MEHMET BAŞBUĞ’UN RESİMLERİNDE KADINLAR

Özet

Mehmet Başbuğ, “Türk dünyasının ünlü ressamı” olarak tanınmaktadır. Akademisyen kimliğiyle de öne çıkan sanatçının eserleri resmi ve özel koleksiyonlarda ve müzelerde yer almakta olup yurtiçi ve yurtdışında pek çok kişisel ve karma sergiye katılmış olan Başbuğ’un 17 ödülü bulunmaktadır.

Teknik olarak ters üçgen, açık kompozisyon çalışan ressam, eserlerinde genellikle kırmızı ağırlıklı olmak üzere, sarı ve turuncu gibi sıcak renklerle, gri, beyaz, kahverengi gibi soğuk renklerle karşıtlık kurmuştur. Konularını halkın günlük yaşamından seçen ressamın, Kurtuluş Savaşı’nı yansıttığı büyük boy eserleri ve Atatürk portreleri dikkat çekmektedir.

Yüzlerce esere imza atan ressamın, birçok tablosunda kadınlara özel yer verdiği görülmektedir. Bu bağlamda ressamın eserlerindeki kadınları üç ana grupta incelemek mümkündür: Kurtuluş Savaşında kadınlar, Anadolu kadınları, Orta Asyalı kadınlar. Bu üç gruptaki kadınları, resimlerinde genellikle dış mekânlarda ve görev başında-cephede, tarlada, bahçede, v.b.- çalışan ressamın onları geleneksel ve yöresel giysileriyle boyadığı görülmektedir.

Anahtar Sözcükler: Mehmet Başbuğ, ressam, resim, kadınlar, Anadolu Kadınları.

WOMEN IN MEHMET BASBUG'S PAINTINGS

Abstract

Mehmet Basbug is known as "the famous painter of Turkish world". The works of the artist, who also stands out with his academic career, are located in official and private collections, and museums. Basbug participated in many personal and group exhibitions and won 17 awards.

Technically, the artist prefers reverse triangle and open composition, and creates a contrast between warm colors such as red followed by yellow and orange and cold colors such as grey, white and brown. The artist illustrates people's daily life in his paintings, his large sized paintings depicting Turkish War of Independence and Ataturk portraits especially stand out.

Women have a special place in the works of the artist who has painted hundreds of works. Within this context, it is possible to study the women in the artist's paintings by dividing them into three main groups: Women in Turkish War of Independence, Anatolian women, and Central Asian women. The artist, who usually paints his subjects in outdoors and on duty (on war front, working in farms and gardens etc.), depicts women in these three groups wearing traditional and regional cloths.

Key Words: Mehmet Başbuğ, painter, painting, womens, Anatolian women

____________________________________

*) Mugla Sitki Kocman University, Faculty of Letters and Humanities, Turkish Language and Literature Department, Mentese-MUGLA

**) Anadolu University Faculty of Fine Arts, Department of Painting 4. Grade student, ESKISEHIR

Giriş

“Türk dünyasının ünlü ressamı” olarak anılan ve yakın tarihte kaybettiğimiz ressam

Mehmet Başbuğ, akademisyen kimliğinin yanı sıra adından söz ettiren başarılı bir ressamdır.

80’e yakın kişisel sergisi bulunan Başbuğ, yurtiçi ve yurtdışında pek çok karma sergiye

katılmıştır, çeşitli yarışmalardan aldığı 17 ödülü bulunmaktadır. Çok sayıda eseri resmi ve

özel koleksiyonlarda ve müzelerde yer almaktadır.

Başbuğ, eserlerinde Anadolu insanını, uğraşlarını, gündelik hayatlarını resmetmiştir.

23. Ocak. 2007’de,Osman Aytekin’le yapmış olduğu bir röportajda1 Başbuğ,“Resimlerimde

Anadolu insanının çilesini, derdini, umudunu, beklentisini gündelik yaşam içinde anlatmaya

çalışıyorum. Tabi ki zaman zaman ele aldığım konular benim yaşadığım çevreden halk

yaşantıları olduğu için anıları gözümde tekrar yaşama imkânı buluyorum.”diyerek

resimlerindeki ve ruh dünyasındaki Anadolu insanın yerini anlatmıştır. Doğum yeri

Diyarbakır olması sebebiyle resimlerinde de özellikle çocukluğundan beri gözlemlediği yöre

insanına ait sahneleri canlandırdığı görülmektedir. Ressam Başbuğ, Kurtuluş savaşını konu

alan eserleri ve Atatürk portreleriyle adından çok söz ettiren bir ressamdır. Bayrağa ve

Atatürk’e verdiği değeri bu eserlerinde en canlı haliyle görmek mümkündür.

Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dekanlığı görevini

yürütürken Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te 4 Temmuz 2017 tarihinde yaşamını yitiren

Mehmet Başbuğ, akademisyen kimliğiyle de Kırgızistan’ın yanı sıra Kuveyt, Kazakistan,

Tataristan, Türkmenistan, Özbekistan, Azerbaycan gibi pek çok ülkede kültürel araştırmalar

ve incelemeler yapmış değişik görevlerde bulunmuştur. Çalıştığı bu yörelerdeki insanları,

onların kültürlerini, yaşamlarından yansıyan görselliği tüm renkleriyle tuvaline taşımıştır.

Bozkırdaki Atlar/Desenler2, adlı kitabı, çok sayıda desenlerinin bulunduğu, atlara karşı

duyduğu ilgiyi ve sevgiyi somutlaştıran bir çalışma olmuştur.

Mehmet Başbuğ, Türk resim sanatında çok rastlanmayan alışılmışın dışında bir

kurguyla3, anlatmak istediği olay örgüsünü, imgeleri ters üçgen biçiminde geometrik bir

düzen içinde resimlerine yerleştirmiştir4. Resimlerin pek çoğunda özellikle üçgenin geniş

1Osman Aytekin. Mehmet Başbuğ’la Röportaj. http://www.izedebiyat.com/yazi.asp?id=533642Mehmet Başbuğ (2016). Bozkırdaki Atlar/Desenler, Haz. Fatih Başbuğ, Ankara: Art Sürem Bilim Sanat Danışmanlık Bilişim.3Bu metinde kullanılan resim çözümlemeleri ile ilgili terimler; kurgu, kompozisyon, form, yön, renk, ışık, mekân, v.b. için bkz. Leyla Varlık Şentürk (2016), Analitik Resim Çözümlemeleri, İstanbul: -Sanat ve Kuram Dizisi-Ayrıntı Yayınları,s.19-26.4Çağdaş Türk Resim Sanatında Türk Kültürü’nün İzleri ve Mehmet BAŞBUĞ. Film ve Animasyon. Gazi Eğitim Fakültesi Resim İş Anabilim Dalı. (2 Kasım2017

tabanına doğru daha çok açık kompozisyonları tercih ettiği görülmektedir. Üçgenin sivri

kısımlarında merkeze yerleştirilen figürlerin her iki tarafı genellikle boş bırakılarak resmin

nefes alması sağlanmıştır. Büyük boyutlu eserler çalışan sanatçının resimlerinde üçgen

kurgunun geniş kısmına doğru sayıca çok figür çalıştığı görülmektedir. Başbuğ’un renk

paletini, kırmızı ağırlıklı olmak üzere, beyaz, gri, kahverengi renklerin oluşturduğu görülür.

Kırmızı rengini en çok bayrak ve kadın kıyafetlerini resmederken kullandığı görülmektedir.

Kurtuluş Savaşını konu alan resimlerinde ise kırmızı rengin yanı sıra kahverenginin tonları ve

daha çok koyu renklerin hâkimiyeti dikkat çeker. Büyük boy eserlere imza atan sanatçının,

daha çok dış mekânları resmettiği görülmektedir.

Bu çalışmanın konusu “Mehmet Başbuğ’un Resimlerinde Kadınlar” olarak

belirlenmiştir.

Başbuğ’un Resimlerinde Kadınlar

Yüzlerce tabloya imza atan Mehmet Başbuğ’un tuvallerinde kadının yeri hep var

olmuştur. Anadolu’dan Orta Asya’ya tarlada, bahçede, pazarda çalışan emekçi kadınları

resmetmiş, Kurtuluş Savaşımızda canını kanını veren, vermekten çekinmeyen vatanını

korumak için gözünü kırpmadan ölüme giden, her türlü eziyete katlanan, savaşın ağır yükünü

omuzlarında taşıyan kadınları boyamıştır. Genel bir bakış açısıyla tuvallerinde resmettiği

kadınları üç ana grupta toplamak mümkündür: Kurtuluş Savaşı kadınları, Anadolu

kadınları, Orta Asyalı kadınlar. Bu çalışmamızda seçtiğimiz örnekler üzerinden Başbuğ’un

tuvallerdeki kadınların nasıl betimlendiğini, duruşlarını, giyim kuşamlarını, sanatçının

kadınlarla geleneği eserlerine nasıl yansıttığını incelemeye çalışacağız.

