Bazat Biologjike te Zhvillimit

Si kryhet rriprodhimi? Permes gameteve ose qelizave seksuale: Spermes {qelizave seksuale mashkullore} & Vezes {qelizave seksuale femerore}.

Kur ndodh Konceptimi? Nje here ne cdo 28 dite ne njeren prej vezoreve te nje femre te pjekur

seksualisht, prodhohet nje veze e cila shkeputet dhe fillon udhetimin e saj permes tubave fallopinje drejt uterusit.

Zgjate 72 deri ne 96 ore; Fertilizimi duhet te ndodh brenda 24- 48 ore pasi veza eshte prodhuar e cliruar nga vezoret

Si mund te formohen Femijet Binjake ? Lirimi i dy vezeveve te vecanta nga nje vezore e femres; ose Lirimi i nje veze e cila pastaj ndahet ne dy;

Pse quhen Binjake dizigote? -Sepse krijohen nga dy zigota te vecanta;Pse quhen binjake monozigote? -Sepse krijohen nga nje veze e cila pastaj ndahet.Cfare gjinie mund te kene femijet Binjake?

Mund te jene te gjinise se njejte apo te kundert; Mund te jene shume te ngjaishem apo te ndryshem.

Cka eshte Infertiliteti ? Pamundesia per te lindur femije permes kontakteve seksuale te rregullta dhe

pa mbrojtje: per periudhen 12 Muajshe

Cilat jane mundesite e konceptimit?a) Depozitimi Artificial Brendauterin i spermes- eshte nje procedure

mjekesore permes se ciles merret sperma e burrit ose e nje dhuruesi dhe, me ane te nje shirringe, futet ne hyrjen e uteruesit te gruas.

Vetem 10 % konsiderohet te jete i susesshem; b) Transferimi Infrafallopian i gameteve: futja e vezes dhe e spermes

drejtperdrejte ne tubin fallopian te gruas. ( 30 %) c) Fekondimi ‘ In Vitro’: Veza e nenes hiqet nga trupi i saj dhe vendoset ne

nje ene qelqi ose plastike dhe bashkohet me spermen, dhe pasi te jete fekonduar dhe rritur futet perseri ne uterusin e nenes. ( 20 %)

d) Transplatimi i Embrionit: sperma e burrit merret dhe futet ne uterusin e nje gruaje tjeter. Pasi veza e fekonduar rritet, hiqet nga uterusi i kesaj gruaje dhe futet ne uterusin e gruas se burrit te cilit i eshte marre sperma.

Mekanizmi i Trashegemise Zigota rriprodhohet permes procesit qe quhet mitosis; Duplikohet dhe ndahet ne 2 qeliza identike. Nga 2 qeliza krijohen 4; Nga 4 behen 8, 8 behen 16, e keshtu me rradhe.

Disa pushojne se zhvilluari dhe ndari ndersa te tjerat vazhdojne deri ne fund te jetes.

Numri i QelizaveGjate jetes numri i qelizave rritet ne menyre te vazhdueshme,

Qenja njerezore e fillon jeten me nje qelize, Ne momentin e lindjen ka 10 trilion qeliza, Ne moshen e rritur ka rreth 500 trilion qeliza.

Cka jane Kromozomet, Gjenet, AND? Kromozomet: qeliza qe ndodhen ne berthamen e trupit njerezor Gjenet: Njesia e trashegemise, te perbera nga Acidi DeoKsiribonukleik ose

ADN. ADN eshte substance kimike e vecante e cila drejton procesin e formimit dhe

lokalizimin e qelizave nje pjese te ndrsyhme te trupit.

Si funksionojne Kromozomet? Ne trupin e njeriut ndodhen 46 kromozome, te vendosura ne 23 cifte. Ne secilin kromozom ndodhet nje gjen specifik, Gjenet ne secilin cift kromozomesh korespondojne per nga funksioni dhe

pozicioni me gjenet e kromozomit tjeter. 23 ciftet e kromozomeve ne cdo qelize te trupit njerezor perbajne ne totale,

rreth 100.000 gjene me rreth 3 bilion kode. Te cilat ndikojne ne formimin e disa tipareve.

Ne secilin prej 23 qifteve te kromozomeve, njeri vjen nga nena tjetri nga babi. Zigota duhet te perbeje 46 kromozome qe te zhvillohet normalisht.

Cili eshte roli i Kodit Gjenetik? Kodi Gjenetik: eshte perzirje e instrukcioneve gjenetike qe vijne nga dy

prinderit.

Cifti 23 Cifti i 23-te percakton seksin e femijes Egzistojne dy llojesh te kromozomeve te seksit X dhe Y. Kromozomi X eshte me i madh se kromozomi Y. Femrat bartin dy kromosome X ne ciftin 23 dhe behet kombinimi XX. Meshkujt bartin nje kromosom X dhe nje Y dhe arrihet kombinimi XY.

XX & XY

Meqe femrat bartin kombinimin XX cdo veze e cliruar nga femrat eshte X; Ndersa meshkujt clirojne vezen X ose Y; Gjinia e femijeve varet se cila sperme arrin me pare dhe bashkohet me vezen.

Nese sperma qe perbman kromozomin X bashk me vezen, atehere kombinimi kromozomik do te jete XX dhe seksi i femijes eshte femer;

Nese sperma qe perben kromozomin Y bashkohet me vezen, atehere kombinimi i kromozomeve eshte XY ( seksi i femijes eshte mashkull).

Seksi i femijet percaktohet nga Babai;

Trasnmetimi Gjenetik Gjenotip: eshte teresia e instruksioneve gjenetike qe permbahet ne gjenet e

nje individi Fenotipi: eshte teresia e tipareve aktuale te vazhdueshme dhe te matshme

me natyre fizike dhe psikologjike te nje individi.

Cka pershine Fenotipi? Fenotipi: perfshine tipare fizike si ngjyra e flokeve, syve, gjatesia, apo

shkurtesia e gishtave, - Tiparet fiziologjike: metabolizmi- Tiparet Psikologjike: intelegjenca.

Trashegemia dominante-recesive Per cdo tipar te dhene femija merr nje cift gjenesh, ku njeri vjen nga nena

tjetri nga babai. Keto mund te jene te njejta por edhe te ndryshme.

Crregullimet kromozomike dhe gjenetikeShumica e foshnjave lindin normale. Nje pjese e tyre lindin me defekte dhe nje pjese e ketyre defekteve, qe mendohet se eshte rreth 2 % lidhet me faktoret kromosomike dhe gjenetike

Sindroma e Ternerit Sindroma e Ternerit: ndodh kur kombinimi i kromozomeve mungon, dhe

eshte kombinimi XO. Ne kete rast femrat jane te pazhvilluara seksualisht dhe u mungojne organet

e rriprodhimit, kane trup te shkurter dhe qafe me lekure te varur, dhe mund te preken nga prapambetja mendore.

Ky crregullim vihet re ne periudhen e pubertetit, kur femra nuk arrin te zhvillohet seksualisht.

Cilat jane crregullimet e shkaktura nga crregullimet e 22 cifteve te para te kromozomeve?

Sindroma Down: Femijet kane 47 kromozome ne vend qe te kene 46. Zakonisht ne ciftin 21 te kromozomeve, bashkangjitet nje kromozom shtese. Si pasoje, ne vend qe te kete 2 kromozome cifti 21-te ka tre kromosome.

Pse eshte me rendesi keshillimi Gjenetik? Eshte fushe qe ndihmon per te grumbulluar dhe interpretuar te dhenat

lidhur me defektet e mundshme gjenetike ne zhvillimin e femijeve. Ne baze te ketyre interpretimeve prinderit mund te vendosin se a deshirojne

te bejne femije apo jo.

