wykonywanie aparatów jednoszczękowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ Iwonna Kozłowska

Wykonywanie aparatów jednoszczękowych 322[09].Z5.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2008


1

Recenzenci: mgr Małgorzata Grzywa mgr Wiktor Ołdak Opracowanie redakcyjne: mgr Iwonna Kozłowska Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z5.01. „Wykonywanie aparatów jednoszczękowych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2008


2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Klasyfikacja zaburzeń o obrębie narządu Ŝucia i diagnostyka ortodontyczna

7

4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 20 4.1.3. Ćwiczenia 20 4.1.4. Sprawdzian postępów 22

4.2. Jednoszczękowe aparaty profilaktyczne i płytowe stosowane w leczeniu szczękowo-ortopedycznym

23

4.2.1. Materiał nauczania 23 4.2.2. Pytania sprawdzające 36 4.2.3. Ćwiczenia 37 4.2.4. Sprawdzian postępów 39

5. Sprawdzian osiągnięć 40 6. Literatura 45


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności z zakresu wykonywania jednoszczękowych aparatów ortodontycznych. Wiadomości i umiejętności z tej dziedziny zostały określone w jednostce modułowej 322[09]Z5.01 pt. „Wykonywanie aparatów jednoszczękowych”. Jest to jednostka modułowa zawarta w module pt. „Ruchome aparaty ortodontyczne” (schemat układu jednostek modułowych przedstawiony jest na stronie 4 tego poradnika).

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – niezbędne umiejętności, które powinieneś posiadać, by bez

trudności opanować materiał z tej jednostki modułowej, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie będziesz posiadał po zrealizowaniu całego

materiału nauczania w tej jednostce modułowej, − materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia załoŜonych celów

kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej, − zestaw pytań, dla bieŜącego sprawdzenia opanowania wiadomości, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć. Zaliczenie testu potwierdzi opanowanie materiału całej jednostki

modułowej, − literaturę.

Treść programu jednostki modułowej zawiera podstawowe zagadnienia związane z wykonawstwem aparatów jednoszczękowych wraz z podbudową teoretyczną niezbędną dla zrozumienia zasad działania aparatów ortodontycznych.

Jednostka modułowa pt. „Wykonywanie aparatów jednoszczękowych” została podzielona na 2 rozdziały. W pierwszym przedstawione są wiadomości dotyczące zaburzeń w obrębie narządu Ŝucia i diagnostyki ortodontycznej. Drugi zawiera informacje ogólne o aparatach ortodontycznych i etapach wykonywania przykładowych aparatów.

Nim przystąpisz do wykonywania ćwiczeń, odpowiedz na pytania sprawdzające, a będziesz wiedział czy jesteś dobrze przygotowany do tego zadania. Po zakończeniu realizacji tej jednostki modułowej będzie przeprowadzony test pisemny, który zweryfikuje Twoje wiadomości oraz test praktyczny dla sprawdzenia nabytych umiejętności manualnych.

Wszystkie sprawdziany dadzą Ci informację o stopniu opanowania materiału nauczania. Wykonywane sumienie będą bardzo pomocne w określaniu obszarów wiedzy, nad którymi naleŜy jeszcze popracować, a które opanowane są dość dobrze.


4

Schemat układu jednostek modułowych

322[09].Z5.01 Wykonywanie aparatów

jednoszczękowych

322[09].Z5 Ruchome aparaty ortodontyczne

322[09].Z5.02 Wykonywanie aparatów

dwuszczękowych


5

2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: −−−− posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu anatomii i fizjologii narządu Ŝucia, −−−− korzystać z róŜnych źródeł informacji, −−−− charakteryzować woski dentystyczne, −−−− rozróŜniać klasy gipsu, −−−− róŜnicować wiertła stosowane do róŜnych rodzajów materiałów, −−−− odlewać modele gipsowe, −−−− opracowywać modele szczęki i Ŝuchwy, −−−− posługiwać się kleszczami, −−−− pracować za pomocą silnika, obcinarki i polerki, −−−− analizować i wyciągać wnioski, −−−− uczestniczyć w dyskusji, −−−− przygotować prezentację, −−−− prezentować siebie i grupę, w której pracujesz, −−−− współpracować w grupie i indywidualnie, −−−− oceniać swoje umiejętności, −−−− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: −−−− określić biologiczne normy zgryzu dotyczące poszczególnych okresów rozwojowych

człowieka, −−−− scharakteryzować zaburzenia w obrębie narządu Ŝucia oraz określić ich przyczyny, −−−− określić moŜliwości zapobiegania niektórym nieprawidłowościom zgryzowym oraz

potrzebę leczenia ortodonycznego, −−−− scharakteryzować aparaty stosowane w profilaktyce i wczesnym leczeniu szczękowo-

ortopedycznym, −−−− scharakteryzować protezy dziecięce stosowane w leczeniu ortodontycznym, −−−− rozpoznać nieprawidłowości zgryzowe w oparciu o klasyfikację Angle’a i Orlik-

Grzybowskiej, −−−− zaplanować przebieg realizacji wykonania ortodontycznych aparatów jednoszczękowych, −−−− zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, −−−− dobrać materiał podstawowy i pomocniczy do wykonania aparatu ortodontycznego, −−−− posłuŜyć się narzędziami i przyrządami stosowanymi podczas wykonywania aparatów

jednoszczękowych, −−−− scharakteryzować elementy jednoszczękowego aparatu ortodontycznego i określić

metody ich umocowywania na modelach, −−−− rozróŜnić rodzaje drutu stosowanego w aparatach ortodontycznych, −−−− rozróŜnić rodzaje łuków i klamer utrzymujących oraz określić ich przebieg w aparacie, −−−− przygotować modele robocze i diagnostyczne w odniesieniu do płaszczyzn

przestrzennych, −−−− wykonać łuki wargowe na modelu roboczym, −−−− wykonać spręŜyny ortodontyczne na modelu roboczym, −−−− wykonać klamry utrzymujące na modelu roboczym, −−−− umocować elementy druciane na modelu, −−−− wykonać płytę aparatu ortodontycznego metodą nasypową i metodą formowania ciastem

akrylowym, −−−− rozróŜnić rodzaje śrub ortodontycznych, −−−− zamontować śrubę w płycie aparatu, −−−− scharakteryzować działanie wału ukośnego i prostego oraz bocznych powierzchni

nagryzowych i zapory na język, −−−− wykonać profilaktyczne aparaty ortodontyczne zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty, −−−− wykonać jednoszczękowe aparaty ortodontyczne zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty, −−−− dokonać kontroli zgodności wykonania aparatu jednoszczękowego z projektem

klinicznym, −−−− ocenić jakość wykonanego aparatu, −−−− określić przyczyny uszkodzenia aparatu jednoszczękowego, −−−− naprawić uszkodzony jednoszczękowy aparat ortodontyczny, −−−− określić koszty wykonania aparatu jednoszczękowego, −−−− udokumentować wykonanie jednoszczękowego aparatu ortodontycznego, −−−− sporządzić ewidencję zuŜytych materiałów, −−−− posłuŜyć się specjalistycznym programem komputerowym, −−−− zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz

ochrony środowiska.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klasyfikacja zaburzeń o obrębie narządu Ŝucia i diagnostyka ortodontyczna

4.1.1. Materiał nauczania

Pojęcie ortodoncji

Ortodoncja to jeden z działów stomatologii. Jest powiązana z wieloma innymi działami medycyny. Pierwotnie ograniczała się jedynie do „prostowania zębów”, jak to wynika wprost z nazwy „ortodoncja”, która wywodzi się z dwóch greckich słów „orthos”- prosty i „odus” ząb. Współczesna ortodoncja zajmuje się: −−−− badaniem rozwoju narządu Ŝucia i jego powiązaniem z ogólnym rozwojem, −−−− rozpoznaniem nieprawidłowości zarówno w budowie jak i w czynności narządu Ŝucia, −−−− wskazywaniem przyczyn występujących nieprawidłowości, −−−− zapobieganiem niekorzystnym zmianom w rozwoju i czynności narządu Ŝucia, −−−− leczeniem wad zgryzu.

Norma biologiczna Polska diagnostyka ortodontyczna oparta jest na tzw. normie biologicznej. W ujęciu

Orlik-Grzybowskiej jest to „zespół cech określających prawidłowy rozwój narządu Ŝucia w przebiegu dynamiki rozwojowej”. W związku ze wzrostem i rozwojem człowieka, zmieniają się równieŜ cechy anatomofizjologiczne, charakterystyczne dla danego okresu rozwojowego. Rozpoznanie wady narządu Ŝucia polega na porównaniu budowy i czynności narządu Ŝucia pacjenta z normą biologiczną i czynnościową, odpowiadającą wiekowi rozwojowemu osoby badanej.

Prawidłowy wzrost narządu Ŝucia powinien być rozpatrywany w stosunku do trzech płaszczyzn przestrzennych.

W stosunku do płaszczyzny pośrodkowej oceniamy symetrię twarzy, łuków zębowych, ich kształt i szerokość. Zęby górne powinny pokrywać zęby dolne w kaŜdym okresie rozwojowym.

Z kolei płaszczyzna czołowa wyznacza optymalną granicę doprzedniego wzrostu szczęki i Ŝuchwy. WiąŜe się to z dokładną analizą profilu, gdzie w tzw. norma lateralis warga górna zbliŜa się do płaszczyzny czołowej Kantorowicza, warga dolna w stosunku do wargi górnej jest nieznacznie cofnięta, bródka leŜy pośrodku pola biometrycznego, a bruzda wargowo-bródkowa jest miernie zaznaczona.

Kolejną cechą prawidłowego rozwoju narządu Ŝucia w wymiarze przednio-tylnym jest występowanie u noworodka tyłoŜuchwia fizjologicznego, które stopniowo wyrównuje się w ciągu kilku miesięcy Ŝycia dziecka. Ponadto wraz z rozwojem uzębienia, powierzchnie podniebienne siekaczy górnych powinny kontaktować z brzegami siecznymi siekaczy dolnych. Ten kontakt utrzymuje się zarówno w uzębieniu mlecznym, jak i stałym.

W odcinkach bocznych prawidłowe relacje szczęki i Ŝuchwy określa płaszczyzna końcowa, poprowadzona za ostatnimi zębami trzonowymi mlecznymi, która jest prosta do około 5 roku Ŝycia dziecka oraz pierwsza klasa wg Angle’a oceniana na zębach pierwszych trzonowych stałych.

W stosunku do płaszczyzny poziomej, czyli frankfurckiej określamy pionowy wzrost twarzy i narządu Ŝucia. Około drugiego roku Ŝycia ustalają się proporcje między odcinkami nosowym, a szczękowo-Ŝuchwowym. Są one prawie równe. Po wykształceniu twarzy


8

fizjonomicznej, czyli około 7 roku Ŝycia, co wiąŜe się z rozwojem kości czołowej, moŜemy mówić o równości trzech odcinków: czołowego, nosowego i szczękowo-Ŝuchwowego.

Istotny jest równieŜ sposób i głębokość zachodzenia siekaczy górnych na dolne. Około 5 roku Ŝycia, przed wyrznięciem zębów szóstych nagryz siekaczy jest płytki, podobny do zgryzu prostego. W okresie pierwszego skoku ząbkowania mlecznego (9-12 m-c Ŝycia) oraz stałego (8-9 roku Ŝycia) występuje tzw. nadzgryz fizjologiczny, czyli głębokie wzajemne zachodzenie siekaczy. W pozostałych etapach rozwoju uzębienia prawidłowy nagryz pionowy wynosi okolo1/3 wysokości siekaczy dolnych. Wyrostek zębodołowy szczęki i część zębodołowa Ŝuchwy na całej swojej długości powinny posiadać stosunkowo równą wysokość.