Kurtuluş Savaşında Kadınlar

Başbuğ, Kurtuluş Savaşını konu olan eserlerinin çoğunda kadınları ana merkeze almış,

onları Türk bayrağıyla birlikte boyamıştır. Açık kompozisyon olarak çalışılmış bu eserde

simetrik olarak dengelenmiş iki ayrı mekân dikkati çekmektedir. Resim adeta ikiye bölünmüş,

ön planda evinde uyuyan çocuğunun yanı başında-muhtemelen cepheye gönderdiği erkeği

düşünürken- sol omzunun üzerinden görünen Atatürk resmine doğru başını eğmiş, yüzünden

acı, endişe ve aynı zamanda inanmışlık yansıyan Türk bayrağı diken bir kadın resmedilmiş.

Türk bayrağının kırmızı renginin yansımasıyla ön plandaki figürlerin ve eşyaların buna

kadının giysileri de dâhil arka plana oranla daha parlak ve sıcak renklerle boyanmış olduğu

görülmektedir.

Eser 1. İstiklal Savaşı

Kurtuluş savaşı esnasında cepheye gidemeyen, yardım götüremeyen kadınların da

yuvalarında boş durmadığını, çocuklarını büyütürken, umutlarını da bayrakla ve Atatürk’le

büyüttüklerini yansıtmaktadır. Eserin üst kısmındaki mekân ise cephe yoludur. Cepheye giden

arkaları dönük yönü kadından ve dolayısıyla izleyiciden uzaklaşan pek çok Mehmetçik figürü

toz duman, karanlık bir ters üçgen kurgu içinde eserin üst kısmında detaylandırılmıştır. Eserde

ışığın, ön planda, özellikle bayrak başta olmak üzere, kadın, Atatürk ve yuva imajını yansıtan

ev eşyaları üzerinden verildiği görülmektedir. Kadının da, kırmızı kahve renkli atkı, beyaz

çatkı, koyu mavi yöresel giysisiyle eserin bayraktan sonra gelen en renkli figür olduğu dikkat

çekmektedir. Bu sanatçının Türk bayrağından sonra Türk kadınına verdiği değer göstermesi

açısından önemli bir detaydır. Başbuğ, bu eserdeki konuyu aşağıdaki resimde de görüldüğü

üzere başka eserlerinde de kullanmıştır.

Eser 2. İstiklal Savaşı

Bu eserde bir önceki eserden farklı olarak dikkat çeken detay arka fonda cephedeki

hareketliliktir. Diğerinde cepheye giden askerler resmedilmişken bu resimde cephe

detaylandırılmış. Diğer resimden farklı olarak kırmızı bayrakların varlığı dikkat çekici öndeki

kırmızı bayrakla uyumlu bu detaylandırma kadının kıyafetlerinde, kiliminde, çocuğun

yorganında da fark ediliyor, resimde kırmızı rengin hâkimiyeti ön plana çıkıyor. İsmail

Karakurt, “Günlerin köpüğü 1001: Mehmet Başbuğ’un Günlükleri” başlıklı yazısında şöyle

bir detay verir: “(Başbuğ’un) Anıt eser değerindeki tablosunda Türk bayrağını özenle işleyen

kadın kim diye merak ediyordum. Meğer eşi Aynur Hanımefendi’ymiş (Karakurt 2017:52).”

Eser 3. İstiklal Savaşı

Cephede çatışma esnasında vurulmuş bir kadının ve ona yardım eden bir efenin

resmedildiği bu eser Kurtuluş savaşı esnasında bu milletin kadını erkeği ile omuz omuza

çarpıştığının en güzel kanıtı olmuş. Yine arka planda hareketli bir cephe görüntüsü var.

Renkler konuyu yansıtacak şekilde koyu renklerin ağırlığını taşısa da Başbuğ’un eserlerinde

umut ve umudu yansıtan renkler hep var olmuştur. Özellikle efenin sargısındaki sıcak renkler

kırmızı, sarı ve turuncunun tonları umutlu bir başkaldırının rengi olarak kullanılmış gibi.

Yaralananın kadının şalvarı da koyu kırmızı/bordo, üzerindeki yerel giysilerdeki desenlerde

de çizgisel hareketlilik göze çarpıyor. Her iki figürün yüz ifadesinde de acı ya da korku yok.

Kadının yüzünde huzur, erkeğin yüzünde tevekkül dikkati çekiyor.

Eser 4.