Adoleshenca: Zhvillimi Kognitiv

Te menduarit– Pjekuria e trurit,– Zhvillimi I moralit,– Zhvillimi I komunikimit,– Zhvillimi I pavaresise;

Egocentrismi• Karakteirstike e te menduarit • Fokusim ne vehten• Besimi se qendrimet, mendimet dhe pervojat e tij/saj jane unike, ne raport

me ato te te tjereve; •• Besimi se asgje negative nuk mund ti ndodhe

Koha e veprimeve konkrete-operacioneleTeoria e Piazhe’s• Faza e IV-te e zhvillimit kognitiv; • Periudha e te menduarit logjik dhe sistematik;• Zhvillimi I ideve abstakre;

Te menduarit hipotetik– Aftesia per te menduar edhe per mundesite, jo vetem per realitetin– Arsyeshmeria e cila perfshine propozime te cilat jo

domosdoshmerishte reflektojne realitetin;

Te menduarit Abstrakt Arsyeshmeria Deduktive & Induktive

– Veprimi ose te menduarit ne baze te principeve, permes hapave logjik, per te zgjedhur nje qeshtje [ top-doen]

– Veprimi ne baze te experiencave ose fakteve jo te nivelit te larte kognitiv [ bottom-up ]

Mendimet Intuitive, EmocionalePeriudha kur te rinjet me lehte mund te harrojne per veprimet e arsyeshme dhe percjellin impulset e tyre;

• Dy Modelet e te menduarit • 1. Rrjeti I emocioneve• 2. Stimuli Analitik

Mesimdhenia dhe te nxenit• Duke mare parasysh menyren e te menduarit tek adoleshentet, si dhe cka

duhet ti mesojme adoleshentet ?

• Teknologjia & Te menduarit• Te rinjet, ne gjithe boten perdorin teknologjine;• Frika se teknologjia po I pengon te rinjet te rrespektojne shkollen dhe

te rriturit ;

• Fakte se teknologjia ndikon ne zhvillimin intelektual te te rinjeve;• Si mund te ndikojne te rriturit qe permes teknologjise t’i mesojne ata per

pritjet ne moshen madhore?

• Faza tranzitore:• Hormonet• Ndyrshimet trupore• Impulset seksuale• Familja• Kultura•

• Dhuna ne Shkolla • Studime kane vertetuar se denimet e ashpra nga shkolla apo prinderit, kane

ndikim ne rritjen e perdorimit te dhunes nga te rrinjet

Parandalimi I dhunes ne shkolle• Fuqizimi I shoqerisë;• Fuqizimi I marredhenjeve [ profesor-nxenes] • Involvimi I nxenesve;• Programe kunder dhunes;

Teoritë e Zhvillimit Njerëzor

Karakteristika të përgjithshme: Teoriticientë modernë të njohjes së zhvillimit i japin një rol të vecantë

ndikimeve të mjedisit dhe faktorëve biologjik; Besojnë se të mësuarit i referohet njohjes dhe sjellja e fëmijëve reflekton

strukturën ose organizimin e njohurive të tyre;

Ndryshimet rezultojnë pjesërisht nga maturimi biologjik dhe pjesërisht nga përvoja.

Fëmijët ndërveprojnë me mjedisin, të cilat ndërveprime i shtyejnë fëmijët në ndryshimin e mendimeve për të vepruar mbi botën;Teoriticientë të zhvillimit njerëzor besojnë se kur fëmijët kuptojnë gjinin e tyre dhe rolin e tyre, ky kuptim i rolit i udhëheq fëmijët në sjellje tipike të roleve të tyre.

Teoria kognitive e Jean Peaget

Bazuar në teorinë kognitive të filozofit Zvicëran, Jean Piaget egiztojnë katër periudhat e zhvillimit kognitiv të njeriut: 1. Faza Sensoro-Motorike:zhvillohet nga lindja deri në moshën 2 vjecare, dhe fëmijët e kësaj moshe zhvillojnë procesin e të menduarit përmes trupit të tyre: duke lëvizur duart e tyre dhe gjymtyrët e tjera. Fëmijët e kësaj moshe bëjnë veprime të tilla në mënyrë befasuese, dhe dëshirojnë ti përserisin të njejtat veprime. Në këtë mënyrë fëmijët kërkojnë skema sensoro-motorike apo harta kognitive dhe mundohen të kuptojnë se si bota funksionon; 2. Faza Paraoperacionale: zhvillohet nga mosha 2 deri në moshën 7 vjecare-  në këtë periudhë fëmijët fillojnë të krijojnë imagjinatën e brendshme dhe artikulojnë tinguj e forma komunikuese të cilat prezantojnë të menduarit e tyre; Kjo faze sipas teorisë së Piaget është faza tranzistuese kur fëmijët përdorin këtë lloj strategjish kognitive që të kuptojnë botën. Këto strategji nuk janë logjike në sensin madhor, mirëpo janë forma imagjinuese.

3. Faza Konkrete Operacionale: zhvillohet nga mosha 7 deri ne moshën 11 vjecare- në këtë periudhë fëmijët fillojnë të mendojnë për botën në mënyrën më të përafërt me moshën madhore dhe në formë më racionale dhe konkrete. Ata zhvillojnë aftësinë të klasifikojnë, kategorizojnë gjërat. Një fëmijë mund të zhvilohet drejtë në këtë periudhe, dhe mund të konstatojmë se është zhvilluar drejtë, në coftësë ka aftësi të lexoj dhe zgjedhe detyra matematikore, involvohet në lojëra me bashkëmoshatarët dhe zhvillojnë vlera sociale.

4. Faza Formale Operacionale: Mosha 11 vjecare deri në moshën e adoleshencës. Kjo fazë arrihet në moshën e adoleshencës së hershme, dhe të rinjët e kësaj moshë fillojnë: të mendojnë për mendimet”. Që do të thotë se ata nuk kanë nevojë më për materiale konkrete që tu stimulohet të menduarit- ata mund të operojnë në gjëra më të komplikuara. Të zhvillojnë periudha kur të rinjët fillojnë të krijonë identitetin social, interesimet e tyre për gjuhë, shoqëri, programe, politike, apo të tjera.

Teoria Sociale e Zhvillimit i përket psikologut Rus, Lev Vygotsky (1896-1934);Sipas Vygotsky, në zhvillimin e njeriut, e në vecanti në zhvillimin e fëmijut kanë ndikim të madh përvojat sociale. Vygotsky konsideronte se fëmija zhvillohet në kontekstin e një kulture, e cila jep kontribut në zhvillimin intelektual të fëmijës. Dhe besonte se fëmijët më së shumti marrin nga mjetet e të menduarit- mjetet e përshtatjes intelektuale. Po ashtu Vigotski besonte se zhvillimi i njohjes është rrjedhojë e një procesi social-mësimor, ku fëmija nxë përmes përvojave sesi zgjidhen problemet me dikë tjetër- zakonisht nga një prind ose një mësuese, nga vëllau, motra apo bashkëmoshatarët.

Teoria e B.F. SkinnerSipas Skinner të gjitha sjelljet kategorizohen në këtë mënyrë:

Reflekset: të cilat përbëhen nga stimulus të cilët nxisin përgjigjie, dhe janë biologjike apo të lindura.

Sjelljet reaguese: përgjigjiet e përfshira nga reflekset e thjeshta dhe të cilat i shpalosin të gjitha organizmat

Kushtëzimi veprues: përforcimi pozitiv dhe negativë, ndëshkimi. Të nxënit diskriminues: që varet nga nxitës diskriminues.

Teoria e Albert Banduara’s Teoria sociale e të mësuarit vecon rëndësinë e obzervimit dhe modelimit të

sjelljeve, qëndrimeve dhe reagimeve emocionale ndaj të tjerëve. Bandura potencon se të gjitha qenjet njerëzore nga obzervimi i sjelljeve të të

tjerëve, krijojnë idenë e përformimit të tyre, dhe gjatë situatave të ardhshme përformojnë ato sjellje duke marrë në konsiderim edhe procesin e të menduarit, sjelljet dhe inluencën sociale.

