vincin makine aksam�.pdf

T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ELEKTRİK ELEKTRONİK TEKNOLOJİSİ

VİNCİN MAKİNE AKSAMI

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

• Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

• Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

• Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

• Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşabilirler.

• Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

• Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ............................................................................................................... ii GİRİŞ ..................................................................................................................................1 ÖĞRENME FAALİYETİ–1.................................................................................................3 1. VİNÇ SİSTEMİ ...............................................................................................................3

1.1. Vinçler ......................................................................................................................3 1.2. Vinç Motoru (Bilezikli Asenkron Motor)...................................................................6 1.3. Kumanda Panosu.......................................................................................................7 1.4. Uzaktan Kumanda Modülü........................................................................................8 UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................9 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................10 PERFORMANS TESTİ .................................................................................................11

ÖĞRENME FAALİYETİ–2...............................................................................................12 2. VİNÇLERİN DİŞLİ SİSTEMİ .......................................................................................12

UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................16 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................17 PERFORMANS TESTİ .................................................................................................18

ÖĞRENME FAALİYETİ–3...............................................................................................19 3. VİNÇ TAŞIMA HALATI ..............................................................................................19

UYGULAMA FAALİYETİ ...........................................................................................25 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................26 PERFORMANS TESTİ .................................................................................................27

MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................28 CEVAP ANAHTARLARI .................................................................................................29 ÖNERİLEN KAYNAKLAR ..............................................................................................31 KAYNAKÇA ....................................................................................................................32

İÇİNDEKİLER

ii

AÇIKLAMALAR KOD 523EO0065

ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi

DAL/MESLEK Elektro Mekanik Taşıyıcılar

MODÜLÜN ADI Vincin Makine Aksamı

MODÜLÜN TANIMI

Vincin motorlarını, dişli sistemini ve taşıma halatının tekniğine uygun olarak kontrolünü ve değişimini yapabilmek için bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL

YETERLİK Vincin makine dairesinin bakım ve onarımını yapmak

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç Gerekli atölye ortamı sağlandığında; vincin motorlarını,

dişli sistemini ve taşıma halatının tekniğine uygun kontrolünü ve değişimini yapabileceksiniz.

Amaçlar 1. Her türlü vincin kumanda devresinin elemanlarının

kontrolünü ve değişimini yapabileceksiniz. 2. Her türlü vincin dişli sisteminin kontrolünü ve değişimini

yapabileceksiniz. 3. Her türlü vincin taşıma halatının kontrolünü ve değişimini

yapabileceksiniz. EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Atölye ortamı, işletme, takım çantası, uzaktan kumanda tertibatı, alyan anahtarı takımı, anahtar takımı, dişli takımı, halat

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Her faaliyet sonrasında o faaliyetle ilgili değerlendirme soruları ile kendinizi değerlendireceksiniz.

Öğretmen modül sonunda size ölçme aracı (uygulama, soru-cevap) uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Teknik elemanlar hızlı sanayileşmenin, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın en

önemli unsurudur. Her meslekte olduğu gibi elektromekanik taşıyıcıların da bakım onarımında yetişmiş teknik elemana ihtiyaç duyulmaktadır. Sanayinin hızla ilerlediği ülkemizde vinçlere ve bu alanda yetişmiş teknik elemanlara olan ihtiyaç günden güne artmaktadır.

Günümüzde vinçlerin bakım onarımı; elektrik, elektronik bilginin yanında mekanik

bilgisini de gerektirmektedir. Yapılan işin istenen şartlarda olması için teknik elemanların devre şemalarını tam olarak okuyarak sağlıklı bir şekilde arızaya müdahale edebilmektedir. Arızaların doğru ve zaman kaybına uğramadan yapılması bilgi ve becerinin geliştirilmesi gerekir. Elemanların kendilerini, teknolojiye ayak uyduracak şekilde araştırmacı ve yenilikçi olarak yetiştirmeleri gerekmektedir. Öğrenmenin yaşı yoktur. Mesleklerin kendine has özelliklerinden sonra benzer mesleklerin özellikleri hakkında kısada olsa bilgilerin edinilmesi kaçınılmaz olmuştur. Genel olarak bir meslek grubunda her bilgiye sahip olamazsınız. Bu nedenle benzer mesleklerden işinize yarayacak bilgileri edininiz.

Sizler de bu modülü başarıyla tamamladığınızda vinçlerin bakım onarımından anlayan

birer eleman olabileceksiniz.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1 Uygun atölye ortamı sağlandığında; vinç motorlarını, kumanda panolarını ve uzaktan

kumanda modülünü tekniğine uygun olarak kontrolünü ve değişimini yapabileceksiniz. Bu modülün hazırlık aşamasında internet ortamından, vinç firmalarından ve

kütüphanelerden yaralanabilirsiniz. Aşağıdaki talimatları uygulayarak gerekli bilgileri bir rapor halinde sınıfta sununuz:

Ø İnternette bulunan arama motorlarına “Vinçler” yazarak asansörler ve otomatik

kapıları hakkında bilgi toplayınız. İnternette asansör firmalarının net sayfalarına bakınız. Firmaları bulmak için (www.sektorum.com, www.sanayitesisleri.com, www.insaat-yapi.gen.tr, www.ostim.org.tr), Asansör Yürüyen Merdiven Sanayiciler Derneği (www.aysad.org.tr), Ege Asansör ve Yürüyen Merdiven Sanayi Derneği (www.eaysad.org.tr), Bursa Asansör Sanayicileri Derneği (www.bursad.org) adreslerine girerek gerekli firma adreslerine ve yönetmeliklere ulaşabilirsiniz.

