Red

akto

r: B

en A

ndon

i; G

rafi

ka A

rtan

Buc

a 30

4

Në këtë numër: At Zef Pllumi, Shpëtim Çuçka për Dritëro Agollin, Moikom Zeqo, Sul Gragjevi, Vladimir Vujoviç etj...

Vijon në faqen 20

e-mail: milosao2005@yahoo.com

E DIEL1 Tetor2017

NGA BEN ANDONI

At Zef Pllumi nëvitet e fundit qëndronte tek një embesa e tij në një

lagje tiranase. Krejt ndryshenga miti urban dhe nga qas-ja që bëjnë sot shumë person-azhe, apo nga njohjet që iatribuohen, ai preferontevetminë, ku kishte mundës-inë të bënte përsiatje përjetën e tij të vështirë, poredhe zhgënjimet e mëdha, qëe ndoqën deri në fund. Ai pre-het në paqen e fundme nëvarrezat françeskane teKisha Zoja rruzare te Arra eMadhe në Shkodër, mu atjeku i gjenden edhe shumë tëafërm dhe bashkëvuajtës.Me gjasa, vetëm n’at botëduket se gëzon paqtimin evet sublim.

Në një udhëtim të stërg-jatë vite më parë, teksakërkoja famullinë e vjetër tëAt Gjeçovit, nëpër Gomsiqe,mu desh që veç banorëve të

pyesja dhe shumë nga klerikët easaj treve. Për fatin e keq, shumëprej tyre syresh ishin të huaj dhejo vetëm nuk e kishin dëgjuaremrin e françeskanit të madh,por as nuk kishin interes të më-sonin ndonjë gjë për të. Më keq,historia vazhdonte me banorët eatjeshëm. Në këto kushte iu drej-tova At Zefit, ndodhte vetëm pakmuaj para vdekjes, për të diturkoordinatat e mundshme të fam-ullisë, që e përmend në kujtimet eveta Konica, teksa e viziton me AtFishtën. Nga matanë telefonitvinte një zë i lodhur, por kur ishpjegova mundimin, mu përgjigjthjesht: “S’ke ça me prit nga

t’hujt. Kshtu ndodh kur janët’huaj, kush do me dit prej tyrepër priftnijt shqiptar. E marreedhe për njerëzi aty, që nuk dingja. Ku ndodhesh tash? Ah... Ponëse merr rrugën poshtë dhe sh-kon n’prrue, do gjeshshenja...Merr...”. E falenderova,pa ditur se ky do të ishte komuni-kimi i fundit. Pas pak kohësh egjeta thjesht famullinë, tashmë ebraktisur në zhavorrin e përroit,me shenja që tregonin pelegri-nazhe të vogla dhe pak mbetje qëkonfirmonin objektin fetar.

Në fakt moskuptimet e tij meautoritetet françeskane nuk ish-in të reja. Madje deklarata e tij:

“Po vuaj ma shumë në këto vitenga eprorët e mi sesa nga vitet qëkam kaluar në burg”, dihej qartëdhe flitej shpesh në qarqe frances-kanësh. Por, e pakuptueshme përpublikun ishte sesi një personazhi tillë, një legjendë, vazhdonte tëngacmohej dhe të lodhej nga su-periorët e kishës françeskane. Njëkuptim e ka: At Zefi ishte shumëkundër përhapjes së priftërinjvetë huaj në vend dhe vazhdonte epredikonte përkorjen, bash atë qëqëndron në thelb të urdhritfrançeskan. Përqendrimi i tij mëi madh do të ishte në përhapjen ekulturës të urdhrit dhe përcjell-jen cilësore të saj. Rruga që

Po vuaj më shumë nëkëto vite sesa në burg

predikonte ishte: të punonte nëgjurmët e Fishtës, të arrinte tëkrijonte një shtypshkronjë për tësjellë me radhë veprat e françes-kanëve të mëdhenj, por edhe tëngrinte të gjithë problematikën eklerit shqiptar në diktaturë, që tëmos harrohej. Ai na la trashëgimnjë vepër e cila tregon shumë përkalvarin në komunizëm. Person-alisht, vuri themelet Kishës sëShna Ndout Laç – Sebaste. Ndih-moi shumë për të gjetur referen-ca për trupin e të ndjerit GjergjFishta, ashtu si u përpoq shumëpër problemet me të cilat hasejsot komuniteti i vet. Vite më parë,një klerik, që preferoi të mbetejanonim solli dokumente që trego-nin se At Zefi nuk ishte aq idashur për klerikët, madje ishte iizoluar nga të gjithë klerikët eardhur si misionarë nga vendete huaja, sidomos u refuzua ngaklerikët italianë, qoftë ngaklerikët e thjeshtë, qoftë nga epro-rët dhe Prelatët e Kishës, tëardhur për të “ndihmuar”.

Retrospektivë

AT ZEF PLLUMI:At Zef Pllumi dhe Nënë Tereza

E diel 1 Tetor 201714 -PUBLICISTIKA

AARGUMENT

Nga ky numër, “Milosao” po fillon botimin e një cikli të gjatë kushtuar poetit Dritëro Agolli, përgatitur nga ShpëtimÇuçka, përkthyes dhe publicist. Autori ka punuar për disa javë mbi figurën e personalitetit të njohur të letrave shqipepër ta paraqitur me të gjithë larmishmërinë e mundshme.

NGA SHPËTIM ÇUÇKA*1.Po afrohet i pari përvjetor lind-

jeje, që nuk e gjen në jetë DritëroAgollin. Ky është rasti, kur veprim-taria e njeriut, pikërisht për shkaktë mungesës së tij, mund të shihetpa mbingarkesa emocionale, pra,pa errësim të ndërgjegjes vëzh-guese nga ndjenjat.

Kjo nuk do të thotë se objektiv-iteti i ftohtë është mënyra më epërshtatshme për të arritur tek evërteta. Kërkimi i së vërtetës kaqenë kurdoherë çështje vullneti,dëshire, pasioni. Sikurse edheklime shoqërore. Që e vërteta tëzbulohet, duhet që kërkuesi tadëshirojë një gjë të tillë. Që të vërte-ta të caktuara të zbulohen,kërkuesit i duhet mbështetja e sho-qërisë. Në historinë e njerëzimitveprimtaria për gjurmimin dhezbulimin e së vërtetës, jo vetëmrreth natyrës por edhe e sidomosrreth shoqërisë, ka qenë – dukepërjashtuar këtu periudha të vog-la – jo thjesht e rrethuar nga njëklimë mospërkrahjeje, por edhediçka në thelb e ndaluar dhe merrezik për jetën.

Objektiviteti i vështrimit të njëteme a çështjeje nuk e përjashtonaspak parashtrimin me ndjenjë –ndjenjë dashamirëse ndaj objektitose armiqësore ndaj tij – të përfun-dimeve të vëzhgimit. Shkenca,domethënë dija e saktë, dija e sëvërtetës, e parakupton ndjenjën,pasi e vërteta për shkencëtarinështë jo thjesht e nevojshme, porsidomos e dëshiruar, e dashur. Sh-kencëtari, si kërkues i së vërtetës,priret drejt saj, anon nga ajo, kaetje për të, duke iu kundërvënë tëpavërtetës. Shkurt, kush e synondhe e kërkon të vërtetën, nukmund të jetë shpërfillës dhe i pan-djeshëm as ndaj së pavërtetës.Miku i së vërtetës është edhearmik i së pavërtetës.

2.Dëshmia më e afërt në kohë për

ne e mungesës së klimës shoqërorepër gjurmimin e së vërtetës ështëpikërisht periudha e sotme, peri-udhë e ashtuquajtur e demokra-cisë. Dhe qëndrimi ndaj DritëroAgollit dhe veprës së tij përbën njëndër rastet më tipike të shfaqjessë kësaj klime shoqërore kundërsë vërtetës.

E vërteta mbi figurën e DritëroAgollit dhe rolin e tij në letërsinë,kulturën dhe historinë e Sh-qipërisë, nuk mund të dalë në pahpa vullnetin e nevojshëm, padëshirën e qartë për ta gjurmuarme ndershmëri, domethënë nëmënyrë rreptësisht shkencore,këtë të vërtetë dhe për ta pasqyru-ar atë ashtu si shfaqet pas hu-lumtimit serioz, madje për tashpalosur në mënyrë të hijshme,ashtu siç e meriton e vërteta.

Kur i drejtohemi veprimtarisëshoqërore dhe krijimtarisë letraretë Dritëro Agollit, ne nuk mund tëshmangim qëndrimin tonë ndaj

gjithçkaje që ka të bëjë me to. Ne,madje, në pjesën më të madhe tërasteve ndikohemi pikërisht ngaformimi ynë, nga bindjet tona dhenga prirjet tona subjektive, që për-caktojnë në tërësi qëndrimet tonashoqërore. Në njëfarë kuptimi nenisemi më së shumti nga shijettona ose, thënë disi më ndryshedhe në mënyrë më të përgjithësuar,nga shija jonë vetjake.

Por, kur shohim veprimtarinë eDritëro Agollit, ne ndikohemi mësë shumti edhe nga klima epërgjithshme shoqërore, në tëcilën ndodhemi, nga bindjet dheprirjet mbizotëruese shoqërore tëkësaj kohe, nga shijet mbi-zotëruese të shoqërisë ose, për ng-jashmëri me sa më sipër, nga shijambizotëruese e shoqërisë, ngamoda e kohës.

3.Është e nevojshme të sqarohet

diçka, kur flasim për bindje e prir-je mbizotëruese shoqërore, përshije e për modë. Nocioni “mbi-zotërim” këtu nuk duhet kuptuarsikur tregon për shtrirjen e tij nëmasën e qytetarëve të vendit, përpërqafimin e tij nga shumica dër-rmuese.

Një pjesë e banorëve të vendittonë ka kohë që e ka humbur shpre-hinë e të interesuarit për dukuritëe kulturës dhe të artit. Kjo thjeshtpër arsye ekonomike, nga sh-trëngesa e rëndë për të siguruarmjetet ngushtësisht të nevojshmepër jetesë.

Një pjesë tjetër qytetarësh e kapak a shumë të qartë karakterin edhunshëm – në formë e përmbajtje– të asaj, që na jepet, dhe e tregonmospranimin e kësaj dhune dukekufizuar ose ndërprerë plotësishtkontaktin me një produkt të tillëgjojakulturor, të huaj a imitues tësë huajës, i cili na jepet në mënyrëtë përditshme e paturpësisht ngul-muese dhe përbën një thyerje tëegër me traditën kulturore e mo-rale të shumicës së popullsisë, nëfakt përbën një shkatërrim tëqëllimshëm, pra, fajtor, të kësaj tra-dite.

