tÜrk sİnemasi afİŞlerİnde tİpoĞrafİ …437 vn 7%$$ Ç 6 tional v 7,21$/ İstanbul...

437

6. ULUSLARARASI MATBAA TEKNOLOJİLERİ SEMPOZYUMU6. INTERNATIONAL TECHINOLOGIE SYMPOSIUM FÜR DRUCK

6th INTERNATIONAL PRINTING TECHOLOGIES SYMPOSIUMİSTANBUL ÜNİVERSİTESİ - CERRAHPAŞA / 01-03 KASIM / NOVEMBER 2018

TÜRK SİNEMASI AFİŞLERİNDE TİPOĞRAFİ KULLANIMI YEŞİLÇAM ÖRNEĞİ

TYPOGRAPHY USAGE IN TURKISH CINEMATOGRAPHY: YEŞİLÇAM CASE

Merve TINGIR1

ABSTRACT

The industrial revolution brought up urbanization and the urbanization brought up mass com-munication and socialization. In the absence of television, people familiarized with the radio, which was used as a means of entertainment and time passing, and then with the integration of image to this invention and the emergence of white screen, a new era all over the world took start.

The cinematic phenomenon that emerged during the 50s in our country went through its gol-den age following the 60s with the concept of Yeşilçam. Experiencing a considerable number of migrations from villages to the cities, homesickness being on top, themes of poverty, ne-ighborhood life, rich girl and poor boy, good vs evil and many other issues have taken place in movie theaters.

The posters enabling the viewer, who has no information about the film, to learn about the subject, plot and the cast of the movie should be intriguing in this sense. That’s why in order to realize an accurate perception and understanding of the message conveyed through the poster, the font along with the typographic arrangements on the poster become crucial.

The posters of “Züğürt Ağa”, “Çiçek Abbas”, “Selvi Boylum Al Yazmalım”, “Mavi Boncuk”, “Çöpçüler Kralı” and “Beklenen Şarkı”, which are among the cult movies of Yeşilçam’s, is examined from a typographic perspective and a visual evaluation is presented regarding the used fonts and colors as well as the harmony between visual elements and the typography.

Key word: Cinema, Yeşilçam, Poster, Typography, Movie

ÖZET Sanayi devrimi beraberinde şehirleşmeyi, şehirleşmede kitlelerarası iletişimi ve sosyalleşme-yi getirmiştir. Televizyonun olmadığı dönemlerde insanlar radyo ile tanışmış, bir eğlence ve zaman geçirme aracı olarak kullanılan bu buluşa görüntünün eklenmesi ve beyaz perdenin ortaya çıkmasıyla birlikte tüm dünyada yeni bir çağ başlamıştır.

1 Yüksek Lisans Öğrencisi., Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat ve Tasarım Anasanat Dalı, [email protected]

438



Ülkemizde, 50’lerde ortaya çıkan sinema olgusu Yeşilçam kavramıyla altın çağını 60’lı yıl-lardan sonra yaşamıştır. Köyden kente göçle, gurbet konusu başta olmak üzere, yoksulluk, mahalle yaşamı, zengin kız fakir oğlan ve iyi kötü gibi birçok konu sinema salonlarında yerini almıştır.

Film hakkında hiçbir bilgisi olmayan izleyicinin; filmin konusu, içeriği ve oyuncuları ile ilgili fikir edinebilmesine olanak veren afişlerin bu anlamda ilgi çekici olması gerekmektedir. Bu nedenle afişte verilen mesajın okunması ve doğru algılanması için kullanılan yazı fontu ile birlikte tipografik düzenlemeler ayrı önem kazanmaktadır.

Yeşilçam’ın kült filmlerinden olan “Züğürt Ağa”, “Çiçek Abbas”, “Selvi Boylum Al Yazma-lım”, “Mavi Boncuk”, “Çöpçüler Kralı” ve “Beklenen Şarkı” film afişleri tipografik açıdan incelenmiş ve afişlerde görsel ve tipografi arasındaki uyum, kullanılan font ve renk seçimi hakkında görsel bir değerlendirme yapılmıştır.

Anahtar Kelime: Sinema, Yeşilçam, Afiş, Tipografi, Film

1. GİRİŞ Sinemanın tarihine bakıldığında, Lumiere kardeşler sinematografı icat ederek sinemayı bir eğlence aracı olarak hayatımıza sokmuşlardır. Sinema salonları büyük bir hızla açılmış ve insanlar boş vakitlerinde sinemalara gitmeye başlamışlardır. 1950’lerde köyden kente göçle birlikte şehirleşmeler ve yeni değişimler ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu dönemde Yeşilçam film endüstrisi oluşmaya başlamış ve sinema sektöründe olanlar, toplumsal değişimler sine-mada işlenmeye başlanmıştır. 60’lı 70’li yıllarda Türk sineması altın çağını yaşamıştır. Bu yıllarda sinemada çoğunlukla toplumsal ve ekonomik sorunlarla ilgili konular işlenmiştir. Mahalle kültürü, gecekondulaşma, zengin kız fakir oğlan, memleket özlemi, yoksulluk, köy-den şehirlere göç ve aile gibi temalar filmlerde işlenen başlıca konular olmuştur.

Sinemaya ilginin artmasıyla birlikte filmi tanıtmak için çeşitli alanlara film afişleri asılmıştır. Afişler filmin oyuncuları, mekân, senaryo, yönetmen ve konusuyla ilgili bilgi verici öğeler-den oluşmaktadır. Afiş; görsel, illüstrasyon ve yazı gibi unsurları bir arada kullanarak filmle ilgili tüketicide bir etki bırakmayı hedefler. Sinema afişlerinin amacı, tüketiciye tanıtımını yaptığı filmle ilgili bilgi vermek, dikkatini çekmek ve onu sinema salonuna yönlendirmeyi sağlamaktır. İzleyici film afişinden etkilenerek konusunu bilmediği bir filme girmek isteye-bilmektedir. Filmin ne hakkında olduğu, hangi mekânda geçtiği ve başrol oyuncuları gibi bilgiler izleyiciye ipuçları vermektedir. Bu sayede izleyici filmi görmeden filmle ilgili kendi bilinçaltında bir sahne yaratabilmektedir.

