SerilSua 0

2000' UYd1M / 5

Kitabrn AdtTurkiye'de Toplum

EditorAhmet DEMlRHAN

Vaym HezirhkArter Reklam

ISBN978-605-5952-27~3

Bask! TarihiAgustos-2011

Ofset Bask! ve MticellitMavi Ofset

Mavi ofset Basrm YaymTIc. San. Ltd. Stl.O.S.B. Eskoop San. Sltesi C1 Blck

No: 25 lkitellt - Basaksehir - IstanbulTel: 0212 549 25 30 Faks : 0212 549 26 84

www.maviofset.com

© CopyrightMeyda n Yaymclhk-2011

..-.0::......-.mEYDRN

Meydan Yaymcrhk ve Reklam Tlcaret Ltd. StiKustepe Mah. Mectdlyekey Yolu Cad., No:18,

Seyfi Demirsoy Apt. A-Slok , Daire.Le~i~1i I istanbul

Tel: 0-2 12-356 03 23 Fax: 0-212 -356 03 24e-posta: info@meydanyayincilik.com

www.meydanyayincilik.com

2000'Ii Villar

TOrkiye'deToplum

Editor: Ahmet DEMiRHAN

Turksye'de Tcplum

2000'Li YILLARDAELiTLERiN D6NO~DMU:

DEVLET, SiYASET VE BAT!

Nlih YILMAZ

2000' Ii yillarda Tiirkiye' de elitlerin durumunu konusmak,AK Parti iktidan ile birlikte Tiirkiye'de yasanan donusumneticesinde ortaya cika n yeni elitlerden bahsetmek anJanunagelir. Eger 1990'h yillarla 2000'li yillan n elitlerin donusu­rnu ya da degisirni anlammda bir farki varsa, bunun neredeyogunlasugma, ne tur sonuclar urettigine bakmak gerekir.Turkiye tarihi goz online ahndiginda en can ahci konu sonon yilda Turk elitlerinin nasil bir donusurne ugradlgl olrnus­tur. Tiirkiye'nin elitlerini ekonomik elitler, entelekttiel elitler,siyasi elitler, biirokratik elitier ya da devlet elitleri olarak eleahrsak asil donusurn ya da degi~im nerede olrnustur? Bu do­nusurnun ana tasiyicrlan hangi kesimlerdir?

Tiirkiye 'de yiikselen ekonomik elitler konusunda gecmisdiinemde oldukca iinemli cahsrnalar yapildr . Anadolu Kap­lanlan adiyla da arulan, rnuhafazakar kiikenli yeni yiikselenona srrufm Tiirkiye siyaseune etkisi Turgut Ozal diinemindenbu yana cesitli alanlarda incelenme irnkaru bulmustur. Muha­fazakar i~ adarrtlanmn yukselisine odaklanan bu calrsmalarAK Parti 'yi iktidara tasiyan hareketliligi anlamada iinemli biryere sahipse de, Tiirkiye' nin en zenginleri listesine bu ke­simden birilerinin son 10 yilda dahil olrnamasi bu donusu­rnun srrurlan m giistermektedir. Bu sebeple, 2000'Ii yillarda kielit donusumurut ekonomik elitin donusumunun otesinde birperspektifle ele a1mak zorunludur.

2000' Ii yil lann elitleri arasindaki aS11gelrsmenln, yeni orta­ya crkan siyasi elitlerin sisternle iliskisinde; bunun yam sirada donusurne ugrayan devlet elitleri ile siyasi elitier arasin-

51

Turktye'de Tcplum I

daki iliskide gozlenebilecegiru soyleyebiliriz. 2000' li yi llarboyunca dev let elil1eri zemin kaybetrnis, buna karsihk yeniolusan siyasi elitlerse mevzi kazanrruslardrr. Bu gelisrnelerTurk siyasetindeki elitlerin genel profilini degistirrnenin yarnsira siyasetin alarum da gentsletrnlsur. Ancak daha da onern­Iisi, bu gelismeler neticesinde ortaya cikan yeni durum bolgeve dlinya siyasetine de etki etmeye baslarmsur,

SiYASET KURAMINDA ELiTLER

Siyaset biliminin ve siyaset sosyo lojisinin en onemli sorun­lannd an biri iktidann kimin elinde oldugu, kimlerin iktidanyonlendirdigidir. Bu yaklasirn, iktidann ~agda~ analizlerininaksine, iktidarin belli ellerde temerkiiz ettigi varsaYlmina da­yarur. Her ne kadar bu yaklasrm siyasi analiz noktasinda YIP­ranrms olsa da, iktidar analizi yapan belirli bir kesim iktidarmyoneli rnini seki llendiren elitlerin karakteri, dogasi ve yasarmkonusunda her zaman etkili olrnusrur. Kisrnen Romantizmintarihi, kahramanlann gozunden okuma ahska nhgma dayananbu tilr elit okumasi farkh kurarncilar elinde farkh niteliklerve incelik ler kazanarak ilerlernistir. Bu i1erleme kahramanelitlerin istedigini yapmasrndan baslayarak, elitler arasmdaiktidar dagilrrmanlarru na gelen c ligarsik yapilara kadar farkhya klas irnla n da beraberinde getirir. Plato'nun yoneuc ilerdearadig: ozelliklerden ibn i Haldun 'un , iktidann hadariler ilebedeviler arasmda degi~imini temele alan yaklasuru da bucercevede elit doruisurnu ve elitlerin dogasi anlarrunda elealmabilir.

Modern donemde siyasette elitlerin etkisi ve dogasi hakkmdailk metinler iki italyan tarafind an yaz ilmisu r. Gaetano Mosca1884 'te yazdig: kitabmda toplumu yoneten ve yonetilen sr­rnflar seklinde ikiye aymr (1896: 50). Yonetici elitleri az sa­yida, turn iktidar islevlerini yerine getiren, iktidan tekelindetutan, iktidar nimetlerinden faydaJanan grup olarak gorurken,ikinci grubu ise ilk grup rarafrndan yonetilen ve yonlendm lendaha kalabahk kesim olarak gorti r, Elit tarus rnasi rn siyaset

52

'TiJrkiye 'de Toplum

tarusmasirun temeline yerlestiren, Mosca tarafmdan intihalledahi suclanan Vilfredo Pareto, 1901'de yazdrg: kitabmda de­mokrasi ile yonetildigi zamanlarda bile, toplumun kucuk birelit grup eliyle yonetildigini savunrnustur, (1971: 312) Paretodevrimlerin dahi, zaman zaman alt srru flara yarasa da, nere­deyse tamamen aristokra tJar eliyle yapr ldiguu, devrimlerdegerceklesenin elit degi~imi oldugunu, yeni elitlerin de kisasiirede kendi mesruiyetini saglayarak, istikran sagland iguusavunur. (1971: 301) Elitleri gucle iktidan ele alan "aslan­lar" ve kurnazhk.1a idare eden "tilkiler" seklinde iki ideal tipeindirgeyen Pareto, elitJerin olrnadrgi bir toplumun bulunma­drgirn, sadece farkh elit tiplerinin ve elit degi~iminin oldugu­nu savunur. Eski elitlerin tembellikten ya da i ~ bilmezliktendegil, aruk kendini yenileyemeyen tarih dL~1 bir pozisyonadusmelerinden elit donusurnunun gerceklestigim savunanPareto, insanhk tarihini elitJerin yukselis ve dusmelerindentarihi olarak anlaur, (Pareto 1968,36) Pareto, elitlerin ken­di alanlannda yiiksek basan sahibi olan ustun yeteneklilerarasmdan geldigini savunarak, Romantizmin sanat alanmdaurettigi deha kavrarrum siyasetin alamna tasirrusur,

Bu klasik fi gurlerin yarn sira, siyaset sosyoloj isinin elitlerinyonetirni konusundaki en onernli isimlerinden biri olan C.Wright Mills de ikinci Oiinya Savasi sonrasi ABD'nin devletyapisrru inceledig) 1956 tarihli kltabi iktidar Se,kinleri' ndecok daha detayh, gents ve yapisal bir ~er~eve sunar. Mills,iktidar seckinlerirun profesyonel poliukacrlarm iistiinde azsayIda darusrnan, siyasetci ve sozculerden olusan bir grup 01­dugunu savunur. ABO ozelinde iktidar elitlerinin siyasi, eko­nomik ve askeri alanlarda etkili oldugunu, karar alma surec­leri ve siyaseti belirleme uoktasmda bu elitJerin aglrllk.1annmve dengelerinin dinamik oldugunu ve siirekli degi ~ti gin i ilerisiirer. (Mills 6) Aristokrasi olrnadtgi halde, ABO'de iktidarseckinlerinin iist katmanuun benzer toplumsal kokenden gel­digiru, benzer okuUara gittigini, benzer sosyallesrne alanlan­na sahip oldugunu, degum yeri ve dini mensubiyet acismdanbenzerlik.1er tasidignu ifade eder.

