tÜrk kÜltÜrÜnde “selamlaŞma” ve “vedalaŞma”...

125Türk Dünyası 43. Sayı

* Arş. Gör., GiresunÜniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı BölümüTürk Halk BilimiABD,[email protected].

TÜRK KÜLTÜRÜNDE “SELAMLAŞMA” VE “VEDALAŞMA” HAKKINDA GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Ahmet KESKİN*

Özet:Bu çalışmada, kişiler arası temel iletişimi sağlayan ve alışılagelmiş niteliği taşı-

yan “selamlaşma” ve “vedalaşma” eylemlerinin, Türk kültürünün eski çağlarından günümüze kadar nasıl gerçekleştirilmiş olduğu konusu ele alınmıştır. Bu kapsamda öncelikle, günümüzde selamlaşma ve vedalaşma amacıyla yaygın olarak kullanılan söz ve davranış kalıpları üzerinde durulmuştur. Ardından, Türk dili ve kültürü tarihi üzerinde çalışan araştırmacıların konuyla ilgili ortaya koyduğu bilgiler aktarılmış ve bunların değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın devamında, günümüzde Türk dünyasının farklı coğrafi bölgelerinde yaşayan Türk boyları arasında tarihî süreçte selamlaşma ve vedalaşma süreçlerinde kullanılan sözcük ve ifadeler, köken özellikleri dikkate alınarak belirli gruplara ayrılmış ve bu gruplar altında incelenmiştir. Ortaya konulan tüm bu verilerden hareketle, Türk kültüründe selamlaşma ve vedalaşma ey-lemlerinin hangi sözcük, ifade ve davranış kalıplarıyla gerçekleştirildiği konusunda ulaşılan sonuçlar paylaşılmıştır. Çalışmanın sonuna, Türk boyları arasında selamlaş-ma ve vedalaşma işlevinde kullanılan ifadelerin karşılaştırmalı olarak izlenebilmesi için, selamlaşma ve vedalaşma ile ilgili sözcük ve ifadeleri gösteren bir tablo eklen-miştir.

Anahtar kelimeler: Türk kültürü, Türk lehçeleri, gündelik yaşam, iletişim, “se-lamlaşma”, “vedalaşma”.

A General Assessment about “Greeting” and “Saying Good Bye” in Turkish Culture

Abstarct:In this study, the act of “greeting” and “saying goodbye”, which make the inter-

personal communication possible and gradually becoming common, has been analy-

TÜRK DÜNYASI, Dil ve Edebiyat Dergisi/TURKISH WORLD, Journal of Language and LiteratureIssue: 43 (Bahar-Spring 2017) - ISSSN: 1301-0077 Ankara, TURKEY

DOI Numarası/DOI Number: 10.24155/tdk.2017.8

Türk Kültüründe “Selamlaşma” ve “Vedalaşma” Hakkında Genel Bir Değerlendirme

Türk Dünyası 43. Sayı126

zed within Turkish culture from ancient times to present day. First of all, the sayings and behaviors used as a way of greeting and saying goodbye are primarily emphasi-zed to this extent. Then, the information conveyed from researches working on Turkish language and culture is considered. In the continuation of the study, the words and structures were used referring greeting and saying goodbye among Turkish tribes living in various parts of Turkish world are detected, divided into certain groups con-sidering the origin of words, and then evaluated. In the light of references of these data, an inference about how the greeting and saying good bye in Turkish culture is performed was done. In order to compare the words and structures used for greeting and saying goodbye among the Turkish tribes, a table, which include the list of words used for greeting, is attached to the end of the study.

Keywords: Turkish culture, Turkish dialects, daily life, communication, “gree-ting”, “saying goodbye”.

Giriş Hertoplumun,gündelikyaşamınçeşitlialanlarındabelirlidurumlarave

ihtiyaçlarabağlıolarakbaşvurduğufarklıiletişimbiçimleribulunmaktadırvebunedenledekültüreldeğişim,dönüşümvefarklılıklarınizlenebildiğibaşlıcaalanlardanbirideiletişimtürleridir.Gerçekleştirildikleribağlamlardapayla-şımcıları tarafındankolaycaanlaşılabilirnitelikteki iletişimbiçimleri tekraredilme sıklığı nedeniyle gündelik yaşamın rutin davranışları hâline dönüş-müştür.Hitapşekilleri,nezaketsözleri,iyivekötüdileksözleriileselamlaş-mavevedalaşmasözleridetoplumlarınkültürelözelliklerinegöreşekillenen,budilsel ifadeleriüretippaylaşanlar tarafındankolaycaanlaşılabilen,dilvedavranışesaslıiletişimtürlerivemesajsistemleridir.Buanlamda,birtoplumvekültürüngeçmişinebağlı olarak sosyokültürel yapı içerisinde şekillenenkonuşmatür,biçimvesöylemlerideiletişiminbaşlıcaaraçlarındanbiriolandil aracılığıyla aktarılmaktadır.Dil ve kültür arasındaki ilişkiler bütünününçeşitli yansımaları olan, gündelik (rutin) iletişimde kullanılan bu eylem vesöylembiçimlerisosyalvekültürelaçıdaninsanyaşamındatuttuğuişlevselyerebağlıolarak toplumsal,dinîveahlaki şartlaravedeğerleregöre farklıbiçimlerde gerçekleştirilmekle birlikte, her dönem ve coğrafyada, varlığınıgeçmiştengünümüzesürdürmüştür.

Toplumuoluşturanbireylerinbirbirleriylekarşılaşma,karşılıklıhâlhatırsormavevedalaşmasırasındahangiifadelereyadadavranışkalıplarınabaş-vurdukları,o toplumunsosyokültürelözelliklerihakkındabilgiverebilmek-tedir.Bubakımdangünlükhayattagerçekleştirilen iletişimbiçimleri belirlikurallaragöreoluşturulan, içindekullanıldığıgrubunsosyokültürelözellik-lerini yansıtan davranışlar ve bunların dil aracılığıyla dışavurumları olarakkültüraraştırmalarınınbirparçasıolarakdeğerlendirilmektedir.Herkültürünkendiözellikleridoğrultusunda,kültüreözgübiçimdeşekilleneniletişimbi-

Ahmet KESKİN


çimlerininvebunlararasındayeralanselamlaşmavevedalaşmabiçimlerininbunedenledilvekültürbilimcilertarafından,dilbilimivehalkbilimininin-celemealanıiçerisindedeğerlendirilereksözkonusualanlardakiçalışmalarakonuedildiğigörülmektedir.1Böylece,kendisideestetikbir iletişimbiçimiolan halk kültürünün bir kolunu da, gündelik yaşamdaki iletişimi sağlayanselamlaşmavevedalaşmaeylemve söylemlerininoluşturduğunubelirtmekmümkündür.Halkbilimi,antropolojivedilbilimininortaklaşaincelemeala-nınagirenselamlaşmavevedalaşmaolgusununTürkkültürtarihindekigörü-nümlerininaraştırılmasıdabuanlamda,Türkdilivekültürüçalışmalarındadikkatçekenbirkonuolarakkarşımızadurmaktadır.