Afiş tasarımında seçilen yazı karakterinin de önemi büyüktür. Yazı karakterleri konuyla bir bütün halinde etkileyici olmalıdır. Afişte, kullanılan illüstrasyon, resim ve fotoğraf bir bütün içinde olmalıdır. İzleyiciyi yormayacak sadelikte ve okunurlukta tipografiyle de zenginleş-tirilmelidir.

Yolda yürürken duvardaki bir afiş dikkatimizi çekmektedir. Bunu başaran afiş başarılı bir afiş olarak adlandırılabilir ve üzerimizde bir etki yaratabilmektedir. İlk etapta dikkatimizi çektikten sonra afişi durup inceleyebilir ve içerikle ilgili bilgi sahibi olabilmekteyiz. Afiş, tü-

439



keticiyle iletişim aracıdır ve bunun doğru kullanılması gerekmektedir. Film afişlerinde illüst-rasyon kullanımı özgün bir çalışmadır ve tüketicinin dikkatini daha çok çekmektedir. Afişi tasarlayan sanatçının kendine özgü bir tarzı vardır ve bunu film afişine de yansıtabilmektedir. Olması gereken konudan kopmadan filmin içeriğine uygun bir tasarım yapılmalıdır.

60’lı yıllarda Yeşilçam’ın altın yıllarında, film endüstrisinin gelişmesinde özel sektör de önemli rol oynamıştır. 1968 yılında faaliyetine başlayan Mimeray Matbaası, kısa sürede film yapımcılarının dikatini çekmiştir. Birkaç sahnenin fotoğrafıyla film bilgilerini matbaaya bı-rakan film yapımcıları, Mimeray’ın tasarımlarıyla bir film afişine sahip olmuşlardır (Parsa, 2008:115, akt. Acar & Yağbasan, 2014: 206).

Matbaa ’nın icadı ve teknolojik gelişmelerle birlikte tanıtım materyallerindeki görsel un-surlar ve yazı daha fazla yer almaya başlanmıştır. Bu kapsamda bazı Yeşilçam afişlerinin tipoğrafik ve tasarım açısından incelenmesi yapılmıştır.

Afiş Tasarımı

Grafik Tasarım, günümüzde etkili bir iletişim için önemli kaynaklardan biridir. Yazılı ya da görsel bu iletişimin hayat bulması ve anlam kazanması belirli bir takım kurallara bağlıdır. Etkili bir tasarımın sonuçlanmasında ve amaca en uygun şekilde hizmet etmesinde, yaratıcı-lığın, tasarım ilke, yöntem ve kurallarının bilinmesi ile beraber, uygulamanın nihai aşaması olan matbaacılık bilgisinin de, tasarımcı açısından önemi büyüktür (Tarlakazan, 2007: 247).

Tüm bu kuralların bir arada kullanılmasıyla hayat bulan ve iletişim amaçlı bir grafik tasarım ürünü olan afiş, bir marka veya ürünü tanıtmak, sosyal veya kültürel olaylar hakkında bilgi vermek amacıyla hedef kitlenin görebileceği yerlere asılan büyük ebatlı ilanlardır (Mazlum, 2006: 170). Afiş, tasarlandığı ülkenin kültürel, ticari ve politik özelliklerini yansıtan, canlı ve estetik bir göstergedir (Becer, 2011: 204).

Tasarımcı, afişlerde hedef kitlenin ilgisini çekecek işaretler ve simgeler kullanmaktadır. Kul-lanılan bu işaret ve simgelerle tanıtımı yapılan ürünün akılda kalması hedeflenmektedir. Veri-lecek mesajın etkin ve doğru bir sunum yöntemiyle ulaştırmak önemlidir (Ketenci & Bilgili, 2006: 325).

Afiş ilk çağ toplumlarında görülen bir sanattır, M.Ö. 4000 yıllarında Asur ticaret kolonilerinin Anadolu’daki alışverişlerinde mallarını daha iyi tanıtmak ve satmak için, kil tabletler üzerine çivi yazıları yazar ve halka duyurmuşlardır (Tepecik, 2002: 72) (Resim1). Afiş, halka açık yerlere asılan görsel öğelerin ve yazının bulunduğu tanıtım amaçlı yapılan basılı ilanlardır.

440



Resim 1. M.Ö. 2300 yıllarında afiş amaçlı tasarlanan Sümer kanunlarının yazıldığı kil tablet.

Afiş tasarımları, tanıtımını yaptığı ürünün içeriğine göndermeler yaparak mesaj vermeye çalışan grafik tasarım ürünleridir. Film afişleri de izleyici ile ilk iletişimi sağlayan görsel iletişim araçlarıdır. Film afişlerinde dikkat edilen önemli unsurlardan biri de filmin içeriğini izleyiciye açık ve net bir biçimde iletmesidir (Acar, 2016: 207). Afişler, “reklam afişleri”, “kültürel afişler”, “sosyal afişler” olmak üzere üçe ayrılmaktadır.

