tÜtÜn ÜrÜnlerİnİn oral saĞlik ve restoratİf...
TRANSCRIPT
TÜTÜN ÜRÜNLERİNİN ORAL SAĞLIK VE RESTORATİF
MATERYALLER ÜZERİNE ETKİLERİ
The Effect ofTobacco Products on Oral Health and Restorative ve Materials
Armin Mokthari TAVANA* Osman GÖKAY**
ÖZET
Tütün ürünleri tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu derlemede, tütün ürünlerinin ağız ve diş sağlığı ile restoratif materyaller üzerine olan etkileri anlatılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Tobacco, oral and dental health, dental restorative materials SUMMARY
Tobacco products are widely used ali över the world. In this review, the elfects of tobacco products on oral health
and dental restorative materials are described.
Key Words: Tütün, ağız ve diş sağlığı, restoratif materyaller
Tütün kullanımı tüm dünyada insan sağlığını
tehdit eden en önemli etkenlerden biridir. Başta
sigara olmak üzere tütün ürünlerinin kullanılması
ciddi hastalıklara ve ölümlere yol açmaktadır (1).
2010 yılı Dünya Sağlık Örgü- tü’nün tahminlerine
göre dünya çapında 1.3 milyar kişi sigara
içmektedir ve sigara içen nüfusun büyük bir
bölümü (800 milyon) gelişmekte olan ülkelerde
yaşamaktadır (% 80). Sigara kullanıcıların oranı
erkeklerde daha fazladır (700 milyon) (2). 2012
yılında yapılan bir çalışmaya göre ise ülkemizde
sigara içme oranı erkeklerde %47,9 ve kadınlarda
%15,2’dir (3). Son yıllarda klasik sigaralar yanı
sıra, buharlaşan nikotin ürünleri olarak anılan
elektronik sigara (e-sigara) tüketicilere alternatif
bir yöntem olarak sunulmuştur. E-sigara kullanımı
büyük oranda yetişkin sigara içicilerin arasında
yoğunlaşmıştır ki, bunların çoğu sigara içmeyi
bırakmak için veya kullanımını azaltmak amacıyla
e-sigara kullandıklarını bildirmektedir (4,5). Diğer
yandan şirketler tütünün direkt alev ile yakılmadan
kullanıldığı yeni ürünler de geliştirmektedirler.
TÜTÜN EPİDEMİYOLOJİSİ
Tütün ürünleri tüm ülkelerde oldukça yaygın
şekilde kullanılmaktadır. Bununla birlikte, tütün
kullanımının sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin
ortaya konduğu son 50-60 yıl içinde çeşitli
ülkelerde tütün kullanım sıklığı bakımından önemli
değişiklikler yaşanmıştır. Bu süre içinde özellikle
gelişmiş ülkelerde tütün ürünleri kullanımını
azaltma yönünde bir
Dt., Yüksek Lisans Öğrencisi, Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı. Prof.
Dr. Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi, Diş Hastalıkları ve Tedavisi Anabilim Dalı.
seyir izlerken gelişmekte olan ülkelerde tütün
ürünleri kullanımı artmaktadır (6).
Tütün Herba Nikotiana bitki topluluğunun
Solanacees (patlıcangiller) familyasına dahil,
yeryüzünde geniş bir yetişme alanı olan yıllık bir
bitkidir. Tütünün 65 kadar türü olduğu
belirtilmektedir. Tütün Nicotiona Tobacum
(Solanacea) bitkisinin özel bir şekilde kurutulmuş
yapraklandır (7,8).
Bulunmasından kısa bir süre sonra bu denli
çok kullanım yayılımı bulan başka bir bitki mevcut
değildir. Meksikada Palangue’da yapılan
arkeolojik incelemelerde I.yüzyıldan kalma tarihi
rölyeflerde pipo tiplerine benzer kalıntılara
rastlanması tütünün o yüzyıldan beri tanındığını ve
pipo ile tütün içildiğini göstermektedir (7,9). Tarih
boyunca farklı kültürlerde farklı şekil ve amaçlar
için kullanılmış olan tütünün kadim medeniyetlere
kadar uzanan bir tarihi bulunmaktadır. Tütün
tarımının, milattan önce (MÖ) 6000’de Amerika
kıtasında başladığı ve yine (MÖ) 1500’lerde Orta
Amerika yerlileri olan Mayaların tütün kullandığı
düşünülmektedir. Yerliler tütünü tedavi için ve dini
amaçlarla kullanmışlardır.
İlk defa 1612 yılında Amerika Virginia’da
ticari amaçla tütün ekimi başlamış, tütün fiyatları
köle iş gücü ve köle fiyatları ile belirlenmiştir.
Sigara yapan makineler ise ilk defa 1881 senesinde
Birleşik Amerika’da yapılmıştır (10). Tütün
ürünleri sigara, puro, pipo, elektronik sigara gibi
vasıtalar ile kullanılabildiği gibi bazı ülkelerde
tütünün ağızda çiğnenmesi veya enfiye gibi burna
çekilmesi şeklinde de kullanımı da bulunmaktadır.
Tütün kuru yada nemli olabilmekte, nemli tütün
çiğnenmekte, kuru tütün ise enfiye şeklinde burna
çekilmektedir. Çiğneme tütünü yumuşak dokular
ve dişlerin vestibül yüzeylerine yerleştirilerek
saatlerce orada tutulur, bu arada tükürük ile karışım
ara sıra tükürülür. Bu tip kullanımda polinükleer
aromatik karbonlar (benzo pirin), polonium 210,
radyum 216, kurşun 210 ve N- nitrosaminler gibi
başlıca kimyasal karsinojen- ler organizmaya zarar
verirler. Yapılan hayvan çalışmalarında benzo
pirinin oral ve perioral doku kanserlerine, N-
nitrosaminlerin ağız ve özofagus kanserlerine
neden olduğu saptanmıştır. Çiğnenerek kullanılan
tütün ürünleri yüksek sodyum içerikleri ile geçici
tansiyon ataklarına da neden olabilirler (11).
Tütünün bir diğer kullanım şeklide kömür
yardımı ile ısıtılan tütünün sıvı içerisinden ge-
çirilmesi prosedürünü içeren nargile kullanımıdır
(waterpipe, shisha, hookah or hubble bubble).
Nargile önceleri özellikle Hindistanda yaygın iken
sonraları Asya ve kuzey Afrika , daha sonra ise tüm
dünyada kullanılmaya başlanmıştır. Bu artışta kafe
kültürünün gelişiminin önemli rolü vardır. Pekçok
kullanıcı sigara ile karşılaştırıldığında nargilenin
daha az tok- sik ürün içerdiğine inanırlar (12).
Bununla birlikte bir saat süren ortalama bir nargile
oturumunun bir sigaranın nikotin miktarının on ka-
tına neden olduğu ve tek bir sigaradan 100-200 kat
daha fazla duman içerdiği tahmin edilmektedir.