53

TurI<iye'de 'roptum

Mill s 'e ben zer sekilde Fransrz sosyolog Pierre Bourdieu detoplurnu benzer toplumsal kiikend en ge len elit lerin yo neuigi­ni savunur. An cak MiLls 'd en farkli o larak Bo urdieu ' nun as ili/gi alaru devlelin nasil <;alJ~ugl ya da karar alma sureclerini nnas il i~ledigi degil , bu eli tle rin hangi sureclerle nasiI ye ni­de n ureuldigidi r, Bourdieu'niin bu yaklasinu diger kuramci­lardan ay n olarak , elitlerde herhangi bir dogal ya da genetikiize llikJe olrnadrgiru, aks ine elitler in ureul digini ve yenide nureti ldigini sa vu nur. Bu nedenl e Bourdieu este t lk zevk, kul­tur, adab-i rnuaseret gibi sirnfsal olarak ay inci ve aynsun­CI sureclerin nasil uretildigi iizerine dusunur, Bourdieu'nunaS11 iizer inde durdugu konu ise bazi davrarns bicirnlerininancak bazi snufsal kesi mler icin gecerli oldugu, farkh a lgi­lam a ve davrarus bicimle rinin as len simfsal oldugu, kulrurunde as len bu aynrru kurumsa llasurrnak icin kullamldigrdrr,(Bourdieu 1992: 33) Bu nede nle ku ltur ya da kulture l ser­maye basitce kulturel bir olgu degil , son derece karm asik birsurecin siyasi parcasrdir. Elit iiretimi konusunda Bourdieu 'yekaulan, ancak bu surecleri siyasi ozne poz isyon lan ile degi/,karrnasik i/eri endustri top lumlanrun ihtiyaclan iJe birlikteok umay i te rcih eden Alain Touraine, bu surec lere daha yapi­salo bir cerceveden bakar. Tourai ne ileri endustri top lurn la­nnda elit kadrolan yetlstirrne islevinin buyuk oranda seckiniiniversitelere devredtldigint vurgular. (Touraine 1977)

Kon uya siyase t sosyoloj isi ve devletin dogasi acismdan ba­kan, Devlet teori si kapsa mmda "devlet elitle ri" kavrarruruge ltstire n Michael Mann , devlet eUtle rinin ozerk gucu 01­dugunu, tamamen basina buyruk olmasa da sivil top lumdanbagimsiz iktidar kul landigiru siiy ler. (Mann: 18) Bu anlam­da devlet elitle rini n iradesi ile hareket eniginden devletinbir iradesinden de bahsetmek miim kiind iir. Devlet elitlerinintoplumdak i diger elit etki grup lan kadar en azindan etki veiize rkJik alaruna sa hip oldugunu savunan Mann , devletin vedevlet elitlerinin basitce bir s rrufm crkarlanrn savunan birelitler grubu olrnadrguu, aks ine farkh bir sosya l ve rnekansalorgute cahsan bir grup oldugunu iddia eder. (Mann: 19) Buna

54

ITurkiye'de Toplum

gore devletler de rasyonel akttirler olarak ele almrnahdrr,

TURKiYE'DE ELiTLER

Turkiyede el i tlerin islevi ve larihi konusunda da benzerokumalar etkilidir. Osrnanli lrnparatorlugu'nun karrnasikelit yetistir rne kurumlanndan, bu eliilerin doniisurnune ka­dar farkh yorumJar mevcuttur. Serif Mardin' in rnerkez-cev­re aynrrundan ilharn alan Eric Jan Zurcher, kJasik donerndeytinetici elitler arasmda farkh kiilttlr ve gelenekler oldugunu,elitlerin sadece devleti yonetmedigtru, aynca dev let gelene­gini de korudugunu ifade eder. Buna gore gelenegin muhafrziolan ulemaya kars: adap dersleri He egitilen as keri-burokra­tik eliti, ytinetici ve koruyucu elitler olarak birbirinden aymr.(Zurcher 2005) Zurcher elit ust kulturu He halk kulturununge,i~ alanJanmn tekkeler ve tarikatlar oldugunu, bu gruplannbirbirinden tam olarak aynlrnadiguu savunur.

Osman" lmparatorlugu'n un tasfiyesi ile birlikte yeni bir dii­zen kurulurken, elitlerin karakteri de buna uyum saglarnahy­di . Osmanh' dan Cumhuriyet'e gecis surecinde radikal kopusyasandigiru savunanlara karsm (Gole, 1977: 50), bu gecisteeliLierin degil ideolojinin degi~tigi n i, aS11 ana kadro ulema ha­ricinde neredeyse rum elit kadrolann tamarnen ayru kaldrgirusavunan goruslerde mevcuuur, (Mohapatra: 283) ' Ancak su­rasi kesin ki, bu dtinemde ulernarun tasfiye edilrnesiyle bir­likte elitler He halk arasmdaki bag koprnustur, Curnbunyer 'inilk yillan nda tarikatlara karsi gosterilen sen tepki biraz da bukurumlan n halkla elitler arasmdaki ktiprli vazifesi gtirmesiy­Ie i1 i ~kH id i r. (Cizre: 2008a:)

Elit degi~iminde yasanan en onemli gelisme bu nedenle [5­

larn'rn ve sembollerinin devlet elitier; arasrnda rnesruiyetinikaybetmis olrnasidrr. (Ahmad: 1993) lslarn' m mesruiyetininyerini alan dege r ise laiklik olmustur, Bu surectek i dtinu~umu

I Mobapatra Rustow'a aufla bu gt><i$donerninde [mparatcrluk perso neltn!n yuzde93'(]n(]n, roplam rnemurlarm ise YU7..de 8S'inin ayr ukaldtgrru savunur (285).

ss

Turkrye'de Toplum

tevil etmeye cahsa n Kem alist aydmlar laiklikJe ilgili donu ­surnu, "ha lki demokrasiy i iistlen meye hazrr hale ge tirmek"sekli nde yorumlayarak, daha soma bu surecin la iklik icin la­iklik haline geld igini sav unsa lar da, bu do misurnun patoloj ikyarnru acik larnaktan uzakur, (Heper, 1991: 48-9)

TURK SiYASETiNDE FAY HATTI:DEVLET ELiTLERi VS. SiYASi ELiTLER

Cumhuriyet'in ilk yi llannda gerceklesen, gunumuzde de de­vam eden bu surecte yasananlar, s iyaset bilimc iler tara fmda nbuyu k ora nda devlet elitleri ile siyas i eliUer arasmdak i ge ri­lim se klinde kavrarnsall asunlnusur, Buna bagh olarak T urksiyasetinin en temel celiskisi ise siyas i eliUerie dev let e liUeriaras mda bir uz lasrna no ktas i o lusturmak ~ekJ i nde tarurnlan­rrnsur, (Heper, 1992: 188) Dev let elitleri kavramsa llasurma­Sl buyiik oranda M ichael Man n'm devlet kura mma dayamr.Buna daya narak yapilan tammlamalarda dev let eliUeri hu­kiimetler ve cikarlar ustu bir ka rak ter arz ederken, halktan ,siyaseue n ve neredeyse siyas i elitlerde n tam am en ozerk birkara ktere sa hiptir, (Heper ve Keym an: 259)