1. VİNÇ SİSTEMİ 1.1. Vinçler

Vinçler fabrika, liman ve konteynır terminallerinin can damarıdır. Vinçler kullanılacak

iş ve yüke göre iyi planlama yapılarak kurulmalıdır. Ancak ne kadar iyi planlama yapılırsa yapılsın vinçlerin bakım ve onarım zamanlarında işler kaçınılmaz olarak aksar. Bu aksamayı en aza indirmek hatta arızalanmasını önlemek için belirli sürelerde düzenli ve dikkatli olarak vinçlerin bakımı yapılmalıdır.

Vinçler yükü kaldırma bakımından iki gruba ayrılır: Ø Halatlı vinçler

Ø Zincirli vinçler Halatı vinçlerde çok çeşitlilik bulunmaktadır. Çalışma ortamına göre vinç çeşitleri: Ø Tek kirişli gezer köprülü halatlı vinçler

Ø 2 ve daha fazla kirişli gezer köprülü halatlı vinçler

Ø Bayrak (pergel) vinçler

Ø Döner arabalı vinçler

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

http://www.sektorum.com

http://www.sanayitesisleri.com

http://www.insaat-yapi.gen.tr

http://www.ostim.org.tr

http://www.aysad.org.tr

http://www.eaysad.org.tr

http://www.bursad.org

4

Ø Merdane taşıma vinci

Ø Teleskopik tutucu aparatlı konteyner vinçleri

Ø Tek Kirişli Gezer Köprülü Vinçler Tek bir kolon üzerinde tutunarak hareket eden hafif yükleri taşımak üzere düşünülmüş

vinçlerdir. Kısa mesafeli alçak tavan bulunan işletmelerde daha çok tercih edilir (Resim 1.1). Tek yönde hareket ederken araba sistemi yoktur.

Resim 1.1: Tek kirişli vinç

Ø 2 ve Daha Kirişli Gezer Köprülü Vinçler İki ve daha fazla kolon üzerinde hareketli olarak yüksek tavanlı bölümlerde

kullanılmak üzere üretilir. 100000 kg’dan fazla yük taşınacak yerlerde tercih edilir (Resim 1.2).

Resim 1.2: İki ve daha fazla kirişli

Ø Pergel Vinçler Kapalı alanlar da; taşıma, yükleme ve buna benzer işlerde kullanılmak üzere imal

edilmektedir. Montaj edildikleri kolon etrafına180, 270 ve 360 derecelik hareket yapma kabiliyetine sahiptir. İsteğe göre zincirli vinç kullanılmaktadır.

Resim 1.3: Pergel (bayrak) vinçler

5

Ø Döner Arabalı Vinçler 360° dönme hareketi yapabilme özeliğine sahip elektropalanga ile donatılan gezer

köprülü vinçler (Resim 1.4).

Resim 1.4: Döner arabalı vinçler

Ø Merdane Taşıma Vinci Özel kanca sistemi sayesinde merdaneleri kavrayarak işlem yapan, kanca sistemi

motorlu, özel halat çıkış açılarına sahip vinçlerdir (Resim 1.5).

Resim 1.5: Merdane taşıma vinci

Ø Teleskopik Tutucu Aparatlı Konteyner Vinçleri: Standart çift kirişli gezer köprülü vince, teleskopik tutucu aparat eklenerek imal edilen

standart konteynır vinçleri 360° dönebilme özeliği sayesinde depolamada kolaylık sağlaması yanında, değişik boyutlardaki konteynırları tutabilmek için konteynırın boyutlarına göre ayarlanan spreader ile donatılmıştır (Resim 1.6).

6

Resim 1.6: Teleskopik tutucu aparatlı konteyner vinci

1.2. Vinç Motoru (Bilezikli Asenkron Motor)

Vinçlerde yaygın olarak alternatif akım motorları kullanılmaktadır. Genel tanımı ile

elektrik motoru; elektrik enerjisini mekanik enerjiye çeviren bir makinedir (Resim 1.7).

Resim 1.7: Elektrik motoru

Vinç yapımında en önemli aşamalardan biri uygun kapasitedeki motor seçimidir.

Motor seçilirken tam yükteki momentin %15–20 fazlasına cevap verecek şekilde seçilmelidir. Bunun nedeni ise, dişli kutusu verimi ve sürtünme değerlerinin olmasıdır. Asenkron motorlarda az bakıma ihtiyaç gösterdiğinden rulmanlı yataklar kullanılır.

Motor seçiminde dikkat edilmesi gereken diğer hususlar ise montaj şekli, dış yüzey

koruması ve soğutma şekilleridir. Asenkron motorun redüktör (dişli kutusu) ile birlikte çalışma yerine bağlanma şekli; kapalı alanda veya açık alanda çalışmasına göre dış yüzey kaplaması ve çalışma ortamına göre soğutma şekli önemlidir.

Resim 1.8: Bilezikli asenkron motor

7

Asenkron motorlar eş zamanlı olmayan makinelerdir. Stator sargılarında oluşan döner alan hızı ile rotorun dönme hızı birbirinden farklıdır. Asenkron motorlar bir, iki ve üç fazlı olarak imal edilebilir. Ancak iki fazlı asenkron motor genellikle kullanılmamaktadır. En fazla kullanılan asenkron motor üç fazlı sincap kafesli motordur. Ancak bilezikli asenkron motorun kalkış momenti daha iyi olduğundan vinç motoru olarak bilezikli asenkron motor kullanılmaktadır.

