Psikologji e pergjithshme

Psikologjia dhe lënda e studimit të sajPsikologjia studion jetën psikike në të cilën bëjnë pjesë përjetimet, veprimet dhe sjelljet e individit. Pra psikologjia studion ate qe BEN dhe ate qe PERJETON individi.Në një kuptim më të gjërë mund të thuhet se psikologjia studion:            - anën objektive             - anën subjektive të individitBazën konceptuale të përëkufizimit të psikologjisë e përbëjnë:-          te kuptuarit e sjelleve te njeriut qe konisderohet si funksion i veprimtarise nervore dhe rrethit te tij dhe-          te kuptuarite e dukurive te mbrendshme dhe te pervojes se njeriut te lidhura me format e ndryshme te shfaqjes objektive te tyre nepermes sjelljeve dhe veprimeve te tij.Proceset psikike Procese kognitive apo njohëse që na mundësojnë të njohim realitetin objektiv: të mësuaritë, perceptimet, ndijimet, kujtesa, mendimiProcese emocionale me anë të cilave shprehim gjendjen tonë emocionale ndaj objekteve të realitetit objektiv:  frika, gëzimi, hidhërimi, patriotizmiProceset konative qe e shtyjnë dhe e udhëheqin gjithë veprimtarinë e individit: motivet dhe motovacioni Vështrim i historisë së psikologjisëInteresimin e parë për jetën psikike e hasim në            - aktet rituale dhe religjioze dhe            - letërsinë e vjetër gojore Mendimete e para i hasim në filozofinë greke nga Demokriti, Aristoteli dhe Platoni. Psikologjia asokohe definohej si “Shkenca mbi shpirtin”

Atomizmi i Demokritit: pikëpamja materialiste mbi shpirtin Sipas Platonit shpirti ishte i përhershëm Aristoteli propozoi tri lloje shpirtash: shpirti vegjetativ, vital dhe racional. Në mesjetë kemi ngecje te mendimit psikologjik Në periudhën e renesansës vërehet nje kthesë pozitive kur psikologjia zhvillohet në

kuadër të filozofise Në vitin 1879 pas themelimit te Laboratorit të parë Psikologjik nga Vihlem Vunt

psikologjia pavarësohet si shkence

Degët e Psikologjisë Ndahen në disiplinat teorike dhe praktike të psikologjisë Disiplinat teorike jane:  Psikologjia e Përgjithshme, Zhvillomore, Fiziologjike, Sociale,

Psikometria, Psikolopatologjia, Higjiena Mentale. Disiplinat aplikative apo praktike të Psikologjisë janë: Psikologjia Pedagogjike,

Industriale, Psikologjia e shendetesise, Forenzike, Ushtarake.

 

Shkollat PsikologjikeShkollat Psikologjike janë rryma të vecanta të koceptualizimit të jetës psikike që kanë sistem të organizuar të fakteve, ligjeve, dhe teorive psikike.Në grupin e këtyre shkollave bëjnë pjesë: shkolla strukturaliste, geshtaltiste,bihevioriste, humaniste, konjitive, asociasioniste, psikanalitike, dhe erefleskologjise. Shkolla strukturalisteThemelues: Vihlem Vunti- psikolog gjerman dhe Eduard Ticener- psikolog anglez-amerikanSipas shkollës strukturaliste psikologjia ka tri detyra kryesore:            - zbërthimi i strukturës së vetëdijes në elemente me të thjeshta            - gjurmimin e lidhjeve midis këtyre elmenteve            - përcaktimi i ligjeve të këtyre lidhjeve.Shkolla strukturaliste ka pasur sistem elementarist, analitik ne shpjegimin e jetes psikikeVunti dalloi tri elemente perberese te vetedijes si: ndijimet, perfytyrimet dhe ndjenjatSipas Vuntit, në bazë të këtyre tri elementeve mund edhe te shpjegohen te gjitha format e jetes psikike bazuar në lidhjet asociative që ato formojnë njëra me tjetrën.Sipas këtije parimi: perceptimin është një lidhje ndijimesh, kurse mendimi është lidhje përfytyrimesh.Introspeksioni – metoda kryesoreKritikat: : qasja elementaristike që i bëntë jetes psikike si dhe perdorimi i metodës se introspeksionit. Shkolla asociasioniste Koncepcion filozofik mbi jetën psikikeRrënjët i ka në pikëpamjet filozofike të Aristotelit, Hobsit dhe SpinozësDavid Hartli pohoi se “elementet psikike ndërlidhen njëra me tjetrën ashtu si tërhiqen trupat qiellor njëri me tjetrin”. Kjo shkolle pati nje pikëpamje mekanistike mbi jetën psikike dhe sipas pohimeve të kësaj shkolle nuk mund te shpjegohen dukuritë psikike. Shkolla geshtaltiste U themelua ne fillim te shek XX nga Maks Verthaimer, Volfgana Keler, Kurt KofkaSipas kësaj shkolle tërësia është një kualitet i vecantë që nuk mund të ndahet në pjesë të përbërse.Kocepti kryesor i kesaj shkolle eshte geshtalti- tërësia, e cila mbetet e pandryshueshme pavarësisht nga ndryshimi i elementeve te saj.Orientimi i kësaj shkolle është holitsik . Shkolla bihevioriste U themelua në vitin 1913 në Amerike nga Xhon Votsoni dhe bëri një revolucion në mënyrën e konceptimit të jetës psikike.  Sipas shkollës bihevioriste psikologjia duhet të jetë një shkencë objektive si shkencat natyrore dhe lënda e studimit të saj të jetë vetëm sjella, repsketivisht ajo që mund të shihet, matet dhe si e tille edhe te parashikohet.Ne psikologji kjo njihet si raport midis stimulit S dhe reagimit R

Kjo shkolle ka disa karakteristika:            - përqëndrimi i psikologjisë në studimin e perifersisë së organizmit të individit            - përpjekja për të zbuluar njësinë më të vogël të reagimit            - shpjegimi i të gjitha ndryshimeve individuale në bazë të faktorëve të jashtëmKjo shkollë është krituar shumë për shkak mohimit të një entiteti të brendshëm të individit dhe trajtimit të qenies njerzore si një makine.  Shkolla psikanalitike U themelua nga Sigmund Frojdi ka rëndësi të madhe ne studimin e motiveve të sjelljeve të individit, zhvillimin psikodinamik dhe psikoseksual te individit.Psikanaliza ka tri funskione kryesore:            - psikanaliza është metodë gjurmuese            - metodë psikoterapuetike            - ka sistem te poscëm teorik për zhvillimin dhe forminin e personalitetit-Motivet e pavetëdijshme              -a)Motivi seksual            b) LibidoIdi, ego dhe superegoMekanizmat mbrojtësFëmijëria e herëshme Shkolla funksionaliste Uilliam XhejmsKjo shkolle ka për bazë DarvinizminSipas kësaj shkolle psikologjia duhet të ketë për qëllim përshtatjen e individit ndaj kushteve dhe rrethanave të ambientit të jashtem, si dhe ndryshimin e ketyre kushteve dhe rrethanave nevojave te vete individit. Shkolla humaniste Themelues është Abraham MaslouShkolla humaniste konsideron se njeriut duhet t’i qasem si qenie njerëzore specifike dhe individuale, dhe psikologjia ka për detyrë të studjojë natyrën e vërtet të njeriut dhe vlerat e brendshme te tij, e sidomos fuqitë potenciale të tij për zhvillim të individit.Termat kryesore të kësaj shkolle janë motivet e rendit të lartë, e sidomos motivi i vetaktualizimit. Metodat e hulumtimit në psikologji Metoda gjurmuese definohen si:            “Sisteme veprimesh të vërtetuara shkencëtarisht që aplikohen për organizimin e gjurmimit të një cështje të caktuar me qëllim të përfitimit të rezultateve të vërteta për cështjen që hulumtohet”.Ekzistojnë ndarje të shumta të metodave gjurmese dhe varësisht nga parimet që ato përdorin metodat ndahen në metoda introspektive (introspeksioni) dhe metoda ekstroceptive (metoda e vëzhgimit).Procesi i hulumtimit te dukurive psikike duhet te kaloje neper disa faza si:1. Përcaktimi dhe formulimi i saktë i cështjes gjurmuese;