Ayrıca nargile içiminde yüksek sevyede kobalt,
kurşun ve nikel gibi metallerin organizmaya zaralı
etkisi bulunmuştur (12,13).
ELEKTRONİK SİGARA TARİHÇESİ
Elektronik sigaranın icadı 1963 yılına da-
yanmaktadır. Herbert isimli bir araştırmacı ta-
rafından bu tarihte “tütün içermeyen dumansız
sigara” ismiyle e-sigara ilk kez gündeme gelmiştir.
Cihazın piyasada ilk yer alışı ise 2004 tarihinde ve
Çin’de olmuştur ve bu dönemde sigara bırakmaya
yardımcı bir yöntem olarak pazarlamaya
sunulmuştur. 2005-2006 yılları itibariyle cihazın
Çin’den ihracatı başlamış ve farklı ülke
pazarlarında da yerini almıştır.
Elektronik sigara formu sıvıyı buharlaştıran
bir mekanizmaya sahip olup, sigara içme benzeri
kullanıma sahiptir. ABD dahil olmak üzere pek çok
ülkede sigara bırakmaya yardımcı yöntem olarak
önceleri piyasada yer alsa da artık bu şekilde lanse
edilmemektedir. Elektronik sigara ile normal sigara
arasında tasarım ve nikotin salınımı açısından
benzerlik vardır. Elektronik sigaralarda alınan
nikotin miktarını kullanıcı belirleyebilmekte,
birtakım kullanıcılar hiç nikotin içermemesini
tercih etmektedirler (14).
NİKOTİN BAĞIMLILIĞI
Dünya Sağlık Örgütü madde bağımlılığını; bir
psikoaktif maddeye kişinin daha önceden değer
verdiği diğer uğraşlardan ve nesnelerden belirgin
olarak daha yüksek öncelik tanıma davranışı olarak
tanımaktadır. Diğer bir deyişle madde kullanımı
bireye ve topluma zarar verici düzeyde bir davranış
haline gelir (15). Tütünün en önemli psikoaktif
maddesi nikotindir. Nikotin yalnız psişik değil
fiziksel bağımlılığa da sebep olur. Nikotin; morfin,
kokain ve amfetamin gibi güçlü bağımlılık yapan
ilaçlarla karşılaştırıldığında keyif verici etkinliği
daha az olan bir maddedir (16). Nikotin çok kolay
emilen bir maddedir ve akciğerler, ağız, burun hatta
deriden kolaylıkla ve hızla emilmektedir. Nikotin
bağımlılığı sigara içmeye devam etmedeki ana
unsurdur. Sigara dumanındaki nikotinin beyine
ulaşması kısa sürede gerçekleşir (17). Nikotin
beyindeki özgül nikotinik asetilkolin reseptörleri
üzerinden etki eder ve nikotinin akut ödüllendirici
etkisinden sorumlu olduğu düşünülen dopamin
salımmım uyarır. Son yıllarda sigara bağımlılığının
sadece psikolojik değil çevresel ve fizyolojik ne-
denlere de bağlı olduğu ve sigara tüketim mik-
tarının da bağımlılık türüyle ilişkili olduğu dü-
şünülmektedir. Sigara miktarı arttıkça fizyolojik
bağımlılığın psikolojik bağımlılığın önüne geçtiği
ileri sürülmektedir (18).
Sigaranın Bileşenleri
İnsanlar tarafından en iyi bilinen ve en çok
kullanılan tütün ürünü sigaradır. Sigara dumanı
nitrozaminler, aromatik hidrokarbonlar, amonyak,
hidrojensiyanid, karbonmonoksit ve nikotin gibi
4000’den fazla madde içermektedir (19). Bu
maddelerden en az 80 tanesinin kanserojen olduğu
bilinmektedir. Sigara dumanı ok- sidatif hasarın
başlamasına neden olan veya gelişmesini artıran
birçok oksidan ve serbest radikalleri de
içermektedir (20). Sigara dumanı gaz fazında veya
partikül fazında bulunabilir. Parti- kül fazında
bulunan maddelerden biri olan nikotin, bağımlılığa
yol açan ve tütün içerisinde doğal olarak bulunan
bir maddedir. Sigara yapmak için kullanılan
tütünde % 0,5-8 nikotin bulunur. Nikotin
psikomotor stimülanlar içerisinde yer alır.
Sigaranın içerdiği diğer kanserojen maddeler;
katran, arsenik, benzen, kadmiyum, formaldehit,
polonyum-210, krom, polisiklik aromatik
hidrokarbonlar, nitrozaminler, akrolein, asetal-
dehit, hidrazin, nikel, kurşun, kobalt ve berilyum
gibi maddelerdir . Sigara bunlarla birlikte
Polonyum-210 ve kurşun-210 gibi alfa yayınla-
yıcısı radyoaktif ürünlerde içermektedir. Bu
radyoaktif izotoplar duman yolu ile akciğerde
toplanmakta ve oradan kan ve diğer organlara
dağılmaktadır (21).
Sigara Dumanının içeriği
Sigara dumanı, biri akışkan olan iki fazdan
meydana gelmiştir. Katı fazında çaplan 0,1-1
mikron arasında değişen çeşitli partiküller bulu-
nur.Akışkan fazında ise, buhar fazındaki çeşitli
kimyasal maddeler, azot ve hava mevcut-
tur(22,23). Sigara dumanı çoğu farmakolojik
olarak aktif, toksik, mutajenik ve karsinojenik
olduğu bilinen 4000 den fazla bileşimi içerir
(24,25). Poliaromatik hidrokarbonlar, heterosik- lik
hidrokarbonlar, N-nitrozaminleri, aldehidler,
volatil karsinojenler, inorganik bileşikler ve
radyoaktif elementler olmak üzere yaklaşık 43 adet
karsinojen bileşik tarif edilmiştir (24-26). Sigara
dumanındaki nikotin katran’ın ufak tanecikleri
üzerinden ayrıldığında, damar içine verilmiş gibi,
hızla akciğer tarafından absorbe edilir. Sigara
dumanının kullanıcı tarafından içeri çekilmesinden
8 saniye sonra nikotin beyine ulaşır. Sigara
içildikten sonra nikotinin plazmadaki en yüksek
değeri 25- 50 ng/ml'dir (23,27). Nikotinin vücuttan
atılmasında yanlanma süresi 30 ila 60 dakikadır.
Uzmanlara göre sigara dumanının en zararlı
bileşenleri karbon monoksit, nikotin ve katran’dır.