1.3. Kumanda Panosu

Kumanda panosu; sigorta, kontaktör, aşırı akım ve zaman rölesi gibi vincin çalışma

özelliğine göre kullanılan malzemelerin yerleştirildiği kutudur. Vincin çalışması için gerekli olan tüm devre elemanları bu pano içinde bulunmaktadır.

Çalışma esnasında motorun aşırı yüklenmesi, voltaj düşmesi ve artması, bir fazın

kesilmesi, faz sırasındaki değişiklik gibi kritik olaylar meydana gelebilir. Bu gibi olaylar esnasında bir tehlikenin oluşmaması için çeşitli elemanlar (termik, faz sırası rölesi vs.) bu pano içinde bulunur.

Resim 1.9: Kumanda panosu

Kumanda panosu dış etkenlerden korunacak bir yere monte edilmiştir. Çalışma

ortamına göre yalıtımı da yapılmış olması gerekmektedir. Herhangi bir bakım veya arıza durumunda kumanda panosuna kolay müdahale edilebilir olması da gerekmektedir. Teknisyenin rahat ve güvenli bir şekilde çalışmasına olanak vermesi gerekmektedir.

Kumanda panosunda kullanılan elemanların bağlantı şekli ise her vinç modeli için

özel olarak hazırlanmaktadır.

Resim 1.11: Zaman rölesi ve ray klemens

8

1.4. Uzaktan Kumanda Modülü Uzaktan kumanda modülü, vincin her türlü hareketini sağlamak üzere tasarlanmış

üzerinde butonlar bulunan parçadır. Uzaktan kumanda modülü günümüzde kablolu ve kablosuz olmak üzere iki çeşittir. Kablolu modül askı halatı ve elektrik kablosu ile panoya bağlanmıştır. Kablosuz modül ise elektronik devre ile kumanda panosuna kumanda etmektedir. Tüm uzaktan kumanda modülü üzerinde herhangi bir tehlike esnasında sistemin enerjisini kesmek için kilitli emniyet butonu bulunmaktadır.

Bu modül üzerinde vincin yapısına göre değişen miktarda buton bulunmaktadır. En

basit vinçte ağırlığı kaldırmaya ve indirmeye yarayan yukarı ve aşağı butonları bulunur. Köprü tipi bir vinçte ise köprünün istenen yöne hareketini sağlayan iki buton, arabanın hareketini sağlayan iki buton ve yükü kaldırıp indirmeye yarayan iki buton bulunmaktadır.

Resim 1.12: Kablolu uzaktan kumanda modülü

Resim 1.13: Kablosuz uzaktan kumanda modülü

9

UYGULAMA FAALİYETİ

İşlem Basamakları Öneriler

Ø Vinçleri kullandıkları yerlere göre seçiniz.

Ø İş güvenliği tedbirlerini alınız. Ø Kullanılacak işi etüt ederek özelliklerini

belirleyiniz. Ø Yükün durumunu iyi araştırınız.

Ø Vincin kumanda panosunu kontrol ediniz.

Ø Dikkatli bir şekilde vinci güvenli bir yere alınız.

Ø Kumanda panosunun dikkatlice kontrol ediniz. Atık sigorta veya termik olup olmadığını araştırınız.

Ø Eğer atık sigorta veya termik var ise atış sebebini dikkatlice araştırınız.

Ø Atık sigorta veya termiği onarınız. Ø Güç devresinin enerjisini keserek

kumanda devresinin doğru çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz.

Ø Kumanda devresi doğru çalışıyorsa dikkatli bir şekilde güç devresine enerji vererek kontrol ediniz.

Ø Kumanda panosundaki elemanların değişimini yapınız.

Ø Kumanda panosunun enerjisini kesiniz. Ø Değişecek elemanları (Kontaktör, sigorta,

termik vb.) dikkatle kontrol ediniz. Ø Değiştirilmesi gereken malzeme ile aynı

özellikteki malzemeyi temin ediniz. Ø Bağlantı ve montaj durumuna dikkat

ederek değişmesi gereken malzemeyi sökünüz.

Ø Temiz ve düzenli bir şekilde yeni malzemeyi monte ediniz.

Ø Bağlantılarını dikkatlice yapınız. Ø Değişim bitiminde tüm bağlantıları tekrar

gözden geçiriniz.

Ø Uzaktan kumanda sisteminin değişimini yapınız.

Ø Uzaktan kumanda elemanını dikkatlice sökünüz.

Ø Aynı özellikteki uzaktan kumanda elemanını dikkatlice bağlayınız.

Ø Son olarak sistemin doğru çalışıp çalışmadığını kontrol ediniz.


10

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME SORULARI 1. Vinçlerde ne tip elektrik motoru kullanılmaktadır? 2. Motor seçimi yapılırken yük momentinin %15–20 fazla seçilmesinin nedeni nedir? 3. Asenkron motorlarda kullanılan rotorlar nelerdir? 4. Vinç kumanda elemanları nerede bulunur? 5. Kumanda panosunun vinç üzerinde monte edileceği yer seçilirken nelere dikkat

edilmelidir? 6. Uzaktan kumanda modülünde mutlaka bulunması gereken buton hangisidir? DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek

kendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt yaşadığınız sorularla ilgili konuları faaliyete dönerek tekrar inceleyiniz.

Tüm sorulara doğru cevap verdiyseniz diğer faaliyete geçiniz.