2. Konceptimi i planit të gjurmimit ku percaktohen:-Procedurat e mbledhjes së të dhënave;                      - Përcaktimi i mënyres së përpunimit të dhënave;- Planifikimi i kushteve të aplikimit te metodave dhe procedurave gjurmuese;- Përpunimi i të dhënave;- Përkufizimi i rezultatve dhe komunikimi i tyre Metoda e introspeksionit (vetëvëzhgimit) Introspeksioni është metodë karakteristike e gjurmimeve psikologjike, me anë të cilës individi e vëzhgon përvojën e vet inidividuale për ngacumesit reale, perjetimet, gjendjen e proceset dhe te gjitha keto i shpreh gjuhësisht.Vetëvëzhgimi ka tri forma si:            - i thjeshte,            - i kontrolluar  dhe            -  eksperimental. Metoda e vëzhgimit-Vëzhgimi i rastësishëm-Vëzhgimi sistematik Vëzhgimi i rastësishëm - ka të bëj me vëzhgimin e atyre sjelljeve që  shfaqen rastësisht dhe hulumtuesi vendos t’i vëzhgojë atehere kur i paraqitet rasti i volitshëm.-është forma më e thjeshtë e vëzhgimit dhe gjen zbatim në psikologjinë sociale, feminore, personalitetit etj.  Vëzhgimi sistematik Ka status më të lartë shekncor dhe realizohet vetem kur plotësohen këto kushte: - përcaktohet objekti dhe qëllimi i vezhgimit, - hulumtuesi njihet me literaturën perkatese,- përpilon planin e vëzhgimit,- zgjedh detajet që duhet vezhguar,- përckaton kushtet se kur duhet të ndodh vezhgimi- shpjegohen faktorët përcjellës. Eksperimenti Ekperimenti është tërësi procedurash gjurmuese që organizohet me qëllim të konstatimit të lidhjeve shkak-pasoje ndermjet një ose dy faktorëve, dhe ndikimit që mund të kenë këta faktorë në shfaqjen e një dukurie psikike.Eksperimenti organizohet:            -  me qëllim të caktuar hulumtues,            -  përsëritet sipas nevojës se hulumtuesit dhe            - realizohet në bazë të kushteve të kontrolluara me përpikmëri. Eksperimenti i ka dy veçori kryesore shkaku dhe pasoja.Shkaku ndryshe quhet edhe variabël e pavaruar ose ndryshore e pavarur dhe eshte e pandryshueshme

Pasoja është variabël e varuar dhe ndryshon nën ndikimin e kushteve të caktuara eksperimentale.Në psikologji ekspermenti mund të jetë: natyror dhe laboratorik.  Bazat organike të jetës psikike Psikika është një veti e trurit, e cila pasqyron  realitetin objektiv,që bëhet në bazë të disa ndryshimeve të caktuara fiziologjike të cilat ndodhin  në organizmin tonë.Psikofiziologjia studion lidhjen ndërmjet ndryshimeve e proceseve fiziologjike në një anë  dhe jetës psikike në anën tjetër.Bazën anatomiko-fiziologjike të proceseve psikike e paraqet gjithë organizmi. Ndërtimi dhe funksionet e sistemit nervor Sistemi nervor  përbëhet  nga qelizat nervore ose neuronet. Neuroni si pjesa më e vogël e sis.nervor përbëhet nga protoplazma (trupi i qelizës) dhe nga zgjatimet e shkurtëra (dendrite) dhe të gjata (aksone,neurite).Neuronet ndahen në 3 grupe kryesore:1.Nervat aferente ose ndijuese (sensitive),2.Nervat eferente ose lëvizore(motorike),3.Nervat qendrore, komisurale ose bashkuese Zhvillimi i sistemit nervorForma më e thjeshtë e sis.nervor  është sis.nervor I shpërndarë ose  difuz (te meduzat).Sis.nervor sinaptik apo nyjoro-zinxhiror është sistem nervor më I lartë se I pari dhe vërehet tek krimat dhe insektet.Sinapsë quhet  vendi I kalimit  ë nxitjes nervore  prej një neuroni në neuronin tjetër.Truri – te njeriu  kontrollon çdo aktivitet,kurse te kafshët  shumë aktivitete bëhen pavarësisht nga truri.  Anatomia e sistemit nervorSistemi nervor ndahet në:1.Sistemi nervor somatik ose animal, i cili përbëhet nga sis.nervor periferik dhe atij qendror;2.Sistemi nervor vegjetativSistemin nervor qendror e përbëjnë:1.Palca kurrizore-e vendosur në  kanalin e shtyllës së kurrizit.2.Truri I kokës-është qendra më e lartë nervore. Ndarja e truritPjesët e trurit janë: Truri i zgjatur, Truri i vogël, Truri i mesëm, Truri i ndërmjemë dhe Truri i madh Sistemi nervor vegjetativ

Është pjesë e sis.nervor që ka për qëllim  rregullimin e veprimtarisë së organeve të brendshme:zemrës mushkërive, enëve të gjakut, stomakut, zorrëve etj.Përbëhet nga  qendrat autonme në tru, në  palcën kurrizore dhe grupet  e qelizave nervore  nga të dy anët e palcës kurrizore  dhe trurit të zgjatur-ganglionet  autonome.Ky sistem ndahet në dy pjesë-në pjesën simpatike dhe parasimpatike të cilat I kryejnë anët e kundërta  të një funksioni. Lokalizimi i proceseve psikike në sipërfaqen e truritPavlov dha teorinë e lokalizimit dinamik të  funksioneve  psikike dhe thotë se në sipërfaqen  trurore  ekzistojnë  qendra të lokalizuara  të cilat përgjigjen në funksione të veqanta,të cilat nuk kanë kufij të caktuar.Këto qendra, i kalojnë kufijtë e njëra-tjetrës dhe gërshetohen. Gjëndrat me sekretim të brendshëm ose endokrineGjendrat endokrine janë:1.Gjendra tiroide (mbrojtëse) është e vendosur ne indin e qafës.2.Gjendrat mbiveshkore ose adrenale gjenden përbrij veshkave.3.Gjendrat seksuale ose gonadet kanë për funksion zhvillimin e karakteristikave sekondare seksuale.4.Hipofiza ose gjëndra pitutiare është ndër gjëndrat më të rëndësishme,sepse njëri prej hormoneve të saj drejton rritjen në përgjithësi e tjerat  ndikojnë në funksionimin e gjëndrave tjera endokrine. Zhvillimi i jetës psikike të njeriuJeta psikike e njeriut është rezultat i një zhvillimi të gjatë evolutiv dhe gradual.është zhvilluar si rezultat i:          - transformimit të bazës organike          - evolucionit të qenive te gjalla.Jeta psikike e njeriut dallon nga ajo e qenive tjera për shkak të kushteve në të cilat është zhvilluar.Elementet kryesore që e bëjnë jetën psikike të njeriut të dallojë prej të tjerëve janë:          - Puna          - Clrimi i dorës dhe përdorimi i gishtërinjëve          - Gjuha dhe të foluritëNë aspektin e zhvillimit të llojit autorë të ndryshëm dallojnë tri momente kryesore:-         Aftësia e të menduaritë, përpos tjerash edhe aftësia e parashikimit të pasojave të cdo veprimi-         Formimi i nevojave të shumta, e te qenia njerzore edhe formimi i nevojave psikologjike-         Vetëndërdija – aftësia e njeriut për të qenë i vetëdijshëm për të gjitha përjetimet e veta. Roli i trashëgimit, ambientit dhe aktivitetitSipas pikëpamjes nativistike trashëgimi luan rolin vendimtar në zhvillimin e jetës psikike.