TÜTÜN ÜRÜNLERİ VE SİGARANIN
GENEL SAĞLIK ÜZERİNE
ETKİLERİ
Sigara içenlerin mortalite etkileri yanısıra
içmeyenlere göre daha fazla hastalandıkları rapor
edilmiştir. İçenler bırakanlara veya hiç içmemişlere
göre akut ve kronik hastalığa yakalanarak gündelik
aktiviteden daha fazla yoksun kalırlar, daha fazla
yatalak gün geçirirler, daha fazla okul veya iş
devamsızlığı yaparlar. Ergenlik çağında sigara
içmeye başlayan ve uzun süredir düzenli olarak
sigara içen kişilerin yarısı sigaradan yaşamını
yitirmekte ve bunların yansı orta yaşlarda
ölmektedir. Bu kişilerin beklenen yaşam süreleri
içmeyenlerle karşılaştırıldığında 20 - 25 yıl daha
kısadır (28,29). Sigaranın genel sağlık üzerine başlıca etkileri;
Solunum Sistemine Etkileri
Kardiyovasküler Sisteme Etkileri
Gastrointestinal Sisteme Etkileri
Kemik Yoğunluğunda azalma ve Kırık Riski
olarak sınıflanabilir.
Tütün dumanından kaynaklanan toksisite- de
kadmiyum önemli rol oynamaktadır (30).
TÜTÜN ÜRÜNLERİ VE SİGARANIN
AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞINA ETKİLERİ
Periodontal problemler
Sigara periodontal hastalık oluşumunda bü-
yük etkendir. Periodontitis dişin çevre dokulara
bağlantısını sağlayan periodontal ligament ile
kemik dokunun progresif ve destrüktif kaybıdır.
Barbados‘ta yapılan antropolojik bir çalış-
mada pipo içen kölelerde yaygın periodontal so-
runlar ve diş kayıplan olduğu saptanmıştır (31).
Daha sonra yapılan çalışmalarda da puro içen
bireylerde bu diş ve ağız problemleri gözlenmiştir.
Albandar ve ark.’ larının (32) çalışmalarında puro
ve pipo kullanımının sigara kullanımına benzer
kötü periodontal problemlere ve diş kayıplarına
neden olduğu, bu tip problemlerin önlenmesi için
bu tip ürünlerin bırakılması veya kullanımına ara
verilmesi önerilmiştir. Sigara içenlerde
içmeyenlere oranla önemli derecede daha fazla
vertikal periodontal kemik kaybı gözlenmiştir (33)
. Gen- co (34) sigaranın periodontal zararlı etkileri
kanıtlanmakla beraber, etki mekanizmalarının tam
olarak bilinmediğini rapor etmişlerdir.
Ancak Feldman ve ark. (35) tütün alışkan-
lıklarının periodontal dokuları iki yolla olumsuz
yönde etkilediğini, birinci nedenin bu ürünlerin
direkt etkisi ile olan gingival iritasyon, ikinci
nedenin ise vaskuler dokulardaki sistemik yolla
meydana gelen hemodinamik değişimler olduğunu
bildirmişlerdir. Aynca periodontal cep de- rinikleri
ve alveolar kemik kayıplarının sigara içenlerde
daha fazla olduğunu gözlemişlerdir.
Total protez kullanan bireyler üzerinde
yapılan ölçümlerde ise sigara içmenin dişsiz
alveolar sırtın rezorpsiyon derecesini doğrudan
etkilenmediği sonucuna varılmıştır (36). Yapay dişlerde renklenme
L Professor and Head, Department of Prost-
hodontics, JSS Dental College and Hospi- tal,
Mysore, Kamtaka, India. 2' Post Graduate Student, Department of
Prosthodontics, JSS Dental College and
Hospital, Mysore, Kamtaka, India. 3- Professor, Department of Prosthodontics, JSS
Dental College and Hospital, Mysore,
Kamtaka, India.
NAME, ADDRESS, E-MAIL ID OF THE
CORRESPONDING AUTHOR: Dr. Anil Kumar
Gujjari, Room no -10, Dept of prosthodontics, JSS
Dental College and Hospital, S S Nagar, Mysore,
Kamtaka-570015, India. Phone: 9448390982, E-
mail: ni.oc.oohay@irajjuglina
Sigara kullanımı yapay akrilik dişlerin
boyanması üzerine etkilidir (37). Sigara içme ve diş
protez temizleyici ürünlerin özelliklerini incelenen
bir çalışmada, sigara içmeye bağlı olarak akrilik
dişlerde porselen dişlere oranla daha fazla
renklenme olduğu, diş protez temizleyicilerin renk
gidermede etkili olmakla beraber pürüzlü yüzeyler
oluşturduğu bildirilmiştir (38).
Gingival Boyanma
Sigara içimi gingivanın melanin pigmentinin
artışına neden olur. Bununla beraber, gingival
pigmentasyon ve tükürük amilaz aktivite- sinin
çevresel maruziyet süresi ile yakından alakalı
olduğu, sigara içmeyen ancak pasif sigara
dumanına maruz kalan 200 katılımcı da (18-35 yaş)
gingival pigmentasyon indeksi incelendiğinde
kuvetli ilişki bulunmuştur (39) . Pasif sigara içilen
evlerin küçük olması durumun kadınlarda gingival
boyanmanın daha fazla olduğu gözlenmiştir (40).
Dişlerde kalkulus birikimi
Düşük pH’ ya sahip sigara ve puronun
dişlerde daha fazla kalkulus birikimine neden
olduğu görülmüştür. Kalkulus ise doğal olarak
lokal iritant olarak gingival dokularda probleme
neden olmaktadır (41).
Sigara içenlerde kalkulus yapısında arsenik,
kadmiyum, mangan, kurşun ve vanadyum oranının
sigara içmeyenlere oranla daha yüksek olduğu
bulunmuştur (42).
Pulpa üzerine etkisi
Sigara içen kişilerde osmotik pulpa basıncının
azaldığı, bu durumun yanlış teşhis işaretlerine
neden olabileceği gözlenmiştir. Ayrıca indirekt
pulpal reaksiyonları ve inflamatuar cevapları
etkileyebileceği bildirilmiştir (43).
Çocuklarda diş gelişimine etkisi
Pasif sigaraya maruz kalan çocukların diş
gelişimlerinde yavaşlama gözlenmiştir (44).
Tükürük üzerine etkisi
Toplamda 60 (30 sigara içen, 30 sigara
içmeyen) katılımcı ile gerçekleştirilen bir ça-
lışmada iki grup arasında tükürük miktarı açısından
fark olmamasına rağmen, yaş ile tükürük
miktarının azaldığı saptanmıştır. Tükürük kalitesi
açısından değerlendirildiğinde ise; sigara içenlerde
ince, içmeyenlerde ise daha kalın tükürük yapısı
gözlenmiştir. Sigara içenlerde içmeyenlere oranla
daha kötü oral hijyen görünümü saptanırken, sigara
içme süresine göre durumun daha da kötüleştiği
görülmüştür (45) . Sigara kullanımı tükürükteki
total anti- oksidant kapasitesini önemli derecede
azaltmaktadır (46,47) .