Natyrisht ka edhe një pjesëqytetarësh, që bien pre e propagan-dës bombarduese të bindjeve, prir-jeve, shijeve, dhe e përqafojnë këtëmodë, në kuptimin e gjerë të kësajfjale.

Së fundi, ka edhe një shtresë tëvogël, e cila ka marrë përsipër –për bindje a pagesë, kjo nuk karëndësi – ta kryejë këtë propagan-dë bombarduese dhe në fakt ështëshndërruar në bartëse të gjojavler-ave mbizotëruese. Kjo shtresë tëkujton ata rrobaqepësit në për-rallën emblematike të Andersen-it, të cilët qepnin petkat e paduk-shme (sepse të paqena) të mbretit,si dhe shtresën e oborrtarëve, tëcilët për të mos u dukur si budal-

lenj hiqeshin sikur i shihnin atopetka.

Sot ne jemi pikërisht në njëkohë dhe në një klimë të tillë.

4.Klima shoqërore kundër së

vërtetës mbi figurën dhe veprën eDritëro Agollit u shfaq e plotë nëditët që vijuan ndarjen e tij ngajeta. Për këtë vepër u fol përgjithë-

Ndaj tij u sollën siç sillen njerëzite rëndomtë me diçka të bukur, ecila nuk u përket, mirëpo atyre uduket se duke e mbajtur pranë njëbukuri dhe një vlerë të tillë, duke eveshur atë ashtu siç vishet njëpetk, bëhen edhe vetë më të bukur,më të hijshëm, më të vyer e më tëpëlqyer në sy të të tjerëve.

Ishte një shfaqje publike tejet erëndomtë dhe qesharake, në të

vërtetë tejet e hidhur. Shoqëriajonë e zgjedhur dhe e përzgjedhurdëshmoi se ishte shumë larg kup-timit të rolit të figurave të tillamadhore si Dritëro Agolli, në tëvërtetë dëshmoi se ishte tepër largkuptimit të gjithë historisë së ven-dit dhe popullit tonë, larg kuptim-it të thelbit tragjik të kësaj histo-rie dhe sidomos tejet largndërgjegjësimit se në këtë fattragjik të popullit shqiptar një roltë madh dhe të shëmtuar deri nëturp kanë luajtur pikërisht paritëe Shqipërisë, të ashtuquajturat el-ita politike, ekonomike e kultur-ore të vendit.

Njëkohësisht shoqëria jonë ezgjedhur tregoi se ajo nuk e kapasur asnjëherë ndjenjën e masësdhe sidomos të vetëpërmbajtjes nëçaste të tilla të përzishme, sikurseështë ndarja e dikujt nga jeta. Aq

Dritëro Agollin e shpërfytyruannë ceremonialin e pasvdekjes

Në mest tuaj kam qëndruarE jam duke përvëluar,Që t’u ap pakëzë dritëNatënë t’ua bënj ditë.

(Naim Frashëri, “Fjalët e qiririt”)

E vërteta mbi tëE vërteta mbi figurën eDritëro Agollit dhe rolin e tijnë letërsinë, kulturën dhehistorinë e Shqipërisë, nukmund të dalë në pah pavullnetin e nevojshëm, padëshirën e qartë për tagjurmuar me ndershmëri,domethënë në mënyrërreptësisht shkencore, këtëtë vërtetë dhe për ta pasqyru-ar atë ashtu si shfaqet pashulumtimit serioz, madje përta shpalosur në mënyrë tëhijshme, ashtu siç e meritone vërteta.

sisht përciptazi, madje fare për-ciptazi, në mënyrë deklamative,madje fare deklamative, pa rrokurthelbin e saj, pa rrokur thelbin emisionit të qytetarit dhe shkrim-tarit Dritëro Agolli. Dhe, kur qël-loi të flitej me konkretësi, u nënvi-zuan përgjithësisht ato detaje, qëe nxirrnin Dritëroin në dritë tështrembër, në përputhje me bind-jet, prirjet dhe shijet e sotme mbi-zotëruese, në përputhje me modëne së sotmes, me modën e egoizmitdhe të fitim-përfitimit.

Dritëro Agollin e panë sipasbindjeve dhe shijeve të tyre, ematën me kutin e tyre, e barazuanme veten, e kthyen dhe e bënë, si tëthuash, shëmbëlltyrë të vetes sëtyre (pse jo, edhe të veseve të tyre).

më tepër në rastin e ndarjes ngajeta të një figure me përmasa tëmëdha, sikurse është Dritëro Ag-olli.

5. Për të rrokur të vërtetën rreth

domethënies dhe vlerës historiketë figurës dhe veprës së DritëroAgollit nuk ka pikënisje më tëmirë, domethënë më të drejtë, mëtë saktë, se të shtrohet thjesht dhehapur pyetja: Kujt ia ka kushtuarveprimtarinë e tij të gjithanshme,kulturore dhe shoqërore, DritëroAgolli? Që do të thotë: Kujt i për-ket figura dhe vepra e Dritëro Ag-ollit? Vlerë dhe pasuri e kujt ështënë thelb trashëgimia e tij? Pra, kujti takon ta mbrojë këtë trashëgimi?

Dritëro Agolli ka jetuar në tri

Dritëro Agolli

E diel 1 Tetor 2017 - 15ESSE

nder demokratike” (F.Noli).Vetë Dritëroi duke prekur çësh-

tjen e rolit përmbledhës, simboli-zues, përfaqësues, të poezisë kashkruar: “Poezia e një poeti ështëbiografia e tij”. Kjo e përligj edhemë shumë drejtësinë e qëndrimit, icili e merr trashëgiminë letrare sithelbin e veprimtarisë së shkrim-tarit dhe niset prej kësajtrashëgimie për të arritur në për-fundime të drejtpeshuara.

Në rastin konkret ne mund tëfillojmë nga krijimet e kohës sëfundit të jetës së Dritëroit për tëbërë disa përgjithësime dhevlerësime. Kjo është më e drejtëedhe nga një pikëpamje tjetër: përne sot nuk ka gjë më të vlefshmesesa të qëmtojmë pësimet dhemësimet e një figure qendrore tëkulturës sonë pikërisht lidhur mekohën që po jetojmë. Dhe t’i lidhimkëto pësime dhe mësime me jetën etij në përgjithësi, me vetë kup-timin që kishte për jetën DritëroAgolli.

Te poezia “Pelegrini”, e përf-shirë në vëllimin poetik “Pelegri-ni i vonuar” që doli në vitin 1993,lexojmë:

Unë jam prej kohësh pelegrin,Udhëtar në vendin e shpresës së

thyer,Jam ndarë pa dashur nga kar-

vani imMes shtigjeve nga vapa dhe

shirat gërryer.

Kërkoj karvanin tim në rërë enë shpat,

Karvanin që ka ndërruardrejtimin me kohë…

Disa gjëra tërheqin vëmendjennë këto vargje. Së pari, autori kakohë që e ndien veten pelegrin,domethënë shtegtar, domethënënjeri kalimtar, në vendin e tij. Sëdyti, kjo vetëndjerje e tij si shteg-

tar, si kalimtar, në atdhe (dashu-ria për të cilin ndeshet e qartë dhee padiskutueshme në të gjitha ve-prat dhe krijimet e Dritëro Agol-lit, në të gjithë veprimtarinë e tijshoqërore), ka lidhje me faktin qëatdheu është “vendi i shpresës sëthyer”. Dhe, kur vendi amtar, kurpopulli janë shpresëthyer, është evetëkuptueshme për poetinDritëro Agolli që edhe ai vetë tëndihet shpresëthyer. Së treti, poetipërjeton ndarjen pa dashur ngakarvani i tij shtigjeve të ashpra tëjetës. Së katërti, ky karvan kakohë që e ka ndërruar drejtimin etij.

Duke lexuar këto vargje ne nukmund të mos pyesim: Që një vendështë shpresëthyer a do të thotëgjithashtu që ai është edheshpresëhumbur? Dëshpërimi i kë-tyre vargjeve, madje edhe i shumëe shumë të tjerëve, tregon se përpoetin në këtë rast thyerja eshpresës përputhet me humbjen esaj. Madje në shkallë absolute. Jasi shkruan ai në poezinë “Sikurs’jetoj më në vendin tim” (1996)përfshirë në vëllimin poetik “Fle-torka e mesnatës” (1998):

Ky vend më duket do helmohetkrejt

Nga helmi rrjedhur vrimashnë themelet,

Pastaj do tundet toka nëtërmet

Dhe Djalli i Madh do qeshë e dozgërdheshet.

I huaj jam në vendin tim mjer-isht

Dhe kur rreth meje ka me dhje-tra njerëz.

Kjo më lëndon dhe shpirtin magërvisht…

Nuk po ndalemi më tej në temëne rëndë të shpresës së thyer dhe tëhumbur. Thjesht po nënvizojmë

edhe një herë pohimin e rëndë-sishëm: Poeti ndihet shpresëthyerdhe shpresëhumbur jo për diçkavetjake, jo për fatin e tij, por përfatin e një vendi të tërë. Sa ndrys-hon ky qëndrim nga egoizmi i një

vargu njerëzish, të cilët janë qarëvazhdimisht për fatin e tyre,ndonëse kanë jetuar shumë mëmirë se masa e gjerë e popullit sh-qiptar!

Kalojmë te një pyetje tjetër, qëburon nga leximi i vargjeve të poez-isë “Pelegrini”: Për cilin karvan eka fjalën poeti, nga i cili ai ështëndarë pa dashur? Për ku e ka ndër-ruar drejtimin karvani? Pse idhemb kaq shumë poetit kjo ndar-je? Kjo ndarje pa dashje a ka lidhjeedhe me ndjenjën e vetmisë, tëtëhuajsimit, që poeti shpreh nëvargjet e poezisë “Sikur s’jetoj mënë vendin tim” dhe që ai ndien edhekur ndodhet mes “dhjetra njerëz-ish”?

Një gjë është e qartë, një gjë qësot përgjithësisht nuk kumbon nëndërgjegjen tonë shoqërore: vet-mia shoqërore është shprehje ehumbjes te ne të frymës së kolek-tivitetit, domethënë të frymës së tëndierit në shoqëri jo për shkak tëndenjjes fizikisht bashkë dhe mestë tjerëve, por sidomos për shkaktë përbashkësisë së mendimevedhe synimeve shoqërore.