Devlet eliUeri kavrarnsallasnrrnas rru yapan oncu isimlerdenErgun Ozbudun, devlet elitle rinin merkcz-cevre causrnas indamilliyetci, merkeztyetci, laikci bir yap' izledigim savunrnus­tur. (Ozbudun: 245) Yine bu alaru n onern li isim lerinden Me­lin Heper 'e go re ise devlet elitler i laik-demok rati k devl eti verasyon el dem okrasiyi sav unan bir kesim dir. Buna go re devletelille ri Atatlirk, ismet ln onu , ente lektue l-burokratik elit veasker i elitte n olusa n bir gruptur, Bu gruba 1975 sonrasmdazaman zaman CHP' nin siyasi elitleri nin de kauldigiru savu­nan Heper, devlet eli tlerini Baucihk'm iilke icindeki tastyicisrolarak gormustur, (Karaosrnanoglu: 20 ve Heper ve Keyman:259) Devlet elit leri arasmda en gli<; lli kes irn kendis ini TurkDev leli' nin dusrnanlara karst koruyucusu ve i<; dus rnana kar­~ , bekcis i olarak go ren as keri elitlerdir. (Karaosmanoglu : 32)

56

Turkrye'de Toplum

Devlet elitlerini belirleyen en onemli kriterlerden biri olanlaiklik ise devletin niteligini coktan asarak, yonetici elitin ka­rakterini tarumlarna noktasma gelrnistir (Yavuz: 31)

Kemalisl merkezi ternsll eden devlet elitlerinin karsismdacevreyi ternsil eden siyasi elitler yer alrnaktadrr, Siyasi elit­lerden kasu 1975 sonrasi CHP de dahil olmak uzere, siyasiparti yoneticileri ve siyasi parti kadroland rr. Heper siyasi elit­lerin bu yonunu olumsuz olarak gorerek, siyas i elitleri halkdemokrasisine meyleden, dar siyasi crkarlari genel kamu ~ I­

karma tercih eden grup olarak gormii~ Lii r. (Heper, 2000: 72)Kulturel olarak homojen olan devlet elitlerine karsm siyasielitler kulrurel olarak daha heterojen, karmas:k ve cevrenintaleplerini karsilarnaya calisan, dindar bir karakter arz eder.(Ozbudun: 245) Bu ozelllklerinden dolayi halka daha yakJnolan siyasi elitler, halkm taleplerini siyaset alaruna tasidrlar,Tiirkiye'de siyaseti n ve siyasi partilerin guclu olmasi, digercevre ulkelerden farklt olarak, Tiirkiye' de siyasi parrileringercek tabanlarimn ve gercek sosyal karsihklanrun olrnasiylailiskilidir, (Frey: 30 I)

Turk siyasetlni devlet elulerl ile siyasi elitler arasmdaki mu­cadele seklinde tarif eden siyaset bilimeiler arasindaki Kerna­list anlau, devlet elitlerine siyasi kredi verilmesi acismdan,Tiirkiye'de demokrasinin ulernanm ya da halkm taleplerin­den degil, devlet elitlerinin tereihinden kaynaklandiguu sa­vunur. Bu anlau bir yonuyle siyasi bir anlaum bicirni olarakortaya ciksa da, daha ozelde, devlet elitlerini halkrn talepleri­ne karst savunma zorlugunun karsismda, mesruiyet kaygisuugiderrne cabasi olarak da gorulebllir,

C;:OK PARTiLi OONEMDE ELiT MUCADELESi

Devlet elitleri ile siyasi elitler arasmdaki miieadelenin gun­derne gelmesi biiyiik oranda cok partili hayata gecisle, dahadogrusu Demokrat Parti 'nin iktidara gelmesi ile baslar, Cokpartili hayata gecis siireeinde yasananlar, smifsal bir causrna-

S7

TUrklyt 'deToplum

dan ziyade eJitler ara smdaki rnucad eleyl e iliskilidir, (Aydin:100) Demokrat Parti ile birlikte devlet elitle ri karsismda guc­lenen s iyas i eli tle rin, KemaJizm ' i ideoloj ik o larak benimse­m is, kariyerini kisrnen bu goruslerine borclu devlet elitler itarafmdan tehd it o lara k algrlanrnasi sasiruci degildir, (Zur­cher: 234) Demokrat Parti ile birlikte baslayan bu surecin,ge rek Adalet Parti si gere kse de Anavatan Parti si ozelindeburokratik elilin gucunu aza ltma yonunde caba harcadigt sa­vu nulur. (Heper, 1993: 63) Oze llikle 1960 darbesi He devletelitleri 10 yilda kaybetlikl eri zem ini hizla kazanrruslar, 196 1Anayasasr ' na ek lene n MGK, An ayasa Mahkemesi g ibi siya ­se t ustu kurumlarl a s iyas i elitlere karst pozisyonl anm guclen­dirmi slerdir, Devlet eli tleri bu surecte ge rek Adalet Partisi 'n lgerekse de Demokrat Part i elitlerini "koylu" ya da azgelismiso larak go rmuslerd lr, (Ayata: 46)

1980 yi lma kadar bu se kilde devam eden devlet elitlerininhaltimi yeli, vesayet yo netlmi ni a nayasal hale geti rerek ku­rurnsallasu rrrus, siyasi elillerin alarum tamam en daraltrrusur,Boy lece devlet elitleri kontrolde n crkan iktidarlanm duzen­lemek icin aske ri rnudah ale yo nternini kes fetrni s o ldular.1980 darbesinden so nra ki srni dernckrarikl esrne ca ba larmarag men, bu dcnemdeki devlet elitle ri de demokrat deg ildi .(Heper, 1993: 64) 1980 onces inde o ldugu gib i, 1980 soma­smda da burokratlar kendi islevlerim, top lumda ve s iyaset­teki ye rlerini gorme leri anlam mda faz la degi ~i kl ik oldugunusoylernek abaruli olmayacakur.

1990' larla birl ikte cogu zaman mtieadele etseler de benzergundernlere sahip alan devlet e litle ri ile siyasi eli tle r arasm­da ki ge rHim lslamcrhk 'in Turk siyasi hayau nda gu~ kaza n­mast He birlikte co k daha acik seki lde ortaya crku. Devletelille rinin Bano ve toplumdan uzak yapisma karsm , lslamcieli tle rin milli kimlik ve kirnligin olusu mu konusundaki farkhgoruslert bu elit grubunun toplum uzer inde giderek artan biretkiye sa hip o lmasma yo l acn. (Aydin: 195 ve Turam: 9) 1980so nras mda basla yan ve 1990 'l arda yukse len lslarncihk, dev­let eJille rinin s iyas i rnesru iyet ala runm ve siya set oyununun

58

Turkrye'de Toplum

drsma ~Ikardlgl islam " cevreden merkeze tasrrnayi basardi,(Gole, 1997) Bu donernde san derece aktif ve dinamik birkarakter an eden lslamci elitler, sadece genel sayut elestiriduzeyinde degi l, sornut siyasa duzeyinde de dev let elitlerinemeyd an akudu lar. Devlet elitlerini n mi lli egiurn, ekonom i,siyaset, medya, s ivil topl um gibi alanlardaki tekelini redde­den lslarno elitler siyasi elitlere so n derece genis bir alan a~­

u lar, (Turam: 9) Bu surecle birlikte siyasi elitler karsismda1960'da ve sonrasmda basanh alan devlet elitleri, 1990'larlabirlikte kulturel hegernonyasrru ve eruelektuel tarusrna us­tunlUgunu kaybeni.

1990'larla birlikte devlet elitlerinin mesruiyet kaynagi olanlaikligm, mesruiyet kaynagi olarak popularitesini kaybetmesiile birlikte, lslarn'in siyasi tarusrnalann merkezine tasmdi­gl goruldu. (Heper, 1991: 50) Deger ve rnesruiyet kaynagikonusunda Iarkhhk yasayan, basiru lslamci elitlerin ~ektigi

siyasi elitler 1990'larla birlikte kendisinden onceki merkezsag kokenli sag parti elitlerini siyasi el it pozisyanundan dev­let elitleri pozisyonuna dogru zorlamaya basladr. Uzun yillarTurkiyede merkez sagm liderhgim yapan SUleyma n Demi­rel' in 28 Subat sureci nde devlet elitleri ile ayrn safa gecrnesi,merkez sagm tedricen dev letlesmesine, lslarncilrk' m ise e litbir hareket olrnaktan balker bir hareket olrnasma dogru gi­den yolu acrms oldu. lste tam da bu surecte "yasarn tam" enonernli siyasi konulardan biri haline geldi. Bu donern icin er­ken bir degerlendirme olsa da Nilufer Gole 1997'de yazdig:makalede, elitlerin bu kadar radikal bir siyasi dcnusumununbanscil ve demokratik bir sekilde degisrne konusunda bir is­tisna oldugunu savunur. (Cole: 47) 28 Subat Siireci, devletelitlerirtia siyasi elitlere hala guvenmedigini gosterrnesi a~l­

smdan san derece onernlidir.