Normy zgryzowe i rozwój funkcji

Okres noworodkowy Wały dziąsłowe są kształtu półkolistego, symetryczne, górny jest nieco większy od

dolnego. W odcinku przednim występuje soczewkowata szpara, w której tkwi język dziecka. Górny wał dziąsłowy posiada płaszczyznę i krawędź sieczną, dolny wał, stoŜkowaty w przekroju, posiada tylko krawędź sieczną. W profilu, do około 6 m-ca Ŝycia, występuje tyłoŜuchwie fizjologiczne. Oddychanie odbywa się przez nos, bez wysiłku. Odruchy z okolicy ust wywoływane są bodźcami dotykowymi. Ssanie odbywa się na zasadzie odruchu. Dziecko obejmuje brodawkę piersiową wałami dziąsłowymi, wargi uszczelniają ją od zewnątrz. Dolny wał dziąsłowy zostaje wysunięty i uniesiony wraz z językiem w celu dociśnięcia brodawki. Język tworzy rynienkę, nasadą uszczelnia podniebienie miękkie, a tym samym dostęp do noso-gardła. Pokarm wypływa z brodawki, rynienką języka dostaje się do przełyku omijając nagłośnię. Noworodek moŜe jednocześnie oddychać i ssać pokarm.

Okres niemowlęcy Do 6 m-ca Ŝycia występuje okres bezzębia niemowlęcego. Zęby wyrzynają się między 6-

8 miesiącem Ŝycia. Kolejno pojawiają się siekacze przyśrodkowe dolne, górne, siekacze boczne górne i na końcu dolne. W tym okresie głębokie zachodzenie siekaczy w odcinku przednim nazywamy nadzgryzem fizjologicznym. W miarę rozwoju uzębienia i zmiany konsystencji pokarmu dziecko uczy się połykania z łyŜeczki i odgryzania pokarmu. Zmienia się czynność warg i języka, a Ŝuchwa wykonuje ruchy odwodzenia i przywodzenia. Odruch ssania powoli zanika ( około 18 m-ca Ŝ.). Połykanie u niemowlęcia jest odruchem wywoływanym ssaniem. Podczas połykania dochodzi do skurczu mięśni mimicznych twarzy, głównie mięśnia okręŜnego ust, język wciska się między wały dziąsłowe powodując uszczelnienie zewnętrzne.

Okres poniemowlęcy Wraz z wyrznięciem pierwszych zębów trzonowych mlecznych następuje pierwsze

fizjologiczne podniesienie zwarcia. Do 3 roku Ŝycia dziecko powinno mieć juŜ pełne uzębienie mleczne. W prawidłowych warunkach łuki zębowe są symetryczne, kształtu półkolistego, górne zęby pokrywają zęby dolne, kontaktują w triadach ( z wyjątkiem dolnych siekaczy przyśrodkowych i ostatnich trzonowców mlecznych górnych). Nagryz pionowy na siekaczach wynosi 1/3 wysokości siekaczy dolnych. Brak jest krzywej Spee, a płaszczyzna końcowa za ostatnimi zębami trzonowymi górnymi jest prosta. U części społeczeństwa występują tzw. szpary małpie za siekaczami bocznymi górnymi mlecznymi i kłami dolnymi mlecznymi. Przestrzenie te zapewniają zapas miejsca dla przyszłych zębów stałych.


9

Dorosły typ połykania rozwija się juŜ około 15 m-ca Ŝycia. Czynność ta staje się świadoma, zaleŜna od woli, biorą w niej udział mięśnie Ŝwaczowe, język w fazie połykania znajduje się za zębami siecznymi górnymi. śucie składające się z ruchów miaŜdŜenia i rozcierania wpływa na przebudowę stawu skroniowo-Ŝuchwowego. RównieŜ w tym okresie rozwija się mowa. Pod koniec 2 r. Ŝ. dziecko wymawia juŜ proste zdania, a dalsze wzbogacanie słownictwa i doskonalenie mowy trwa do 6 roku Ŝycia

Okres wczesnego dzieciństwa Narząd Ŝucia przygotowuje się do wymiany uzębienia z mlecznego na stałe. Powstają

diastemy i tremy, szczęka i Ŝuchwa powiększają swój wymiar, za drugimi zębami trzonowymi mlecznymi tworzą się płaszczyzny - miejsce dla przyszłych pierwszych trzonowców stałych. Guzki zębów mlecznych powinny być równomiernie starte, a płaszczyzna końcowa wg Baume’a jest fizjologicznie łamana do przodu. Zgryz na siekaczach spłyca się i przypomina zgryz prosty.

Okres późnego dzieciństwa Następuje wymiana uzębienia na stałe. Na 2-4 lata przed fizjologiczną wymianą

rozpoczyna się resorpcja korzeni zębów mlecznych. Po wyrznięciu zębów stałych korzenie formują się przez kolejne 2 do 3 lat. AŜ do wyrznięcia kłów rośnie wymiar poprzeczny łuków zębowych, natomiast ich długość ustala się po wyrznięciu trzecich zębów trzonowych stałych. Łuk górny przyjmuje kształt półelipsy, dolny paraboli. W pierwszym okresie wymiany uzębienia, po utracie siekaczy mlecznych, kiedy w łuku stoją juŜ stałe siekacze przyśrodkowe, a boczne jeszcze nie zaczęły się wyrzynać, dziecko znajduje się w fazie tzw. „brzydkiego kaczątka”. Zanim ząb szósty dojdzie do płaszczyzny zgryzu i ustali wysokość zwarcia (drugie fizjologiczne podniesienie zwarcia), występuje nadzgryz fizjologiczny.

Okres młodzieńczy Jest to okres pełnego uzębienia stałego. Zęby kontaktują w triadach, tworzą ciągłe,

symetryczne łuki zębowe, których linie pośrodkowe są zgodne z linią pośrodkową twarzy i ciała. Górne zęby pokrywają dolne, nagryz pionowy na siekaczach wynosi 1/3 wysokości siekaczy dolnych. W prawidłowych warunkach występuje pierwsza klasa kłowa oraz pierwsza klasa Angle’a na zębach szóstych. Cechą charakterystyczną jest krzywa Spee. W tym okresie następuje zakończenie wzrostu.

Nieprawidłowości zgryzowe Nieprawidłowości zgryzowe powstają w wyniku zaburzeń we wzroście narządu Ŝucia na

wysokość, długość i szerokość. Powinny być rozpatrywane w stosunku do trzech płaszczyzn przestrzennych. Wady pionowe w stosunku do płaszczyzny frankfurckiej, wady przednio-tylne do płaszczyzny oczodołowej, a wady poprzeczne w stosunku do płaszczyzny pośrodkowej.

Wady dotylne: a) Tyłozgryz całkowity:

− zahamowanie doprzedniego wzrostu dolnego łuku zębowego, − II klasa Angle’a w uzębieniu stałym, płaszczyzna końcowa łamana do tyłu

w uzębieniu mlecznym do 4-5 roku Ŝycia, − II klasa kłowa, − zwiększony nagryz poziomy, − cofnięcie wargi górnej i pogłębienie bruzdy wargowo-bródkowej, − występuje z protruzją lub retruzją siekaczy górnych.


10

b) Tyłozgryz częściowy: − przechylenie lub cofnięcie siekaczy dolnych, − I klasa Angle’a, płaszczyzna końcowa pionowa do 4-5 roku Ŝycia, − II klasa kłowa, − profil jak w tyłozgryzie całkowitym.

c) Tyłozgryz rzekomy: − wysunięcie górnego łuku zębowego, − I lub II klasa Angle’a, I lub II klasa wg Baume’a do 4-5 roku Ŝycia − II klasa kłowa, − wysunięcie wargi górnej i okolicy podnosowej.

d) TyłoŜuchwie czynnościowe: − zgryzowo cechy tyłozgryzu całkowitego, − prawidłowo zbudowana Ŝuchwa cofnięta w stosunku do szczęki, − bródka cofnięta w polu biometrycznym, − czynnościowo przewaga mięśni cofających Ŝuchwę, − test czynnościowy wysunięcia Ŝuchwy jest dodatni.

e) TyłoŜuchwie morfologiczne: − zaburzona budowa Ŝuchwy, zahamowany jest jej wzrost poprzedni, − zgryzowo cechy tyłozgryzu całkowitego, − bródka cofnięta w polu biometrycznym, − test czynnościowy ujemny.

Wady poprzednie: a) Przodozgryz całkowity:

− wysunięcie całego łuku zębowego dolnego w stosunku do szczęki, − III klasa Angle’a, III klasa Baume’a, − odwrotny nagryz poziomy na siekaczach i kłach, − wysunięcie wargi dolnej i wygładzenie bruzdy wargowo bródkowej.

b) Przodozgryz częściowy: − wada dotyczy przedniego odcinka łuku zębowego Ŝuchwy, − odwrotny nagryz poziomy, − I klasa Angle’a, I klasa Baume’a, − III klasa kłowa, − profil jak wyŜej.

c) Przodozgryz rzekomy: − zahamowanie doprzedniego wzrostu szczęki lub przechylenie siekaczy górnych, − odwrotny nagryz poziomy, − I lub III klasa Angle’a, I lub III klasa Baume’a, − III klasa na kłach, − warga górna i okolica podnosowa cofnięte w rysach twarzy.

d) PrzodoŜuchwie czynnościowe: − zgryzowo jak w przodozgryzie całkowitym, − prawidłowo zbudowana Ŝuchwa wysunięta w stosunku do szczęki, − bródka wysunięta w polu biometrycznym, − warga dolna wysunięta przed wargę górną, bruzda wargowo-bródkowa wygładzona, − przewaga mięsni wysuwających Ŝuchwę, − test czynnościowy cofnięcia Ŝuchwy dodatni.


11

e) PrzodoŜuchwie morfologiczne: − zgryzowo jak w przodozgryzie całkowitym, − nieprawidłowo zbudowana Ŝuchwa wysunięta w stosunku do szczęki, − rysy twarzy jak wyŜej, − test czynnościowy ujemny.

Wady poprzeczne: a) Zgryz krzyŜowy całkowity:

− odwrotny nagryz od siekacza przyśrodkowego do ostatniego trzonowca połowy szczęki,

− zaburzenie linii pośrodkowej łuku zębowego górnego w stosunku do dolnego, − moŜe występować jako prawo-/lewostronny, − w rysach twarzy występuje zapadnięcie policzka i wargi górnej po stronie wady.

b) Zgryz krzyŜowy częściowy przedni: − prawo/lewostronny, − odwrotny nagryz w odcinku przednim, − zaburzona linia pośrodkowa łuku z., − wysunięcie wargi dolnej, − naleŜy róŜnicować z przodozgryzem częściowym.

c) Zgryz krzyŜowy częściowy boczny: − prawo-/lewostronny i obustronny, − odwrotny nagryz w odcinku bocznym, − brak zmian w rysach twarzy.

d) Zgryz przewieszony: − powierzchnie podniebienne zębów bocznych górnych kontaktują z powierzchniami

policzkowymi zębów dolnych, − jedno-/obustronny, − moŜe towarzyszyć tej wadzie protruzja lub retruzja siekaczy górnych, − wiąŜe się z rozszerzeniem szczęki lub zwęŜeniem Ŝuchwy, − w rysach twarzy zaznacza się dysproporcja pomiędzy szerokością górną, a dolną

twarzy. e) Boczne przemieszczenie Ŝuchwy czynnościowe:

− prawo-/lewostronne, − zgryz krzyŜowy po stronie przemieszczenia, − wada spowodowana jest nieprawidłowym zwarciem łuków zębowych, − test czynnościowy wyrównujący linię pośrodkową dolnego odcinka twarzy z linią

pośrodkową ciała jest dodatni. f) Boczne przemieszczenie Ŝuchwy morfologiczne:

− prawo-/lewostronne, − wada gnatyczna, spowodowana wadliwą budową trzonu i/lub gałęzi Ŝuchwy, − wewnątrzustnie zgryz krzyŜowy, − test czynnościowy ujemny.

