wykonywanie protez całkowitych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ

Agnieszka Miler Wykonywanie protez całkowitych 322[09].Z2.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: dr hab. n. med. Maria Gołebiewska dr n. med. Renata Wojnarowicz Opracowanie redakcyjne: mgr Agnieszka Miler Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z2.01 „Wykonywanie protez całkowitych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Terminologia, elementy anatomii i fizjologii układu stomatognatycznego w odniesieniu do projektowania i wykonywania protez całkowitych

7

4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 11 4.1.3. Ćwiczenia 12 4.1.4. Sprawdzian postępów 13

4.2. Wyciski anatomiczne i czynnościowe 14 4.2.1. Materiał nauczania 14 4.2.2. Pytania sprawdzające 21 4.2.3. Ćwiczenia 22 4.2.4. Sprawdzian postępów 23

4.3. Ustalanie centralnego zwarcia 24 4.3.1. Materiał nauczania 24 4.3.2. Pytania sprawdzające 28 4.3.3. Ćwiczenia 29 4.3.4. Sprawdzian postępów 31

4.4. Ustawianie zębów 32 4.4.1. Materiał nauczania 32 4.4.2. Pytania sprawdzające 37 4.4.3. Ćwiczenia 38 4.4.4. Sprawdzian postępów 39

4.5. Zamiana wosku na tworzywo akrylowe 40 4.5.1. Materiał nauczania 40 4.5.2. Pytania sprawdzające 47 4.5.3. Ćwiczenia 48 4.5.4. Sprawdzian postępów 50

4.6. Naprawy protez 51 4.6.1. Materiał nauczania 51 4.6.2. Pytania sprawdzające 52 4.6.3. Ćwiczenia 53 4.6.4. Sprawdzian postępów 55

5. Sprawdzian osiągnięć 56 6. Literatura 63


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o budowie, funkcjach oraz etapach laboratoryjnego wykonania protez całkowitych.

W poradniku zamieszczono: − wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś posiadać aby bez

ograniczeń korzystać z poradnika, − cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści zawartych w jednostce modułowej,

− zestaw zadań, abyś mógł sprawdzić, czy opanowałeś określone treści, − ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne, − sprawdzian postępów, − sprawdzian osiągnięć - przykładowy zestaw zadań (zaliczenie testu jest potwierdzeniem

opanowania materiału całej jednostki modułowej), − literaturę uzupełniającą.


4

Schemat układu jednostek modułowych

322[09].Z2 Protezy ruchome

322[09].Z2.01 Wykonywanie protez całkowitych

322[09].Z2.02 Wykonywanie protez częściowych

322[09].Z2.03 Wykonywanie protez szkieletowych


5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − przewidywać zagrożenia związane z wykonywaną pracą i zapobiegać im, − stosować środki ochrony indywidualnej, − stosować zasady aseptyki, antyseptyki i ochrony środowiska podczas wykonywania

zadań zawodowych, − charakteryzować budowę układu stomatognatycznego, − rozróżniać grupy zębów oraz charakteryzować ich cechy, − posługiwać się systemem oznaczania zębów, − rozróżniać materiały stosowane w technice dentystycznej, − uzasadniać znaczenie profesjonalizmu i odpowiedzialności zawodowej technika

dentystycznego, − korzystać z różnych źródeł informacji, − współpracować w grupie.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: – scharakteryzować budowę protez całkowitych, – scharakteryzować topografię bezzębnej jamy ustnej, – ustalić zakres prac związanych z wykonywaniem protez całkowitych, – określić zakres pola protetycznego dla protezy górnej i dolnej, – scharakteryzować czynniki mające wpływ na utrzymanie protez całkowitych na podłożu

jamy ustnej, – scharakteryzować metody i techniki ustawiania sztucznych zębów, – ustalić zakres prac związanych z wykonywaniem protez całkowitych, – zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, – dobrać materiały do wykonywania modeli roboczych i protez całkowitych, – posłużyć się sprzętem stosowanym podczas wykonywania modeli i protez całkowitych, – wykonać modele robocze z wycisków anatomicznych i czynnościowych, – rozpoznać rodzaje łyżek indywidualnych, – wykonać łyżki indywidualne z masy termoplastycznej, chemoutwardzalnej i światłoutwardzalnej, – wykonać wzorniki zwarciowe z płytą woskową i płytą twardą, – określić etapy ustalania rejestracji zwarcia oraz linie i płaszczyzny orientacyjne, – oprawić modele robocze w artykulator, – wymodelować woskowe płyty protez całkowitych, – ustawić sztuczne zęby w protezach całkowitych, – przeprowadzić kontrolę protez woskowych w ustach pacjenta i zlikwidować powstałe

błędy, – wykonać puszkowanie protez systemem otwartym i zamkniętym, – przygotować protezy całkowite do zamiany wosku na tworzywo akrylanowe, – dokonać konserwacji sprzętu użytkowanego podczas wykonywania protez zębowych, – dobrać metody obróbki protez całkowitych, – przeprowadzić obróbkę mechaniczną protez, – wykonać podścielenie protezy całkowitej metodą pośrednią, – dostosować gotowe protezy zębowe do użytkowania przez pacjenta, – dokonać kontroli procesu wykonywania protez całkowitych oraz zgodności wykonanej

protezy z projektem klinicznym, – określić rodzaje i przyczyny uszkodzeń protez zębowych, – dokonać naprawy uszkodzonych protez całkowitych, – określić koszty wykonania protezy całkowitej, – zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska, – udokumentować wykonaną pracę protetyczną, – sporządzić ewidencję zużytych materiałów.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Terminologia, elementy anatomii i fizjologii układu

stomatognatycznego w odniesieniu do projektowania i wykonywania protez całkowitych

4.1.1. Materiał nauczania

Rodzaje i budowa protez Proteza stomatologiczna uzupełnia braki w uzębieniu wyrównując jednocześnie

zaburzenia mowy, polepsza warunki żucia pokarmów, poprawia wygląd estetyczny oraz zabezpiecza zarówno narząd żucia, jak i cały organizm pacjenta przed szkodliwymi następstwami wynikającymi z utraty zębów naturalnych.

Podział protez ze względu na zastosowanie (celowość wykonania): 1) czynnościowe, 2) profilaktyczne, 3) estetyczne, 4) lecznicze:

− ortodontyczne, − ortopedyczne.

Podział protez ze względu na drogę przenoszenia sił nagryzania na kość szczękową:

1) osiadające (śluzówkowe), 2) nieosiadające (ozębnowe), 3) mieszane (ozębnowo – śluzówkowe) .

Podział protez ze względu na sposób mocowania w jamie ustnej: 1) ruchome

− klamrowe, − bezklamrowe,

2) stałe − umocowane koronowo, − umocowane koronowo – korzeniowo, − umocowane korzeniowo.

Podział protez ze względu na materiał, z którego jest wykonana:

1) jednolite: − metalowe, − akrylanowe, − porcelanowe.

2) niejednolite: − porcelanowo – akrylanowo – metalowe, − porcelanowo – metalowe, − akrylanowo – metalowe, − porcelanowo – kauczukowe.


8

Podział protez ze względu na rozległość uzupełnianych braków: 1) dla bezzębia, 2) dla częściowych braków uzębienia

− jednoskrzydłowe, − dwuskrzydłowe, − międzyzębowe.

3) dla pojedynczych zębów, przy utracie części korony zęba − koronowe, − koronowo – korzeniowe, − korzeniowe.

Podział protez ze względu na czas ich stosowania: 1) stałe, 2) czasowe

− natychmiastowe, − wczesne, − późne.

Części składowe protezy:

1) trzon protezy, w którym umieszczone są zęby sztuczne, 2) elementy utrzymujące, które zapewniają prawidłową retencję i stabilizację protezy na jej

podłożu, 3) elementy podpierające, przenoszące pionowo siły na ząb i przyzębie, 4) elementy łączące, których zadaniem jest zespalanie poszczególnych części składowych

protezy (w protezach całkowitych i częściowych płytowych elementem łączącym jest płyta protezy).

Nie zawsze proteza musi posiadać wszystkie wymienione części składowe, gdyż

uzależnione jest to od rodzaju protezy, warunków anatomicznych (rodzaju braków w uzębieniu) oraz możliwości laboratoryjnych.

Powierzchnie w protezie: 1) dośluzówkowa, która przylega do podłoża, 2) zwarcia, utworzona przez powierzchnie zgryzowe i brzegi sieczne zębów sztucznych, 3) zewnętrzna powierzchnia protezy, kontaktująca z tkankami sąsiadującymi z protezą.

Stabilizacja i retencja protez Proteza jest maksymalnie wygodna dla pacjenta i nie sprawia mu żadnych kłopotów

podczas użytkowania tylko wówczas, gdy jest ona stabilna i ma dobrą retencję. Protezy całkowite zajmują określoną przestrzeń w jamie ustnej, powstałą po usuniętych

zębach i zanikłych wyrostkach zębodołowych, stanowiąc sztucznie odtworzoną część układu stomatognatycznego. W celu właściwego pełnienia swoich funkcji powinny być tak zbudowane i zajmować taką objętość, aby były w ten układ ściśle wkomponowane i w pełni zharmonizowane z normalnymi czynnościami neuromięśniowymi. Wielkość, kształt i umieszczenie protez całkowitych powinny być takie , aby siły działające w jamie ustnej przyczyniały się do ich stabilizacji, a nie odwrotnie. Protezy całkowite powinny być wkomponowane w przestrzeń nazywaną strefą neutralną.

Strefa neutralna, zwana inaczej potencjalną przestrzenią dla protezy, powstaje po usunięciu wszystkich zębów i zaniku wyrostków zębodołowych i jest ograniczona od góry przez szczękę i podniebienie miękkie, a od dołu przez żuchwę i dno jamy ustnej, wewnętrznie


9

przez język, a zewnętrznie przez wargi i policzki. Jest obszarem, w którym siły języka działające na zewnątrz są równoważone przez kierunki sił wyzwalanych przez wargi i język, a działających do wewnątrz. Wielkość i wypadkowe tych sił są różne u każdego człowieka. Utrzymanie protez i ich czynnościowa wydolność są zależne od stabilizacji i retencji oraz od oparcia na podłożu.[7, s.142]

Stabilizacja jest to opór w stosunku do sił poziomych i rotacyjnych, chroniący protezę przed przemieszczeniami przednio – tylnymi i bocznymi. Stabilizację uważa się za jeden z najważniejszych czynników zapewniających czynnościową wygodę podczas użytkowania protez. Osiąga się ją dzięki właściwemu dostosowaniu do strefy neutralnej i pozytywnym wykorzystaniu sił tam działających, jak również dzięki zrównoważeniu okluzji.[7, s.142]

Warunki okludalne w protezach całkowitych są inne niż w uzębieniu naturalnym i w protezach stałych. W uzębieniu naturalnym siły żucia przenoszone są na ozębną i działają na pojedynczy ząb, a w protezach całkowitych przenoszone są poprzez błonę śluzową i okostną na kość i działają na całą płytę.

W protezach całkowitych, w centralnym zwarciu, celem jest uzyskanie kontaktów okludalnych w maksymalnej liczbie zębów bocznych, w czasie akcji sił działających w kierunku pionowym, prostopadle do bazy oporowej protezy (podłoża protetycznego). Podczas ruchów bocznych powinien być zachowany kontakt między stroną pracującą i balansującą, tzw. trzypunktowy kontakt żucia.[7, s.143]

Wydolność żucia u pacjentów użytkujących protezy całkowite jest zależna od stanu podłoża, stabilizacji i retencji protezy oraz od poprawności kontaktów zwarciowych, jednak nigdy nie jest równa wydolności uzębienia naturalnego.