Reklam afişleri, bir ürünü ya da hizmeti tanıtmaktadır. Moda, endüstri, kurumsal reklamcılık, basın-yayın, gıda, turizm gibi. Kültürel afişler, festival, seminer, sempozyum, balo, konser, sinema, tiyatro, sergi, ve spor gibi kültürel etkinlikleri tanıtmaktadır. Sosyal afişler ise, sağlık, ulaşım, sivil savunma, trafik, çevre gibi konularda eğitici ve uyarıcı nitelikteki afişlerin yanı sıra, politik bir düşünceyi ya da siyasi bir partiyi tanıtan afişlerdir (Becer, 2009: 201-202).

Afişte olması ve olmaması gerekenler;

1- Afişteki imge sayısı üç, iki, hatta bir ile sınırlandırılmalıdır. Başlık ya da slogandan oluşan tipografik unsur, fotoğraf ya da illüstrasyon ve zemin (fon) afiş üzerinde üç farklı imge olarak algılanır.

2- Afişteki sözel unsurlar yeterince azaltılmalıdır. Üç, dört ya da beş sözcükten oluşan başlık ve sloganlar; mesajı daha çabuk iletir. Sözel mesaj on sözcüğün üzerine çıktığında, okuma zorluğu başlar. Amerikan Reklamcılık Enstitüsüne göre; bir dış mekan afişi, ana düşünce ve mesajını en çok altı saniye içinde iletmelidir.

3- Fotoğraf ya da illüstrasyon, afiş üzerinde yeterli büyük bir ölçekte kullanılmalıdır, imgeyi bütünüyle göstermek her zaman gerekmeyebilir.

4- Sözel unsurlar ve imgeler arasında açıklayıcı, destekleyici, yorumlayıcı ya da kontrast oluşturan bir ilişki kurulmalı, yazı ile görüntü birbirini yavan bir biçimde tekrar etmemelidir.

5- Süslü ve dekoratif yazılardan ziyade, okunaklı yazı karakterleri tercih edilmelidir. Yarım siyah (medyum) ve siyah (bold) yazılar, uzaktan daha rahat algılanmaktadır.

6- Renkler geniş yüzeyler halinde kullanılmalı, parlak ve canlı renkler tercih edilmeli ve

441



renkler arasında güçlü kontrastlar oluşturulmalıdır. Bazı afişlerde bu unsurlardan sadece bir tanesi de kullanılabilir (Becer, 1999: 202-203).

İllüstrasyon sözlük anlamı olarak, izah edici resim demektir. Bazı düşüncelerin veya olayla-rın, bazen olduğu gibi uygulandığı bazen de yorumlamaların etkisi ile uygulandığı resimleme türüdür (Tepecik, 2002: 79).

Afişte illüstrasyon kullanımı:

1- İllüstratif afişler alıcının dikkatini çok kolay bir şekilde çeker. Tasarım, getirilen buluşla zenginleşir ve alıcıya farklı bir algılama niteliği sunar.

2- İllüstrasyon anlatılacak olan fikrin veya metnin etkili olarak açıklanmasında afişe yardım-cı olur.

3- İllüstrasyonun afiş üzerinde kullanılma sebeplerinden bir tanesi de istek uyandırmak ve inandırıcılık açısından etkili olmasıdır (Tezcan, 2006: 40).

1960 ve 1970’li yıllardan sonra fotoğrafın sinema afişlerinde yer almasıyla, tasarımlar başka bir boyut kazanmıştır. Oyuncuların ve filmden sahnelerin olduğu tasarımlar kendini sıklıkla göstermiştir.

Afişler, tasarım ve sanat kaygısının eşit ağırlıkta olduğu grafik ürünlerdir (Becer, 2011:201).

Afişte Tipografi

Yazı hem içerik, hem de görsel olarak bir etkiye sahiptir. Görsel elemanlar olarak tanıdığımız, resim, illüstrasyon ya da renk kullanmadan tasarımlar oluşturmak mümkündür. Fakat yazı ve tipografi; iletişimi gerçekleştiren faaliyetlerde ve grafik tasarım ihtiyaçlarının karşılanmasın-da temel öğedir. Günümüzde sadece tipografik elemanlarla da oldukça etkili tasarımlar elde etmek mümkündür (Tarlakazan, 2013: 96).

Tipografi, yazı karakterleri ve onların sistematik sınıflandırmasını inceleyen alandır. Her bir yazı karakteri alfabedeki her bir harfe karşılık gelen harf aileleridir ve bunlar genellikle ra-kamlar ile noktalama işaretlerini de içerirler (Billson & Ambrose, 2013: 117).

Seslerle oluşan bu iletişim biçimi işaretler dizgesi haline geldiğinde “yazı” diye adlandırılan başka bir boyut kazanır. Yazı sessel ortamın işaretlerle oluşturulmuş, dizgelere dönüştürül-müş halidir. Tasarlanmış yazının sanatı tipografidir (Uçar, 2004: 94).

Düşünce ve dil açısından iletişimim göstergesi olan yazı, grafik tasarımda son derece önemli bir yere sahiptir. Bilindiği gibi yazının temel amacı “tipografik” bir eleman olarak tasarımda verilmek istenen mesajı ya da bilgilendirme nesnesini izleyiciye işlevine uygun bir biçimde işaret edebilmektedir (Özderin, 2007: 54).

Afiş tasarımında yazı tipi (font) seçimi, düzeni ve yerleştirilmesi afişi oluşturma sürecinde önemlidir. Kullanılacak olan görsellerle, tercih edilecek olan yazı tipinin birbirini tamamla-yıcı etkisi olması gerekmektedir. Evrensel anlamda yazı tipleri sınıflandırması şu şekildedir; serifli (tırnaklı) yazılar (örn. Times New Roman), serifsiz (tırnaksız) yazılar (örn. Arial) ve bunların biçimsel özelliklerine göre; bold (kalın), light (ince), regular (normal) ya da italik (eğik) yazılardır.