Wady pionowe: a) Zgryz otwarty całkowity:

− charakteryzuje się rozległym brakiem kontaktu między zębami górnymi, a dolnymi, − zgryz opiera się zazwyczaj na ostatnich trzonowcach, − moŜe występować z progenią lub retrogenią,


12

− występują duŜe zmiany w obrębie kości szczęki i Ŝuchwy, − wyrostek zębodołowy i część zębodołowa Ŝuchwy skrócona, − dolny odcinek twarzy wydłuŜony, − często występuje hipotonia mięśnia okręŜnego ust.

b) Zgryz otwarty częściowy przedni: − brak kontaktu na zębach w odcinku przednim, − skrócenie wyrostka zębodołowego szczęki i części zębodołowej Ŝuchwy w odcinku

przednim. c) Zgryz otwarty częściowy boczny:

− zahamowanie wzrostu pionowego kości szczęk w odcinku bocznym, − brak kontaktu na zębach bocznych.

d) Zgryz głęboki całkowity: − zahamowanie wzrostu wyrostka szczęki i części zębodołowej Ŝuchwy na wysokość, − skrócenie koron klinicznych zębów, − głęboki nagryz pionowy, − płaszczyzna zgryzu łamana w odcinku przednim, − siekacze dolne nagryzają na podniebienie, − warga dolna wywinięta, a bruzda bródkowo-wargowa pogłębiona, − skrócenie dolnego odcinka twarzy, − często towarzyszy tyłozgryzom, − czynnościowo przewaŜają ruchy pionowe Ŝuchwy.

e) Zgryz głęboki częściowy (nadzgryz): − głębokie zachodzenie siekaczy w odcinku przednim, − często towarzyszy tyłozgryzom.

f) Zgryz głęboki wtórny (rzekomy): − związany jest ze zniszczeniem koron klinicznych lub brakami zębów w strefach

podparcia.

Wady zębowe To wady wrodzone, często dziedziczone, powstałe na skutek zaburzeń rozwoju listewki

zębowej. Mogą dotyczyć liczby zębów, budowy, kształtu czy tempa rozwoju. Zaburzenia dotyczące liczby zębów: – niedoliczbowość, czyli wrodzony brak za zębowych, – nadliczbowość.

Zaburzenia dotyczące wielkości i kształtu: – wielkozębie – występują zęby olbrzymy, – małozębie – występują zęby karłowate, – zęby zrośnięte – cząstkowo lub całkowicie.

Zaburzenia topografii zębów: – połoŜenie zęba poza wyrostkiem zębodolnym, – wadliwe ustawienie zęba w łuku zębowym. Zaburzenia tempa rozwoju zębów: – przyśpieszenie wyrzynania zębów, – opóźnienie wymiany zębów.


13

Dysproporcja między wielkością łuku zębowego i wielkością zęba: – diastema (szpara międzyzębowa pośrodkowa) prawdziwa i rzekoma, – stłoczenie zębów pierwotne i wtórne.

Etiologia nieprawidłowości zgryzowych Etiologia w ortopedii szczękowej zajmuje się badaniem przyczyn powodujących zmiany

o charakterze morfologicznym i czynnościowym w obrębie narządu Ŝucia i czaszki twarzowej.

Czynniki wpływające na zaburzenia morfologiczno-czynnościowe, pojawiają się w róŜnym etapie rozwoju człowieka i mogą być pochodzenia wewnętrznego oraz zewnętrznego.

Przyczyny wewnątrzpochodne to: – dziedziczność, – braki w odŜywianiu, – choroby matki w okresie ciąŜy, – zaburzenia troficzne występujące w Ŝyciu wewnątrzłonowym lub po urodzeniu, – zaburzenia czynności dokrewnych.

Przyczyny zewnątrzpochodne to: – porody z powikłaniami, – karmienie sztuczne, – szkodliwe nawyki, – zaburzenie funkcji oddychania, – przedwczesna utrata zębów, – choroby kości szczęki i Ŝuchwy, stawów skroniowo-Ŝuchwowych, – urazy.

Profilaktyka ortodontyczna Zadaniem profilaktyki ortodontycznej jest usuwanie czynników hamujących wzrost

i rozwój narządu Ŝucia oraz czynników wywołujących zniekształcenia i zaburzenia czynności Zabiegi profilaktyczne dotyczą okresów Ŝycia: – okres Ŝycia płodowego, – okres Ŝycia niemowlęcego, – okres Ŝycia poniemowlęcego, – wiek przedszkolny, – pierwsze lata wieku szkolnego.

Okres niemowlęcy i poniemowlęcy W tym okresie rozwój narządów jamy ustnej ulega zniekształceniu pod wpływem

działania czynników zewnętrznych szczególnie o charakterze nawykowych a takŜe błędów w pielęgnacji. Leczenie profilaktyczne koncentruje się na eliminowaniu czynników szkodliwych takich jak nieprawidłowe ułoŜenie dziecka podczas snu i karmienia, ssanie smoczka i palców.

Okres przedszkolny i wczesne lata szkolne Działalność profilaktyczna występuje równolegle z działalnością leczniczą. Rozwój

narządu jamy ustnej w dalszym ciągu naraŜony jest na działanie szkodliwych czynników o charakterze nawykowym. Pojawiają się choroby wieku dziecięcego, które prowadzą do zaburzeń morfologiczno-czynnościowych narządów jamy ustnej.


14

Badania profilaktyczne Tym określeniem objęto postępowania polegające na planowych działaniach w zakresie

zapobiegania powstawania i nasilania się wad zgryzu. Na podstawie badań profilaktycznych dzieli się dzieci na cztery grupy. Grupa I – obejmuje dzieci z prawidłowo wykształconym zgryzem, brak czynników, które mogłyby wpłynąć na powstanie wad w dalszym rozwoju dziecka. Postępowania zapobiegawcze: prawidłowy układ niemowląt podczas snu i karmienia, stosowanie smoczków fizjologicznych, w trzecim miesiącu Ŝycia wprowadzić pokarmy twarde. Grupa II – do tej grupy naleŜą dzieci naraŜone na działanie czynników szkodliwych, nie zauwaŜono wyraźniejszych odchyleń w postaci zgryzu i czynnościach jamy ustnej. Postępowania zapobiegawcze: w celu zwalczania nawyków ustnych i wad powstałych jako ich skutek, stosowane są ćwiczenia nakierowane na rozwój mięśni mimicznych oraz rozwój równowagi i koordynacji działania poszczególnych grup mięśni twarzy (np. płytka Shonherra), eliminacja nawyków ssania i nagryzania poprzez bandaŜowanie palców, zakładanie rękawiczek, smarowanie palców fioletem gencjany, cytryną, solą. zapobieganie skutkom przedwczesnej utraty zębów – stosowanie protez dziecięcych. Grupa III – obejmuje dzieci z wadami zgryzu o średnim nasileniu. W tej grupie stosowane są płytki Shonherra. Postępowania zapobiegawcze: – leczenie polegające na opiłowaniu zębów mlecznych w celu zabezpieczenia przed

powstawaniem i nasilaniem się wad zgryzu, – ćwiczenia mięśni, – stosowanie płytki przedsionkowej, – protez zębowych ze skośną powierzchnią prowadzącą. Grupa IV – obejmuje dzieci, w których wada występuje o nasileniu średnim i wysokim. W tej grupie występuje konieczność leczenia ortodontycznego aparatem ruchomym bądź stałym. Diagnostyka szczękowo-ortopedyczna Klasyfikacja Baum’ea Baume za podstawę klasyfikacji przyjął stosunek zębów trzonowych drugich mlecznych. Płaszczyzna za tymi zębami przyjmuje trzy połoŜenia: – załamanie do przodu – przodozgryz, – załamanie do tyłu – tyłozgryz, – w pozycji pionowej – zgryz neutralny.

Klasyfikacja wg Angle’a Był pierwszym twórcą diagnostyki ortodontycznej. System diagnostyczny opiera się na

wzajemnym stosunku pierwszych stałych zębów trzonowych: Ŝuchwy i szczęki. Angle uznał wyrzynanie zęba górnego szóstego w swojej klasyfikacji za punkt stały i nazwał go punktem fiksującym. Wprowadził on pojęcie okluzji idealnej i okluzji nieprawidłowej. Okluzja idealna – w łuku zębowym występują wszystkie zęby łącznie z zębami ósmymi. Zęby górne zachodzą na dolne 1/3 wysokości. Liczba pośrodkowa dolnego łuku zębowego pokrywa się z linią pośrodkową górnego łuku. Zęby kontaktują się triadami z wyjątkiem siekacza dolnego przyśrodkowego i górnego zęba ósmego. Na zębach pierwszych trzonowych występuje pierwsza klasa Angle’a.


15

I klasa – okluzja normalna. Guzek przedni policzkowy pierwszego trzonowca górnego wpada w bruzdę międzyguzkową policzkową pierwszego zęba trzonowego dolnego, jednak występuje zaburzenie linii zgryzu wynikające z nieprawidłowego połoŜenia i rotacji zębów w odcinku przednim, bądź skrócenia lub wydłuŜenia. II klasa – okluzja dystalna. Guzek przedni policzkowy pierwszego trzonowca górnego wpada w przestrzeń występujące między drugim zębem przedtrzonowym i pierwszym zębem trzonowym dolnym, występuje przemieszczanie trzonowca pierwszego dolnego ku tyłowi. Guzek policzkowy pierwszego trzonowca górnego jest przesunięty do przodu w stosunku do bruzdy międzyzębowej policzkowej zęba trzonowego dolnego. III klasa – okluzja mezjalna. Guzek przedni policzkowy pierwszego trzonowca górnego układa się dotylnie względem bruzdy międzypoliczkowej guzka zęba trzonowego lub wchodzi w przestrzeń między pierwszym i drugim zębem trzonowym, linia zgryzowa nieokreślona.

Analiza profilu twarzy. Analizując profil twarzy moŜna rozpoznać występujące wady zgryzowe, jak równieŜ

miejscowe zaburzenia okluzji. Aby zdobyć dokładne informacje o rozmiarach dysgnacji niezbędne są pomiary oparte na punktach pomiarowych i liniach odniesienia zaczerpniętych z cefalometrii. Wykorzystanie techniki teleradiometrycznej dla pomiarów zwiększyło ich dokładność. Cefalograficzne punkty pomiarowe przenoszone są na zdjęcia radiologiczne, a przy wykorzystaniu najnowszej techniki komputerowej, zdjęcia te są opracowywane przez specjalistyczny program komputerowy, który dokona odpowiednich wyliczeń. Pomiary takie dają obraz połoŜenia róŜnych części czaszki (zębów łuków zębowych, szczęk) w stosunku do wielkości średnich uzyskanych w pomiarach kontrolnych populacji.

Punkty cefalograficzne. Punkty w linii pośrodkowej. Trichion [Tr]

Jest to punkt skórny leŜący w górnej granicy czoła, na linii włosów. Glabella [G]

Jest to punkt skórny między łukami brwiowymi nad nasadą nosa, na dolnym brzegu kości czołowej. Subnasale [Sn]

Jest to punkt połoŜony na dolnym brzegu przegrody nosa. Gnathion [Gn]

Jest to punkt połoŜony w najniŜszym miejscu na dolnym brzegu Ŝuchwy. Orbitale skórny [Or]

Jest to punkt skórny i kostny połoŜony na dolnym brzegu oczodołu pod źrenicą, gdy wzrok skierowany jest na wprost. Porion skórny

Jest to punkt połoŜony w najniŜszym miejscu przewodu słuchowego (2 do 4 mm poniŜej tragionu). Prosthion [Pr]

Jest to punkt najbardziej wysunięty ku przodowi, leŜący na wyrostku zębowym szczęki. Pogonion [Pg]

Jest to punkt najbardziej wysunięty ku przodowi, leŜący na bródce.


16

Punkty boczne. Orbitale [Or]

Jest to punkt połoŜony w najniŜszym miejscu na dolnym brzegu oczodołu. Gonion [Go]

Jest to punkt skórno, kostny połoŜony najbardziej ku dołowi i na zewnątrz na kącie Ŝuchwy. Tragion [T] Jest to punkt kostny połoŜony na górnym brzegu kostnego otworu słuchowego.

Rys. 1. NajwaŜniejsze pomiarowe punkty cefalograficzne [2, s. 76] trichion glabella nasion orbitale subnasale prosthion pogonion gnathion porus acusticus externus tragion porion orbitale Płaszczyzny cefalograficzne.