Retencja jest to opór stawiany podczas zdejmowania protez z podłoża. Dobra retencja ułatwia pacjentowi adaptację do protez, jak również zapewnia komfort psychiczny podczas ich użytkowania, zwłaszcza w czasie mowy i śmiechu. Retencję poprawia właściwe ukształtowanie części polerowanych protezy oraz brak zaburzeń okludalnych.

Do czynników sprzyjających retencji należą: − adhezja – fizyczna siła przyciągania działająca między molekułami różnych ciał, − kohezja – spójność międzycząsteczkowa, która jest czynnikiem siły elektromagnetycznej

działającej między molekułami tego samego materiału, − napięcie międzypowierzchniowe – siły wciągnięte w utrzymanie przyciągania dwóch

ciał stałych, między którymi znajduje się cienka warstwa płynu utrudniająca oddzielenie tych ciał przez siły działające pod kątem prostym w stosunku do powierzchni cieczy,

− dokładne przyleganie do tkanek – czynnik biologiczny odnoszący się do ścisłego przylegania płyty protezy do tkanek miękkich podłoża (dzięki zastosowanej technice wyciskowej uzyskuje się określony stopień ścisłego kontaktu osiągany w czasie spoczynku i czynności),

− uszczelnienie brzeżne – czynnik biologiczny, polegający na ścisłym kontakcie obrzeża protezy z przylegającymi tkankami miękkiego podłoża, uzyskuje się je w wyniku czynnościowego ukształtowania pobrzeży oraz uszczelnienia tylnej granicy protezy górnej (powinno funkcjonować zarówno w czasie aktu żucia, jak i w spoczynku),

− kontrola nerwowo – mięśniowa – czynnik oddziałujący na adaptację do protez oraz na późniejsze ich użytkowanie, odnosi się do sił czynnościowych wyzwalanych przez mięśnie pacjenta, mające wpływ na utrzymanie protezy (polega na nauczeniu się przez pacjenta najpierw świadomego, a później odruchowego kontrolowania swoich czynności mięśniowych, tak aby harmonizowały z czynnościami protezy),

− ciśnienie atmosferyczne – czynnik fizyczny ciśnienia hydrostatycznego uzależnionego od ciśnienia atmosferycznego na powierzchni ziemi (na powierzchni morza wynosi ono 1013 hPa), z taką siłą ciśnienie to działa na zewnętrzną, polerowaną stronę protezy całkowitej,


10

− ciążenie – odnosi się tylko do masy protezy dolnej, ma niewielki wpływ na jej retencję, gdyż ewentualne siły przemieszczające znacznie przewyższają jego oddziaływanie.

Topografia bezzębnej jamy ustnej Szczegóły topograficzne błony śluzowej pokrywającej szczękę

Rys. 1. Szczegóły topograficzne szczęki [3, s. 27] 1. Wędzidełko wargi górnej 2. Wędzidełko policzka 3. Fałd przejściowy, sklepienie przedsionka 4. Wyrostek zębodołowy 5. Zakres linii Ah 6. Dołeczki podniebienne 7. Guz wyrostka zębodołowego 8. Podniebienie miękkie 9. Podniebienie twarde 10. Brodawka przysieczna 11. Fałdy podniebienne 12. Szew podniebienny 13. Wał podniebienny 14. Grzebień podjarzmowy 15. Obszar policzkowy guzków szczęki 16. Fałd skrzydłowo – żuchwowy


11

Szczegóły topograficzne błony śluzowej pokrywającej żuchwę

Rys. 2. Szczegóły topograficzne żuchwy [3, s. 12] 1. Wędzidełko wargi dolnej 2. Wędzidełko języka 3. Wędzidełko policzka 4. Fałd przejściowy, sklepienie przedsionka 5. Linia skośna 6. Guzek zębodołowy żuchwy 7. Fałd skrzydłowo – żuchwowy 8. Obszar przyjęzykowy 9. Wyrostek zębodołowy żuchwy 10. Linea mylohyoidea 11. Obszar podjęzykowy 12. Punkt kła na wyrostku zębodołowym 13. Brodawka podjęzykowa 4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest proteza stomatologiczna? 2. Jak klasyfikuje się protezy? 3. Jakie znasz powierzchnie protezy? 4. Jakie są części składowe protezy? 5. Co określa termin strefa neutralna? 6. Co to jest stabilizacja protezy? 7. Jakie są czynniki sprzyjające retencji?


12

4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zaznacz szczegóły topograficzne bezzębnej szczęki i żuchwy na modelach gipsowych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) wykonać model bezzębnej szczęki i żuchwy z gipsu utwardzonego, 2) zaznaczyć szczegóły topograficzne.

Wyposażenie stanowiska pracy: − gips utwardzony, − środki ochrony indywidualnej, − woda, − miska i łopatka do gipsu, − wyciski bezzębnej szczęki i żuchwy, − obcinarka do gipsu, − ciąg do pracy w gipsie, − cienkopis wodoodporny lub ołówek kopiowy, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Zbadaj działanie sił adhezji, kohezji i napięcia powierzchniowego. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) umieścić kroplę wody pomiędzy dwoma szklanymi płytkami o porowatych powierzchniach i spróbować je oddzielić,

2) umieścić kroplę wody pomiędzy dwoma szklanymi płytkami o gładkich powierzchniach i spróbować je oddzielić,

3) nanieść kroplę wody na szklaną płytkę i obserwować zachowanie kulistego kształtu, 4) przeanalizować otrzymane wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − płytki szklane o porowatych powierzchniach, − płytki szklane o gładkich powierzchniach, − pipeta, − woda, − Poradnik dla ucznia.


13

4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcia proteza, stabilizacja, retencja ? 2) dokonać podziału protez? 3) omówić powierzchnie protezy? 4) rozróżnić części składowe protez? 5) scharakteryzować warunki okludalne w protezach całkowitych? 6) wyjaśnić pojęcie kontroli nerwowo – mięśniowej?


14

4.2. Wyciski anatomiczne i czynnościowe 4.2.1. Materiał nauczania

Wyciski anatomiczne Wycisk bezzębnej szczęki i żuchwy jest odbitką pola protetycznego, umożliwiającą

odwzorowanie tkanek, na których będzie się opierała i utrzymywała proteza całkowita. Dla celów laboratoryjnych wyciski do protez całkowitych podzielić można na dwie

grupy: 1. anatomiczne – odtwarzające stan tkanek podłoża protetycznego w spoczynku, 2. czynnościowe – dzięki którym uzyskuje się odbicie dynamicznej sytuacji, jaka powstaje

w miękkich tkankach podłoża podczas żucia, połykania, mowy, śmiechu itp.[7, s.162] Wyciski anatomiczne pobierane są łyżkami standartowymi o różnych rozmiarach.

Teoretycznie umożliwiają uzyskanie odbitki tkanek podłoża w spoczynku. W rzeczywistości jednak, na skutek niedokładności standardowej łyżki wyciskowej, następuje przemieszczenie tkanek miękkich podłoża, co wywołuje w nich stan napięcia i powiększenie terenu pola protetycznego poza obszar nieruchomej błony śluzowej.

Rys. 3. Wyciski anatomiczne [5, s. 53]

Z wycisku anatomicznego wykonuje się model gipsowy, który nosi nazwę modelu wstępnego, diagnostycznego lub orientacyjnego.

Aby uzyskać odbicie sytuacji dynamicznej, należy pobrać wycisk czynnościowy, który wymaga użycia łyżki wykonywanej indywidualnie dla danego pacjenta i dokładnie dostosowanej do warunków panujących w jego jamie ustnej.

Łyżki indywidualne Łyżki indywidualne wykonuje się na modelu orientacyjnym uzyskanym z wycisku

anatomicznego. Lekarz na wycisku lub modelu zakreśla granice zasięgu łyżki indywidualnej, upraszcza to i przyspiesza późniejsze dostosowanie jej w jamie ustnej.

Łyżka indywidualna składa się z płyty podstawowej i uchwytu. Uchwyt powinien mieć taki kształt i wielkość, aby umożliwić łatwe wyjmowanie z jamy ustnej, a zarazem nie utrudniać wykonywania ruchów czynnościowych warg i języka. Zwykle znajduje się on w linii pośrodkowej na grzbiecie wyrostka zębodołowego (w szczęce może być przesunięty bardziej podniebiennie).

Łyżkę indywidualną można wykonać z: − szelaku, − tworzywa akrylowego szybkopolimeryzującego,


15

− materiału termoplastycznego (przy użyciu specjalnego urządzenia z kloszem próżniowym, płyta podstawowa wymaga wmontowania gotowego uchwytu),

− materiału kompozytowego utwardzanego światłem UV (płyta podstawowa wymaga wmontowania gotowego uchwytu). Przystępując do wykonania łyżki indywidualnej należy dokładnie oznaczyć jej granice na

modelu gipsowym. Wykonując łyżkę z szelaku należy podgrzać nad palnikiem gazowym płytkę

odpowiedniego kształtu w celu jej uplastycznienia, następnie ułożyć na poizolowanym uprzednio modelu gipsowym i docisnąć (tak aby ściśle przylegała do jego powierzchni). Nadmiary płytki ścina się ostrym nożykiem lub nożyczkami, ściśle według zaznaczonej na modelu granicy. Uchwyt formuje się z uplastycznionych nadmiarów szelaku i przykleja przy pomocy rozgrzanego nożyka do płyty podstawowej na grzbiecie wyrostka zębodołowego w miejscu zetknięcia się przyśrodkowych zębów siecznych (w szczęce można przykleić uchwyt w miejscu geometrycznego środka płyty podstawowej). Obrzeże łyżki indywidualnej powinno odstawać o ok. 2 mm od powierzchni przedsionkowej wyrostka zębodołowego modelu gipsowego, co pozwala na swobodny odpływ masy wyciskowej oraz właściwe pogrubienie i ukształtowanie obrzeża wycisku. Przy kształtowaniu łyżki stosuje się obróbkę mechaniczną frezami, kamieniami i innymi narzędziami przeznaczonymi do tego celu (oprócz łyżek z szelaku, których kształt formuje się tylko termicznie).

Pracę nad łyżką z tworzywa akrylowego rozpoczyna się od przygotowania masy (w proporcjach zalecanych przez producenta) i poizolowania modeli gipsowych izolatorem błonotwórczym. Masę akrylową w fazie ciasta umieszcza się pomiędzy dwoma szklanymi płytkami, izolując ją od nich zwilżonymi wodą kawałkami folii celofanowej. Przez odpowiednie dociśnięcie płytek (po obu stronach płytki szklanej kładzie się kawałek wosku modelowego) otrzymuje się warstwę masy pożądanej grubości, którą układa się na modelu gipsowym (należy pamiętać o zdjęciu folii celofanowej od strony dośluzówkowej) i delikatnie formuje. Nadmiar akrylu obcina się nożykiem, modeluje z niego uchwyt i przykleja (przecierając monomerem) do płyty podstawowej.

Wykonując łyżki z pozostałych wymienionych materiałów należy stosować ogólne zasady dotyczące budowy i zasięgu łyżek indywidualnych oraz ściśle przestrzegać zaleceń producentów i instrukcji obsługi używanych urządzeń.

Rys. 4. Łyżki indywidualne [5, s. 53]


16

Wyciski czynnościowe Wycisk czynnościowy jest negatywem tkanek jamy ustnej stanowiących oparcie dla

przyszłej protezy szczęki lub żuchwy. Uzyskany z niego model roboczy stanowi pozytyw tkanek podłoża w stanie dynamicznym.

Wyciski czynnościowe można podzielić na : 1) wyciski mukostatyczne, czyli obejmujące tylko teren pokryty nieruchomą błoną śluzową, 2) wyciski mukodynamiczne, zwane inaczej rozprzestrzeniającymi lub ekstensyjnymi, które

wykonuje się w przypadkach znacznych zaników wyrostka zębodołowego, zwłaszcza w żuchwie, kiedy jako podłoże protetyczne wykorzystuje się również okolice pokryte ruchomą błoną śluzową.

