kara yolu taşımacılığı en fazla kullanılan ulaşım

şeklidir. Kara yollarının turizm alanında kullanılması aşağıdaki yararları sağlar:

Coğrafi koşulların diğer ulaşım yollarına uygun olmadığı durumlarda

ulaşım kara yolları ile sağlanır.

Ulaşım esnasında istenilen bir yerde durma, konaklama ve çevreyi görme

imkânı sağlar.

Şehir içi ulaşım ve turların kolayca yapılmasını sağlar.

39

Deniz yolu (su yolu) ulaşımı

Deniz yolu taşımacılığı M.Ö. 3-4 yy. itibaren kullanılmaktadır. Geçmişte ulusların

refah seviyesinin göstergesi olan ve basit bir şekilde yapılan deniz yolu ulaşımı günümüzde

yüzer otel niteleği taşıyan her türlü lükse sahip kitle turizmini gerçekleştiren bir ulaşım

türüdür. Deniz yollarının turizm alanında kullanılmasının sağladığı yararlar şunlardır:

Hizmet sunulan yolculara seyahatleri süresince; dinlenme, uyuma ve

eğlenme imkânları sağlamaktadır.

Günümüzde deniz yollarında çok büyük, hızlı ve konforlu lüks yolcu

gemileri kullanılmaktadır.

Turistik gezi yapan yolcu gemilerinin avantajları arasında birçok yere

gitmeleri, gidilen limanlarda 1-2 gün kalmaları, turistlerin rehberler

nezaretinde şehre çıkıp turistik yerleri görmeleri gibi avantajları vardır.

Demir yolu ulaşımı

Turizm amaçlı kitle seyahatlerinin ilk taşıma araçları trenlerdir. Demir yolu

taşımacılığı dünyanın birçok ülkesinde yük ve insan taşımada en ekonomik ulaşım şeklidir.

Demir yollarının turizm alanında kullanılmasının sağladığı yararlar:

Demir yolları, toplu taşıma sağladığı için ulaştırma hizmetlerinin maliyet

giderlerini düşürmekte, böylece ekonomik düzeyi düşük bireylerede

seyahat yapma imkânı vermektedir.

Demir yolları, uzun mesafede ve yüksek trafik yoğunluğunun bulunduğu

hatlarda fazla yük ve yolcu taşıma imkânı sağlamıştır.

Demiryollarında değişik konforda bulunan taşımacılığın maliyetide

değişmektedir. Bu durumda farklı satın alma gücüne sahip olan toplumun

her kesimine hizmet sunabilmektedir.

Demir yolları; farklı meslek gruplarına (öğretmenlere, öğrencilere,

askerlere, harp malüllerine) indirimli tarife uyguladığından ekonomiktir.

Uyuma, yeme-içme, yol boyunca rahat hareket etme, etrafı seyretme,

istasyonlarda her türlü ihtiyacı karşılama imkânlarını da sağlamaktadır.

3.3. Kültürel ve Sanatsal Aktivite Çeşitleri

Yaşlıların kendilerini değersiz, işlevsiz ve işe yaramaz hissettikleri bu dönemde,

kendilerine mutluluk veren ve keyif alabilecekleri faaliyetlerde bulunmaları oldukça

önemlidir. Sağlık durumu, sosyo-ekonomik düzey ve eğitim düzeyi gibi etkenler yaşlının bu

zamanı nasıl geçirebileceği konusunda koşullarını oluşturmaktadır. İlerleyen yaşta yapılan

aktivitelerin birçoğu pasif ve ev merkezlidir. Kültürel faaliyetlere harcanan zaman daha

azdır. Yaşlılar daha sıklıkla zamanlarını, tv izleyerek, arkadaş ziyaretleri yaparak ve

okuyarak geçirmektedirler. Yaşlının fizisel ve ruhsal sağlığı ve sosyalleşmesi açısından

kültür sanat faaliyetlerine katılımı sağlanmalıdır.

40

3.3.1. Kültürel Aktiviteler

Yaşlılar yeni sosyal ortamlara katılma, gönüllü çalışmalarda bulunma, yeni nesillere

bilgilerini ve deneyimlerini aktarma, çocuk bakımında sorumluluk üstlenme, aile gelirine

katkıda bulunma gibi önemli sorumlulukları üstlenebilirler.

Yaşlının sağlık durumu, sosyoekonomik koşulları ve istekleri göz önünde

bulundurularak kültürel aktiviteler planlanmalıdır.

Özel veya resmî kurumlardan hizmet alan yaşlılar için sosyal hizmet çalışmaları

doğrultusunda, kurum sakinlerinin boş zamanlarını değerlendirmek, bireysel gelişimlerini

desteklemek, sosyal hayatla olan bağlarını pekiştirmek ve aralarındaki grup ruhunu

güçlendirmek amacıyla kurum içi ve kurum dışı periyodik aralıklarla kültürel, sanatsal,

eğitsel etkinlikler ile şehir içi ve dışı geziler, özel gün ve gecelerde eğlenceler organize

edilebilir.

Geziler

İnsanlar içinde bulundukları alışılmış yaşamdan uzaklaşarak farklı kültürleri, doğal

güzellikleri, tarihi eserleri görmek; fuar, festival vb. aktiviteleri izlemek; sportif faaliyetlere

katılma isteği duymakta, bu sebeple turistik hareketlere (seyahat, konaklama, yeme-içme

vb.) katılmaktadırlar. Ülkemiz doğal güzellikler ve kültürel değerler açısından zengin

kaynaklara sahiptir. Bütün bunlar ülkemiz yaşlılarının ilgisini çekmekte, onları turistik

hareketlere, gezilere yöneltmektedir.

Yaşlılar için sosyal ve kültürel aktivite olarak yat gezileri, sağlık turizmi, dini amaçlı

geziler, akraba, eş-dost ziyaretleri, tarihi ve doğal mekânlar (ören yeri, müze), tatil beldeleri,

milli parklar gibi alanlara gezi planlanabilir.