2000'LERDE ELiT DbND~OMD

28 Subat Pos t-modern Darbesi ile birlikte, dev let elitleri ken ­di pozisyonlanru lahkim eunekle kalrnadi. Pek fazla uzerin-

59

TO,kiy,'d, Toplom I

de durulmasa da, bu rnudahale i1 e birli kte 'Turk siyaseti' neiliskin bilg i ve analiz cercevesinin ana ekseni kayrmsur,Devlet elitleri ile siyasi elitler arasindaki rnucadele uzerin­den, bu iki grup arasmdaki gerilim ve fark hakkmda anlaulanhikayenin niteligi degist i. Turgut Ozal'rn olurnuyle birliktehalkm taleplerini siyasal alarun merkezine tasuna islevi sagsiyasetten lslam crh ka devredi lrnis oldu. Once bclediyclerlebaslayan bu egi llrn, Refah Part isi'nin 1996'da iktidara tasin­rnasi ile birlikte merkez sag siyasetcileri, devlet elitleri ileayru safa get ird i. Devlet elitleri i1e siyasi elitler arasmdakiger ilimin bir sekilde cozulrnesi ya da azalmasi Turk siyasetiacrsmdan olumlu bir gelisrne olarak ele ahnabilirdi. Oysa 28Subat 1997 Post-modern Darbesi sonrasi yasananlar, bcy lesibir kars ihkh donusumun neticesi olarak degerlendinlmektenuzakur, Bundan ziyade , devlet elitleri karsismda halkJn ta­leplerini savunamayan siyas i elitler surekli geri adim atarakrnesruiyetini yitirdi. Siyasetin alarurun daralrnasiyla giderekdevlet elitlerine donusen sag siyasetin elitleri, halkJa dogru­dan iliski kurabilen, mahalle cahs rnalanndan islami degerle­re kadar halkla sahici bir iliski gelisurebt len lslarncilar tara­fmdan devle tlesrneye itildiler. 2

28 Subat Post-modern Darbesi tam bu sahici siyasi ternsi­Ie karsi yaprlrrus bir darbeydi. Bu darbeyle birlikte lslamcielitler siyaset alarnrun disma crkan ldrgmdan, devlet elitlerikarsisinda halkm taleplerini siyasa l alana tasiyacak sahibisiyasal aktor kalrnadi. Bu donemde kurulan koalisyon huku­metleri, tam anlarruyla halkm taleplerinin temsili simulasyo­nu iizerinden siyaset yapmaya cahsrrus, anca k bu da pek biranJam ifade etrnernistir. Bu siyasi rnesruiyet krizi bir turlu <;6­zulerneyerek, siyaseti bir kac y i l sure n temsil krizine sokmus­tur. Siyasi krizin burokratik yansimasi yolsuzlukJar, medya-

2 28 Subat Vi.' slyest alamo daralmasr uzertne bkz. (Duran, 2008: 82). Cinar 28Subat Surect'nt n daha oncekl askcrt darbelerden iki aodan farkh cldugunu soyter- 1.Asked eJitlerin slyest pani gtbt dogrudan halkr rnuhatap alarak kamuoyununyonten­dirilmesinde elkin olmasr, 2. Erken dcn em Cumhuriyet benzeri radikallaiklikprole­sine dtin i.i~ (Cmar. 2008: 110).

60

Turkiye'de Toplum

daki kar~lli gl tekellesrne ve krize destek, ekonomik kar~ l ligl

ise bankalar krizi ile sernbollesen iflas eden Turkiye seklindeorta crkrmsur. Halla temsil etmeyenJedemeyen, devletlesereksiyasi niteligini kaydeden ancak hala halkm temsilcisi gibidavranrnaya cahsan siyasi partiler pes pese gelen secirnlerdebasansiz olrnuslardu, 2000' Ii yillann elitler hikayesini bas­latmak icin en onemli tarih bu nedenle AK Parti' nin iktidarageldigi Kasun 2002 secirnleridir. AK Parti' nin kurulusununhemen ardmdan hizla iktidara gelmesinin ardindaki nedende, kendisini bu siyasi mesruiyet krizine cozurn olarak kod­layabilme, bir baska deyisle, halkm taleplerini siyasal alanatasima vaadidir. Boylece AK Parti kurulrnasuun hemen ar­dmdan, siyasetten tasfiye edilen lslarnci elitler tamamen fark­h bir siyasal kurgu Uzeri nden orgutlerneyi basararak, halkmdevletlesen elitleri siyas i temsilcisi olarak kabul etmedig!ortamda, siyasetin sahici temsilcisi olarak farkh siyasa l oz­nellikle geri gelrnistir.'

Bu surecte AK Parti ile TUrkiye'de devlet elitleri kategorisi­ne girmeyen neredeyse turn aydinlar (liberal, rnuhafazakar,[slarnci, sol vs.) arasinda dernokratik bir cephe kurulrnus­tur.' Devlet elitleri karsuhg inda, siyasal alarnn genislernesi,dernokratiklesrnenin kururnsallasrnasi, hak ve ozgurlukleringenisletilmesi temelinde kuruIan bu yeni koalisyon, donusenlslamci elitleri merkeze cekerek, merkez sagl degil, siyase­tin merkezini hem de oldukca farkh bir cerceve He yenidenolusturmayi basarrmsur, (Cmar, 2008: 111) Bu surecin basla­nnda yeni siyasi elitler devlet elitleri ile dogrudan karsi kar­siya gelmemeye calrsrrus, sorunlanru daha cok surecler vekurumlar Uzerinden cozrneye cahsrrusur, Sir baska deyisle,28 Subat SUreci'nde devlet elitleriyle karsi kasiya gelmeninmaliyetini haurlayan siyasi elitler, devlet elitleri ile AB SU-

3 AK Panl-lslamcrhk ilisklsinin Baucrhkuzertnden erken denemderayu bir tarns­mast i,in bkz. (Yilmaz, 2004). AI< Parti'nin Tilrkiye islamclhgl ile Hisklstnln dona­sumu uzertnebkz: (Cmar ve Duran, 200 8).

4 Omil Ciz.rebuyeniden kuru lurnu "l slamcr soylemde n demokrasi, insanhaklan vehukukun ilstilnlGgil gibi evrensel degerlere" gt'\ i~ olarakadlandmr (Clzre. 2008: 4).