Në kundërshtim me këtë pikëpamje është pikëpamja e cila pohon se zhvillimi i jetës psikike është rezultat i kushteve të ambientit dhe rrethit.Mirëpo të dy këto pikëpamje janë ektreme dhe si të tilla nuk kanë përkrahje aq të madhe.Trashëgimi, ambienti dhe aktiviteti – faktore te rendesishem Roli i trashëgimisëShumë elemente të trashëguara nuk shfaqen menjëherë mirëpo kërkohet të arrihet koha  e pjekurisë për t’u shfaqur.Fuksionet të cilat janë të ngjajshme pë llojin si: të ecurit, të foluritë  ndikim të posaqëm ka trashëgimia dhe pjekuriaKurse për funksionet ontogjenetike të cilat janë karakteristike për individin si: hipja shkallëve, përdorimi i lapsit rëndësi ka aktiviteti dhe rrethi. Roli i mjedisit/ ambientitAmbienti apo mjedisi mund të jetë natyror apo shoqërorKu ambienti natyror ka të bëjë me: kushtet në të cilat rritet fëmiu, klimën, rajonin etj.Kurse ai shoqëror ka të bëjë me krijimin e cilësive te posacme si: vlerat qëndrimet, interesimet. Roli i aktivitetitIndividi nuk është pasiv ndaj veprimeve të ambientitPërmes aktivitetit individi mund të arrIjë të zhvillojë cilësi të cilat janë shumë të varuara edhe nga trashëgimia si: cilësitë e temperamentit dhe aftësitë e ndryshme.NdijimetNdijimet jane “pasqyrim direkt në vetëdijen tonë i cilësive të vecanta të sendeve dhe të objekteve që veprojnë në shqisat tona”

Ndijimi paraqitet kur:

          - organi shqisor pranon energjinë nga një ngacmues i jashtëm          - receptori e shëndron këtë energji në impuls nervor dhe e dërgon në qendrën përkatëse në tru Analizatori i ndijimeve: organi shqisor, nervi dhe qendra në truNdijimet kalsifikohen përmes receptorëve:          - receptorë të jashtëm (ndijimet e lëkurës, shijes, erës, të parit, të dëgjuarit)          - receptorë të brendshëm (ndijimet kinestetike, drejtpeshimit, dhe ato organike) Vecoritë e ndijimeve

Kualiteti që paraqet përmbajtjen apo brendinë e ndijimeve Fuqia  me të cilin vepron ngacmuesi paraqet intensitetin e ndijimeve Lidhshmëri e ndijimeve për një organ shqisor paraqet modalitetin e ndijimeve Pragu absolut i ndijimeve paraqet intensitetin më të i ulët i ngacmuesit që

shkakton ndijim

Pragu diferencial i ndijimeve paraqet madhësinë më të vogël ndërmjet dy ngacmuesve e cila është në gjendje të shkaktojë ndryshim midis tyre

Ndijimet ndahen: ndijimet e lëkurës, shijes, nuhaturit, auditive dhe të parit   Ligji Veber – FechnerVeber:

Raporti midis intensitetit të ngacmuesit dhe shtimit të atij intensiteti për të dalluar ndryshimin e ndijimit është raport konstant 

                                      δr/ I =K          δr paraqet intensitetin e shtuar,          I paraqet intensitetin kurse          K – paraqet Konstaten e Veberit dhe ndyshon prej llojeve te ndijimeve Fechner:Ndijimi rritet në bazë të rritjes më të madhe të intensitetit të një ngacmuesi. Madje, për derisa për ndryshim të rritjes së ndijimit përdoret progresion aritmetik, intensiteti i ndijimit rritet në progresion gjeometrik.                             In= k logNg          In-intensitetin e ndijimit,          k-konstatje          Ng –intensiteti I ngacmuesit  Ndijimet e lëkurës Ekzistojën katër lloje ndijimesh të lëkurës: të prekurit, të ftoftit, të nxehtësisë dhe të dhembjes.Ngacmuesit mund të jenë në gjendje: të ngurtë, të lëngët dhe flurore.Receptorët e ndijimeve të prekurit janë të vendosura në: trupthat e Majsnerit, Krausit dhe Pacinit. Janë të vendosura në majat e gishtërinjëve, lëkurën e buzëve, në pjesën e poshtme të hundës.Kurse receptorët e  ndijimeve të nxehtit janë trupthat e Rufinit dhe janë të vendosura në pjesën e përparmeReceptoret e ndijimeve të ftohtit janë trupthat e Majsnerit  janë të vendosura në pjesën e prapme .  Ndijimet  e shijes dhe të nuhaturit Receptorë të shijuarit quhen “sumbulla” në të cilat janë të vendosura qelizat gustative.Janë të shpërndara në pjesë të ndryshme të gjuhës si:          - pjesa e prapme – e hidhura

          - maja e gjuhës – e ëmbla          - pjesët anësore – e thartaNgacmues janë vetitë kimike të lëndëve që treten në ujë apo pështymëReceptorët e të nuhaturit paraqesin  qelizat olfaktorike  të vendosura në pjesën e përparme të qiellzës.Ngacmues janë materiet në gjendje të gaztë si: era e luleve, parfumet, era e fruteve.  Ndijimet auditive ose dëgjimore

Kërmilli apo koklea dhe organi i Kortit i vendosur në të luajnë një rolë të rëndësishëm në këto ndijime. 

Ngacmues për ndijimet auditive janë:  dridhjet e valëve të ajrit. Ndijimet auditive mund të jenë: tingujt dhe  zhurmat.

Tingujt paraqesin dridhje ritmike dhe të rregullta të ajrit që skaktohen nga lëkundjet e objekteve tingëlluese.  Zhurmat janë lëvizje të parregullat të ajrit.Tingujt kanë këto karakteristika:-         a)lartësinë,  b) fortësinë  dhe   c) timbrin apo ngjyrën  Lartësia paraqet numrin e toneve në sekondëSa më i madh të jetë numri i dridhjeve aq më i lartë është tingulliVeshi i njeriut dëgjon tingujt prej18-20 Mhz (20-22 mijë dridhje në sekondë)Fortësia varet nga amplituda e valëve kurse timbri varet nga forma e amplitudës.Veshi përbëhet prej tre pjesëve:          - veshi i jashtëm –llapa e veshit dhe gypi i të dëgjuaritë          - veshi i mesëm- timpani dhe kockat e veshit          - veshi i brendëshëm- tri kanalë gjysëmrrethore dhe Organi i Kortit PerceptimiPerceptimet jane: Pasqyrimi i objekteve, sendeve dhe fenomenve në tërësi në vetëdijen tone

Cilësi kryesore të perceptimeve janë:

          - Paraqiten si objekte reale por janë figura subjektive          - Përjetimë konstante          - Saktësi relative          - Përjetime shumë të gjalla dhe të sakta          - Të pasura me detale          - Stabile dhe të qëndrueshme në vetëdijën tonë          - Zakonisht për lindjen e perceptimit nevojitet një ngacmues periferik Ligjëshmërit e perceptimit

Perceptimet koniderohen si pasqyrime tërësish sepse objektet në botën reale janë komplekse unike ngacmuesish që përbëjnë një tërësi unike

Ligjshmëria e grupimit të ngacmuesve në tërësi Ligjshmëria e figurës dhe bazës Ligjshmëria e pandryshueshmërisë së perceptimeve

 Ligjshmëria e grupimit të ngacmuesve në tërësiKëtu bejnë pjesë disa parime:l  Parimi i afërsisë         II II II IIl  Parimi i ngjajshmërisë     XX OO XXl  Parimi i kontinuitetit   l  Parimi i simetrisë    Ligjshmëria e figurës dhe bazës           Ligjshmëria e pandryshueshmërisë së perceptimeve -Pandrushyeshmëria e perceptimit të madhësisë- Pandryshyeshmëria e perceptimit të trajtës- Pandryshueshmëria e perceptimit të ngjyrës dhe ndritëshmërisë së saj  Roli i përvojës dhe motivacionit në të perceptuarPërvoja është një faktor i rëndësishëm në të perceptuar përmes:

Seleksionimit dhe grupëzimit të ngacmuesve Sfondit të leksikut në ndonjë gjuhë Drejtueshmërin apo setin e të perceptuarit

Motivacioni gjithashtu ndikon në Drejtimin e perceptimit dhe Mbrojtjen perceptuale (perceptimet sociale)