11

PERFORMANS TESTİ

KONTROL LİSTESİ

Modülün Adı Konu Amaç

Vincin Makine Aksamı Vinç Sistemi Her türlü vincin kumanda devresinin elemanlarının kontrolünü ve değişimini yapabileceksiniz.

Modül Eğitimini Alanın: Adı ve Soyadı

AÇIKLAMA: Bu faaliyeti gerçekleştirirken aşağıdaki kontrol listesini bir arkadaşınızın doldurmasını isteyiniz. Sadece ilgili alanı doldurunuz.

Aşağıda listelenen davranışların her birinin arkadaşınız tarafından yapılıp yapılmadığını gözlemleyiniz. Eğer yapıldıysa evet kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz. Yapılmadıysa hayır kutucuğunun hizasına X işareti koyunuz.

DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 İş önlüğünü giyip, gerekli güvenlik önlemlerini aldınız mı? 2 Yükün durumunu ve işi etüt ettiniz mi? 3 Vinci güvenli bir bölgeye aldınız mı? 4 Vincin enerjisinin kesik olup olmadığını kontrol ettiniz mi? 5 Kumanda panosunu dikkatlice kontrol ettiniz mi? 6 Atık sigorta veya termiği onardınız mı? 7 Kumanda devresini kontrol ettiniz mi? 8 Güç devresini kontrol ettiniz mi?

9 Değişmesi gereken malzeme ile aynı özellikteki malzemeyi seçtiniz mi?

10 Yeni malzemeyi düzenli bir şekilde monte ettiniz mi? 11 Bağlantılarının doğru yapıldığını kontrol ettiniz mi?

12 Uzaktan kumanda elemanını bağlantılarını dikkat ederek değiştirdiniz mi?

13 Son olarak vincin düzgün çalıştığını kontrol ettiniz mi? DÜŞÜNCELER ………………………………………………………………………………...

DEĞERLENDİRME

Arkadaşınız derecelendirme ölçeği listesindeki davranışları sırasıyla

uygulayabilmelidir. Hangi ölçütlerde “hayır” değer ölçeğini işaretlediyseniz o konuyla ilgili faaliyeti tekrar etmesini isteyiniz.

PERFORMANS TESTİ

12

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 Uygun Atölye ortamı sağlandığında; vinç dişli sistemlerini tekniğine uygun olarak

kontrolünü ve değişimini yapabileceksiniz. Ø Vinçlerin kullanılan dişli sistemlerini araştırınız.

Ø Araştırma konularını evde, okulda, üniversitede, ilgili işletmelerde, teknoloji ve bilgi üretim merkezlerinde, internette vb. araştırınız.

2. VİNÇLERİN DİŞLİ SİSTEMİ Elektrik motorundan aldığı mekanik enerjiyi dişli çarklar yardımıyla istenen konuma

aktaran makine elemanıdır. Farklı güç ve hız iletimi için dişlilerden oluşan bir sistem olarak geliştirilmiştir. Bütün dişli gruplarına ısıl işlem uygulanmaktadır. Bu yöntem sayesinde malzeme hiçbir şekilde çarpılmaya maruz kalmamaktadır. Rulman ve geçme yerleri taşlanarak verimler arttırılmakta ve sessiz çalışmaları sağlanmaktadır. Diş yüzeyleri katkılı yağlarla alıştırılır.

Dişlilerin çalışma esnasında birbirine sürtünmesi ile yüzey aşınmasını ve sürtünme

esnasında meydana gelen ısıyı almak için özel dişli yağları kullanılmaktadır. Bu sayede hem dişli grubunun ömrü uzamış hem de redüktör rahat ve sessiz çalışmaktadır. Dişlilerin üzerinde bulunduğu miller çeşitli yataklama sistemleri (Rulman – Sarı Burç) kullanılarak hem sürtünme azaltılmış hem de rahat çalışmaları sağlanmaktadır.

Resim 2.1: Redüktör parçaları

AMAÇ

ARAŞTIRMA


13

Büyük güçlü redüktörlerde yataklama yerlerinin dışarıdan yağlama pompaları ile yağ verilebilmesi için özel uçlar yapılmaktadır. Bu sayede yatakların yağsız kalması önlenmiş olmaktadır.

Resim 2.2: Sonsuz dişli

Resim 2.3: Dişli miller

14

Şekil 2.1: Redüktör parçaları ve dizilişi

15

Parça

Numarası Parça Adı Parça Numarası Parça Adı

1 Alt gövde 30 Milli dişli 2 Keçe kapağı 31 Kama 3 Cıvata 32 Dişli 4 Rulman 33 Ara burç 5 Milli dişli (Giriş mili) 34 Rulman 6 Rulman 35 Rulman baskı kapağı 7 Segman 36 Cıvata 8 Keçe 37 Çıkış Mili 9 Kama 38 Kama 10 Rulman baskı kapağı 39 Dişli 11 Cıvata 40 Ara burç 12 Milli dişli 41 Rulman 13 Rulman 42 Keçe kapağı 14 Segman 43 Rulman baskı papağı 15 Ara boru 44 Cıvata 16 Kama 45 Keçe 17 Dişli 46 Kama 18 Ara boru 47 Üst gövde 19 Rulman 48 Pim 20 Rulman 49 Cıvata 21 Rulman baskı kapağı 50 Cıvata 22 Cıvata 51 Cıvata 23 Milli dişli 52 Rulman baskı kapağı 24 Kama 53 Cıvata 25 Dişli 54 Üst kapak 26 Ara burç 55 Cıvata 27 Rulman 56 Havalandırma cıvatası 28 Rulman baskı kapağı 57 Mapa 29 Cıvata 58 Yağ boşaltma cıvatası

Tablo 2.1: Redüktör parçalarının listesi

16



Ø Vincin dişli sistemini kontrol ediniz.