Teoria e Urie BronfenbrennerTeoria e Sistemit Ekologjik

Urie Bronfenbrenner pranon se fëmija dhe mjedisi ndikojë vazhdimisht njëri me tjetrin në mënyrë dy-drejtimshe ose ndërvepruese. Ky model shpjegohet në bazë të:

Mikrosistemi-sistemi mjedisor Mezosistemit- lidhjet me mikrosistemin Ekzosistemit- sistemet sociale Maktrosistemi- kultura ose sub-kultura në të cilën fëmija jeton

Stadet e Zhvillimit- Psiko- Social tek fëmijët dhe Tinejxherët Erick EriksonBazuar në teorinë e Erick Erikson, procesi i socializmit përbëhet nga tetë faza- të ashtuquajtura “ tetë fazat e njeriut’. Këto tetë faza janë krijuar si rezultat i punës eksperimentale të Erikson, e në veçanti punës së tij eksperimentale në psikoterapi,

përfshirë eksperiencën me fëmijë dhe adoleshentët, nga klasa të ndryshme sociale. Secila nga këto tetë faza sipas Erikson, janë“ kriza psiko-sociale” që rezultojnë nga krizat parat ndryshimit të periudhës.

1. Të mësuarit e besimit ose mos-besimit bazik- Periudha kur fëmijët përgjatë dy viteve të para të jetës e kalojnë. Fëmija, i cili ka një përkujdesje të mirë, dhe është i dëshiruar nga të tjerët, në këtë periudhë ndërton besimin, sigurinë dhe optimizmin. Ndërsa në të kundërtën nga një mos përkujdesje adekuate, fëmija mund të zhvilloj mos besimin dhe pasigurinë. 2.  Të mësuarit e pavarësisë ose turpit, pasigurisë- Faza e dytë e krizave psiko-sociale, sipas Erikson fillon gjatë fëmijërisë së hershme, përafërsisht gjatë periudhës 18 muajsh ose 2 vjeçare, dhe gjatë moshës 3 vjeç e gjysmë deri në moshën 4 vjeçare të fëmijut. Një fëmijë i kësaj moshe i cili ka përkujdesje të mirë, kalon këtë periudhë duke filluar të zhvilloj sigurinë e tij, krijon entuziazmin se mund të kontrolloj veten, mirëpo kjo periudhë mund të jetë një krizë me rezultat negativ nëse një fëmijë nuk ka përkujdesje, sepse tek fëmija në vend të krijimit të pavarësisë mund të zhvillohet pasiguria dhe frika.

2. 3.  Mësimi i Iniciativave ose turpit- Erikson beson se kjo fazë e zhvillimit psiko-social fillon në fazën të cilën ai e quan “ mosha e lojërave” ose gjatë fazës së para shkollimit ( nga mosha 3 vjeçare deri tek fillimi i shkollimit fillor). Dhe përgjatë kësaj faze, një fëmijë i shëndosh mëson të: Të- imagjinoj, dhe fantazoj, të bashkëpunoj me të tjerët, të udhëheq dhe të përcjellë. Mirëpo në të kundërtën fëmijë gjatë kësaj periudhe mund të zhvilloj turpin: dhe ndihet- I frikësuar, fshehët pas grupit, vazhdon të varet nga të rriturit dhe ka kufizime në lojëra por edhe në imagjinatë.

3. 4. Zhvillimi i produktivitetit ose inferioritetit -Erikson beson se faza e katërt e zhvillimit apo krizave psiko-sociale fillon të zhvillohet gjatë periudhës së viteve shkollore dhe vazhdon deri në periudhën e shkollimit të mesëm.

4. Në këtë periudhë fëmija mëson disa aftësi më të veçanta për jetën: 5. (1) tu përshtatet bashkëmoshatarëve6. (2) të zhvillohet nga lojërat e lira në fazën e zhvillimit të punës në grupe 7. (3) të zhvilloj mendimin për mësimet dhe të kuptuarit. 

Një fëmijë i cili përgjatë zhvillimit të fazave paraprake ka zhvilluar besimin, pavarësinë dhe iniciativën do të mësoj dhe kaloj me shumë lehtësi këtë periudhë të zhvillimit. Sidoqoftë, një fëmijë i cili përgjatë fazave paraprake ka zhvilluar dyshimet për të ardhmen gjatë kësaj periudhe do të ndihet inferior.

Mirëpo, që të dy gjinitë e kësaj moshe shpesh herë gjatë kësaj moshe mund të shfaqin edhe rebelime të ndryshme. Erikson beson se gjatë kësaj periudhe, apo gjatë adoleshencës së suksesshme, zhvillohet periudha e pjekurisë. Adoleshentët në këtë periudhë fillojnë ti shfaqin në mënyrë më të detajuar ndjenjat, kur më vonë gjatë kësaj periudhe edhe fillon të sqarohet

identiteti seksual.   Adoleshentët kërkojnë të jenë udhëheqës, dhe gradualisht fillojnë në zhvillojnë idealin e tyre; 6.  Të mësuarit e Intimitetit ose Izolimit- Një i rritur në mënyrë të suksesshme, për herën e parë, mund të përjetojë në këtë periudhë intimitetin, mësohet të dashuroj, e cila dashuri mund ta përcjellë edhe në vitet e ardhshme të jetës, e cila mund të përfundoj me martesë, apo edhe me shoqëri të mirëfilltë.

7. Të mësuarit e përgjegjësive ose absorbimit të vetës -Në moshën madhore, kriza psiko-sociale fillon me periudhën e përgjegjësive. Në këtë periudhë njeriu mund të marr vendim për martesë, apo edhe të bëhet prindër, të punoj me përgjegjësi dhe të jetë kreativ;8. Zhvillimi i Integritetit ose Izolimit- Në çoftë se të gjitha 7 fazat e zhvillimit apo krizave psiko-sociale janë kaluar me sukses, një i rritur i pjekur në këtë stad zhvillon sensin e integritetit. Ai beson dhe është i pavarur. Punon shumë, ka një rol të definuar në shoqëri dhe jetën e tij, dhe ka zhvilluar një koncept të çartë për veten e tij. Ai mund të ballafaqohet me vështirësi, faj, mund të jetë real në kërkesa, kujdestar i mirë i fëmijëve, dhe do të jetë i zhvilluar në të gjitha aspektet.

Teoria e Sigmund Freud Mendja e vetedishme është procesi që bën të vetedishme cdo moment,

perceptim, mendim, fantazi, apo ndjenjë që ne kemi në të tashmën. Bashkëpunimin e ngushtë të këtij procesi me të pavetedishmën;

Freud e quante para-vetedije, procesin të cilin ne sot e cuajme “ memorja e disponueshme”, apo cdo gjë që shumë lehtë mund të bëhet e vetëdishme- memorje të cilat ne nuk i kemi në mendje në t tashmen, por shumë lehtë mund ti rikujtojmë dhe sjellim në mendjen tonë.

Pjesa më e rëndësishme e mendjes tonë është pavetëdija. E cila pëfshinë në vehte të gjitha gjërat të cilat nuk janë lehtë të kujtueshme në pjesën e vetëdishme të trurit tonë, përfshirë edhe gjërat të cilat kanë origjinën në pjesë të trurit, si instiktet apo edhe memorjet të cilat nëse i kujtojmë na asocioijnë me trauma.

Pavetëdija është burim i motivacioneve tona, psh: dëshirës për tu ushqyer, për të qenë artist apo shkenctar. Mirepo, ne zakonisht tentojme ti dënojmë apo të behemi të pavetedishëm për këto motivacione.