Bu resimdeki iki kadının ters üçgen kurgunun ana merkezdeki kararlı, dimdik

ve güçlü duruşları adeta arka fondaki ters üçgenin geniş kenarına doğru yayılmış diğer

tüm figürleri, arka planda tüm yaşanılanları, savaşın bütün yükünü omuzlarına almış

yüksünmeden taşıdıklarını hissettirmektedir. Kadınların yöresel kıyafetlerindeki

bayrak kırmızısı ile arka plandaki bayrakların kırmızısının uyumu ve ilişkisi, izleyici

gözün kırmızı ile eserin diğer köşelerine ulaşmasını ve eserin tümünü dolaşmasını

sağlamaktadır. Öte yandan sanatçının diğer tablolarında da olduğu gibi kadınların

kırmızı bayrakla özdeşleştirilmesi, İstiklal savaşında bayraklaşan kadınlara ve onların

nezdinde Anadolu’nun güçlü ve yürekli kadınlarına verdiği değeri göstermesi

açısından dikkat çekicidir. Kadınların arasından görünen iki belikli üçüncü kadının

kağnının üzerinde cepheye taşınan teçhizata adeta bir kartal gibi kol kanat gerdiği

görülmektedir. Arka plandaki kırmızı giysili başka kadınların varlığı da kadınların

Kurtuluş Savaşındaki gücünün Başbuğ’un fırçasından tuvale yansımasıyla yeniden

hayat bulduğunu göstermektedir. Eser, Başbuğ’un kurtuluş Savaşı’nı çizdiği ve

boyadığı diğer eserlerinde olduğu gibi hayvancılıkla ve tarımla geçinen Anadolu

kadınlarının, günlük hayatlarında önemli yeri olan besledikleri hayvanlarını da

özellikle kağnılara sürerek onların gücünden yararlanıp cepheye silah ve yiyecek,

giyecek, ilaç taşıdıklarını da canlandırmaktadır.

Eser 5.

Bu eserde, kurgunun ana merkezindeki kadının duruşu, yüz ifadesi, gözlerini kısarak

ileri doğru bakışı, düşünceli hali, yüzündeki gölgeler savaşın insan üzerindeki yıkıcı etkisini

göstermesi açısından çok anlamlıdır. Ancak kadının duruşunda yılgınlık değil, tevekkülün

altına gizlenmiş vakur bir duruş vardır. Arkada savaş bütün hızıyla sürmektedir. Kara bulutlar

göğe doğru yükselmekte, ancak bayraklar dimdik durmakta, kadının yeleğinin kırmızısıyla

arkadaki yaşlı ve hastaların üzerindeki kırmızı renkler eseri kırmızı renk açısından

bütünlemektedir. Bir önceki eserde öküz arabalarıyla cepheye taşınan teçhizatın yerini

cepheden hastaneye ya da köylere taşınan yaralılar ve yaşlılar almıştır.

Eser 6.

Osman Aytekin’in röportajında5 Başbuğ’a sorduğu“Anadolu insanını anlatırken sert ve

dinamik fırça darbelerini; kırmızı-beyaz renklerin ağırlığı ve İstiklal Savaşı tabloları… Sanat

anlayışınızdaki millilik bir Türkiye sevdası olarak yorumlanabilir mi” sorusuna, “Kırmızı

beyaz Türk insanının milli değeri, Bayrak rengidir. Her sanatçının belirli dönemlerde farklı

üslup biçimleri denediği görülmüştür. Örnek vermek gerekirse Picasso’nun “Mavi Dönemi”

gibi… Bende savaş konulu ve diğer özgün çalışmalarda bir dönem kırmızı renk ve tonlarında

resimler yapmıştım. Türk Sanatçısı olarak yaşanan güncel olayları her birey gibi bende takip

ediyorum. Kaynayan Ortadoğu ve iç karışıklıklar beni gelecekle ilgili oldukça düşündürüyor.

Birlik ve beraberliğin herkese faydalı olacağı inancındayım…” diyerek cevaplamıştır.

5http://www.izedebiyat.com/yazi.asp?id=53364

Eser 7.

Kurtuluş Savaşı ile ilgili eserlerinde kadının varlığını ve gücünü her zaman hissettiren

ressam, aşağıdaki örneklerde görüldüğü üzere ana merkezde erkeklerin olduğu tablolarında da

arka planda mutlaka kadınları kırmızı, bordu başörtüleri, atkıları ve giysileriyle boyamıştır.

Röportajında da belirttiği üzere sanatçı bir dönem kırmızı rengi ve tonlarını resimlerinde çok

kullanmıştır. Kırmızıyla sadece bayrağı ve kadınları değil erkek figürlerinin de giysilerini ve

sarıklarını boyamıştır.