442



Afişin bütünleyicisi ve ayrılmaz bir parçası olan tipografi, mesajın kolay algılanabilmesi için basit tutulmalı ve afiş alanı içerisine estetik kaygılarla yerleştirilmelidir. Afiş tasarımında bir veya ikiden fazla yazı karakteri kullanmamak gerekir. Afiş alanında farklı karakterlerin kul-lanımı tasarımda karmaşıklığa neden olur ve gözü yormaktadır (Yalur, 2014: 52).

Afişte tipografi tasarımı, iletişim ve söz dizimi üzerine kuruludur. Tipografiyi kullanırken imgeyle bir bütünlük oluşturulmasına dikkat edilmelidir. Afişte kullanılacak imge ve yazı karakterleri birbirini desteklemelidir (Tezcan, 2006: 73).

Filmin afiş tasarımı için, filmin konusuna uygun karakterde yazı fontu seçilmelidir. Kullanı-lan yazı karakterinin puntosu ve rengi görselle bir uyum içinde olmalıdır. Filmin adı, filmin konusunun en kısa halidir bu yüzden filmin adı diğer bilgilere göre daha büyük yazılmalıdır.

2. BULGULAR

Yeşilçam Film Afişlerinin İncelenmesi

1961 Anayasası’ndan sonra ilk defa bu dönemde halkın sorunları, dertleri, toplumsal beklen-tileri ve folkloru Türk Sineması için malzeme olmuştur. Sinema filmlerinde “Toplumsal Ger-çeklik” denilen bir yaklaşımla sansürün ve işletmeci, yapımcı kıskacının el verdiği ölçüde Türk toplumunun sorunlarına eğilirler (Küçükkurt & Gürata, 2004: 234-235).

Yeşilçam’ın ortaya çıkışında etkili olan toplumsal süreç, Türkiye’nin kentleşmesi, kırsal kesimden kentlere yaşanan göç ve etkileridir. Yeşilçam, kentlileşme çabasındaki bu kesimi dönüştürmek yerine onların gelenekle olan bağlantılarını güçlendiren, bu bağları kâra dönüş-türen bir düzenekle işlemiştir (Ayça, 1993: 53).

1950’lerde ve 1960’larda “halk-sinema” tutkusunun arttığı gerçektir. Halkın sevdiği konular, halkın sevdiği yıldız oyuncularla çekilmiş ve halkın sevdiği temalar ile devamlılık yakalan-mıştır (Esen, 2002: 72). Scognamillo’a Göre 1960-1980 yıllarında film sayıları, renkli ve siyah/beyaz film yapımları tabloda verilmiştir (Tablo 1).

Tablo-1. Scognamillo’a Göre 1960-1980 Dönemi Film Yapımları (Scognamillo, 2014; 160).

Yıl Film sayısı Siyah/beyaz Renkli

1960 68 68 -

1961 116 116 -

1962 127 127 -

1963 125 124 1

1964 178 177 1

1965 214 212 2

1966 238 238 -

1967 206 199 7

443



1968 177 153 24

1969 229 173 56

1970 225 147 78

1971 266 128 138

1972 298 142 156

1973 208 30 178

1974 188 6 182

1975 225 - 225

1976 164 - 164

1977 124 - 124

1978 128 - 128

1979 195 - 195

1980 68 - 68

Yeşilçam sinemasındaki karakterler fakir mahallede yaşayanlar daha sevecen, hoşgörülü ve anlayışlıdır. Zengin yerlerde yaşayanlar ise kötü, mutsuz ve paragöz olarak sinemaya yansı-tılmıştır. Yeşilçam filmlerinde daha çok köyden kente göç, yoksulluk, zengin kız fakir oğlan, iyi kötü gibi birçok konu sinemada işlenmiştir. Bundan sonraki bölümde, film konuları özet-lenmiş ve film afişleri tipografik açıdan ele alınarak değerlendirilmiştir.

Züğürt Ağa Filmi

Senaryosunu Yavuz Turgul’un yazdığı Nesli Çölgeçen imzalı Züğürt Ağa, 80’lerde trajiko-mik bir şekilde ortaya koyulmuştur. Haraptar adlı köyün ağası, her gün yeni bir kadın isteyen babası Abdo Ağa’yla yaşadığı köyde, her şeyin tersine gitmesiyle başlar. Yanaşmalarının kü-çük kızıyla gerdeğe giren baba vefat eder. Köylüler ağanın ürünlerini çalıp satarlar. Kuraklık nedeniyle topraklarını, baraj yapmak isteyen politikacılara satan ağa kente gider ama bura-da da tutunamayacaktır, çünkü kentte ağalığın bir önemi yoktur. Karısına varıncaya kadar herkesin terk ettiği ağaya sadık kalan yalnızca yanaşmanın kızı Kiraz’dır. Şener Şen, Erdal Özyağcılar, Nilgün Nazlı, Can Kolukısa, Bahri Selin, Atilla Yiğit, Füsun Demirel ve Ayla Aslancan filmin oyuncularıdır (Resim 4).

444



Resim 4. Züğürt Ağa, (1985).