Ø Dişli sisteminin yağının durumunu dikkatlice kontrol ediniz.

Ø Çalışma esnasında herhangi bir düzensizlik olup olmadığını dikkatli bir şekilde kontrol ediniz.

Ø Yağ seviyesi eksikse tamamlayınız. Ø Yağ özelliğini kaybetmişse değiştiriniz.

Ø Vincin dişli sisteminin parçalarını değiştiriniz.

Ø Vinci emniyetli bir konuma alınız. Ø Vincin enerjisini kesiniz. Ø Gerekli yerlere uyarı levhaları koyunuz. Ø Gerekli takım ve aletleri hazırlayınız. Ø Dişli sisteminin yağını boşaltınız. Ø Üst (ön) kapağı titizlikle sökünüz. Ø Dikkatli bir şekilde değişmesi gereken

parçayı sökünüz. Ø Aynı özelliklere sahip yeni parçayı

takınız. Ø Üst (ön) kapağı dikkatlice monte ediniz. Ø Dişli sistemine yağ koyunuz. Ø Gerekli kontrolleri titizlikle yapınız.


17


ÖLÇME SORULARI

1. Dişli gruplarının dayanıklı olması ve çarpılmaya maruz kalmaması için nasıl bir

işlem uygulanmaktadır? 2. Dişli sisteminin sessiz çalışması için yapılan işlem nedir? 3. Dişlilerin üzerinde bulunduğu miller neden yataklanmalıdır? DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek




18

PERFORMANS TESTİ

KONTROL LİSTESİ


Vincin Makine Aksamı Vinç Sistemi Her türlü vincin dişli sisteminin kontrolünü ve değişimini yapabilecek.




DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 İş önlüğünü giyip, gerekli güvenlik önlemlerini aldınız mı? 2 Vinci güvenli bir bölgeye aldınız mı? 3 Vincin enerjisinin kesik olup olmadığını kontrol ettiniz mi? 4 Gerekli yerlere uyarı levhaları astınız mı? 5 Gerekli takım ve aletleri hazırladınız mı? 6 Dişli sisteminin yağını kontrol ettiniz mi? 7 Yağın tamamlanması gerekiyorsa tamamladınız mı? 8 Yağın değişmesi gerekiyorsa değiştirdiniz mi? 9 Değişmesi gereken parça olup olmadığını kontrol ettiniz mi? 10 Değişmesi gereken parçaların yerine yenisini taktınız mı? 11 Redüktörün yağını doldurdunuz mu? 12 Son olarak redüktörün düzgün çalıştığını kontrol ettiniz mi?

DÜŞÜNCELER ………………………………………………………………………………...

DEĞERLENDİRME Arkadaşınız derecelendirme ölçeği listesindeki davranışları sırasıyla


PEFORMANS TESTİ

19

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 Uygun atölye ortamı sağlandığında; vinç taşıma halatının tekniğine uygun olarak

kontrolünü ve değişimini yapabileceksiniz. Ø Vinçlerde kullanılan halat tiplerini araştırınız.

Ø Halatlarda kullanılan malzemelerini araştırınız.

Ø Çelik halatların yapılarını araştırınız.

Ø Araştırma konularını evde, okulda, üniversitede, ilgili işletmelerde, teknoloji ve bilgi üretim merkezlerinde, internette vb. araştırınız.

3. VİNÇ TAŞIMA HALATI Vinçlerde yükleri bağlamak, tutmak ve kaldırarak taşınmasını sağlamak amacıyla

halatlar kullanılır. Vinçlerde kullanılan halatlarda, yük için gerekli halat taşıma kapasitesi, aşınma dayanımı, yorulma dayanımı, dönmeye karşı dayanım ve korozyona karşı dayanım çok önemlidir.

Kaldırma makinelerinde elyaf halat ve tel halat olmak üzere iki tip halat kullanılır. Ø Elyaf Halatlar Elyaf halat bağları, bükülebilme özelliklerinden dolayı düğümlenmeye elverişlidir,

ayrıca sarıldıkları yükleri zedelemezler. Fakat kopma mukavemetleri düşük olduğundan hafif yükler için elverişlidir. Zamanla eskiyerek çekme mukavemetinden kaybederler.

Elyaf halatlar; bitkisel elyaflı halatlar ve sentetik elyaflı halatlar olmak üzere iki gruba

ayrılır.

• Bitkisel elyaflı halatlar: Kendir, sisal, manila bitkisinden elde edilen elyaflarla yapılırlar. Rutubete karşı fazla duyarlı olduklarından pamuk esaslı elyaf halatlar nadiren kullanılır. Bu halatlar düğüm atmaya, el ile çalışmaya uygunluk gösterdiklerinden genellikle yüklerin tespiti, bağlanması gibi amaçlar için kullanılır.

• Sentetik Elyaflı Halatlar: Naylon ve perlon gibi suni elyaflardan yapılan halatlardır. Mukavemet bakımından diğer elyaflı halatlardan üstündür. Çürümemeleri ve daha yüksek dayanım göstermeleri en önemli


AMAÇ

ARAŞTIRMA

20

avantajlarıdır. Ayrıca bu tip halatlar donmazlar ve ıslak halde kolayca eğilebilir.