ID- bazuar ne teorine e S. Freud, ne jemi te lindur me ID-in tone. Id eshte pjese e rendesishme e personalitetit tone sepse si te posalindur, na lejon qe ti kemi kerkesat kryesore te kesaj moshe. Freud beson se ID eshte i bazuar ne principet e kenaqesise. Me fjale te tjera, ID kerkon cdo gje qe te jep kenaqesi, pa marre parasysh kushtet dhe realitetin. Psh. Kur nje femije eshte i uritur, ID kerkon ushqim, prandaj edhe femiu fillon te qaj. Femiju nuk brengoset per punet e tjera qe prinderit mund ti kene, por vetem deshiron ti realizoj qellimet e tij.

EGO -Ndersa pergjate tri viteve te ardhshme te femijerise, kur femiju fillon te kete interaksione me te medha me boten, bazuar ne teorine Freudiane, pjesa tjeter e personalitetit te femijut fillon te zhvillohet. Prandaj, kete pjese Freud e quan Ego. Dhe Ego eshte e bazuar ne realitet. Ego kupton se njerezit kane deshira te ndryshme dhe pune te ndryshme, mirepo eshte qellimi i Ego-s eshte te kryen punet e kerkuara nga Id, mirepo duke marre parasysh kushtet dhe situaten per te kryer kete pune.

SUPEREGO -Me pastaj, gjate zhvillimit te metutjeshem, rreth moshes pese vjecare te zhvillimit te njeriut, ne fund te fazes Falike, zhvillohet superego. E cila eshte pjesa morale dhe zhvilohet duke u bazuar ne qeshtjet etike te kujdestareve te femiut.

Bazuar ne shpjegimet e Freud, Ego eshte pjesa me e forte e personalitetit, e cila mundohet te kenaq kerkesat e ID, dhe mos ta shqetesoj dhe nevrikos SUPEREGON, dhe gjithmone merr parasysh realitetin.   Ai beson se pjesa me e madhe e eksperiencave ne jeten tone, eshte e bazuar ne pjesen e pavetedishme te emocioneve, bindjeve, ndjenjave dhe impulsive.

Faza Orale- e cila zhvillohet nga lindja deri ne 18 mujorin e lindjes, femiju percendrohet ne kenaqesine orale, duke thithur. Ne coftese perqendrimi i tille kalon fazen normale, atehere mund te vjen deri tek fiksimi oral ose personaliteti oral, i cili karekterizohet me preokupime orale. Njeriu me kete tip te personaliteti mund te kete tendence te forte per te pire duhanin, konsumoj alkoholin, ushqehet me teper se normalja, ose haj thonjet. Po ashtu keto personalitete mund te behen teper te varrur nga te tjeret. Ne anen tjeter, nga personalitete te tilla duke luftuar shprehite e larte permendura mund te pasojne dhe zhvillohen sjellje agresive ndaj te tjereve.

Faza Anale- e cila zhvillohet nga muaji i 18 dhe zhvillohet deri ne moshen 3 vjecare, nga kenaqesia shoqerore, zakonisht permes prinderve, femiju meson te kontrollon stimulimin. Ne kuader te personalitetit, pas efekteve te fiksimeve anale ne kete periudhe mund te shfaqen obsesime ne pasterti, perfeksionizem dhe kontroll.

Faza Falike- ne kete faze e cila zhvillohet nga mosha 3 deri ne 6 vjecare, zona e kenaqesise shnderohet ne kenaqesine gjenitale. Freud beson se pergjate kesaj faze djemet zhvillojne ne menyre te pavetedishme nevojen e kenaqesise seksuale per nenen. Per kete aresye fillojne ta urrejne babain. Po ashtu gjate periudhes se njejte, djemet po ashtu zhvillojne ndjenjen e frikes nga babai se ata do te denohen per shkak te ndjenjave te tyre. Ky grup i ndjenjave quhet kompleksi i Edipit. Me vone, po ashtu eshte shtuar edhe kompleksi i Elektres, i cili i referohet vajzave te cilave kane ndjenja te ngjaishme, mirepo ndaj babait. Edhe pse Freud ishte kunder ketij definimi, ky concept u zhvilluar njga nje numer psikoanaliste te tjere. . Sipas Freud, per shkak te frikes dhe per shkak te konkurences me babain e tyre, djemet zakonisht vendosin te identifikohen me ta, e jo veprojne ne te kunderten. Duke u identifikuar me babain e tyre, djemet zhvillojne karakteristika masculine qe te identfikojne vehten e tyre si mashkull, andaj

shprehin deshire seksuale per nenen e tre. Fiksimi ne kete faze mund te rezultoje ne devijime seksuale perfshire edhe kriza identiteti sipas psikoanalisteve.  

Faza Latente- zhvillohet nga mosha 6 vjecare deri ne periudhen e pubertetit, dhe eshte kjo periudhe e zhvillimit kur bashkemoshataret fillojne te luajn dhe shoqerohen zakonisht me bashkemoshatar te te njejtes gjini.  

Faza Gjenitale – fillon ne moshen e pubertetit dhe vazhdon tutje gjate zhvillimit te njeriut. Gjate kesaj faze finale te zhvillimit psikoseksual, permes mesimeve te mesuara pergjate kalimit te fazave te mehershme, adoleshentet permes nevojave seksuale arrijne te perjetojne kenaqesine direkte seksuale permes marrdhenjeve seksuale me fokus te vacante ne arritje te kenaqesise ne organet gjenitale.

Zhvillimi fizik dhe kognitiv dhe perceptiv ne foshnjeri

Zhvillimi fizik & motoric Periudha e foshnjerise: 0-2 vjec Ndryshimet fizike & motorike: cdo jave

Modelet e zhvillimit fizik dhe motoric Modeli Cefalokaudal

Modeli Proksimodistal Femiju zhvillohet me heret dhe me shpejte ne

qender te trupit, sesa ne ekstremitetet; Ky model vazhdon gjate zhvillimit por eshte me i dukshem gjate foshnjerise; Femiju meson nga reagimet e pergjithshme me pak specifike drejt reagimeve

me te kontrolluara specifike.

Ndikimi biologjik dhe mjedisor Rritja fizike dhe motorike udheheqen kryesisht nga faktoret bilogjik, mirepo

mjedisi ku ndodhet femija, ka efekt mbi rritjen. Studjuesit kane vene ne dukje se femijet ne nje mjedis jo stimulues fizik e emocional, I zhvillojne shprehite motorike dhe permasat fizike me nje rritem me te ngadalte, sesa femijet ne nje mjedis me stimulues.

Ndryshimet Fizike Muaji: 4 & 5

- Femija dyfishon peshen e tij te lindjes; Djemet jane me te rende dhe me te gjate per nga pesha sesa femrat Ne lindje vajzat jane 4 jave me perpara se djemet ne lidhje me zhvillimin e

skeletit Gjatesija e femive fillon te ndryshoj tek ne moshen 4 vjecare.

Zhvillimi i Permasave te Trurit Pesha e trurit ne lindje: 25 % e peshes se trurit te rritur; Pesha e trurit ne 3-4 muaj: 40 % e peshes se trurit te rritur; Pesha e trurit ne 6 muaj; 50 % e peshes se trurit te rritur; Pesha e trurit ne 2 vjec; 75 % e peshes se trurit te rritur;

Funksionimi i Trurit Neuronet: rriten ne permasa dhe densitet dhe zhvillojne nje shtrese

mbrojtese te quajtur mielin e cila lejon transmetimin me te shpejte te mesazheve nervore, gje qe e ndihmon femijen te kontrolloje sjelljen e tij;

Korteksi Cerebral: pjesa qe eshte pergjegjese per kontrollin e vullnetshem dhe te menduarit; Ky kortkeks fillon te funksionoj ne muajin e pare,

Ne moshen tre mujoreshe zhvillohet plotesisht zona sensore e korteksit qe do te thote se femija eshte ne gjendje te kontrolloj dhe kordinoj reagimet motorike dhe pamore.