Rys. 5. Strefy błony śluzowej [2, s. 233]

Dostosowanie łyżki indywidualnej do wycisków mukostatycznych Obrzeże dostosowanej łyżki powinny dochodzić na odległość około 1 mm od granicy

błony śluzowej ruchomej, aby nie utrudniały swobody jej ruchów czynnościowych. W większości przypadków pomimo dokładnego wykonania laboratoryjnego, łyżka indywidualna wymaga korekty w jamie ustnej pacjenta. W czasie ruchów warg, policzków i języka uaktywniają się pewne odcinki pobrzeża, co spowodowane jest napinaniem się przyczepów mięśni, wędzidełek i więzadełek. Jeśli pobrzeże łyżki przeszkadza ich czynnościom jest przemieszczana na podłożu. W dostosowaniu łyżki indywidualnej pomagają w znacznym stopniu testy Herbsta, które pozwalają określić, jakie odcinki pobrzeża należy korygować przy określonych ruchach czynnościowych. Korektę łyżki rozpoczyna się, gdy usta pacjenta są półotwarte. Jeżeli przy takim napięciu mięśni łyżka nie spoczywa na podłożu, należy ją skracać od strony przedsionkowej w przypadku szczęki i na całym pobrzeżu w przypadku żuchwy.


17

Tabela 1. Testy Herbsta [7, s. 168] RUCH PRÓBNY MIEJSCE, W KTÓRYM NALEŻY ZMNIEJSZYĆ

ZASIĘG ŁYŻKI szczęka 1. Szerokie otwarcie ust Obustronnie od guza wyrostka zębodołowego do

okolicy drugiego zęba trzonowego 2. Ułożenie warg jak przy gwizdaniu Wargowo w obrębie zębów od kła do kła 3. Ruchy mimiczne, szeroki uśmiech Obustronnie, przedsionkowo od drugiego zęba

trzonowego do pierwszego zęba przedtrzonowego

żuchwa 1. Szerokie otwarcie ust Obustronnie przedsionkowo od trójkątów

pozatrzonowcowych do okolicy pierwszych zębów trzonowych

2. Oblizywanie wargi dolnej i górnej Obustronnie językowo od trójkątów pozatrzonowcowych do okolicy pierwszych zębów trzonowych

3. Dotykanie końcem języka błony śluzowej policzków Obustronnie językowo po przeciwległej stronie w miejscach odległych o 1 cm od przyczepu wędzidełka języka w obrębie od kła do drugiego zęba przedtrzonowego

4. Wysuwanie języka ponad wargę górną Okolice wędzidełka języka w obrębie zębów siecznych przyśrodkowych

5. Ułożenie warg jak przy gwizdaniu Wargowo w obrębie od kła do kła

Przy pomocy tak dostosowanych łyżek indywidualnych oraz masy wyciskowej (odpowiedniej do tego rodzaju wycisków) lekarz stomatolog może pobrać wycisk czynnościowy.

Rys. 6. Wyciski czynnościowe [5, s. 53]

Analiza wycisków czynnościowych i modeli roboczych W wycisku czynnościowym znajdują odbicie anatomiczne elementy tkanek mało

podatnych na ucisk i przemieszczenie oraz czynnościowo ukształtowane obrzeże, tj. przejście miedzy błoną śluzową ruchomą, a nieruchomą. Analizy wycisku dokonuje się w obecności pacjenta, sprawdzając czy powierzchnia wycisku jest wiernym negatywem tkanek podłoża.


18

wycisk bezzębnej szczęki

Rys. 7. Analiza bezzębnego wycisku szczęki [7, s. 235]

1. Wędzidełko wargi górnej (a) odbite jest w kształcie rowka. 2. Odbicie błony śluzowej (b) w części wargowej i policzkowej przedsionka określa granice

zasięgu wycisku w tej okolicy. Powierzchnia ta jest zwykle gładka. 3. Grzbiet wyrostka tworzy rów zębodołowy (c). 4. Guzy wyrostka zębodołowego szczęki dają zagłębienie (d) na krańcach rowu

zębodołowego. 5. Przy szeroko otwartych ustach więzadło skrzydłowo – żuchwowe może wytwarzać

rowek (e) za guzem wyrostka. 6. Przy energicznym wykonywaniu bocznych ruchów czynnościowych na tylno – bocznej

ścianie wycisku może się odcisnąć przedni brzeg wyrostka dziobiastego żuchwy (f). 7. Dołeczki podniebienne tworzą zwykle dwie symetryczne, niewielkie wyniosłości na

tylnej granicy podniebienia twardego (g). 8. Granica przejścia podniebienia twardego w miękkie zwykle daje gładkie odbicie (h).

Jednak w przypadku dużej aktywności gruczołów śluzowych mogą powstawać nieregularne zagłębienia utworzone w wyniku wtłoczenia do materiału wyciskowego wydzieliny gruczołów.

9. Szew podniebienny w zależności od wielkości i kształtu tworzy różnego rodzaju zagłębienia biegnące w części środkowej podniebienia (i).

10. Zmarszczki podniebienne tworzą w przedniej części wycisku rowki odchodzące drzewiasto od linii pośrodkowej (j).

11. Brodawka sieczna tworzy regularne zagłębienie (k) w środku przedniego odcinka wycisku.


19

wycisk bezzębnej żuchwy

Rys. 8. Analiza bęzzębnej żuchwy [7, s. 235]

1. Przyczepy więzadeł kształtują rowki podobnie jak w szczęce (a). 2. Obrzeża błony śluzowej przedsionka są bardziej wyraźne niż w szczęce. 3. Linia skośna zewnętrzna przedstawia się jako niewielkie zagłębienie. 4. W miejscu przejścia w ścianę policzkową jest płaska, dość szeroka powierzchnia

biegnąca od linii skośnej zewnętrznej do grzbietu wyrostka zębodołowego (b). 5. W dystalno – policzkowej części wycisku powstaje zagłębienie lub wygórowanie

wywołane uciskiem mięśnia żwacza na mięsień policzkowy (c). 6. Okolica przestrzeni pozatrzonowcowej występuje jako gruszkowata wklęsłość,

stanowiąca zakończenie zagłębienia zębodołowego (d). Poduszeczka pozatrzonowcowa daje podobnego kształtu odbicie , jednak znacznie mniejsze i umieszczone bardziej ku przodowi.

7. Fałdy podjęzykowe tworzą gładkie, jednakowe zagłębienia po obu stronach linii pośrodkowej (e).

8. Przyczepy mięśnia żuchwowo – gnykowego tworzą rowek, poniżej którego powstają zwykle podcienie (f).

9. Wędzidełko języka odbija się zwykle w postaci niewielkiego zagłębienia lub bruzdy. 10. Przestrzeń pozażuchwowa tworzy wyraźną wyniosłość (g).

Model roboczy wykonuje się z gipsu utwardzonego, powinien mieć gładką powierzchnię (bez pęcherzy) i odtwarzać całą powierzchnię pola protetycznego. Musi odtwarzać również obrzeże wycisku od strony przedsionkowej, umożliwiając wykonanie protezy o płycie ukształtowanej czynnościowo. Podstawę modelu żuchwy kształtuje się w formie sześcioboku, natomiast szczęki siedmioboku.

Analiza bezzębnego modelu szczęki W bezzębnej szczęce wyróżnia się podniebienie twarde ograniczone brzeżnie łukiem

wyrostka zębodołowego, który ku tyłowi kończy się po obu stronach (prawej i lewej) guzami szczęki. Podniebienie twarde przechodzi ku tyłowi w podniebienie miękkie. Granicą między nimi jest linia Ah, która jest najbardziej wysuniętym ku tyłowi ograniczeniem podłoża protetycznego szczęki. W czasie wymawiania głosek „A” oraz „H” podniebienie miękkie napina się, przez co uwidacznia się jego granica z podniebieniem twardym – stąd nazwa linii. Dla określenia symetrii wyrostka zębodołowego pomocne jest narysowanie linii biegnącej przez środek podniebienia twardego w miejscu szwu podniebiennego oraz przez grzbiet wyrostka zębodołowego szczeki. Zauważona asymetria wymaga właściwego pogrubienia płyty w celu wyrównania kształtu podłoża protetycznego. Zaniechanie tej czynności może spowodować zapadanie się policzków lub warg (zniekształcenie rysów twarzy). Bezzębny


20

wyrostek zębodołowy może mieć kształt owalny, kwadratowy (sprzyjający stabilizacji protezy) lub trójkątny (sprzyjający czynnościowemu ustaleniu protezy w kierunku przednio – tylnym).

Typy podniebienia − płaskie (niekorzystne dla stabilizacji protezy), − trapezowate, − łukowate (najkorzystniejsze dla stabilizacji protezy), − trójkątne, − gotyckie (z wałowatymi wyrostkami zębodołowymi, niekorzystne dla stabilizacji

protezy). „Sklepienie” i „dno” przedsionka jamy ustnej nie jest określeniem ścisłym, ponieważ

błona śluzowa ruchoma wykazuje w tym miejscu znaczne przesunięcia w stosunku do swego podłoża.

Granica protezy powinna przebiegać na linii błony śluzowej ruchomej i nieruchomej (przylegającej do wyrostka zębodołowego), nieznacznie przekraczając ją w kierunku błony śluzowej ruchomej.

Na modelu szczeki zaznaczono miejsca, które należy ograniczyć w płycie protezy: 1) wędzidełko wargi (ograniczyć), 2) wędzidełko policzka (ograniczyć), 3) fałd skrzydłowo – żuchwowy (ograniczyć), 4) grzebień pod łukiem jarzmowym (podłoże kostne fałdu przejściowego), 5) okolica policzkowa guza szczęki.

Rys. 9. Miejsca ograniczeń płyty protezy [3, s. 26]

Analiza bezzębnego modelu żuchwy Na podłożu protetycznym żuchwy wyróżnia się wyrostek zębodołowy, którego kształt

(grzbiet) może przyjmować formę szablowatą, ostrą, o wąskiej powierzchni, z jednoczesnym jej wygładzeniem (wymaga wtedy zmniejszenia obciążenia podłoża protetycznego). Ku tyłowi kończy się guzkiem wyrostka zębodołowego żuchwy. Ograniczeniem podłoża protetycznego żuchwy od przedsionka jest dno przedsionka, a od strony właściwej jamy ustnej przebiega ono nieco wyżej niż dno jamy ustnej.


21

W przedsionku wyróżnia się wędzidełko wargi dolnej i symetrycznie obustronnie przyczepy więzadełek policzkowych.

Od strony właściwej jamy ustnej znajdują się: − dołek pozatrzonowcowy, − kieszeń Kemeny’ego, − kieszonka językowa, − linia żuchwowo – gnykowa.

Na modelu żuchwy zaznaczono miejsca, które należy ograniczyć w płycie protezy: 1) wędzidełko wargi (ominąć), 2) wędzidełko języka (ominąć), 3) wędzidełko policzka (ominąć), 4) linia skośna (skrócić brzeg protezy), 5) fałd skrzydłowo – żuchwowy (ominąć), 6) linia nasady języka (skrócić brzeg protezy).

Rys. 10. Miejsca ograniczeń płyty protezy [3, s. 30]

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest wycisk anatomiczny? 2. Jakimi cechami charakteryzuje się wycisk czynnościowy? 3. Z jakich materiałów można wykonać łyżkę indywidualną? 4. W jakim celu dokonuje się analizy wycisku czynnościowego? 5. Co to są testy Herbsta? 6. Jakie warunki musi spełniać model roboczy? 7. Co to jest linia Ah? 8. Jaki typ podniebienia jest najkorzystniejszy dla stabilizacji protezy?