Züğürt Ağa Film Afişinin Tipografik Analizi

Züğürt Ağa filmi 1985 yapımıdır ve film afişi illüstrasyon tekniğiyle yapılmıştır. Arka plan-daki köy, filmin konusunun geçtiği yer Haraptar köyüdür ve Şanlıurfa’da yer almaktadır. Ön planda bir tabelada “satlık köy” yazmaktadır ve sandalyede bir elinde sigarası, bir elinde tespihiyle köyün ağası yer almaktadır. Bacak bacak üstüne atması sandalyedeki oturuşu ve yüzündeki ifadeyle köyün ağası (sahibi) olduğu zaten anlaşılmaktadır. Üst kısımdaki filmin adı majüskül (büyük) eğlenceli-hareketli bir yazı fontu tercih edilmiştir ve kahve tonlarında bir renk seçilmiştir. Filmin adının eğlenceli, sarmal bir font seçilmiş olması filmin komik bir anlatısının olmasındandır. Başrol oyuncusu Şener Şen’in ismi filmin sağ altında, serifsiz bü-yük puntoyla yazılmıştır. Tabeladaki “satlık köy” yazısı büyük ve küçük harflerden oluşmak-tadır elle yazılma etkisi verilmek istenmiştir. Yardımcı oyuncuların isimleri afişin sol altında ve daha küçük yazılmıştır. Sağ alt kısımda yapımcı firmanın logosu yer almaktadır. Afişte sarı ve kahve gibi sıcak renklerin hâkim olduğu görülmektedir. Afişte başrol oyuncusu Şener Şen illüstrasyon resim tarzı ve tipografiyle ön plana çıkmaktadır. Afiş filmin içeriğiyle ilgili bilgi vermektedir ve karikatür tarzda, eğlenceli bir şekilde resmedilmiştir. Dönemin teknolojisi düşünüldüğünde başarılı bir film afişidir.

Çiçek Abbas Filmi

Senaryosunu Yavuz Turgul’un yazdığı Sinan Çetin imzalı Çiçek Abbas filminde komedi ve drama bir arada kullanılmıştır. Çiçek Abbas, Şakir adında bir minibüsçünün yanında bir mu-avindir. Şakir çapkın, bencil ve yalancı biridir. Abbas ise tam tersine saf biridir. Tek hayali minibüsçü olmak ve âşık olduğu ve patronunun da evlenmek istediği kızla evlenmektir. Bir gün bir minibüs hurdasını tefeciden borç isteyerek alır ve çalışarak borcunu öder. Bu sırada

445



patronun ayrıldığı nişanlısı ile birbirlerine âşık olurlar. Şakir bunu hazmedemez ve Abbas’ın minibüsünün tekerleklerini çalar. Minibüse mahallenin tefecisi el koyar. Şakir zorla Abbas’ın âşık olduğu kızla evlenmek için bastırır ve babası ekonomik durumu daha iyi olduğu için kızını ona verir. Nikâh günü Şakir’in kız kardeşi Abbas’a yardım eder ve Abbas sevdiği kızı nikâh masasından kaçırır. İlyas Salman, Şener Şen, Pembe Mutlu, Ahmet Mekin ve İhsan Yüce filmin oyuncularıdır (Resim 5).

Resim 5. Çiçek Abbas, (1982).

Çiçek Abbas Film Afişinin Tipografik Analizi

Afişte, filmin başrol oyuncuları Çiçek Abbas ve Şakir vardır arkalarında ise sevdikleri kız Nazlı yer almaktadır. Abbas ve Şakir’in giyim stilleri aynıdır ve kompozisyonun ortasında birbirlerine kızgın şekilde durmaktadırlar. Nazlı ise gelinliğiyle, gülen yüzüyle Abbas’a bak-maktadır. Burada Nazlı’nın Abbas’a olan ilgisi belli olmaktadır. Arka plan kırmızı ve siyah-tan oluşmaktadır. Afişin üst kısmında çiçek şeklinde bir konuşma balonunun içinde filmin adı yazmaktadır. “Çiçek Abbas” yazısında majüskül (büyük), serifsiz ve bold bir yazı fontu tercih edilmiştir. Film komik bir yapıda anlatıldığı için yazı karakteri konuya uygun hareket-li-eğlenceli bir font olarak uygulanmıştır. “İ” harfinde nokta yerine başlıkla alakalı olduğu düşünülerek çiçek sembolü kullanılmıştır. “Ç” lerdeki noktalama işaretleriyle ise filmde ge-çen minibüs tekerleklerine gönderme yapılmaktadır. Yazı fontunda mavi renk kullanılmıştır, arkadaki balon ise sarı renktedir. Oyuncuların isimleri afişin altında yırtılma efekti verilen beyaz bir alanda yer almaktadır. Başrol oyuncularının isimleri büyük puntoyla, bold ve serifli yazılmış, mavi renk kullanılmıştır. Yardımcı oyuncuların isimleri ise onların altında küçük puntoyla ve yine aynı fontla yazılmıştır. Afişte yer alan diğer tüm yazılarda da aynı font kul-lanılarak birlik sağlanmıştır.

446



Selvi Boylum Al Yazmalım Filmi

Senaryosunu Ali Özgentürk’ün yazdığı Atıf Yılmaz imzalı Selvi Boylum Al Yazmalım fil-mi birbirini seven iki kişinin başından geçenleri anlatmaktadır. Yazar Cengiz Aytmatov’un “Kırmızı Eşarp” adlı romanından uyarlanmıştır. Kamyon şoförü İlyas, Asya’nın kaldığı köye gelir. Birbirlerine âşık olup kaçıp evlenirler. Çocuklarının adını Samet koyarlar. İlyas, kam-yoncu olduğu için sık sık yollara çıkar ve Asya, Samet’le yalnız kalır. Bir gün yine yola çıkan İlyas, eve dönmez. İlyas’ın izini bulan Asya onu aldattığını görür ve bu acıya dayanamaz ve oğluyla birlikte yollara düşer. Yolda Cemşit adında bir adamla karşılaşırlar. Cemşit onlara kol kanat gerer. Birlikte yaşamaya başlarlar. Bir gün İlyas karşılarına çıkar. Asya, bir seçim yap-mak zorunda kalır ve Cemşit’i seçer. Türkan Şoray, Kadir İnanır, İhsan Yüce, Ahmet Mekin ve Bülent İğdiroğlu filmin oyuncularıdır (Resim 6).

Resim 6. Selvi Boylum Al Yazmalım, (1978).