Karşılaşmasırasındailetişiminbaşlatılmasındaselamlaşma,diyalogsüre-cininvebuanlamdaselamlaşmailebaşlayaniletişiminsonlandırılmasındaisevedalaşmaişlevindekullanılanifadevedavranışlarabaşvurulmaktadır.Karşı-laşmaktankaynaklananduygularınbildiriminingerçekleştirildiğiselamlaşmailediyalogsürecininolumluyadaolumsuzsonuçlandığınıyansıtmavetekrargörüşme zamanını belirtme gibi özellikleri bulunan vedalaşma sözcükleri-ninbutemelyapıveişlevleri,bütündünyakültürlerivedilleriiçingeçerliliktaşımaktadır (Sagınbayeva 2013: 2).Bu doğrultudaSelamlaşmaolgusununTürkkültüründeengenişbiçimiyle; (1) selamlaşma sürecine dönük iletişi-min başlatılması,(2)karşılıklı hâl hatır sormave(3)vedalaşmaşeklinde3anaaşamadagerçekleştirilenbirsüreçolarakdeğerlendirilmesimümkündür.Dolayısıyladaselamlaşmavevedalaşma,iletişiminbaşlatılmasınıvesonlan-dırılmasınısağlayan,buyönüyle“selamlaşma”üstbaşlığıaltındadeğerlendi-rilmesimümkünolanikibenzeriletişimbiçimivedolayısıyladabirbütününikiparçasıgibidir.Budüşüncedenhareketle,çalışmadakideğerlendirmeler-denkaynaklanabilecekolasıbirkavramkargaşasınıdaönlemekiçin,“selam-laşma” ve “selamlaşmak” ifadelerinin hem “selamlaşma” eylemini hemdeselamlaşmanınbirparçasıolarakdeğerlendirilebilecekolan“vedalaşma”ey-leminikarşılarbiçimde,kapsayıcıbirüstkavramolarakkullanıldığınıbelirt-mekyerindeolacaktır.“Vedalaşma”ve“vedalaşmak”ifadeleriiseçalışmanınbütününde,kendianlamlarınıkarşılayacakbiçimdekullanılmıştır.

Buçalışmada,Türkkültüründeselamlaşmakonusubaşlangıçtangünümü-zekadar,elimizdebulunansomutkaynaklarveonlararacılığıylaulaşılabilenverilerüzerindenbelirlenebilentemelgörünümleriylevegenelhatlarıylaelealınmıştır. Bu doğrultuda öncelikle, günümüzde Türkiye’de selamlaşmadakullanılansözcük,ifadevedavranışlarhakkındagenelbirdeğerlendirmeya-

1 Kültürünyansımalarıolarakgünlükhayattakiiletişimbiçimlerininvebuiletişimleringerçekleştirilmesindebaşlıcaaraç olarak kullanılan dilin sosyokültürel düzlemde incelenmesi, halk biliminin ve dil biliminin başlıca çalışmaalanlarındanbiridir.Dil,kültürveinsanilişkileribağlamındagünlükiletişiminrutinleri,kalıpdavranışlar,ifadelerveözellikleselamlaşmavevedalaşmabiçimlerininsosyokültürelnitelikleri,bunlarınsosyodilbilimivehalkbilimiyleilişkilerihakkındabk.Coulmas1979:239-266;Toelken1996:9;Dundes1965:2-3;Dundes1966:238;Duranti,1992:658-659;Duranti1997:63-97;Erol2007:4-285;Karadayı2008:89-107.



pılmıştır.Ardından,Türkkültürtarihindeselamlaşmakonusundaçeşitliaraş-tırmacılarınortayakoyduğubilgivegörüşleraktarılmıştır.Çalışmanındeva-mında, Türk dilinde selamlaşmamaksadıyla kullanılan sözcük ve ifadeler,Türklehçelerivekültürelalanlarıüzerindehazırlanmışolan,baştasözlükça-lışmalarıolmaküzere,çeşitliaraştırmalarınkarşılaştırmalıolarakincelenmesiyoluyla tespitedilerekbelirligruplaraltındadeğerlendirilmiştir.Bugruplaraltındayapılandeğerlendirmelerüzerindenkonuhakkındaulaşılansonuçlarpaylaşılmıştır.TürkkültürtarihindeselamlaşmakonusununTürkboylarıara-sındakiartveeşzamanlıdurumununkarşılaştırmalıolarakizlenebilmesiiçinçalışmanınsonuna,selamlaşmaileilgilikullanılansözcükveifadeleriiçerenbirtabloeklenmiştir.Böylece,Türkkültürtarihindeselamlaşmakonusubü-tüncülbirşekildedeğerlendirilmeyeçalışılmıştır.

1. Türk Kültür Tarihinde ve Günümüzde Selamlaşma ve Vedalaşma Farklımilletlerinselamlaşmaeylemlerinde,karşılaşmaesnasındaiyini-

yet,ayrılmaesnasındaiseilahîesenlikdileyensözlerinağırlıklıolarakkul-lanıldığıgörülmektedir.Budurum, tarihinenerkendönemlerinden itibarenmaddi(düşmanlık,soygun),manevitehlike(kötüruhlar)vebilinmezliklerlemücadeleetmeyeyönelikolarak insanların temelgüvenlikgereksinimlerinikarşılamayadönük işlevsel tutumlarındankaynaklanmışolmalıdır.Budoğ-rultudaselamlaşmaeylemivebueylemebağlıdavranışkalıpları,söylemlervesözcükler,tarihîsüreçtefarklıkültürlerdeinsanlarınbirbirlerine“zararver-meme”vebirbirlerinden“zarargörmeme”anlayışıtemelindegelişmişolduğubelirtilebilir.Buanlamdaselamlaşma,insanlıktarihinineneskidönemlerin-denberi“barış”belirtisitaşıyanbiriletişimvedavranışbiçimiolarakkabulgörmüş,butemeldeortayaçıkmışvegelişmiştir.Hertoplumvekültür,kendiiç dinamiklerine ve ihtiyaçlarına göre belirlediği selamlaşmadavranışlarınıbirsistemebağlamışvebunudilaracılığıylasözcükleredökerekkendilerineözgüselamlaşmabiçimlerinioluşturmuştur.Belirlibirişlevseltemelüzerin-debaşlayıpdevamedenbueylemler,bunlarabağlıolarakyaratılandavranışkalıpları,sözcüklervesöylemler,tarihîsüreçiçerisindebelirlideğişimvedö-nüşümlereuğrasalardavarlıklarınısürdürerekgünümüzekadarulaşmışlardır.

Türkkültürtarihindeselamlaşmaişleviylekullanılan,bedendilivedavra-nışbiçimleriarasındakibaşlıcaselamlaşmayöntemleriniiseelsıkışmak,ba-şınönedoğrueğilmesiylesaygıgösterisindebulunmak,elsallamak,elinbaştarafınagötürülmesi,sağeligöğsünüzerinegötürmek,sarılmak,elsıkışarakveyaomuzlarıbirleştirereksarılmak,gülümsemek/gözkırpmak,başıhafifçeönedoğrueğmekveelöpmekşeklindesıralamakmümkündür.BudoğrultudaTürkkültüründedavranışkaynaklıselamlaşmatürlerinin,yoğunolarak“el”,“baş”ve“bağır”bölgeleriüzerindengerçekleştirildiğigörülmektedir.Selam-laşmayadönükolarak“öpmek”eylemininiseTürkkültürüne,göreceolarak,

Ahmet KESKİN


dahasonrakidönemlerdeeklemlendiğiniifadeetmekmümkündür.Bunlarındışındakalanveçeşitligruplarınkendiaralarındakullandıklarıfarklıselam-laşmavevedalaşmayöntemlerinindeolabileceğikuşkusuzdur.Bunlar,davra-nışkaynaklıiletişimyöntemleriolarakbedenfolklorununkapsamınagirenveifadeettiklerianlamıntoplumdantoplumadeğişmesininmümkünolabileceğidavranışbiçimleridir.