6\

TO",y,'d, TcplumI

reci, AB uyum paketinin gerektirdlgi kurumsal ~er~eve uze­rinden muhatap olmuslardrr, AB Siireci kapsammdaki reformpakeLleri ile demokratik konsolidasyon cercevesinde devleteliLlerinin tedricen alarn darahrken, siyasi elitler de gerilimunsur tasiyan konulardan miimkiin oldugunda kacinrnaya ca­hsrmslardrr. Bu cercevede devlet eliLlerinin en onernli kesimiolan askeri elitlerle dahi iyi iliskiler gelisuren AK Parti, siya­si gozlerncileri sasrrtrmsur. (Heper, 2005: 227)

ELiTLER ARASI ATESKESiN SO NU:27 NisAN 2007

SOil derece uyumlu giden bu surec bir yaruyla Genel Kur­may Baskarn Orgeneral Hilmi Ozkok'un yerine Agustos2006'da goreve gelen Orgeneral Yasar Buyukarut'm aympoliukayi siirdiirmemesi neticesinde deglsrneye baslarmsur,(Cizre, 2008a: 145) Bu donemde askeri eliLler, siyasi elitle­re karst kaybedtldlgi dusunulen alaru yeniden kazanmak icinyeni hamlelere girismislerdir, (Cizre, 2008a: 147) Ancak busurerteki asil kopma noktasi Cumhurbaskan hgi secirnleriolrnustur, 1982 Anayasasi ile devlet elitlerini olusturan iistdiizey burokratlan atarna yetkisinin verild igi Cumhurbas­kanhg: rnakarm devlet elitlerinin Cumhuriyer icmdeki enonernli rnevzii idi. Curnhurbaskaru'nm AK Parti'nin istedigibir isim olma suun, kendi pozisyonunu darahacagi dusunendevlet elitleri destegiyle, Curnhurbaskanhgi secirninden sa­dece 2 hafta once 14 Nisan 200Tde, 28 Subat benzeri birsivil toplum miidahalesi ile bu siireci durdurma arnach kit­lesel protesto gosterileri yapi lnnsur. Buna ragmen Cumhur­baskanhg: makarmna AK Parti'den Abdullah GiiJ'iin adayiolrnasi devlet elitleri icin ateskesin sonu olrnustur, Cumhur­ba~kanhg' seciminin neticelenmesine cok az kala. 27 isan200Tde Genel Kurmay Baskanligi internet sitesine konulanrnuhura ile AK Parti'nin bu hamlesine karsihk veren devletelitleri, siyasi elitlerin alarunm daralu lacagi 28 Subat benzeribir miidahalenin onunu acrnak istemistir,Ancak AK Parti' nin

62

buna cevabi, daha onceki siyasi elitlerin aksine 2002' den ku­rulan siyasi koalisyona dayanarak devlet elitleri karsismdageri cekilrnemek seklinde olmustur, Cumhuriyet tarihinde si­yasi elitlerin siyasi alanm gerusletilmesl hantlesine karsi herdaim verilen darbe-muhura cevabi Turk siyasetinde vesaye­tin kurumsallasmasi cercevesinde bir kim dongu yaratrms­U. AI< Parti'nin 27 Nisan Muhurasi'ru devlet elitlerine iadeetmesi, elit mtieadelesindeki bu kisrr donguyu kirarak yenibir donemln onunu acmrsur, Aruk siyasi elitler darbe tehdidiya da rnuhura ile geri cekilmiyor, tam tersine devlet elitleriile aciktan aneak mesafeli ve dtizeyli bir hesaplasmanm icinegiriyorlardr,

Bu stireei mtiteakip gerceklesen Temmuz 2007 secirnlerindehalkm AK Parti 'yi yuzde 47 gibi tarihi bir oyla iktidara tasi­rnasi, devlet elitleri karsisinda siyasi elitler lehinde onemlibir kazarnrn olmustur, Bu anlarruyla 2007 secirn sonuclandevlet elitlerinin siyasi elitler karsismda yenilgisi anlarm­na geliyordu. Secirnler in hemen ardmdan Abdullah Gtil' tinCurnhurbaskaru olmasi ile 28 Subar' m tersine, bu sefer si­yasetin degil vesayetin alarumn daralulacagi bir surecin onuacilrrusur: 28 Subat sureci merkez sag siyasi elitleri devletelitleri haline donusturen etkide bulundu.' 2007 secirnlerinimiiteakip Cumhurbaskanhgi secirni ise, devlet elitlerinin im­tiyazh konumlaruun siyasi elitlere acilmasr stireeini baslatu.

Bir baska deyisle 28 Subat donerninde yasanan, siyasi elit­lerin halktan uzaklasarak devlet elitlerine donusmesi surecitersine calisarak, devlet elitlerine hasredilmis, devlet elitle­rinin iktidanrn garanti aluna almak uzere olusturulmus kad­rolan n bir kisrrurun tedrieen siyasi elitlere acilarak, devletelitlerinin ideoloj ik tekelinin kmlrnasina yol acrrusnr, Busurecin bir sure daha boyle devam etrnesi nihai tahlilde Turk

5 Bu donernde merkel saglO Hderltgtnc oynayan ve 27 Nisan Surect'nde askertvesayeuen yana tavrr alan Mehmet Agar ve Erkan Mumcu gibi isimlerin siyasettentesfiye olmalan bunun en belirginomegidir. 28 Suber Surecl'n de devlerlesen merkezsag elitleri iktidarlaodullendtrtlt rken, 27 Nisan'da ise tasf iyeolmaJan merkez sagmve styaset alamn nasrl donu~tli g[jniin Isareudt r.

63

Turkiyt"dI.> Toplum

siyasetinin ana tarusrna ekseni olan devlet elitleri ill' siyasielitler arasmdaki gerilimin tamamen tasfiyesiyle, gerilimin si­yasi elitler lehinde sona ermesine dahi gidebilecek bir potan­siyel tasirnaktadrr, Bu konuya yukanda tarusuguruz MichaelMann'm perspektifinden bakacak olursak, bu surecle birliktedevlet elitlerinin ozerkligi zarar gormus, nitelikJeri ise donu­sume ugrarrusur, Bu noktada Mann'm kavrarnsallasurmasm­da belki bir adrrn daha ileri gitrnek gerekebilir. Mann devletVI' devlet elitlerinin gucunu tarusirken, devlet elitlerinin VI'

devletin ozerkligini "devletin despotik iktidan" cercevesindetarnsu, Bu iktidar bicirninde devlet elitlerinin iktidan cesn­Iilik gosterse de genelde limitsizdir. (Mann: 5) Buna karsmMann modem kapitalist toplumlardaki devlet iktidanru "alt­yapi iktidan" olarak gorur, Bu tur bir iktidar devletin siviltopluma nufuz ederek, siyasi kararlanru topluma merkezi birkoordinasyonla yaymasi ill' toplumda etkisini dolayh olarakhissettirir. (Mann: 7) Devletin gucu despotik olarak azahr an­cak altyapi acisindan guclerur, 2007 ill' baslayan devlet elitle­rinin imtiyazh pozisyonlann m siyasi elitlere aolrnasi devamederse nlhayetinde Mann'm bahsetug i bu ikinci tur iktidannolusrnasma yol acarak, zamanla devlet elitleri-siyasi elitierceliskisinin tamamen ortadan kalkarak Touraine' in bahsettlgiteknik ozelligi one cikan elitlerin guclenmesme yol acabilir,

27 Nisan 2007 ill' 12 Eylul 2010 arasr devlet elitlerinin do­nU~UmU mUcadelesinde son derece onernli bir donerndir.Cumhurbaskanhgr'run devlet elitlerinin stratejik olarak gor­dugU ust yargl VI' Universitelerdeki bazi konumlan ideolojikolarak Kemalist-BatlCI devlet elitleri dismdaki elit profillerineacmasi 10 yrl gecikmeyle de olsa NilUfer Cole 'nin bahsetti­gi radikal donusurne yol acnusur, Neredeyse her gunu aynbir gerilirnle gecen bu surecte 27 Nisan 2007 rnuhurasmaAK Parti' nin erken secirnle karsilrk vermesine, devlet elitlericumhurbaskan hg i secimini mesnetsiz bir sekilde engelleyenmeshur 367 karan ill' karsilik verrnistir, Cumhurbaskanhg:konusunun secimden sonra kriz haline getirtlmeslne ise AKParti secirni referanduma goturerek karsihk verrnistir, Bu su-

64

'rurktye'de Toplum

recte devlet elillerinin en buyuk hamlesi ise askeri elitlerin 27Nisan denemesi ile mlidahale imkarnru yitirmesi netieesinde,bu gorevin list yargl eJilleri ne devredilmesi olmustur, 367 Hebaslayan yargimn siyasete rnudahalesi, AK Pani'yi kapaunaisremiyle acilan dava ile devam etti." Buna AK Parti'nin eeva­bi ise yargi burokrasisini degisurecek, devlet eJillerinin koru­nakli rnevzii olan ust yargiyi devlet elitlerine karst turn siyasieJitlere acacak deglstkltklert, bu sureci pazarhga acarak onecikarmak seklinde olrnustur. (Ete ve Yrlrnaz: 2010) DevleteJi tlerinin kullandigi yargi bilrokrasisini etkisiz ktIarak, yenianayasa yapmamn onundeki engellerin kaldmldigr anayasadegi ~ikJ igi pakeli 12 Eyltil 20 LO' da oya sunulmus, referan­dum sonueunda degisikllkler onaylanrrusur. Boylece 27 Ni­san 2007'de acilan parantez, 12 Eyltil 2010'da siyasi eJi tlerinbasansi He kapanrrusur,