Yaşlıların değişik amaçlarla gerçekleştirdikleri turizm etkinlikleri, birçok açıdan

değişik riskler oluşturmaktadır. Turizme yönelten bu amaçlar, bu risklerin bir kısmının da

kaynağını oluşturmaktadır. Tüm bu amaçlar kendi risklerini birlikte taşımaktadır. Gezilerin

grup ya da tek başına yapılması, gezi sırasında yararlanılan taşıtlar, konaklama yer ve

tesislerinin özellikleri, önemli risk etmenlerini oluşturmaktadır.

Gezi aktiviteleri planlamasında gezi sırasında oluşabilecek risklere karşı önlem almak

amacıyla dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

Gezilerden en az 6-8 hafta önce, yaşlıların doktor kontrolü gereklidir.

Rutin aşılar yapılmalıdır.

Sürekli kullandığı ilaçlar seyahat süresince yeterli miktarda olmalıdır.

Turistik tesislerde yaşlıların bağımsız hareketini sağlamak, kaza oranını

düşürmek için mimarî yapıya ait bazı standartlar, göz önüne alınmalıdır.

Risk taşımayan ya da riski en az olan bölgeler tercih edilmeli

41

Yaşlı insanların seyahat öncesi grip ve zatürreye karşı aşılanmaları

önerilir.

Hijyenin sağlanmalıdır.

Sağlık sigortası yapılmalıdır.

Kutlamalar

Yaşlı ve hasta bakım elemanları yaşlılara özel günlerde kutlamalar düzenleyebilir.

Yapılan kutlamaların başarılı olabilmesi için iyi bir planlama yapılmalıdır. Planlamada

olayların gelişimi önceden belirlendiği için müdahale kolaylaşır ve kutlamanın akıcılığı

sağlanır. İyi bir planlama ile:

Tüm kutlamalarda uyulacak kurallar:

Güvenlik önlemleri,

Kutlamaların uygulanacağı yer,

Kullanılacak araç gereçler,

Katılımcı özellikleri, (yaş ve fiziksel özellikleri )

Görev alacak kişilerin özellikleri,

Yaşlının sağlık durumu,

Yapılacak ön hazırlıklar gibi her türlü kural önceden belirlenebilir.

Böylece olası aksaklıklar en aza indirilebilir. Aktiviteleri belirleme, planlama

basamaklarının ilk aşamasıdır. Bu aşamada kendi içerisinde bir sistemde planlanarak

tamamlanır.

Kutlama programlarda yer alacak aktivitelerin planlanma aşamaları şunlardır:

Kurumun sosyal aktivite yapılabilecek alanlarını gözden geçirme,

inceleme,

Kurumun kaynaklarını belirleme (maddi-eleman vb.)

Sosyal aktivite türlerini belirleme,

Sosyal aktivite seçme, inceleme,

Önceliklerini belirleme,

Program türlerinin oluşturulmasıdır (özel günler, bayramlar vb.)

Kutlamalar katılma isteği uyandırmalıdır. Hazırlanan aktivite programları cazip

olmalıdır.

Yaşlı konuklar ve katılımcılar kendilerinin özel olduklarına inanırlar. Bu duyguları

yaşayan konuklarda, kutlama aktiviteleri bağlılık yaratır. Yaşlı bir gruba fazla hareketli

kutlama aktiviteleri uygun olmayabilir. Hareketli ve sakin aktiviteler arasında da bir denge

kurulmalıdır. Ancak kesinlikle sıkıcı olmamalı, yaşlı konukları canlı tutmalıdır. Günlük

hayatın sıkıntılarından, can sıkıcı yanlarından uzaklaşıp rahat ve eğlenceli vakit

geçirmelerini sağlamalıdır. Bu sebeple hazırlanan programda yaşlı konukları eğlendirecek,

güldürecek canlandırmalara yer verilmeli, sıkıcı tekdüze programlar hazırlanmamalıdır.

42

Kutlama etkinlikleri izleyicilerin edilgin (pasif) olacağı bir etkinlik olmamalıdır.

Aktivitelerde ve gösterilerde yaşlılar hem izleyici hem de katılımcı olmalı; sahnede

oyuncuya eşlik edebilmeli, oyunlarda çeşitli rolleri üstlenebilmelidir. Farklı özellikteki

etkinliklere yer verilmelidir. Oyun, spor, yarışma ve kültürel etkinlikler gibi farklı özellikteki

etkinlikler, dengeli bir şekilde kutlama programına dağıtılmalıdır. Böylece yaşlılar sürekli

aynı tür etkinliklere katılmak zorunda kalmaz ve sıkılmazlar.

Millî ve dinî bayram kutlamaları

Sanatsal ve kültürel etkinlikler kapsamında millî ve dinî bayramlar için etkinlikler

düzenlenebilir. Her ülkenin kültüründe kendilerine ait bayram ve benzeri kutlamalar yer alır.

Bu tür özel günler bir günlük program dâhilinde kurumda kutlanabilir. Televizyon

kanallarının sunduğu kutlama programları izlenir. Kutlamalarda halk oyunları gösterileri,

müzik koroları, günün anlamıyla ilgili konuşmalar, sinevizyon gösterileri yapılabilir. Bu tür

kutlama programları için, ait olduğu kültüre göre aktiviteler seçilir. Kurumdaki yaşlı profili

dikkate alınarak, dinî günlerin özelliklerine uygun, çeşitli aktivite ve gösterilerin

planlamaları, bu aktivitelerde sunulacak içeriklerin hazırlanmasına ilişkin programlar

belirlenir.

Özel günler

Özel günlerin planlanmasındaki ilk aşama, özel günün belirlenmesidir. Özel güne göre

planlama yapılır. Özel gün yaşlıların ilgisini çekecek türden olabileceği gibi doğum günü,

evlilik yıl dönümü gibi günlerde olabilir. Kurumlarda ise Yaşlılar Haftası, Demokrasi ve

İnsan Hakları Günü, Dünya Kadınlar Günü, Anneler Günü, Babalar Günü, Öğretmenler

Günü, Sevgililer Günü, yılbaşı kutlamaları ve eğlenceleri gibi bazı özel günler kutlanabilir.