Selvi Boylum Al Yazmalım Film Afişinin Tipografik Analizi

Film afişi illüstrasyon ve fotoğraf tekniğiyle birlikte tasarlanmıştır. Bir kamyonun üzerinde birbirine sarılarak oturan iki başrol oyuncusu vardır. Çiftin etrafında geleneksel motiflerle çerçeve şeklinde çiçek, kuş motifleri yerleştirilerek foto grafik bir çalışma yapılmıştır. Afişte aynı zamanda filmin konusu olan bir al yazma yer almaktadır ve kenarları oyalıdır, Anado-lu’da geçen bir olay olduğunu göstermektedir. Arka planlarında kırmızıyla Al yazmalım yazı-sı yer almaktadır, bu yazı filmde kamyonun üzerinde de yazmaktadır. Al yazmalım yazısında sarmal, serifli kalın bir font kullanılmıştır. Sağ taraftaki beyaz boşlukta filmin adı vardır ve büyük puntoyla illüstrasyonla tamamlayıcı serifli, sarmal bir font tercih edilmiştir. Bu yazı

447



fontu genelde kamyon yazılarında kullanılan karakterdedir. Kırmızı ve mavi rengin ağırlıklı olduğu görülmektedir. Filmin başrol oyuncularının isimleri üst kısımda büyük puntoyla ve filmin adında da kullanılan aynı sarmal font ile dizilmiştir. Filmle ilgili diğer oyuncular ve bilgiler en altta light (ince) bir yazı karakteri kullanılarak düzenlenmiştir ve başlığın önüne geçmemektedir.

Mavi Boncuk Filmi

Senaryosunu Sadık Şendil’in yazdığı Ertem Eğilmez imzalı Mavi Boncuk filmi, altı arka-daşın fidye için ünlü bir şarkıcıyı kaçırmalarını ve başlarına gelenleri komik bir şekilde an-latmaktadır. Emel Sayın’ı dinlemeye giden altı arkadaş hesabı ödeyemeyince dayak yerler. Gazinocudan intikam almak için Emel Sayın’ı bir halının içine sararak kaçırmaya karar ve-rirler. Evin çatı katında tuttukları Emel Sayın’la zaman içinde arkadaş olurlar. Bu arada gazi-nocudan istedikleri fidye de kabul edilir. Ancak Emel Sayın’ın gitmek istememesi arkadaşları zor durumda bırakmaktadır. Emel Sayın, Kemal Sunal, Metin Akpınar, Halit Akçatepe, Tarık Akan, Zeki Alasya, Münir Özkul ve Adile Naşit filmin oyuncularıdır (Resim 7).

Resim 7. Mavi Boncuk, (1975).

Mavi Boncuk Film Afişinin Tipografik Analizi

Film afişinde, sarı zemin üzerinde filmin oyuncuları yer almaktadır. Şarkıcı iki kişinin ku-cağındadır, dördü ise arkadadır. Şarkıcının sahne kıyafeti üzerindedir ve mavi renktedir. Altı arkadaş kaçırdıkları şarkıcıyı kucaklarına almıştır ve hepsinin yüzü gülerek izleyiciye bak-maktadır. Filmin adı afişin üstünde kırmızı, serifli ve bold bir yazı fontu kullanılmıştır. Filmin oyuncularının isimleri altta sarı, bold ve serifsiz bir yazı fontu kullanılmıştır. Afişte yer alan diğer yazılar da aynı fontta yazılmıştır.

448



Çöpçüler Kralı Filmi

Senaryosunu Umur Bugay’ın yazdığı Zeki Ökten imzalı Çöpçüler Kralı filmi, bir mahallede çöpçülük yapan bir adamın hikâyesini komik bir dille anlatmaktadır. Apti, mahallede evlere temizliğe giden Hacer’e âşıktır. Mahalle üzerinde baskı uygulayan zabıta memuru Şakir’de Hacer’i sevmektedir. Apti, Hacer’le evlenmek ister ama parası yoktur. Bir gün yanlışlık-la girdiği bir gazino, kötü şansını bir anda değiştirir. Şakir’e kızan Hacer, ailesine Apti ile evlenmek istediğini söyleyince ikili sözlenir. Hacer’in Apti ile evleneceğini öğrenen Şakir ise, Apti’ye baskı uygulamaya başlar. Şakir’de Hacer’i ailesinden ister. Kızlarının iki talibi olduğunu öğrenen Hacer’in ailesi ise durumdan istifade etmeye çalışmaktadır. Kemal Su-nal, Şener Şen, Ayşen Gruda, Erdal Özyağcılar, İhsan Yüce, Türker Tekin ve Nejat Gürçen filmin oyuncularıdır (Resim 8).

Resim 8. Çöpçüler Kralı, (1977).

Çöpçüler Kralı Film Afişinin Tipografik Analizi

Film afişinde filmin başrol oyuncusu çöpçüler kralı Abdi elinde süpürgesiyle yer almaktadır. Arka plan filmin konusunun geçtiği mahalledir. Abdi’nin yüz ifadesinden güler yüzlü ve saf bir genç olduğu anlaşılmaktadır. İş kıyafetlerini giymiş kolunda süpürgesi ve yanında bir faraş bulunmaktadır. Arka plan sarı kullanılmıştır ve mahalleden kare şeklinde bir kesit vardır. Filmin adı afişin altında bulunmaktadır ve düzensiz şekilde yazılmıştır. Filmin komik anlatı yapısını filmin adını yazarken de vermek istemişlerdir. Yazı fontu kırmızı, serifsiz ve bold kullanılmıştır. Oyuncuların isimleri filmin adının altında siyah, serifsiz ve light bir font-ta yazılmıştır. Başrol oyuncusunun ismi ise afişin en üstünde mavi, bold ve serifsiz bir font kullanılmıştır.