Pasif sigara içiciliği de önemli sağlık
problemlerine neden olabilmektedir. Avşar ve
ark.(48) çalışmalarında bu konuyu incelemişler,
pasif sigaraya maruz kalan çocuklarda tükürükteki
amilaz aktivitesi ve sialik asit miktarında artış ve
IgA konsantrasyonunda azalma olduğunu
kaydetmişlerdir . Başka bir çalışmada ise sigara
içenlerde tükürük akışının yavaşladığı, bazı eser
elementlerin tükürükteki konsantrasyonlarında
artış kaydedilmiştir. Bu tip değişiklikler plak
kompozisyonunu değiştirmektedir (49). Sigara
etkisi ile stimüle edilmiş tükürük miktarında ise
artış gözlenmiştir (50).
Kalsiyum iyonu konsantrasyonu ve pH değeri
de dahil olmak üzere tükrük kompozisyonu, çürük
gelişiminde önemlidir. Tütün dumanı toksik
bileşikler içerir. Lublin'deki Tıp Üniversitesi
Konservatif Dişhekimliği Bölü- mü'ne tedavi için
başvuran 65 hastanın incelendiği çalışmada erkek
sigara içenlerin oranının % 15.38, kadın sigara
içenlerin oranının % 20 olduğu görülmüştür.
Çalışma hastaların hem anket sorularına
cevaplarını hem de tükürükteki biyokimyasal
incelemeleri içermektedir. Salya içindeki protein
kalorimetrik yöntemle ölçülmüştür. Kalsiyum ve
protein konsantrasyonunun yanı sıra tükrüğün
pH'sı ile sigara kullanımı arasında korelasyon
olmadığı belirtilmiştir (51).
Diş Kayıpları oluşturma
Daha önce yapılan çalışmada sigara içenlerde
içmeyenlere oranla daha fazla oranda diş kaybı
olduğu gözlenmiştir. 789 katılımcı ile yapılan bir
çalışmada ise sigaranın bırakılmasının diş
retensiyonu açısından önemli fayda sağladığı
saptanmıştır (52).
Diş çürüğü oluşturma potansiyeli
Tükürükteki Streptococcus mutans (SM) ve
Lactobacillus (LB) gibi bakteriler çürükte önemli
rol oynarlar. Sigara içen ve içmeyenlerde bu
mikroorganizmaların değerlendirilmesi amaçlanan
bir çalışmada (Yaşlan 20- 54 arasında olan 124
katılımcı ile gerçekleştirilen ) 66 bireyin sigara
içtiği, 58 bireyin içmediği be-
lirtilmiştir.Tükürükteki Cotinine tütün kulla-
nımında biyolojik bir markırdır. Cotinine kon-
santrasyonu Cotinine test (Calbiotech) ile, SM and
LB sayısı ise CRT bakteri testi ile (Ivoclar
Vivadent, Liechtenstein) incelenmiştir. Araş-
tırmada SM ve LB sayısı ile sigara içme arasında
korelasyon bulunmamıştır (53).
Bununla beraber alkol ve tütün genel ve oral
sağlığa yıkıcı etkide bulunmaktadır. Ancak
kombine etkieri konusundaki çalışmalar
yetersizdir. Department of Oral and Maxillofa- cial
Pathology, Ragas Dental College and Hospital,
Chennai, India lTTK Ranganathan Hospital and Research
Center, Indra Nagar, Chennai, India
Address for correspondence: Dr. Rooban
Thavarajah, Department of Oral and Maxillo-
facial Pathology, Ragas Dental College and
Hospital, Chennai - 600 119, India. E-mail:
Sadece alkol ile alkol ve tütün kullanan
kişiler üzerinde gerçekleştirilen bir çalışmada
(DMFT) ve Oral Hijyen indeksi değerlendirmeleri
yapılmış, tütün kullanımı ve alkol ile değişime
uğrayan mikro floranın çürük gelişimi ve
başlamasında önemli rolü olduğu rapor edilmiştir.
Sadece alkol kullananlarda 3.31, alkol ve tütün
çiğneyenlerde 3.24, tütün içen ve aynı zamanda
alkol kullananlarda 4.09 ve son olarak tütün içen
yada dumansız tütün formları kullananlarda 2.89
DMFT indeksi değerleri gözlenmiştir (54).
Ditmyer ve ark. (63) çalışmalarında yüksek
DMFT değerleri için ırk, geçmiş, yaş, flor
kullanımı ve kullanılan macun daha önemli iken
cinsiyet, pasif sigara dumanına maruziyet ve tütün
kullanımının anlamlı ancak daha az etkili olduğu
görüşü bildirilmiştir. Bununla beraber aktif ve pasif
sigara dumanına maruz kalan bireylerin incelendiği
bir çalışmada sigaradan kaynaklı karbon monoksit
ile oral sağlık arasında direkt bir ilişki olmadığı,
ayrıca eğitim uygulandıktan sonra aktif sigara
kullanıcılarında diş çürüğü ile karbon monoksit
arasında ilişki olmadığı gözlenmiştir (55).
Oral lezyon oluşturma potansiyeli
Farklı şekillerde tütün kullanımı, oral kan-
serlerden sorumlu en yaygın etyolojik faktördür.
Amacı, tütün kullanımı ile ilişkili çeşitli mukozal
lezyonları kaydetmek ve histopatolo- jik
değerlendirme ile displazi prevalansım saptamak,
ayrıca histopatolojik değerlendirmeyle
karşılaştırmak olan çalışmada; 27 olguda (% 35.5)
hafif displazi, 17 olguda orta derecede displazi (%
22.4) ve 6 (% 7.9) olguda şiddetli displazi gösteren
toplam 50 olguda (% 65.8) displastik değişiklikler
saptanmıştır. Çalışma sonuçlarında oral mukozal
lezyonların tespitinde ve yüksek riskli hastaların
düzenli olarak taranmasında dişhekimlerinin
rolünün önemi vurgulamıştır (56).Sigara ile ilgili
bir derlemede lökoplazi, kanser, perodontal
ataçman kaybı ile diş ve restorasyonlarda
renklenme gibi oral problemler dışında nikotine
bağlı olarak gelişen geçici hipertansiyon ve
kardiovasküler problemler anlatılmıştır.
Hiperkeratozis ve epi- telyal displaziler şeklindeki
lezyonlar C vitaminin az alınımı ile artar, ayrıca
tütün kullanım süresi ve miktarı önemli
faktörlerdir. Lökopla- zi premalignant lezyonlardır.
Sigara kullanımı ile ANUG ve gingival kayıplar
gözlenir. Diğer oral etkiler restorasyonlardaki
boyanmalar, ha- litosis, tat alımında bozulma ve
koku hissindeki artıştır (57).
Tütün ürünlerinin olumsuz tüm etkilerine
rağmen bir çalışmada çiğnenerek kullanılan tü-
tünün faydalı yanı olarak aftöz stomatit üzerine
etkisi gösterilmiş, sistemik olarak absorbe edilen
nikotinin aftöz ülserleri azalttığı bildirilmiştir (58).