Płaszczyzna frankfurcka [FH].

Wyznaczają ją punkty orbitale i tragion obu połówek głowy. Płaszczyzna uszno-oczna [PUO].

Wyznaczają ją punkty orbitale i porion obu połówek głowy. Płaszczyzna pośrodkowa (strzałkowa).

Wyznaczają ją wszystkie punkty pośrodkowe. Dzieli ona głowę lewą i prawą część. Płaszczyzna uszno-nosowa (płaszczyzna Campera) [CAMP].

Wyznaczają ją punkty subnasale i porion skórny obu połówek głowy. Płaszczyzna oczodołowa (płaszczyzna Simona).

Wyznaczają ją dwa punkty orbitale i kąt prosty do płaszczyzny pośrodkowej i frankfurckiej. Dzieli twarz na część przednią i tylną. Płaszczyzna czołowa (płaszczyzna Kantorowicza).


17

Wyznacza ją punkt Glabella i równoległość do płaszczyzny oczodołowej lub inaczej: spuszczona z glabelii prostopadła do płaszczyzny frankfurckiej, poziomej i równoległa do płaszczyzny oczodołowej Simona.

Rys. 2. Płaszczyzny: uszno-oczna, frankfurcka, Campera [2, s. 77]

Rys. 3. Płaszczyzna Kantorowicza [5, s. 49] Rys. 4. Pole biometryczne [5, s. 49]

Rys. 5. Płaszczyzna Dreyfusa [5, s. 52] Rys. 6. Płaszczyzny [5, s. 48]

Płaszczyzna Dreyfusa. Płaszczyzna czołowa przednia, spuszczona z punktu skórnego nasion, prostopadła do

płaszczyzny poziomej i równoległa do płaszczyzny oczodołowej Simona.


18

Pole biometryczne. Przestrzeń ograniczona płaszczyzną czołową Kantorowicza i płaszczyzną oczodołową

Simon. SłuŜy do analizy profilu twarzy.

Modele diagnostyczne i robocze Modele robocze i diagnostyczne uzyskujemy z odlania gipsem wycisku wykonanego

z masy alginatowej. UŜycie masy alginatowej pozwala na dwukrotny odlew, w ten sposób otrzymujemy modele diagnostyczne i robocze. Zaletą masy alginatowej jest równieŜ dokładność odwzorowania.

Modele diagnostyczne, inaczej nazywane kontrolnymi, powstają z drugiego odlewu wycisku alginatowego, ewentualnie z pierwszego odlewu, gdy brak jest dyspozycji wykonania aparatu. SłuŜą do oceny warunków wewnętrznych w początkowym, pośrednim i końcowym etapie leczenia, zatem stanowią waŜną część dokumentacji klinicznej.

TuŜ przed wykonaniem odlewu, kaŜdy wycisk powinien być delikatnie przy pomocy pędzelka oczyszczony z ewentualnych zanieczyszczeń pod bieŜącą wodą a następnie włoŜony do kąpieli dezynfekującej. Do odlewania wycisków na modele kontrolne uŜywa się w części anatomicznej gipsu twardego (III lub IV klasa) zaś podstawę modelu naleŜy wykonać z gipsu zwykłego (I klasa). Przystępując do odlewu wycisku naleŜy wstępnie w szklanym naczyniu mieszadła próŜniowego rozrobić gips z wodą, by po krótkiej chwili uruchomić mieszadło w celu uzyskania jednolitej mieszaniny pozbawionej pęcherzyków powietrza. Po zakończeniu pracy maszyny, naleŜy wypełnić wyciski gipsem poczynając od najwyŜszego miejsca, z którego gips spłynie w miejsce niŜej połoŜone. Czynność odlewania wycisku moŜna przeprowadzić korzystając umiejętnie z wibratora pracującego na najniŜszym poziomie.

Gips nakłada się z nadmiarem 2-3mm powyŜej ścian masy wyciskowej w celu wykonania podstawy. Jeśli wydzielamy podstawę od reszty modelu, wówczas przed wykończeniem nadmiaru naleŜy w gipsie utwardzonym przeprowadzić delikatne nacięcia zwiększające efekt łączenia obu warstw. Obie części modelu połączone są nie tylko w sposób chemiczny, ale takŜe mechaniczny. Taka konstrukcja modelu pozwala uzyskać wysoką jakość: część anatomiczna dokładnie odwzorowana i zęby odporne na złamania, podstawa łatwa do okrojenia.

Opracowanie modeli diagnostycznych. Po utwardzeniu gipsu, modele naleŜy uwolnić z wycisku i opracować. Podstawą modelu

górnego obcina się równolegle do płaszczyzny zgryzowej. Po prawidłowym obcięciu podstawy, obcina się równolegle do górnego modelu podstawę dolnego, zestawionego z górnym według zgryzu woskowego odzwierciedlającego warunki zgryzowe pacjenta. Boczne ściany modeli obcina się w płaszczyźnie prostopadłej do podstaw, natomiast tylną ścianę wyrównuje się wspólnie równolegle do płaszczyzny guza szczęki. Przy opracowywaniu modeli naleŜy kierować się płaszczyznami: zgryzową, szwu podniebiennego i guza szczęki. Obcinanie modeli ma na celu doprowadzenie do takiego opracowania modeli, by po ułoŜeniu tylnymi ścianami modeli na podłoŜu, górny i dolny odtwarzały nawykowe stosunki zgryzowe pacjenta.

Płaszczyzna zgryzowa Gdy występuje prawidłowa głębokość nagryzowa siekaczy – płaszczyznę zgryzową

wyznaczają szczyty guzków pierwszych trzonowców i zębów przedtrzonowych (czwartego i piątego) po obu stronach łuku zębowego. Gdy występuje pogłębiony nagryz siekaczy – płaszczyznę zgryzową wyznaczają szczyty guzków pierwszych zębów trzonowych oraz połowa wysokości nagryzu siekaczy.


19

Płaszczyzna szwu podniebiennego Wyznaczona przez dwa punkty. Pierwszy z nich znajduje się w miejscu przecięcia fałdów

podniebiennych z pośrodkowym szwem podniebiennym, drugi w miejscu, gdzie podniebienie twarde przechodzi w podniebienie miękkie. Płaszczyzna guza szczęki Jest płaszczyzną prostopadłą do płaszczyzny zgryzowej , do płaszczyzny szwu podniebiennego i przechodzi za ostatnim zębem trzonowym.

Rys. 7. Płaszczyzny: zgryzowa, szwu podniebiennego i guza szczęki [10, s. 16]

Analiza modeli ortodontycznych. Przy pomocy modeli ortodontycznych moŜna przeprowadzać wnikliwe analizy wad

zgryzu i przeprowadzać dokładne pomiary. Dokonując ich szukano zaleŜności matematycznych pomiędzy szerokością zębów i wymiarów łuku zębowego. Takie zaleŜności znalazło wielu badaczy tworząc wzory i tabele określające prawidłowe proporcje. Jednak są to tylko średnie statystyczne i w konkretnych przykładach trudno je znaleźć, jak teŜ w przypadku leczenia, trudno osiągnąć takie rezultaty. Mimo tego są one pomocne w przybliŜonych ocenach nieprawidłowości i rezultatów leczenia. Najpowszechniejsza analiza dotyczy proporcji Pointa. Suma szerokości czterech siekaczy górnych (SI) podzielona przez 80 i pomnoŜona przez 100 daje odległość między punktami pomiarowymi na przedtrzonowcach.

Szerokość łuku zębowego na pierwszych trzonowcach wyznacza inna zaleŜność.

Modele robocze. To takie, na których technik dentystyczny wykonuje aparaty ortodontyczne. Wykonane

są z pierwszego odlewu wycisków gipsem kl. III. Po uwolnieniu z masy wyciskowej z modelu konieczne jest usunięcie wszelkich artefaktów zwłaszcza tych, które przeszkadzałyby w okluzji. Po czym trzeba okroić je podobnie jak modele diagnostyczne. W ten sposób opracowane modele robocze zostają przekazane lekarzowi, który zanim wykona projekt przyszłego aparatu moŜe: – podraderować szyjki zębów od strony podniebiennej, – zredukować wysokość brodawek międzyzębowych o około 1 mm w celu zwiększenia

utrzymania klamer przyszłego aparatu.


20

4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest okluzja idealna, normalna, dystalna i mezjalna? 2. Na czym opiera się klasyfikacja Baume’a? 3. Według jakich płaszczyzn przestrzennych rozpatrujesz budowę morfologiczną czaszki

twarzowej i narządu Ŝucia? 4. Do jakiej grupy wad zaliczysz?

− tyłozgryz całkowity, − tyłozgryz częściowy, − tyłozgryz rzekomy.

5. Jakie nieprawidłowości zębowe wynikają z zaburzeń morfologicznych zębów? 6. Na czym polega profilaktyka szczękowo-ortopedyczna? 7. Jakie znasz zaburzenia pionowe według diagnostyki polskiej? 8. Przez jakie punkty parzyste przechodzi płaszczyzna frankfurcka? 9. W jakim celu zostało określone pole biometryczne? 10. Na czym polegają testy czynnościowe? 11. Jakie płaszczyzny wykorzystywane są do analizy modeli diagnostycznych? 12. Na czym polega analiza modeli?

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj modele diagnostyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie obejrzeć dostarczone silikonowe szczęki i Ŝuchwy, 2) wykonać modele z gipsu kl. III uŜywając do tego celu mieszadła próŜniowego, 3) uwolnić z formy modele po związaniu gipsu, 4) obciąć za pomocą obcinarki modele wg płaszczyzn referencyjnych z zachowaniem reguły

1/3 wysokości całości stanowi podstawę modelu, 2/3 wysokości modelu zajmuje wyrostek z zębami,

5) usunąć z modeli wszelkie artefakty, 6) zestawić górny i dolny model zgodnie z nawykowym zgryzem pacjenta (wg kęska

zwarciowego), 7) zaprezentować wykonane ćwiczenia.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− forma silikonowa, − miska do gipsu, − łopatka do gipsu, − mieszadło próŜniowe, − obcniarka, − nóŜ do gipsu, − plansze przedstawiające powierzchnie referencyjne, − fartuch, − okulary ochronne, − płyn dezynfekujący,


21

− mydło bakteriobójcze, − rękawice ochronne, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Rozpoznaj klasy Angle’a i przyporządkuj wady zgryzu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie obejrzeć i dokonać analizy 3 komplety modeli diagnostycznych, 2) określić wadę wg klasyfikacji Angle’a i na podstawie górnego modelu za pomocą ołówka

kopiowego nanieść właściwe dla klasy oznaczenie, 3) na kartce papieru opisać poszczególne wady zgryzu wg klasyfikacji Angle’a

i przyporządkować do właściwych modeli diagnostycznych.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − modele gipsowe zestawione w zgryzie nawykowym przy pomocy płytki wosku, − ołówek kopiowy, − trzy kartki papieru, − długopis, − czepek, − fartuch, − mydło bakteriobójcze, − rękawice ochronne, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 3

Określić wadę zgryzu według płaszczyzny pośrodkowej, oczodołowej, poziomej.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) obejrzeć i zanalizować modele diagnostyczne zestawione w zgryzie nawykowym, 2) na kartce papieru opisać wadę z gryzu i nieprawidłowości zgryzowe z informacją

względem, jakiej płaszczyzny jest rozpatrywana, 3) przyporządkować kartkom odpowiednie zestawy modeli diagnostycznych, 4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.


− 6 kompletów modeli diagnostycznych, − trzy kartki papieru, − długopis, − plansze z płaszczyznami, − czepek, − fartuch, − mydło bakteriobójcze, − rękawice ochronne, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.