Vlen të saktësohet këtu që kjofrymë kolektiviteti e ka buriminjo vetëm dhe jo thjesht te fryma elidhjeve farefisnore e krahinore,por sidomos dhe mbi të gjitha territja dhe edukimi i njerëzve mendjenjën e qytetarisë, me ndjen-jën e përbashkësisë së fatit tëqytetarëve. Sot kjo ndjenjëqytetarie, kjo ndjenjë përbash-kësie e fatit, e jetës, nuk ekzistonmë. Ajo praktikisht nuk eduko-het në asnjë institucion, në asnjëfushë të jetës. Kudo flitet për in-dividin e suksesshëm. Vetëm përtë. Dhe kjo praktikë e edukonqytetarin me pikëpamjen dhebindjen që shoqëria nuk ështëveçse një grumbullim mekanikindividësh, përgjithësisht të sh-këputur e të përçarë dhe vetëmnë rastin më të rrallë të lidhur në

grupe e klane interesash të gjith-farshme – shumë shpesh jolig-jore dhe të jashtëligjshme – porasnjëherë të gjithmbarshme,mbarëshoqërore.

Dritëro Agollit i mungoi në pe-riudhën e fundit të jetës, duke ni-sur të paktën nga viti 1992 (po tëgjykojmë nga poezitë), pikërishtfryma e gjerë e kolektivitetit, eqytetarisë. I mungoi fryma, me tëcilën ai u edukua gjatë viteve tëLuftës Nacionalçlirimtare dhe ecila iu bë e domosdoshme, jetike,si rrjedhojë e gjithë jetës së ven-dit në të ri e në burrëri, jetë tëcilën ai e njohu si rrallëkush. Imungoi fryma, me të cilën ai uburrërua gjatë dhe falë gjithë ve-primtarisë shoqërore e letrare qëzhvilloi vetë. Ishte fryma evarganit të partizanëve, fryma emasave të punonjësve të qytetit etë fshatit, të përfshira në një punëmadhështore për një Shqipëri tëdrejtë, pa shtypje e pa shfrytëzim.

Në periudhën e pleqërisëDritëro Agolli njohu “lajkatarët,rrenacakët dhe smirëzinjtë, që sh-tireshin ëngjëj të dashur” dhekuptoi se në këtë kohë “s’ka her-onj, tani ka pehlivanë”. Ndaj edhepër cilësimin e botës zgjodhifjalët “bushtër”, “zuskë”,“kënetë”, “botë e çmendur”. Ndajedhe la amanetin e hidhur poetik(poezia “Sot pasdite”):

Mos ngjitni nekrologji me vijatë zeza

Dhe mos ftoni farefisin dhemiqtë,

Askush mos mbajë fjalim nëvarreza,

Mos qajnë e mos lavdërojnë tëligjtë!...

Dëshpërim i thellë? Çështjaështë të shihet nëse ky ishte dësh-përim për veten. Dhe pamë që ish-te një dëshpërim për halle shumëmë të mëdha, për halle mbarëpop-ullore. Madje edhe në poezitë mëvetjake në dukje të kësaj periud-he të gjitha përjetimet e autoritjanë përgjithësuese në atëzymtinë e tyre, domethënë u fla-sin lexuesve të vëmendshëm dhenuk i lënë të ftohtë ata. Ndërsa te“Poema e njeriut të zemëruar” si-domos mbresëlënëse është pika16. E rëndë!

Është e qartë se një dëshpërimi tillë nuk është i këndshëm përklimën e sotme kulturore, kurnjerëzve u ofrohet një model jete-se me turizëm, prona dhe lloj-llojkënaqësish (por pa punë), sipasparrullës “Jeta osh qef ” (pikërishtkështu!). Dhe është e qartë senjerëzve të mbytur nga hallet zym-tia e krijimtarisë së Dritëro Agol-lit në periudhën e fundit, pas vitit1991, do t’u duket si kupë farmaku.Por, së paku e gjithsesi, nuk do tëmund të thuhet kurrë që DritëroAgolli i thuri himn kësaj “bote tëçmendur”, për sa kohë që, sikurseshprehej vetë (poezia “Në të sot-men”):

Me sa duket nuk bëj për të sot-men.

Në të sotmen unë pakëz kamvend;

në çdo gjë e shoh lodhjen dheftohjen

dhe çdo gjë më mërzit e mëçmend.

vijonvijonvijonvijonvijon

*Shpëtim *Shpëtim *Shpëtim *Shpëtim *Shpëtim ÇÇÇÇÇuçka, përkthyesuçka, përkthyesuçka, përkthyesuçka, përkthyesuçka, përkthyesdhe publicist. Titulli kryesor ësh-dhe publicist. Titulli kryesor ësh-dhe publicist. Titulli kryesor ësh-dhe publicist. Titulli kryesor ësh-dhe publicist. Titulli kryesor ësh-të “Mesazhet e Dritëro Agollit”,të “Mesazhet e Dritëro Agollit”,të “Mesazhet e Dritëro Agollit”,të “Mesazhet e Dritëro Agollit”,të “Mesazhet e Dritëro Agollit”,(kujtimit të tij). Tiranë, maj-(kujtimit të tij). Tiranë, maj-(kujtimit të tij). Tiranë, maj-(kujtimit të tij). Tiranë, maj-(kujtimit të tij). Tiranë, maj-gusht 2017gusht 2017gusht 2017gusht 2017gusht 2017

Klima shoqërore kundër së vërtetës mbi figurën dhe veprën e AgollitKlima shoqërore kundër së vërtetës mbi figurën dhe veprën e DritëroAgollit u shfaq e plotë në ditët që vijuan ndarjen e tij nga jeta. Për këtëvepër u fol përgjithësisht përciptazi, madje fare përciptazi, në mënyrëdeklamative, madje fare deklamative, pa rrokur thelbin e saj, pa rrokurthelbin e misionit të qytetarit dhe shkrimtarit Dritëro Agolli. Dhe, kur qëlloitë flitej me konkretësi, u nënvizuan përgjithësisht ato detaje, që e nxirrninDritëroin në dritë të shtrembër, në përputhje me bindjet, prirjet dhe shijet esotme mbizotëruese, në përputhje me modën e së sotmes, me modën eegoizmit dhe të fitim-përfitimit.

kohë të ndryshme: miturinë e kakaluar në kohën e Zogut dhepjesërisht në periudhën e stuh-ishme të Luftës Nacionalçlir-imtare, e cila solli në jetën e tij për-fundimin e fëmijërisë dhe kalimine përshpejtuar në moshën e rinisë.Rininë, burrërinë dhe fillimin epleqërisë (sipas kuptimit tradicio-nal të kësaj fjale) i kaloi në epokëne demokracisë popullore. Pleqërinëe plotë dhe mbylljen e jetës i patinë kohën e demokracisë kapital-iste, “me idealet borgjeze faqe me

Dritëro Agolli

Dritëro Agolli me bashkëshorten

E diel 1 Tetor 201716 -MUZIKOLOGJIA

NGA DR. SUL GRAGJEVI*

Është opera kryesore e Çajkovskit me libret të shkruarnga Konstantin Shillovskij,

sipas romanit me të njëjtin titulltë A.S.Pushkinit. Premiera e op-erës u bë më 29 Mars 1879 në Teat-rin e Vogël, në Moskë.

Në letrën që i dërgonte S.I. Tan-jejevit, Çajkovski ishkruante:”Jam duke kërkuar njëdramë intime, të fuqishme, e ba-zuar në konflikt”. Kompozitoripunoi shumë shpejt mbi operën etij, në Moskë, në San Remo si dhenë Kamenka e Glebov. Për libretine operës ndihmoi poetiK.S.Shillovskij. Më 11 Shkurt operaishte përfunduar plotësisht dheÇajkovskij njofton NikollajRubinshteinin:”Unë e përfundovaoperën në mënyrë të përsosur. Tanipo merrem me libretin dhe kur çdogjë të jetë në rregull dhe gati, do tënisem për në Moskë”.Qysh në fillim të punës, Çajkovskihasi në disa vështirësi që kishin tëbëjë me subjektin e Pushkinit, parasë gjithave, për mungesë konflik-tesh tipikë si dhe për “subjektebashkëkohorë” të pazakonshëmpër operën.

Përveç kësaj, vdekja e një prejheronjve kryesorë ndodh në midi-sin e operës dhe jo në fund, operanë tërësi përfundon jo me ngjarjetë efektshme dhe me skena masivepor me dialog të dy personazheve.Kjo gjë nuk e ndaloi Çajkovskin qëtë përcaktonte kushtet më të rëndë-sishme në operën e tij, gjallëri, sin-qeritet, poetikë të modelit të Push-kinit. Në përgjigje të kritikave,paraprakisht ai thoshte: “Unë nukgaboj, e di shumë mirë që efektetskenike dhe veprimet mund të jenëtë pakta në atë opera, por poetika,humanizmi, thjeshtësia e subjek-tit me atë tekst gjenial, mbulojnëtë gjitha të metat që mund të da-lin”. “Letë jetë opera ime e atillë. Por unë udashurova me rolin e Tatjanës, unëu magjepsa nga vargjet e Pushkinitmbi të cilat shkruaj muzikën e cilamë tërheq në mënyrë të pakapër-cyeshme dhe për këtë unë jam izhytur tërësisht në kompozimin eoperas. Unë e shkrova Onjegininsepse në teatër nuk është intere-sant sa në operën time”. “Kjo op-era, siç duket, së shpejti do të ketësukses në të gjitha ‘operat house’dhe ky sukses duhet të fillojë ngaposhtë e jo nga lart”, thoshte Ça-jkovski.

Dhe menjëherë, opera arritisuksesin triumfal. Publiku umagjeps nga interpretimi i ‘Roman-it në vargje’ të Pushkinit, i përk-thyer në një muzikë madhështore.

Pas shfaqjes së Moskës më 1879,

OOPERA

Opera “Jevgenij Onjegin” e Çajkovskit, është një opera e veçantë apo speciale, në të cilën dashuria është tema,karakteret dhe situatat sillen rreth aspekteve të dashurisë. Pra, dashuria është arsyeja që vëmendja përqendrohet nëata karaktere dhe çfarë ndodh me to. ‘Onjegini’ është shkruar nga një kompozitor i cili është futur thellë në kulturënPerëndimore të Europës.

“Jevgenij Onjegin”, operalirike në tre akte e P.I.Çajkovskit

opera e Onjeginit fitoi statusin eoperës lirike me të njohur. Shfaqjae parë e 29 Marsit u interpretua ngastudentët e Konservatorit të Mosk-ës nën dirigjimin e Nikollaj Rubin-shtein ndërsa më 23 Janar 1881,operën e dirigjoi EduardNapravnik.