Sindroma e vdekjes se papritur feminore Ndodhe ne moshen 3 jave-1 vjec; Femija duket i shendetshem ose mund te kete shenja te nje ftohje te lehte; Nga autopsia e vdekjes se femijut zakonisht identifikohet infeksion i rrugeve

te siperme te frymemarjes;

Te ushqyerit Qumeshti: burimi i pare i proteinave per femijet ne vitin e pare te jetes; Mos ushqimi i mjfatueshem i femijet ndikon negativisht ne zhvillimin e tij

imediat dhe afatgjate.

Zhvillimi Motorik Aftesia per te kapur dhe mbajtur nje objekt; Aftesia per te levizur nga nje vend ne nje tjeter;

A mund te ndikoje esksperienca, te sterviturit ne keto shprehi? Cfare roli luan mjedisi ne zhvillimin e te kapurit?

Zhvillimi Perceptiv Perceptimi perfshine interpretimin e infromacionit, te grumbulluar nga

shqisat. Ne moshen 1-2 muajshe femijet arrine te perceptojne ne menyre te selektuar

format, modelet dhe ngjyrat. Ne moshen 3 mujore femija preferon te shohe pamje familjare. Ne moshen 6 mujore femija prek, manipulon me objekte duke fituar

informacionin rreth cilesive te tyre.

Perceptimi i Fytyres 12-21 dite jane te afte te imitojne reagimet e fytyres nga te rriturtit; 2 jave- femija shikon per nje kohe me te gjate fytyren e nenes sesa te tjereve; 3 muaj- femija eshte i afte te dallon fytyren e nenes nga te tjerat 4 muaj- femija percepton diferencat ne shprehjet e fytyres 7 muaj- femijet mund te tregojne diferencen mes fytyres se lumtur dhe te

friksuar

Perceptimi i Thellesise Aftesia per te treguar dhe njohur thelesine dhe largesine e objektit; 5-6 muajsh;

Zhvillimi Kognitiv Kujtesa e femijes:

Femijet jane zotues aktiv te informacionit: selektojne, perceptojne ekujtojne qindra pjese informacioni nga jeta e tyre.

Teoria e Piazhese Elementi thelbesor i teorise se Piazhese eshte se dijet ndertohen permes

nderveprimit te njeriut me mjedisin perreth tij. Asimilimi: procesi me ane te te cilit duke perdorur dijet egzistuese, ose

skemat personi fiton nje dije te re rreth mjedisit

Shembull: Nje femije mund te prezantohet me nje loder, mund ta shikoj ate, dhe me pas ta kape ate. Po ashtu kur femija sheh nje objek tjeter te ndryshem nga kukulla, femija duke perdorur skemen eksistuese shih e kap do te asimiloje objektin e ri. Dhe ne kete menyre do ta verrej ndryshimin dhe do ta modifikoj sjelljen e tij, proces ky qe duhet akomodim

Stadi i zhvillimit sensoromotorik Fillon me lindjen dhe zgjat deri ne moshen 2 vjec: Femija ndervepron me boten duke perdorur skemat sensore dhe motorike; Ne fund te kesaj periudhe femija njeh dhe meson trupin e tij, meson se

ngjarjet paraprihen nga disa shkaqe, Perveteson dijen e vazhdimesise se objektit, dhe behet i aftete te perdor

simbole ne procesin e te folurit dhe te menduarit e tij.

Reflekset-nen stadi IMosha 0-1 muaj:

Femija reagon ndaj mjedisit duke perdorur reflekset e thjeshta ose skemat qe jane prezente qe ne lindje

(refleksi i thithjes, kapjes, kerkimit te ushqimit)

Reagimet cirkulare paresore Muaji 1-4

Tendenca e femijut per te perseritur veprimet qe krijojne ndodhin e deshiruar.

Levizjet e dores, krahut.

Reagimet Cirkulare Dytesore Muaji 4-8; Fokusimi i femijes ne objektet dhe ngjarjet jashte trupit te femijes. - Ne kete stad femija zbulon lodren e tij, fillon te leviz, dhe kjo ngjarje i

shkakton gezim

Kordinimi i Skemave dytesore & Reagimet Cirkulare Tretesore Muaji 8-12. Ne kete stad femijet jane me te vemendshem ne veprimet e tyre; Muaji 12-18. Ne kete stad femijet perdorin rruge te reja ne arritjen e qellimeve. Tani ecin

vete, dhe krijojne skema te reja per tia arritur qellimet permes eksplorimit dhe eksperimentimit aktiv.

Muaji 18-24 Shpikja e menyrave te reja permes kombinimeve mendore:

-Imitimi i aksioneve te te rriturve per te arritur qellimin dhe kryer veprime

Zhvillimi Fizik, Kognitiv, Motorik dhe Psikosocial në fëmijërinë e mesme [7-12 vjec]

Zhvillimi Fizik Përgjatë fëmijërisë së mesme, fëmijët zgjaten dhe zhvillohen fizikisht, mirëpo

me shpejtësi të ngadaltë; Në këtë moshë fëmijët shtojnë peshë nga 5-7 kilogram për vit; Muskujt zhvillohen dhe trashësia e fëmijësisë fillon të zvoglohet; këmbët

zgjaten dhe trungu i trupit fillone të bëhët më i dobët. Për shkak të numrit më të madh të qelizave muskulore, djemët në këtë

moshë janë më të fuqishëm se vajzat.

Zhvillimi Motorik Aftësitë motorike në fëmijërinë e mesme janë të më kordinuara sesa në

fëmijërinë e hershme; Djemët mund të kenë aftësi motorike më të zhvilluara në disa aktivitete,

ndërsa po ashtu edhe vajzat mund të vecohen për nga aftësitë e tyrë në një numër tjetër aktivitetesh, dhe zhvillimi I këtyre aftësive varet nga angazhimet e të dy gjinive të fëmijëve.

Po ashtu në këtë periudhë fëmijët janë në gjendje më shumë të kontrollojnë veprimet e tyre dhe për një kohë më të gjatë të jenë të koncentruar.

Zhvillimi Kognitiv & Edukimi Derisa më parë procesi I mësimdhënjës ishte transferimi I informacioneve

nga mësuesi tek nxënësit, tani procesi I reformuar I mësimdhënjës është që fëmijut ti lejohet të hulumtoj metoda se si të kupton informacionet.

Andaj, kjo metodë e mësimdhënjës ndihmon procesin e zhvillimit kognitiv tek fëmijet e kësaj moshe dhe është në korespondencë me teorinë e Jean Piaget.

Sipas Piaget njerëzit kalojnë përmes katër fazave të ndryshme gjatë zhvillimit të tyre kognitiv. Ne këtë moshë fëmijët kalojnë fazën operacionale konkrete.

Zhvillojnë veprimet mendore dhe lejojnë reagojnë në mënyrë intelektuale & logjike

Janë në gjendje të asociojnë më shumë se një karakter në një objekt; Janë në gjendje të kuptojnë ndryshimet;

Atmosfera Sociale në Klasë-Ndikimi në Zhvillimin PsikosocialAtmosfera sociale të cilën fëmiju përjeton tek mëson ka rëndësi të vecantë në zhvillimin e tij. Sepse në moshën 6 dhe 7 vjec, fëmijët janë ende emocionalisht dhe fizikisht të varur nga famijaret e tyre. Në moshën 8 dhe 9 fëmiju fillon të kaloj më tepër kohë me bashkëmoshatarët. Fëmijët të cilët ndajnë përvojat e tyre, vishen njësoj me bashkëmoshatarët dhe veprojnë njësoj bëhen të më afërm me njëri tjetrin. Mirëpo fëmijët të cilët janë të ndryshem, lihen më anash nga nga grupi.