22

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz: Tak

Nie

1) sklasyfikować wady zgryzu wg Angle’a? � � 2) wykonać modele diagnostyczne? � � 3) prawidłowo posługiwać się narzędziami podczas wykonywania modeli? � � 4) dokonać podziału nieprawidłowości zębowych? � � 5) przeprowadzić analizę rysów twarzy? � � 6) omówić etiologię zaburzeń w obrębie narządu Ŝucia? � � 7) omówić przyczyny powstawania wad zgryzu? � � 8) określić sposoby zapobiegania nieprawidłowościom zgryzowym? � � 9) sklasyfikować wady zgryzu wg Orlik-Grzybowskiej? � �


23

4.2. Jednoszczękowe aparaty profilaktyczne i płytowe stosowane w leczeniu szczękowo-ortopedycznym

4.2.1. Materiał nauczania

Podział aparatów Aparaty ortodontyczne dzieli się ze względu na:

−−−− miejsce lokalizacji: −−−− aparaty zewnętrzustne, −−−− aparaty wewnętrzustne w tym jednoszczękowe, dwuszczękowe i proste. −−−− sposób mocowania: −−−− aparaty stałe, −−−− aparaty ruchome. −−−− sposób wywiązywania sił: −−−− aparaty czynne – same stanowią źródło siły mechanicznej, wytwarzają siły za pomocą

śrub, wyciągów, spręŜyn, −−−− aparaty bierne (czynnościowe) - przekazują siły naturalne jamy ustnej z miejsca

powstania do miejsca działania, −−−− aparaty retencyjne – stabilizują ustawienie zębów po leczeniu, nie są źródłem sił.

Aparaty jednoszczękowe Aparaty jednoszczękowe wykonywane są na górny lub dolny łuk zębowy do przesuwania

zębów w trzech kierunkach. Głównym elementem konstrukcyjnym jest podstawa akrylowa, inaczej płyta lub trzon. Płyta aparatu słuŜy do przenoszenia sił na zęby oraz jako umocowanie pozostałych elementów, takich jak:

Elementy aktywne: −−−− łuk wargowy, −−−− spręŜyny, −−−− śruby, −−−− Elementy utrzymujące: −−−− klamry −−−− Elementy czynnościowe: −−−− przednie i boczne płaszczyzny nagryzowe, −−−− elementy przeciwprzyczynowe: zapora językowa. Zadania płytki czynnej: poszerza łuk zębowy, wydłuŜa łuki zębowe, przesuwa zęby.

Zasięg płyty dolnej w Ŝuchwie. Wysokość płyty dolnej wynosi 10 do 12 mm. W odcinku przednim płyta kończy się 2 mm poniŜej brzegu siecznego, jej dolna krawędź kończy się ponad wędzidełkiem językowym ograniczając tym samym zasięg płyty do 5-7mm. W odcinku bocznym płyta wklinowuje się w przestrzenie międzyzębowe i sięga równika zęba (lekko poniŜej). Grubość dolnej płyty waha się od 2-3 mm.

Przed przystąpieniem wykonania płyty, naleŜy zlikwidować podcienie w okolicy zębów bocznych zapewniając tym samym łatwe wprowadzenie aparatu do jamy ustnej.


24

Zasięg płyty górnej. Podstawa akrylowa aparatu górnego przyjmuje kształt podkowy i przylega do stoków

podniebiennych wklinowując się w przestrzenie międzyzębowe na długość 1-2mm. Brzeg płyty w odcinku bocznym sięga poniŜej równika zębów bocznych. Dochodząc do

ścian zębów następuje wycienienie płyty aŜ do jej łagodnego zakończenia. W odcinku przednim akryl pokrywa guzki językowe zębów. Ostateczny zasięg płyty akrylowej szczęki i Ŝuchwy zaleŜy od projektu lekarza.

Płytka na całej długości przyjmuje grubość 2-3mm i kończy się na poziomie dystalnych powierzchni ostatnich zębów trzonowych.

Płaszczyzny nagryzowe. Płaszczyzny nagryzowe słuŜą do zmiany stosunków zgryzowych i działań płyty aparatu.

Rys. 8. Płaszczyzna nagryzowa [10, s. 36] Rys. 9. Płaszczyzna prowadząca [10, s. 39]

Przednia płaszczyzna nagryzowa. Przednia płaszczyzna nagryzowa dodawana jest do płyty górnej w celu rozklinowania

zębów. Powinna być płaska i wystarczająco szeroka, by pacjent nie mógł nagryzać poza płaszczyznę. W odcinku przednim płaszczyzna sięga brzegu siecznego siekaczy i kłów w odcinku przednim płaszczyzna sięga brzegu siecznego siekaczy i kłów, w odcinku tylnym (poza linią łączącą kły) przechodzi w płytę aparatu.

Przednia płaszczyzna prowadząca skośne. SłuŜy do zmiany połoŜenia Ŝuchwy lub przednich zębów dolnych. Jest to równia pochyła,

która swym zasięgiem obejmuje przednią krawędź płyty górnej (kończy się, co najmniej 2 mm od brzegu dziąsła na powierzchni językowej siekaczy górnych) z tyłu kończy się zazwyczaj na granicy linii łączącej pierwsze zęby przedtrzonowe.

Tylna płaszczyzna prowadząca Jest elementem górnej i dolnej płyty. MoŜe być płaska ewentualnie na jej powierzchni

występują ślady powierzchni Ŝujących zębów przeciwstawnych. Pokrywa zwykle powierzchnie zgryzowe wszystkich zębów bocznych, dzięki czemu siekacze mają moŜliwość przesunięcia w zgryzie. Tylną płaszczyzną prowadzącą naleŜy wykonać z wykorzystaniem zgryzu konstrukcyjnego.

Zapora językowa. To element przeciwprzyczynowy. Występować moŜe w róŜnych aparatach.

Przeciwstawia się naciskowi języka na zęby (zgryz otwarty). MoŜe być wykonana z drutu lub akrylu. Sięga od przedniej części podniebienia

w kierunku pionowym do zębów dolnych od strony językowej.


25

Sposób wykonania płyty. Płytę wykonujemy z tworzywa akrylowego, które producent dostarcza w postaci proszku

(polimer) i płynu (monomer). Poszczególne składniki mogą być bezbarwne, bądź wielokolorowe. W przypadku bezbarwnych niektórzy producenci dołączają do zestawów barwniki koloryzujące monomer.

Modelowanie płyty. Modelowanie płyty wykonujemy na dwa sposoby: techniką modelowania i techniką

spryskiwania.

Technika modelowania. Tworzywo akrylowe w fazie ciasta układa się na modelu do poŜądanego kształtu

i grubości przyszłej płyty. Nadmiar akrylu zbierany za pomocą zwilŜonego w monomerze noŜyka. Czas, w którym materiał zostaje uplastyczniony, zazwyczaj sięga kilku minut (około 5 minut) i jest określony przez producenta danego tworzywa. Zakończenie procesu polimeryzacji przebiega w naczyniu wypełnionym wodą o temperaturze 35° -40° C i pod ciśnieniem 2 do 2,5 Atm. w czasie od 10 do 25 minut.

Technika nasypywania. Stosując tę metodę nasypuje się ruchem wahadłowym na model proszek, a następnie

uŜywa płynu. Monomer nakrapiany zostaje na polimer aŜ do wchłonięcia. Jeśli konsystencja jest zbyt luźna (akryl spływa) naleŜy dosypać proszku. W celu uformowania płyty aparatu naleŜy powtórzyć kilkakrotnie na małych przestrzeniach czynność nasypywania i nakrapiania, aŜ do uzyskania ostatecznego kształtu płyty. Na zakończenie tych czynności uformowaną płytę naleŜy jeszcze raz posypać proszkiem i umieścić w naczyniu z wodą pod ciśnieniem.

Polimeryzacja Czas polimeryzacji wiąŜe się z techniką wykonania płyty akrylowej. Przy metodzie

modelowania czas polimeryzacji ogranicza się od 10 do 20 minut. W metodzie nasypywania czas polimeryzacji wydłuŜono do 30 minut. Czas wiązania uzaleŜniony jest równieŜ od temperatury wody, jaka przykrywa modele robocze z uformowana płytą aparatu w urządzeniu do polimeryzacji. Ostatecznie jednak podczas polimeryzacji tworzywa naleŜy uwzględnić wszystkie parametry materiału i wskazówki producenta.

Opracowanie płyty aparatu Po zakończeniu polimeryzacji płytę aparatu opracowuje się za pomocą frezów

przeznaczonych do obróbki tworzywa. Nadmiar akrylu usuwa się z pobrzeŜy płyty oraz jej zewnętrznej powierzchni. Płytę polerujemy za pomocą szmaciaków i szczotek z wykorzystaniem pumeksu i past polerskich.

Rodzaje płytki aktywnej Podziały ze względu na podstawowe przecięcie:

– Podział strzałkowy, – Podział poprzeczny, – Podział w kształcie litery Y.

Podział strzałkowy – najczęściej symetryczny przy zastosowaniu śruby rozciągającej. Eliminuje kilka zębów z kontaktu z płytą wyłącza je z rozszerzania. W odcinku przednim przy aktywacji łuku wargowego moŜna doprowadzić w ten sposób do refuzji siekaczy.


26

Podział poprzeczny – przebiega od kła do kła. UmoŜliwia doprzedni ruch zębów przednich oraz przemieszczenie pojedynczych zębów. Posługując się kombinacją przecięcia strzałkowego z poprzecznym moŜna doprowadzić do jednostronnego rozciągnięcia łuku zębowego.

Podział w kształcie litery Y – stanowi kombinację połączenia podziału strzałkowego z poprzecznym. W klasycznym ujęciu dochodzi do wysuwania zębów przednich dowargowo i równocześnie do rozszerzenia łuku wargowego w odcinku bocznych uzębień. Przy wybiórczym rozkręcaniu śrub moŜe doprowadzić do jednostronnego dystalnego przesunięcia zębów bocznych. RóŜne moŜliwości działania jak teŜ i łatwość przeprowadzania tych działań wprowadza uŜycie w miejsce dwóch śrub o charakterze rozszerzającym śruby Bertoniego. KaŜdy segment tej śruby moŜna aktywować niezaleŜnie od pozostałych osiągając w łatwy sposób zaplanowany cel leczenia.

Elementy druciane

Klamry. Elementy druciane umieszczone w aparatach spełniają funkcje: utrzymania i stabilizacji

aparatu oraz oddziaływania na zęby. Zadanie stabilnego utrzymania aparatu realizują oprócz samej płyty równieŜ klamry. Na dobór klamry wpływają róŜne czynniki. NajwaŜniejszym jest jej podstawowa funkcja – utrzymanie i stabilizacja aparatu. NaleŜy brać pod uwagę stan uzębienia i moŜliwości wykonania danej klamry, jak równieŜ przewidzieć skutki uboczne przy jej zastosowaniu. Typowymi miejscami utrzymania klamer jest przestrzeń międzyzębowa poniŜej punktu stycznego. RozróŜnia się klamry jedno i dwuramienne. Do klamer jednoramiennych zalicza się klamry: oczkowe, trójkątne, kulkowe i węgierskie.

Klamry oczkowe, trójkątne i kulowe. Wykonuje się je z drutu spręŜysto-twardego o przekroju 0,7 mm. Wszystkie typy klamer

mogą mieć róŜne rozmiary w zaleŜności od warunków anatomicznych. Ramię klamry umocowane w płycie akrylanowej przechodzi na stronę policzkową przez punkt styczny miedzy zębami. Ścisłe dopasowanie klamry spowoduje, Ŝe nie będzie ona przeszkadzać w zgryzie.

Rys. 10. Klamra trójkątna [2, s. 100] Rys. 11. Klamra oczkowa [2, s. 101]

Klamry węgierskie. Wykonuje się je z drutu spręŜysto-twardego o średnicy 0,6-0,7 mm. Są to klamry na

pojedyncze przestrzenie międzyzębowe, co w połączeniu z moŜliwością doginania ich w małych przestrzeniach międzyzębowych, daje moŜliwość uŜywania ich wszędzie. Wykonuje się je przy pomocy kleszczy kramponowych.

Do klamer dwuramiennych zalicza się: klamrę Adamsa i klamrę grotową.