BUROKRATiK VESAYETE KAR~I HALKOYU

27 Nisan 2007 He 12 Eyltil 2010 arasi devlet elitleri He siyasieJi ller arasi mileadelede her iki larafin da yeni enstrumanlaricat etligi gorulrnektedir. Devlet eJi tlerinin 28 Subat benzerikitlesel eylemleri kullanmaya cahsrnasi bunun ise yarama­d'gl durumda ise geleneksel enstriiman olan rnuhura yolunabasvurmasi bekJenen bir gelisrneydi. Aneak asrl bu donernindevlet eJitleri acismdan yarauci katkisi devLet elitleri Icmdeaglfllgl azaJan askeri eJitlerinin yerine yargi eLitlerinin onecrkmasiydr. 27 Nisan'la geri adrrn atunlamayan siyasi elitler,once 367 karany la engellendi. Bunu muteakiben, AK Pani 'yikapatma davasimn acilrnasi Ergenekon, KCK gibi dev da­valarda sureci etkileyeeek kararlann almmasi yargnun siya­sallasrnarnn da otesinde, devlet eJitlerinin rnudahale aracinadonil~tiigilnil gosteriyordu, (Ete: 2009) Ole yandan AK Paniliderligindeki siyasi eJitler de buna kars: taktik olarak halko-

6 AK Parti ile ilgili kapatma davasr karanmn aynnuh degerlendnrnest i~in bkz.(Arslan2009).

6S

Tlirluye'deToplum

yuna basvurrnayi tercih eniler. Siyasi elitleri iktidara getirrnenoktasmda kullarulan sandik, gerek referandum gerekse degenel secirn ozelinde devlet elitlerinin aleyhinde siyasal ala­run acilmasi icin islevsel hale getirildi. (Yilrnaz, 2010) Dahaonce sair arnaclarla kullamlsa da sandik, Turk siyasi hayaun­da ilk defa bu amacla kullamldJ . 27 Nisan Muhurasr'na Tern­muz 2007 secirnler i ile cevap veren AK Parti biiylece kanuyuternsil makarrn alan rnakarrn a lan Meclis'e degil, dogrudanhalka goturmus, devlet elitleri ile halki karsi karsiya getirrnisa luyordu. Aym sekilde 367 karanrun yasal zeminini asarna­yan AK Parti, bir Anayasa degi~ikligi He Curnhurbaskaru'ruseciyor, bunu da yine referandumla yaparak 367 karanrn halkayu ile tersine cevlriyordu. Bu noktada belki de en tinemlirnudahale 12 Eyliil 2010 Referandumu oldu.'

AK Parti'yi yarg. yoluyla kapatarak engellemeye cahsan dev­let elitleri karsismda, cozum yine halkayu oldu. Yeni anayasa­run yapilmasi onundeki engellemeler ve sair duzenlemeler i1ebirlikte, AK Parti konuyu referanduma tasiyarak, yapisal birrnudahalede bulunarak yargl burokrasisinin tekelci yap'S1mkiracak, aym zamanda askeri elitlerin alaru m daraltacak du­zenlemeleri halk destegiyle yapu. Btiylece Cumhuriyetle bir­likte baslayan, 1960'da anayasal burokrauk vesayet rejimi i1eyapisallasunlan devlet elillerinin egemenligi, bu referandumsonucunda siyasi elitler karsismda secirnler ve referandumaracrligiyla dinarniklestirilen halkayu mutlak egernenlrginiyitirmis oldu. (Ete, Yilmaz ve Ustun, 2011) Tam da bu neden­le devlet elitlerinin 1980 yilmda vesayeti tahkirn ettikleri dar­benin 30. yildonumundeki referandumla, aruk buyuk orandadarbe yeteneginden yoksun hale geldiler.

SiYASi MERKEZiN D6NO~0M0

Devlet elitleri ile siyasi elitler arasmda yasanan rnucadele­de son 10 yilda siyasi elitier lehinde onemlt gelisrneler oldu.

7 Anayasa paket inin i,erigi He ilgil i eyrmuh bllgl ic;in bkz. (Beirne ve Ozben :20 ' 0).

66

Aneak halen bu elit degisirninin kadro degisirm oldugunustiylemek oldukca zordur. Gercek kisilerin degi~iminden zi­yade, belli alanlarda yeni isimlerin diihil olmasi, bunun yamsira daha once sadeee devlet elitlerine ait olarak gorulen beIlialanlan n topluma acilmasidir yasanan. Daha somut ~eki l­

de soylernek gerekirse, iktidan ile birlikte devlet elitlerininstratejik kurumlan olarak bilinen istihbarat, askeriye ve ha­riciye gibi alanlarda ciddi sayilabileeek degi ~iklikler olma­rrusur, Bunun yam sira oncelikle universtrelerdeki yonetimpozisyonlan devlet elitleri dismdaki entelektuellere acilrms­ur, Buna ek olarak ilk defa yargi burokrasisinde toplumuternsil edebileeek bir yapmm olusrnasma zemin hazirlanrrus­ur, Bu nedenle yasanan elitlerin degisirninden ziyade elit te­kelinin kmlmasr, elitlerin cogullasmasi ve devlet elitlerinindonusurnudur, AK Parti iktidan ile birlikte halkm taleplerinisiyasi alana tasiyan AK Parti, birlikte cahs ug: elit kadrolanda buna uygun davranmaya ~aglfm'~tlr.

Peki 0 halde son 10 yilda elitler duzleminde yasanan onemligelismeler nelerdir? Yukand a anlatugirmz devlet elitleri vesiyasi elitlerin rnucadelesi drsmda, en onernli degislm Go­le'nin bahsettigi lslamci elitlerin 1990'l ann sonuyla birliktedonuserek merkeze oturrnasi olrnustur, Olumlu ve olumsuzyanlany la bu gelisme Turkiye'de ki donusurnu onemli olcudeerkilemistir. Kurulma sureci ile birlikte geleneksel lslarnci­hk'i sorgularnaya girisen, zamanla kendisine farkh bir mecratutturan AK Parti bu donemde oncelikle kendi donusumunusaglarrus, sonra da bu donusumu topluma yaymaya cahsrrus­ur, (Duran, 2008) Bu surecle birlikte merkeze yaklasan, siya­setin sornut sorunlany la hesaplasmak zorunda kalan bu elitkesirn, aruk sistem d, ~il lgm getirdlg! yarauc i etkiden mah­rum kalma yoluna girrnis, ancak parcasi oldugu sistemi dedonusturmeye baslarrusur. Daha sistem ici dusunrneye bas­Iayan, sorunlara cozurn odakh yaklasan, utopyaci karakterinizamanla kaybeden bu elitler, zamanla rnerkeze yerleserek si­yasetin alarum genisletmis, devleti ve toplumu da etkilerneyebaslarrusur, Yine bu donemde akademisyen ya da entelektuel

67

'rurktye'de Toplum I

kimlikleriyl e tine crkan muhtelif isiml erin idari ve s iyasi go­revler almasi siyas i elitlerin niteli ginm degismesine, farkhbir yaklasirru n ge lismes ine yol acrrusur,