Në St.Petersburg, opera u shfaqpër herë të parë më 4 Maj 1883 ngasolistët e Konservatorit në di-rigjimin e K.Zike kurse në Pragëmë 18 Dhjetor dirigjoi vetë autori ioperës, Çajkovski.Opera shquhet për pjesë të bukurasiç janë numrat muzikorë: ariozoe Olgës, e Lenskit, e Onjeginit, ari-etta e Tatjanës, aria e Lenskit, eOnjeginit, e Greminit.

Në rolin e Tatjanës kanë këndu-ar sopranot, Anna Netrebko, Re-nata Tebaldi, Renee Fleming, Mire-lla Freni. Në rolin e Onjeginit kanëkënduar baritonët, Dmitri Hvoros-tovskij, Jurij Mazurok, Ettore Bas-tianini, Mattia Battistini.Në roline Lenskit kanë kënduar tenorëtNikollaj Gedda, Giuseppe Di Ste-fano, Sergej Lemeshev, NikollajFigner. Në rolin e Greminit ështëshquar bassi ekspresiv i famshëm,Fjodor Shaljapin.

“Ju mund të keni të drejtë tëthoni se opera ime nuk do të jetë eefektshme në skenë”, i shkruanteÇajkovski mikut, studentit të tij,Sergej Tanjejev, menjëherë pasi aie kishte kompletuar aktin e parëtë Onjeginit. Megjithatë, Çajkovs-ki nuk e shihte si problem merëndësi atë efektivitet si dhe anëndramatike duke thënë se nuk eshqetësonte aspak kjo gjë. “Unë,për një ditë, me një forcë të papër-shkrueshme arrita të shpreh nëmuzikë çdo gjë në Jevgenij Onjegi-nin”. Çajkovski që kur ishte 37 vjeç,kompozoi shumë punime për tëcilat mbahet mend se janë, kuarte-ti i parë i harqeve, piano-koncertinë Si bemol minor, fantazi-uvertu-ra Romeo dhe Xhulieta dhe baleti‘Liqeni i Mjelmave’. “Unë thjeshtëshkrova muzikë për tekst tëparashikuar”, ai më pas pranoi,“pa menduar në të vërtet për ndry-shimin e pafund midis stilit operis-tik dhe simfonik”. Në kompozimine një opere, autori duhet të mbajmend, thoshte Çajkovski, që teatrika nevojë jo vetëm për melodinëdhe harmoninë, por gjithashtuedhe për veprimet në skenë. Gjith-ashtu ai thoshte që “nuk jam menjë opera në të cilën subjekti të jetëme mbretër, mbretëresha, me bete-ja, marshe, për t’iu referuar termit“grand opera”, unë jam duke parëpër një dramë intime, të fuqishme,e cila është e bazuar në një konf-likt të rrethanave mbi përvojëntime ose dëshminë që mund të mëprek thellësisht në ndjenja”.

“Karmen” i Bizesë është një ngaoperat më të përsosura në ditëttona, shprehej Çajkovski i cili ish-te për një vizitë në Paris më 1876,(disa muaj para se të nisej për nëBayreuth) për të parë “Karmenin”e Bizesë nga e cila u shokua. VëllaiModesti që ishte me të në shfaqjetha: “kurrë nuk e kam parë kaq tëeksituar Peter Iliçin”. Bizet ështënjë artist, thoshte ai, i cili i kush-toi nderim modernizmit, “ja çfarësubjekti i mrekullueshëm për njëopera si Karmeni, unë nuk mundta luaj skenën finale pa lot në sy”.Një subjekt i tillë i operës ofron njëlloj ndershmërie dramatike të cilënÇajkovski mundi ta gjente. Në njëtakim me këngëtaren ElisavetaLavrovskaja, më 30 Maj 1877, e cilae këshilloi Çajkovskin të shkru-ante operan mbi subjektin e Jev-genij Onjeginit të Pushkinit. Nëfillim ky mendim iu duk i vrazhdëporse, kaq shpejt e kapi në dorë saqë brenda një nate, ai shkroi ske-narin dhe përshtati muzikën. Ça-jkovski e admironte Pushkinin.Elementët tregimtarë të master-pjesës të Pushkinit janë paraqiturqartë dhe me koherencë dramatikeduke përmbushur kështu qëllimine kompozitorit. Pjesa humane e sajdo të sigurojë interes dhe një poezitë plotë, dhe Çajkovski, ishte i bin-dur në tekstin e Pushkinit që do tafrymëzonte në zgjedhjen e linjësmuzikore. Kjo është dituri e jetës,e karakterit të njeriut Rus, kuptimi hollë i natyrës Ruse, muzikalitetii vargjeve të Pushkinit, e, të gjithakëto, sollën te kompozitori kënaqë-

si, admirim. Nga romani në vargje,i Pushkinit, të cilin V.G.Belinskij equajti :”Enciklopedi e jetës Ruse”-Çajkovski mori vetëm atë që ishtee lidhur me qetësinë shpirtëroredhe fatet personale të herojve tëPushkinit duke e quajtur operën etij thjeshtë, “skenat lirike”. Që nëfillim, karakteri i Tatjanës, më mirënga Onjegini, shtoi dashurinë dhedhembshurinë e Çajkovskit. Njëkohë, Çajkovski e konsideronte tërëndësishme letrën e famshme nëtë cilën Tatjana i shpreh dashur-inë Onjeginit. Dhe kjo si një pjesëvokale e veçantë, përbënte njëskenë të mrekullueshme në të cilënkompozitori i kthehet kujtimeve tëditëve të Moskës. Tatjana nuk ësh-të vetëm një zonjë e re nga provin-ca, që bie në dashuri, por ajo gjith-ashtu është e bukur, thotë Çajkovs-ki, me një natyrë ëndërruese, e pad-jallëzuar në shpirt, e sinqertë

karshi realitetit të jetës. Çajkovs-ki i shkruante vëllait të tij Modest:“Le të ketë opera ime mungesë efek-ti skenik, le të ketë veprim apo ak-sion të pakët, se, unë jam i dashu-ruar me imazhin e Tatjanës, unëjam i magjepsur nga poezia dhevargjet e Pushkinit dhe për këtë,jam i detyruar të shkruaj muzikënmë të bukur”. Muzikën për Skenëne Letrës, Çajkovski e përfundoi tetëditë mbasi kish arritur në vendin etij. Kjo ishte thelbi i rezultatit tëÇajkovskit nga i cili, opera shkoimë tej jo vetëm në materialin tem-atik por edhe në ngrohtësinë muz-ikore dhe para së gjithash, njëskenë e jashtëzakonshme që pas-qyron portretin e Tatjanës. Çajk-ovski ishte shumë i zënë me men-dimet rreth Eugene Onjegin si op-era, por në mënyrë të veçantë, përkarakterin e Tatjanës, letra e sëcilës e tërhoqi në këtë kompozim.Kaq shumë ai ishte i eksituar nga‘Skena e Letrës’ që kish në dorë, saqë kishte harruar edhe letrën edytë që ia kish dërguar Miljukova,e të cilën, e gjeti pas disa ditësh.Pse ndodhi kështu?- Sepse Çajkovs-ki ishte familjarizuar me figurën eTatjanës e cila ishte bërë për të,personi më i afërt. Çajkovski do tëshkruante një tjetër muzikë përOnjeginin, nuk pëlqente lirizminpër të, duke iu referuar tonit joemocional. Ai do ta shkruantemuzikën e tij me kënaqësinë më tëmadhe dhe ishte shumë i sigurt qësubjekti poetik dhe teksti i papër-shkrueshëm, i bukur, do të jetë meshumë efekt.

Me Valcin dhe Mazurkën nëskenën e parë të aktit të dytë, Ça-jkovski e pasuroi mjaft muzikën eoperas, ashtu si në skenën me‘Polonezen’ e bukur në fillimin eaktit të tretë. Megjithatë, Çajkovs-ki nuk harroi të trajtonte niveline tij dramatik, krahasuar më sh-tjellimin e ballos sëSt.Petersburgut në fillimin e aktittë tretë për festimin e ditës së em-rit të Tatjanës së re. Në operan etij, siç pohonte vetë Çajkovski,është i pranishëm elementi Rus,këngët Ruse, të zhvilluara nëraport me meloditë e tij dhe har-monitë, sepse, thoshte ai, “u rritanë provincat që më frymëzuanqysh herët, në fëmijëri, me veçoritëe papërshkrueshme të bukurisë sëfolk-muzikës Ruse dhe sepse, unëme pasionin më të madh e dua ele-mentin e tyre Rus në sensin e plotëtë termit”. Siç është e ditur, Çajk-ovski nuk ishte nacionalist dhenuk kishte simpati për grupinnacionalist “të pestët” të cilët ekritikonin për ‘gjermanizëm’.Vetëm në pjesën e dytë korale tëfillimit të aktit të parë të ‘On-jeginit’ mund të vihen re pjesë të

Kur u shfaq për herë të parëNë St. Petersburg, opera u shfaq për herë të parë më 4 Maj 1883 ngasolistët e Konservatorit në dirigjimin e K. Zike kurse në Pragë më 18Dhjetor dirigjoi vetë autori i operës, Çajkovski.Opera shquhet për pjesë të bukura siç janë numrat muzikorë: ariozo eOlgës, e Lenskit, e Onjeginit, arietta e Tatjanës, aria e Lenskit, eOnjeginit, e Greminit.

Shembulli i “Onjeginit”‘Onjegin’ është një shembullndriçues i Operas Lirike Ruse.Ashtu si në baletet e famshëm,Çajkovski në muzikën e kësajopere solli shumë elementësimfonikë, solli një orkestraciontë përsosur ‘kadife’, solli arie tëbukura, të këndshme, melo-dioze, solli muzikën më të bukurtë dansit nga të gjitha operat etjera, valcin, polonezen.‘Onjegin’ është e vetmja operaRuse me një universalitet që ebëri atë shumë popullore.

E diel 1 Tetor 2017 - 17LETËRSIA BALLKANIKE

FFORUM

Shkrimtari i njohur malazez Vladimir Vujonoviç ndau emocionet dhe përshtypjet e tij në një mbrëmje letrare nëTiranë, organizuar nga POETEKA, pak ditë më parë. I shoqëruar nga shkrimtari i njohur malazez me origjinëshqiptare Jovan Nikolaidis, ai iu përgjigj shumë pyetjeve për bashkëkohësinë e letërsisë së sotme malazeze, gjuhën evendit të tij në letërsi dhe debatet e ndryshme në vend, që lidhen me të...