22


Wykonaj modele orientacyjne z wycisków anatomicznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) rozrobić gips modelowy w odpowiednich proporcjach, 2) zalać wyciski gipsem, 3) ukształtować podstawy według ogólnych zasad.

Wyposażenie stanowiska pracy: – środki ochrony indywidualnej, – gips modelowy, – woda, – miska i łopatka do gipsu, – wyciski anatomiczne bezzębnej szczęki i żuchwy, – wibrator, – obcinarka do gipsu, – nóż do gipsu, – ciąg do pracy w gipsie, – Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wykonaj łyżki indywidualne dla szczęki i żuchwy.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) poizolować w wodzie modele gipsowe, 2) zważyć akryl potrzebny do wykonania ćwiczenia i zapisać wyniki, 3) wykonać łyżkę indywidualną dla szczęki z tworzywa akrylowego, 4) wykonać łyżkę indywidualną dla żuchwy z szelaku, 5) dokonać obróbki mechanicznej.

Wyposażenie stanowiska pracy: – środki ochrony indywidualnej, – modele gipsowe, – stanowisko protetyczne (biurko z wyciągiem, krzesło, oświetlenie, silnik, palnik

gazowy), – szelak, – woda, – miska do gipsu, – płytki szklane o gładkich powierzchniach, – folia celofanowa, – tworzywo akrylowe (szybkopolimeryzujące), – naczynie szklane do akrylu, – nóż do wosku, – nożyczki,


23

– frezy do akrylu, – karty charakterystyk substancji, – waga elektroniczna, – Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 3

Wykonaj modele robocze z wycisków czynnościowych.

Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zważyć potrzebną ilość gipsu i zapisać wyniki, 2) rozrobić gips utwardzony w odpowiednich proporcjach, 3) zalać wyciski gipsem, 4) ukształtować podstawy według ogólnych zasad.

Wyposażenie stanowiska pracy: – środki ochrony indywidualnej, – waga elektroniczna, – gips utwardzony, – woda, – miska i łopatka do gipsu, – wyciski czynnościowe bezzębnej szczęki i żuchwy, – wibrator, – obcinarka do gipsu, – nóż do gipsu, – ciąg do pracy z gipsem, – Poradnik dla ucznia. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcia wycisk, łyżka indywidualna, linia Ah? 2) dokonać podziału wycisków? 3) omówić testy Herbsta? 4) dokonać analizy modelu roboczego? 5) wykonać łyżkę indywidualną dla szczęki? 6) wykonać łyżkę indywidualną dla żuchwy?


24

4.3. Ustalanie centralnego zwarcia 4.3.1. Materiał nauczania

Ustalenie u pacjenta prawidłowego położenia żuchwy względem szczęki (gdy głowy żuchwy zajmują centralne położenie w dołach stawowych, a przechodzenie z położenia spoczynkowego do okludalnego odbywa się z wystąpieniem minimalnej aktywności mięśniowej) warunkuje wykonanie sprawnych czynnościowo protez. Aby lekarz stomatolog mógł dokonać koniecznych pomiarów musi dysponować wzornikami zwarciowymi wykonanymi laboratoryjnie.

Wzorniki zwarciowe Są przenośnikami informacji między gabinetem stomatologicznym a laboratorium

protetycznym o przestrzennym położeniu żuchwy w stosunku do szczęki w zwarciu centralnym (nawykowym).

Rys. 11. Wzorniki zwarciowe [5, s. 54]

Wzornik zwarciowy składa się z płyty i wału zwarciowego. Płyta wzornika może być

wykonana z wosku modelowego, szelaku, tworzywa akrylowego szybkopolimeryzującego lub kompozytu utwardzanego światłem UV. Sposób wykonania płyty wzornika jest analogiczny jak przy wykonaniu płyty łyżki indywidualnej, różnica polega na dokładnym przyleganiu obrzeża płyty do modelu roboczego. Wały zwarciowe formuje się z płytki wosku modelowego lub wykorzystuje gotowe elementy woskowe. Uplastycznioną płytkę wosku zwija się w wałeczek o średnicy około 2 cm i układa na płycie w miejscu przebiegu grzbietu wyrostka zębodołowego. Przeciętna wysokość wału wzornika górnego powinna wynosić od 20 do 22 mm, a dolnego 16 mm, przeciętna szerokość od 5 do 10 mm. Od strony wewnętrznej i zewnętrznej w przestrzeń powstałą pomiędzy wałem a płytą, nożykiem wlewa się rozgrzany wosk lub jeśli szerokość wału na to pozwala nadtapia się nadmiary uzyskując połączenie. Płaszczyznę zwarciową kształtować można w dwojaki sposób: 1. Powierzchnię zwarciową (zanim wosk zdąży stwardnieć) dociska się do płytki szklanej,

a następnie w miejscach ustawiania zębów piątych i szóstych, ścina się wał ku tyłowi i pod kątem 45 stopni,

2. Metodą Płonki formując powierzchnię zwarciową wału przy pomocy podgrzanej metalowej kaloty (wycinka kuli o średnicy 12 cm).

Rys. 12. Ukształtowanie wzorników metodą Płonki [1, s. 167]


25

Wzorniki zwarciowe muszą odpowiadać następującym wymaganiom: − być właściwie ukształtowane i dokładnie przylegać do modelu roboczego, − być stabilne zarówno na modelu jak i w ustach, − nie zaburzać ruchów warg, języka i policzków oraz nie zniekształcać rysów twarzy, − mieć gładką powierzchnię aby nie drażnić błony śluzowej, − być wykonane z materiału nie ulegającemu odkształceniu w jamie ustnej.

Przy prawidłowym określaniu centralnego zwarcia zasadniczą rolę odgrywa doświadczenie lekarza, który musi wybrać spośród wielu metod, najbardziej miarodajną.

Wszystkie jednak opierają się na spostrzeżeniach dotyczących położenia żuchwy względem szczęki. Należą do nich: 1. Fizjologiczne położenie żuchwy, występujące wówczas, kiedy mięśnie przywodzące

i odwodzące są w stanie minimalnego napięcia. 2. Położenie okludalne żuchwy, w którym zęby lub wzorniki zwarciowe są w centralnym

położeniu okludalnym, tzn. w takim, w którym występują maksymalne kontakty międzyguzkowe. Występowanie wolnej przestrzeni między powierzchniami okludalnymi zębów w czasie, kiedy żuchwa jest w fizjologicznym położeniu spoczynkowym (szpara spoczynkowa). Szpara spoczynkowa to wolna przestrzeń, która powstaje gdy żuchwa jest w spoczynku.

U pacjentów bezzębnych możliwe jest jedynie ustalenie położenia spoczynkowego szczęki do żuchwy, które po zmniejszeniu o wysokość szpary spoczynkowej (przeciętnie od 2 do 4 mm) zostaje doprowadzone do położenia okludalnego, w jakim wykonuje się protezy całkowite.

Po ustaleniu centralnego zwarcia lekarz zakreśla na powierzchniach przedsionkowych wzorników linie orientacyjne, które są istotną wskazówką w etapie laboratoryjnym. Są to: 1. Położenie płaszczyzny zwarcia (linia zgryzowa przednia). 2. Linia uśmiechu – pokazuje układ szyjek zębów w protezie, czyli długość zębów

widoczną podczas uśmiechu. 3. Linia środkowa – pionowa kreska, zarysowana w linii pośrodkowej ciała, a biegnąca

między zębami siecznymi przyśrodkowymi (należy się kierować symetrią twarzy, a nie położeniem, często przemieszczonych wędzidełek wargi).

4. Linia kłów – w kątach ust wykreśla się dwie pionowe kreski, wskazujące położenie odśrodkowych krawędzi kłów w przyszłej protezie. Odległość między liniami określa szerokość sześciu górnych zębów przednich.

5. Dolna linia uśmiechu.

Rys. 13. Linie orientacyjne [3, s. 121]


26

Rejestracja położenia żuchwy w stosunku do szczęki Odtworzenie warunków okluzyjno – artykulacyjnych w protezach całkowitych wymaga

zmontowania modeli szczęki i żuchwy w takim położeniu w stosunku do stawów skroniowo – żuchwowych, jakie zajmują w układzie stomatognatycznym.

Rys. 14. Możliwości czynnościowe artykulatora [2, s. 77]

Modele należy zmontować w dostępnych przyrządach, starając się dobrać takie, które

najwierniej odwzorowuje ruchy stawu skroniowo – żuchwowego.

Rys. 15. Rodzaje zwieraków [2, s. 78]


27

Zwieraki (okludatory) to najprostsze przyrządy, które umożliwiają jedynie ustawienie modeli w określonej sytuacji zwarciowej, odtwarzają jedynie ruchy odwodzenia i przywodzenia żuchwy [Rys.15]. a) zwierak gipsowy b) zwierak bez możliwości ustawiania pionowego odstępu między szczęką a żuchwą c) zwierak z ustawianą wysokością zwarcia

Artykulatory (zgryzadła) są przyrządami odtwarzającymi ruchy żuchwy, przy czym istnieje możliwość zasymulowania ruchów bocznych co w pełni oddaje czynności występujące w układzie stomatognatycznym. W prostszych typach tych urządzeń działanie opiera się na podstawie średnich wartości trójkąta Bonvilla (trójkąt równoramienny wyznaczony przez wyrostki kłykciowe żuchwy i miejsce zetknięcia się centralnych siekaczy dolnych).

Rys. 16. Artykulator [2, s. 79]

W urządzeniach wyposażonych w łuk twarzowy usytuowanie przestrzenne modeli opiera się na wartościach indywidualnych.

Rys. 17. Artykulator z łukiem twarzowym [2, s. 80]

Postępowanie laboratoryjne Mocowania modeli dokonuje się najczęściej przy pomocy gipsu modelowego.

W artykulatorach jest możliwość skorzystania dodatkowo z płytek metalowych, krążków i magnesów. Przed przystąpieniem do tej czynności należy sprawdzić szczelność przylegania płyt wzorników zwarciowych do modeli roboczych. Jeśli zachodzi taka konieczność, dokonuje się korekty wysokości cokołów modeli. Na pętlę zgryzadła nakłada się papkę gipsową i umieszcza podstawę modelu dolnego, kierując się następującymi zasadami: 1) powierzchnia zgryzowa wzorników, przebiega równolegle do płaszczyzny poziomej i na

wysokości poziomego ćwieka wskazującego, znajdującego się w przedniej części zgryzadła na jego pionowym bolcu,


28

2) w odcinku tylnym powierzchnia zgryzowa wzorników zwarciowych powinna przebiegać równolegle do płaszczyzny wyznaczonej przez linię prostą biegnącą od kolczastych występów ramion pionowych artykulatora i ćwieka poziomego,

3) tylne ograniczenie górnego i dolnego modelu gipsowego powinno być tak ułożone, aby jego powierzchnia była równoległa do podstawy trójkąta Bonvilla względnie do linii prostej łączącej przeguby stawowe artykulatora,

4) modele powinny być ułożone symetrycznie, w stosunku do płaszczyzny strzałkowej, która ma przebiegać przez środki ich podstaw.

Po stężeniu gipsu w dolnej pętli i uformowaniu kształtu według przebiegu podstawy

modelu dolnego, zamyka się artykulator i na górną pętlę nakłada papkę gipsową formując na kształt półkuli, lub zgodnie z podstawą modelu górnego. Powierzchnie gipsowe wygładza się papierem ściernym.