Bu özel günlerin dışında gelişen olaylara göre de özel gün organizasyonları düzenlenebilir.

Ayrıca kuruma özgü olabilecek Karadeniz gecesi, sıra gecesi, şiir günü vb. gibi özel

programlar da planlanabilir.

Özel günün özelliğine göre öncelikle aktiviteler için mekân belirlenir. Uygulama

mekânı yaşlının kendi evi, kaldığı bakımevi olabileceği gibi; bir otel, tiyatro salonu da

olabilir. Mekân belirlemede dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:

Katılımcıların ulaşım imkânları,

Özel güne uygun bir alan olması,

Yaşlılara uygun bir alan olması,

Güvenli olması gibi ölçütler dikkate alınır.

Özel günün yapılacağı yer belirlendikten sonra, programın içinde yer alacak

aktivitelerin seçimine geçilir. Aktivitelerin kuralları kadar, kimlerin katılabileceği,

aktiviteleri hangi kişilerin uygulayacağı da önemlidir. Aktiviteler hem kulağa hem de göze

hitap etmelidir. Aktivitelerin içeriği kadar görsel zenginliği de yaşlıları etkileyecektir.

Kullanılacak kostümler, dekorlar, aksesuarlar ve müzik aktivitelerin görsel zenginliklerini

oluşturur.

43

Yaşlının kültürel becerilerini arttırmaya yönelik etkinlikler içinde; dernek ve

vakıfların faaliyetlerine katılım, kütüphane etkinlikleri ve geleneksel etkinlikler yer

almaktadır.

3.3.2. Sanatsal Aktiviteler

Sanat, en genel anlamıyla yaratıcılığın ve hayal gücünün ifadesi olarak anlaşılır. Sanat

sözcüğü genelde görsel sanatlar anlamında kullanılır. Sanat, insanlık tarihinin her

döneminde var olan bir olgudur, yaratıcılığın ve hayal gücünün ifadesi olarak tanımlanır.

Güzellikler sanatla yaratılır. Yaşamı yüceltmek, daha anlamlı kılmak sanatla mümkündür.

Sanat, insana yaşamının her kesiminde güç ve zevk verir. Sanat, kişi ile insanlar arasında bir

köprü kurulmasını sağlar. Böylece sanat sayesinde insanlar arasında düşünce, duygu ve bilgi

alışverişi sağlanır ve bir iletişim içine girilir. Sanat, hayal gücünün yarattığı renkler, çizgiler,

sesler ve hareketlerle her şeyi kendi içinde gördüğü şekle dönüştürür. Ortaya atılan sanat

eserleri (heykel, resim, tiyatro, sinema, şiir, roman, müzik vs.) bireyin kendi hislerinin ne

olduğunu öğrenmesini sağlar. İnsanları kötü duygulardan kurtararak onlarda iyi duyguların

oluşmasını sağlar. Yaşadığı şehrin ve ulusun insanlarına kişilik ve yaşama bilinci vererek

birbirlerini anlamalarına katkıda bulunur.

Sanat genel olarak iki gruba ayrılır.

Pratik sanatlar/endüstriyel sanatlar (zanaat): İnsanların gereksinimlerini

karşılamak için yaptığı el becerisi isteyen işlerdir. Eğitimi, uygulamalı ve usta

çırak ilişkisi içerisinde yapılır. Marangoz, berber, terzi, aşçı gibi mesleklerdir.

Güzel sanatlar: Duygu ve düşünceleri görsel, işitsel ve drama yoluyla

başkalarına anlatma işidir. Göze güzel görünümler sergilemek kulağa hoş sesler

duyurmak ve ruhta heyecan yaratmak güzel sanatların işidir.

Görsel sanatlar: Resim, heykel, mimarlık vb.

İşitsel sanatlar: Müzik, edebiyat gibi vb.

Dramatik sanatlar: Tiyatro, dans, bale, sinema, kukla vb.

Yaşlıların günlük yaşamlarında boş zamanlarını değerlendirmek amacı ile resim,

müzik, el becerileri gibi aktiviteler düzenlenebilir.

Sanat eğitiminin amacı bireye ulaşmaktır. Bu nedenden dolayı sanat eğitimi, bireyin

ihtiyacına cevap verecek nitelikte oluşturulmalıdır ve uygulanmalıdır.

Resim

Görsel sanatlar (resim) yaşlıların kendi iç dünyalarını dışa vurmalarına, yapılan grup

çalışmalarıyla toplumsallaşmalarına ve motor beceri durumlarının korunmasına yardımcı

olacak bir süreçtir.

44

İnsanlık tarihinin her gelişim evresinde yer alan resim sanatı, insan hayatında önemli

bir yere sahip olmuş ve bu önemini yüzyıllarca sürdürmüştür. İlk mağara insanının yaşamına

baktığımızda; insanoğlunun kendini, sözel iletişim kullanmadan önce renkler ve çeşitli

simgelerle ifade etmeye çalıştığı görülmektedir.

Resim yapmanın faydaları

o Resim ile duygular ifade edilmektedir. Resim bireyin duygularını

fark edip kendini ifade edebilmesine, öz saygısının gelişimine ve

güven duygusunun gelişimine yardımcı olmaktadır.

o Fiziksel durumda yararı ise; büyük-küçük kas motor

koordinasyonunun gelişimi/korunması, el göz koordinasyonun

gelişimi/desteklenmesine yardımcı olur.

o Kavramlarla olan alanda, matematikle ilgili beceriler, problem

çözmeye yönelik becerilerin gelişiminin desteklenmesi, estetik

becerilerin gelişimine yardımcı olur.

o Toplumsal alanında; paylaşma, işbirliği kurma, birlikte plan

yapma, sözel iletişim kurma, gruba uyum sağlama gibi becerilerin

geliştirilmesine ve desteklenmesine yardımcı olur.