Shkrimtari Vladimir Vojinoviç në Tiranë:Ballkani ka problem të njëjtë tranzicionin

NGA BEN ANDONI

Problemi më i madh dhe i përbashkët, që haset sishqetësim në të gjitha letër-

sitë e vendeve ballkanike ka lidhjeme tranzicionin, mënyrën sesiështë përcjellë në vende të ndry-shme dhe sesi ato e kanë përjetu-ar. Shkrimtarët pothuaj hasen metë njëjtat realitete dhe përgjigjenndaj tyre”, thotë shkrimtari Voji-noviç. Ai i ndau pyetjet për krijim-tarinë e tij, emocionet dhe përsh-typjet letrare në një mbrëmje ar-tistike në Tiranë, organizuar ngaPOETEKA, pak ditë më parë. I sho-qëruar nga shkrimtari i njohurmalazez me origjinë shqiptare Jo-van Nikolaidis, ai iu përgjigjshumë pyetjeve për bashkëkohës-inë e letërsisë së sotme malazeze,gjuhën e vendit të tij në letërsi dhedebatet e ndryshme në vendin e tij,që lidhen me të, por nga ana tjetërai bëri të njohur shumë nga prob-lematikat vendase, që zenë vendnë krijimtarinë e tij. Deri më sotnë shqip, ka ardhur një përm-bledhje tregimesh prej tij, titullu-ar “Tregime nga Montanari”,përkthyer nga Dimitrov Popoviç.“Si ke mbyllur faqen e fundit tëvëllimit, jo veç lexuesi ideal, poredhe ai real, e ka lehtësisht të ver-ifikueshëm se personazh kryesorështë mbase vetë autori, pra njëshkrimtar a intelektual e kjo ka es’ka gjithaq rëndësi. Në dymbëdh-

jetë tregimet që autori na paraqet,përmes narratorit, sidomospërmes dialogësh e monologësh,na përcjell mesazhe, hera-herësedhe të mbuluara nga një tis filoz-ofik impresionues.

Realiteti e simbolika që e rre-thon këtë prozë, shpesh edhe sibrerore pa e kaluar masën, të im-ponojnë që të mos lexosh shpejt,edhe pse i njëjti apo i përafërti per-sonazh shtegton sa në njërin nëtjetrin tregim, pasi individualizi-mi që u ka bërë na flet për pjekuriartistike të autorit”, ka folur përtregimet e tij Skënder Temali, Kry-etar i Shoqatës së Shkrimtarëve

Shkodër-Shqipëri.

Në mbrëmjen e Tiranës që ësh-të përcjellë me shumë interes ngapërfaqësues të ndryshëm nga au-ditori letrar është folur përveçsepër krijimtarinë dhe shumë pikatakimi, që përball letërsia e sotmeballkanike, si edhe letërsia që bënvetë autori. Për autorin ështëshumë interesant jo vetëm thjeshttranzicioni në të gjitha vendet poredhe problemet e sotme, që kanënatyrë politiko-sociale. Vojinoviçka qenë shumë interesant edhe sai përket sqarimit teknik të veprëssë vet. Ai është treguar i hapur dhetejet bashkëpunues për të gjithapyetjet e bëra, veçse ka dhënë edhekonsideratat e veta.

Vladimir VVladimir VVladimir VVladimir VVladimir VojinoojinoojinoojinoojinoviçviçviçviçviçVladimir Vojinoviç ka lindur në vitin 1978 në Nikshiq. Ai u diplomua nëGjimnazin “Sllobodan Škeroviæ” në Podgoricë. Ai u diplomua në vitin 2003në Fakultetin Filozofik në Nikshiq, Departamenti i gjuhës dhe letërsisëserbe me temën “Letërsia Sociale dhe Nikolla Lopiçiç”. Nga viti 2004 derinë vitin 2011 ai ka punuar si gazetar në gazetën e përditshme të pavarur“Vijesti”. Ka diplomë master në vitin 2008 në Fakultetin Filozofik në Nikshiq,ku mbrojti tezën e titulluar “Historia midis dy luftërave Milovan Gjilas. Ai kamarrë PhD e tij në vitin 2014 në Fakultetin Filozofik në Nikshiq, me tezëne doktoraturës “Status gojor në historinë e shkruar në Mal të Zi nga viti1990 deri më 2006”. Në vitin 2014 ai punoi si redaktor kryesor në Institutinpër tekstet dhe ndihmën e mësimit në Podgorica. Është autor i trimonografive shkencore. Është autor i disa pjesëve letrare dhe aktualishtmban edhe detyrën e Presidentit të Shoqatës së botuesve të Malit të Zinga Podgorica dhe drejtor artistik i çmimit “romanit më të mirë të pabotuartë Malit të Zi”.

Në këtë mbrëmje është foluredhe për romanin “Ne budi je”, njëvepër që autorin e ka shfaqurshumë të formuar edhe si proza-tor, në gjininë e vështirë masive tërrëfimit.

“Një histori e cila nis nga njërrëfim që e tregon shumë të për-gatitur. Duket pak si histori auto-biografike dhe ndërthuret me his-torinë e një brezi të tërë. Autori jothjesht na shfaqet serioz por tre-gohet i saktë në një proces, kubrenda ndërfuten histori të rën-da, siç janë ato që lidhen me pa-sojat e luftës.

Vetë historia e personazhitkryesor ndërthuret me Çako,Van Dam, Goran, Caca, BoljeJunior i Bolje Senior, Nina dhetë mban të ngërthyer deri në

fund. Një histori e një brezi qëpaslufte vuan traumatpsikologjike dhe realitetin e njëjete të vështirë.

Mjeshtëria e autorit është sepas asaj që rrjedh në rrëfimin etij, ke ndjesinë se kap ndjesinë enjë krijimi tjetër. Njëra është ajoqë lexon autorin me kujdes të citu-ar dhe tjetra fati i keq dhe i trish-tueshëm i një brezi.

Megjithëse personazhet nukmbahen shumë dhe vetë libri ka njëvëllim të vogël, ne përballemi me njëgaleri të tërë të karaktereve të cilatështë e vështirë të harrohet”, ështëthënë nga njohës të veprës së tij.

Mbrëmja ka ndarë përshtypjetletrare dhe me një sërë autorësh tëtjerë shqiptarë, që ishin të pranishëmnë këtë event.

folk-muzikës Ruse, dhe jo vetëmkaq, por asgjë nga muzika e Bala-kirevit apo e Mussorgskit nukgjendet në notat e Çajkovskit.Ndikimi i muzikës Perëndimore teÇajkovski është pothuaj po aq saai Rus. Kështu, hijet e “Karmenit”të Bizesë duken edhe në operën“Eugene Onegin” të Çajkovskit,siç është kënga e luleve e Don Joz-es, prapa së cilës qëndron melodiae Skenës së Letrës, në të njëjtin Rebemol maxhor. Çajkovski e adhu-ronte muzikën e “Karmenit” dhedo të ishte i lumtur, thoshte ai,sikur të arrinte një rezultat tëtillë. Përfundimi i aktit të parë uprit me shumë kënaqësi ngakolegët e tij duke filluar që ngaRubinshteini. Skenën e duelit,Çajkovski shkoi ta shkruante nëmalësi që ta përfundonte. Mori mevete letra, lapsa për të punuar. Më13 Shkurt 1878, Çajkovski shkru-ante: “Sot përfundova të gjithëoperan Jevgenij Onjegin dhe përkëtë jam në gjendje shpirtëroreshumë të mirë ......”. Kur ai e luajtitë gjithë operën në pianon e tij,duke qenë vetë dëgjues i saj, tha:“Më vjen zor t’ju them juve njësekret; dëgjuesi doli përjashta mesy të përlotur”.

Interlud

Opera “Jevgenij Onjegin” eÇajkovskit, është një opera eveçantë apo speciale, në të cilëndashuria është tema, karakteretdhe situatat sillen rreth aspektevetë dashurisë. Pra, dashuria ështëarsyeja që vëmendja përqendrohetnë ata karaktere dhe çfarë ndodhme to. ‘Onjegini’ është shkruarnga një kompozitor i cili është fu-tur thellë në kulturën Perëndi-more të Evropës.

‘Onjegini’ nuk ishte një operanë sensin tradicional, por një seriqë kompozitori e quajti ‘skena lir-ike në tre akte’. Secila ‘skenëlirike’e progresit dramatik ështëe pasur në shije dhe aromë. Përkëtë tragjedi romantike të njëdashurie të dëshpëruar, Çajkovs-ki, ashtu si në pjesën më të madhetë punimeve të tij muzikore, shk-roi muzikë plot emocione. Nukmund të mos përmend skenën ebukur në shtëpinë e Larinës kujanë mbledhur për ditën e emrit tëTatjanës. Gradualisht, muzikandryshon duke kaluar në muz-ikën e dansit dhe të ballos, në valc,që ndoshta është më e bukura e tëgjithave. Çajkovski njihet si ko-mpozitori më i madh i dansit, çkaduket jo vetëm në tre baletet e fam-shëm por edhe në ‘Onjeginin’. Për

këtë arsye, muzika e tij pëlqehetnga të gjithë. Në skenën e gjashtë,polonezja e Çajkovskit ngjallëndjenja të tjera në krahasim memuzikën tjetër të dansit në opera.Kjo ishte një mënyrë tjetër efek-tive që Çajkovski i jep kolor emo-cional dhe rëndësi skenave në ope-ran “Jevgenij Onjegin”. Në perfor-mancën e Met Operas NY, që dirig-joi James Levine, Mirella Freniishte e vetmja Italiane e cila arritisuksesin e rolit të saj nga që emartuar me bassin Nikollaj Ghi-aurov, që e njihte shumë mirë rep-ertorin Rus, ajo realizoi inter-pretimin në mënyrë të përsosur jovetëm të Tatjanës por edhe të Liz-ës te ‘Dama Pik’ e Çajkovskit. Per-formanca e vitit 2007 në Met Op-era është dirigjuar nga ValerijGergijev me Dmitri Hvorostovskij(Onjegini) dhe me sopranonAmerikane Renee`Fleming (Tatja-na) dhe ishte e jashtëzakonshme,brilante, në të cilën të dykëngëtarët kryesorë kënduan dhevepruan në mënyrë magnetikendersa Gergijev dirigjoi, plot pa-sion e temperament, në mënyrëne tij ‘çajkovskiane’ duke i dhënëmbështetje lirike dhe dramatikekëngëtarëve (versioni dvd). Skenae famshme e Letrës ishte e pahar-

rueshme dhe dialogu/duet nëhapjen e aktit të parë, midis dymezzosopranove ishte shumëprekës. Tenori i njohur RamosVargas (Lenskij), ishte një LenskShubertian, këndoi plot zell.