Resim 3.1: Polyester sapan

Ø Tel halatlar Tel halat yüksek mukavemetli çapları 0,4 – 2,4 mm arasında değişin ince çelik

tellerden yapılır. Çelik teller, çapına göre haddelenerek veya soğuk çekilerek TS normunda verilen şartlara uygun olarak yapılır.

• Tel Halat Yapısı; tel halatı meydana getiren teller TS normunda verilen şartlara sahip çelik tellerdir. Halat yapımında ana tel, dolgu teli, çıplak tel ve kaplı teller kullanılmaktadır. İnce çelik teller bir çekirdek tel etrafına bir veya birkaç katlı olarak sarılarak kordonlar oluşturulmaktadır. Oluşturulan bu kordonlar bir öz (öz; halatın merkezinde, demetlere destek görevi yapan elyaf veya çelik tel) etrafına sarılması ile de halatlar meydana getirilir.

Halatlar kordonların sarılış yönlerine göre isim alırlar. Kordonların sarımı sağa doğru ise “Z” sola doğru ise “S” harfleri ile gösterilirler. Bunun haricinde kordonların sarımı ile kordonu meydana getiren tellerin sarımı aynı yönde ise “düz sarımlı” farklı yönde ise “çapraz sarımlı” halat olarak adlandırılırlar.

6x7 6x19

Warrington 6x19 Seale

6x25 Filler

6x37 6x41 Warrington

8x19 Seale

Tablo 3.1: Temel halat kompozisyonları

7 Telli Demet

18 Telli Warrington

19 Telli Seale

25 Telli Filler

Tablo 3.2: Temel demet örüm şekilleri

21

Resim 3.2: Çelik halat ve bağlantı parçaları Tel halat malzemeleri şunlardır:

• Parlak Alaşımsız Tel: Bu tür halatların tel malzemesi olarak, dinlendirilmiş ve alaşımsız karbon çeliği kullanılmaktadır. Tellerin ölçü ve mukavemetine göre karbon miktarı %0,4 – 0,9 arasında seçilmektedir.

Bu alaşımsız çelik malzeme, çeşitli ocaklarda ergitilerek blok halinde getirilir. Bloklar sıcak olarak haddelenerek en az 5 mm çapında tel haline getirilir. Tel çapının daha da küçültülmesi için soğuk haddeleme işlemi yapılır.

Telin mukavemeti, alaşım miktarı, ısıl işlem ve soğuk haddeleme sırasındaki kesit

daralması belirlenmektedir. İnce tellerin çekme mukavemeti 4000 N/mm2’ye ulaşabilmekle beraber bu teller 2000 N/mm2’nin üzerinde çalıştırılmamaktadır.

• Parlak Alaşımlı Tel: Krom, Nikel, Molibden, Talyum gibi düşük alaşım elemanlarını bünyelerinde bulunduran tellerdir. Korozyona, ısıya ve aşınmaya dayanıklı ve düşük mıknatıslanma gibi özelliklere sahiptir.

• Çinko kaplı tel: Korozyona karşı dayanıklılığı artırabilmek için tellerin üzeri son çekme işleminden sonra çinko ile kaplanır. Dayanıklılık çinko kaplamanın kalınlığı ile artmaktadır, bu değer ise yüzeydeki çinko ağırlığı g/m2 olarak ifade edilir.

Çinko kaplama alevle veya elektrolizle yapılır. Alevle yapılan çinko kaplamada zorunlu ısıl işlem nedeniyle çekme mukavemeti parlak tele oranla %10 azalmaktadır. Alevle yapılan çinko kaplamada ise kalınlık elektroliz süresine bağlıdır. Elektrolizle yapılan çinko kaplamada mukavemet değerleri yaklaşık olarak parlak telin aynı olmaktadır. Çinko kaplı tellerde en yüksek mukavemet değeri elektroliz yoluyla çinko kaplı tellerin çekilmesi neticesinde elde edilmektedir.

Resim 3.3: Kilit Resim 3.4: Halat bağlantı parçaları Resim 3.5: Gerdirme

22

• Vinç halatının kontrolü; halatın çapı kumpasla ölçülerek yapılır. Halat çapı DIN ölçülerine göre kontrol edilir ve kaldırabileceği azami ağırlığa uygun olup olmadığına bakılır. Yük kancası en aşağı seviyede iken tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak kadar halatın sarılı olduğu ve halat uçları tambura sağlam bir şekilde bağlanmış olup olmadığı kontrol edilir.

Bu kontrol halatın özellikle sarılan kısmı veya makarayla (eğer makaralı ise) temas

eden kısmında yapılır. Yapılan bu kontrolde halatta kırılmaların olup olmadığına bakılır. Gereğinden fazla incelmiş veya kırılmalar bulunan halatlar İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’ne göre kullanımları iptal edilir.

Şekil 3.1: Kumpasla halat çapı kontrolü

Şekil 3.2: Halat çapında daralma

• Kılavuz kontrolü: Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan kılavuzun görevini yapıp yapmadığı, vinç kaldırma motoru harekete geçirilerek kontrol edilir.

• Ağırlık Kontrolü: Vincin kaldırabileceği azami ağırlığının 1.5 katı yük kaldırılarak denemeye tabi tutulur. Vinç güvenli bir şekilde bu yükü kaldırarak askıda tutabilmelidir. Vinç frenlerinin bu yüke dayanıklı olması gerekmektedir. Yük en az 30 dakika kadar askıda tutularak frenlerde kayma olup olmadığı kontrol edilmelidir.