Müzik

Müzik; eski Yunanda eğitimin dayandığı temellerden biri, zevk ve ruh terbiyesine

yarayan bir araç olarak kabul edilmiştir. Müzik sanatı genel kültürün ana unsuru olmuştur.

Müziğin eğitimsel işlevleri; müziğin bireysel, toplumsal, kültürel ve ekonomik

işlevlerinin düzenli, sağlıklı, tutarlı, etkili, verimli ve yararlı bir biçimde gerçekleşmesini ve

gelişimini sağlayıcı tüm müziksel öğrenme-öğretme etkinliklerini, bu etkinliklere ilişkin

planlama, düzenleme ve örgütlenmeleri ve bütün bunlara ilişkin yapı ve işleyişleri kapsar.

Müziğin yararları

o Müzik vücut üzerine doğrudan etki eder, özellikle kalp atışlarını ve

metabolizmayı düzenler.

o Belirli müzik türleri huzur veren endorfin hormonunun

salgılanmasını artırır. Öğrenmeyi hızlandıracak ortamı, yani

sakinliği sağlar.

o Beyne giden kan ve oksijen miktarı müzik dinlerken arttığı için

uyarıcı ve harekete geçirici etki yapar.

o Müzik matematikseldir. Bu durum bazı beyin devrelerini harekete

geçirir; kompleks ve karmaşık fikirlerin daha kolay çözülmesini

sağlar.

o Müzik ilham verir, duyguları harekete geçirir. Yaratıcılığı artırır.

o Uzun vadede hafızayı geliştirir.

45

o Etkili öğrenmenin temel unsuru olan beynin her iki yarısının da iyi

entegre olmasına yardım eder.

o Müzik, dinleyenlere analitik düşünme becerisi kazandırır.

o Hafif müzik, hiperaktif çocuk ve yetişkinleri sakinleştirir.

Müzik, yaşlılarda çok olumlu etkiler yaratmaktadır. Bu nedenle, müziğin yaşlılar

üzerindeki etki ve faydaları gittikçe artan bir hızla dikkate alınmaktadır. Müzik dinleme

esnasında beynimizin salgıladığı endorfin hormonunun aynı zamanda ağrıyı ve stresi

azalttığı ve yaşlanma sürecini yavaşlattığı bilinmektedir.

Müzik yaşlılarda bağımsızlığı ve özgüveni arttırmada büyük önem taşımaktadır.

Yaşlının çaresizlik ve depresyonla baş etmesinde yardımcı olur. Müzik derslerinden sonra

yaşlıların yalnızlık, panik atak ve depresyon gibi şikâyetlerinde büyük ölçüde azalma

görüldüğü ifade edilmiştir.

Müzik terapisinin amacı, yaşlıların iletişim kurabilmelerini ve kendilerine güven

kazanmalarını sağlamak; konsantre olabilme ve kendilerini ifade etme yeteneğini

geliştirmelerine yardımcı olmaktır. Bu terapi ile yaşlılar hareket etme yeteneğini arttırır.

Koro içinde şarkı söylemek dudak kaslarının çalışmasını sağlar. Bu durum konuşma sorunu

olan yaşlılarda yararlı olmaktadır.

Psikoterapistler tarafından tedavilerde pekçok doğa sesi (akan suların, şelalelerin ve

kuşların sesleri) tedavi amaçlı kullanılmıştır.

Edebiyat

Edebiyat; duygu, düşünce ve hayallerin dil aracılığıyla güzel, etkili ve belli bir şekil

içerisinde anlatılması sanatıdır. Edebiyatın malzemesi dildir. Seslerden oluşan bir iletişim

aracıdır ve fonotik sanatlar arasında yer alır.

Edebiyat eserlerindeki temel amaç, bir konuda bilinmeyenleri açıklamak değil,

herhangi bir iletiyi dilin olanaklarından yararlanarak etkileyici ve güzel bir şekilde

anlatmaktır.

Dramatik (tiyatro, opera, kukla, sinema, vb.) sanatlar

Dramatik sanatlar, belirli bir olayın canlandırılması, eyleme dönüştürülerek

sergilenmesine bağlı olarak oluşan sanatlardır. İnsanın eyleme dönüştürülmüş ifadelerle

kendini veya bir olayı, bir olguyu anlattığı sanattır.

Dramatik sanatlar içinde en canlı ve yaşama en yakın olanı tiyatrodur.

Sinema, herhangi bir hareketi düzenli aralıklarla parçalara bölerek bunların resimlerini

belirleme ve sonra bunları gösterici yardımıyla karanlık bir yerde bir perde üzerinde

yansıtarak hareketi yeniden oluşturma işidir.

46

Opera, genellikle tarihi veya mitolojik konulu bir drama eşliğinde ortaya konulan,

müzikal ve tiyatral formda bir sahne eseridir.

Dans, musikiye uyarak vücudun yaptığı ölçülü hareket dizisidir. İlk çağlardan beri

dans duyguların ifade edilmesinde kullanılmıştır.

Dramatik sanatların kullanılmasında amaç, hasta veya yaşlıların sosyal hayata

katılımlarını sağlamak ve kişilerin kendini işe yarar hissetmesini ve öz güven duygusunun

oluşmasını sağlamaktır.

3.4. Kültürel ve Sanatsal Aktivitelerin Olumlu Etkileri ve Faydaları

Kültürel ve sanatsal etkinliklere katılımın yaşlılar üzerindeki olumlu etkileri ve

faydaları şunlardır:

Bireylerin kendilerini mutlu ve huzurlu hissetmelerini sağlar.

Bireylerin sosyalleşmelerini sağlar.

Fiziksel ve zihinsel gelişime katkıda bulunur.

Stresi ve kaygıyı azaltır.

Bireyler kendini toplumdan soyutlamaz kendini toplumun bir parçası olarak

görür.

Bireyi can sıkıntısından ve bunalımdan korur.