‘Onjegin’ është një shembullndriçues i Operas Lirike Ruse.Ashtu si në baletet e famshëm,Çajkovski në muzikën e kësaj op-ere solli shumë elementë simfon-ikë, solli një orkestracion të për-sosur ‘kadife’, solli arie të buku-ra, të këndshme, melodioze, sollimuzikën më të bukur të dansit ngatë gjitha operat e tjera, valcin,polonezen. ‘Onjegin’ është e vetm-ja opera Ruse me një universalitetqë e bëri atë shumë popullore. Nëkëtë opera ka rëndësi vendosja etre apo katër këngëtarëve më tëmirë, të cilët duhet të jenë të kla-sit por edhe aktorë të mirë tëskenës njëkohësisht.

Siç dihet, opera e’Onjeginit’përbëhet nga 3 akte dhe7 skena me 22 numra por pavarë-sisht këtyre ndarjeve të bëra ngaÇajkovski, ai përdori leitmotivindhe kjo nuk do të thoshte që op-era ka diçka nga Wagner, asgjënuk është ‘ëagneriane’, porpërkundrazi çdo gjë në atë operaështë vetëm ‘çajkovskiane’, e

freskët dhe cilësore si në vitin1878, për 3 orë e 10 minuta, në tëcilën xhelozia solli tragjedinë, du-elin përfundimtar.Thelbi emocional i operës ështëTatjana, një vajzë e re, e pafajshme,që bie në dashuri me Onjeginin dheqë ëndërron një pranverë tëshndritshme. Aria e saj emo-cionuese e aktit të parë është ske-na e Letrës: “Më lë mua të vdes pormë parë .....” Princi Gremin, bass,edhe pse shfaqet shkurt në aktine tretë, ai ka një nga ariet më tëbukura në të gjithë operan, i mar-tuar dhe i dëshpëruar, pa asnjëshpresë në dashurinë e Tatjanës.

Pa marrë parasysh disa kriti-ka në gjykimin e operës, ‘EugeneOnegin’ u prit me shumë ngrohtë-si nga publiku dhe brenda njëkohe të shkurtër u bë e vetmjaopera popullore në Rusi duke ushfaqur 16 herë brenda dhe jash-të, gjatë kohës së Çajkovskit(J.Kelldysh). Me sukses tëmadh opera u shfaq në skenat eTeatrit “Balshoj” (1881), kur nëvitin 1963 u bë spektakli i 1500 isaj, si dhe në teatrin Marijnskij tëSt.Petersburgut (1884) ajo u bëproduksioni më popullor.

* Dr* Dr* Dr* Dr* Dr. Sul Gra. Sul Gra. Sul Gra. Sul Gra. Sul Gragjegjegjegjegjevi,vi,vi,vi,vi,kritik muzikekritik muzikekritik muzikekritik muzikekritik muzike

Vladimir Vojinoviç

E diel 1 Tetor 201718 - LETERSIA BASHKEKOHORE SHQIPTARE

PPOEZIA

Ky është një cikël që është afruar nga autori për “Milosaon”. Përmbledhja e fundit, e kuruar prej tij, është edhenjë lloj reagimi për kohën ku jetojmë, por edhe gjendjen e vetë autorit.

NGA MOIKOM ZEQO

I VETMI APOSTULL

I besoj veç një kalendari të poetëve, ku çdo gjë në kohë,s’korrigjohet dot më, në Përjetësi!Ç‘është kjo femër, që e mban universin nën sqetull, si kutinëbosh të violinës?Një lehje e qenit molos në buzëmbrëmje është përkthim iheshtjes së yllit më të largët!U drunjëzuan ngjyrat onufriane të vjeshtës në miliona ikona!Dhe unë jam i Vetmi Apostull!2013

TREGIMTARI MEMEC

Një vizatim fëmije, e rikonstrukton sërishQytetin e të Humburve, në mijëvjeçarët barbarë!

Me zambakët dhe lulekuqet e shpikNjë simultante shahu të paparë!

Mbase kjo dhi e shkathët në cërkaI spjegon tërë ëndërrat e mia!

Dhe Don Kishoti e mat amëshimin e paradokseveMe orën me katër akrepa të mullinjve!

Dita mbyllet mbi mua, si kapakuI kutisë së violinës, mbas koncertit të madh !***O, zogj, që shkëputeni nga kthetrat e druve,Rrufetë më magnetizojnë idetë, deri në Zenit!

Ah, për milingonat,Pluhuri është kontinent me male!

Dhe unë ende paguaj me ditët,Që nga valuta e vetme e fëminisë!

I mbyllur jamNë geton e librave!

Natyra e ka një regjizor të padukshëmDhe unë jam për të i vetmi publik!

Lumi i Letës ujit drithëra të dobët,Bimë helmi, me fanitje fosforente!

Mos i kapni fluturat,Që i krijojnë ëndrrat e poetëve !

A mund të shpiket një zgjua i ri,Për xixëllonjat bletë ?***Gjumi im vërtitet në qiejMe pelikanë të vdekur !

Ç’magjistar shkon në të Ardhmen,Për të gjetur të kaluarën ?

Dhe drurët në lumëJanë si qimet në pubis!

Dhe qielli është tejkalim i qartëI sendeve të errta!

Dhe bota e të vdekurveËshtë kinematografi gnostike!

Shekuj! Ua kërkoj vëmendjen,Unë, tagrambledhësi i metaforës!

Ah, dëgjoni, dëgjoni,Si klithin të rebeluarit në Parajsë!

Nga syri im del lotiI demit të shenjtë Apis!

Do ta rrjep, do të shkulNga shpina e Vjeshtës lëkurën e ylberit!

Ç’janë këto shtëpi,Me mure, ndërtuar me klithma?***Pse peshqit, do të na i rrëmbejnë fjalët,E gjuhës, që e lamë të vdiste?

Ah, as udha e njohur e shtëpisë së lindjes,Asgjëkundi tani nuk na çon!

Dhe s’di pse shoh frutat e stinësSi bebëza engjejsh!

Pse kjo lule,Ëndërron të bëhet shkronjë ?

Dhjetë ujëvaraJanë duart e mia !

Dhe mesdita e artëËshtë mbyllur në shishen e detit!

Por nositi ende s’mësonTë vdesë si njeri!

***Largësia midis pyetjes dhe përgjigjesËshtë një det pa emër!

Guri i unazësKrijon një Hollivud ëndrrash!

Po kush syrin e dragoitE bën gur unaze?

Prekja e anijes me detinËshtë një lloj seksi!

Po gjumi i prishurËshtë bukë myku plot lavra!

Ca pëllumba surrealëÇajnë stinët me gjoksin e anijeve homerike!

I kam mësuar përmendësh tërë këto peizazheSi numratore telefonash të miqve të dashur!

Kur të vijë Nata ime e MbrameNdizni detin në flakë!

Pse Zoti, Zoti,Na urdhëron të mos i ngjajmë vetvetes?

Ja, një kafkë fëmije, që mund të bëhej burrë,Ja, një çast i vetëm, që mund të bëhej shekull!***Ah, unë jam si qielli,S’e ç’vendos dot vetveten!

Ç’ide të një Libri Misteresh,M’i sjellin këto dallgë?

Ah, këta drurë,Janë shqisat e stinës së shkrumbosur!

Gjithë detet e tharë

Mund t’i kthej në kopshte trandafilash.

Dhe Vjeshta e artëËshtë ikonë kishtare!

Onufri, e shikon,Dhe mbushet me lotë!

Si vjen kështu Monterverdi,Me muzikë dhe tek thonjtë e duarve?

Ndërsa Mozarti thua se arnonNjë kostum argjenti,

Për vdekjen e tijTë paidentifikuar !***Dhe unë jam Spartaku, skllav i fjalës,Për t’ju dhënë juve lirinë e shpirtit!

Asnjë grindje erërashS’është dialog!

Do të zgjas këtë ditë, që po shuhet,Veç me dritën e syve!

Por edhe shegët e çaraUshqejnë agimet e vijuara!

Statujat s’e dinëÇ’do të thotë tepri e moshës!

Virgjëresha,Pret në errësirë prekjen e Hyut!

Befas ca xixëllonja të mëdhaShpërndahen si tufa lejlekësh!***Do të vijë një ditë si slogan i brohoritur,Po pranvera i ka djegur tërë adresat e saj!

ShkretëtiratKanë dete në zemër!

Trupi vigan i Milosaos, atje larg,Befas ngrihet si grigjë shqiponjash!

Edhe në eshtra s’do të më braktisëEnigma e Njeriut!***Dhe mbase këtij liqeniS’do t’ia shohim dot fundin,

Si na ndalohet t’i hapimArkivolet e vampirëve poetë!***Si mund të shpike hieroglife,Nga lëvizjet e ngjalës detare,

Një shkrues i vjetërI Egjiptit?

Poeti gjendet i mbytur përherëNë një baticë yjesh!

Veç një këndez i zi, i vetë Vdekjes,Mund të më zgjojë prej saj!

Shpesh, jam i pashprehshëm,Si alfabeti, ku mungojnë zanoret!

Dhe fjalët pakësohenSi fauna, që zhduket!

Çdo Tregimtar MemecI di germat e zeza, që tymi i shpik!Durrës, 25 maj 2013

GRIFONI MBASSHPATULLAVE

Mbas shpatullave të mia merr frymë një grifon!Mbase unë e gjej në qiell një kontient të panjohur, plot popujdhe qytete me përmendore dhe shkrime misterioze!Veç Naim Frashëri e donte një lulëzim, që do të zgjaste sa

E diel 1 Tetor 2017 - 19LETERSIA BASHKEKOHORE SHQIPTARE

njëqind pranvera!Mbase të vdekurit pijnë duhan! Ndaj del ky avull i çuditshëm nga varret!2013

VDEKJA MË KABRAKTISUR

Dikush, me fijet e vetëtimave end në tezgjahun e shtrëngatësqilimin përrallor.Si çeli kështu kjo gonxhe trandafili në kopështin tim si njëJezu fëmijë?Ca qytete të banuaran nga yjet s’i pranojnë si refugjatë asnjerëzit, as zogjtë!Ah, dua të vdes! Dua të vdes! Por vetë Vdekja më ka braktisur!2013

ZODIAKU, LETRATE BIXHOZIT

Tani afreskoj me agimet e mrekullueshëm të Durrësit qiejtë etërë planetin!Mijëvjeçarët m’i trazojnë flokët e mi!Dhe Heshtja është vendlindja e humbur e fjalëve! Dhe heronjtë janë farat tona, tashmë të shuara! Ah!Zodiaku, letrat e mia të një bixhozi kozmik! Pse luaj? Për të fituar të Paarritshmen, që është Hiçi?2013

Tri Hëna dhe padyshim një kometë jeshile!