Anadolu’da Kadınlar

Başbuğ, kadınları sadece savaşta değil günlük işlerini yaparken tarlada, bahçede,

sokakta, çarşıda ya da göç esnasında da betimlemiştir. “Elazığ’dan Portre” adlı resimde çok

yakın çalışılmış bir Anadolu kadının yüzü ile karşılaşırız. Hayatın yükünü ve yorgunluğunu

yüzünün derin çizgilerinde taşıyan yüz, aslında cefakar, çalışkan, özverili Anadolu

kadınlarının yüzüdür. Kadın olarak, ana olarak Anadolu kadının geçmişten bugüne yaşadığı

tüm zorlukları, sıkıntıları, ıstırapları bu portredeki sımsıkı kapalı o gözlerde bulmak

mümkündür. Sanatçı çok başarılı bir detaylandırmayla bu Anadolu kadının yüzüne adeta tüm

Anadolu’nun dünden bugüne tarihini yüklemiştir. Ana merkezde konumlandırılmış kadının

yanı sıra ters üçgen kurgunun geniş ayaklarında göçebe kültürün yaşamını yansıtan çizimler

mevcuttur. İzleyici göz, kadını ve erkeği ile yola koyulmuş bu göçe arkasını dönmüş kadının

yüzünde gurbet çizgilerinin daha da derinleşeceği duygusunu almaktadır.

Eser 8. Elazığ’dan Portre, Fırat Üniversitesi Koleksiyonu.

Portrede kiremit kırmızısı çatkı ve üzerindeki saçaklı parlak turuncu poşu ile kadının

yüzünü çevreleyenörtüdeki renkler göçün arka planındaki ufkun aldığı renklerle uyumlu.

Kadının yüzündeki acıya rağmen resimdeki sıcak renkler umudun da eksik olmadığını

hissettirmektedir. Mehmet Başbuğ’un genel olarak anatomi çizgilerinin çok dinamik

olduğunu ifade eden Açıkgöz, giysi ve mekan yorumlarının bu çizgileri zenginleştirdiğini ve

sanatçının temel resim anlayışını oluşturduğunu açıklar. Sanatçının Doğu ve Güneydoğu

insanını, kadınlarının ve erkeklerinin başlarına sardıkları örtülerin yöresel zenginliğini çok

etkili bir biçimde resimlerinde yansıttığını yazan Açıkgöz,bu resimlerde insan tiplerinden ve

giysilerinden hareketle folklorik zenginlikleri bir belgesel tadında görmenin mümkün

olduğunu açıklar(Açıkgöz, 2017: 54).

Eser 9.

Başbuğ, ellerini eteğinde kavuşturmuş yönü izleyiciye dönük, başını hayvanlarına

doğru çevirmiş, ilgiyle onlara bakan Anadolu kadının giysilerini parlak turuncu, parlak bordo

ya da kiremit kırmızısı renklerle, ufku da açık turuncundan yeşile doğru boyayarak zeminde

beyaz renk üzerindeki ışık-gölge kontrasını daha görünür kılmıştır. Arka planda arkası

izleyiciye dönük öne doğru eğilmiş turunculu, kırmızı bir başka kadının varlığı da bu renk

uyumunu başka bir açıdan pekiştirmektedir. Sanatçı, pek çok resminde kadınları yakın ya da

arka planda ama çoğu zaman sırtı izleyiciye dönük ya da yan profilden çizer. Genellikle

kadınlar giysilerinin renkliliği ve duruşlarıyla bütünleyici figürler olarak resimlerde yer

alırken kurgunun içinde insana ait yaşam enerjisini de yansıtırlar.

Eser 10. Eser 11.

Başbuğ’un resimlerindeki kadınlar, evde oturan sadece ev işleriyle uğraşan kadınlar

değildirler, neredeyse hemen hepsi erkeklerle birlikte dış mekân kompozisyonlarda yer

almaktadırlar. Örneğin “ Diyarbakır Sipahiler Çarşısı” adlı bu resimde ters üçgen kurgunun

ana merkezine renkli giysileriyle, eğilmiş yan profilden yüzü görülen alışveriş yapan bir kadın

çizilmiştir. Çarşının albenisi ve çok renkliliği kadının renkli duruşunu yutmamıştır, ayrıca

çarşıdaki erkeklerin hepsinin sırtı izleyiciye dönük biçimde kurgulanmıştır. Sanatçı adeta

kompozisyonunda kadını öncelemiştir. Özellikle kadının eteğindeki parlak mavi renk ile

lacivert yeleğinin içindeki mavi dokunuşlar resmin bütününde kadını renk olarak da ön plana

çıkarmıştır.