Disa hulumtime kanë vërtetuar se fëmijët të cilët janë më të pranueshëm nga shoqëria janë nxënës më të dashular të klasës. Sidocoftë, përsëri mbetet me rol të vecantë mënyra e krijimit të atmosfërës në klasë nga mësuesi ndaj secilit individ dhe grupit në përgjithësi. Egzistojnë një numër faktorësh me rëndësi të cilët arrihen si rezulat I raportit të mirë në mes të bashkëmoshatarëve në zhvillimin psikosocial:

Entuziazem, Aftësi për të luajtuar, Adaptim, Ngrohtësi, Fleksibilitet

Zhvillimi Psiko-social Fëmijët dhe Roli i Prindërve Fëmijët dhe Roli i Bashkëmoshatarëve Televizioni dhe Dhuna Roli i Përkahjes dhe ndërtimi i vehtë-besimit

Zhvillimi i jetës psikike

Zhvillimi i jetës psikike të njeriu• Jeta psikike e njeriut është rezultat i një zhvillimi të gjatë evolutiv dhe

gradual. • është zhvilluar si rezultat i:

- transformimit të bazës organike- evolucionit të qenive te gjalla.

Zhvillimi i jetës psikike të njeriu (cont.)• Jeta psikike e njeriut dallon nga ajo e qenive tjera për shkak të kushteve në të

cilat është zhvilluar.• Elementet kryesore që e bëjnë jetën psikike të njeriut të dallojë prej të

tjerëve janë:- Puna - Clrimi i dorës dhe përdorimi i gishtërinjëve - Gjuha dhe të foluritë

Zhvillimi filogjenetik i jetës psikikeNë aspektin e zhvillimit të llojit autorë të ndryshëm dallojnë tri momente kryesore:

1. Aftësia e të menduaritë, përpos tjerash edhe aftësia e parashikimit të pasojave të cdo veprimi

2. Formimi i nevojave të shumta, e te qenia njerzore edhe formimi i nevojave psikologjike

3. Vetëndërdija – aftësia e njeriut për të qenë i vetëdijshëm për të gjitha përjetimet e veta.

Roli i trashëgimit, ambientit dhe aktivitetit• Sipas pikëpamjes nativistike trashëgimi luan rolin vendimtar në zhvillimin e

jetës psikike.• Në kundërshtim me këtë pikëpamje është pikëpamja e cila pohon se zhvillimi

i jetës psikike është rezultat i kushteve të ambientit dhe rrethit. • Mirëpo të dy këto pikëpamje janë ektreme dhe si të tilla nuk kanë përkrahje

aq të madhe. • Trashëgimi, ambienti dhe aktiviteti – faktore te rendesishem

Roli i trashëgimisë• Trashëgimia • Shumë elemente të trashëguara nuk shfaqen menjëherë mirëpo kërkohet të

arrihet koha e pjekurisë për t’u shfaqur.• Fuksionet të cilat janë të ngjajshme pë llojin si: të ecurit, të foluritë ndikim të

posaqëm ka trashëgimia dhe pjekuria• Kurse për funksionet ontogjenetike të cilat janë karakteristike për individin

si: hipja shkallëve, përdorimi i lapsit rëndësi ka aktiviteti dhe rrethi.

Roli i mjedisit/ ambientit• Ambienti apo mjedisi mund të jetë natyror apo shoqëror• Ku ambienti natyror ka të bëjë me: kushtet në të cilat rritet fëmiu, klimën,

rajonin etj.• Kurse ai shoqëror ka të bëjë me krijimin e cilësive te posacme si: vlerat

qëndrimet, interesimet.

Roli i aktivitetit• Individi nuk është pasiv ndaj veprimeve të ambientit• Përmes aktivitetit individi mund të arrIjë të zhvillojë cilësi të cilat janë shumë

të varuara edhe nga trashëgimia si: cilësitë e temperamentit dhe aftësitë e ndryshme.

ZHVILLIMI I PËRSONALITETIT SIPAS FROJDIT

Fëmijëria e hershme si faktorë vendimtarë i zhvillimit të përsonalitetit. Stadiumet e zhvillimit: Stadi ORAL. Stadi ANAL Stadi FALLIK Stadi LATENT Stadi GJENITAL.

Fëmijëria e hershme si faktorë vendimtarë i zhvillimit te përsoanlitetit. Stadiumet e zhvillimit: Stadi ORAL:zgjat nga lindja deri ne 18 muajsh.Vatra e knaqësisë është

sigurisht goja.Thithja dhe kafshimi janë veprimtaritë e preferuara. Stadi ANAL:Zgjat nga 18 muajsh deri ne 3 ose 4 vjeç.Vatra e knaqësisë është

anusi.Mbajtja dhe lëshimi i tijë janë shumë të pëlqyera. Stadi FALLIK:Zgjat nga 3,4,5,6 ose 7 vjeç, vatra e knaçësisë është manipulimi

me organin gjenital. Stadi LATENT:Zgjat nga mosha 5,6 ose 7vjeqare e deri ne pubertet diku rethë

12 vjeq.gjatë keti stadi Frojd mendonte se impulsi seksual ndrydhet. Stadi GJENITAL:fillon në moshën e pjekurisë dhe përfaqëson ringjalljen e

impulsit seksual.

E rëndësishme është që Fiksim i i stadiumeve dhe pasojatFiksimi në stadin e pare ORAL Frojd e ndanë në Përsonalitete: * Përsonaliteti Oralo –Pasiv që sjellë VARËSINË dhe * Përsonaliteti Oralo-Agresiv që sjellë PASIGURINË.

* Përsonaliteti ANAL Frojd e quan Anal –Përjashtues dhe Anal mbajtës,sjell Kopracinë dhe destruktivitetitn. *Përsonaliteti Fallik sjellë Frigë,Pasiguri dhe Fajësi. *Përsonaliteti Gjenital sjellë Narcizmin.

Përsonaliteti Oralo Pasiv: Priret te jete me se i varur te te tjeret,kjo vjen si pasoje nese ne tete muajte e pare te jetes keni nevoje per te pire gji ,dhe nena nuk eshte e gatshme apo eshte ashper me ju perpiqet te ju shkepus me heret ne gjiri. Ky lloje peronaliteti tregon interes per kenaqsin orale te tilla si per duhan per te ngrene dhe per te pire.

Përsonaliteti Oralo Agresive: Keta njerze kane deshire qe gjate gjithe jetes te kafshojn gjerat si gomat , penat dhe njerze, te tjere ata jane te prirur te jene agresive sarkastike etj. Kjo vjen si pasoje kur femijut I dalin dhembet e donë të kafshoj diqka si thithkat e nenes,kjo gje e merzitshme pershpejton ndreprerjen e hershme te gjirit. Përsonaliteti Anal Përjshtues : Keta njerëz priren te jene te papaster te qorganizuare jashte mases zemergjere munde te jene mizore shkatrrimtare dhe te jene te dhene ndaj vandalzimit,kjo vjen si pasoj tek prinderit kur vendosin veten ne fatin e femijes gjet precesit te jshtqitjes se femijut(nevoj persoanale),dhe ata gezohen kur femiju e kryen nevojën ashtu si duhet. Personaliteti anal mbajtes Keta persona jane te prirur te jene veqanerishte të pasterte te perkryere diktarioale shume te forte dhe koprace.Nëse prinderit e ndeshkojne ose e poshtrojne femijun,ky femije ka të ngjare të bejë kaps,dhe ashtu I deshperuar perpiqet ta mbaj jashtqitjen ne qdo kohe.

Përsonaliteti Fallik : Ka gjithasht dy persoanlitete fallike psh: Nësë djali refuzohet ashper nga e ëma dhe i kërrcenuar shumë nga i ati

shumë mashkullorë ka të ngjarë te mos vlersoj kurrë vetëvetën nga ana seksuale.Apo nese vajza eshte e refuzuar nga babi dhe e kerrcenuar nga nena shumë feministe mund të ndihet keq ne vetevete dhe mund te kthehet”si nje kukull”.Apo situatat pozitive kur nëna djelit I ofron shum dashuri ai ne te ardhemn do te vuaj se nuk edo ashkush si mami,apo vajza princesh e babit ajo mund te behet ne te ardhmen mendjelete e maskuar etj.