Këngët janë thinjurNga rruga!

Fati im mizor i shndërronTërë dragojtë në tatuazhe!

Dhe tigrat me gji dhieU japin qumësht foshnjeve të klonuara!

Ndërsa Matematika rritQerpikët e saj si numra romakë?

Në kundërshtim me rutinënNdoshta vijnë edhe netë të portokallta!

A është drita një Pegas,Që mund të më mbartë?***Ç’është kjo lëvizje milingonash,Si gërvishtje e penës, që pikon bojë në letër?

Shoh kudo zjarre kacavjerrësMe kthetra!

Mali refuzonTë shkojë tek Profeti!

Vetëm i një zogu, por i tërë zogjve njëherësh !

Ç’lopë e çmendur,Me papijon jargësh në gjoks !***Ah, lehja e qenit në vendlindjeBëhet befas meteor !

Shpirtrat ulërijnë ! Kryepiratja VdekjeU grabit vetëm trupat !

Si ta bëjmë një piknik,Gjer tek gjuhët e vdekura ?***Si më del kështu përparaKy det sferik?

Në xhepin e fëminisë e kam peshkune artëEdhe kur jam në bjeshkët e epërme!

Dhe fjalët janëPlot trille nimfatike!

Dhe dhelprat rrinë si vetullaMbi shkëmbinj!***Në mungesë të luleve,Pranvera të krijoi ty e dashur!

De la mer nait le selDe la famme le mel !*)Jashtë dritares bjen shiu i mesnatës.Si ta lag me të peiazhet e ëndërrës, që po shoh?Të vdekurit kanë vetulla shkëmbi, ku mbijnë portokaj dhekaktusë mitesh !2013___________* Deti lind kripënFemra të keqen ! frëngjisht)

KAKTUESI, AVOKATII ABSTRAKTES

O, kalorës qiellorë, të ngrirë, të varur nga sipër, si stalakmite,si në pikturat e Salvator Dali-së !Po pse unë ndihem pa emër, mes Askushit dhe Gjithkushit,mes Çdokushit dhe Misterkushit !Vjeshta, më kot, rrëmben maska të Ekuinoksit ! Uji vetëtin, mes enës prej bronxi në zjarr !Si ta heq këmishën time të detit ? Dhe kështu t’ju përqafoj !Ky kaktues është Avokati më i madh i Abstraktes !2013

POETI, KUSHERIME VDEKJEN

Nëse trandafilat do të bëjnë seksMe gjarpërinjtë,Do të të rishpiken dragojtë,E pupurt, fluturues!

Ku arratiset kështu xhindi im, i metaforës?Si ta përshkruaj gjithçkanë,Por pa fjalë?

Ç’kujë e erës ka mbetur në fytin e luleve?Moshën e kalit,Si ta shoh nga dhëmbët e Hënës?

Ah, qielli është Virgjëresha,Me sisët e bardha të reve!Poeti është kushuri me vdekjen,Me prekjen e duarve ringjall çdo gjë!2013

TELEFON PËR ËNDËRATTe vrima e djegur nga cingarja në këmishë, më hyn dhe mëdel, përralla e Hamletit!Mjekrrat e profetëve të egër tani janë plot fole dallëndyshesh!Amen! Le të çelin vezët, me emër të asaj, që duhet të ngjajë, edhenëse askush, nuk beson, ose nuk do të besojë, se do tëngjajë! Hasana! Hasana!Si ta shpik një telefon, të bisedoj me ëndrrat?2013

PRINCI I LULEVECa erëra në Currila i mësojnë yjet të artikulojnë abetaren emetaforave të mia!E dashur! Ti mund të hysh brenda në argjend, të ecëshshtigjeve në brendësi të stolive ilire. Po kë do të gjesh? Këdo të takosh vallë?Në mbretërinë e luleve vajtuese ç’trishtim është të jesh Princi tyre!2013

VETMIA PREJ BLETEShihmëni, ju lutem!Do të gëlltis këtë rrugë, që kam përpara si zjarrngrënësishpatën prej flake!Një gjethe e përcjell tek mëhalla e vogël e gushëkuqëve, kudëgjon e mahnitur gjithçka!Atdheun e rikrijoj edhe tek një lule!Kaq është vetmia ime prej blete!2013

TATUAZHE TËIKONOKLASTISË

Limfa shpërthen! Duke rrokullisur me vertik gurët e pllajave!Ç’është ky ujë i mbyllur në një amforë bronxi, si këmba nëkëpucën fatale?Engjej të uritur! Ushqehuni, me gurë varresh!Ah, Princesha e Pluhurtë e Kalbjes!O, Zot, nga sperma e kafshëve bëj kerubinët e tu!Nga sperma e njerëzve ngjizen veç përbindësha!Dhe unë do t’i gërvisht tërë statujat me tatuazhe të ikonoklas-tisë!2013

AGIMI HUNGËRINMBI DELFINËT

Ah, qytetërimet i kanë tradhtuarHeronjtë e dikurshëm!Po pse akoma me supet e Shën MarisëRri kukuvajka e diturakes Minervë?

Pse o, Njeri, edhe nëse s’di,S’do të mësosh si qenien tënde ta mbjellësh?Vjeshta ëndërron krejt e lirë,Brenda gjumit të Hirushes!

Fosforeshente, e brishtë është Kisha e PrillitPër Meshat e mia Sekrete!Agimi tani është prej race shtazoreDhe hungërin mbi delfinët!2013

VAJTON KOMBI I MARIVEMë bije në fytyrë shiu i jaseminëve!O, klientë të mrekullive! Pse tuberkulozin e Migjenit e mbart edhe lumbardha e DeRadës?Sa libra virtualë për këtë realitet të vrazhdë!Veç ka edhe peizazhe, të praruar nga brenda, si bazilikat emëdha!Si vajton kështu tërë kombi i Marive mbi plagët e mia,shpërngulur që nga Golgotaja?2013

Ç’VETËTIMË ËSHTËMBARSUR ME MUA?

Ja, në mes të ditës u shfaqën

Dhe metrotë në metropolet e botësNgjajnë me katakombet e të krishterëve të hershëm!

Deti zbrazet,Por mbushet Vetmia!

Ku ikën, ku shkon ky tren i gjatë,Metalizim i lëkurës së gjarprit totem?

Ah, tek Mali i LejlekutS’ka më lejlekë!

Dhe qesh ulkonjaMe dhëmbë të florinjtë!

Dhe unë pi kafe te një kullë rrotullueseMe trupin e vjetër prej Neandertali!

Ah, këto re, këto re,Amfora të mbushura me korent zeusian!

Ikin me vërtik, në oqeanetTritonët piratë!

O, Zot! Nga hiri i urnës së NeronitBëj një Krisht të Ri!

Do të mbretërojë merimangaNë pezhishkën e nervave tona!

Steve Jobs! Si ta përkthejMistikën në një kod interneti?

Vdeksha unë përherë,Që ju, që ju, të jetoni !

Fluturimi im, s’është

Dhe unë shkruaj,I mbyllur tek një bubullimë!

Pse është në pikëllim VirtytiDhe Vesi në triumf?

Në ç’gosti përrallore jam në ëndërrDhe kaq i uritur në zgjim?***Vjeshta ëndërron për gjethe të reja,Si të vdekurit për t’ju kthyer zërat përsëri!

Vetëtimat shtatzënaPjellin luanë elektrikë

Po cila, nga këto vetëtima,Është e mbarsur me mua?2013

FJALËT E SHTRIGËRUARATe drita e xixëllonjave rreh pulsi i trupit tim !Zarathustër, pagëzomë me zjarre !Tokë, pagëzomë me det !Det, pagëzomë me Hënë !O, si na u sulën dhe na hëngrën imazhet, ne, të gjallëve ! Si ikën ky zog, si një sy, i përzënë, nga një ballë mendimtari?Sa të shtrigeruara janë fjalët !013

TË VDEKURITME VETULLA SHKËMBI

Në një botë absurdi të gjithë vriten, por askush nuk vdes !

Lexoj trishtuar vargjet :

E diel 1 Tetor 201720 -MEA CULPA

PPERSONAZH

Arsyeja pse At Zef Pllumi nuk ishte i dashur për klerikët është bërë e njohur vite më parë nga “GSH” dhe tashmë duketdisi e habitshme: Ai kishte një mentalitet të “shkuar” për superiorët françeskanë dhe se nuk përshtatej tashmë me Kishën e‘shndërruar sipas modelit të tyre’...

NGA BEN ANDONI

VVVVVijon ngijon ngijon ngijon ngijon nga fa fa fa fa faqja 13aqja 13aqja 13aqja 13aqja 13

Arsyeja, që është bërë enjohur vite më parë ngaG.Sh, ishte disi e habitshme: Ai kishte një men-

talitet të “shkuar” për ata dhe senuk përshtatej tashmë me Kishëne ‘shndërruar sipas modelit tëtyre’. I njëjti personazh, i cituarnga GSh, do të shprehej se: “Nësei hedhim një sy arkivit të tij, qëunë kam pasë fatin ta shoh kurAt Zefi ishte në Tiranë, vërejmënjë grumbull me letra drejtuar AtZefit nga Eprorët e tij, ku në këtoletra nuk mungojnë kritika dhekërcnime deri dhe me perjash-timin nga Urdhni”, thotë klerikuanonim, duke dëshmuar se këtëgjë e thoshte edhe At Zefi meshumë dhimbje dhe me lot në sy.“Po vuaj ma shumë në këto vitenga eprorët e mi sesa nga vitet qëkam kaluar në burg, për arsye seunë e dijshem dhe e pritshem njëgjë të tillë prej komunizmit, ndër-sa prej eprorve dhe misionarvenuk e kuptova këtë sjellje të tyre”.

Meshtari i njohur, njohësshumë i mirë i dogmës ka rendi-tur një varg arsyesh, që e ndihënPadër Zefin të shkruante në letrëne tij të datës 15 qershor 1998, drej-tuar provincialit At Flavio Kaval-linit si dhe etërve të tjerë kapit-ullar:

“Letra drejtue Kongregacionittë Ungjillzimit të popujve nuk underon aspak sepse aty paraqitetinati kundra njanit që thirret «con-fratello» e përveç ksaj, paraqitetnji moskuptim i thellë për veprim-tarit e ungjillëzimit. Kur deklaro-het botënisht se “ProvincaFrançeskane nuk asht aspak einteresueme për një shtypshkrojë,ju tregoni se nuk doni me dijtëkurrgja për traditën kishtarefrançeskane në Shqipni, të cilatkjen pararojat në frontin e sh-kollës e të kulturës, të dijës dhe të

shtypit, dhe nga kjo gjithnji gëzonrespekt. Të deklarosh se: nukduem me njoftë traditën, don tëthotë se don të rritësh bimë pa rra-jë”.