Przy pomocy cyrkla, linijki i ołówka przenosi się wyznaczone przez lekarza linie orientacyjne na powierzchnię oprawionych modeli. 4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest wzornik zwarciowy? 2. Jak jest zbudowany wzornik zwarciowy? 3. Z jakich materiałów można wykonać płytę wzornika? 4. Co to jest linia środkowa? 5. Co wskazuje linia kłów? 6. Co to jest szpara spoczynkowa? 7. Jaki jest cel oprawienia wzorników w zgryzadło? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj wzorniki zwarciowe dla szczeki i żuchwy z wosku modelowego.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) poizlować modele robocze, 2) ukształtować płyty wzorników, 3) ukształtować wały zwarciowe według ogólnych zasad.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − modele robocze, − woda, − miska, − wosk modelowy, − stanowisko protetyczne, − nóż do wosku, − płytka szklana, − instrument do modelowania,


29

− pędzel do wygładzania wosku, − palnik spirytusowy lub mikropalnik, − metalowe spinacze biurowe, − kleszcze kramponowe, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wykonaj wzorniki zwarciowe dla szczęki (płyta z tworzywa akrylowego szybkopolimeryzującego) i żuchwy (płyta z szelaku) z uformowanymi na kalocie wałami zwarciowymi.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) poizolować modele robocze, 2) zważyć akryl potrzebny do wykonania ćwiczenia i zapisać wyniki, 3) wykonać płytę wzornika dla szczęki z tworzywa akrylowego, 4) uformować wał zwarciowy dla szczęki z wosku modelowego, 5) wykonać płytę wzornika dla żuchwy z szelaku, 6) uformować wał zwarciowy dla żuchwy z wosku modelowego, 7) wygładzić wzorniki i dokonać spisu wykorzystanych materiałów.

Wyposażnie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − modele gipsowe, − stanowisko protetyczne, − lampa UV, − woda, − miska do gipsu, − kalota, − tworzywo akrylowe (szybkopolimeryzujące), − naczynie szklane do akrylu, − nóż do wosku, − tworzywo kompozytowe, − frezy do akrylu, − wosk modelowy, − pompka spirytusowa, − poradnik dla ucznia, − karty charakterystyk substancji, − waga elektroniczna.


30

Ćwiczenie 3 Opraw modele z ustaloną wysokością zwarcia w zgryzadle.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zważyć potrzebną ilość gipsu i zapisać wyniki, 2) rozrobić gips modelowy w odpowiednich proporcjach, 3) osadzić modele z wzornikami w zgryzadle według ogólnych zasad.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − waga elektroniczna, − gips modelowy, − woda, − miska i łopatka do gipsu, − modele robocze z wzornikami, − wibrator, − obcinarka do gipsu, − zgryzadło, − nóż do gipsu, − wodny papier ścierny, − ciąg do pracy z gipsem, − Poradnik dla ucznia.


31


Tak

Nie 1) zdefiniować pojęcia zwarcie, wzornik zwarciowy, szpara

spoczynkowa? 2) scharakteryzować wymagania stawiane wzornikom? 3) omówić linie orientacyjne? 4) wskazać cel wykonania wzorników? 5) wykonać wzornik dla szczęki? 6) wykonać wzornik dla żuchwy?


32

4.4. Ustawianie zębów 4.4.1 Materiał nauczania

Dobór zębów sztucznych Zanim technik dentystyczny podejmie działania zmierzające do wykonania protez, lekarz

musi dobrać kolor, kształt i wielkość zębów sztucznych. Te czynniki oraz sposób ustawienia zębów odgrywają znaczącą rolę w estetycznym wyglądzie pacjenta.

Kształt i wielkość zębów Wielkość i kształt zębów można w przybliżeniu określić stosując klasyfikację Williamsa

- analizując typ twarzy.

Rys. 18. Typy twarzy [1, s. 168]

Miarodajne przy doborze zębów jest również analizowanie budowy konstytucjonalnej

pacjenta.

1 2 3

Rys. 19. Budowa konstytucjonalna [3, s. 131] 1. Typ atletyczny 2. Typ leptosomiczny 3. Typ pykniczny

Firmy produkujące zęby tworzą tabele rozmiarów, na podstawie których lekarz w zleceniu może użyć konkretnego numerycznego oznaczenia wielkości i kształtu.


33

Kolor zębów Kolor zębów naturalnych zmienia się z wiekiem (stają się ciemniejsze). Ciemniejsze

sztuczne zęby odpowiednie są dla osób starszych, jaśniejsze dla młodszych. Wyboru odcienia dokonuje się według kolornika (klucza kolorów). Każdy z wiodących

producentów posiada kolornik do swoich wyrobów. Kolor zębów powinien być dobierany przy świetle dziennym, raczej w cieniu (oświetlenie sztuczne utrudnia właściwy dobór koloru).

Rys. 20. Kolorniki [www.dt-shop.pl]

Zęby sztuczne konfekcjonowane są na odpowiednio oznakowanych płytkach, po sześć zębów przednich i osiem bocznych.

Rys. 21. Zęby sztuczne przednie [www.dt-shop.pl]

Rys. 22. Zęby sztuczne boczne [www.dt-shop.pl]


34

Ogólne zasady ustawiania zębów 1. W protezie całkowitej nie ustawia się więcej niż 14 zębów (nie uzupełnia się trzecich

zębów trzonowych), w określonych warunkach liczba zębów może być zmniejszona do 12,

2. W zgryzie prawidłowym łuk zębowy górny ma kształt półelipsy, dolny paraboli, 3. Zęby górne pokrywają od strony przedsionkowej część zębów dolnych i każdy ząb

powinien kontaktować się z dwoma zębami przeciwstawnymi (wyjątek stanowią dolne zęby sieczne i drugie górne trzonowe),

4. Zęby boczne powinny być ustawione na grzbiecie wyrostka zębodołowego, 5. Należy dążyć do uzyskania zadowalającego wyglądu estetycznego, zrównoważonej

okluzji i artykulacji oraz prawidłowej wymowy, 6. U osób starszych zaleca się ustawianie zębów z pewnymi odchyleniami, co zapewnia

bardziej naturalny wygląd pacjenta. Ustawianie zębów metodą artykulacyjną (według Gysiego) W metodzie Gysiego stosujemy zęby o anatomicznych kształtach i artykulatory o ruchach

przeciętnych. Kształt zębów fabrycznych można modyfikować w zależności od potrzeb. Zęby ustawia się (wycinając segmenty woskowego wału zwarciowego) do płytki szklanej

lub metalowej zaczynając od szczęki w następującej kolejności i według określonych zasad: 1. Siekacze przyśrodkowe górne we wzajemnym kontakcie wypadającym ściśle w linii

środkowej, brzegi sieczne sięgające płaszczyzny zgryzowej, zarys powierzchni wargowej odpowiadać powinien zewnętrznej powierzchni wału wzornika,

2. Siekacze boczne w odległości do 1 mm od płaszczyzny zgryzowej, 3. Kły górne w kontakcie z płaszczyzną zgryzową, powierzchnia wargowa powinna być

eksponowana przedsionkowo,

Rys. 23. Ustawienie zębów górnych przednich [2, s. 239]

4. Pierwszy ząb przedtrzonowy ustawia się prostopadle do płaszczyzny zgryzowej, guzek

policzkowy styka się z nią, natomiast podniebienny oddalony jest od niej o około 1 mm,

Rys. 24. Ustawienie zęba pierwszego przedtrzonowego [3, s. 75]

5. Drugi ząb przedtrzonowy powinien kontaktować z płaszczyzną zgryzową obydwoma

guzkami,

Rys. 25. Ustawienie zęba drugiego przedtrzonowego [3, s. 75]


35

6. Pierwszy górny ząb trzonowy dotyka płaszczyzny zgryzowej (płytki) jedynie guzkiem podniebiennym przednim, guzek podniebienny tylny oraz guzek policzkowy przedni znajdują się w odległości około1 mm od płaszczyzny zgryzowej, natomiast guzek policzkowy tylny jest oddalony o około 2 mm,

Rys. 26. Ustawienie zęba pierwszego trzonowego [3, s. 75]

7. Drugi ząb trzonowy w pozycji pierwszego zęba trzonowego, ale bez kontaktu

z płaszczyzną zgryzową,

Rys. 27. Ustawienie zęba drugiego trzonowego [3, s. 75]

8. Zęby dolne zaczynamy ustawiać od pierwszego zęba trzonowego, który powinien ściśle

kontaktować z połową powierzchni drugiego górnego zęba przedtrzonowego i dwoma trzecimi przedniej części pierwszego górnego zęba trzonowego, Dopuszczalne jest przed pierwszym zębem trzonowym, ustawienie siekaczy dolnych przyśrodkowych,

Rys. 28. Ustawienie siekaczy i zębów trzonowych [3, s. 75] 9. Kły dolne (osią) z pewnym nachyleniem dojęzykowym, bez kontaktu z zębami

przeciwstawnymi w zwarciu centralnym (w kontakcie w zwarciu bocznym), 10. Dolny siekacz boczny zajmuje wolną przestrzeń pomiędzy kłem, a pierwszym siekaczem

dolnym przyśrodkowym,

Rys. 29. Ustawienie siekaczy dolnych [2, s. 239]

11. Zęby przedtrzonowe dolne ustawia się w kontakcie z zębami górnymi, 12. Ząb drugi trzonowy przy okluzji styka się z dwoma zębami trzonowymi górnymi.


36

Rys. 30. Ustawienie zębów bocznych [3, s. 75]

Ustawianie zębów metodą sferyczną (Fehra) W metodzie sferycznej zęby ustawia się zgodnie z przebiegiem powierzchni wałów zwarciowych (ukształtowanych według Płonki) lub do sferycznego talerzyka zamontowanego w zgryzadle. Stosuje się zęby płaskoguzkowe. Sugeruje się rozpoczęcie ustawiania zębów od siekaczy przyśrodkowych dolnych, które brzegami siecznymi kontaktują z powierzchnią zwarciową górnego wału zwarciowego wzornika. Następnie ustawia się zęby boczne (blokowe), które pozostają w kontakcie z krzywizną górnego wału zwarciowego. Kształt zębów można modyfikować w zależności od miejscowych warunków anatomicznych. Po wstawieniu wszystkich zębów dolnych, ustawia się zęby przednie górne, następnie górne boczne (blokowe).

Rys. 31. Ustawienie zębów metodą sferyczną [7, s. 210]

Modelowanie płyty protezy Właściwe przyleganie policzków i warg, a co za tym idzie korzystny wygląd estetyczny

i właściwe utrzymanie protezy na podłożu uzyskuje się po odtworzeniu anatomicznych kształtów powierzchni przedsionkowej.

Płyta protezy powinna być tak ukształtowana aby: − odtwarzać anatomiczny kształt zębów od strony jamy ustnej właściwej, − odtwarzać indywidualne fałdy podniebienne, − jej grubość niewiele zmniejszała pojemność jamy ustnej, − uformowane zagłębienie dla języka, prowadziło do lepszej stabilizacji, − jak najlepiej odzwierciedlać cechy błony śluzowej.

Obrzeże protezy biegnące w przedsionku pogrubia się w kształcie spadającej kropli w kierunku sklepienia przedsionka. Łęki zębodołowe modeluje się, nadlewając rozgrzany wosk (w kształcie trójkąta skierowanego podstawą do zarysu szyjek zębowych) i po stężeniu formując je przy pomocy instrumenty do modelowania lub nożyka do wosku. Od strony jamy ustnej właściwej, płyta protezy powinna przy zębach sztucznych odtwarzać anatomiczny kształt zębów. Płyta protezy w miejscu łączenia się z zębami nie może tworzyć ostrych


37

zachyłków (sprzyja to zaleganiu resztek pokarmowych), dlatego bardzo ważne jest dokładne ukształtowanie brodawek, oczyszczenie zębów z nadmiarów wosku i wygładzenie płyty palnikiem spirytusowym lub mikropalnikiem.

Rys. 32. Palniki do wygładzania wosku [www.dt-shop.pl]

Tak wymodelowany pierwowzór woskowy protezy po odkażeniu może być przekazany do kontroli w jamie ustnej pacjenta.