Cerrahi operasyonlar sonrası etkileri
Sigaranın periodontal hastalıklar, oral
kanserler, diş kayıplan, melanin pigmentasyo- nu
yanı sıra diğer bir olumsuz özelliği diş tedavileri
sonrasında prognozda yavaşlama ve olumsuzluğa
yol açmasıdır. Dental tedaviler esnasında
kullanıma ara verilmesi, bireye sigarayı bırakma
konusunda motivasyon sağlayacaktır. Diş sağlığı
yanı sıra genel sağlığı olan olumsuzlukların daha
çok farkında olması önemlidir ve sağlık alanındaki
birçok profesyonelce de bu tutum desteklenmelidir
(59). Diş çekimi sonrası sigara kullanımı daha
yüksek ağrı skorlarına neden olmuştur(60). İmplant
uygulamalarından sonraki prognoz önemli de-
recede etkilenmektedir. Sigara içme ile implant
marginal kemik kayıpları arasında direkt ilişki
saptanmıştır (61). Sigara içenlerde %16.6 implant
başarısızlık oranı ile karşılaştırıldığında sigara
içmeyenlerde bu oran % 6.9 olarak gözlenmiştir
(62).
Dişlerdeki mekanik etkiler
Çiğnenerek kullanılan tütün ve pipo kullanımı
sonucu bu ürünlerin mekanik etkileri nedeni ile
dişlerde abrazyon lezyonlarına yol açmaktadır (63).
Tütün Kullanımının Restoratif
Materyalların Üzerindeki Etkileri
Siblerud ve ark. (64) 115 amalgam dolgusu
olan ve 119 amalgam dolgusu olmayan bireyin
sigara içme alışkanlıklarını karşılaştırdıkları
çalışmalarında; amalgam dolguya sahip grupta
diğer gruba karşı 2.5 kat daha fazla sigara kullanımı
olduğunu gözlemişlerdir. Bu farklılık amalgamdaki
civaya bağlanarak; civanın beyindeki dopamin,
serotonin, norepi- nephrine ve acetylcholine
miktarını azalttığı, nikotinin ise bu nöro transmitler
ile zıt etkileşime sahip olduğu, dolayısı ile
amalgam dolguya sahip bireylerin neden daha fazla
sigara içtiğinin açıklanabileceği bildirilmiştir .
Beier ve ark. (65) porselen laminate vene-
erlerin 10 yılı aşan sürelerde başarılı restorasyonlar
(% 93.5 oranında) sunmalarına rağmen sigara
içenlerde marjinal renklenme şeklinde
olumsuzlukların meydana geldiğini bildirmişlerdir.
Siğaranın restoratif materyaller üzerine
etkilerinin incelendiği çoğu çalışmalar kompo- zit
rezinler üzerinde yoğunlanmıştır.
Mathias ve ark. (66) 2014 yılında sigara
içmenin kompozit rezinlerin su emilimi ve suda
çözünme özellikleri üzerine etkilerini inceledikleri
çalışmalarında 3 kompozit rezinin (Filtek Z350 XT,
Durafıll VS, Filtek Z250) su emilimleri arasında
önemli fark olduğunu en fazla su emiliminin Filtek
Z350 XT ‘e gözlendiğini, bu kompoziti Durafıll VS
ve Filtek Z250’nin takip ettiğini bildirmişlerdir.
Araştırmacılar sigara içmenin kompozit rezinlerin
su emilimini arttırdığını, suda çözünme değer-
lerinde ise sadece Durafıll VS ‘ de değiştiğini
bulmuşlardır. Bu sonuçlar ile sigara içmenin
kompozit rezinlerin fiziksel özelliklerini etkilediği
görüşünü vurgulamışlardır.
Almeida de Silva ve ark. (67) ise kompozit
rezinlerin dentine bağlanma güçleri üzerine
sigaranın etkisini inceledikleri araştırmalarını
çekilmiş dişler üzerinde gerçekleştirmişlerdir. İki
gruba ayırdıkları dişlerde dentin yüzeyleri elde
ettikten sonra, 1. Gruba simulasyon ile sigara
dumanı ve daha sonra günlük diş fırçalama
prosedürünü , 2. Gruba ise sadece günlük diş
fırçalama prosedürünü uygulamışlardır. Bu
yüzeylere bağlayıcı ajan ve kompozit rezin uy-
guladıktan sonra mikro tensile bağlanma güçleri
değerlendirilmiştir. 1. Grupta elde edilen bağlanma
güçleri (49.58 MPa) 2. Grupta gözlenen bağlanma
güçlerinden (58.48 MPa) önemli derecede daha az
olarak bulunmuştur. SEM analiz sonuçları da 1.
Gruptaki dentin yüzeylerinde sigaraya bağlı
kontaminantlann varlığını göstermiştir ve
bağlanma güçlerindeki düşüş bu kontaminantlara
bağlanmıştır.
Takeuchi ve ark. (68) yukardaki çalışmayı
destekler sonuçlara ulaşmışlardır. Araştırmacılar
sigaranın kadmiyum, kurşun ve toksik elementlerin
önemli kaynağı olduğunu, bunların insan vucüdu
tarafından absorbe edildiğini bildirmişlerdir.
Çalışmalarında sigara içiminden sonra kompozit
rezin, mine ve dentin dokularında bu ürünlerin
varlığını araştırmışlardır. Sığır dişlerinden elde
ettikleri 6x2 mm kalınlığındaki silindirik mine ve
dentin dokuları ile kompozit rezin örneklerini 10
gün boyunca günde 8 saat olmak üzere sigara
dumanına maruz bırakmışlardır. Örnek yüzeyleri
SEM altında incelendiğinde yüzeylerde morfolojik
değişimler olmamakla beraber kadmiyum, kurşun
ve arsenik ürünlerinin depo edildiği saptanmıştır.
Sigaranın kompozit rezinlerin üzerine olan
başlıca olumsuzluğu olarak renk stabilite- leri
üzerine etkileri gösterilmiştir.
Raptis ve ark. (69) iki konvansiyonel ve bir
mikrofıl kompozitin sigaraya maruz kaldıklarında
renklerinde meydana gelen değişimi inceledikleri
çalışmalarında, renk ölçümlerini spektrofotometre
ile değerlendirmişlerdir. Konvansiyonel
kompozitler mikrofıl kompozi- te göre daha yaygın
renklenme göstermiştir, ancak yıkama işlemi ile
boyanmaların etkili şekilde uzaklaştırdığı
bildirilmiştir.
Mathias ve ark. (70) sigaranın kompozit
rezinlerin L* (lightness) değerlerini önemli ölçüde
azalttığını bulmuşlardır. 21. günde sarı renk
pigmentasyonunda artış gözlenmiştir. Toplamda
AE* değerleri incelendiğinde ise 10.34 gibi yüksek
değer elde edilmiştir. Her ne kadar yeniden cila
işlemi bir miktar düzelme sağlasa da kompozit
renklerinin orijinal haline dönmediği saptanmıştır.