Dhe Padër Zefi nuk ngelet këtu.Ai është shumë i trishtuar me tëgjithë situatën: Sipas tij: kjo dek-laratë bie në “injorancë dhekundërshton traditën e historinëe Kishës e të Provinçës, të cilat ikanë dhanë popullit tonë monu-mentet ma madhështorë të gjuhëse kulturës, ndër të cilat përfshihetedhe Revista ‘Hylli i Dritës’”.

*-*-*Letra e eLetra e eLetra e eLetra e eLetra e eprprprprprorit Forit Forit Forit Forit Flalalalalavio Cavio Cavio Cavio Cavio Cavvvvvalli-alli-alli-alli-alli-

ninininini(Drejtuar Shkëlqesisë së tij(Drejtuar Shkëlqesisë së tij(Drejtuar Shkëlqesisë së tij(Drejtuar Shkëlqesisë së tij(Drejtuar Shkëlqesisë së tij

CarCarCarCarCard Jd Jd Jd Jd Jooooozzzzzefefefefef T T T T Tomkomkomkomkomkooooo, P, P, P, P, Perfekt përerfekt përerfekt përerfekt përerfekt përUngjillzimin e popujve)Ungjillzimin e popujve)Ungjillzimin e popujve)Ungjillzimin e popujve)Ungjillzimin e popujve)

ShkShkShkShkShkodërodërodërodërodër, 06.05.98, 06.05.98, 06.05.98, 06.05.98, 06.05.98Prot. PR. 22/98Prot. PR. 22/98Prot. PR. 22/98Prot. PR. 22/98Prot. PR. 22/98

Shkëlqesi e nderuar,Nga informata jo të drejtpër-

drejta jemi njoftuar për faktin sebashkëvëllau ynë p. Zef Pllumi,nga kuvendi i Shna Ndout Tiranë,pa autorizimin e Eprorit të vetrregulltar, ka bërë kërkesën dheka marrur një ndihmë të përshtat-shme për zëvendësimin e mak-inërive të një tipografie (me njështypshkronjë më të mirë) për tëcilën Provinca Françeskane Sh-qiptare nuk është e interesuaraspak.

Të mbledhur në Kongresin Kap-itollar, ju lutemi që ta rishikonikërkesen dhe ta ndryshoni kon-tributin në ndihmë të iniciativave

...nga numrii shkuar

“Milosao” e këtij numri ishte njëpërmbledhje e shumë gjërave, njëpjesë të mbetura. Ishin zgjedhur tëtilla për të afruar shumë shkrime, qëkishin mbetur prej kohësh, por edheqë autori i kish lënë në pamundësitë botimeve, që kishin më shumëbashkëkohësi.

Panajot Barka na erdhi me njëshkrim kushtuar Akademisë së Sh-kencave, ku shprehte mendimin e tijdhe rrugëtimin e ri të këtij institucio-ni aq të përfolur. Shtjellimi i z.Barkaishte shumë profesional por edheme argumente, që vinë nga formimii tij dhe mbi të gjitha pavarësia emendimit. E vërtetë është gjithashtuse një pjesë e rëndësishme e trupësakademike vjen nga realiteti i aka-

demisë komuniste, në të cilën, sipasOliver Schmitt, “modelet sunduesetë mendimit janë të ndikuara fort ngaideologjia nacional-staliniste e dik-taturës komuniste...” Ndërsa sipasArshi Pipës, këto modele midis të tjer-ave kanë shërbyer për të “përhapure nxitur ksenofobinë, sllavofobinë,izolacionizmin,....”. Për fat të keq,feedback mungoi krejtësisht. Që dotë thotë se vetë atyre u duhet nganjëra anë të mohojnë një pjesë tëpohimeve të tyre “shkencore”, qëështë më e thjeshta, shkroi ai. Re-agimi ka qenë i zbehtë sepse pjesae prononcimit, lidhur me Akademinë,është bërë njësoj si futbolli, ku re-agojnë të gjithë. Z.Barka ishte i trish-tuar për këtë, por më shumë mung-esën e reagimit të kolegëve të vet.Lluka Qafoku na përcolli një shkrimtë Abedin Prezës dhe që redaktori eka vonuar pak. Ai kishte bërë një alu-

dim të drejtë për atë që duhet përhistorinë shqiptare. “Historianët errymës së kundërhistorisë, të kësajrryme të re në histori, kanë marrëpërsipër pastrimin e historisë nga fal-sifikimet dhe të nxjerrin në dritë tëvërtetat e historisë, pavarësisht semund të preken mitet e kohëve tëshkuara apo heronjtë e ditëve tonadhe do të ndryshojnë për mirë a përkeq historinë e falsifikuar të mësuarderi më sot”, shkroi ai. I pasionuaripas gjërave të historisë dhe kolek-sioneve, Armand Plaka, na kish sjellëdiçka që lidhet me pasionet e tij. Derinë momentet e fundit dhe më pas,madje, ai ka kërkuar të ndërrojëshumë pasazhe, i fiksuar deri tek de-taji më i vogël. Ai shpjegoi pasionin etij, por edhe solli përgjigje për temëne tij të preferuar tashmë, që lidhet me“dekriptimin e dosjeve të CIA-s, të cilatpas skadimit të afateve ligjore tashmë

prej vitesh i janë nënshtruar akses-it të lirë apo pjesërisht të lirë ngaindividët e grupimet e interesuara,e ndër ta, edhe shqiptarët”. Duhetthënë se shqiptarët asnjëherë nukdo referojnë si duhet, lidhur me të.Orges Spahiu na kish sjellë një sh-krim përshkrues të aktivitetit të tëatit, shkrimtarit të njohur XhevahirSpahiu. Ai përshkruan të dy udhë-timet me të atin në Francë, pas bot-imit të librave të autorit, këtë herëme titullin “Urgjenca”, shqipëruarnga Aleksandër Zoto dhe ViktorBakillari, të cilët kanë përzgjedhurme elegancë dhe një kujdes tëveçantë poezi të shkurtra apo “Sh-kurtima” fjalë e krijuar nga vetë po-eti. Në përgjithësi mund të themise ishte një numër jo i keq, por papjesë krijimtarie dhe kjo duhetquhet një minus i madh për re-dak to r i n .

At Zef Pllumi: Po vuaj mëshumë në këto vite sesa në burg

të tjera të nevojshme për këtë pop-ull shqiptar.

Kongresi KapitullarKongresi KapitullarKongresi KapitullarKongresi KapitullarKongresi KapitullarFFFFFrrrrr. F. F. F. F. Flalalalalavio Cavio Cavio Cavio Cavio Cavvvvvallinialliniallinialliniallini_____________________________Shkëlqesia e tij.Shkëlqesia e tij.Shkëlqesia e tij.Shkëlqesia e tij.Shkëlqesia e tij.CarCarCarCarCard Jd Jd Jd Jd Jooooozzzzzefefefefef T T T T TomkomkomkomkomkoooooPerfekt për Ungjillzimin ePerfekt për Ungjillzimin ePerfekt për Ungjillzimin ePerfekt për Ungjillzimin ePerfekt për Ungjillzimin e

popujvepopujvepopujvepopujvepopujveVVVVVia pria pria pria pria propaopaopaopaopagggggandaandaandaandaanda00187 Roma00187 Roma00187 Roma00187 Roma00187 Roma

Për dijeni:Për dijeni:Për dijeni:Për dijeni:Për dijeni:Shkël. së tij.Shkël. së tij.Shkël. së tij.Shkël. së tij.Shkël. së tij.Mons. Giovanni BulaitisMons. Giovanni BulaitisMons. Giovanni BulaitisMons. Giovanni BulaitisMons. Giovanni BulaitisNunci ApostolikNunci ApostolikNunci ApostolikNunci ApostolikNunci ApostolikTiranëTiranëTiranëTiranëTiranë

I nderuar. At Zef PllumiKuvendi FrançeskanTiranë

Letra e pader Zef PllumitLetra e pader Zef PllumitLetra e pader Zef PllumitLetra e pader Zef PllumitLetra e pader Zef Pllumit(drejtuar eprorëve të(drejtuar eprorëve të(drejtuar eprorëve të(drejtuar eprorëve të(drejtuar eprorëve të

provinçës françeskane në sh-provinçës françeskane në sh-provinçës françeskane në sh-provinçës françeskane në sh-provinçës françeskane në sh-qipëriqipëriqipëriqipëriqipëri

Pax et Bonum

Shumë të nderuem etën kapit-ullarë të Provincës françeskanenë Shqipëri,

Shkodër

Letra drejtue Kongregacionit tëUngjillzimit të popujve nuk underon aspak sepse aty paraqitetinati kundra njanit që thirret «con-fratello» e përveç ksaj, paraqitetnji moskuptim i thellë për veprim-tarit e ungjillëzimit. Kur deklaro-het botënisht se “ProvincaFrançeskane nuk asht aspak einteresueme për një shtypshk-rojë” (Provinca Françeskane atëkohë ishte e drejtuar prej disa mi-sionarëve të huaj me në krye AtFlavio Kavalinin) ju tregoni se nukdoni me dijtë kurrgja për traditënkishtare françeskane në Shqipni,të cilat kjen pararojat në frontin eshkollës e të kulturës, të dijës dhetë shtypit, dhe nga kjo gjithnji gë-zon respekt. Të deklarosh se: nukduem me njoftë traditën, don tëthotë se don të rritësh bimë pa rra-jë. Kjo deklaratë bjen në injorancëdhe kundërshton traditën e his-torinë e Kishës e të Provinçës, tëcilat i kanë dhanë popullit tonëmonumentet ma madhështorë tëgjuhës e kulturës, ndër të cilatpërfshihet edhe Revista “Hylli iDritës”.

Vëllau i juej në ShënVëllau i juej në ShënVëllau i juej në ShënVëllau i juej në ShënVëllau i juej në ShënFrançeskunFrançeskunFrançeskunFrançeskunFrançeskun

FFFFFrrrrr. Zef. Zef. Zef. Zef. Zef Pllumi Pllumi Pllumi Pllumi PllumiTiranë, 15-06-1998Tiranë, 15-06-1998Tiranë, 15-06-1998Tiranë, 15-06-1998Tiranë, 15-06-1998

At Zef Pllumi