Halat çapında daralma

Normal çap

Azalmış çap

Hasarsız halat

Hasara uğramış halat

23

• Vinç Tertibatının kontrolü: Vincin asılı bulunduğu mesnetler ve bu mesnetlerin bağlantıları güvenilir olmalıdır. Eğer raylı vinç isi rayların her iki başına en az tekerleklerin yarıçapı yüksekliğinde takozlar bulunmalıdır. Tek raylı askılı vinç ise askı milinin kopması halinde yükü askıya alabilecek bir veya birkaç güvenlik bağlantısı bulunmalıdır.

Ø Vinçlerin test ve kontrollerinde dikkat edilecek genel faktörler

• Vinç halat tamburlarının kaldıracağı yüke ve kullanılacak halatın çap, nitelik ve sargı sayısına uygun, iki yanının gerektiği kadar faturalı olduğu kontrol edilir. Çelik halat uçları, tambur içine çift klemensle ya da başka bir elemanla sağlam bir şekilde bağlanmalı ve halat üzerindeki kaldırma kancaları en aşağı seviyede olduklarında, tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarılı kalmış olmalıdır.

• Vinçler için yükün kaldırılacağı en alt ve üst seviyeler geçildiğinde elektrik akımını otomatik olarak kesecek ve tamburun hareketini otomatik şekilde frenleyecek swiçler konularak daha aşağı inmesi veya yükün yukarı çıkması önlenmiş olmalıdır.

Şekil 3.3: Aşırı yük limit şalteri

• Vinçler, kabul edilen en ağır yükün en az 1,5 katını, etkili ve güvenli bir şekilde kaldıracak ve askıda tutabilecek güçte olacak ve bunların bu yüke dayanıklı ve yeterli yük frenleri bulunmalıdır.

• Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan klavuzun görevini yapıp yapmadığı vinç kaldırma motoru harekete geçirilerek kontrol edilmelidir.

• Çelik halatların bağlantı kısımlarında tellerin aşınması kopması ve bağlantının gevşemesi gibi hallerde, halatın 1–3 metresi, uygun şekilde kesilmeli ve halatın başları yeniden uygun şekilde bağlanmalıdır.

• Çelik halatların güvenlik katsayısı en az 6 olmalıdır.

• 6 bükümlü çelik halatların 50 cm veya özel çelik halatların l metre boyunca dayanımlarını tabloda gösterilen miktarlarda kaybetmiş olanlar kullanılmamalıdır.

24

7 telli çelik halatlarda % 12 19 telli halatlarda % 20 37 telli çelik halatlarda % 25 61 telli çelik halatlarda % 25 Seal özel çelik halatlarda % 12 Üçgen bükümlü özel çelik halatlarda % 15 Nuflese özel çelik halatlarda %20

Tablo 3.3: Çelik halat incelme oranları

• Kaldırma veya çekme işlerinde kullanılan ip halatlar, iyi cins kenevirden veya benzeri elyaftan yapılmış olmalı ve bunların kopmaya karşı, güvenlik katsayıları en az 3 olmalıdır.

• İp halatlar, asitlerin veya bunların buharlarının veya yıpratıcı diğer kimyasal maddelerin bulunduğu yerlerde kullanılmamalı ve saklanmamalıdır.

• İp halatlar ıslak olduklarında kurutulmalı, kirli olduklarında ise yıkanarak kurutulmalı ve kuru olarak saklanmalıdır.

25



Ø Taşıma halatının aşınma kontrolünü yapınız.

Ø İnce çelik tellerde deforme ve kopma olup olmadığını gözle kontrol ediniz.

Ø Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan kılavuzun görevini yapıp yapmadığı vinç kaldırma motorunu harekete geçirilerek kontrol ediniz.

Ø Vinç halatının çapını kumpasla ölçünüz. Yük kanca en aşağı seviyede iken tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak kadar halatın sarılı olduğu halat uçları tambura sağlam bir şekilde bağlanmış olduğunu kontrol ediniz.

Ø Halatın özellikle sarılan kısmı veya makarayla temas eden kısmından l "bir" metre işaretlenerek kontrol ediniz. Halatta kırılmaların mevcut olup olmadığına bakınız.

Ø Taşıma halatının sarılma düzenine dikkat ediniz.

Ø Taşıma halatının değişimini yapınız.

Ø Taşıma halatı kalınlığını ve uzunluğunu dikkatlice ölçünüz.

Ø Taşıma halat tipini belirleyiniz. Ø Bağlantı noktalarını açarak eski halatı

sökünüz. Ø Yeni taşıma halatını tambur içine sağlam

bir şekilde bağlayınız. Ø Halat üzerindeki kaldırma kancaları en

aşağı seviyede olduklarında, tambur üzerinde en az iki tam devir yapacak boyda halat sarılı kalmış olmasına dikkat ediniz.

Ø Bağlantı noktalarının kontrolünü dikkatlice yapınız.


26


ÖLÇME SORULARI

Aşağıdaki cümleleri “doğru” veya “yanlış” biçiminde değerlendiriniz.