   IluzionetIluzionet definohen si perceptime te rrejshme apo të shtrembëruara. Ato ndodhin si rezultat i ndikim të përvojës dhe motivacionit në të perceptuar.Ndahen në disa lloje:Iluzionet gjeometrike, kinestetike, iluzione emocionale Perceptimi i hapësirësObjektet e botës materiale ndoden në hapësirë dhe kohë.Në hapësirë objektet mund të i përceptojmë në:

          - madhësi          - pozitë          - thellësi dhe          - largësi të caktuar Treguesit monokularë dhe binokularë na mundësojnë përceptimin e thellësisë dhe largësisë.Treguesit pamorë që kërkojnë përdorimi e njërit sy-          Interpozimi: tregues monokulare i largësisë në të cilin një objekt që mbulon pjesërisht një objekt tjetër duket se është më afër -          Perpsepktiva lineare: tregues monokularë i largësisë dhe i thellësisë duke na bërë që dy vija paralele të na duket se bashkohen në horizont Ndikimet psikologjike dhe kulturore në përceptim

Ndikimet psikologjike dhe kulturore në përceptim Ne jemi të prirur të përceptojmë gjëra që na duhen

Në cka besojmë ndikon në atë se cka perceptojmë Emocuionet ndikojnë në perpceptime dhe ndijime. Pritjet tona të bazuara në përvojat e mëhershme ndikojnë në menyrën sesi e

përceptojmë botën

          - set perceptues  Perceptimi i kohës Bazën e perceptimit të kohës e paraqet zgjatja dhe rrjedhja e procesit fizologjik në qelizat nervore – që shkaktohet nga ngacmuesit dhe fenomenet e vëzhguara.Perceptmi i kohes varet edhe nga ndjenjat që lindin me rastin e përjetimit të një dukurie por gjithashtu edhe nga ritim organic  Vëmendja në të perceptuarVëmendja përkufizohet si vecori e psikikës dhe paraqet një drejtim të aktivitetit mental në një numër të kufizuar ngacmuesishVëmendja i ka dy karakteristika kryesore:          - përshtatje e organizmit për pranim sa më të mirë        të ngacmuesve          - qartësia më e madhe e përjetimeve të atyre        objekteve ndaj të cilave është drejtuar vëmendja 

Faktorët kryesor që shkaktojnë vemendjen janë:

 cilësitë e ngacmuesit          - madhësia, intensitetit, lëvizshmëria

Si rezultat I veprimit të këtyre faktorëve të jashtëm  shfaqet vëmendja spontane apo jo e qëllimte.

Interesimet, nevojat, interesat, motivet apo ndrsyhe quhen edhe faktorë të brendshëm

 Vëmendja e shkaktuar nga këta faktorë quhet vëmendje e qëllimtë apo hotimike

 ParafytyrimetParaftyrimet janë figura të objekteve dhe të fenomeneve të cilat i kemi perceptuar dikur e që tash nuk veprojnë në organet tona shqisorePërfytyrimet shërbejnë si: bazë e kujtesës, imagjinatës, emocioneve dhe veprmeve te vullnetshmeBazë e përftyrimeve janë perceptimetParftyrimet ndahen në:          - Sipas përmbajtjes ( matematike, gjeometrike, muzikore);          -  Sipas nivelit të përgjithësimit në ato: të vecanta dhe të përgjithshme          -  Sipas llojit të ndijimeve dhe perceptimeve ndahen në : paraftyrimet e të          parit, të dëgjuarit, motorike, etj Llojet e parafytyrimeveParaftyrimet e të parit apo vizuele kanë të bëjne: me ngjyrën, formën.Paraftyrimet auditive kanë të bëjnë me paraftyrimet e të folurit dhe ato muzikore.Parftyrimet motorike kanë të bëjnë me paraftyrimet që paraqiten si rezultat i reprodukimit të përshtypjeve motorike.Përfytyrimet e kujtesës dhe ato të imagjinatës.Halucinacionet që konsiderohen paraftyrime patologjike, ku individi mendon se ekziston ngacumesi i jashtëm, kurse ne realitet ai ngacmues mungonFigurat eidetike janë figura të perceptuara më pare mirëpo ne i parafytyrojmë me plotë gjallëri dhe qartësi sikurse figura të jetë prezente.Hasen te fëmijet, piktorët, kompozitorët Lidhjet e parafytyrimeve Paraftyrimet nuk paraqiten të izolouara por të lidhura në mes vete.Arsitoteli dalloi tri ligje të lidhjes së paraftyrimeve si:          - Asociacionet e fqinjesise,           - Asociacionet e ngjajshmërisë          - Asociacionet sipas kontrastit Parafytyrimet vs PerceptimetPër lindjen e një perceptimi duhet të ekzistoj një ngacmues i jashtëm kurse për lindjen e një paraftyrimi paraqitet një ngacmues në sistemin qendror.Paraftyrimet janë më pak të qarta, të varfëra sa i përket detaleve dhe më të zbehtaParaftyrimet nuk janë konstatnte ato në një cast paraqiten në tjetrin zhdukenParafyrimet kanë karakter përgjithësues

 KujtesaKujtesa është proces që ka të bëjë me ruajtjen e asaj që është mësuar, me rinjohje dhe riprodhim të asaj që është fituar në bazë të përvojës së individit dhe në bazë të mësaurit aktiv të tijLui Terston  e konsideron kujtesën edhe si aftësi të posacme të individit Proceset  e kujtesës-Retencioni-  ka të bëjë me të mbajturit në mend të përmbajteve të ndryshme mësimore.  -Rinjohja apo rekognicioni – ka të bëjë me bëjë me vetëdijen e individit se lënda që po e lexon apo mëson nuk po e lexon për herë të parë.-Riprodhimi – është forma më objektive e kujtesës për lëndën e mësuar Fazat e kujetesës-         Kujtesa sensorike-         Kujtesa afatshkurtët-         Kujtesa afatgjatë 

Kujtesa sensorike Faza e dytë e kujtesës Deportojnë vetëm disa nga figurat mentale të kujtesës shqisore Krijohen kushtet për t’I dhënë domethënie informatës Bartjen e tyre në depo e kujtesës afatgjatë është më e gjatë se kutjesa sensorike mirëpo vëllimi apo kapaciteti i saj është i

vogël. Në kujtesën afatshkurtër mund të qëndrojnë në të njejtën kohë 5-7 elemente

 Kujtesa afatgjatë

është faza më e rëndësishme e kujtesës Informatat barten përmes përsëritjeve Gjurmët që krijohen me anë të përsëritjeve janë gjurmë të stabilizuara Zgjasin shume, madje edhe tërë jetën Informacionet e vendosura në këtë kujtesë nuk harrohen

Harresa i atribuohet mungesës së strategjisë së individit për t’a riprodhuar lënden Llojet e kujtesës

Kujtesa e qëllimshme dhe e paqëllimshme Kujtesa figurative Kujtesa semantike – të dhënat, faktet, rregullat, parimet, nocionet. Ka të bëjë me

kujtesën afatgjatë. Ndryshe quhet edhe kujtesa verbalo-logjike. Në kuadër të kujtesës semantike dallojmë:

          - kujtesën episodike – fillim dhe mbarim kohor          të ngjarjeve, dukurive të caktuara.

Kujtesa figurative, semantike dhe epsidoike quhet edhe  kujtesë intelektuale

  Kujtesa motorike- është bazë e të mësuarit të lëvizjeve, shkathësive dhe shprehive

të njeriut. Kujtesa emocionale – ka të bëjë me mbajtjen në mend të disa gjendjeve emocionale

të individit të një situate me rëndësi të posacme për të.

   Dallimet e njerëzve sipas kujtesës së tyre

Njerëzite dallohen sipas shkallës së zhvillimit të kujtesës, sipas mënyrës së marrjes dhe mbajtjes mend të informacioneve, sipas mënyrës së riprodhimit të tyre.