Türkiye’de,günümüzdeyaygınbiçimdekullanılanalışılagelmişselamlaş-masözcükveifadeleriniise;merhaba,selamünaleyküm,selam(lar),günay-dın(lar), iyi sabahlar/hayırlı sabahlar, iyi günler/hayırlı günler, iyi akşam-lar/hayırlı akşamlar,iyi geceler/hayırlı geceler,iyi yolculuklar,hoş geldiniz,Allah’a ısmarladık/Allah’a emanet ol,hoşça kal(ın),esen kal(ın)/esenlikler (dilerim),görüşmek üzere/görüşürüz/eyvallah,kendine iyi bak,güle güleveelvedaşeklindesıralamakmümkündür.Selamlaşmakiçinkullanılanbuifade-ler,kültürünveiletişiminsözelboyutuylavedolayısıyladilaracılığıylatemsiledildiğiörneklerdir.Sözkonususelamlaşmasözcükveifadelerinden,iyi söz-cüğünüiçerenifadeleringood morning,have a good day,have a nice sleep (...);hoş geldinizsözcüğününwellcome;görüşmek üzere/görüşürüz, hoşça kal sözcüklerininsee you, see you later;kendine iyi baksözcüğünün take care,take care of you;güle güle (git) sözcüğününsegood bye şeklindekiyaban-cıkalıplarlaolanbenzerliğidikkatiçekmektedir.Selamünaleyküm,merhaba,Allah’a ısmarladık/Allah’a emanet olifadelerininvehayırlı ibaresinitaşıyankullanımlarıniseTürklerinİslamiyetiletanışmalarındansonrakidönemlerde,Arapçanınetkisiyleyaygınlıkkazandığıaçıktır.Selamşeklindekikısaifade-yiise,ArapçakaynaklıselamünaleykümifadesininBatıdillerindenkaynaklı,özellikleİngilizcehi, hellosözcüklerininsenteziyleşekillenenmelezbirifadeolarakdeğerlendirmekyanlışolmayacaktır.

Bubenzerliklerin,insanlarındünyayıalgılayışbiçimlerindekiortaklıklarınyadafarklıtoplumlararasındakikültüreletkileşimin“doğal”yada“yapay”birsonucuolarakortayaçıktığıdüşünülebilir.Budurumun,dünyadillerindekiselamlaşmasözcüklerindegenelolarakiyidilekifadelerininönplanaçıkartıl-masıyladailişkilendirilebilmesimümkündür.Busözcüklerinmutlaksurettesözkonusudillerdenetkilenilerekvebelirtilenşekildeoluştuğununsöylene-meyeceğigibi,bunlarınbütünüyleTürkdilivekültürükaynaklıkullanımlarolduğunuiddiaetmekdedoğrubirçıkarımolmayacaktır.Budurumda,uzunveköklübirgeçmişesahipolanTürklerintarihîsüreçtekendilerineözgüse-lamlaşmabiçimlerininolupolmadığıveselamlaşıpvedalaşırkenhangiifadekalıplarınıkullanmışolduklarısorusuaklagelmektedir.Budoğrultuda,Türk-lerintarihindahaeskidönemlerindeselamlaşmaeylemlerininasılgerçekleş-tirdiklerihakkındabazıdeğerlendirmelerinyapılmasıveTürkkültürtarihindeselamlaşmadakullanılansözcükveifadelerinincelenmesigerekmektedir.



FarukSümer,Türklerinailehayatındanvekullandıklarısaygıifadelerin-denbahsederken,Türklerin tarihtenasıl selamlaştıklarıkonusunadadeğin-miştir. Sümer konuyla ilgili olarak,Dede Korkut Kitabı’nda geçenBaş in-dürüp selam virdiler(Ergin2004:120),Delü ozan geldi, baş indürdi, bağır basdı, selam virdi(Ergin2004:144),El kavuşturup ol yigide selam virgil(Er-gin2004:227),Big baba hatun ana esen kalın(Ergin2004:228)örnekleriniaktarmıştır.Dahasonra;Dedem Korkut öteden berü geldi.Baş indürdi, bağır bastı, ağız dilden görklü selam virdi(Ergin2004:125)örneğiüzerinden,“başindiripbağırbasmak”şeklindebirselamvermebiçimindensözedenSümer,buselamvermebiçimininmillîbirvasıftaşıyıptaşımadığınınisehenüzbi-linmediğinivurgulamıştır.2Sümer’inkonuileilgiliaktardığıbilgilerarasında,İdilboyuBulgarlarınınkalpaklarınıçıkarıpkoltukaltlarınakoyduktansonrabaşlarıilehükümdarlarınaselamvermesi,MelikŞah’ınamcasınaselamverir-kenatındaninerekkülahınıbaşındançıkarmasıgibibilgilerdeyeralmaktadır(Sümer1980:405-406).

BahaeddinÖgel’egöreiseTürklerdeselam,“başeğmevedizçökme”ileözetlenebilir.3BudoğrultudaGöktürkYazıtları’ndageçenbaşlıya baş eğdir-miş, dizliye diz çöktürmüş(Ergin2006:9)ifadesiniveDede Korkut Kitabı’n-dageçenselamlaşmaörnekleriniaktaranÖgel,TürklerindahaçokTanrı’yavehükümdarlaraselamvermekvesaygıgösterisindebulunmakamacıylasecdeettiklerini,CengizHan’ıngüneşe“sağdiziüzerindeçökerek”selamverdiğinive “el sunma”nın da bir selamlaşma biçimi olduğunu aktarmaktadır (Ögel2001:551-552).Eski T’ang Tarihi’ndedebirTürkkağanıolanEliğKağan’ınyanındakibeylerin,“atlarındaninipdizçökerekselamverdikleri”aktarılmak-tadır(Togan2006:11).Ögel’inverdiğibilgilerarasındadikkatiçekenbirhu-sus da, karşılaşma sırasında söylenen iyi dileklerin deTürkler arasında birselamlaşmabiçimiolarakkullanılmasıdır(Ögel2001:552).Böylece,Türk-lerintarihîsüreçtebirbirlerinebildirdikleriiyidileksözleriaracılığıyladase-lamlaştıklarıanlaşılmaktadırkibu,selamlaşmavealkışlararasındakiilişkinindebiryansımasıdır.

YineBahaeddinÖgel’inÇinli seyyahveelçiWangYent’ê’ninseyahat-namesindenaktardıklarından,UygurKağanı’nınÇinelçisinikabulüsırasın-dahazırbulundurulanbirtaştançıkanritmeuygunselamdüzenialındığını,baştakağanolmaküzeretörendebulunanlarınöncedoğudanbaşlamaküzeregerçekleştirilenözelbirselamlamayöntemininvarlığıanlaşılmaktadır(Ögel2000: 125). Bunlar, Türklerin erken dönemlerde ne şekilde selamlaştıkla-

2 Bunlara ek olarak; Dede Korkut Kitabı’nda kahramanların birbirleriyle karşılaştıkları sırada aktarılan manzumparçalarınönemlibirkısmının,“kahramanlarınkendilerinitanıtması”işlevinidetaşıdığı,kahramanınkarşısındakiyleiletişimini kuran bu parçaların, “tanıtma” ve “tanınma” maksadıyla kullanılan kalıp ifadeler biçiminde bir tür“selamlaşma”işleviniyerinegetirdiklerinibelirtmekgerekmektedir.