449



Beklenen Şarkı Filmi

Senaryosunu Sadık Şendil’in yazdığı Sami Ayanoğlu ve Cahide Sonku imzalı Beklenen Şarkı filmi, bir kadının yardımıyla şöhretli bir şarkıcı olan gencin öyküsünü anlatmaktadır. Zeki Müren, ilk filmi olan Beklenen Şarkıyı 1953’te çekmiştir. Zeki Müren’in çıkış hikâyesiyle, filmde canlandırdığı Zeki’nin hikâyesi birbirine çok benzer. Zeki, filmde de gerçek hayatta olduğu gibi, radyoda hastalanan Diva’nın yerine geçer ve sesiyle herkesi büyüler. Filmde, odacılık yapan bir gencin ünlü bir şarkıcı olması anlatılır. Zeki, tahsiline devam etmek için konservatuarda temizlik görevlisi olarak çalışmaktadır. Çalıştığı konservatuarda okuyan Türkan’la birbirlerini sevmektedirler. Zeki, kızın ailesiyle tanışmak için evlerine gider. Tür-kan’ın babası, Zeki’nin fakir olduğunu öğrenince kızından ayrılmasını ister. Bunun üzerine Zeki de işinden istifa ederek bir meyhanede şarkıcılık yapmaya başlar. Daha sonra Türkan’ın annesi Zeki’yi bir radyo imtihanına yönlendirir. Zeki, yarışmayı kazanır ve şöhret olma yo-lunda ilerlemeye başlar. Zeki Müren, Cahide Sonku, Sami Ayanoğlu, Bedia Muvahhit, Talat Artemel ve Hadi Hün filmin oyuncularıdır (Resim 9).

Resim 9. Beklenen Şarkı, (1953).

Beklenen Şarkı Film Afişinin Tipografik Analizi

Film afişinde illüstrasyon tekniği kullanılmıştır. Afişte filmin başrol oyuncuları bulunmakta-dır ve arka plan siyahtır. Arka planın siyah kullanılması gece hayatı anlatılmak istenmiştir. Erkek oyuncunun şarkıcı oluşu kıyafetinin şıklığıyla gösterilmek istenmiştir. Kadın oyuncu-nun ise aynı şekilde kıyafeti, takısı ve saçıyla zengin hayatının bir göstergesidir. Kadının ar-kası dönük, hüzünlüdür erkek ise arkasındadır ve ona bakmaktadır. Filmin adı, afişin üstünde turuncu ve beyazla, serifli, bold, katmanlı ve üç boyut etkisi verilen bir font kullanılmıştır. Başrol oyuncusunun ismi film adının altında serifsiz bir fontla, turuncu ve beyaz renk tercihi

450



ile yazılmıştır. Oyuncuların isimleri sağ tarafta beyaz, serifsiz ve light (ince) bir font tercih edilmiştir. Diğer bilgiler ise afişin altında beyaz bir şerit üzerinde siyah, serifsiz font kullanı-larak dizilmiştir. Eser, müzik ve operatör başlıkları ise el yazısıyla yazılmıştır.

3. SONUÇLAR VE DEĞERLENDİRMELER Bu çalışmada Yeşilçam film afişlerinin görsel ve tipografik açıdan incelemesi yapılmıştır. Film afişlerinde uygulanan tasarım, izleyicinin ilgisini çekmeli, merak hissi uyandırarak filmi izlemeye yönlendirici nitelikte olması gerekmektedir. Bu nedenle film oyuncuları, mekân, filmin heyecan verici bir sahnesi vb. ele alınabilir. Bu görsel unsurlar film afişinde kullanılır-ken, onun en büyük tamamlayıcısı tipografi, renk ve bunların birbirleriyle olan uyumudur. Bu şekilde tasarlanan film afişleri, izleyicinin görsel hafızasında kalıcı ve önemli bir yer teşkil edecektir.

Ele alınan afişlerde dönemin tasarım olanakları göz önüne alındığında, basit, sade, anlaşılır nitelikte oldukları söylenebilir. Tasarımlarda yer verilen yazı karakterleri filmin konusu ile paralel nitelikte olduğu görülmektedir. Söz gelimi Selvi Boylum Al Yazmalım film afişinde kullanılan yazı fontu, kamyon arkası diye tabir edilen yazılarda kullanılan el ürünü ve ha-reketli bir tarzda yazılan karakterden oluşmaktadır. Film afişlerinin üretilmesinde dönemin önemli tasarımcı, ressam ve karikatüristleri rol oynamıştır.

Züğürt Ağa film afişini tasarlayan Bedri Koraman aynı zamanda önemli bir karikatür sanatçı-sıdır. Resimsel tarzda yaptığı illüstrasyon ve karikatürlerle çok sayıda ödül sahibidir. Züğürt Ağa filminde de kendine has üslubuyla afişi resimselleştirmiştir. Sanatçının tasarladığı diğer film afişleri ise; Bekçiler Kralı, Umudumuz Şaban, Devlet Kuşu, Gol Kralı, Kanlı Nigar ve Ortadirek Şaban gibi filmlere aittir.

Beklenen Şarkı film afişi dönemin baskı teknolojisi açısından az renkli resimsel bir üslup kullanılmıştır. Afişin tasarımcısı Sabahaddin Özalp’tır ve aynı tarz resimleme anlayışı ile çok sayıda afişi bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; Yörük Aşkı, Civanmert, Vicdan Azabı, Kirli El, Yedi Köyün Zeynep’i, Basmacı Güzeli, gibi filmlerin afişleridir.