Mathias ve ark.’nm (71) 2011 yılındaki diğer
çalışmalarında sigaranın yalnız başına ve bazı
boyayıcı içecekler ile tüketildiğinde bir kompozit
rezinin renk stabilitesi üzerine kombine etkisinin
olup olmadığı incelenmiştir. Bu çalışmada ayrıca
kompozit rezinin cila öncesi ve sonrası değerleride
karşılaştınlmıştır. Başlangıç (Baseline) ve 21. Gün
sonunda yapılan renk ölçüm farkları istatistiksel
olarak incelendiğinde; sigara içme ve içeceklerin
kompozit rezinin parlaklığını ( luminosity)
azalttığı, kırmızı renk pigmentasyonunu arttırdığı
gözlenmiştir. Total renk değişimleri klinik olarak
önemli derecede (AE*=7.5 ) bulunmuştur. Yeniden
cilalama işlemi parlaklığı arttırmış, san
renklenmeyi azaltmıştır. Çalışma sonuçlan sigara
ve bazı renklendirici içeceklerin kullanımının
kompozit rengini irreversıbl olarak de-
ğiştirebileceğini ortaya koymaktadır.
Sigara içmenin kompozit rezin rengini
olumsuz yönde etkilediği, düz kompozit yü-
zeylerinin bitirme işlemi yapılmış yüzeylere oranla
daha az renklenmeye maruz kaldığı, yeniden
yapılan cila işleminin her ne kadar yüze- yel
boyanmaları ortadan kaldırdıysa da, kompozit
renginin başlangıç (baseline) rengine geri
dönmediği başka bir araştırmada saptanmıştır. Bu
çalışma sonucunda araştırmacılar özellikle anterior
dişlerinde kompozit rezin restorasyona sahip
bireylerin sigara ile oluşabilecek renk
değişimlerine karşı hastalarını uyarmaları ge-
rektiğini rapor etmişlerdir (72).
Alandia-Roman ve ark. (73) sigara içme ve
diş fırçalama işlemine maruz bırakılan 3 kompozit
rezinin (nanohibrid -Tetric N-Ceram, hibrid- Z250
ve siloran-esaslı microhibrid- Fil- tek P90), renk
değişimi ve yüzey pürüzlülüğü değerlerini
karşılaştırdıkları çalışmalarında kompozit rezin
örneklerini 2 alt gruba ayırmışlar, 1. gruplan strip
bantlar karşısında polime- rize etmişler, 2. Gruplan
ise polimerizasyon sonrasında abrasiv diskler ile
bitirme ve cila işlemine maruz bırakmışlardır.
Başlangıç renk ölçümleri alınan kompozit rezinler
daha sonra sigara dumanına (Marlboro Red-Philip
Morris) maruz bırakmışlardır. Polyester strip
karşısında polimerize edilmiş Tetric N-Ceram
örneklerinin sigara karşısındaki renk değişimleri
diğer kompozitlerden farklı olarak klinik olarak ka-
bul edilir düzeyde bulunmamıştır (AE>3.3). Si-
loran kompozit grubu hariç cila yapılmayan
kompozit gruplarının Ra değerlerinin cila yapılan
karşılıklarına oranla daha yüksek olduğu
gözlenmiştir.
Viski ve sigara içmenin kompozit rezinle- rin
renk stabilitelerine etkilerini ayrı ve kombine
olarak incelemiş olan başka bir çalışmada ise 5
farklı kompozit rezinin 2 farklı renkleri
değerlendirilmiştir. Çalışmada örnekler başlangıç
renk ölçümlerinden sonra 24 saat viski ve sigara
dumanına maruz bırakılmış, tekrar alınan ölçüm ile
renk farklılıkları değerlendirilmiştir. En fazla renk
değişimleri viski ve sigaranın beraber tüketildiği
gruplarda gözlenmiştir (A E*= 22.8-31.5) , bu
grubu sigara içilen gruplar takip ederken (AE*=
7.0-18.0) sadece viski kullanılan grupta AE*=2.0 -
9.5 arasında bulunmuştur. Araştırmada translüsent
renklerin mine renklerine göre boyanmaya daha az
dayanıklı olduğu da gözlenmiştir. Çalışma
sonuçlan renk stabilitesinin kompozit rezinin
yapısına ve rengine bağlı olarak etkilendiğini
ortaya koymaktadır (74).
Belli ve ark.’da (75) çay, kahve ve sigaranın
laminate veneerler üzerine etkilerini değer-
lendirdikleri çalışmalarında, 2 kompozit ve bir
porselen örnekleri kullanmışlardır. Çalışmalarında
sigara tüm restoratiflerde en fazla boyanmaya yol
açarken, porselen veneerler kompozit rezinlere göe
boyanmaya daha dayanıklı bulunmuştur.
Farklı marka kompozit rezinler (Filtek Z350,
Esthet-X, Amelogen, Durafıll) ve insan diş
minesinin sigara, kahve ve soft içecekler
karşısındaki renk değişimlerinin incelendiği başka
bir çalışmada ise kompozit rezinler ve minenin
floresans özelliğinin sigara ve içeceklerden
etkilendiği gözlenmiştir (76).
SONUÇ VE ÖNERİLER
Tütün ürünlerinin genel sağlık üzerine çok
önemli olumsuz etkileri yıllardır bilinmektedir.
Ayrıca ağız ve diş sağlığı üzerine olan pekçok
olumsuz etkileri bulunmaktadır. Sigara ve diğer
tütün ürünlerinin restoratif materyaller ve tedavi
prognozlanna oluşturduğu zararlar hakkında
kişileri bilgilendirmenin dişhekim- lerinin
görevleri arasında olduğu birçok araştırma
sonuçlarında sunulmuştur. Bu makalede sunulan
bilgilerin tütün ürünlerini bırakma konusunda
istekli kişilere motivasyon sağlayacağı
görüşündeyiz. KAYNAKLAR
1. Beyer J, Waverly I. Tobacco Control Policy. Strategies, Successes and Setbacks.The World Bank 2003:1-12.
2. World Health Organization. Tobacco or Health: A Global Status Report. Geneva, 2010. http://www.who.int/nmh/publications/ ncdreport full en.pdf 3. Argüder E, Hasanoğlu H, Karalezli A, Kılıç H. Sigara bırakmaya eğilimi artıran faktörler.
TuberkToraks 2012; 60(2): 129-35. 4. Farsalinos KE, Poulas K, Voudris V, Le Houezec J. Electronic cigarette use in the European Union: Analysis of a representative sample of 27 460 Europeans from 28 countries. Addiction 2016;111:2032-40.
5. Reid JL, Rynard VL, Czoli CD, Hammond D. Who is using e-cigarettes in Canada? Nationally representative data on the prevalence of e-cigarette
use among Canadians. Prev Med 2015;81:180-3. 6. TC. Sağlık Bakanlığı Tütün Bağımlılığı ile Mücadele El Kitabı, 2010. 7. Odabaşı G N. Sigara Alışkanlığının Türk Toplumundaki Yeri. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı, İstanbul,1991. 8. Azkan N. Özyardımcı N. Sigara ve Sağlık.