3 Bu doğrultuda;Moğolca egülen(ü) çilagun, böküy-, böküylge- mörgülce- vemökülce- sözcüklerinin “bükülmek,eğilmek,secdeetmek”anlamlarınınyanında“selamvermek,selamlaşmak”anlamlarınadagelmesidikkatçekicidir(Krş.Lessing2003a:203,478,853,858).

Ahmet KESKİN


rıhakkındaipuçlarıvermesibakımındanönemtaşımaktadır.Aynızamanda,buselamlaşmabiçimlerininönemlibirkısmınındahaçokdevletişlerindeveresmîortamlardakullanılanselamlaşmabiçimleriolduğunu,dahaazbirkıs-mınınisegünlükhayattakullanılanselamlaşmasözcüklerindenziyadeçeşitlidavranışbiçimlerinitemsilettiğinivurgulamakgerekmektedir.Yinebuörnek-ler, devlet düzeni içerisinde kendine özgü selamlama sistemleri geliştirdiğigörülenTürklerin,günlükyaşamdaki iletişimisağlamak içindekendilerineözgüselamlaşmayöntemlerinesahipolabileceğinidüşündürmesibakımındandaönemtaşımaktadır.

Budoğrultuda;KâşgarlıMahmud’un1072yılındakalemealdığı,Türk-lerintoplumhayatındakivegünlükyaşamındakidavranışlarıhakkındabilgiedindiğimizönemlikaynaklardanbiriolanDîvânu Lugati’t-Türkadlıeserinsondereceönemliolduğunubelirtmekgerekir.Eserdeboymaddesiaçıkla-nırken, birbirlerini tanımayan iki insanın karşılaştıkları zaman önce selam-laştıkları,sonrabirbirlerine“hangikabiledensin”anlamınagelenboy kim(?) sorusunusordukları,bundansonrayakonuşmayadevamettikleriyadadur-maksızınayrıldıkları,böyleliklebirisinindiğerininkabilesinitanımışolduğuaktarılmaktadır(Atalay1998:141;Akalın2008:114).Budurumda,Türklerinodönemlerde,birbirleriylekarşılaştıklarındailkolarakselamlaştıkları,ikiin-sanarasındakiiletişimindebuşekildebaşlatıldığıanlaşılmaktadır.Ayrıca,se-lamlaşmasırasındakimsin(?)veyanasılsın(?)anlamında,boy kim(?)şeklin-de,kimlerdensinanlamınagelenbirifadeninkullanıldığıdadikkatiçekmek-tedir.Bunu,günümüzdedekullanılankimlerdensinifadesinin(Akalın2008:114),selamlaşmanınyerinitutan,tanımavetanınmayısağlayanbirkalıpifadeolarakdüşünmekmümkündür.Bu,Türklerineskiçağlardaselamlaşırken,hâlhatırsorarken,kişilerinbireyselkimliklerindenziyadeonlarınhangiailebir-liğinebağlıolduklarını,hangiboyveyatopluluğamensupolduklarınıüzerin-denöğrenmeyeçalıştığınıgöstermesibakımındanönemlidir.

Bütün bu özellikleriyle boy esasına dayalı selamlaşmave boy sözcüğüdoğrultusundasağlanantanımavetanınmabilgisi,Türkkültürtarihindese-lamlaşmakonusundaulaşılabilen en eski veri olarak önplana çıkmaktadır.Türklerineskiçağlardaselamlaşırkenveyahâlhatırsorarlarken,kişilerinbi-reyselkimliklerindenziyadehangiboyveyatopluluğamensupolduklarınıönplanaçıkarmaları,sözkonusudönemdefertleringünlükyaşantısındaiçindeyaşadığı boya bağlı kalmalarıyla ve kişilerin birbirlerini tanımasının,men-subuolduklarıboylarüzerindengerçekleştirmeleriyle ilgiliolmalıdır (Genç1997: 84).Boy kim(?) şeklindeki selamlaşmabiçiminin,Türkler tarafındaneskiçağlardakullanılmışbirifadeolduğuaçıktır.Ancak,Türklerinboyabağ-lıolarakgerçekleştirdikleribusorgularının,selamlaşmabiçimiolarakhangiyaygınlıktavehangizamanaralıklarındakullanıldığıhakkındakesinyargıla-ravarmakmümkündeğildir.Ayrıca,Türklerinerkendönemlerdeselamlaşma



konusundakitutumlarıhakkında,neyazıkki,boyesasınadayalıbuselamlaş-matürüdışındapekfazlabilgibulunmamaktadır.

Türklerin tarihboyuncakullanmışolduklarıçeşitliselamlaşmabiçimle-riningünümüzdedeçeşitlibiçimlerde,TürkdünyasınınçeşitlibölgelerindeyaşayanTürkboylarıarasındahangioranda,benzeryadafarklıbiçimlerdekullanılıpkullanılmadığınınbelirlenmesidekonuylailgiliyapılmasıgerekenaraştırmalarındiğerbiryönünüoluşturmaktadır.Bukapsamdabelirtilebilirki;Türkkültürtarihiüzerindeyapılançalışmalararacılığıyla,Türklerinenerkendönemlerdenitibarenselamlaşmavevedalaşmahususundahangisözcükveifadeleri,netürtutumvedavranışlarıbenimsediklerikonusunundahaayrıntılıbirşekildedeğerlendirilmesi,karşılaştırmalıaraştırmalargerçekleştirilmedenmümküngörünmemektedir.Türkdilivekültürüsahasındagerçekleştirilmişolançalışmalarüzerinden,Türklerinkullanmışolduklarıselamlaşmaifadele-rihakkındakısıtlıbilgiyesahipolunabilmeklebirlikte,Türklerinselamlaşmatutumlarıveselamlaşmadakullandıklarısözcükveifadelerintarihîsüreçtekigelişimlerihakkındaayrıntılıbilgiyeulaşmakşimdilikpekmümkündeğildir.Konu bu yönüyle, ayrıntılı biçimde ele alınabilecek niteliktedir.Ancak, buçalışmanıngerektirdiğisınırlılığabağlıolarakçalışmanınbundansonrakikıs-mında,Türkkültürüvelehçelerialanlarındayapılmışçeşitliaraştırmalarda,Türklehçelerindekiselamlaşmavevedalaşmaifadeleriyleilgiliyeralanbilgi,açıklamavekayıtlararacılığıyla,Türkkültüründeselamlaşmavevedalaşmakonusuincelenecektir.

2. Türk Lehçelerinde Selamlaşma İşlevinde Kullanılan Sözcük ve İfa-deler

Çalışmanınbukısmında,Türklerintarihboyunca,selamlaşmasüreçlerin-dekullandıklarısözcükveifadeler,Türklehçelerindekikullanımlarıesasalı-narakkarşılaştırmalıbirşekildeincelenmiştir.Budoğrultuda,Türkboylarınındil ve kültürü üzerine hazırlanan, birçoğu sözlükniteliği taşıyankaynaklartitizlikle taranmış, bu kaynaklarda selamlaşma işlevinde kullanıldığı tespitedilen sözcükve ifadeler, kökenleri dikkate alınarakbelirli gruplarhâlindetasnifedilerekkullanımyoğunluklarıvebirbirleriyleolanilişkileridoğrultu-sunda incelenmiştir. İlkguruptaTürkçeveMoğolcakökenli, ikinciguruptaiseArapçaveFarsçakökenlisözcükveifadeler,çeşitlialtgruplaraayrılarakincelenmiştir.Üçüncüvesongrupta ise, ilk ikigrupta incelenenunsurlarındışındakalansözcükveifadelerdeğerlendirilmiştir.