Kişisel beceri ve yeteneklerini kullanma fırsatı doğar.

Bireyin yaratıcılıklarını ortaya çıkarır.

Bireyin kendini ifade edebilme yeteneği gelişir.

Birey yeni arkadaş ortamlarına girer ve yeni arkadaşlar edinebilir.

Bedensel ve ruhsal sağlığı olumlu etkiler.

3.5. Ev İçi Beceriler

Günlük yaşam becerileri ev içinde ve ev dışında bağımsız olarak yaşamı

sürdürebilmek için gerekli olan becerileri içermektedir. Ev içi becerilerinin yaygın yararları

arasında yaşlıyı karşılıklı diyaloğa teşvik etmek, fiziksel aktiviteye başlamasını sağlamak ve

dikkatini sürdürmeye yönlendirmek çok önemlidir.

Bireye beceri kazandırma süreci; uzun süreli eğitim, sık tekrar, sözel ipuçları, model

olma ve fiziksel yardımda bulunma gibi öğretim süreçlerinin kullanılmasını

gerektirmektedir.

Ev içi becerilerinin genel amaçları

Bir şeyler yapabildiğini kendisine görsel ve uygulamalı olarak fark

ettirmek

Beraber iş yapabilme becerilerini korumak

Bulunduğu ortamdan ve yaşantısından zevk almasını sağlamak

47

Geçmişi ile bugünü arasında bağlantı kurmasını sağlamak

Meşgul olmasını, gününü daha verimli geçirmesini sağlamak

Günlük yaşam ile bağlantılarını güçlendirmek

Kendisinin işe yarar olduğunu hissettirmek

Sosyal yaşama aktif katılımını sağlamak ve desteklemek

Var olan yetilerinin kaybolmasını engellemek

Yemek hazırlama, yiyecekleri dolaba yerleştirme, yemek masası hazırlama, temizlik

yapma, çamaşır yıkama, ütü yapma, giysileri tamir etme, telefon etme, misafir ağırlama,

yatak yapma-toplama, bulaşık yıkama, araç gereçleri doğru olarak kullanabilmesi,

öğrenilmesi gereken ev içi becerileridir.

Yemek hazırlama

Limonata, ayran, çay gibi içecekleri hazırlama

Sandviç hazırlama

Çorba yapma-makarna pişirme

Yiyecek depolama

Alınanları yerleştirme

Artanları yerleştirme

Temizlik

Toz alma

Ayna, tezgâh, yer silme

Lavabo ovma

Süpürme

Bulaşık yıkama

Küvet ovma

Giysi yıkama

Giysileri ayırma

Çamaşır makinesinde çamaşır yıkama

Yatak yapma

Yatak düzeltme

Yatak yapma

Misafir ağırlama

Sosyal içerikli telefon etme

Konuk karşılama

Konuklarla konuşma

Yiyecek servisi yapma

48

ETKİNLİK:

LİMONATA YAPIMI

Uygulama

Alzheimer demans hastasından limonatanın nasıl yapıldığı konusunda bilgi

alınır.

Yaşlıya limon, limon sıkacağı, bıçak ve bardak verilir.

Şeker kâsesi verilir, limonata yapması istenir.

Yaşlı beş dakika gözlenir. Beş dakika sonra yardıma ihtiyacı varsa destek

verilir.

Limonataya şeker atmayı unutmuş ise yaşlıya şeker koymak isteyip istemediği

sorulur.

Şekerini koyduktan sonra kendisinin karıştırması istenir.

Yaptığı limonata beraberce içilir.

Uygulama sırasında, limonun hangi bölgede ve hangi illerde yetiştiği, limon

ağaçlarının nasıl olduğu, limonun nasıl toplandığı, nerelerde satıldığı, nerelerden alındığı, iyi

bir limonun nasıl anlaşılabileceği, limonun nerelerde kullanıldığı, hangi yemeklere sıkıldığı,

limonatanın hangi mevsimde içildiği, nasıl yapıldığı, limonata yapılırken nelere dikkat

edilmesi gerektiği, limona benzeyen (mandalina, greyfurt, portakal vb.) kardeş meyvelerin

hangileri olduğu vb. hakkında sorular sorulur. Sorulan sorulara verdiği cevaplar ile

Alzheimer hastasında iletişim becerilerinin korunmasına yardımcı olunur.

49

3.6. Toplu Mekânlar

Toplumsal mekânlar her yaş grubu, etnik köken ve farklı kültürleri birleştirmede

önemli rol oynar. Bu yüzden çeşitli nedenlerle azalan toplumsal mekânların yeniden kente

kazandırılması kentlerin sosyal yaşam niteliği bakımından önem taşımaktadır. Toplumun bir

parçası olan yaşlıların toplumsal mekânlara katılımı, toplumsal mekânları niteliksel ve

niceliksel olarak geliştirerek sağlanabilir.

Toplumsal mekânlar yapılardan arta kalan alanlar değil; tüm kullanıcı tiplerine hitap

edebilen, erişilebilir, kent kimliğine uygun ve fiziksel yönden kaliteli olması gereken

mekânlardır. Toplum olmadan ya da toplumun bütünü olmadan toplumsal mekânlar da var

olamaz.

Toplumsal açık mekân erişilebilirliği tüm kullanıcıların bir alana yardım almadan

dilediği bir vasıta ile sorunsuz bir şekilde ulaşabilmesi ile mümkündür. Bu yüzden yapılan

tasarımların evrensel olması mekânların daha sürdürülebilir olmasını da sağlayacaktır.

Kentsel mekânlar sosyal yaşantımızı ve etkinliklerimizi sürdüğümüz mekânlar olduğu

için evrensel tasarıma buralarda daha fazla ihtiyaç duyulmaktadır. Toplumsal açık mekânlar

bu tasarım yaklaşımıyla uyumlu olduğu ölçüde kullanımını arttırabilir ve sosyal yaşantının

sürdürüldüğü vazgeçilmez bir kent parçasına hâline dönüşebilir. Bu yaklaşımla düzenlenmiş

mekânlar ise toplumların yaşam kalitesini arttırıcı rol üstlenecektir.