Kontrola w jamie ustnej pacjenta W fazie wstępnej lekarz kontroluje zasięg płyty protezy i jej stabilizację w trakcie

wykonywania ruchów kontrolnych (w razie potrzeby koryguje). Wysokość zwarcia może zbadać stosując przyrządy pomiarowe lub metodę fonetyczną,

w której postukiwanie zębami w trakcie wymowy świadczy o podniesieniu zwarcia z przekroczeniem szpary spoczynkowej.

Zbyt duża luka między łukami zębowymi podczas mowy, będzie wskazywała na obniżenie wysokości zwarcia.

Przesuwanie żuchwy do przodu i na boki pozwala sprawdzić stopień uzyskania zrównoważonej okluzji.

Wprowadzenie pasków kalki między powierzchnie żujące pozwala sprawdzić dokładność kontaktów między zębami dolnymi a górnymi.

Brzegi sieczne górnych zębów powinny w trakcie spoczynku być widoczne od 1 do 2 mm spod wypełnionej (nie zapadniętej) wargi górnej, a w trakcie uśmiechu dotykać wargi dolnej.

Przedtrzonowce powinny być wysunięte policzkowo w taki sposób, aby nie powstawała zbyt ciemna przestrzeń podczas uśmiechu.

Linia przebiegająca między przyśrodkowymi zębami siecznymi musi pokrywać się z linią pośrodkową ciała.

Po zabiegach lekarza, pacjent również powinien ocenić uzyskany efekt funkcjonalny i estetyczny.

Protezy próbne zaakceptowane podczas klinicznej kontroli, mogą zostać poddane następnemu etapowi laboratoryjnemu. 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są rodzaje zębów sztucznych? 2. Jakie są typy budowy konstytucjonalnej? 3. Jakie są ogólne zasady ustawiania zębów w protezie całkowitej? 4. W jakiej kolejności ustawia się zęby metodą artykulacyjną? 5. W jakiej kolejności ustawia się zęby metodą sferyczną? 6. Jaki jest cel modelowania płyty protezy?


38


Dobierz zęby sztuczne kierując się wiekiem i typem konstytucjonalnym pacjenta.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeanalizować karty pacjentów i ich fotografie, 2) wybrać odpowiednie zęby z otrzymanego asortymentu, 3) wyliczyć koszt zakupu wybranych zębów i zapisać wyniki.

Wyposażnie stanowiska pracy: − karty pacjentów, − fotografie pacjentów, − asortyment zębów sztucznych, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wykonaj pierwowzory woskowe protez dla szczęki i żuchwy, ustawiając zęby metodą artykulacyjną.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) poizolować modele robocze zmontowane w zgryzadle, 2) ustawić zęby metodą artykulacyjną, 3) wymodelować płyty protez, 4) dokonać oceny wykonanej pracy, 5) wycenić zużyte materiały i zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − modele gipsowe oprawione w artykulator, − stanowisko protetyczne, − woda, − miska do gipsu, − wosk modelowy, − zęby akrylowe, − nóż do wosku, − instrument do modelowania, − frezy do akrylu, − pędzel do wygładzania wosku, − mikropalnik, − Poradnik dla ucznia.


39

Ćwiczenie 3 Wykonaj pierwowzory woskowe protez dla szczęki i żuchwy, ustawiając zęby metodą

sferyczną.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) poizolować modele robocze zmontowane w zgryzadle, 2) ustawić zęby metodą sferyczną, 3) wymodelować płyty protez, 4) dokonać oceny wykonanej pracy, 5) wycenić zużyte materiały i zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − modele gipsowe oprawione w artykulatorze, − kalota, − stanowisko protetyczne, − woda, − miska do gipsu, − wosk modelowy, − zęby akrylowe, − nóż do wosku, − instrument do modelowania, − frezy do akrylu, − pędzel do wygładzania wosku, − mikropalnik, − Poradnik dla ucznia. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz:

Tak

Nie 1) dobrać zęby dla określonego pacjenta? 2) omówić ogólne zasady ustawiania zębów sztucznych? 3) omówić zasady ustawiania zębów metodą artykulacyjną? 4) omówić zasady ustawiania zębów metodą sferyczną? 5) wykonać pierwowzór woskowy protezy dla szczęki według zlecenia? 6) wykonać pierwowzór woskowy protezy dla żuchwy według zlecenia?


40

4.5 Zamiana wosku na tworzywo akrylowe 4.5.1 Materiał nauczania

Uszczelnienie Wykorzystanie sił gwarantujących protezie całkowitej utrzymanie i stabilizację jest

możliwe tylko wtedy, gdy siły przemieszczające działają prostopadle do podłoża. Siły poziome i skośne nie będą pozbawiały protezy utrzymania tylko wówczas, gdy zastanie stworzone właściwe uszczelnienie brzeżne (Hardy i Kapur). Pobrzeża protezy kontaktujące z miękkimi tkankami, przemieszczają się podczas czynności razem z nimi, utrzymując w ten sposób uszczelnienie brzeżne. Uzyskane podczas pobierania wycisku czynnościowego odpowiednie ukształtowanie przedsionkowych pobrzeży górnej protezy, wypełniające przestrzeń pomiędzy dziąsłem a tkankami warg i policzków, uszczelnia przepływ powietrza między protezą a tkankami. W tylnej granicy protezy, w miejscu jej kontaktu z podniebieniem miękkim, niestety brakuje takich warunków. W tym miejscu proteza wymaga specjalnego postępowania umożliwiającego uzyskanie uszczelnienia, które powoduje lepsze utrzymanie, zapobiega przedostawaniu się resztek pokarmowych pod płytę, poprawia samopoczucie pacjenta. Jest niezbędne, ponieważ w wyniku skurczu tworzywa podczas polimeryzacji powstaje szczelina pomiędzy płytą a podłożem, którą właśnie uszczelnienie uzupełnia. Przebieg uszczelnienia powinien być określony przez lekarza w wyniku badania. Następnie ma modelu gipsowym (w trakcie wizyty kontrolującej próbne protezy), lekarz podskrobuje rowki uszczelniające. Najbardziej wskazany jest rowek w kształcie klina, podstawą zwróconego ku tyłowi. Podstawa powinna być cieńsza w linii pośrodkowej, a grubsza w okolicy stoków podniebiennych i w zależności od podatności tkanek miękkich podłoża wysokość uszczelnienia waha się w granicach od 0,8 mm do 1,2 mm.

Rys. 33. Rodzaje uszczelnienia [7, s. 216]

Odciążenie Odciążanie podłoża ma na celu:

− polepszenie stabilizacji protezy przez uwzględnienie resiliencji (podatności), − ochronę przyzębia brzeżnego, − zapobieganie zanikowi podłoża protetycznego poprzez zmniejszenie nacisku protezy na

podłoże twarde, − zabezpieczenie miejsc wrażliwych i mało podatnych na ucisk, − równomierne rozłożenie sił żucia przenoszonych z protezy na podłoże, co pozwala na

zwiększenie efektywności żucia przy jednoczesnym zminimalizowaniu szkodliwego działania na tkanki znajdujące się pod płytą protezy. Czynność odciążenia najczęściej wykonuje się w warunkach laboratoryjnych na

podstawie informacji naniesionych przez lekarza na model gipsowy. Technik dentystyczny na etapie puszkowania protezy, docina z folii (cynowej lub ołowiowej) odpowiednią liczbę i kształt listków, które następnie nakleja w określonych miejscach na model gipsowy.


41

Rys. 34. Diagram stref podatności [1, s. 155]

Rys. 35. Odciążenie na modelu [7, s. 218] Puszkowanie protez 1. Otwarte:

− wprost (rzadko stosowane), − odwrotne.

2. Zamknięte.

W wyniku puszkowania otrzymuje się formę pozwalającą na zamianę wosku na tworzywo akrylowe. Woskowy pierwowzór po kontroli w ustach pacjenta i ewentualnych korektach, przykleja się woskiem do modelu gipsowego wokół pobrzeża protezy (od strony przedsionka i linii Ah), zabezpiecza to w dalszych etapach pracy laboratoryjnej przed wpłynięciem gipsu pod woskową płytę protezy. Po przyklejeniu należy uwolnić model od zgryzadła, namoczyć go w wodzie i przygotować puszkę polimeryzacyjną.

Rys. 36. Puszka polimeryzacyjna [www.dt-shop.pl]

Puszka składa się z dwóch części głównych, w jednej z nich znajdują się prowadnice

gwarantujące prawidłowy tor ich składania.

Puszkowanie otwarte odwrotne W niższej części puszki zatapia się w gipsie modelowym model gipsowy z przyklejonym

pierwowzorem woskowym protezy, kierując się następującymi zasadami: − model ułożony jest centralnie w puszce,


42

− górne linie cokołu pokrywają się z górną krawędzią puszki, − płaszczyzna zgryzu zębów sztucznych musi być zbliżona możliwie jak najbardziej do

położenia równoległego, − płaszczyzna zgryzu zębów sztucznych znajduje się ok. 1 cm poniżej górnej krawędzi

nałożonej drugiej części puszki (po kontrolnym złożeniu), − model jest całkowicie zatopiony w gipsie, a pierwowzór woskowy wystaje ponad

krawędź dolnej części puszki.

Rys. 37. Puszkowanie odwrotne [1, s. 35]

Powierzchnię gipsu w puszce należy wygładzić, aby nie tworzyła zagłębień i zachyłków

mogących uniemożliwić późniejsze otwarcie puszki. Polimeryzacja termiczna Po całkowitym związaniu gipsu, izoluje się go izolatorem gips – gips. Następnie nakłada

się drugą część puszki (bez denka) tak, aby części ściśle do siebie przylegały, wlewa rozrobiony gips i przykrywa denkiem. Po stężeniu gipsu puszkę wkłada się do wrzącej wody na 5 – 6 minut lub umieszcza w wyparzarce.

Rys. 38. Wyparzarka [www.dt-shop.pl]

Po upływie tego czasu części puszki rozłącza się, a nadtopiony wosk wypłukuje się

wrzątkiem.

Rys. 39. Wyparzone formy gipsowe [1, s. 55]


43

Na powierzchnię gorącego, ale suchego gipsu nakłada się izolator gips – tworzywo akrylowe stosując się do zaleceń producenta (omijając zęby akrylowe!!!!). Po wyschnięciu izolatora i wystygnięciu puszki nakłada się tworzywo akrylowe (w fazie ciasta) do części, w której znajdują się zęby i umieszcza pod prasą ręczną lub hydrauliczną.

Rys. 40. Prasa hydrauliczna [www.dt-shop.pl]

Następnie skręca się puszkę w ramce polimeryzacyjnej i umieszcza w kąpieli wodnej

w garnku lub polimeryzatorze.

Rys. 41. Ramka i polimeryzator [www.mikram.pl]

Po przeprowadzeniu polimeryzacji według zaleceń producenta tworzywa akrylowego i ostudzeniu puszki, bardzo delikatnie uwalniamy protezę z gipsu.


44

Błędy w procesie polimeryzacji Tabela 2. Błędy w procesie polimeryzacji [1, s. 40] usterka w protezie przyczyna usterki Braki tworzywa w protezie − za mało masy akrylowej. Proteza porowata − za mało masy akrylowej,

− nałożenie masy przed fazą ciasta, − zbyt krótki czas polimeryzacji, − gwałtowny wzrost temperatury podczas

polimeryzacji. Zmiana kształtu protezy − pęknięcie formy lub modelu gipsowego

podczas prasowania, − nałożenie masy po fazie ciasta, − uwalnianie protezy z ciepłej puszki.

Pęknięcie protezy lub zębów − nieostrożne uwalnianie protezy z puszki.