Bursa, 2002: 3-30. 9. Uzunca G. Tütün Tarihi. Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002; 22-30. 10. Barış Yİ. Tütün kullanımının tarihçesi. 2009; 1-
6. 11. Priscillla M. Walsh, Joel B. Epstein. Smokeless Tobacco Products/Effects of Smokeless Tobacco/Other Oral Elfects/Systemic Elfects/Role of Practitioner/References. J Can Dent Assoc 2000; 66:22-5. 12. Hisham M. Fakhreddine B, Amjad NK, Nadim AK.The growing epidemic of water pipesmoking: Health effects and future needs. Respiratory Medicine 2014: 108; 1241-53. 13. Wright D, Burrow H, Hurst D. Should dental teams be doing more to make adolescents aware of the health risks of water pipe tobacco smoking (shisha)? Bntısh Dent J 2016:11; 697-9. 14. Sutfin EL, Mc Coy TP, Morrell HE, Hoeppner BB, Wolfson M. Electronic cigarette use by college students. Drug Alcohol Depend 2013 ;131(3):214-21. 15. Önen ZP, Şen E, Eriş Gülbay B, Öztürk A, Akkoca Yıldız Ö, Acıcan T, Saryal S, Karabıyıkoğlu
G. Farklı tedavi yöntemlerinin sigara bırakma başarısı üzerine etkileri. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 2010; 58(4): 385-92.
16. Sürmeli CD. Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi
Sigara Bırakma Polikliniğinde Değerlendirilen
Olgular. Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi, Uzmanlık
Tezi, Diyarbakır, 2008.
17. Henningfield JE, Stapleton JM, Benowitz NL,
Grayson RF, London ED. Higher levels of nicotine in
arterial than in venous blood after cigarette smoking.
Drug Alcohol Depend 1993; 33.23-9.
18. Benowitz NL. Cigarette smoking and nicotine addiction. Med Clin North America 1992;76:415-29. 19. Behr J, Nowak D. Tobacco smoke and respiratory disease. In: D’Amato G, Holgate ST. The impact of Air Pollution on Resriratory Healt. First Ed.
Sheffield:ERS Journal Ltd. EurRespir Mon, 2002; 21:161-79. 20. Yilmaz S, Benzer F, Ozan S, Gurgoze SY. Oxidative damage and arginase activity in tissues of rats exposed to cigarette smoke. Revue De Medecine Veterinaire 2008; 159(2): 79-86.
21. Demir B, Okutan M. Radyoaktif sigara: Tütün ve polonyum-210 + kurşun-210. Türk Onkoloji Dergisi 2014; 29(1): 27-31.
22. Mimioğlu MM. Sigaranın sistemik etkileri
üzerine yapılan araştırmalar. Türk Hijyen ve
DeneyselBiyoloji Dergisi 1986: 43(2);85-9.
23. Stedman RL. The Chemical Composition of Tobacco and Tobacco Smoke. Chem Rev 1968;68: 153-207. 24. International Agency for Research on Cancer: Tobacco Smoking. IARC Monographs on the Evaluation of the Carcinogenic Risk Of Chemicals to
Humans. Lyon, International Agency for Research on Cancer, 1986. 25. US Department of Health and Human
Services: The health consequences of smoking: 25 years of progress. a report of the surgeon general. US Department of Health and
Human Services, Public Health Service, Centers for Disease Control, Çenter for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office on Smoking and Health. DHHS Publication 1989.
26. Hecht SS, Hoffmann D. Tobacaco-specific nitrosamines, an important group of carcinogens in
tobacco and tobacco smoke. Carcinogenesis 1988: 9;875-84. 27. Russel MAH, Feyerabend C. Cigarette smoking: a dependence on high nicotine level boli. DrugMetab Rev 1978; 8:29-57. 28. Wynder EL, Hoffman D. Tobacco and health a societal challenge. N Engl J Med 1979; 30:894-903. 29. Sigara ve Sağlık Ulusal Komitesi. http://www. komiteulusal. cjb. net/ 30. Peto R. Smoking and death: the past 40 years and the next 40. BMJ 1994;309:937-9. 31. Corruccini RS, Handler JS, Mutaw RJ, Lange FW. Osteology of a slave bunal population from Barbados, West Indies. Am J Phys Anthropol 1982 ;59(4):443-59. 32. Albandar JM, Strectfus CF, Adesanya MR, Winn DM. Cigar, pipe, and cigarette smoking as risk factors for periodontal disease and tooth loss. J Periodontol 2000:71;1874-81. 33. Baljoon M, Natto S, Bergström J. Long-term elfect of smoking on vertical periodontal bone loss. J ClinPeriodontol 2005 ;32(7):789-97. 34. Genco RJ. Current view of risk factors for periodontal diseases. J Periodontology 1996; 67(10): 1041-9. 35. Feldman RS, Bravacos JS, Rose CL. Association between smoking different tobacco products and periodontal disease ındexes. JPeriodontol 1983:54(8);481-7. 36. Markovic D, Jefic B, Blagojevic D, Blazic L. Effect of smoking on resorption of residual alveolar ridges in complete denture wearers. Med Pregl 2003;56:409-12. 37. Seema S. Patil, Dhakshaini MR, Gujjari AK. Effect of Cigarette Smoke on Acrylic Resin Teeth. J ClinDiagnRes 2013 ; 7(9): 2056-59. 38. Ayaz EA, Altintas SH, Turgut S. Effects of cigarette smoke and denture cleaners on the surface
roughness and color stability of different denture teeth. J Prosthet Dent 2014; 112(2): 241-8. 39. Ponnaiyan D, Chillara P, Palani Y. Correlation of environmental tobacco smoke to gingival pigmentation and salivary alpha amylase in young adults. Eur J Dent 2017; 11(3): 364-9. 40. Moravej-Salehi E, Hajifattahi F. Relationship of gingival pigmentation with passive smoking in women. Tanaffos 2015; 14(2): 107-14. 41. Kowalski CJ. Relationship between smoking and calculus deposition. J Dent Res 1971;50:101-4. 42. Yaprak E, Yolcubal I, Sinanoğlu A, Doğrul-
Demiray A, Guzeldemir AE, Marakoğlu I. High levels
of heavy metal accumulation in dental calculus of
smokers: a pilot inductively coupled plasma mass
spectrometry study. J Periodontal Res 2017 ;52(l):83-
8.
43. Özsezer Demiryürek E, Sakallıoğlu EE,
Kalyoncuoğlu E, Yılmaz Miroğlu Y, Sakallıoğlu U.
The Effects of Smoking on the Osmotic Pressure of
Human Dental Pulp Tissue. Med Princ Pract
2015;24(5):465-9.
44. Avsar A, Topaloglu B, Hazar-Bodrumlu E.
Association of passive smoking with dental
development in young children. Eur J Paediatr Dent
2013 ;14(3):215-8.
45. N, Posavac M, Sabol I, Mravak-Stipetic M. The Effect of Tobacco Smoking on Salivation. Açta Stomatol Croat 2015 ; 49(4): 309-15.