  Prandaj dallojmë disa tipe në këtë aspekt:

        - tipin dëgjmor        - tipin pamor        - tipin motorik Çrregullimet e kujtesës

Humbja e kujtesës ose amnezia Aftësia e kufizuar e mbajtjes mend dhe ripordhimit të përjetimeve dhe përmbajtjeve –

hipoamnezia Përzirja përmbajtësore, kohore dhe sipërfaqësore e kujtimeve – paramnezia Paaftësia e harresës së përjetimeve dhe përmbajtjeve të mësuara – hiperamnezia 

 Amnezia

është formë e rëndë e crregullimit të kujtesës

  Mund të shfaqet në formë të plotë apo të pjesëshme Amnezia e plotë Amnezia e pjesëshme:

        - amnezia anterograde dhe        - amnezia retrograde 

Paraamnezia Paraamnezia ndodh kur individi i përzien kujtimet e tij për njërez, për ngjarje. Format e paramenzisë janë:

        - dezha vy (tashmë e parë)        - zhame vy (kurrë e parë)

Hiperamnezia

    Harresa             Dështimi i kodimitNe nuk arrijmë të kodojmë informacioninInformacioni nuk ka gjasë të kalojë në kujtesën afatë gjatë Pamundëisa e deponimit në kujtesëEdhe nëse arrijmë të kodojmë ndonjë informacion mund t’a harrojmëPa përsëritjë ne i harrojmë gjërat gjatë gjithë kohës InhibicioniInformacioni në kujtesë është koduar dhe ruajtur, por thjeshtë nuk mund të kemi qasje në këtë Llojet e inhibicioneveInhibicioni proaktiv të mësuarit paraprak pengon në të mbajturit mend të informacionit të riInhibicioni retoraktiv  të mesuaritë e përmbajtjeve të reja ndikojnë në pamundësine e mbajtjes mend te mesuarit paraprak Faktorët e inhibicionitNdikimi i inhibiocionit varet nga disa faktorë si:          - Ngjajshmëria          - Intervali kohor midis dy mësimve          - Niveli i përvetësimit të dy lëndëve  Teoritë e HarresësFaktorët kryesorë:Qasja: Informata qe i kemi në dispozicioni nuk mund t’iu qasemi në një kohe dhe vend të caktuarDisponueshmëria : Informata janë prezente në kujtesën tonë Freud: Repressioni, proces i vetëdijshëm i shtypjesë së kujtimeve për të mbrojtur egon

Emocionet e shoqëruara me kujtimet e shtypura apo të represuara mund të shprehen apo ri- përjetohen përmes :Analizës së endrrave.Hipnozës.Associacioneve të lira Të harruarit në Kujtesën Afatë- GjatëInhibicioni: Ruajtja e shumë informatave krijon konfuzitetDështim në rinjohje: Informatat mund të jenë në kujtesën tonë por për ne nuk mund te kemi qasje në to  Të mësuaritTë mesuarit eshte  “Çdo ndryshim relativisht i vazhdueshëm dhe progresiv i individit i cili shfaqet si rezultat i  aktivitetit të tij”.Në definicionin e të mësuarit dallojmë tri komponentë kryesore:          -  ndryshim relative          -  ndryshim i vazhdueshëm          -  ndryshim progresiv Të mësuaritë dhe pjekuria/ maturacioni-         Pjekuria  ka të bëjë me ndryshimet organike dhe fiziologjike, e sidomos me ndryshime me sistemin nervor dhe funksionin e tij. -         Të mësuarit ka të bëjë me ndryshimin e veprimeve dhe sjelljeve të njeriut me anë të cilave ai i përshtatet rrethit të tij dhe ndryshon kushtet, rrethanat, raportet ekonomike, sociale, kulturore dhe psikologjike të tij. Të mësuarit sipas kushtëzimit klasik Kushtëzimi klasik është një lloji të mësuaritë që bazohet në lidhjen asociative të krijuar në mes të ngacmuesve të pakushtëzuar dhe dhe atyre të kushtëzuarTë mësuaritë sipas kushtëzimit klasik ka të bëjë me një reagim që shfaqet si rezultat ndaj një ngacmuesi të caktuar.Reaksioni i kushtëzuar shfaqet ndaj ngacmuesit i cili me pare nuk e ka shkaktuar atë reaksionPsh. Qeni mësohet të salivojë ndaj ziles, reaksion ky që nuk shfaqet në jetën e përditeshme të qënit.Madje sipas biehvioristëve thuhet që edhe reaksionet emocionale janë reaksione të kushtezuara, si dhe përmes kushtezimit klasik këto reaksione/ sjellje mund të modifikohen.Xhon Uotsoni përmes eksperimentit me Albertin e vogël tregoi se frika nga miu i laboratorit mund të shkaktohet, madej edhe të gjeneralizohet.Ligji i Efektit “Ligji i efektit- çdo reagim që jep kënaqësi në një situatë të dhëne shoqërohet me atë situatë dhe kur situata përsëritet ka shumë të ngjarë të përsëritet. Në të kundërt , një

përgjigje që sjell pakënaqësi ka të ngjarë të mos përsëritet kur situata  përsëritet (Thorndike, 1932)”Skineri dhe Kushtëzimi OperantB. F. Skineri e quajti kushtëzim veprues apo operant, sepse sjellja quhet vepruese. Funksioni i sjelljes është të veproj apo operoj mbi mjedisin.“Operant” kosniderohet sjellja qe vepron apo qe operon ne ambient me qellim te arritjes te nje rezultati.Në fillim sjellja shfaqet rastësisht, kurse mësohet apo kushtëzohet në mënyre vepruese, dhe vetëm  atëherë kur pasohet nga përforcimi.Sipas Skinerit sjellja është produkt i varësisë së përforcimit.Varësi e kontigjences konsiderohet ndërlidhja e sjelljes, ngacmuesve që e shkaktojnë atë sjellje dhe konsekuencave apo pasojave të sjelljes.Elementet kryesore në kushtëzimin operant janë:          - sjellja operante          - pasoja qe lidhet me sjelljen operante që quhet përforcuesPërforcuesi mund të jetë pozitive apo negativeEfektet negative të ndëshikimitPafuqishmëria e nxënë  Të mësuarit kogntiv Të mësuarit kognitiv varet nga proceset e larta mendore që nuk janë drejtëpërdrejtë të dukshmeTë mësuarit e fjetur (Tolman, 1930)          - Që nuk pasqyrohet menjëherë me ndryshim në sjelljeEksperimenti me minjtëHarta kognitive: një imazh mendor të mësuar për një mjedis hapësinor i cili mund të sillet ndërmend për të zgjidhur problemet kur ngacmuesit mjedisorë ndryshojnë Bandura dhe të mësuarit sipas modelitTë mësuaritë përmes vëzhgimit të sjelljeve të tjerëvëFëmijët shumë herët fillojnë të imitojnë sjelljet e të rriturveSigurimi i modeleve të duhura mund të ndihmoj:          -  në zhvillimin e sjelles ekzistuese dhe          -  në zhvillimin e sjelles së re, apo edhe          - në eliminim e sjelles së  padëshirueshme.Zgjedhja e modeleve është nën ndikimin e tre faktorëve:          - prestigji i modelit          - ngjajshmëria me modelin          - ndërlikueshmëria e sjellesImitimi i modelit është në ndikimin e përforcimit, nëse imitimi nuk përforcohet nuk shfaqet më.Madje përforcimi bën që imitimi të zhvillohet si formë apo mënyrë e përgjithshme e reagimit. 