Eser 12: Sipahiler Çarşısı (Diyarbakır),110x125 cm TÜYB, 2004

Pazarda alışveriş yapanları konu alan aşağıdaki resimde, baskın figürler olarak ön

planda kadınlar görülmektedir. Erkek figür sayısı iki üç kişi ile sınırlı ve hareket kabiliyeti

açısından bakıldığında durağanken, ayakta duran, bağdaş kurmuş oturan, kafa kafaya vermiş,

birbirlerine doğru eğilmiş sohbet eden pek çok kadın resmedilmiştir. Kadınların üzerindeki

kırmızı giysiler, hareketlerine canlılık katmıştır.

Eser 13.

Dünden bugüne kadının rengi her zaman kırmızı olmuştur. Kadın dünyasında kırmızı

renk, adet döngüsünü, doğurganlığı temsil eder. Yakın zamana kadar -hali hazırda bu gelenek

pek çok yerde çeşitli biçimlerde devam etmektedir- Anadolu’da gelinlikler kırmızıydı, bugün

kına gecelerinde gelin kızların yüzü kırmızı örtüyle örtülür, beyaz gelinliklerin üzerine de

kırmızı kuşak bağlanır, lohusa kadınlar başlarına kırmızı kurdele takarlar. Kırmızı sadece

kadının değil, doğanın geçmişi ve geleceğidir. Canlılığa ait her şeyi -kıpkırmızı magmayı-

içinde taşıyan doğa da tıpkı kadın gibi doğurgan olandır. Bu anlamda kırmızı yaşam gücünü,

enerjisini de temsil eder (Deveci 2017: 158-159) Kırmızın ressamı diye anılan Başbuğ,

ağırlıklı olarak parlak kırmızı rengi Türk bayrağının yanı sıra kadınları boyarken kullanmıştır.

“Kırmızının Ressamı Mehmet Başbuğ’un Ardından” adlı yazısında Namık Açıkgöz de

sanatçının kırmızı rengi kullanımındaki tespitlerini şu cümlelerle ifade eder: ,“Başbuğ, kırmızı

(mat kırmızı, turuncu çağrışımlı kiremit kırmızısı), siyah ve beyaz gibi afiş renklerini basite

kaçmadan ve mutlaka tonlandırarak kullanır. Bazı resimlerinde bu kompozisyona sarı renk de

dâhil olur (Açıkgöz, 2017: 54).”

Eser 14.

Açıkgöz, yazısında “Aslen Diyarbakırlı olan Mehmet Başbuğ, tuvaline yöresinin

insanını aktarıyordu. Erkek ağırlıklı bir sokak hayatı vardı resimlerinde. Doğu ve

Güneydoğu’da kürsü diye adlandırılan tabure-oturaklara oturan yaşlı erkekler dikkati çeker

Mehmet Başbuğ’un ilk tablolarında (Açıkgöz, 2017: 54).”ifadesiyle aktardığı tespitlerine

Başbuğ’un resimlerinde kadınları da çizdiğini ve onları da pek çok tablosunda kurgunun ana

merkezine yerleştirdiğini hatta yukarıdaki resimde olduğu gibi bazen erkek figürlere

kadınların arka planında yer verdiğini eklemek doğru olacaktır.

Kadının, analık özelliğinin, şefkatinin vurgulandığı bu resimde kırmızı çizgili

kazağıyla annesinin/ya da nenesinin kucağına gömülmüş bir kız çocuğuyla, hemen yanı

başında kadınla aynı yöne bakan bir erkek çocuk resmedilmiş. Parlak kırmızı, kontrast

oluşturan beyaz ve kahverengi tonlarıyla renklendirilmiş bu resimde bir bekleyişin hakim

olduğu sezilmektedir.

Eser 15.

Başbuğ’un yağlı boya tablolarının yanı sıra kadınları çizdiği pek çok siyah beyaz eskiz

ve desen bulunmaktadır. Tablolarında olduğu gibi bu desenlerinde de kadınları giysilerini,

duruşlarını detaylandırarak günlük yaşamalarından alınmış kareler içinde çizmiş olduğu

görülmektedir.

Eser 16 Eser 17.

Orta Asya’da Kadınlar

Mehmet Başbuğ, yaşamının son yıllarını Orta Asya coğrafyasında geçirmiş, çeşitli

akademik görevlerde bulunmuş, Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Güzel Sanatlar

Fakültesi Dekanlığı ve aynı fakültede resim bölümü başkanlığını sürdürürken Bişkek’te

rahatsızlanarak yaşamını yitirmiştir. Sanatçı, Orta Asya’da bulunduğu süre içerisinde o yöre

insanını da resimlerine zengin renkler ve detaylarla yansıtmıştır. Resimleri üzerine Başbuğ’la

yapılan bir röportajda “Figür ve motiflerinizde abartısız insan hayatının saf ve çileli

duruşlarını sergiliyorsunuz. Çalışmalarınız “Anadoluluk” olarak yorumlanabilir mi?”

sorusuna Başbuğ şöyle cevap vermiştir: “Çalışmalarımın temel felsefesi, Türk insanı ve

yaşamı üzerine kurulmuş geniş bir dünyadır. Bunun için Türk Dünyasının bütün

coğrafyalarında bulundum. Kırgızlar, Özbekler, Tatarlar, bütün Türk halklarından portre ve

figüratif çalışmalar yaptım. Anadolu’nun çeşitli illerinde bu eserleri sergiledim. Anadolu

insanı ve Türk Dünyası’nın diğer toplum yaşantılarını bu sergilerde bir araya getirdim.