Çöpçüler Kralı, Mavi Boncuk, Selvi Boylum Al Yazmalım ve Çiçek Abbas filmlerinin diaları Mimeray Ofset tarafından çekilmiştir. Mimeray Ofset’in kurucularından olan Erol Ağakay üç bin beş yüzün üzerinde afiş basmış, bin dört yüz kırk sekiz afişin tasarımını gerçekleştirmiş-tir. Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı, Hızlı Hızır, Bana Annemi Anlat, Düğün Gecesi, Kezban Paris’te ve Kezban gibi film afişleri Mimeray tarafından yapılmıştır.

Yeşilçam Sinema filmlerinin afişlerini tasarlayarak daha birçok sanatçı afiş sanatına renk ver-miştir. İbrahim Enez (Sürü, Yol, Susuz Yaz ve Vurun Kahpeye vb.), Ressam Kemal Borteçin (Kalbimin Efendisi, Ayşecik ile Ömercik, Ezo Gelin, Yaprak Dökümü, Duvaksız Gelin, Çalıku-şu vb.), Karikatürist Firuz Aşkın (Çete, Gece Kuşu, İlk Aşk, Beş Kardeştiler, Seni Seviyorum, Ben Bir Sokak Kadınıyım, İngiliz Kemal vb.), ve Remzi Türemen (Her Zaman Kalbimdesin, Karakolda Ayna Var, Senede Bir Gün, Ayşecik Yavru Melek, Yedi Kocalı Hürmüz, Keşanlı Ali Destanı vb.), Türk sinema tarihine tasarımlarıyla damga vuran önemli sanatçılarıdır.

Afiş, kolay anlaşılan, kısa ve net mesajlar içermeli ve gözü yormamalıdır. Afişte görsel öğe-

451



ler, tipografiyle uyumlu aynı zamanda birbirini destekler nitelikte olmalıdır. Mesajın doğru anlaşılması için okumanın düzgün ve sağlıklı olmasıyla mümkündür. Bunun için doğru font seçimi yapılmalı ve bu seçim filmin içeriğine de uygun olmalıdır. Afiş tasarlarken çok çeşitli yazı karakteri kullanmaktan kaçınılmalıdır, aksi durum tasarım bütününde karmaşaya neden olacaktır.

İncelenen film afişleri, dönemin teknolojisine göre tasarlanmıştır. Teknolojik olanakların fazla olmamasına rağmen yapılan çalışmalar dikkat çekicidir. Günümüzde tasarlanan film afişleri ise çok renkli baskı teknikleriyle ve neredeyse sınırı olmayan özellikteki bilgisayar programlarıyla daha farklı boyutlarda ve üst seviyede yapılmaktadır. Teknolojinin hızla ge-lişmesi, film afişleri üstündeki etkisini kaçınılmaz kılmıştır. Yeşilçam dönemi ve günümüz afişleri değerlendirilirken, bu durumun da göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

4. KAYNAKLAR Acar, H. M. (2016). Farklı Dönemler Farklı Tasarımlar: “Yedi Kocalı Hürmüz” Filmi Afiş-

leri Ve Göstergebilimsel Çözümlemesi, İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elekt-ronik Dergisi.

Ayça, E. (1993). Türk Sineması-Seyirci İlişkileri. İstanbul: Görüntü Yay. Sayı:1.

Acar, M., & Yağbasan, M. (2014). Minimalist Sanat Akımına Dayalı Olarak Yavuz Turgul Filmleri Ve Afiş Önerileri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 2.

Becer, E. (1999). İletişim ve Grafik Tasarım. İstanbul: Dost Kitabevi Yayınları. (2009). İkinci baskı. (2011). Üçüncü baskı.

Billson, N.A., & Ambrose, G. (2013). Grafik Tasarımda Dil ve Yaklaşım. İstanbul: Literatür Yayıncılık.

Esen, Ş. K. (2002). Türk Sinemasının Kilometre Taşları. İstanbul: Agora Kitaplığı Yayıncılık.

Ketenci, H. F., & Bilgili, C. (2006). Görsel İletişim & Grafik Tasarımı. İstanbul: Beta Basım A.Ş.

Küçükkurt, D. F., & Gürata, A. (2004). Sinemada Anlatı ve Türler. Ankara: Vadi Yayınları.

Mazlum, F. S. (2006). Masaüstü Yayıncılık, Ankara: Gazi Kitabevi.

Tarlakazan B. E. (2007). Grafik Tasarım Alanında, Matbaa Bilgisinin Önemi, II. Uluslara-rası Matbaa Teknolojileri Sempozyumu Bildiri Kitabı, (Ekim 2007). Ankara: Gazi Üniversitesi Basımevi.

Tarlakazan B. E. (2013). Sanat Yapıtı Olarak Yazı, I. Ulusal Sanat Tasarım Sempozyumu ve Sergisi Bildiri Kitabı, Selçuk Ü. Sanat ve Tasarım Fak., (9-11 Ekim) Konya.

Tepecik, A. (2002). Grafik Sanatlar. Ankara: Detay Yayınları.

Tezcan, B. (2006). Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümleri, Grafik Atölye Ders-lerinde Afiş Konusunun Ele Alınışı. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz

452



Mayıs Üniversitesi Soysal Bilimler Enstitüsü, Samsun.

Uçar, T. F. (2004). Görsel İletişim ve Grafik Tasarım. Ankara: İnkılap Yayınları.

Özderin, S. (2007). Artist Modern. Haziran.

Scognamillo, G. (2014). Türk Sinema Tarihi. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.

Yalnur, R. (2014). 1990-2013 Yılları Arasında Afiş ve Sosyal Afişlerin Grafik Tasarımı ve Teknolojik Açıdan İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Arel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

tÜrk sİnemasi afİŞlerİnde tİpoĞrafİ …437 vn 7%$$ Ç 6 tional v 7,21$/ İstanbul...

Documents