2.1. Türkçe ve Moğolca Sözcük ve İfadeler 2.1.1. Esen, Aman ve Sağ/Sav Türkçedeselamlaşmakiçinyaygınbiçimdekullanıldığıgörülenifadeler

arasında,aman, esenvesağ/savsözcükleriilebusözcüklerdentüretilençeşitli

Ahmet KESKİN


ifadelerinönemlibiryertuttuğugörülmektedir.BuüçsözcüğünTürkboyları-nınlehçelerindeçoğuzamançeşitlibirleşimlerhâlinde,bazendetekbaşlarınakullanıldığı,bukullanımlardasabitbirşekilde“sağlık,salimlik,iyilik,rahat-lık”anlamlarınınönplanaçıkartıldığıdikkatiçekmektedir.Dolayısıylabuüçsözcüğünayrıayrıdeğil,birbirleriyleolanyakınilişkilerikapsamındavebiraradadeğerlendirilmesiyerindeolacaktır.

Dîvânu Lugâti’t-Türk’teüçkezgeçen(Atalay1991b:194)esensözcüğününanlamı,KâşgarlıMahmudtarafından;“sağ,salim”şeklindeverilmişayrıca;“‘esen müsen?=sağ mısın?’, bu kelime ‘selâmet’ manasında dahi kullanılır” biçimindeaçıklanmıştır(Atalay1991a:77).Yine,Dîvânu Lugâti’t-Türk’teüçkezgeçenesenle-fiilininanlamı“selamla-”olarakverilmiş,esenledimadde-si“selamladı”,bumaddeninaltındakiesenler sözcüğüde“esenle-”şeklindeaçıklanmıştır(Atalay1991a:308;Atalay1991b:194).Buçerçevede“esenle-“fiilinin“mutlulukdilemek,sağlıklıvesevinçliolmasınıistemek,yolaçıkanıuğurlamak”anlamlarınıtaşıdığıgörülmektedir.GerardClausondaetimolojiksözlüğündeesenle-,esenleş-,esengülemaddelerialtında“birininhâlhatırınıvesağlığınısor-,biriniselamla-,birvedaifadesi,iyidilek”açıklamalarındabulunmuşvesözcüğünOsmanlıdönemindekullanılmayadevamettiğibilgi-siniaktarmıştır(Clauson1972:249,250).

Günümüzde,TürkiyeTürkçesindeunutulmayayüztutmuşhâldebulunanvekullanımı;esenlik(ler) dilerimveesen kal(ın)ifadeleriylesınırlıolanesen sözcüğünden türeyençeşitli ifadelerin,Türkboyları arasındayaygınolarakkullanıldığı görülmektedir. Buna göre esen sözcüğüAltayTürkçesinde “1.Esen,sağlık,afiyet,sağlıklı,2. (Selamlaşmasözü)merhaba,esenlikle,sağ-lıkla.” şeklindedir.Ezendeş “selam”,ezendeş- “selamlaş-”,ezendik “sağlık,esenlik”,ezendik bolzın“selamolsun”anlamlarınagelmektedir.Aynıköktentüreyenezen bolzınise“gülegüle”demektir.(Naskali-Duranlı1999:85-86).HakasTürkçesindeis“merhaba”,izen pir-“selamver-”,izenne-“selamlamak,selamvermek”,izenner“selam,merhaba”,izennes-“selamlaşmak,selamver-mek”,izen mindi“merhaba”,izen polzın“yaşasın”anlamlarınagelmektedir(Naskali2007:233-234).HakasTürkçesindeizensözcüğünün“sağlıklı,sağ-lam,hayatta”anlamlarınınyanında“selam”anlamıdabulunmakta,izen pir- “selamvermek,merhaba,selam”anlamınagelmektedir(Arıkoğlu2005:231).

KazakTürkçesinde esendik sözcüğü “esenlik, sağlık”, esendes- “selamver-,selamlaş-,merhabalaş-,vedalaş-”anlamlarınagelmektedir(Koç2003:144).Aman,aman-esen, esen-aman,aman-sav sözcükleri iseKazakTürk-çesinde “sağ, salim, esen”; amandas- “selamlaş-” anlamlarına gelmektedir(Baynizarov2007:278).Aman-savlık bilis-veesen savlık suras-ise“selam-laş-,merhabalaş-”anlamındadır (Baynizarov2007:550,647).KırgızTürk-çesindeesendeş-“selamlaş-,karşılıklıcasıhhatlerinisoruştur-”anlamındadır



(Yudahin 1998: 340).Aman-esen barıp kel(iñiz), aman-esen cetip al(ıñız),aman barıp, aman kel(iñiz) “iyi yolculuklar, yolunuz açıkolsun” anlamınagelmektedir (Sagınbayeva 2013: 3).ÖzbekTürkçesinde esan “sağ, salim”,esanlik, esan-amanlik “sağ, salimolma”,esanlaş- “selamlaş-”,aman “sağ,selamet,esenolma”,amanlaş-“birbirinehâlhatırsor-,selamlaş-,vedalaş-”anlamlarınagelmektedir(Ma’rufov1981a:536-537;Ma’rufov1981b:454).

TatarTürkçesindedeayrılırkensavbulkarşılıklıesenlik,sağlıkdileyerekvedalaşmaişleviylekullanılmaktavesavbullaş-fiili“selamlaşmak”ve“ve-dalaşmak”anlamınagelmektedir(Ganiyev1997:267;Öner2009:230)TatarTürkçesinde savbısız(?) “merhaba, nasılsınız(?)” anlamlarında, savbul(ıgız) “hoşça kal(ın), Allah’a ısmarladık” anlamında kullanılmaktadır (Ganiyev1997:267).TatarTürkçesinde“sağ,diri,selamet,sağlıklı,esen”anlamındakiisensözcüğüilebirlikteisen(lik)-sav(lık) veisen-iminsözcükleride“sağlık,salimlik,esenlik”anlamında,bundantüretilenisenleş-sözcüğüselamlaşmada“hâlhatırsoruşmak”anlamında,isenmi(siz)(?)“merhaba,nasılsınız(?)”,isen bul(ığız)sözcüğüde“hoşçakalınız”anlamınagelecekşekildeselamlaşmadavevedalaşmadakullanılmaktadır(Ganiyev1997:114;Öner2009:121).Türk-menTürkçesindede sag bol sözcüğünün, selamlaşmakvevedalaşmak içinkullanıldığıgörülmektedir (Hamzaeva1962:569).Sag sözcüğününsag-sa-lim, sag-gurgun, sag-salamat ikileme biçimlerindeki kullanımları daTürk-menTürkçesinde,“sağlık,salimlik,esenlik”bildirmektedir(Tekinvd.1995:551).Selamlaşmalardakullanılan“sağol”anlamalanınınTürkiyeTürkçesin-dekonuşmadilindevedalaşırkensınırlıbiralanda,sağlıcaklakal(ın)/kal(ın)sağlıcaklabiçimindekullanıldığıgörülmektedir.EskiUygurTürkçesindeise“sağlıklı,sıhhatli,sağlam”anlamınakarşılıkgelen,asan, asangü, asangülük sözcüklerinden türetilenesengüle- “hatır sor-” biçimindebir kelimebulun-maktadırkibunlaraynıkökendengelmektedir(Caferoğlu1968:21,76).Nite-kim,YeniUygurTürkçesindedeesen, esen-aman(lik)veesenleş-sözcükleri“sağlık,salimlik,hâlhatırsor-,selamlaş-”anlamlarınıtaşımaktadır(Necipo-viç1995:126).