Puszkowanie zamknięte Do przeprowadzenia puszkowania systemem zamkniętym oraz polimeryzacji metodą

ciśnieniową potrzebne są: − specjalna puszka, − komplet rurek do wycinania kanałów doprowadzających, − sitko do wyparzania zębów, − agar lub silikon, − izolacja gips – tworzywo akrylowe, − preparat aktywujący połączenie zębów z tworzywem, − tworzywo akrylowe polimeryzujące pod ciśnieniem. Pierwowzór protezy przyklejony do modelu, namacza się w wodzie, umieszcza się w specjalnej puszce i zalewa roztopionym agarem lub masą silikonową (przeznaczoną do tego celu).

Rys. 42. Puszka do systemu zamkniętego [www.denon dental.pl]

Po zastygnięciu model z pierwowzorem protezy wyjmuje się z puszki. Rurką

o największym przekroju wykonuje się otwór wlewowy, kończący się w najwyższym punkcie środka przyszłej protezy. Rurką o rozmiar mniejszą wykonuje się dwa otwory odpowietrzające (powinny trafić w najwyższe punkty boków protezy).

Rys. 43. Rurki do otworów wlewowych [www.denon dental.pl]


45

Zęby należy wyjąć z wosku i ułożyć w odpowiedniej kolejności na sitku.

Rys. 44. Sitko do wyparzania [www.denon dental.pl]

Model gipsowy i zęby oczyszcza się z wosku przelewając wrzątkiem. Następnie

umieszcza się go w wodzie. Po namoczeniu izoluje preparatem gips – tworzywo akrylowe. Zęby wkleja się do formy i przeciera aktywatorem. Model gipsowy musi zostać wstawiony w pierwotne miejsce w puszce. Tworzywo akrylowe należy zmieszać według wskazań producenta i cienkim strumieniem wlać skrajnym otworem do środka formy. Kiedy tworzywo lekko zmatowieje, umieszcza się puszkę w garze pod ciśnieniem 2,5 bara i w temperaturze 55 stopni na czas około 30 minut (woda nie może zalewać otworów). Po ukończonej polimeryzacji protezę uwalnia się z formy oraz modelu i nieznacznie obrabia mechanicznie.

Zaletą tej metody jest oszczędność czasu, materiału oraz eliminacja podwyższenia zwarcia na etapie laboratoryjnym.

Obróbka mechaniczna Ma na celu kształtowanie i wygładzanie opracowywanego przedmiotu. Ostatnim

laboratoryjnym etapem wykonania protezy jest szlifowanie i polerowanie. Szlifowanie ma na celu nadanie obrabianej protezie pożądanego kształtu (określonego na modelu roboczym, wykonanym z wycisku czynnościowego) i odpowiedniej grubości. Do wykonania czynności z nim związanych niezbędny jest silnik protetyczny oraz różnego rodzaju kamienie i frezy przeznaczone do obróbki tworzyw akrylowych.

Rys. 45. Narzędzia do obróbki [www.dt-shop.pl]

Polerowanie polega na wygładzeniu chropowatej powierzchni, co nadaje protezie estetyczny wygląd i zmniejsza przyczepność resztek pokarmowych. Następuje zawsze po zakończeniu czynności związanych ze szlifowaniem. Do polerowania służą różnego rodzaju szczotki, szmaciaki i filce. Zamontowane na szlifierko – polerce dokładnie wygładzają protezę, wykonując ruch obrotowy po jej powierzchni (pokrytej papką pumeksu zmieszanego z wodą).


46

Rys. 46. Narzędzia do obróbki [www.dt-shop.pl]

Połysk protezie nadaje się miękką szczotką zmontowaną na polerce oraz pastą polerską.

Rys. 47. Narzędzia do polerowania [www.dt-shop.pl]

Protez nie szlifujemy i nie polerujemy dośluzówkowo!!!!!!

Rys. 48. Protezy całkowite [www.stoma.pl]

Tak wykonaną oraz odkażoną protezę, technik dentystyczny przekazuje lekarzowi. Na tym kończy się etap laboratoryjny. Przed wprowadzeniem protezy do jamy ustnej podlega ona wstępnej ocenie lekarza stomatologa pod względem dokładności wykonania.

Elementy podlegające ocenie: − grubość płyty protezy, która może być nadmierna (wskutek słabego prasowania), − kształt płyty i jej pobrzeży (nie nadmiernie wycienione), − dokładność obróbki i polerowania,


47

− jednorodność struktury tworzywa (porowatość i smugi są efektem niewłaściwej polimeryzacji),

− umocowanie zębów sztucznych w płycie protezy (ewentualne przebarwienie lub uszkodzenie).

Ocena protez osadzonych w jamie ustnej Przed założeniem nowych protez pacjent nie powinien użytkować starych przez co

najmniej 12 godzin. Ocenie podlegają:

− stabilizacja i przyleganie – niedostateczne może być spowodowane: a) niedokładnością wycisku lub jego odkształceniem w wyniku złego transportu lub

przechowywania, b) odkształceniem protezy w czasie polimeryzacji lub wybijania z puszki, c) brakiem uszczelnienia. Utrzymanie protezy może ulec poprawie na skutek dostosowania do tkanek miękkich,

dlatego nie należy przeprowadzać korekt na pierwszej wizycie, można natomiast w miarę potrzeb ograniczyć zasięg płyty. − kontakty okludalne – błędy powstają w wyniku:

a) skurczu polimeryzacyjnego, b) niedokładnego prasowania puszki polimeryzacyjnej. Kontakty okludalne koryguje się szlifując zęby pod kontrolą kalki.

− centralne zwarcie: a) podwyższenie wysokości (spowodowane często niedostatecznym prasowaniem

puszki polimeryzacyjnej) koryguje się szlifując selektywnie guzki zębów w strefie podparcia,

b) obniżenie wysokości wymaga ponownej rejestracji zwarcia i zmontowania w artykulatorze, usunięcia zębów i wstawienia nowych w prawidłowym położeniu.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to jest odciążenie? 2. Co to jest uszczelnienie? 3. Jakie są rodzaje puszkowania? 4. Jakie są sposoby polimeryzacji? 5. Jakie są przyczyny błędów w procesie polimeryzacji? 6. Jaki jest cel szlifowania i polerowania?


48


Wykonaj zamianę wosku na tworzywo akrylowe termoutwardzalne.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapuszkować pierwowzory woskowe protez metodą otwartą odwrotną, 2) wyparzyć i poizolować formy, 3) nałożyć, sprasować i spolimeryzować akryl, 4) wyliczyć koszt zakupu materiałów i zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − pierwowzory woskowe protez, − puszki polimeryzacyjne, − gips modelowy, − miska i łopatka do gipsu, − wodny roztwór mydła, − woda, − nóż do gipsu, − izolacja gips – tworzywo akrylowe, − pędzelek, − naczynie szklane z przykryciem, − tworzywo akrylowe termoutwardzane, − ramka polimeryzacyjna, − prasa ręczna lub hydrauliczna, − młotek protetyczny, − ciąg technologiczny pracy z gipsem, − ciąg technologiczny polimeryzacji, − wazelina, − karty charakterystyk substancji, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wykonaj zamianę wosku na tworzywo akrylowe polimeryzowane ciśnieniowo.

Wskazówki do realizacji Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapuszkować pierwowzory woskowe protez metodą zamkniętą, 2) wyparzyć i poizolować formy, 3) dokonać wlewu i spolimeryzować tworzywo , 4) wyliczyć koszt zakupu materiałów i zapisać wyniki.


49

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − pierwowzory woskowe protez, − puszki polimeryzacyjne do systemu zamkniętego, − agar lub silikon, − rurki o różnych przekrojach, − sitko, − aktywator, − naczynie do rozrabiania tworzywa, − izolacja gips – tworzywo akrylowe, − pędzelek, − tworzywo akrylowe utwardzalne ciśnieniowo, − gar ciśnieniowy, − młotek protetyczny, − ciąg technologiczny polimeryzacji, − karty charakterystyk substancji, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 3

Dokonaj obróbki i polerowania spolimeryzowanych protez.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dokonać obróbki protez do pożądanego kształtu, 2) wypolerować protezy, 3) na podstawie wszystkich dokonanych notatek wyliczyć całkowity koszt wykonania

kompletu protez metodą termiczną i ciśnieniową, zapisać wyniki, 4) przygotować protezy do przekazania lekarzowi.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − stanowisko protetyczne, − frezy, kamienie, gumki do obróbki tworzywa, − woda, − pumeks, − ciąg technologiczny polerowania, − szczotki, szmaciaki, filce, − pasta polerska, − płyn dezynfekcyjny, − Poradnik dla ucznia.


50


Tak

Nie 1) wykonać puszkowanie odwrotne? 2) wykonać puszkowanie zamknięte? 3) wykonać polimeryzację protez metodą termiczną? 4) wykonać polimeryzację protez metodą ciśnieniową? 5) omówić błędy w procesie polimeryzacji? 6) wyliczyć koszt wykonania protezy? 7) omówić elementy oceny protez dokonywanej w warunkach

klinicznych?


51

4.6. Naprawy protez 4.6.1 Materiał nauczania

Protezy płytowe osiadające ulegają w trakcie użytkowania mechanicznym uszkodzeniom, wymagają wtedy naprawy. Mogą również wymagać uzupełnienia wskutek zmian podłoża protetycznego.

Pęknięcie płyty Naprawa pękniętej płyty nie jest zwykle problematyczna. Należy wykonać model z gipsu

modelowego, nalewając gips na część dośluzówkową protezy. Po stężeniu gipsu, protezę zdejmuje się z modelu. Miejsce pęknięcia należy całkowicie zeszlifować, natomiast powierzchnie sąsiadujące zmatowić. Na poizolowany model z umiejscowioną na nim protezą nakłada się tworzywo akrylowe szybkopolimeryzujące (zgodne z tworzywem, z którego wykonana jest proteza) w fazie ciasta i utwardza w garze ciśnieniowym lub puszce ciśnieniowej.

Rys. 49. Garnek i puszka ciśnieniowa [www.mikram.pl]

Obróbkę i polerowanie przeprowadza się według ogólnych zasad stosowanych przy wykonaniu protez osiadających.

Złamanie płyty Brzegi złamania należy dokładnie złożyć, w położeniu jednoznacznym (jeśli nie jest to

możliwe, lekarz musi wykonać wycisk wraz z fragmentami złamanej protezy). Po złożeniu fragmentów, należy je połączyć woskiem oraz wzmocnić przy pomocy zapałek, ułożonych prostopadle do linii złamania i przykleić ich końce do protezy woskiem kleistym. Model gipsowy wykonuje się podobnie jak w przypadku pęknięcia. Linię złamania opracowuje się mechanicznie, poszerzając ją, a sąsiadujące powierzchnie należy wycienić. Dalsze postępowanie laboratoryjne jak w przypadku pęknięcia. Dostawienie zęba Ząb który wypadł z protezy w wyniku błędu laboratoryjnego lub urazu mechanicznego, matowi się, przeciera monomerem, osadza na swoim miejscu przy pomocy odpowiednio dobranego tworzywa szybkopolimeryzującego i utwardza ciśnieniowo. Jeśli dostawienie zęba jest spowodowane utratą naturalnego przez pacjenta wtedy stomatolog musi pobrać wycisk z protezą. Z wycisku odlewa się model, na którym technik dentystyczny dostosowuje ząb sztuczny do protezy i warunków zgryzowych i osadza przy pomocy tworzywa szybkopolimeryzującego. Po polimeryzacji ciśnieniowej część naprawianą obrabia się i poleruje według ogólnych zasad.


52

Podścielenie Podścieleniem nazywamy nałożenie nowego tworzywa na powierzchnię dośluzówkową

protezy, w której w wyniku zaników podłoża spowodowanych długim okresem użytkowania pogorszyła się stabilizacja i utrzymanie. Uzupełnienie to przyczyni się do ponownego dokładnego przylegania. Podścielenie stosuje się przeważnie w protezach całkowitych, przedłużając ich użyteczność.