AVRUPAMERKEZciLiKLE HESAPLA~

Tiirkiye'de son 10 yilda, devle t elitleri kars rsmda ortaya ~I­

kan ye ni siyasal eLitin en belirl eyi ei tize lli kler inden biri , ge le­neksel devlet elitlerinin Baucihgina karsm, Avrupam erkezeiparadi gma lie elestirel bir iliski ye girme leridir. Devlet elitleri"rnuasir medeniyet se viyes ine ulasrna" ilkes i etra fmda s idde­ti degisme kle birlikte radika l bir Bauhlasrna politi kasi yunit­muslerd lr, Bu Banci poz isyo n, bazen laikl ik ile milli yetcilig ibirlestiren bir karakt er kazanarak ulusa lcrh k sekline burun­rnustur, Ulusalcihk tize linde kiiltiirel olarak Bau er, siyasal isezama n zaman Bauer za man za man Ban karsiu bir pozisyo ­nu ben imsemislerd ir. iki Diinya Savasi aras inda ingiliz dl~

politikasi ile Bo lsevikler arasmda nispeten raha t blr donerngeciren ve i ~ sorunlany la ilgil enen Tiirkiye 'nin d,~ politikasi2, Diinya Savasi so nrasmda transatlantik ekse nine girrnistir.Uluslararas i kurumlar ve NATO iizerinden kur ulan bu iliskiTiirkiye'ye nispeten dar bir manevra ala ru birak rrusur. SogukSavas sonras inda yasanan geli srnelerde once Orta Asya'yaacilrnayi deneyen , daha so nra ise komsulanyla nisp eten daharahat bir iliski kuran Tiirkiye , kendi adma siyas et ge listirrneac ismdan ise eiddi bir anhrn ya pmak konusunda hareketegec rnemistir, 2000' lerde yasana n istikrarh siyas i orta rn, istik­rarh ekono mi, yiikse k buyurne lnzi ve c;evre iilkelerle yakmiliski ye ni elitle r iizerinden ozguve n arus ma yo l acrrusur,

AI< Parti bu somut kazarumlann yam srra, Avrup am erkezei­likle ge rek kavram sal ge rekse de siyasal diizeyd e hesaplas­maktan kacmrn ayan 1990' Ian n bagrmsiz islamel elitler inide kendi c;evresind e tirgiitlemey i de basarrmsnr, Btiyleee AKParti bir ya ndan Ban ile AB dolayirruyla yapisal bi r enteg­rasyonu savunurken, aym za man da tize llikle Avru pam erkezei

68

Turkiye'!iP Toplum

bilgi ve siyaset irnkanlann a ise mesafeli ve elestirel bir ~e­

kilde yaklasrmsur, Bir yandan Ball ile bircok konuda dogru­dan rnuhatap olarak birlikte cahsan siyasi elitler, ate yandanTurkiye icin daha ozerk bir siyasi pozisyon kurma c;abalannagirismislerdir, Bu ozguven ve siyasal ozne olma talebi neti­cesinde gelistirilen alternalif polilikalar sadece Turk dl ~ po­litikasiru degtl, farkh alternalifl er Oretligi icin dunya siyase­lini de yakmdan ilgilendirir hale gelrrusur." Yeni siyasi elitlerFilislin'deki secirnler ve Hamas konusunda Avrupamerkezciyapiyt zorlamis, Birlesmis Milletler GOvenlik Kurulu'ndaki(BMGK) davrarusi ve perforrnansi ile bir yandan BMGK'YIrnesru zemin olarak gormus ancak djger yandan BMGK'l1I ncari halini sorunsallasnrrmsur, Bu cercevede "MedeniyeLlerluifakr" ile cari siyaselin sirurlanru zorlarrus, Avrupa'dakiMuslumanlar 'm konumunu ve islamofobi'yi gunderne ge­tirerek Avrupalihk'm srrurlanru da sorgulamaya acrmsur,(Gale, 2010) israil 'le kurdugu iliski ile neredeyse turn ArapDunyasi 'ndaki dengeleri ve mesruiyet iliskilerini sarsan busiyaset, iran 'la Ball arasmdaki niikleer program nedeniyleortaya cikan gerilim dolayuruyla BMGK'l1In gorev, yetki vesmrrlanru sorgularrns, dunya siyaseti hakkinda sorulan gun­deme getirmisur, Devlet elitlerinin basta islam, devlet ve la­ikJik konusunda kJasik Avrupamerkezci anlauyi icsellestire­rek anlatan, bunu yaparken islam Dunyasi icinde TOrkiye'yilaikJik nedeniyle istisnai olarak goren yaklasrrmmn tersine,yeni siyasi elitler hem islam dunyasi hem de Ball ile dahayakm, kompleksiz, ancak rnuzakere temelli bir ili~ki kurarak

8 Son dOnem Turk styaseundekt i.-; politika ile dl$ pcltuka arasmdakl etkilestrmlki yOnlil dusunmek gerektr. Bir yOnilyleAK Pan t'nm i'-; politikada yapuS! aohmlerdl~ poliukayr daetkilemektedir; Bunaen iyi cmek Kurt acunm hem Irak ve BotgeselKiln Yoneumi ile iliskileri etktlemekre. hem de Tiirkiye-Suriye i1i~k.ilerinde Ti.irki­ye'nin Suriye'deki Kiirtler'in durumunun duzeltilmesi konusunda bu ulkeye ka~1

daha rsrarcr olmesr sonucunu dogurrnaktedr r. Bu i1i ~kin i n diAer yonu tse dl~ politika­run lc styasen donusrurmentn araclenndan biri olara k kullarul masrdrr. Bu donusumeOmek olarak AB Sureci'nln dernokrasinln konsolidasyonundaki tslevt gosrertlebtltr(Duran,2008: 87).

69

Tilriuye'de TopJum

bu sistemin temellerini de sorgulamaya acrrusur, Bu cerceve­de Ttirkiye Ball icinde kalarak, Ball elestirisi yaparak, Bauka~ttllgl degil, Bau'yi donusturme, Bauh olrnayanlara alanacrna gibi bir isleve sahip gibi gorunmektedir,

SONUe;:

Turk siyaseti birkac farkh anlan tizerine insa edilecekse,bunlar arasmda belki de en onemlisi siyasette elitlerin yeri,onemi ve donusurnudur, Osrnanlr'dan beri devam eden elitlerile halk arasmdaki farklihk, Cumhuriyet' te bu farka laikliginde eklenmesiyle neredeyse radikal bir hal aidr. Osmanh 'danCumhuriyet' e gecis stirecinde kendisini disan kapatan elit­ler, rnetafizik bir kurguyla neredeyse teolojik bir karaktereburunerek kendisine insantislti ozellikler atfedilen bir oncuelit grubuna donusru, Turk siyasetinde "devlet elitleri" olarakadlandmlan bu kesimin teolojik karakterinden siyn hp nor­rnallesrne sancilan Turk siyasetinin siyasal krizinin de tari­hidir bir bakirna. Devlet elitlerinin 1960 sonrasmda ideolojikustunluklerini anayasal kurumlarla guvencc aluna alrnasi iseTtirkiye'de burokrauk kurumsallasrna surecidir, 1960 sonra­smda, soguk savasm etkisi, siyasal alamn darhgl ve siyasiaktorlerin yeterinee gjj ~ ljj olrnamasi gibi etkenlerle hukurn­ferma olan bu grubun iktidan 1980'lerle birlikte zayiflarna­ya baslarrus, 1990'lara geldigtmlzde 28 Subar'Ia birlikte engjj~1ti gortindjjgti anda tarihinin en buyuk krizini yasarrusur,Sag siyasetin ~okjj~ti, lslamcihk 'm halkm taleplerini Balle)olmayan bir icerikle siyasetin merkezine tasirnaya baslamasibu krizin en temel sebepleridir. Asilmaya cahsan krize ~o­

zum ise AK Parti ile gelmistir. lslarncrhk'in donusumuneparalei, siyasi merkezin de yeniden sekillendig] bu donemdedevlet elitleri karsru bir koalisyon kurarak iktidara gelen AKParti, i ~ siyaset-drs siyaset etkilesirni ile Ttirkiye'deki devletelitlerinin alarum siyasi elitler lehine daraltarak, peyderpeysiyaseun alarum genisletrrustir, Elitlerinin konumu ve siyasialarnn yeniden sekillenrnesi, devlet elitleri tarafmdan 27 Ni-