Yaşlı kullanımına uygun olmayan fiziksel çevre, yaşlının özgüvenini azaltır, yaşam

alanını daraltır, toplumla bütünleşmesini engeller. Yaşlılar alışveriş, banka gibi zorunlu

nedenler, yürüyüş, temiz hava, gezme gibi pasif aktiviteler ile sosyo-kültürel faaliyetler

amacıyla kentsel dış mekânları kullanırlar.

Kentte yaşayan bir yaşlının evi ile gideceği yer arasındaki yolda;

Yaya geçitlerinde ışıklı buton

Kaldırımlarda yönlendirici ikaz araçları

Gideceği yol boyunca çeşme, gölgelik, büfe, genel tuvalet, oturma

birimleri olmalı

Üst-alt geçitlerde asansör bulunmalı

Kaldırımlar alçak/eğimli olmalı

Kaldırım döşemeleri oynak olmamalı

Parkların aydınlatılması yeterli olmalıdır.

Toplumsal beceriler

Market, restoran, mağaza, çamaşır yıkama yeri gibi yerleri kullanma

Yaya becerileri

Ulaşım araçlarını kullanma

Para ödeme

50

Yiyecek vb. otomatlarını kullanma

Alışveriş listesini hazırlama

Saati söyleme

Diğer toplumsal etkinliklere katılma

Sağlıkla ilgili beceriler

Toplumsal kaynakları kullanma becerileri

Seyahat etme

o Yakın çevre: Sokakta yürüme, karşıdan karşıya geçme

o Şehir içi: Otobüse binme, kart kullanma, uygun para seçme, otobüs

ismini okuma

o Şehirlerarası: Otobüs bileti satın alma, otobüs seyahati

Alışveriş yapma

o Bakkal: İstediği sebze veya meyveyi ve miktarını söyleme, para

ödeme

o Market: Alışveriş arabasını alma, alacağı ürünün bulunduğu reyonu

bulma, listedeki ürünü alıp arabaya koyma, kasada sıraya girme,

sırası gelince arabadaki malları kasa bandına koyma, para ödeme,

para üstünü ve kasa fişini alma, aldıklarını poşete koyma

Lokantada yemek yeme

o Boş masaya oturma, menüyü okuma ya da hangi yemeklerin

olduğunu sorma, garsonaistediği yemeği söyleme, uygun şekilde

yemeği yeme, yemeği bitince hesabı isteme, para ödeme

Muayene olma

o Doktorun sekreterine adını söyleme, doktora rahatsızlığını ifade

etme, giysilerini çıkarma, doktorun sorularına yanıt verme ve

muayeneden sonra giysilerini giyme

51

ETKİNLİK:

Aşağıdaki egzersilerde verilen davranışlar doğrultusunda bir arkadaşınız ile ilgili

egzersizi canlandırınız.

Egzersiz: Sinema, tiyatro vb. yerlerde uyulması gereken kuralları bilir.

Davranışlar:

Gişeden bilet alınması gerektiğini söyler.

Girerken görevli kişiye biletin verilmesi gerektiğini söyler.

Biletin numaralı kısmının kendinde kalması gerektiğini söyler.

Biletteki numarada belirtilen koltuğa oturulması gerektiğini söyler.

Gösteri sırasında sessiz olunması gerektiğini söyler.

İhtiyaçların ancak ara verildiğinde giderilmesi gerektiğini söyler.

Gösteri bittikten sonra başkalarını rahatsız etmeden salondan çıkılması

gerektiğini söyler.

Salonda kabuklu yemiş vb. yenilmemesi gerektiğini söyler.

Egzersiz: Lokantada uyulması gereken kuralları bilir.

Davranışlar:

Gösterilen yere oturulması gerektiğini söyler.

Menüden istenilen yiyeceğin seçilmesi gerektiğini söyler.

Seçtiği yiyeceğin garsondan istenilmesi gerektiğini söyler.

Yemek bitince hesabın istenilmesi gerektiğini söyler.

Hesap gelince hesabın ödenmesi gerektiğini söyler.

52

UYGULAMA FAALİYETİ Aşağıdaki işlem basamaklarını ve önerileri takip ederek planlanan sanatsal aktivite

programlarını uygulayınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Yaşlıya uygun planlanan sanatsal

aktiviteleri seçiniz.

Modülün konuyla ilgili bölümlerini tekrar

okuyabilirsiniz.

Çeşitli kaynaklardan konuyla ilgili

araştırma yapabilirsiniz.

Sanatsal aktiviteleri araştırabilirsiniz.

Yaşlının durumuna uygun sanatsal aktivite

planlaması yapabilirsiniz.

Diğer kurumlarda ve yurt dışında sanatsal

aktivitelerin nasıl uygulandığını

araştırabilirsiniz.

Sanatsal aktivite tercihinde yaşlının

isteklerini göz önünde bulundurabilirsiniz.

Yaşa bağlı hareketlerde yavaşlama

olduğunu göz önünde bulundurarak

aktivitelerde yaşlıya gerekli zamanı

tanıyabilirsiniz.

Sanatsal aktiviteler sırasında yaşlının zarar

görmemesi için gerekli güvenlik

önlemlerini alabilirsiniz.

Yaşlının kendini işe yaramaz hissetmemesi

için aktivitelerde destekleyebilirsiniz.

Yaşlıya uygun seyahat organizasyonu

yapınız.

Ev içi becerileri uygulatınız.

Toplumsal mekânların kullanımını

sağlayınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

53

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi demir yollarının seyahat amacıyla kullanılmasının

yararlarından biridir?

A) Uzun mesafe ve yoğun trafiğin olduğu bölgelerde daha fazla yük ve insan

taşınmasını sağlar.

B) Hizmet sunulan yolculara seyahatleri süresince dinlenme, uyuma ve eğlenme

imkânları sağlar.