Anadolu Türk Dünyasının kalbidir. Anadolu’ya hayran olmamak Türk sanatçısı için mümkün

değildir.6” Bu sözlerinden de anlaşılacağı üzere Anadolu’ya aşkla bağlı olan Mehmet Başbuğ,

Orta Asya’yı da Anadolu’dan ayrı görmemektedir. Sanatçı Türklerin yaşadığı kadim

topraklardan Anadolu’ya, Türklerin yurt olarak seçtiği her yeri tablolarında gelenekleri

görenekleriyle yansıtmakla kalmamış, yüreğinde hissettiği değerleri de yüklemiştir.

Eser 18. Ekmekçi Kadın, 60x80 cm TÜYB, 2011

Bir Özbek kadınını yaptığı ekmekleri pazarda satarken resmeden ressam, yine pek çok

resminde karşımıza çıktığı gibi ters üçgen kurgunun ana merkezine kadını ve sattığı ekmekleri

yerleştirmiştir. Arka planda pazaryerinde dolaşan alışveriş yapan kadınlı erkekli, genç yaşlı

birçok figür görülmektedir. Aynı tablo içinde hem geleneksel kıyafetli hem de modern 6http://www.izedebiyat.com/yazi.asp?id=53364

giyimli kadınlara yer vermiştir. Tabloda kırmızı ve kırmızının tonları sıcak renklerle, siyah

gölgeli alanlar kontrast oluşturmuştur. Ekmekçi kadının işini yaparken yüzündeki

memnuniyet ve olumlu duruş dikkat çekmektedir.

Eser 19.Sibirya Araştırmaları Dergisi’nin bir sayısında kapak resmi olarak da kullanılan 7 bu

resmin arka planında delici gözlerle bakan büyük bir kurt portresi önünde kopuz çalan Orta Asyalı bir kadın resmedilmiştir. Kurtların Orta Asya’daki ve kadim kültürdeki yeri ve öneminin de boyandığı bu tabloda kadının geleneksel kıyafetindeki kırmızı ve Göktanrı inancına bağlı olarak kutsal kabul gören mavi renkle detaylandırılmış siyah yelek, saçlarına bağlı aşağı doğru uzamış mavi saç bantları dikkat çekmektedir. Yüzündeki ifade kutsal kabulü olan kopuzu çalarken kendinden nasıl geçtiğini ve seslendirdiği destan ya da halk şarkısını nasıl içten okuduğunu yansıtmaktadır. Başbuğ’un, Orta Asya’daki kamları çizdiği pek çok resmi bulunmaktadır.

Sonuç

Mehmet Başbuğ’un desenlerinde, çoğunlukla büyük boy çalıştığı tablolarında kadına ayrı bir değer verdiği birçok resminde kadınları renkli ve açık bir kompozisyonda, oluşturduğu kendine özgü ters üçgen kurgunun ana merkezinde, özellikle dış mekânlarda-cephede, yolda, pazarda, çarşıda, v.b.- çalışırken çizdiği, geleneksel giyimleriyle boyadığı görülmektedir. Başbuğ, Kurtuluş Savaşı Kadınları, Anadolu Kadınları, Orta Asya Kadınları biçiminde üç ana grupta toplayabileceğimiz kadını resmettiği tablolarında, kadını fiziksel ve

7 Sibirya Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9, Kış 2016, ISSN: 2147-8104http://www.siberianstudies.org/