Można je wykonać: − metodą bezpośrednią, która polega na podścieleniu protezy tworzywem

szybkopolimeryzujacym w ustach pacjenta w warunkach klinicznych, − metodą pośrednią, w przypadku której zostaje pobrany wycisk podścielający „na

protezie” i przekazany do laboratorium . Pierwszą czynnością technika dentystycznego jest okrojenie ostrym nożykiem

nadmiarów masy wyciskowej na powierzchni przedsionkowej oraz poza linią Ah (na około 5 mm od obrzeża wycisku). Następnie protezę puszkuje się, zatapiając zębami w dolnej części puszki polimeryzacyjnej (stroną dośluzówkową ku górze).Po związaniu gipsu i poizolowaniu izolatorem gips – gips, składa się części puszki i zalewa gipsem (część dośluzówkową gipsem utwardzonym). Kiedy gips zestali się w drugiej części puszki, należy je rozłożyć, zdjąć masę wyciskową, zmatowić powierzchnie akrylowe. Tworzywo akrylowe termoutwardzalne w fazie ciasta należy nałożyć na część dośluzówkową protezy (przetartą uprzednio monomerem w celu lepszego połączenia warstw), sprasować i skręcić w ramce. Po przeprowadzeniu polimeryzacji termicznej protezę wybija się z puszki i obrabia oraz poleruje według ogólnych zasad.

Podścielenie można wykonać również przy pomocy specjalnego urządzenia i tworzywa szybkopolimeryzującego (polimeryzacja w garze ciśnieniowym).

Rys. 50. Urządzenie do podścieleń [www.mikram.pl] 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są rodzaje uszkodzeń protez? 2. Co to jest podścielenie? 3. Co to jest pęknięcie protezy? 4. Jakie są sposoby polimeryzacji napraw? 5. Jak wykonuje się naprawę pękniętej protezy? 6. Jak wykonuje się dostawienie zęba do protezy?


53


Wykonaj naprawę pękniętej protezy.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) skleić protezę w położeniu jednoznacznym, 2) wykonać model gipsowy, 3) opracować szczelinę pęknięcia, 4) poizolować model, 5) nałożyć i spolimeryzować akryl, 6) obrobić i wypolerować część naprawianą, 7) wyliczyć koszt zakupu materiałów i zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − złamana proteza, − gips modelowy, − miska i łopatka do gipsu, − woda, − nóż do gipsu, − naczynie szklane z przykryciem, − izolacja gips – tworzywo akrylowe, − tworzywo akrylowe szybkopolimeryzujące, − gar ciśnieniowy, − stanowisko protetyczne, − ciąg do pracy z gipsem, − ciąg polerowania, − karty charakterystyk substancji, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 2

Wykonaj podścielenie protezy.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) obciąć nadmiary masy wyciskowej, 2) zapuszkować protezę, 3) nałożyć i spolimeryzować tworzywo, 4) obrobić i wypolerować protezę, 5) wyliczyć koszt zakupu materiałów i zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − proteza z pobranym wyciskiem, − puszka polimeryzacyjna,


54

− ramka polimeryzacyjna, − gips modelowy, − gips utwardzony, − miska i łopatka do gipsu, − nóż do gipsu, − skalpel, − woda, − wodny roztwór mydła, − izolacja gips – tworzywo akrylowe, − naczynie do akrylu z przykryciem, − tworzywo akrylowe termoutwardzalne, − pędzelek, − młotek protetyczny, − stanowisko protetyczne, − ciąg technologiczny polimeryzacji, − ciąg technologiczny polerowania, − karty charakterystyk substancji, − Poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 3

Dostaw ząb, który wypadł z protezy.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dopasować ząb, 2) doszlifować go, 3) nałożyć i spolimeryzować tworzywo, 4) obrobić i wypolerować protezę, 5) wyliczyć koszt zakupu materiałów i zapisać wyniki.

Wyposażenie stanowiska pracy: − środki ochrony indywidualnej, − proteza, − ząb akrylowy, − naczynie do akrylu z przykryciem, − tworzywo akrylowe szybkoutwardzalne, − gar ciśnieniowy, − stanowisko protetyczne, − ciąg polerowania, − karty charakterystyk substancji, − Poradnik dla ucznia.


55


Tak

Nie 1) wykonać podścielenie? 2) wykonać naprawę złamanej protezy? 3) dostawić ząb do protezy? 4) wykonać polimeryzację podścielenia metodą termiczną? 5) wykonać polimeryzację naprawy protezy metodą ciśnieniową? 6) omówić różnicę pomiędzy podścieleniem metodą bezpośrednią a

pośrednią? 7) wyliczyć koszt wykonania podścielenia i naprawy protezy?


56

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uważnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 24 zadania. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.

Tylko jedna jest prawidłowa. 5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie sprawiało Ci trudność, rozwiązuj dalej – pominięte

zadanie rozwiążesz później. 8. Na rozwiązanie testu masz 60 minut.

Powodzenia!


57

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH 1. Proteza całkowita górna składa się z

a) elementów łączących i cierni. b) elementów podpierających i trzonu protezy. c) elementów łączących i trzonu protezy. d) trzonu protezy i klamer retencyjnych.

2. Punkt 4 na rysunku wskazuje

a) zakres linii Ah. b) wędzidełko wargi górnej. c) wyrostek zębodołowy. d) grzebień podjarzmowy.

3. Punkt 1 na rysunku wskazuje

a) wędzidełko wargi dolnej. b) wędzidełko języka. c) fałd skrzydłowo – żuchwowy. d) wyrostek zębodołowy żuchwy.

4. Model gipsowy wykonany z wycisku jest

a) odbitką pola protetycznego. b) negatywem. c) pozytywem. d) rejestratorem zależności zgryzowych.


58

5. Wycisk czynnościowy a) odtwarza stan tkanek podłoża protetycznego w spoczynku. b) daje odbicie sytuacji dynamicznej. c) służy do wykonania modelu orientacyjnego. d) pobierany jest łyżką anatomiczną.

6. Łyżkę indywidualną można wykonać z

a) szelaku. b) wosku modelowego. c) chromoniklu. d) wosku odlewowego.

7. Płytę protezy całkowitej dla szczęki ogranicza się

a) nad wędzidełkiem języka. b) w okolicy guza szczęki. c) na grzebieniu pod łukiem jarzmowym. d) nad wędzidełkiem wargi.

8. Czynnik mający wpływ na utrzymanie tylko w protezie dla żuchwy to

a) adhezja b) ciążenie. c) kohezja d) warunki okludalne.

9. W metodzie artykulacyjnej ustawiania zębów

a) stosuje się zęby płaskoguzkowe. b) ząb pierwszy przedtrzonowy dotyka płaszczyzny zgryzowej guzkiem policzkowym

i podniebiennym. c) stosuje się zęby o kształtach anatomicznych. d) ustawianie zębów zaczyna się od żuchwy.

10. W metodzie sferycznej ustawiania zębów

a) stosuje się zęby o kształtach anatomicznych. b) najpierw ustawia się zęby w szczęce. c) zęby ustawia się do płytki szklanej. d) najpierw ustawia się zęby w żuchwie.

11. Wymodelowana woskowa płyta protezy powinna

a) być mocno pogrubiona. b) zmniejszać pojemność jamy ustnej. c) tworzyć ostre zachyłki. d) odtwarzać anatomiczne kształty powierzchni przedsionkowej.


59

12. Przy puszkowaniu zamkniętym niezbędne są a)

b) gips modelowy. c) masa alginatowa d)

13. Przy puszkowaniu otwartym odwrotnym niezbędne są a)

b) masa silikonowa. c) masa agarowa. d)

14. Polimeryzacja ciśnieniowa

a) wymaga użycia polimeryzatora. b) jest czasochłonna. c) oszczędza czas i ogranicza zużycie materiałów. d) jest technologią bardzo skomplikowaną.


60

15. Puszki polimeryzacyjne smarujemy (zapobiegając przywieraniu gipsu) a) monomerem. b) wazeliną. c) parafiną, d) mydłem.

16. Do naprawy złamanej protezy polimeryzowanej ciśnieniowo należy użyć tworzywa

a) termoutwardzalnego. b) szybkoutwardzalnego. c) do napraw. d) zgodnego z tym, z którego jest wykonana.

17. Do wykonania protezy całkowitej użyto 14 zębów sztucznych, jeden kosztuje 1 zł. Gips

kosztował 8 zł, a tworzywo 12zł. Jaki jest koszt zakupu materiałów do jej wykonania: a) 26 zł. b) 30 zł. c) 32 zł. d) 34 zł.

18. Porowatość płyty protezy może być spowodowana zbyt

a) dużą ilością tworzywa akrylowego. b) małą ilością tworzywa akrylowego. c) mocnym prasowaniem. d) długą polimeryzacją termiczną.

19. Stanowisko protetyczne musi być wyposażone w

a) biurko, oświetlenie, tygiel, nożyk elektryczny, krzesło. b) biurko, tygiel, oświetlenie, mikrosilnik, krzesło. c) biurko, mikrosilnik, oświetlenie, wyciąg, krzesło. d) biurko, wyciąg, nożyk elektryczny, krzesło.

20. Do obróbki mechanicznej protez niezbędne są (według kolejności użycia)

a) kamienie i frezy do akrylu, szczotki i filce z mokrym pumeksem, baranek z pastąpolerską.

b) kamienie i frezy do metalu, szczotki i filce z mokrym pumeksem, baranek z pastą. c) kamienie i frezy do akrylu, gumki do metalu, baranek z pastą. d) frezy do akrylu, szczotki i filce z pumeksem, baranek z pastą.

21. Przystępując do rozrobienia tworzywa akrylowego należy

a) przygotować naczynie. b) włożyć rękawice. c) zalać proszek płynem. d) zapoznać się z kartą charakterystyki substancji.

22. Artykulatory

a) ustawiają modele w określonej sytuacji zwarciowej. b) ustawiają modele w określonej sytuacji zwarciowej i odtwarzają ruchy żuchwy. c) wyposażone są zawsze w łuk twarzowy. d) rejestrują wysokość zwarcia w ustach pacjenta.


61

23. Sporządzając ewidencję zużytych do wykonania protezy materiałów uwzględniamy a) materiały podstawowe. b) materiały pomocnicze. c) wszystkie materiały. d) wszystkie materiały, o zużyciu powyżej 20 g.

24. W trakcie wykonywania podścielenia, przed nałożeniem tworzywa akrylowego

a) izolujemy gips izolatorem błonotwórczym. b) izolujemy gips mydłem. c) nacinamy masę wyciskową. d) nawiercamy otwory w płycie protezy.


62

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ............................................................................................................................ Wykonywanie protez całkowitych Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d 22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d

Razem:


63

6. LITERATURA 1. Ciaputa A., Miszczyszyn M., Kordasz P. Wykonawstwo laboratoryjne prac

protetycznychPZWL, Warszawa 1981 2. Hellwig L. Propedeutyka stomatologii zachowawczej i protetyki. Urban

i Partner,Wrocław 1994 3. Hohmann A. Hielscher W.: Protezy całkowite. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 2000 4. Korholz K.: Wykonywanie protez całkowitych. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa 2000 5. Nowoczesny technik dentystyczny nr 3/07. Elamed , Katowice 2007 6. Majewski S.: Podstawy protetyki stomatologicznej. Wydawnictwo Kwintesencja

Warszawa 1999 7. Spiechowicz E. Protetyka stomatologiczna. PZWL, Warszawa 2007 8. Spiechowicz E. i inni: Współczesne postępowanie laboratoryjne w protetyce

stomatologicznej PZWL, Warszawa 1980 9. www. denon dental.pl 10. www. dt-shop.pl 11. www. mikram.pl 12. www.stoma.pl

wykonywanie protez całkowitych

Health & Medicine