Stadi Latent apo Shkolorë; Kur femijet detyreohen nga prinderit arsimtaret qe te tregojnë sukses ne

qdo menyre Erik erikson I quan femijë pa jete,femije atlet,aktor femiej me talente te te gjitha llojeve.

Stadi Gjenital apo i Adoleshences: Detyrë e këti stadi është te arrije identitetin e egos qe do të thotë kush je dhe si pershtatesh me të tjeret.

Zhvillimi Psikosocial ne Foshnjeri

Karakteristikat Fizike Ndikimi i prinderve ne krijimin e raportit fizik; Lidhja kritike; Kontakti i pare fizike i femijes me nenen;

(te ushqyerit, te qarit)

Shendeti i Femijes Karakteristikat e Sjelljeve te Nenave qe kane femin e shendosh Karakteristikat e Sjelljeve te Nenes qe ka femiun jo te shendosh Shikimi ne sy Lozin se bashku Bisedojne, buzeqeshin

Inkurajim special dhe udhezime me qellim qe te permiresojne nje lidhje efektive prind-femije.

Temperamenti Menyra karakteristike e reagimit ndaj stimujve; Rezultat i nderveprimit te trashegemise biologjike me esksperiencen;

Karakteristikat e foshnjes se lehte Gjum dhe ngrenje te rregullt I afert me njerezit e panjohur dhe objekte te reja I pershtatshem ndaj ndryshimeve Reagon me intensitet te ulet Zakonisht eshte ne humor

Karakteristikat e foshnjes se veshtire: I parregullt ne fjetje dhe ngrenje Refuzon te kontaktoj me njerez te rinj Pershtaten me veshtiresi ndaj ndryshimeve Reagon ne menyre intensive Shpesh eshte I irrituar

Karakteristikat e foshnjes se ngadalte Niveli i ulet i aktivitetit Shmanges ndaj objekteve jo familiare Reagime ne nivel te ulet Pershtatet me veshtiresi ndaj ndryshimeve

Prinderit dhe karakteristikat e foshnjeve

Ndikimi i ketyre karakteristikave te foshnjeve tek prinderit? Veshtiresite ne pershtatjen e rolit prinderor? Cilat jane zakonisht pritjet e prinderve per lindjen e femijeve te tyre, cilat nga

keto karakteristika jane me te deshirueshme?

Emocionet e Foshnjes Stadi I- Muaji I:

Foshnja eshte relativisiht pak e ekspozuar ndaj ndikimeve te botes se jashtme dhe nuk shfaq emocione te verteta

Stadi II: Muaji II Foshnja shfaq interes ndaj botes se jashtme dhe reagon me ane te buzeqeshjes se tij

Stadi III ( Muaji III) Foshnja shfaq emocionet negative dhe pozitive Elemente te zhgenjimit dhe frustracionit Ankth dhe Zemerim Zhvillimi i nderveprimit reciprok social foshnje Prinder.

Stadi IV: Muaji 7-9 Femijet jane pjesemarres aktive ne lojrat e ndryshimeve sociale me prinderit e tyre. Dhe ne kete menyre foshnja perpiqet te shkaktoj reagime tek te tjeret

Stadi 5: Muaji 9-12 Procesi Atashim- foshnja shpreh nje preokupim te vecante per ate qe perkujdeset per te. Emocione frike nga te panjohurit

Stadi 6: Muaji 12-18 Foshnja eksploron ne menyre aktive mjedisin perreth; Foshnja shprehe emocione te thella gezimi apo hidherimi, varesisht nga mjedisi;

Stadi 7: ( Muaji 18-36) Femija eshte duke formuar nje koncept per vehten; Nga ky proces mund te perjetoj ankth Frustrim dhe zemerim

Stadi 8 ( Mosha 3 vjecare) Femija fillon te perjetoje nje varg emocionesh, Luaj role, Praktikoje shprehi dhe kerkon vleresim nga te tjeret Ndjenja faji & respekt per vehten

Kontributi I Prinderve

Sigmound Freud: 1. Beson se personaliteti i femijes zhvillohet ne vitin pare te jetes, permes

kenaqjes se nevojave te tij orale

2. Foshnjat qe lejohen te kenaqin nevojat e tyre psikoseksuale do te zhvillojne nje koncept optimist per veten dhe per boten perreth, ne te kunderten do te kene keto nevoja ti plotesojne ne jeten e tyre me vone .

Erick Erikson: 1. Gjate stadit te pare te zhvillimit foshnja meson te besoje, ose te mos besoje se

njerezit e tjere do ta plotesojne nevojen e tij.2. Nese nevoja e foshnjes plotesohet prej prinderve ne menyre te deshirueshme

dhe te ngrohte foshnja do te filloj ta shohe boten si nje vend te sigurte, ose ne te kunderten do te zhvilloje nje mendim si nje vend te pasigurte.

Karakteristikat e Prinderve Prinderit sigurojne mjedisin social dhe fizik te foshnjes Menyra sesi sillen prinderit percakton ne shkalle vendimtare besimin ose

mosbesimin e foshnjes ndaj botes

6 dimensionet ndikueseZhvillimi SocialEmocionalIntelektual

1.Vemendja2.Kontakti Fizik 3.Stimulimi Verbal4. Stimulimi Material5. Responsiviteti6. Sjellja kufizuese

Atashimi Prind-Femije Reflekset e te posalindurit- nderlidhja sociale me nenen Ritmi i te zgjuarit dhe te fjeturit te femijes, kombinimi me ate te nenes Te qarit dhe te qeshurit- nevoja per socializim Te gjitha foshnjat formojne atashim me ata qe kujdesen per ta. Sjelljet Atashuese: te qarit, qeshurit, te parit, ndjekja, afrimi, perqafimi,

kontakti fizik

Zhvillimi i Atashimit Faza e Pare (0-3 muaj): Vetem ne moshen 2-3 mujoreshe foshnja arrin qe ne

menyre vizuale dhe auditive te dalloje kujdestarin e saj paresot nga te tjeret; Faza e Dyte (3-6 muaj): Krijohet lidhje unikale ne mes te foshnjes dhe

kujdestarit primar Faza e Trete (6-12 muaj): Femija meson te terheke vemendjen e te tjereve,

dhe eshte ne gjendje te vij verdalle duke levizur kembadores e me vone duke ecur.

Faza e Katert: Foshnja mund te filloje veprime me qellim qe te ndikoje ne menyre te sofistikuara mbi personin me te cilin eshte atashuar.

Babai dhe figurat e tjera atashuese?A reagon foshnja pozitivish si ndaj nenes ashtu edhe ndaj babait? A ka ndarje te femijeve dhe prinderve ne baze te gjinise? Llojet e Atashimit(Tipi B) Foshnja e atashur ne menyre te sigurte(Tipi C )Foshnja e atashuar ne menyre te pasigurte te tipit rezistent(Tipi A) Foshnja e atashur ne menyre te pasigurte te tipit shmanges

Ankthi nga te panjohurit dhe ndarja nga te njohurit Ankthi nga te panjohurit

-Shfaqet ne moshen 9 mujoreshe, sepse me heret nuk jane ne gjendje ti diferencojne lehtesisht te rriturit!- Femijet qe ndodhen ne nje mjedis me numer me te madhe njerezisht kane me pak te ngjare qe te reagojne me frike nga te panjohurit!

Cfare shenjash shfaqin femijet e ndare nga prinderit? Crregullime ne gjumin e femijes Probleme te te ushqyerit Pasivitet Te qara me te shpeshta Ankth me i madh ne prani te te tjereve

Zhvillimi I Konceptit per Vehten Zhvillohet paralelisht me zhvillimin kognitiv, social dhe emocional. Pse?