  Të menduarit Të menduarit është proces kognitiv me anë të cilit zbulohen lidhjet dhe raportet ndërmjet objekteve dhe fenomoneve të botës materialeKëto raporte të botës materiale nuk janë të dhëna dhe nuk mund të bëhen të qarta përmes perceptimeve, ndijimeve apo edhe përfytyrimeve. Karakteristikat kryesore të procesit të menduarit-Parashikojmë fenomenet e ndryshme. -Njohje indirekte të realitetit -Na mundëson njohje të përgjithshme të realitetit për dallim prej perceptimeve dhe përfytyrimeve -Njohje më të saktë, më të thellë dhe më të plotë të dukurive të botës reale                    -Lidhëshmëri me të folurit –në këtë pikëpamje në fillim të menduarit është   perceptuar si “të folur me vete”, meqë rast të folurit është identifikuar me anë të menduarit. Gjuha dhe menduaritI njejti mendim mund të shprehet në gjuhë të ndryshme, madje ne gjuhë të njejtë edhe në forma të ndryshme Homonimet- fjalët e njejta me kuptime të ndryshme Nganjëhere nuk kemi fjalë për të shprehur mendiminTë menduarit mund të haset edhe në ato shtaze që nuk posedojnë aftësine e komunikimit Format elementare të menduaritNocionet/ koncpetetGjykimiKonkludimi NocioniNocioni paraqet një dukuri abstrakte  me karakter të përgjithshëm e lidhur për fjalënNocioni konsiderohet - se është i lidhur me të menduarit,-është mjet i të menduarit dhe-rezultat  i të menduarit.Nocionet janë kategori për klasfikimin e objekteve, njerëzve, ngjarje dhe përvojavë, të bazuar në elementet e tyre të përbashkëtaElementet kryesore janë:          - Karakteri abstrakt          - Karakteri i përgjithshëm          - Lidhja e nocionit për fjalën Ekzsitojnë 2 pikëpamjë që shpjegojnë formimin e nocioneve:          - në mënyre passive          - në mënyrë aktive Momente të rëndësishme në formimin e nocioneve:  materiali konkret, përvoja praktike dhe parimi i gradualitetit.

 Gjykimi Gjykimi eshte gjithastu forme e te menduarit dhe ka te beje me lidhjen midis dy apo me shume nocioneve.Ne gjykime pohohet a po mohohet diçka. Ne logjike ndahen ne gjykime affirmative dhe gjykime negative. Ne psikologji gjykimet ndahen në1. Gjykimet e evidencës perceptive që bazohen shkallë të lartë bindjeje 2. Gjykimet e eveidencës logjike që bazohen në domosdoshmeri logjike dhe kanë shkallë të larte bindjeje 3.Gjykimet e bazuara ne autoritetin shkencor      4.Gjyjkimet e bazuara ne pervojen subjective 5.Gjykimet e bazuara ne lidhjen afektiveKonkludimi Konkludimi ne psikologji ka te beje me ate qe permes njohurive dhe dijeneve te perfituara nxjerrim konkluzione (perfundime).            P.sh, Konkludim mund te nxjerrim gjate krijimit te nocioneve.Konkludimin mund të jetë:          -  deduktiv            - induktivGjate konkludimit mudn te verehen gabime si:          - ndikimi i ndjenjave dhe motiveve ne proceset intelektuale             - autoriteti dhe mendimi i shumices          - efekti i atmosferes          - halo efekti Operacionet e të menduarit-         Krahasimi-         Analiza  -         Sinteza  -         Abtrakcioni  -         Konkretizimi  -         Gjeneralizimi   Krahasimi Me anë të cilit përcatojmë ngjashmëritë dhe dallimet midis objekteve dhe fenomenve të botës material. Sa janë të ngjashme apo të ndryshme  objektet varet prej asaj se cilat cilësi ne i përcatojmë si si esenciale.  Analiza Ndarja e objekteve dhe fenomenve në pjesë më të vogla ose pjesë përbërëse Ndarja e cilësive apo karaktersitikavve te objekteve dhe fenomeneve  Sinteza Bashkimi i pjesëvë të vecante të objekteve dhe fenomeveLidhja e cilësive të tyre të vecanta në tërësiSinteza dhe analiza janë procese mendore që ndodhin vetëm në mendjen tonëAbstraksioni Të veçuarit “në mend” të një cilësie të një apo më shumë objekteve të cilat i perceptojmë apo për të cilat mendojmëZakonisht abstakohen cilësitë esenciale të objeketeve dhe fenomeve

Përdoret gjatë formimit të nocioneveKonkretizimi është operacion i kundërt me atë të abstrakcionit  Ilustrimi i diqkaje të përgjithshmeKonkretizojmë kur orvatemi të gjejmë diqka të vecantë që i përgjigjet ndonjë nocioni. Përgjithësimi apo gjeneralizimi Ka të bëjë me bashkuaritë “në mend” të cilësive të esenciale të objekteve dhe fenomeneve  Gjeneralizimi i paraprinë abstrakcionitNë të përgjithësuar një rol te vecantë luajnë fjalët  NdjenjatNdjenjat/emocionet janë procese psikike që kanë të bëjnë me të përjetuaritë e një qëndrimi subjektiv apo personal ndaj ngjarjeve, njerëzve, dukurive dhe objekteve me të cilat jemi në kontakt të drejtpërdrejtë.Psikologjia mund të studjojë dhe te kuptojë ligjësite e ndjenjave.Ndjenjat shprehin një qëndrim pozitiv apo negative ndaj një objekti, dhe kjo zakonisht nuk varet nga cilësite e objektit. Ndjenjat ndikojnë në  veprimtarinë e njeriut  si në drejtim pozitiv ashtu edhe negative.  Ndenjat kanë ndikim të madh edhe në shpejtimin e proceseve tjera psikike: imagjinata, kujtesa, te menduarit etj. Ndjenjat posqërisht ndikojnë në vullnetin e individit. Ndjenjat kanë karakter shoqërorParaqitja e ndjenjave është e shoqëruar me ndryshime fiziologjike në organizëm. Psh.           - Me rastin e frikës, rritet sasia e adrenalinës në gjak. Kjo sasi e rritur e adrenlinës bën që të zbërthehet me shpjet glikogjeni ne sheqer, që sjell rritjen e vrullshme të sasisë së sheqerit ne gjak.          - Me rastin e emocioneve gjithashtu bëhet zgjerimi i enëve të gjakut në lekure dhe ndryshimet në punën e gjëndrave. Ne lidhje me këtë rritet përqueshmëria e elektricitetit ne lekure. Dukuri kjo e quajtur refleks psikogalvanik.          - Me rastin e paraqitjes se emocioneve paraqiten edhe ndryshime në frymëmareje psh. Shpejtohet ritmi i frymëmarrjes, rritet pulsi, shtypja e gjakut. Tre komponentët e ndjenjave - Komponenta fiziologjik- Komponenta e të shprehurit- Komponenta kognitive Emocionet – janë gjendje emocionale të cilat karkterizohet me ndryshime fiziologjike, me të shprehurit dhe interpretimin kognitiv Komponenta fiziologjike:  Vështrim historik

Emocionet lindin në talamus Trupi (sistemin fiziologjik) edhe Mendja (përjetimin emocional) aktivizohen

pavarësisht njëra tjetrës në të njejtën kohë.

Komponenta e të shprehurit Elektrodat e vendosura në fytyrë dëshmojnë punën e muskujve të ndryshëm

Emocionet pozitive ativizojnë muskujt e faqeve Emocionet negative aktivizojnë muskujt në ballë edhe përreth vetullave

Komponenta e të shprehurit: Feedbacku sensorikFeedbacku përmes fytyrës- Hipoteza: Ndryshimet në mimikën e fytyrës ndikojnë në paraqitjen e emocioneve përkatëseZajonc et al.  Ka kërkuar nga pjesmarrësit në hulumtim të përsërisin zanoretShqiptimin i tingujve “ah” dhe “e” i ka bërë të qeshin edhe i ka disponuar pjesëmarrësit kurseShqiptimi i tingujve “u” dhe “y” i ka vërenjtur apo i ka bërë të padisonuar Komponenta kognitive:         Rruga e frikës pa “të menduarit”Të përjetuaritë e kërcnimit arrin tek amigdala përmes rrugës direkte prej talamusit “rruga e ulët”Të përjetuarit e kërcnimit gjithahstu udhëton prej talamusit në korteks “rruga e lartë” Frika Frika paraqitet ne situata të reja që konsiderohen si të rrezikshme per veten e tyre. Përcillet me ndryshime fiziologjike si:shpejtimi dhe qregullimi I frymemarrjes, tharja e gojes, rritja e shtypjes se gjakut. Paraqitet sindromi  ikjes apo ballafaqimit.  Nese rritet intensiteti i frikës dhe nuk mundemi të ballafaqohemi paraqitet ndenja e tmerrit. Anksioziteti dhe Fobite jane disa prej qregullimeve psikike qe shfaqen si rezultat I frikes. Zemërimi Zemerimi paraqitet si pasoje e pengimit te plotesimit te motiveve, levizjeve qellimeve te individit.Nese intensitetit i kesaj ndjenje eshte I larte shendroeht ne terbim.Individte dhe femijet zakonisht jane agresiv ne situate te tille. Gëzimi dhe Hidhërimi

Gezimi paraqitet  kur realizojme qellimet, deshirat dhe objektivat tona. Zakonisht gezimi eshte me i madh kur arrijme te realizojme qellimet papritmas dhe

vrullshem. Hidherimi paraqitet kur humbim diqka te rendesishme per ne dhe zakonisht shprehet

me vaj.