70

Isan 2007 Muhurasi lie karsrl anrms, bu nokt ada AK Pani'ningeri adun atmamasi ise 3.5 yil surerek 12 Eyltil 20lO' da so­nuclanacak gerilimli bir siyas i mtieadele diinemini baslatrms­ILr. Bu diinem devlet elitl erinin kendi alanlanru korumak icinaskeri tedbirlerden yargl temelli stratej iye diinmesine, siyas ielitlerinse devlet elitle ri karsisinda mtieadele icin halkoyunuaracsallasurrnasma neden olmustur. Bu diinem boyunea elit­ler aras: mtieadelede dis etkinin son dereee suurh olmas i veyeni el itlerin s iyas i olarak Bau cihk 'a mesafeli durmasi Tur­kiye'de elitler tizerinden Avruparnerkezcili ge karst eles tirelbir siyas i, diplomatik ve entelekttiel bir kulturun olusrnasmayol acrmsur, Bu oldukca uzun stiren 3.5 yil so nunda siya­setin alaru hi~ olrnadigi kadar ge nislernis, devl et elitlerininetk inligi hem kurumsaJ olarak da hem de ree l etki olarak ge­rilemi stir. Ttirkiye' nin onumuzdeki diinemd e yeni anay asa vesa ir siyas i reformlarla alacagi ~eki l sadeee devlet elitle ri liesiyasi elitler arasindaki mtieadeleyi degisti rmek ya da donus­ttirmekl e kalrnayip, bu dikotomiyi tamamen so na erdirerekye ni s iyas i gerilimin yeniden ve baska kavramJar tizerindenkurulrnasrm dahi gundeme getirebilir. Bu yeni donernin na­s rl se klllenecegi buyuk oranda, siyas i elitler koalisyo nununkade ri, anayasa reformu ve yeni siyas i etitlerin performasmabag" olacakur,

71

Turktye'de Tcplum I

KAtNAKLAR

Ahmad, Feral, The Making of New Thrkey, Routledge, London, NY,1993.

Arslan, Zuhttl.Mahkemest 'ndenAnkara.

"Basortusu, AK Part i ve LaikJik: Anayasaiki Karar Si r Gerekre" SETA Anatiz, Oca k 2009,

Ayara, Sence r, "Patronage, Party, and State: The Poli t.idzation of Islamin Turkey" , Midd le East Journal, Vol. SO, No. I (Winter, 1996), pp.40-56.

Aydin, Zulkuf, The Political Economy of Turkey, Pluto Press, 2005.London

Bourdleu, Pierre. 1997 [1972] Distinction: A Socia l Critique of the.Judg ment of Taste. Harvard.

M ime, Selin ve Taha Ozhan, "Const itutiona l Referend um in Tur key"SETA Policy Brief Na: 47, August 2010, Ankara.

Cizre Omit, " Introduction", Secular and Islamic Politics in Turkey : TheMaking of the Justice and Development Party, Ed. Urnit Cizre, Rout­ledge , Londo n, 2008 .

Cizre Omit, "The Justice and Deve lopmen t Party and the milit ary"Secular and Islamic Politi c} in Turkey : The Making of the Just ice andDevelopment Party. Ed. Omit Cizre, Rou tledge, London, 2008a. Pp.132-17l.

Cmar, Menderes and Burheneut n Duran, "T he specific evolution ofcontem porary Political Islam ill turke and its ' d iffere nce ' " Secular andIslamic Politics in Turkey: The Making of the Justice and Deve lopmentParry. Ed. Omi l Ctzre. Routledge, London, 2008. Pp. 17-40.

Cmer, Menderes. "The Justice and Development Party and the Kemal­iSI estab lishmen t" Secular and Islam ic Potltlcs in Turkey : The Makingo{ the Justice and Development Parcy. Ed. Omit Cizre, Routledge, Lon­don, 2008. Pp. 109-131.

Dura n, Burhane ttin. "T he Justice and Development Party 's ' new poli­ucs'" Secular and Islamic Politics in Turkey : The Making of the Jus ticeand Development Party. Ed. Omit Cizre, Routledge, Londo n, 2008 . Pp.80- 106.

Ete, Hatem ve Nuh Yumaz. "U zlasrna Araya n ' Pezerhga' Ouuur' A(lk

72

1\

\

Ti.irki)..t"'~ Toplum

Goru~, Star Gazetes l, 29 Mart 20 lO. istanbul.

Ere, Hatem, Nuh Yrlrnaz ve Kad ir Usu m. "Turkey's Constitutio nal Ref­erendum of 2010 and Insights forthe Genera l Elections of 2011 " SETAPolicy Report No: 15, Febru ary 20 10, Ank ara.

Ete, Hatem . "Ordu Darbe Yapamaymca" AnlaYI~ , Sayi: 74 Temmuz2009. istanbul.

Frey, Frederick W. The Turkish Polirical Elite, Cambridge, Mass.: TheM.I.T. Press, 1965, 301- 3.

Go le. Nilufer. 199 7. "Secularism and Islamism in Turkey : The Makingof Elites and Co unter-elites," Middle East Journal, 51 (w inter).

Gole, Ni ltlfer, If Iqe Cecister: Islam veAv rupo. Metis, istanbu l, 20 10.

Heper Melin ve Nur Bilge C riss, Historical Dictionary of Turkey, 2009,

Heper Metin, "The Just ice and Development Parry Government and theMilitary in Turkey" Turkish Susdies, Vol. 6, No.2, 2 15-23J, Ju ne 2005

Heper Mel in, "The Ottoma n Legacy and Turkish Polit ics" Journal ofIn/ernarianal Affairs, Fall 2000, 54, No. 1 PP. 63-82

Ilepe r Metin . "T he Strong State as a Problem for the Conso lida tion ofDemocracy : Turkey and Ge rmany Compared" Comparative PolicicaJStudies L992 25: 169

Heper, Metin and E. Fuat Keyman "D oubl e-Faced State: Politi cal Pa­tronage and the Co nso lida tion of Dem ocracy in Tu rkey". Middle East­ern Studies, Vol. 34, No. 4,

Heper. Melin , "B urea ucrats? Persistent Elitists" Turkey and the West:Changing Polirical and Cuftural ldemities Ed. Metin Heper. Ay~Oncu. Heinz Kramer IB Tauns. Londra, Y. 1993. 35-68 .

Heper, Metin. "The Stale. Religion and Plura lism: The Turkish Case inComparative Perspective" British Journal of Middle Eastern Studies,Vol. 18, No. 1 (199 1), pp. 38-51

Karaosmanogtu Ali L., "Officers: Western ization and Democracy" Tur­key and the West; Changing Political and Cultural tdemisies Ed. MelinHeper, Ay~e Oncu, Ileinz Kra mer IB Tauris, Londra, NY. 1993. 19-34 .

Mann Michael , States, War and Capitalism in Political Sociology. Ox­ford : Basi l Blackwell , 1988

73

Toooye'de Toplum

Mardin, Serif. "Center-Periphery Relations: A Key to Turkish Poli­tics?", Daedalus, (Winter 1973), pp.l69-190.

Mill s, C. W., The Power Elite (New York: Oxford University Press,1956).

Mosca , Gaetano. [I 884] 1939. The Ruling Class. New York: McGraw­Hill.

Ozbudun, Ergun "Institutional Decline of Parties in Turkey" Ponu­cal Parties and Democracy. Ed. Larry Diamond and Richard Gunther,John s Hopkins UP, Balurnore and London, 200 1, 238-65

Pareto, Vilfredo. [1901J 1968. The Rise and Fall oi ine Elites . Totowa,NJ: Bedminster.

Sakallloglu, Umit Cizre. "Parameters andStrategies of Islam-State In­teractionin Republican Turkey." international Journal of Middle EastStudies, Vol. 28, No.2 (May, 1996), pp. 231-2 51

Touraine Alain 1977 . The Self-Produ ction ofSoc/ely. Chicago, IL: Uni­versity of Chicago Press.

Yavuz M. Hakan. Islamic Polifical ldentiry in Thrkey. Oxford: OxfordUniversity Press, 2003.

Yrlmaz, Nuh, "lslamcrhk. AK P, Siyaser", Modern Tiirkiye'de SiyasiDiitiiince, 6. CHt, der. Yasin Aktay, lletis lrn Yaytnlan. istanbul. Haziran2004. Say fa: 604-6 19.

Yrlmaz, Nuh, "Turkey's Referendum: Thwarting the Specter of CoupD'e tat", Foreign Policy, MEC , September 15, 20 10.

Zurcher ErikJ., Thrkey:A Modern History. London: I. B,. Tauris, 2005.

74