46. Bakhtiari S, Azimi S, Mehdipour M, Amini S, Elmi Z, Namazi Z. Effect of Cigarette Smoke on Salivary Total Antioxidant Capacity. J Dent Res Dent Clin Dent Prospects 2015 ;9(4):281-4. 47. Arbabi-Kalati F, Salimi S, Nabavi S, Rigi S, Miri-Moghaddam M. Effects of Tobacco on Salivary
Antioxidative and Immunologic Systems. Asian Pac J Cancer Prev 2017; 18(5): 1215-8. 48. Avşar A, Darka O, Bodrumlu EH, Bek Y. Evaluation of the relationship between passive smoking and salivary electrolytes, protein, secretory IgA, sialic acid and amylase in young children. Arch
Oral Biol 2009;54(5):457-63. 49. Larson PS, Silvette H. Tobacco: experimental and clinical studies. Supplement III. Baltimore, The Williams and Wilkins Company, 1975. 50. Nozad-Mojaver Y, Mirzaee M, Jafarzadeh A. Synergistic effects of cigarette smoke and saliva. Med
Oral Patol Oral Cir Bucal 2009;14(5):217-21.
51. Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T,
Rogowska W. Concentration of calcium ions in the
saliva and the value of the pH of the saliva in female
and male smokers. Przegl Lek 2009;66(10):652-4.
52. Krall EA, Dietrich T, Nunn ME, Raul I. Risk of
tooth loss after cigarette smoking cessation. Prev
Chronic Disease 2006:3(4);l-8.
53. Nakonieczna-Rudnicka M, Bachanek T.
Number of Streptococcus mutans and Lactobacillus in
saliva versus the status of cigarette smoking,
considering duration of smoking and number of
cigarettes smoked daily. Ann Agric Environ Med
2017;24(3):396-400. 54. Rooban T, Vidya K, Joshua E, Rao A, Ranganathan S, Rao UK, Ranganathan K.Tooth decay in alcohol and tobacco abusers. JOralMaxillofacPathol2011 ; 15(1): 14-21. 55. Ditmyer M, Dounis G, Mobley C, Schwarz E. A case-control study of determinants for high and low dental caries prevalence in Nevada youth. BMC Oral Health 2010 ;10:10-24. 56. Chatrchaiwiwatana S, Ratanasiri A. Association between exhaled carbon monoxide and oral health status in active and passive smokers. J Med Assoc Thai 2011;94(5):601-9. 57. Samatha Y, Sankar AJ, Ganapathy KS, Srinivas K, Ankineedu D, Choudary AL. Clinicopathologic evaluation of lesions associated with tobacco usage. J Contemp DentPract 2014 ;15(4):466-72. 58. Grady D, Emster VL, Stillman L, Greenspan J. Smokeless tobacco use prevents aphthous stomatitis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1992;74:463-5. 59. Furukawa S, Ueno M, Kawaguchi Y. Influence of tobacco on dental and oral diseases. NihonRinsho 2013;71(3):459-63. 60. Larrazabal C, Garcıa B, Penarrocha M, Penarrocha M. Influence of oral hygiene and smoking on pain and swelling after surgical extraction of impacted mandibular third molars. OralMaxillofac Surg2010 ;68(l):43-6. 61. Penarrocha M, Palomar M, Sanchis JM, Guarinos J, Balaguer J.Radiologic study of marginal bone loss around 108 dental implants and its
relationship to smoking, implant location, and morphology. Int J Oral Maxillofac implants 2004 ; 19(6): 861-7. 62. Wallace RH. The relationship between cigarette smoking and dental implant failure. Eur J Prosthodont RestorDent 2000 ;8(3):103-6. 63. Christen AG. The case against smokeless tobacco: five facts for the health professional to consider. JADA 1980; 101:464-9. 64. Siblerud RL, Kienholz E, Motl J. Evidence that mercury from silver dental fillings may be an etiological factor in smoking. Toxicol Lett 1993;68(3):307-10. 65. Beier US, Kapferer I, Burtscher D, Dumfahrt H. Clinical performance of porcelain laminate veneers for up to 20 years. Int J Prosthodont 2012;25(l):79-85. 66. Mathias P, Santos SR, Aguiar TR, Santos PR,
Cavalcanti AN. Cigarette smoke: effects on water sorption and solubility of restorative dental composites. Gen Dent 2014;62(2):54-7. 67. Almeida de Silva JS, de Araujo EM Jr, Araujo E. Cigarette smoke affects bonding to dentin. Gen Dent2010 ;58(4):326-30. 68. Takeuchi CY, Correa-Afonso AM, Pedrazzi H, Dinelli W, Palma-Dibb RG. Deposition of lead and cadmium released by cigarette smoke in dental
structures and resin composite. Microsc Res Tech2011 ;74(3):287-91. 69. Raptis CN, Powers JM, Fan PL, Yu R. Staining of composite resins by cigarette smoke. Journal of Oral Rehabilitation
1982;9:367-71. 70. Mathias P, Silva LD, Saraiva Lde O, Costa L, Sampaio MD, de Araujo RP, Cavalcanti AN. Effect of surface sealant and repolishing procedures on the color of composite resin exposed to cigarette smoke. Gen Dent 2010 ;58(4):331-5. 71. Mathias P, Rossi TA, Cavalcanti AN, Lima MJ, Fontes CM, Nogueira-Filho Gda R. Cigarette smoke combined with staining beverages decreases luminosity and increases pigmentation in composite resin restorations. Compend Contin Educ Dent 2011 ;32(2):66-70. 72. Mathias P, Costa L, Saraiva LO, Rossi TA, Cavalcanti AN, da Rocha Nogueira-Filho G. Morphologic texture characterization allied to cigarette smoke increase pigmentation in composite resin restorations. J Esthet Restor Dent 2010;22(4):252-9. 73. Alandia-Roman CC, Cruvinel DR, Sousa AB, Pires-de-Souza FC, Panzeri H. Effect of cigarette smoke on color stability and surface roughness of dental composites. J Dent 2013;41(3):73-9. 74. Wasilewski MS, Takahashi MK, Kirşten GA, de Souza EM. Effect of cigarette smoke and whiskey on the color stability of dental composites. Am J Dent 2010 ;23(l):4-8. 75. Belli S, Tanriverdi FF, Belli E. Colour stability of three esthetic laminate materials against to different staining agents. J Marmara Univ Dent Fac 1997;2(4):643-8. 76. da Silva TM, da Silva NY, Gonçalves LL, Alves LP, Femandes AU, Gonçalves SEP. Staining Beverages and Cigarette Smoke on Composite Resin and Human Tooth Fluorescence by Direct Spectrometry. J Contemp Dent Pract 2017;18(5):352-7.
Yazışma Adresi: Armin Mokthari Tavana
Ankara Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi
06500-Beşevler/ANKARA
Tel: 05346363567
E-mail: dt.tavanamail.com