   Llojet tjera të ndjenjave Ndenjat sensitive -paraqiten se bashku me sensacionet qe ne ndjejme. Psh. Ato paraqiten krahas ndijimeve te shijes, te prekurit, te ftohtit dhe te ngrohtit.

Ndenjat ndaj vetvetes -jane ndjenjat qe jane te lidhura me permabjetjen e mendimeve dhe perfytyrimeve.

 Ndjenja te tilla jane: ndjenjat e suksesit, te mossuksesit, e mburrjes, dhe turpit. Keto ndenja i perjetojme varesisht prej asaj se si i vleresojme veprimet tona.  Ne kete grup te ndenjave bejne pjes ndjenjat morale qe jane te varura nga respektimi i normave morale.

  Ndjenjat e drejtuara ndaj tjereve- jane te drejtuara ndaj tjereve dhe dallohet ndjenja

e dashurise ku bejnej pjese dashuria amnore, dashuria e femiut ndaj nenes, dashuria midis te rrinjeve, xhelozia.

Ndjenjat estetike- kane te bejne me kenaqesine qe e perjetojme si rezultat I perfytyrimit  apo te menduarit te gjerave te bukura, si psh poezite, muzike e kendshme, proze, vizatime.

Sentimentet- konsiderohen si ndjenja te nderlikuara, te ndryshme lidhur me objektin fenomenin, apo perfytrim ne situate te ndryshme. Psh sentimenti i patriotizmit ku perjetojme ndjenjen e gezimit dhe mburrjes pastaj pikellimit dhe hidherimit.

Afektet- jane emocione te vrullshme dhe intensive qe nuk zgjasin shume.  Gati te gjitha emocionet shendrohen ne aftekte.

 Psh. Zemrimi i vrullshem dhe intensive shendrohet ne terbim, pastaj gezimi apo galdimi. Individi nuk mund te kontrolle veten gjate perjetimit te afekteve.

Disponimet- jane gjendje emocionale te kendshme apo pakenshme te cilat zgjasin relativisht shume po jane me pak intensive. Ndahen ne disponime positive dhe negative.

Pasionet- jane shprehi te formuara gjate jetes qe percillene me emocione intensive.

 Motivacioni në PsikologjiMotivi – është një gjendje e mbrendshme që e udhëheq dhe e drejton sjelljen dhe aktivitetin e individit drejt një qëllimi apo objekti të caktuar.Nevoja – përshruhet si një tension që e përjeton individi 

Ø Njerezit dallojnë për nga llojet dhe fuqia e motiveve Ø Këto ndryshime zakonisht janë të matshme Ø Këto ndryshime mund te shkaktojnë apo janë të shoqëruara me ngjarje të

rëndësishme jetësore. Ø Ndryshimet zakonisht janë stabile për një kohë të caktuar. Ø Motivet na bëjne të kuptojmë: pse njerzite po bëjnë dicka që janë duke bërë. 

Kurse, tiparet na bëjnë të kuptojnë si e bëjnë atë që janë duke e bërë

Nevoja i referohet një potenciali apo gatishëmrie për t’u përgjigjur në mënyrë të caktuar në kushte të caktuaraNevojat janë ato që organizojnë perceptimet tona duke na udhëhequr shikimin tonë drejt asaj që ne duam të shohim.  Motivet kryesore-         Motivet biologjike

-         Motivet social-psikologjike Motivet biologjike-         Motivi i urisë-         Motivi i etjes-         Motivi amnor-         Motivi seksual  Motivet social-psikologjike-         Motivi për shoqëri apo për lidhje afektive-         Motivi për arritje-         Motivi për dominim apo fuqi-         Motivi luftarak-         Motivi i vetëaktualizimit Motivi për arritje

Individët që kanë nevojë të shprehur për arritje janë:

–       Preferojnë aktivitet që ofrojnë sfidë–       Ndjenjë kënaqësi për detyrat për të cilat kanë rezultat vetë–       Preferojnë detyra ku mund të marrin feedback.Motivi për fuqi/dominim Gatishmëri dhe preferencë të patur ndikim në njerëz  Personat me nevojë të madhe për guqi janë të interesuar në kotrollimin e situatave dhe të tjerëveTeoria Biheviorsite për Motivet Biheviorsitet konsiderojnë se motivet biologjike janë të lindura dhe këto janë nevojat themelore te individit. Madje sipas tyre këto nevoja  shërbejnë si bazë për formimin e motiveve tjera Teoria Humaniste e Maslovit Motivi për Vetë-Aktualizim  Nevojat duhet të organizohen sipas hierarkisë. Plotësimi i nevojave duhet të bëhet nga ato më të ulët deri tek ato më të larta. Nevojat e ulta janë më të fuqishme dhe shkaktojnë më shumë presion  Personaliteti Personaliteti është një grup i tipareve dhe mekanizmave psikologjik në idividin të organizuar, të qëndrueshëm dhe që ndikojnë në mënyrën se si individi vepron me të tjerët, se si adaptohet me ambientin (si ambientin intrapsikik, fizik dhe atë social)Secili individ ka kualitet e veta personale dhe unike që nuk i ndane me askend tjetër në botëNjësitë kryesore të personalitetit          - tiparet           -  motivet           - njohja apo kognicioni 6 fusha të njohurive mbi personalitetin

-         Intra-psikike-         Dispozitat-         Njohëse-         Social –Kulturore-         Biologjike-         Përshtajtjes TemperamentiTemperamenti është ai dimension i personalitetit që paraqet anën emocionale të personalitetit, pra kryesisht ka të beje me:

Shpejtësinë e shfaqjes së emocioneve Intensitetin e tyre Tonin emocional i cili dominon

Pra temperamenti eshte ai tipar i personalitetit qe tregon se si individi reagon ndaj nxitjeve dhe ngacmimeve te jashtme  Hierarkia e Hipokratit Hipokrati qe i pari i cili bëri klasifikim e tipave të temperamentit në bazë të llojeve të lëngjeve të cilat rrjedhin neper trupin e individit dhe përzierjeve midis këtyre lëngjeve dhe si rezultat i tyre kishim këto lloje temperamentesh:

Sanguinik – karakterizohet me reagime të shpejta, të lëvizshëm, me emocione të fuqishme që nuk zgjasin shumë. Hidhërohet lehtë po I kalon shpejt, janë shumë të hareshëm dhe të shoqërueshëm dhe e ndërrojnë shpejt disponimin prej atij pozitiv në negative.

Kolerik – ka ndjenja të fuqishme,të cilat shfaqen vrullshëm dhe zgjasin shumë. Bien shpejt në gjendje afekti, janë të rende për shoqërinë, hidhërimi u zgjatë dhe vështirë e tejkalojnë

Melankolik – ka ndjejshmëri të madhe emocionale, ndjenjat janë të fuqishme dhe zgjasin shumë po individi tenton të I fsheh. E shohin gjithmonë erret jetën.

Flegmatik – kanë reagime të rralla dhe të ngadalshme, të qetë dhe indiferent.

 Tipologjia e JungutTipologjia e Jungut- mendon se qeniet njerëzore mund të ndahen në njerëz introvert ekstrovert dhe ai ambivert.