ruhsal tüm yönleriyle -kırmızı ağırlıklı- renkli bir biçimde detaylandırmıştır. Özellikle Kurtuluş Savaşı’nı konu aldığı tüm tablolarında mutlaka kadınları resmettiği, bu tablolarının çoğunda da kadınları ön planda çizdiği ve boyadığı, kadınların giysilerindeki kırmızı renkle, Türk bayrağı rengini örtüştürdüğü hatta nerdeyse özdeşleştirdiği görülmektedir. Türk Bayrağının ve şehit kanlarının rengi olarak kabul görmesi sebebiyle kırmızı rengin Türk kültüründe yeri dikkate alındığında sanatçının, kadın ve bayrak birlikteliğine yakıştırdığı bu renkle ortak bir uyum tasarladığı ve böylelikle bayrağa ve kadına verdiği değeri yansıttığı söylenebilir. Anadolu kadınlarını da özellikle doğup büyüdüğü Güneydoğu Anadolu bölgesine ait yöresel giyimleriyle ve renkleriyle günlük yaşamları içinde yansıtan ressam, konargöçerlere de tablolarında ayrı bir yer vermiş, obalarıyla birlikte göç eden kadınları yola koyulmuş giderken hayvanları, at arabaları ve yükleriyle resmetmiştir. Orta Asyalı kadınları da tipik yüz hatları, yöreye özgü giysileriyle boyayan ressam eski Türk inanç gelenek ve göreneklerini yaşatmaya devam eden bu coğrafyanın insanlarını kurt, kopuz, kam gibi değerlerini yansıtacak biçimde detaylandırmıştır. Sadece erkek kamlara değil, kadın kamlara da kopuzlarıyla resimlerinde yer vermiştir. Genç yaşta kaybettiğimiz Mehmet Başbuğ, dolayısıyla “Türk dünyasının ünlü ressamı” adlandırmasını tümüyle hak etmiş bir ressamımızdır. Ruhu şad olsun.

Kaynakça

Açıkgöz, Namık. “Kırmızının Ressamı Mehmet Başbuğ’un Ardından”,Türk Edebiyatı (Aylık

Fikir ve Sanat) Dergisi 526 (Ağustos 2017)

Aytekin, Osman. Mehmet Başbuğ’la Röportaj. (23 Ocak 2007) 19.11.2017.

http://www.izedebiyat.com/yazi.asp?id=53364

Başbuğ, Mehmet. Bozkırdaki Atlar/Desenler, Haz. Fatih Başbuğ, Ankara: Art Sürem Bilim

Sanat Danışmanlık Bilişim, 2016.

Başbuğ, Mehmet. Prof. Dr. Mehmet Başbuğ’un Kişisel Sitesi.

http://mehmetbasbug.com.tr/ozgecmis/ 10.11.2017.

Deveci, Ümral. Dede Korkut Anlatılarında Doğa ve Kültür. Atatürk Kültür Merkezi

Başkanlığı Yayınları, 2017.

Eser 1. http://www.aydin24haber.com/unesconun-2016-hoca-ahmet-yesevi-yili-anisina-63-

isimli-portre-resmedildi-215948h 10.11.2017.

Eser 2. https://tr.pinterest.com/pin/561683384750379466/?lp=true 10.11.2017.

Eser 3. https://tr.pinterest.com/pin/561683384750379439/?lp=true 10.11.2017.

Eser 4, 9, 10. http://www.biyografya.com/biyografi/5244 10.11.2017.

Eser 5. http://www.eurovizyon.co.uk/kultur-sanat/unlu-ressam-basbug-vefat-etti-h51773.html

10.11.2017.

Eser 6. http://www.eskimeyendostlar.net/album/mehmet-basbug/152 10.11.2017.

Eser 16, 17. http://www.resimsanati.com/displayimage-11-3731.html 10.11.2017.

Eser 19. Sibirya Araştırmaları Dergisi, Cilt 4, Sayı 9, Kış 2016, ISSN: 2147-8104 (Kapak resmi) http://www.siberianstudies.org/ Eser 7. https://tr.pinterest.com/pin/561683384750379454/?lp=true 10.11.2017.

Eser 8, 12, 18. http://mehmetbasbug.com.tr/resimler/ 10.11.2017.

Eser 11, 13. http://tr-art.blogspot.com.tr/2013/01/mehmet-basbug.html 10.11.2017.

Eser 14, 15. http://www.liderler.net/haberler/35606/profdrmehmet_basbug_biyografisi.html

10.11.2017.

Çağdaş Türk Resim Sanatında Türk Kültürü’nün İzleri ve Mehmet BAŞBUĞ. Film ve

Animasyon. Gazi Eğitim Fakültesi Resim İş Anabilim Dalı. (2 Kasım2017)

https://www.youtube.com/watch?v=u49dVcA688o 19.11.2017.

Karakurt, İsmail. “Günlerin Köpüğü 1001: Mehmet Başbuğ’un Günlükleri”.Türk Edebiyatı

(Aylık Fikir ve Sanat) Dergisi 526 (Ağustos 2017).

Varlık Şentürk, Leyla. Analitik Resim Çözümlemeleri. İstanbul: -Sanat ve Kuram Dizisi-

Ayrıntı Yayınları, 2016.