Bütünbuveriler,esen, aman ve sağ/sav sözcüklerinden türetilen çeşit-li ifadelerinTürkdilindevekültüründehemkarşılaşmahemdeayrılması-rasında“selam”ve“veda”anlamlarındakullanıldığınıgöstermektedir.Bazılehçelerdesözcüğüntekbaşına,bazılarındaisebirleşikyapılarşeklindekul-lanıldığıgörülmektedir.Sözcüklerinkullanımındakideğişmeyendurum ise,sözcüklerintaşıdığı“yaşam”,“sağolma”ve“esenlik”anlamlarının,busöz-cükleraracılığıylavedalaşmasözlerindemutlaksurettekullanılmışolmasıdır.Esen sözcüğü temel alınarak türetilen çeşitli sözcüklerin vebu sözcüklerinkullanımlarınınkaynağında,“karşısındakikimseninhâlinihatırını sormak”,“onun sağlığını vemutluluğunu istemek”, “kişiyi kutlu kılmak” gibi temel

Ahmet KESKİN


düşüncelerinyeraldığınısöylemekmümkündür.4 ArapçaselametsözcüğününTürkçesiolarakdüşünülebilecekolanbusözcüğünhemTürkçeninveTürklü-ğüneneskidönemlerindehemdeOsmanlıdönemindeveTürkçesindeyaygınolarakkullanıldığıanlaşılmaktadır.Budoğrultuda,Türkçedekullanılanesensözcüğündentüretilençeşitlisözcükleri,Arapçakökenliselam vevedasöz-cüklerindentüretilençeşitliselamvevedaifadelerininTürkdilivekültürün-dekiarkaikkarşılıklarıolarakbelirlemekyerindeolacaktır.5

2.1.2. Mendü, Bayar ve Colga Türkboylarınınselamlaşmakiçinkullandıklarıifadelerarasında,Moğol-

cakökenlimendü, bayarvecolgasözcüklerindentüretilençeşitlisözcüklerindeönemlibiryertuttuklarıgörülmektedir.Moğolacamendü“sağlıklıveiyihâldeoluş”anlamlarınınyanında,hatırsormak,selamlaşmakvevedalaşmakiçin,“selam,merhaba,hoşçakal”anlamlarındadayaygınolarakkullanılanbirsözcüktür.Moğolcada“selam,merhaba”anlamınagelenmendüsözcüğününHakasTürkçesindeizensözcüğüylebirliktekullanıldığıgörülmektedir.HakasTürkçesindemindi“selam,merhaba”,izen mindi“sağlıkla,sağlıcakla,hoşçakal”,mindile-“selamver-,selamla-”,mindiles-“selamver-,selamlaş-”an-lamlarınagelmektedir(Arıkoğlu2005:231,297;Naskali2007:303).Buradadayine“sağlık”ve“esenlik”anlamınıtaşıyanbirsözcüğünhemselamhemdevedasözcüğüolarakkullanıldığıdikkatiçekmektedir.6

Esen mendü ifadesi “emniyetle, sağlığı iyi olarak varmak”,mendüçile- ifadesininanlamıise“selamlamak,birininhâlvehatırınısormak”şeklindedir(Lessing2003a:836,837).TuvaTürkçesinde iseselamlaşmak için,“kutla-mak,törenyapmak;selamlamak”anlamındakibayırla-sözcüğükullanılmak-tadır.BusözcüğünkaynağındakiMoğolcabayarsözcüğü“neşe,kut,mutlu-luk,selamlama,kutlama,tebrik”anlamınagelmektedir(Lessing2003a:122).Vedalaşmadakullanılanbayırlıgsözcüğü“törensel,törenli,tören;görüşmek

4 Esen sözcüğününvedalaşmakapsamındakikullanımının,Türklerin İslamiyet’ikabulündensonrakiyüzyıllardadayoğunbiçimdesürdüğüanlaşılmaktadır.Nitekim,erkendönemTürkinançveyaşambiçimleriileİslamiyetsonrasıinançveyaşambiçimlerininbütünleştirildiğigüzideörnekleriiçerenDede Korkut Kitabı’ndayeralananlatmalardaKanTuralı,evlenmekiçinbabasınınkendisinebulduğukızıalmakiçincanavarlamücadeleetmeküzereyolaçıkarken,uzunuzunvedalaşır.Buvedalaşma,uzunmanzumalkışlarşeklindedir.KanTuralı’nınannebabasınasöylediği;Big baba hatun ana esen kalunvekırkyiğidinesöylediği;her kırk işüm kırk yoldaşum/kırkunuza kurban olsun menüm başum (Ergin2004:186-188) ifadeleriylebitenbumanzumeleri, bir türhelalleşme,yolagiderkenuğurlukalma/vermevebuanlamda“yol/uğurlamaalkışları”olarakdeğerlendirmekmümkündür.

5 Bukonuyukarşılaştırmakiçinbk.Eyüboğlu1991:243;Naskali-Duranlı1999:86;Lessing2003a:530.6 Türkdünyasınınkuzeyindekalanbölgelerdeyaşayan,destanmetinlerinesondereceönemverenvebumetinlerin

aktarım sırasında değiştirilmesi noktasında son derece “muhafazakâr” bir tutumu olan Türk boylarının, destantüründeki anlatmalarında da bu selamlaşma biçimiyle sıkça karşılaşmakmümkündür.Örneğin,AltayTürklerininErke-KooDestanı’ndakahramanlakarşılaşmaesnasındaezen-mendi surap turdı(hâlhatırsordu)şeklindebirkullanımdikkati çekmektedir (Dilek 2007: 41). Tuva Türklerinden derlenen Hayundırıñmay Bagay-Ool destanmetninde,kahramanınselamının,aas bayırın bayırlap“selamınıverip”şeklindegerçekleştiğigörülmektedir(Aça2007:278).Yine,HakasTürklerineaitolanAyHuucınDestanı’ndamindi sal-, izen sal-, mindilez-, izennes-, izen-mindi gibisözcüklerin,“selam”,“selamlaşmak”ve“vedalaşmak”anlamveişlevleriylegörülmektedir(Ergun2010:214,229,235).Örnekleriniarttırmanınmümkünolduğubukullanımlar,Türkhalkanlatmalarındaselamlaşmavevedalaşmakonusunun,üzerindeayrıbirincelemeningerçekleştirilebileceğibirçalışmaalanıolduğunugöstermektedir.