C) Şehir içi ulaşım ve turların kolayca yapılmasını sağlar.

D) Ulaşımı diğer ulaştırma araçlarından güvenlik ve kontrol bakımından üstündür.

E) Hızlı bir ulaşım sistemidir, bu nedenle zamandan tasarruf sağlar.

2. Aşağıdakilerden hangisi sanatsal etkinlik çeşitlerinden değildir?

A) Müzik

B) Resim

C) Fotoğraf

D) Spor yapma

E) Edebiyat

3. Aşağıdakilerden hangisi sanatsal aktivitelerin yararlarından biri değildir?

A) Fiziksel ve zihinsel gelişime katkıda bulunur.

B) Sağlık üzerine olumsuz etkisi vardır.

C) Stresi ve kaygıyı azaltır.

D) Bireyin yaratıcılığını ortaya çıkarır.

E) Bireylerin sosyalleşmelerini sağlar.

4. Sosyal içerikli telefon etme, konuk karşılama, konuklarla konuşma, yiyecek servisi

yapma hangi ev içi becerileri içinde yer alır?

A) Yemek hazırlama

B) Yiyecek depolama

C) Misafir ağırlama

D) Yatak yapma

E) Temizlik

5. Aşağıdakilerden hangisi seyahat planı hazırlanırken gerekli değildir?

A) Seyahat edecek kişinin gideceği yerin bilinmesi

B) Ulaşım aracının seçimi

C) Seyahat edecek kişinin mesleğinin bilinmesi

D) Konaklama ünitelerinin seçimi

E) Karşılama (transfer) hizmetlerinin seçimi

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.

Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

54

MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyarak doğru seçeneği işaretleyiniz.

1. Aşağıdakilerden hangisi zihinsel uğraş terapisinde sık kullanılan yöntemlerden biridir?

A) Müzik aleti çalmak

B) Spor (ev içi ve dışı)

C) El işçiliği

D) Müzik dinlemek

E) Farklı kişilerle bir araya gelmek

2. Aşağıdakilerden hangisi el becerisi aktivitelerinin amaçlarından biri değildir?

Boş zamanlarını etkin şekilde değerlendirmesini sağlamak

Kendine güven duygusunun gelişmesini sağlamak

El, göz, kulak ve beynin koordinasyonunu sağlamak

İnce ve kaba kas motor becerisini korumak

Bireysel çalışma becerisini korumak

3. Aşağıdakilerden hangisi zihinsel aktivitelerin amaçlarından biri değildir?

Vücut mekaniğini korumak

Dikkat yoğunlaştırma kabiliyetini korumak

Algılama süreçlerini azaltmak

Öğrenme becerisini korumak

Belleği güçlendirmek

4. Aşağıdakilerden hangisi gezi planlamasında dikkat edilecek noktalardan değildir?

Rutin aşılar yapılmalıdır.

Hijyen kurallarına uyulmalıdır.

Gezilerden 6-7 gün önce sağlık kontrolleri yapılmalıdır.

Risk taşımayan ya da riski en az olan bölgeler tercih edilmelidir.

Sağlık sigortası yaptırılmalıdır.

5. Aşağıdakilerden hangisi ev içi becerilerin genel amaçlarından biri değildir?

Beraber iş yapabilme becerilerini korumak

Var olan yetilerini engellemek

Kendisinin işe yarar olduğunu hissettirmek

Sosyal yaşama aktif katılımını sağlamak

Günlük yaşam ile bağlantılarını güçlendirmek

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Cevaplarınız doğru ise bir sonraki

modüle geçmek için öğretmeniniz ile iletişim kurunuz. Yanlış cevap verdiyseniz, modülün

ilgili faaliyetine dönerek konuyu tekrar ediniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

55

KONTROL LİSTESİ

Bu modül kapsamında aşağıda listelenen; fiziksel, zihinsel, sanatsal aktivite

programlarını uygulama/uygulatma ile ilgili davranışlardan kazandığınız becerileri Evet,

kazanamadığınız becerileri Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. El becerisi aktivitelerinde kullanacağı malzemeleri seçtiniz mi?

2. Yaşlıya uygun el becerisi aktivitelerini uyguladınız/uygulattınız mı?

3. Yaşlıya uygun planlanan günlük aktivite ve egzersizleri

uyguladınız/uygulattınız mı?

4. Planlanan günlük zihinsel aktiviteleri uyguladınız/uygulattınız mı?

5. Yaşlıya uygun planlanan sanatsal aktiviteleri seçtiniz mi?

6. Yaşlıya uygun seyahat organizasyonu yaptınız mı?

7. Ev içi becerileri uygulattınız mı?

8. Toplumsal mekânların kullanımını sağladınız mı?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda “Hayır” şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız

“Evet” ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz.

56

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1’İN CEVAP ANAHTARI

1 Doğru

2 Yanlış

3 Doğru

4 Doğru

5 Yanlış

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 Zihin

2 Planlama

3 kodlama, saklama,

çağırma

4 Hatırlama

5 Unutma

6 Doğru

7 Doğru

8 Yanlış

9 Yanlış

10 Doğru

ÖĞRENME FAALİYETİ-3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 B

2 D

3 B

4 C

5 E

MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 E

3 A

4 C

5 B

CEVAP ANAHTARLARI

57

KAYNAKÇA

Adıgüzel Özgür, Genç Basketbolcularda Proprioseptif Eğitimin Ayak Bileği

Yaralanmalarından Korunmada Etkisinin İncelenmesi, Ankara Üniversitesi,

Beden Eğitimi ve Spor Akademisi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2007.

Alkaya Yener Yeşim, Müziğin Çocuklar ve Yaşlılar Üzerindeki Etkileri,

Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı:29, S:119-124, 2011.

Altıntaş Atahan, Akalan Cengiz, Zihinsel Antrenman ve Yüksek Performans,

Spormetre Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, VI(1), 39-43, 2008.