Teoria e Ndarjes dhe indivualizmit e Margaret Mahler Faza Autistike: Te sapolindurit jane jane te pavetedishem per ngjarjet dhe

njerezit perreth. Vetedija e tye e vetme per nenen eshte se ajo eshte agjent qe I ndihmon ata te perballojne nevojat e tyre themelore;

Faza Simibiosis: Femija vendos varesi me nenen e tij. ( Muaji 2-5) Faza Ndarje-Individualisem: femijet fillojne te njohin se jane te ndare nga

nenat, varesia nga nena pakesohet, sepse rritet pavaresia dhe eksplorimi I femijes.

Komunikimi Prind-Femije: Sjelljet Paragjuhesore Cilat jane zakonisht format e komunikimit te foshnjeve me prinderit? Si zhvillohet procesi i tingujve? Cila eshte mosha kur femiju shqipton fjalen e pare? Kur perdorin femijet me shume se nje fjale? Cilat jane fjalet me te shpeshta

qe perdorin?

Zhvillimi i Paralindjes dhe Procesi i Lindjes

Zigota Konceptimi ose fertilizimi

Sperma del nga membrana dhe futet ne veze; brenda 2-3 ditesh pasi veza ka hyre ne tubin fallopian;

Krijimi i zigotes Pas 9 muajsh zigota behet qenie njerezore

Periudha e Zhvillimit para lindjesNdahet ne tri periudha:

1. Periudha Germinale- ose periudha e vezes se fertilizuar ( Zigotes)2. Periudha e Embrionit3. Periudha e Fetusit

Periudha Germinale Fillon me konceptimin dhe mbaron me fiksimin e zigotes ne murin e uterusit; Zgjate 2 jave; Per 36 ore pas konceptimit zigota perbehet nga 2 qeliza; 48 ore pas konceptimit zigota perbehet nga 4 qeliza 3 dite- 16 deri ne 32 qeliza. Ne fund te javes se pare ka rreth 150 qeliza te cilat formojne masen e

rrumbullaket qe quhet blastocist e cila mase pas konceptimit fiksohet ne murin e uterusit.

Gjate kohes blasticistitet te nxitura nga instruksionet gjenetike qe permbahen ne to, fillojne edhe te diferencohen, te marrin funskione te ndryshme.

Keto qeliza pastaj ndahet ne te jashtme dhe brendshme, ku qelizat e brendshme formojne trupin e femijes, ndersa qelizat e jashtme formojne placenten, kordonin umbilikal dhe qenen amniotike.

Periudha e Embrionit Zgjate 6 jave; Fillon me fiksimin e zigotes ne murin e uterusit, dhe mbaron pas konceptimit. Masa e qelizave qe eshte e fiksuar per murin e uterusit tani quhet EMBRION. Gjate kesaj periudhe ritmi I rritjes se qelizave eshte shume I shpejte, andaj

ndodhin dy procese shume te rendesishme

2 procese1. Formohen struktura si placenta, kordoni umbilikal dhe qesja amniotike, te cilat strehojne dhe mbrojne femijen gjate tere zhvillimit prenatal. 2. Formohen edhe pse ne nje nivel primitiv, thuaje te gjitha organet madhore te trupit njerezor.

Zhvillimi I Embrionit Per shkak te zhvillimit shume te shpejte te shtimit dhe diferencimit te

qelizave te embrionit, embrioni ndahet ne tri shtresa qelizore te vecanta te cilat prodhojne organe te ndryshme te trupit.

Eksoderma Shtresa e jashtme prej se ciles formohet lekura, floket, veshet, hunda, syte,

sistemir nervor ( sistemi nervor qendror dhe periferik)

Mesoderma Shtresa e mesme prej se ciles formohen sistemi skeletor, sistemi I qarkullimit

te gjakut, sistemi I jashteqitjes, kockat, muskujt, dhe sistemi I riprodhimit.

Endoderma Shtresa e brendshme, prej se ciles formohen sistemi I tretjes, sistemi I

frymarjes dhe tiroida

Zhvillimi Paranatal i EmbrionitNe fund te muajit te pare:

Embrioni eshte 6 milimetra I gjate Fillon te formohet koka, enet e gjakut, syte, mushkerite dhe zemra fillon te

pulsoje. Ne fund te javes se tete: Fillimi i zhvillimit te sistemit nervor

Zhvillimi Paranatal i Embrionit Embrioni eshte I gjate 2.5 cm dhe peshon rreth 1 gram Ne kete periudhe ne embrion jane te pranishme te gjitha organet pervec

organeve gjenitale Mirepo ne kete periudhe fillon procesi I diferencimit seksual Ne kete periudhe nena fillon te perjetoje efekte te dukshme te shtatzanise; te

ndjerat pa qef ne mengjez, nevoje e shpeshte per te urinuar; rritje dhe dhimbje te gjinjeve.

Meqenese eshte periudhe shume e ndjeshme shumica e aborteve ndodhin ne kete kohe;

Periudha e Fetusit Zgjate 7 muaj Fillon ne fund te muajit te dyte dhe zgjate deri ne lindje Gjate kesaj periudhe marrin forme te gjitha organet si dhe strukturat kockore

te trupit te fetusit Fundi I Muajit te trete: - Fetusi eshte I gjate 7.5 cm dhe peshon 30 gram; - Koka eshte sa nje e treta e gjithe gjatesise se trupit- Fetusi eshte aktiv; hap e mbyll gojen, leviz duart dhe kembet- Shfaqen organet gjenitale dhe mund te dallohet gjinia e femijut

Fundi I Muajit te katert: - Fetusi eshte rreth 14 cm I gjate dhe peshon rreth 110 gram; - Fetusi gelltit, trete dhe urinon; - Noton ne lengun amniotik, leviz kembet dhe duart- Reflekset jane me te forta, dhe nena fillon te ndjej levizjet e tij. Fundi I Muajit te peste: - Fetusi eshte rreth 25 cm I gjate dhe peshon rreth 450 gram; - Degjohen rrahjet e zemres; - Formohen thonjet e duarve dhe te kembeve; - Fillon te ndjej dhe reagoj ndaj zhurmave jasht tij Fundi I muajit te gjashte: - Fetusi eshte I gjate rreth 30 cm dhe peshon 620 gram- Frymemarja, reflekset dhe gjumi I fetusit maturohen; Fundi I muajit te shtate: - Gjatesia e fetusit eshte rreth 38 cm dhe pesha arrin ne 1100 gram; - Ne kete kohe shtohen qelizat dhjamore dhe truri I fetusit maturohet

dukshem; - Zhvillohet carkullimi I gjakut dhe frymemarrjes- Fundi i Muajit te tete:

-Fetusi eshte I gjate rreth 41 cm dhe peshon rreth 1800 gram; - Zhvillohen me tej funksionet e mushkerive, sistemit te tretjes dhe jashteqitjes;

Muaji I nente: - Mesatarja e gjatesise dhe peshes se fetusit ne kete kohe eshte rreth 50 cm

dhe rreth 3-3.2 kg. - Ne fund te muajit te nente fetusi kthehet, me koke poshte, dhe I gatshem per

lindje.

I sapo Linduri Kalimi nga bota brendauterine ne boten jashteuterine: a eshte I pergatitur

fetusi?-Te parit; te degjuarit; te nuhaturit; te prekurit; levizjet; te mesuarit;

Mjedisi Prenatal dhe Ndikimet e tij ne zhvillimin e fetusit Semundjet e Nenes Drogat Psikotike Mosha e Nenes Ushqimi i Nenes Procesi i Lindjes & Komplikimet Periudha pas Lindjes

I sapolinduri Cila moshe perfshine periudhen e foshnjerise? Cilat ndryshime te natyres fizike dhe psiqike ndodhin ne kete periudhe? Si duket nje foshnje e sapo lindur? Cili eshte fuksionimi fiziologjik I te sapolindurit? ( frymemarja, qarkullimi I

gjakut, tretja, rregullimi I temperatures)? Si mund te vleresohet shendeti I te sapolindurit? Gjendja e foshnjes? Trego 5 karakteristika te zhvillimit fizik, psikosocial dhe kognitiv ne

periudhen e foshnjerise