1. Elyaf halatların kopma mukavemetleri yüksektir. 2. Halatın merkezinde bulunan ve demetlere destek görevi yapan elyaf veya çelik tele

öz denir. 3. Kordonların sarımı ile kordonu meydana getiren tellerin sarımı aynı ise çapraz

sarımlı halat olarak adlandırılır. 4. Sağa doğru sarımı olan kordonlar “S” harfi ile gösterilir. 5. Halatın tambura düzenli bir şekilde sarılmasını sağlayan parçaya kılavuz denir. 6. İp halatlar ıslak olduklarında kurutulmalıdır. 7. Çelik halat uçları tambura bağlanmamalıdır. 8. Yükün kaldırılacağı en alt ve en üst seviyeler geçildiğinde elektrik akımını kesecek

swiçler konmalıdır. 9. Naylon ve perlon gibi suni elyaflardan yapılan halatlara sentetik elyaflı halatlar adı

verilir. 10. Sentetik elyaflı halatlar soğukta donar ve ıslak halde eğilmez.

DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızı belirleyerek




27

PERFORMANS TESTİ KONTROL LİSTESİ


Vincin Makine Aksamı Vincin Taşıma Halatı Her türlü vincin taşıma halatının kontrolünü ve değişimini yapabileceksiniz.




DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1 İş önlüğünü giyip, gerekli güvenlik önlemlerini aldınız mı? 2 Vinci güvenli bir bölgeye aldınız mı? 3 Vincin enerjisinin kesik olup olmadığını kontrol ettiniz mi? 4 Gerekli yerlere uyarı levhaları astınız mı? 5 Gerekli takım ve aletleri hazırladınız mı?

6 İnce çelik tellerde deforme veya kopma olup olmadığını belirlediniz mi?

7 Halatın tambura düzenli bir şekilde sarıldığını kontrol ettiniz mi?

8 Tel halatın çapını kumpasla ölçtünüz mü? 9 Halat ölçü ve tipini belirlediniz mi? 10 Eski halatı söktünüz mü?

11 Yeni taşıma halatının uçlarını sağlam bir şekilde bağladınız mı?

12 Kanca en alt seviyede iken tamburda iki tur halat sardınız mı?

13 Son olarak bağlantı noktalarını ve halatın düzgün sarıldığını kontrol ettiniz mi?

DÜŞÜNCELER ………………………………………………………………………………...

DEĞERLENDİRME

Arkadaşınız derecelendirme ölçeği listesindeki davranışları sırasıyla


PERFORMANS TESTİ

28

MODÜL DEĞERLENDİRME Modül Yeterlik Ölçme (Performans Testi)

DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır

1 İş önlüğünü giyip, gerekli güvenlik önlemleri aldınız mı?

2 Vinçleri kullanıldıkları yerlere göre seçebildiniz mi?

3 Vincin kumanda panosunu kontrol edebildiniz mi?

4 Kumanda panosundaki elemanların değişimini yapabildiniz mi?

5 Uzaktan kumanda sisteminin değişimini yapabildiniz mi?

6 Vincin dişli sistemini kontrol edebildiniz mi?

7 Vincin dişli sisteminin parçalarını değiştirebildiniz mi?

8 Taşıma halatının aşınma kontrolünü kumpasla yapabildiniz mi?

9 Taşıma halatının değişimini yapabildiniz mi?

10 Halatın düzgün sarıldığını kontrol edebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Bu bölümde modül sonu değerlendirmesi yapılmaktadır. Yaptığınız değerlendirme

sonunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Tüm sorulara cevabınız evet ise; modülü başarıyla tamamladınız, tebrik ederiz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

29

CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ–1 CEVAP ANAHTARI

1 Bilezikli

asenkron motor kullanılır.

2 Dişli kutusu verimi ve sürtünmelerin olması nedeni ile.

3 Sincap kafesli (Kısa devreli rotor) ve Bilezikli rotor (Sargılı rotor)’dur

4 Kumanda panosunda.

5 Dış etkenlerden etkilenmeyecek; teknisyenin rahat ve güvenli bir şekilde çalışmasına olanak verecek bir yere.

6 Kilitli emniyet butonu bulunmalıdır.

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 Isıl işlem

uygulanmaktadır. 2 Rulman ve geçme

yerleri taşlanarak sessiz çalışmaları sağlanmaktadır.

3 Sürtünmeyi azaltmak ve rahat çalışmasını sağlamak için.

CEVAP ANAHTARLARI

30

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 CEVAP ANAHTARI

1 Y 2 D 3 Y 4 Y 5 D 6 D 7 Y 8 D 9 D 10 Y

Sorulara verdiğiniz cevaplar ile cevap anahtarınızı karşılaştırınız, cevaplarınız doğru

ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. Yanlış cevap verdiyseniz öğrenme faaliyetinin ilgili bölümünü tekrar ediniz.

Tüm sorulara cevabınız “evet” ise modülü başarıyla tamamlamış oldunuz. “Hayır”,

cevabınız varsa ilgili konuyu tekrar ediniz.

31

ÖNERİLEN KAYNAKLAR Ø Vinç İmalatı Yapan Firmaların İnternet Siteleri

Ø Çelik Tel Halat İmalatı Yapan Firmaların İnternet Siteleri

ÖNERİLEN KAYNAKLAR

32

KAYNAKÇA Ø Dr. GERDEMELİ İsmail, Transport Tekniğinde İleri Konular, Ders Notu.

Ø Doç. Dr. İMRAK C.Erdem, Y.Doç. Dr. İsmail GERDEMELİ, Asansörler ve Yürüyen Merdivenler, Birsen Yayınevi, İstanbul, 2000.

Ø http://www.celsancelik.com (Erişim tarihi: Nisan 2006)

Ø http://www.ozarar.com (Erişim tarihi: Nisan 2006)

KAYNAKÇA

http://www.celsancelik.com

http://www.ozarar.com

vincin makine aksam�.pdf

Documents