üzere,Allah’aısmarladık,gülegüle”,bayırlangıçsözcüğü“sevinçli,sevinçverici,sevindirici”,bayırmıng sözcüğüise“güleryüzlü,gönülokşayıcı”an-lamlarına gelmektedir (Palmbah1955: 80).Moğolcadacolga- geçişsiz fiili“karşılamak,tanışmak,kendinitakdimetmek”anlamınagelmektedir.Bufii-lingeçişsizhâliolancolgalduise“tanıştırmak,selamlaşmak,birbirineselamvermek”anlamınagelmektedir(Lessing2003b:1652).

Görüldüğügibi,“kutluluk”ve“mutluluk”anlamlarınıgelençeşitli söz-cüklerdentüretilenbenzerifadelerinyinehemselamhemdevedasözleriola-rakkullanılmalarısözkonusudur.NitekimçolugarsözcüğüTuvaTürkçesinde“birineselamver-,biriniselamla-”anlamınagelecekşekildekullanılmaktadır(Palmbah1955:515).ÇuvaşveTuvagibitopluluklararasındaMoğolcakö-kenlibusözcüklerinyaygınolarakkullanıldığıvesözkonusubölgedeArapçaveFarsçakökenlisözcükveifadeleringöreceolarakçokfazlakullanılmadık-larıdikkatiçekmektedir.Budurumudil,kültürveinsanarasındakikarşılıklıetkileşimlerininançveyaşambiçimleriyleolanilişkilerikapsamındadeğer-lendirmekmümkündür.Buetkileşimlerdebelirleyiciolanbaşlıcaetkenler,el-betteki,sosyokültürelyaşamveinançalanlarıdır.

2.1.3. İyi/Edgü, Yahşi/Cakşı Türklerin selamlaşma sırasında kullandıkları ifadeler arasında, Türkiye

Türkçesindeki iyi sözcüğüne karşılık gelen çeşitli ifadeler yer almaktadır.Bunagöre,yahşi/yahşısözcüğüAltayTürkçesindecakşıla-“övmek,iyileştir-mek”,cakşılaş-“selamlaşmak,birbirineselamvermek”,cakşı ba?vecakşılar “nasılsın(?)”anlamlarınagelmektedir (Naskali-Duranlı1999:49).Azerbay-canTürkleri selamlaşma amaçlıyahşısan? “nasılsın(?)” veyahşı yol “gülegüle” ifadelerini kullanmaktadır. KırgızTürkçesinde de cakşısıñbı? “nasıl-sın(?)”anlamınagelmekte,(Yudahin1988:164),cakşı bar(ıñızdar)“gülegüle(gidin),iyiyolculuklar”,cakşı kal(ıñızdar)“hoşçakal(ınız)”,cakşı cat(ıñız)/cakşı ukta(ñız)/cakşı catıp, cay tur(uñuz)“iyigeceler/uykular”anlamlarınıta-şımaktadır (Sagınbayeva 2013: 1-3).ÖzbekTürkleri de vedalaşırken yahşi baring ifadesinikullanmaktadır.

Saha Türkçesinde ise öyöö- sözcüğü “selamla-” anlamına gelmektedir(Vasiliev1995:234).TuvaTürkçesinde“iyi;dahaiyi;merhaba”anlamların-dakiekiisözcüğü,karşıdakikişininiyiliğinisorupdilemetemelinedayalıkısaselamlaşmasözüolarakdikkatçekmektedir(Palmbah1955:578).Öyisözcü-ğününMoğolcadada“selam,hey”anlamındakibirhitapolduğugörülmekte-dir(Lessing2003b:988).BusözcüğünTürkçedekiedgüsözcüğüilekarşılaş-tırmalıolarakdeğerlendirilmesidurumundaise“selamlaşma”,“tanınma”ve“iyilik-sağlık”anlamalanlarıarasındakiilişkilerbelirginleşmektedir.

Ahmet KESKİN


2.2. Arapça Kökenli Sözcük ve İfadeler: Selam, Veda, Hayr, Hoş, Razı TürkdilindeselamlaşmadakullanılansözcüklerdenbirkısmıiseArapça

veFarsçaselam, veda, hoş, hayr, razıgibisözcüklerden türetilmiştir.Azer-baycanTürkçesinde salam, salamlaş-, salamat, salamatlaş-, salamaleyküm sözcüklerinintamamı,selamvevedaileilgilidir(Altaylı1994b:1011-1012).ÇuvaşTürkçesindesalam“selam”,alikkem“selamformülü”(Paasonen1950:3,117),GagauzTürkçesindeselem“selam,selemet“selamet,barış,hürriyet”,selemleşmee “selamlaş-”, selemlemee, sölemlemee “selamla-, kutla-, tebriket-”hayr olsun“iyiakşamlar”anlamlarınagelmektedir(Baskakov1991:116,212,224).KazakTürkçesindeselem, selemles-ifadeleri,selamlaşmadayay-gın olarak kullanılan başlıca sözcükler arasındadır (Baynizarov 2007: 278,756).

Hoşsözcüğündentüretilmişolankoştasu, koş aytısu, koş bolsözcüklerideKazakTürkçesindehemselamlaşmayıhemdevedalaşmayıifadeedense-lamlaşmaifadeleridir(Baynizarov2007:278,756).KırgızTürkçesindekayır sözcüğü“gülegüle”anlamınagelmektedirveKırgızTürkçesindevedalaşmasırasında söylenenkoş bol(uñuzdar) ifadesi “hoşçakal(ınız)”demektir.Sa-lamatta bar(ıñızdar)“gülegülegit(iniz)”,salam ayt(ıñız)ise“selamsöyle(-yiniz)” anlamınagelir (Sagınbayeva2013: 1-3).TatarTürkçesinde selamet “sağ,diri”,selametlik“sağlık,dirilik,”,selam, selam bir-, selamle-sözcükleri“selamlaş-”anlamınagelmektedir(Ganiyev1997:284-285;Öner2009:232).Huşvehuşıgızsözcükleri“hoşçakalın”,huşlaş-vehuşlaşuda“karşılıklıvedaet-”demektir(Ganiyev1997:380).

Özbek Türkçesinde de selam, selamla-, selamlaş-, selamaleyküm, se-lam-alik, selam aliklaş-, selamlaşiş, selamlaşiş-sözcükleri“selamalıpver-,selamlaş-” anlamlarında kullanılmaktadır (Ma’rufov 1981a: 15-16). ÖzbekTürkçesindeki“hoşgeldin(iz),hoşkal(ın)”anlamlarınagelenhuşlaş-fiilidekarşılamaveuğurlama sırasındakullanılanbir sözcüktür.Yinehuş kelibsiz “hoşgeldiniz”,huş endi, huş kaling“hoşçakal(ın)”,hayrlaş-, vidalaş-vera-zılaş-“vedalaş-”anlamlarınagelmektedir(Ma’rufov1981a:177,342;Ma’ru-fov1981b:343,626).TürkmenTürkçesindesalamvesalavmaleykim, essa-lavmaleykim, heliksalam, valeykisselamyaygınolarakkullanılanselamlaşmasözcüklerdir(Tekinvd.1995:206,343,556,562).UygurTürkçesindesalam, essilam, essilamualeykümsözcükleriselamlaşmada;elvida, vidalaş- verazi, razilaş-, razilaşiş ise ayrılırken vedalaşmada kullanılmaktadır (Necipoviç1995:112,117,331,338,453).TürkmenTürkçesindehoşlaşık“veda”,hoş-laş-“vedalaş-,vedaet-”anlamlarınagelmektedir(Tekinvd.1995:353).YeniUygurTürkçesindeheyr sözcüğü“hoşçakal,elveda”,heyrleş-veheyrleşiş “vedalaşma(k)”,huşsözcüğü“hoşçakal”,huş kepsiz“hoşgeldiniz”,huş ke-



linlarvehuş emse“elveda,hoşçakalın”,huşlaş-vehuşlaşuşda“vedalaşmak”anlamlarınıtaşımaktadır(Necipoviç1995:164,167,169).