Personaliteti ekstravert shfaq interesim të vazhdueshëm për njerëz, dhe ngjarjet, është i qetë, ka vetëbesim, ka dëshirë të flas, adaptohet lehtë, dhe lehtë kërkon ndihëm

Personaliteti introvert është i mbyllur në vete, i matur e shikon botën subjektivisht, i tërhequr dhe nuk ka besim te të tjerët.

Personaliteti ambivert ka karakteristika të dy personaliteteve

  

  Tipologjia e KreçmeritTipologjia e Kreçmerit- ai e lidh personalitetin më konstitucionin trupor dhe ekzistojnë tre tipa:

Piknik që janë të trash, të shkurtër dhe bark-mëdhenj Atlet që kanë kraharor të gjerë, muskuj të zhvilluar dhe eshtrat e gjera Leptosom që janë të gjate, të dobët, me kraharor të ngushtë.

Tipat psikologjik sipas Kreçmerit janë: Skizotim – të izoluar, që preferojnë veteminë, ngacmohet lehtë, I ftohët, thumbues.

( Leptosom dhe ai atlet tentojnë kah skizotimi). Lidhet me Skizofrenin. Cikoltim- I hapur, qëndrim miqësor, I hareshëm, praktik , kureshtar i cili e do

humorin. ( Tipi Piknik). Ka tendencë të lidhet me Psikozën Maniak-Depresive.

 Tipologjia e SheldonitTipologjia e Sheldonit – ai e bazon tipologjinë e vet në karakteristikat trupore apo komponentët trupore siç janë: endomorfe, mezomorfe, ektomorfe.

Individët te të cilët dominon komponentja endomorfe janë të trashë, pjesa barkore dominon mbi gjoksin, trupin e kanë të rrumbullaket dhe të butë, gjymtyrët e holla dhe muskuj të pazhvilluar.

Individët me dominim të komponentës mezomorfe i kanë muskujt dhe eshtrat e zhvilluar, kraharorin e gjere, trupin e fort dhe plot energji fizike

Individi me dominim të komponentes ektomorfe dallohet me muskuj të pazhvilluar, trup të dobët dhe delikat, sistem nervor dhe shqisa të zhvilluara.

Ai gjithashtu flet edhe për disa komponente  tjera dhe dallon temperamentin: Viscerotronik- e karakterizon një stabiliteti i përgjithshëm, qëndrim i butë ndaj

njerëzve, adhurim i theksuar ndaj ushqimit Somatotonik -e karakterizon një aktivitet i theksuar muskulor, fizik, adhurim nda

ushtrimeve fizike, dëshira për gara, dhe agresivitet  cerebrotronik.- shmangja nga aktivitetet, tërheqja dhe izolimi, ikja nga shoqëria dhe

zhurma, rigjiditet.

  KarakteriKarakteri në psikologji përkufizohet në mënyra të ndryshme, sipas një pikëpamjeje të psikologëve të Evropës përkufizohet si një grumbull cilësish të vazhdueshme të cilat i takojnë një individi. Sipas kësaj pikëpamjeje karakteri përkufizohet me personalitetin. Sipas një pikëpamjeje tjetër karakteri përfshin ato cilësi të personalitetit të cilat bazohen në anën morale të individit e që shprehin edhe vullnetin e tij. Që bazohet në parime te caktuara

morale, por përfshin edhe vullnetin. Prandaj nëse këto dy komponentë janë prezent atëherë themi se individi ka karakter te formësuar.Vlerësimi i karakterit behet në bazë të zgjedhjeve dhe vendimeve që i merr individi në rastet kur vendimet e tij ndikojnë në mirëqenien e të tjerëve. Një karakter i fort konsiderohet jo vetëm posedimi i anës morale por edhe sa individi ashte energjik, i kembngules, i vendosur dhe i qëndrueshëm në vendimet e tij. Intelegjenca Intelegjenca është një proces psikik përmes së cilit qeniet njerëzore mundohen të adaptojnë sjelljet e tyrë në mënyrë që të përshtaten me ambientin e jashtëm.-         Aftësitë mendore që i mundësojnë individit të përshtatet, të ndryshojë apo edhe të zgjedh ambientin e vet.-         Aftësia për të gjykuar, kuptuar edhe rezonuar-         Aftësia për të kuptuar edhe për t’iu qasur njerzëve, objekteve edhe simboleve-         Aftësa për të reguar qëllimisht, menduar racionalisht dhe për të iu qasur ambientit në mënyrë efektivePra intelegjenca eshte aftesia e individit per te zgjedhur probleme dhe per t’u orientuar ne situate te caktuara  Teoria e Spirmanit- Intelegjenca si aftësia e përgjithshmeGeorge Spearman bazuar në shumë hulumtimeve përfundon se rezultatet në një test të aftësive mendore janë të varura nga një faktor i vetëm që ka të bëjë me aftësinë e përgjithshme të individit që ai e quajti faktori “G”Spearman gjithashtu besonte se rezultatet në një test të aftësive mendore janë të varura edhe nga faktorët specifik që ai i quante si faktor “S” Pikëpamja e Cattell-it mbi intelegjencën – Intelegjenca ka të bëjë me disa aftësi bazike të individit    Intelegjenca fluide‐         Aftësia për menduar në shpejtësi dhe për kutpuar rrethanat‐         Aftësia për të kuptuar raportet ndërnjerëzore‐         Aftësia për fituar njohuri të reja    Intelegjenca e kristalizuar‐         Faktet për botën‐         Të mësuarit e shkathësive dhe praktikimi i tyre‐         P.SH Faktet aritmetike, njohuritë për kuptimin e fjalëve,  emrat e kryeqyteteve    Intelegjenca fluide në teste matet përmes:-         Aftëisa për të kuptuar novelat e ndryshme në një roman - Aftësia për të përcaktuar se cili numër vjen pas serisë se numrave të paraqitur-         Aftësia për identifikuar një prej 4 subjekteve të ndërlidhur njëra me tjetrën-         Fëmijët që punojnë mirë në një test të intelegjencës fluide zakonisht punojnë mirë edhe në testet tjera të intelegjencës fluide 

-         Por kjo nuk do të thotë se ata mund të punojnë mirë në një test të intelegjencës së kristalizaur Teoria e përgjitshme mbi intelegjencën    Hoëard Gardener propozoi teorinë e shumfishtë të intelegjencës, dhe identifkoi 9 tipe të intelegjencës    Tri  tipet e para të intelegjencës janë të njohura edhe prej teorive të mëparshme‐         Intelegjenca Linguistike‐         Intelegjenca Logjike- Matematikore‐         Intelegjenca hapësinore Me cka kanë të bëjnë këto tipe të intelegjencës?   Linguistike – aftësinë për të kuptuar fjalët dhe thurrjen e fjalisë, sintaksën e fjalive, dhe aftësinë për përdorur gjuhën në mënyra të ndryshme   Logjike- Matematikore – Të kuptuarit e veprimeve midis objekteve dhe simboleve, të raporteve midis tyre, si dhe aftësinë për zgjedhur probleme dhe sqaruar ato   Hapësinore – kapaciteti për të përceptuar botën në mënyrë të saktë, për të performuar transformime vizuale në bazë të perceptimeve, aftësia për të ri-krijuar eksperiencat vizuale pa prezencën e stimulit të jashtëmTeoria e Gardnerit mbi Intelegjencën e Shumëfishtë    Gardneri flet edhe 6 lloje të tjera të intelegjencës-         Muzikale-         Trupore – Kinestetike-         Interpersonale-         Intrapersonale-         Naturalistike-         Intelegjenca Ekzistencialiste Me cka kanë të bëjnë këto lloje të intelegjencash   Intrapersonale –qasja në ndjenjat tona të mbrendshme, aftësia për të kuptuar edhe për të udhëhequr sjelljet tona, aftësia për të njohur aspektete e forta dhe të dobëta të vetes tonë    Naturalistike – aftësia për të kuptuar naturën, bimët, shtazët   Ekzistentialiste – ndjeshmëria ndaj qështjeve që kanë të bëjnë me kuptimin e jetës, vdekjes  dhe aspketet tjera të qënies njerëzore