27

Klamry grotowe. Wykonuje się je z drutu twardego o przekroju 0,6-0,7 mm. Mogą równieŜ słuŜyć do

przesuwania zębów. Do formowania klamer grotowych uŜywa się specjalnie zaprojektowanych do tego celu kleszczy, zwanymi kleszczami grotowymi. Obecnie dostępne są w handlu uformowane groty w róŜnych rozmiarach i długościach ramion. Mając wykonane groty, naleŜy odpowiednio dogiąć ramiona, które prowadzi się na stronę językową. Pierwsze ramię przechodzi tuŜ ponad przestrzenią między zębową pomiędzy kłem a pierwszym przedtrzonowcem, drugie ramię przechodzi między trzonowcami lub poza ostatnim zębem trzonowym.

Rys. 12. Klamra grotowa [2, s. 102] Rys. 13. Klamra Adamsa [2, s. 99]

a) kleszcze grotowe – specjalistyczne kleszcze, które posiadają odpowiedni kształt

powierzchni roboczych, co umoŜliwia formowanie klamer grotowych.

Rys. 14. Kleszcze grotowe [9, s. 53] b) kleszcze do przeginania klamer grotowych – umoŜliwiają poprzez odpowiednie

ukształtowanie powierzchni roboczych, przegięcie uformowanych juŜ grotów.

Rys. 15. Kleszcze do przeginania klamer grotowych [9, s. 53]

Klamry Adamsa. Jest ich kilkanaście rodzajów. Wykonuje się je z drutu spręŜysto-twardego o przekroju

0,6-0,7 mm. Jest klamrą obejmującą pojedynczy ząb. Do wykonania jej uŜywa się specjalistycznych kleszczy, jak teŜ moŜna wykorzystać dostępne półprodukty. Elementem utrzymującym styczność zębem jest wygięcie drutu w kształcie litery V lub U. Dwa elementy tego typu i odcinek prosty je łączący obejmują dany ząb, na który ma być załoŜona klamra. Przejście drutu ze strony policzkowej na stronę językową odbywa się obok powierzchni Ŝującej zęba (blisko szyjki).


28

Rys. 16. Kleszcze do doginania klamer Adamsa [9, s. 53]

Łuki wargowe. Łuki wargowe wykonuje się z drutu twardego lub spręŜysto-twardego (w zaleŜności od

funkcji) o średnicy 0,7-0,8 mm. Mogą spełniać róŜne funkcje jak: – cofanie zębów przednich, – odciąganie wargi od zębów przednich, – jako element utrzymujący spręŜyny, pętle i haczyki do wyciągów elastycznych, – wzmacnianie utrzymanie płyty.

Zasadnicze elementy składowe łuku to: odcinek poziomy, pętle pionowe, przejście przez powierzchnię zgryzową, zakończenia retencyjne. Budowa łuku wargowego zaleŜy od jego funkcji. Na łuku umieszcza się dodatkowe elementy jak: róŜnego rodzaju pętle, spręŜyny, bądź haczyki.

Rys. 17. Łuk wargowy [10, s. 77] Rys. 18. Łuk wargowy na modelu [10, s. 77]

SpręŜyny. Wykonuje się je z drutu spręŜystego o średnicy 0,3-0,7 mm. Ze względu na budowę

spręŜyny dzielimy na dwie grupy: – spręŜyny otwarte – jeden koniec jest zamocowane w płycie akrylanowej, – spręŜyny zamknięte – oba końce są zamocowane w płycie akrylanowej.

Rys. 19. SpręŜyna wypychająca [10, s. 60] Rys. 20. SpręŜyny międzyzębowe [10, s. 66]

Są to aktywne elementy aparatu i stanowią źródło siły oddziaływującej na zęby. SpręŜyny

oddziaływają mechanicznie w punkcie styczności spręŜyny z zębem. Punkt działania siły na ząb jest niezwykle istotny, gdyŜ zachowanie zęba pod wpływam działającej siły moŜemy przyrównać do dźwigni. Im większa jest odległość działania siły od punktu podparcia, czyli im bliŜej brzegu siecznego zęba działa siła, tym bardziej przechyla go, niŜ przesuwa cały ząb. Istnieje wiele rodzajów spręŜyn, których nazwy oznaczają spełniającą funkcję, miejsce oddziaływania, bądź kształt (np. spręŜyny wypychające, ściągające, cofające, policzkowe,


29

międzyzębowe). SpręŜyny wypychające otwarte lub zamknięte, najczęściej stosuje się w celu przesunięcia zębów przednich dowargowo. SpręŜyny otwarte są bardziej elastyczne, niŜ zamknięte, dlatego są wykonywane z drutu o mniejszej średnicy. Stosując spręŜyny wypychające moŜna równieŜ jednocześnie obracać ząb, poprzez odpowiednie przyłoŜenie siły do zęba. SpręŜyny zbliŜające stosuje się do przednich i bocznych zębów przesuwających je w kierunku mezjalnym lub dystalnym.

Śruby ortodontyczne stosowane w aparatach jednoszczękowych. Podstawowa śruba ortodontyczna składa się z trzech zasadniczych elementów:

– gwintowanego trzpienia (3), – jednego lub dwóch wodzideł (2), – trzonu obudowy śruby (1).

Rys. 21. Budowa typowej Śruby [2, s. 105]

Gwintowany jedno- lub dwustronnie trzpień słuŜy do rozkręcania lub skręcania śruby.

Obudowa śruby Łączy jej elementy i jednocześnie poprzez swoje ukształtowanie pozwala trwale zakotwiczyć w płycie aparatu. Wodzidła ułoŜone równolegle do trzpienia utrzymują poŜądany kierunek rozsuwania się elementów śruby, zapobiegając ich zniekształceniom. Podstawowe typy śrub to: – śruby rozciągające, – śruby sektorowe, – śruby rozciągające zmiennokierunkowe, – śruby teleskopowe. Wszystkie typy występują w róŜnych wielkościach (np: mini, medium, maxi i magnum).

Rys. 22. Śruba Fischera [2, s. 106] Rys. 23. Śruba sektorowa [2, s. 106]

– śruba rozciągająca (Fischera) z gwintem obustronnym. Stosowana do obustronnego

działania sił, ale takŜe przy odpowiednim zamontowaniu w aparacie i podzieleniu go na segmenty, do selektywnego działania sił,

– śruba sektorowa z gwintem jednostronnym przeznaczona do oddziaływania selektywnego. MoŜe być stosowana jako śruba rozciągająca lub ściągająca (jeśli zamontuje się ją w stanie rozkręconym),


30

Rys. 24. Śruba wachlarzowa [2, s. 107] Rys. 25. Śruba wielosektorowa [2, s. 106]

– śruba wielosektorowa Bertoniego występuje w kilku odmianach. Przeznaczona jest do

oddziaływania w kilku sektorach, jak równieŜ moŜliwe jest oddziaływanie wzajemne lub selektywne w zaleŜności od typy uŜytej śruby. Postać anatomiczna śruby Bertoniego odróŜnia się tym, Ŝe nie wszystkie trzpienie i wodzidła ułoŜone są w jednej płaszczyźnie,

– śruby rozciągające zmiennokierunkowe (wachlarzowe) nie posiadają wodzideł, a tylko sam trzpień z gwintem obustronnym oraz dodatkowy element: zawias – montowany na dorsalnym brzegu płytki w linii przecięcia.

Materiały, narzędzia i urządzenia wykorzystywane przy wykonywaniu aparatów

Materiały podstawowe: – tworzywo akrylowe, – drut stalowy, – śruba.

Materiały pomocnicze: – gips klasy III, – gips klasy II, – masy wyciskowe (hydrokoloidalne), – środki izolujące (najczęściej preparaty alginatowe), – wosk modelowy, – pasty polerskie, – pumeks.

Narzędzia: – noŜyk do wosku, – pędzel, – kleszcze ortodontyczne, – miska do gipsu, – łopatka do gipsu, – naczynie do rozrabiania akrylu, – ręczna piłka do cięcia modeli.

Urządzenia: – biurko protetyczne, – silnik z kompletem frezów i kamieni, – polerka z kompletem szmaciaków, – mieszadło próŜniowe, – wibrator, – kompresor, – urządzenie do polimeryzacji ciśnieniowej, – obcinarka.


31

Środki ochrony osobistej: – bawełniany fartuch, – czepek, – maska przeciwpyłowa, – okulary ochronne, – mydło antybakteryjne, – płyny dezynfekujące, – rękawiczki jednorazowego uŜytku.

Aparat Schwarza Znany i stosowany od 1938 roku, opracowany przez A. M. Schwarza jako aparat

zdejmowany w formie płytki górnej lub dolnej, pozwalający na szerokie zastosowanie kliniczne. Wskazania do zastosowania: a) zaburzenia poprzeczne:

– zgryz krzyŜowy całkowity, – zgryz krzyŜowy częściowy jednostronny i obustronny, – zgryz krzyŜowy przedni,

b) zaburzenia przednio-tylne – tyłozgryzy: częściowy, rzekomy, całkowity, – tyłoŜuchwie: czynnościowe lub morfologiczne, – przodozgryzy: częściowy, rzekomy, całkowity.

c) zaburzenia pionowe: – zgryz głęboki całkowity, – zgryz głęboki częściowy, – zgryz otwarty całkowity, – zgryz otwarty częściowy

Dzięki róŜnorodnej konstrukcji pozwala na wyrównanie 90 % wszystkich wad zgryzu. Wady stosowania płytek Schwarza

– przy braku higieny jamy ustnej następuje odwapnienie w okolicach szyjek, – niedokładnie wykonany wprowadzi zmiany w przyzębiu, – niekiedy występuje uczulenie.

Zalety stosowania płytek Schwarza

– łatwa higiena jamy ustnej, – dobre utrzymanie aparatu; przyleganie płyty, klamry, – wykorzystywane po leczeniu jako płytki retencyjne, – łatwe naprawy, – mogą słuŜyć jako utrzymywacze przestrzeni.

Budowa aparatu Schwarza – podstawa – płyta akrylowa, – klamry, – łuk wargowy, – spręŜyny, – śruby, – przednie i boczne płaszczyzny nagryzowe.


32

Sposób wykonania aparatu Schwarza Model odlewa się z gipsu trzeciej lub czwartej klasy twardości. Po stwardnieniu gipsu

i uwolnieniu z masy wyciskowej, zostają usunięte z modelu wszelkie artefakty. Na zakończenie model obcinany jest według przyjętych reguł. Podstawa modelu musi być równoległa do płaszczyzny zgryzowej, tylna do płaszczyzny guza szczęki i jednocześnie prostopadła do płaszczyzny szwu podniebiennego. Podstawę modelu moŜna obciąć w kształcie półowalu lub siedmioboku (górny) i sześcioboku (dolny).

Elementy druciane Doginając elementy druciane naleŜy pamiętać, Ŝe nie mogą one przeszkadzać w zwarciu,

a takŜe nie mogą po dogięciu spręŜynować. Po dogięciu łuki i klamry przykleja się po stronie przedsionkowej przy pomocy wosku o podniesionej wartości uplastycznienia. SpręŜyny pokrywa się woskiem w ich częściach aktywnych. Pozostałe części elementów drucianych, tak zwane retencyjne, zachowują prześwit od 1 do 2 mm na od modelu tworząc przestrzeń dla tworzywa akrylanowego.

Umocowanie śruby Po tych czynnościach mocuje się śrubę ortodontyczną na modelu. W aparacie górnym –

umieszcza się ją w linii pośrodkowej szwu podniebiennego na wysokości zębów przedtrzonowych z zachowaniem równoległości płaszczyzny poziomej śruby względem podniebienia. W aparat dolny – w linii centralnej między siekaczami centralnymi na wyrostku zębodołowym powyŜej wędzidełka językowego. W celu zafiksowania śruby na modelu naleŜy wyciąć wąski rowek na modelu, a następnie wprowadzić plastikowy ochraniacz śruby tak, by między śrubą a modelem powstał prześwit około 2 mm i zalać woskiem. Po czym przystąpić do modelowania płyty aparatu. NiezaleŜnie od sposobu jej tworzenia w kaŜdym przypadku technik izoluje model. W tym celu moczy się model w wodzie około 10 minut (czas moczenia jest uwarunkowany stopniem wysuszenia gipsu). W tym czasie woda wypycha pęcherzyki powietrza z modelu, gdy proces ustaje naleŜy uznać, Ŝe model został dostatecznie nasączony wodą. Po lekkim osuszeniu za pomocą wąskiego pędzelka nakłada się środek izolujący zgodnie z zaleceniem producenta. Nadmiar środka izolującego, pod końcówkami retencyjnymi elementów drucianych, naleŜy dokładnie usunąć, gdyŜ końcówek retencyjnych nie izoluje się.