Aydın Ayhan, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, Alfa Yayınları, İstanbul, 163-

171, 2003.

Aydın Betül, Akbağ Müge, Tuzcuoğlu Sema, Yaycı Levent, Ağır Meral,

Gelişim ve Öğrenme (Ed: Betül Aydın), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 216-

218, 2005.

Baral Kulaksızoğlu Işın, Yücel Nurullah (Ed), Alzheimer Hastası İle

Yaşamak, Günlük Yaşam ve Aktiviteler, Novartis.

Büyükkınacı Alev, Uğraş Terapisi (Ergoterapi), Klinik Psikiyatri;13:137-142,

2010.

Can Handan, Karakaş Sirel, Bilişsel Süreçlerde Alzheimer Tipi Demansa

Bağlı Değişiklikler, Klinik Psikiyatri, 8, 37-47, 2005.

Dinçer F., Hemiplejide Ambulasyon ve Günlük Yaşam Aktiviteleri, Özcan

O (Editör). Hemipleji Rehabilitasyonu’nda, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, 25-

38, 1995.

Eker Engin, Alzheimer Hastalığı, Türkiye'de Sık Karşılaşılan Psikiyatrik

Hastalıklar, İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri,

No:62, S:85-110, 2008.

Elden H, Nacitarhan V. Üst Ekstremite Kinezyolojisi Tıbbi Rehabilitasyon,

Ed: Oğuz H, Dursun E. Dursun N. Nobel Tıp Kitabevleri, 2. Baskı, 2004.

Erim Gonca, Caferoğlu Müge, Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,

25(2), 321-342, 2012.

KAYNAKÇA

58

Eyigör Sibel, İnmeli Hastalarda Genel Rehabilitasyon Prensipleri,Yaşam

Kalitesi ve Son Durum Değerlendirmesi, Türk Fiz Tıp RehabDerg, 53 Özel

Sayı 1, 19-25, 2007.

Gümüş Kenan, Ünsal Ayla, Osteoartritli Bireylerin Günlük Yaşam

Aktivitelerinin Değerlendirilmesi, Türk Osteoporoz Dergisi, 20: 117-124,

2014.

http://dspace.trakya.edu.tr/jspui/bitstream/1/68/1/Gürbüz,

Hülya.pdf(ErişimTarihi: 06.01.2016)

http://geriatri.dergisi.org/pdf/pdf_TJG_511.pdf (Erişim tarihi: 18.01.2016)

http://www.hasuder.org.tr (Erişim tarihi: 04.01.2016)

İlhan Mustafa N., Maral Işıl, Kitapçı Mehmet, Aslan Selçuk, Çakır Nuri, Bumin

M. Ali, Yaşlılarda Depresif Belirtiler ve Bilişsel Bozukluğu Etkileyebilecek

Etkenler, Klinik Psikiyatri, 9:177-184, 2006.

Karakelle Sema, Psikolojiye Giriş I, AUZEF, e-Ders Kitabı.

Keskinoğlu Pembe, Yaşlılık ve Yeti Yitimi, Yaşlı Sağlığı: Sorunlar ve

Çözümler, Palme Yayıncılık, 1. Baskı, s:75-79, 2012.

Korkusuz Feza, Tümer Turgut, Ortopedide Biyomekanik Yaklaşımlar,

Ankara Üniversitesi Dikimevi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Yıllığı,

2(1), 25-31, 2001.

Köse Neşe, Erkan Nilgün Çolpan, Kentsel Mekan Örgütlenmesinin

Yaşlıların Kentsel Etkinlikleri Üzerine Etkisi, METU, 31(1), 39-66, 2014.

Özcebe Hilal, Yaşlılar İçin Ev ve Çevre Düzenlemeleri, Yaşlılıkta Kaliteli

Yaşam, Hacettepe Üniversitesi Geriatrik Bilimler Araştırma ve Uygulama

Merkezi, Halk Eğitimi Etkinlikleri.

Özdipçiner Nuray Selma, Türk Turizm Pazarında Yaşlı Yabancı

Tüketicilerin Turistik Tercihleri, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2, 134-

146, 2008.

Özer Suzan, Demanslı Hasta ve Bakım Verenlerin Yaşam Kalitesi,

TurkishJournal Of Geriatrics, Supplement (3), 27-35,2010.

59

Patricia Montgomery, Barbara H. Connolly. Clinical Applications for Motor

Control: Theoretical Framework andPractical Application (Paperback). SLACK

Incorporated; 2nd Revisededitionedition; 25-53, 2002.

Sabuncu Necmiye, Akça Ay Fatma, Klinik Beceriler Sağlığın

Değerlendirilmesi Hasta Bakım ve Takibi, Nobel Tıp Kitapevi, İstanbul,

2015.

Şahin Derya, Aydın Adeviye, Şimşek Nuray, Cabar H. Demet, Yaşlılık,

Depresyon ve Hemşirelik, Psikiyatri Hemşireliği Dergisi - Journal of

PsychiatricNursing; 3(1):38-41, 2012.

Şahin Onat Şule, Kaya Kurtuluş, Özel Sumru, Parkinson Hastalığı

Rehabilitasyonu, Türk Geriatri Dergisi, 12(1), 2008.

Tarakçı Ela, Günlük Yaşam Aktivitelerinin Eğitimi ve Yardımcı

Teknolojilerin Kullanımı, Uluslararası Katılımlı 6. Özürlüler Vakfı Kongre ve

Sosyal Etkinlikleri, Yaşamak İçin Teknoloji, Teknolojik Gelişmeler ve

Özürlülere Katkısı, Kongre Bildirileri, S:16-18, 2011.

Uçku Reyhan, Ergin Sevin, Yaşlılarda Günlük Yaşam Aktiviteleri, Aile ve

Toplum, 3(1), s:90-96, 1993.

http://www.dho.edu.tr/sayfalar/00_anasayfa/11_pusula/69/muzigin-insan-

beyni-uzerindeki-etkisi.html (Erişim tarihi: 20.01.2016).