Płytę aparatu kształtuje się do warunków anatomicznych, które uwzględnia lekarz przy projektowaniu aparatu. Przy wykonaniu płyty technik korzysta z metody nasypywnia lub modelowania.

Obróbka mechaniczna aparatu. Aby zdjąć aparat z modelu gipsowego naleŜy gorącą wodą wytopić wosk zastosowany

przy mocowaniu elementów drucianych. Za pomocą płaskich kleszczy usunąć plastikowy ochraniacz śruby w sposób następujący. Trzymając aparat w lewej dłoni, za pomocą kleszczy ująć uchwyt śruby i pociągnąć do siebie. Opracować mechanicznie aparat. Nadmiary usuwa się z pobrzeŜy płyty oraz jej zewnętrznej powierzchni. Od strony wyrostka zębodołowego i podniebienia aparatu nie opracowuje się, zapewniając tym samym dokładne przyleganie aparatu do podniebienia. NaleŜy pamiętać uwolnić z akrylu części aktywne spręŜyn w celu ich uaktywnienia. Aparat poleruje się za pomocą szmaciaków i szczotek z wykorzystaniem pumeksu i past polerskich. Przecięcia aparatu naleŜy wykonać po czynności polerowania przy uŜyciu piłki ręcznej, bądź krąŜka separacyjnego. Po przecięciu za pomocą kluczyka przekręcić śrubę i usunąć resztki uchwytu.


33

Aparaty profilaktyczne Aparaty uŜywane głównie w uzębieniu mlecznym, eliminują nawyki i usprawniają

czynności tkanek twardych i miękkich.

Płytka przedsionkowa Hotza. Aparat czynnościowy stosowany w leczeniu tyłozgryzu, zgryzu otwartego wykonany

w zgryzie konstrukcyjnym. Wykonany w zgryzie nawykowym słuŜy do ćwiczeń mięśni warg i policzków, przyjmuje charakter zapobiegawczy. LeŜy w przedsionku jamy ustnej osiągając sklepienie oraz odśrodkowe brzegi ostatnich zębów. Płyta przylega do przedniej części górnego łuku zębowego i wyrostka zębodołowego. Na zewnątrz płyty wmontowana jest pętla druciana spełniającą rolę uchwytu.

Sposób wykonania – model górny i dolny połączony zgryzem konstrukcyjnym naleŜy oprawić w artykulator

lub fiksatom, – wykonać odciąŜenie woskowe przez pokrycie płytką wosku powierzchni policzkowych

zębów bocznych i przednich dolnych, wyrostków zębodołowych, – dogiąć pętlę drucianą o średnicy 10 mm z drutu o grubości 0,9-1 mm. końce pętli

wyprofilować zgodnie z kształtem płytki, – siekacze górne i wyrostek zębodołowy ponad nimi pokryć środkiem izolującym. nanieść

tworzywo akrylowe (wybraną metodą) na modele od strony przedsionka, – przeprowadzić polimeryzację, – usunąć płytę z modelu i opracować mechanicznie, – wyciąć rowki na końcówki uchwytu i umieścić je pod kątem 90° na wysokości szpary

ustnej za pomocą ciasta akrylowego i ponownie przeprowacić polimeryzację, – wyparzyć modele z wosku, – opracować i wypolerować aparat.

Tarcza ustna Krausa. Aparat bierny, przeciwzgryzowy. Istnieją cztery rodzaje tego aparatu.

– tarcza przedsionkowa pojedyncza pełna – do leczenia tyłozgryzu, zgryzu otwartego, zapobiega nawykowym zagryzaniem. Budowa i wykonanie analogiczne do płyty Hotza. OdciąŜony na całej powierzchni wewnętrznej,

– częściowa tarcza przedsionkowa– obejmuje swoim zasięgiem wyrostek zębodołowy i zęby Ŝuchwy. Nie kontaktuje z siekaczami Stosuje się przy leczeniu tyłozgryzu, nawyku ssania lub nagryzania,

– tarcza podwójna przedsionkowo językowa – stosuje się do odzwyczajenia od nawyków działających od wewnątrz i zewnątrz na łuki zębowe . Budowa: płyta przedsionkowa i wklęsła płyta językowa, które są ze sobą połączone za pomocą pętli drucianych o przekroju 0,9 wychodzących z przedsionkowej części za drugimi trzonowcami mlecznymi i wchodzącymi w część językową po stronie dystalnej kłów. Wykonanie płyt analogicznie jak płytki Hotza. Opracowane połączyć razem elementem drucianym za pomocą tworzywa akrylowego i spolimeryzować,

– tarcza językowa – redukuje nawyki językowe. W budowie podobna do podniebiennej płytki ćwiczebnej. Posiada zaporę dla języka, umieszczoną w odległości 5 mm od łuku zębowego. Wykonanie analogiczne do płytki ćwiczebnej.


34

KrąŜek ćwiczebny Rogersa Stosuje się w celu wzmocnienia mięśni okręŜnych ust. Na tarczy o średnicy 2,6 cm

osadzone są mimośrodowo dwa trzpienie (zbliŜone do kształtu stoŜka). Oś stoŜków znajduje się w 1/3 średnicy krąŜka, w jednej linii i przebiega prostopadle do płaszczyzny krąŜka.

Płytka podniebienna ćwiczebna Stosowanie do ćwiczenia mięśni narządu Ŝucia wykonywana tylko na szczękę. W jamie

ustnej utrzymuje się dzięki przyleganiu do podniebienia i w przestrzenie międzyzębowe. Grubość płytki około 2-3 mm. W odcinku przednim płytka moŜe być zaopatrzona w wał nagryzowy prosty lub skośny.

Sposób wykonania W przypadku braku projektu płyta sięga powyŜej szyjek zębowych, granicę tylną płyty

wyznacza się ok. 2mm za dalsze płaszczyzny ostatnich zębów znajdujących się w jamie ustnej. Wykonać w sposób analogiczny do płytki czynnej.

Równia pochyła Aparat wykonywany jest na zęby przeciwstawne. Stosowany jest do wyprowadzenia ze zgryzu krzyŜowego zębów pojedynczych lub

nielicznych grup zębowych. Wskazania do zastosowania

– wystarczająca przestrzeń w łuku zębowym pozwalająca na wprowadzenie wadliwie ustawionego zęba,

– wadliwe zachodzenie zębów. Budowa równi pochyłej: W budowie równi pochyłej wyróŜnia się:

– Płaszczyznę wodzącą – nachylona pod kątem 45o, – Kapę nazębną – sięgająca 1mm nad dziąsłem.

Typy równi: – Równia pochyła ze skrzydełkami, – Równia pochyła z kapą na zęby boczne, – Równia prosta do zacementowania, – Szczególny przypadek stanowi szyna nagryzowa do rozklinowania zębów w przypadku

bruksizmu w postaci kapy nazębnej całkowitej (bez płaszczyzny wiodącej). Równia pochyła ze skrzydełkami Stosowana w uzębieniu mlecznym z głębszym nagryzem pionowym.

Budowa: : – nakładka na zęby przednie dolne, – równia pochyła oddzielająca od nakładki, – dwa akrylowe skrzydełka przylegające do ścian językowych zębów bocznych i błony

śluzowej wyrostka zębodołowego. Równia pochyła nakładkowa Stosowana do leczenia wad doprzednich z płytkim odwrotnym nagryzem pionowym.


35

Budowa: – nakładka na wszystkie zęby łuku dolnego, – równia pochyła na siekacze i kły,

Kapa nazębna na zębach bocznych uniemoŜliwia wydłuŜanie zębów trzonowych. Równia prosta.

Stosowana w uzębieniu mieszanym lub stałym: – do leczenia zgryzu krzyŜowego przedniego, – jako aparat ruchomy, po zacementowaniu jako stały.

Sposób wykonania:

– modele robocze umieścić w artykulatorze lub fiksatorze wg zgryzu konstrukcyjnego. modele poizolować środkiem błonotwórczym,

– pokryć tworzywem akrylowym podstawę aparatu, czyli kapę nazębną, a następnie, – wymodelować równię prowadzącą. Zasięg równi prowadzącej musi uniemoŜliwiać

pacjentowi nagryzanie poza równią lub z jego boku. Taki sposób wykonania równi pochyłej moŜe być przeprowadzony we wszystkich typach Po zakończonej polimeryzacji tworzywa akrylowego naleŜy opracować równię za

pomocą frezów, kamieni, szczelinowców, pamiętając, Ŝe masa akrylowa nie moŜe dotykać przyzębia, a jej grubość w okolicach zębów dochodzi do 0,5 mm. Wysokość ukosu równi pochyłej od brzegów siecznych, dochodzi do około 10 mm. Opracowany aparat trzeba wypolerować z uŜyciem szmaciaków i past polerskich gwarantujących wysoki połysk.

Proteza dziecięca. Wskazania do zastosowania: – przywrócenie zdolności Ŝucia, – poprawa samopoczucia, – poprawa kosmetyki, – zapobieganie zniekształceniom (utrzymanie połoŜenia przednio-tylnego), – przeciwdziałanie wydłuŜaniu się zębów przeciwstawnych, – odtwarzanie czynności brakującego zęba, – leczenie w małym zakresie, – pobudzanie zatrzymanych zębów do wyrzymania.

Budowa: – płyta akrylowa, – klamry utrzymujące, – sztuczne zęby brakujące.

Sposób wykonania: Obecnie wykonuje się protezę dziecięcą w dwojaki sposób. Pierwszy uwzględnia modelowanie brakujących zębów w wosku, drugi, zdecydowanie łatwiejszy, dostawienie do płyty protezy dziecięcej opracowanych zębów sztucznych. Protezę dziecięcą wykonuje się dla szczęki i Ŝuchwy. I sposób. Po otrzymaniu projektu protezy i dyspozycji od lekarza naleŜy: – dogiąć elementy druciane i umocować na modelu od strony przedsionka, – wykonać płytę protezy z tworzywa akrylowego, – wymodelować na wyrostku brakujące zęby i wykonać przedlew, – wyparzyc wosk z przelewu,


36

– poizolować model na wyrostku i ponownie dołączyć do modelu przedlew, – pustą przestrzeń między ścianami modelu a przedlewem wypełnić akrylem i połączyć

z płytą protezy, – po przeprowadzonej polimeryzacji, opracować protezę i wypolerować. II sposób. Po otrzymaniu projektu protezy i dyspozycji od lekarza naleŜy: – dogiąć elementy druciane i opracować zęby, – ustawić zęby na wyrostku za pomocą wosku modelowego, – wykonać przedlew obejmujący zęby od strony przedsionka i częściowo od strony

językowej lub podniebiennej, – wyparzyć wosk i wysuszyć model, – elementy druciane przykleić do modelu po zewnętrznej stronie, – nanieść środek izolujący, – wykonać płytę aparatu z tworzywa akrylowego według wybranej techniki, – opracować i wypolerować protezę dziecięcą.

Naprawa aparatu. Podobnie jak w protezie częściowej naprawy aparatu ortodontycznego dotyczą

wszystkich jego części. Sposób sklejenia moŜe być przeprowadzony na modelu uzyskanym z wycisku lub

z wykorzystaniem odlewu gipsowego, w którym zafiksowano (po uprzednim sklejeniu rozgrzanym noŜykiem) złamane części aparatu. Brzegi złamania naleŜy opracować pod kątem, pozostawiając między nimi szczelinę o szerokości 1-1,5 mm, którą wypełni tworzywo akrylowe. W przypadku uszkodzonych elementów drucianych lub śruby naleŜy je zastąpić nowymi. W tym celu lekarz pobiera wycisk pacjentowi, a technik na modelu uzyskanym z wycisku dogina nowe elementy druciane. Usuwa z aparatu stare elementy poprzez ich odcięcie i wykonuje otwory pozwalające ułoŜyć zakończenia nowego elementu. Wypełniając tworzywem akrylowym otwór w płycie umocowuje elementy w aparacie. Po przeprowadzonej polimeryzacji opracowuje aparat.

Wymianę śruby ortodontycznej technik przeprowadza na modelu uzyskanym z wycisku lub z wykorzystaniem odlewu gipsowego. Uszkodzoną śrubę usuwa z aparatu. Miejsce usunięcia starannie opracuje dla nowej śruby. UłoŜoną śrubę łączy z płytą aparatu za pomocą tworzywa akrylowego, a następnie opracowuje aparat. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na co naleŜy zwrócić uwagę podczas doginania elementów drucianych? 2. Jakie znasz elementy czynnościowe występujące w płytach akrylowych? 3. Wymień znane ci sposoby wykonywania płyt akrylowych? 4. Jaką funkcję spełnia łuk wargowy w aparacie? 5. Czy znasz budowę równi pochyłej? 6. Czy potrafisz wymienić etapy wykonania płytki Schwarza? 7. Czy znasz właściwości i skuteczność sił wytwarzanych przez spręŜyny ortodontyczne? 8. Jaka jest zasada działania śruby ortodontycznej? 9. Z jakich elementów składają się płyty czynne? 10. W jaki sposób uzupełniasz braki w uzębieniu stosując protezę dziecięcą?


37

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj płytkę podniebienną z wałem ukośnym za pomocą metody nasypywania.


1) dokładnie obejrzeć i przealizować modele robocze, 2) połączyć modele zgryzem konstrukcyjnym i oprawić w artykulator lub fiksator, 3) wymodelować metodą nasypową podstawę płytki podniebiennej wraz z płaszczyzną

prowadzącą skośną, 4) opracować za pomocą frezów i kamieni płytkę i wypolerować, 5) zaprezentować wykonany aparat.


− model roboczy szczęki, − model przeciwstawny Ŝuchwy, − silnik z kompletem frezów, kamieni, szczelinowców, − dozowniki zawierające monomer i polimer tworzywa akrylowego, − środek izolujący, − pędzelek, − artykulator lub fiksator, − nóŜ do gipsu, − czepek, − fartuch, − maska, − okulary ochronne, − płyn dezynfekujący, − mydło bakteriobójcze, − rękawice ochronne, − urządzenie do polimeryzacji ciśnieniowej, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wymień śrubę ortodontyczną w aparacie Schwarza.


1) wykonać model, 2) wprowadzić na model aparat i dokładnie zapoznać się z jego usytuowaniem, a następnie

zdjąć model, 3) usunąć uszkodzoną śrubę, 4) wybrać maksymalną ilość akrylu z aparatu by móc nową śrubę ułoŜyć we właściwym

miejscu, 5) aparat przykleić do modelu od strony przedsionka, 6) umocować śrubę za pomocą wybranej jednej z dwóch metod wykonania płyty akrylowej,


38

7) przeprowadzić polimeryzację akrylu w naczyniu z ciepłą wodą i pod ciśnieniem 2-2,5 barów,

8) opracować aparat, wykonać przecięcie i wypolerować. WyposaŜenie stanowiska pracy:

− silnik z kompletem frezów i kamieni, − piłka do rozcinania modeli, − wosk twardy modelowy, − noŜyk do wosku, − miska do gipsu, − łopatka do gipsu, − mieszadło próŜniowe, − gips utwardzony, − śruba ortodontyczna, − tworzywo akrylowe, − szczotki polerskie płócienne, − szczotki do wysokiego połysku, − nóŜ do gipsu, − obcinarka, − zapalniczka lub zapałki, − czepek, − fartuch, − maska, − okulary ochronne, − płyn dezynfekujący, − mydło bakteriobójcze, − rękawice ochronne, − urządzenie do polimeryzacji ciśnieniowej, − literatura zgodna z punktem 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dobierz drut o odpowiednim przekroju i dognij elementy druciane na kartce milimetrowej według rysunku.


1) rozróŜnić rodzaje drutu ortodontycznego i umieć posługiwać się kleszczami ortodontycznymi zgodnie z przeznaczeniem,

2) dobrać odpowiedni drut do narysowanego ortodontycznego elementu drucianego, 3) dogiąć za pomocą właściwych kleszczy wskazane elementy, 4) zaprezentować wykonaną pracę.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − arkusze milimetrowe A4 z rysunkami wybranych elementów drucianych takich jak: łuki

wargowe, klamry, spręŜyny, − drut ortodontyczny o róŜnej spręŜystości, twardości a takŜe o róŜnym przekroju, − kleszcze grotowe do przeginania grotów,


39

− kleszcze Aderera, − kleszcze kramponowe, − kleszcze do cięcia drutu, − igła z nitką do mocowania dogiętych elementów na papierze milimetrowym. − czepek, − fartuch, − okulary ochronne, − mydło bakteriobójcze.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) dogiąć wszystkie elementy druciane stosowane w aparacie

jednoszczękowym? � � 2) wykonać podstawę akrylową aparatu jednoszczękowego z zastosowaniem

metody modelowania płyty przy pomocy masy akrylowej i metody nasypywania? � �

3) dokonać przecięcia aparatu zaleŜnie od miejsca umocowania śrub? � � 4) umocować śrubę na modelu? � � 5) wykonać naprawę aparatu? � � 6) wymienić wady i zalety leczenia płytką Schwarza? � � 7) określić wady do leczenia których stosowana jest równia pochyła? � � 8) scharakteryzować aparaty bierne? � �


40

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 20 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia nie będzie uznane.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!


41

ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH 1. Górny aparat Schwarza zbudowany jest z płytki

a) podniebiennej, klamer, śruby. b) podniebiennej, wału ukośnego, śruby. c) językowej, śruby, klamer. d) językowej, klamer, łuku wargowego.

2. Punkt Glabella wskazuje miejsce

a) połączeń szwów kości nosowej z czołowymi. b) przejścia czerwieni warg w biel. c) na małŜowinie usznej. d) najbardziej wysunięte ku przodowi, w dolnej części czoła, między łukami

brwiowymi.

3. Podczas wykonywania płyty podniebiennej metodą nasypywania niezbędne są a) dozownik z monomerem, dozownik z polimerem i model roboczy, b) dozownik z monomerem, dozownik z polimerem i wosk modelowy. c) model roboczy, dozownik z polimerem i mikrosilnik z frezami. d) dozownik z monomerem, dozownik z polimerem i palnik gazowy.

4. Klasyfikacja zębów mlecznych została opracowana przez a) Angle’a. b) Zeńczaka. c) Baume’a. d) Orlik-Grzybowską.

5. Przodozgryz to zaburzenie rozpatrywane w płaszczyźnie a) strzałkowej. b) pionowej. c) oczodołowej Simona. d) poziomej.

6. Do wykonania łuku zębowego naleŜy uŜyć drutu o długości a) 18 cm. b) 4 cm. c) 6 cm. d) 10 cm.

7. Modele początkowe słuŜą do a) dogięcia elementów drucianych. b) obserwacji postępów leczenia. c) zaprojektowania aparatu. d) diagnostyki wady zgryzu i ustalenia planu leczenia.

8. Górna płyta z wałem ukośnym i spręŜynami to aparat a) czynny. b) czynno-czynnościowy. c) czynnościowy. d) bierny.


42

9. Nadzgryz fizjologiczny to zgryz a) głęboki. b) otwarty. c) krzyŜowy. d) Ŝaden z wymienionych.

10. Płytka podniebienna ćwiczebna utrzymuje się w jamie ustnej dzięki a) klamrom. b) spręŜynom. c) przyleganiu. d) łukom wargowym.

11. Przeciwwskazaniem do stosowania płytki Schwarza są a) zaburzenia poprzeczne. b) zaburzenia przednio-tylne. c) braki zębowe w odcinkach bocznych. d) nieprawidłowości zębowe.

12. Druga klasa Angle’a dotyczy zaburzeń w ustawieniu a) guzek dystalny pierwszego zęba trzonowego górnego wchodzi w przestrzeń

międzyzębową szóstki i siódemki dolnej. b) guzek mezjalny pierwszego zęba trzonowego górnego wchodzi w przestrzeń

międzyzębową szóstki i siódemki dolnej. c) guzek dystalny pierwszego zęba trzonowego górnego wchodzi w przestrzeń

międzyzębową szóstki i siódemki dolnej. d) guzek mezjalny pierwszego zęba trzonowego górnego w przestrzeń międzyzębową

piątki i szóstki dolnej.

13. Do wykonania dolnego aparatu Schwarza uŜyto 6 g akrylu, śrubę Fischera i 20 cm drutu. Tworzywo akrylowe kosztowało 10 zł, śruba 20 zł, krąŜek z drutem o długości 20 m 60 zł. Koszt wykonania aparatu wynosi a) 32 zł. b) 36 zł. c) 40 zł. d) 42 zł.

14. Do wykonania równi pochyłej naleŜy uŜyć a) wosku modelowego. b) tworzywa akrylowego. c) szelaku. d) kauczuku.

15. Zadaniem wału prostego jest a) wysuwanie Ŝuchwy. b) skracanie dolnych siekaczy. c) skracanie górnych zębów bocznych. d) rozklinowanie i skracanie zębów.


43

16. Do naprawy złamanej płyty językowej dolnego aparatu Schwarza naleŜy uŜyć a) tworzywa termoutwardzalnego. b) tworzywa zgodnego z tym, z którego wykonany jest aparat. c) kleju polimerowego. d) uniwersalnego kleju do tworzyw sztucznych

17. Stanowisko pracy technika dentystycznego musi być wyposaŜone w a) biurko, lampę, krzesło, polerkę, silnik. b) biurko, silnik, krzesło, lampę, wyciąg. c) biurko, krzesło, noŜyk elektryczny, wyciąg. d) biurko, noŜyk elektryczny, wyciąg, krzesło.

18. Zanim rozpocznie się opracowywanie mechaniczne płyty aparatu Schwartza naleŜy a) włoŜyć rękawiczki ochronne. b) nałoŜyć maskę ochronną. c) zapoznać się z kartą charakterystyki tworzywa. d) zdezynfekować płytę aparatu.

19. Przed zamontowaniem śruby na modelu naleŜy a) wykonać nacięcie w modelu gipsowym. b) namoczyć model. c) usunąć końcówki plastikowe śruby. d) przeciąć model wzdłuŜ linii zamontowania śruby.

20. Śruba Fischera składa się z a) trzpienia i gwintu. b) obudowy i wodzidła. c) obudowy, trzpienia i wodzidła. d) trzpienia gwintowanego, wodzidła i kluczyka.


44

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ............................................................................... Wykonywanie aparatów jednoszczękowych Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d

Razem:


45

6. LITERATURA

1. Graber T., M., Rakosi T., Petrovic A., G.: Aparaty czynnościowe w ortopedii szczękowo-twarzowej. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2001

2. Hohmann A., Hielscher W.: Ortodoncja. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 1999 3. Kahl-Nieke B.: Wprowadzenie do ortodoncji. Wydawnictwo Urban & Partner,

Wrocław 1999 4. Karłowska I. (red.): Zarys współczesnej ortodoncji, PZWL, Warszawa 2005 5. Fabiszewska-Jaruzelska F.: Ortodoncja. Zasady i praktyka. PZWL, Warszawa 1994 6. Masztalerz A. (red.): Zarys ortopedii szczękowej – ortodoncji. PZWL, Warszawa 1997 7. Orlik-Grzybowska A.: Podstawy ortodoncji. PZWL, Warszawa 1976 8. Rathel Z.: Ortodoncja. PZWL, Warszawa 1999 9. Skrzypkowski A.: Ortodoncja Laboratoryjna. PZWL, Warszawa 1980 10. Witt E., Gehrke M., Komorowska A.: Wykonywanie aparatów zdejmowanych.

Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 1999

wykonywanie aparatów jednoszczękowych

Health & Medicine