Görüldüğügibi,özellikleselamsözcüğünebağlıpekçokifadeyeekola-rak,hayr, hoş, razısözcüklerindentüretilençeşitliifadelerTürkboylarıara-sındaselamlaşmavevedalaşmasırasındayaygınolarakkullanılmaktadır.

2.3. Diğer Sözcük ve İfadeler Yukarıda aktardığımız selamlaşma sözcüklerinin dışında, Türk boyları

arasında kullanılan ve selamlaşma anlamı taşıyan çeşitli ifadeler de bulun-maktadır.KumukTürkçesindeki“selamla-”anlamınagelenbaş ur-, bork al-, ikram et-sözcükleri(Nemeth1990:9,11,27)ileÖzbekTürkçesindeki,“se-lamlaşma,karşılıklı selamalıpverme”anlamlarınagelen soraşış ve soraş- sözcüklerini (Ma’rufov 1981a: 99) bu grupta değerlendirmekmümkündür.Ayrıca, Özbek Türklerinde, yaşlılar arasında kullanılan bequvvat misiz(?),bardam misiz(?)“iyivesıhhattemisiniz(?)”(Dirks-Davranov2005:25),TatarTürkçesinde“selamlaş-”anlamındaki tebrikle- sözcüklerinide (Shakmayev1994:65)bugrup içerisindedeğerlendirmekyerindeolacaktır.YineÖzbekveYeni Uygur Türkçelerinde tazim/tezim sözcüklerinin “selam ver-, saygıgöster-,başınıeğerekselamla-”anlamları;acraş-sözcüğününise“vedaet-”anlamıulunmaktadır(Necipoviç1995:396).

SahaTürkçesindedoroobo “merhaba”,bıraahaydahıı “veda”,bıraaha-aydas- “vedalaş-”anlamlarınagelensözcüklerdir(Vasiliev1995:187,289).TürkmenTürkçesindesalyut “askerîselam”,salyut ber-veçaş ber-“selam-la-,selamver-”anlamındakiifadelerdir(Tekinvd.1995:112,558).KazanTatarlarıiseyolaçıkmaktaolankimseyeak yul sinaşeklindeiyidilekbildir-mektedirler(Çetin2007:21)veak yul bilenşeklindedekullanılanbuifade-nin“yolunaçıkolsun/gülegüle”anlamınageldiğinibelirtmekmümkündür.KırgızTürkçesindekivedalaşmaesnasındasöylenenak colifadeside“iyiyol-culuklar,gülegüle,uğurlarolsun”demektir.KırgızTürklerininkörüşkönçö “görüşürüz”veceñil barıp oor kel“kolaygidipuğurlugel”sözcüğüylebirliktekullandıkları,coluñ(uz)/coldoşuñ(uz) Şıdır/Kıdır bolsun“yolunuz/yoldaşınızHızırolsun,hayırlıyolculuklar”ifadesideyoliyesiinancınınHıdırdüşünce-siylebirleşimininvedalaşmasözcüğüolarakdileyansımasıdır(Sagınbayeva2013:1-3).ÖzbekTürkleriarasındakullanılanyol bolsın(Reichl2002:293;Fedakâr2006:219)ifadesininkonuşmadilindekibiranlamıda“yolunaçıkolsun”durvebukullanımgenellikleak yol bolsın şeklindedir.7SibiryaTatar-larıdayoldakarşılaştıklarızamanbirbirlerineyol olsundiyeselamverirlerki

7 Buradakiyol olsunifadesini,esnaflararasındakullanılan“pazarolsun”veyaiyidilekanlamındasöylenen“hayırlıolsun”şeklindekiifadelerleaynıdoğrultudadüşünmekmümkündür.

Ahmet KESKİN


buradadayine,biriyidileksözününselamlaşmadakullanılmasıdurumusözkonusudur(Çetin2007:21).

Tümbuörnekler,yukarıdayerverdiğimizgruplardışındakalan, çeşitlisözcüklerin temsil ettiği ayrı bir grubu oluşturmaktadır.Buradaki “yol” ve“ak”vurgusu,“kolaylıklagidipgelme”anlamlarınıngenelolarakTürkkültü-ründeki,özelolarakTürkleriniyidileklerindeki,“yol”ile“aydınlık”,“uğur”ve“rahatlık”arasındakurulanilişkilerivurgulamasıbakımındandikkatede-ğerdir. Bütün bu örnekler bize,Türk kültüründe selamlaşma ve vedalaşmaifadelerinin anlamlı kültürel göstergeler olarak taşıdıklarımillî kültürel ni-teliklerinişekillendirentemeldinamiğinvebuanlamdabunların temelmo-tivasyonlarınınbüyükoranda,“iyidilektebulunma,iyidileklerinibildirme”kaynaklıolduğunugöstermektedir.Dolayısıyladaselamvevedasözlerinin,Türkkültürtarihindeiyidilekbildirmesözleriolarakalkışlarlayakınbirilişkiiçerisindebulunduğunundeğerlendirilmesi,yadaenazındanbusözlerleiliş-kileribakımındanayrıcaincelenmesiningerekliliğivurgulanmalıdır.

Sonuç Dil vekültür arasındaki etkileşimlerinbelirginolduğu alanlar arasında,

gündelikyaşamdakirutiniletişimbiçimlerivebunlarabağlıolarakşekillenenkonuşmatutumlarıyeralmaktadır.Selamlaşmavevedalaşma,gündelikyaşa-mınveiletişimrutinlerininbaşlıcaörnekleriveanlamlıkültürelgöstergelerolarakbütüntoplumlardadilvekültürünönemliyansımalarıolarakönplanaçıkmaktadır.Builetişimbiçimlerivekültürelunsurlar,Türkkültürtarihindedeözelliklegündelikyaşamaaitbirikimlerinönemlibiryönünütemsiletmek-tedirvebuyönüylearaştırılmayadeğerdir.

Türklerintarihineskidönemlerindengünümüzekadaraman, bayar, boy, çolugar, esen, iyi/yahşi, mindi, sağgibiTürkçeveMoğolcakaynaklıvehayr, hoş, selam, veda, razıgibiArapçaveyaFarsçakaynaklısözcükleretrafındaoluşturduklarıifadeleriselamlaşmavevedalaşmasırasındayaygınolarakkul-lanmışolduklarıgörülmektedir.Bu ifadelerdegenelolarak, tıpkıdiğer top-lumlardaolduğugibi;“dostluk”,“zararsızlık”bilgisininve“sağlık”,“esen-lik”, “iyilik”, “mutluluk”, “uğurluluk” ve “kutluluk” isteklerinin ön planaçıkartılmışolduğugözlemlenmektedir.

TürklerinİslamiyetiletanışmasıylakullanılmayabaşlananArapçaselam, merhaba, veda, hoşsözcüklerivebusözcüklerdentüretilmişolançeşitliifa-delerin,baştaTürkiyeveBatıTürklüğüolmaküzere,Türktopluluklarınınse-lamlaşmaifadesiolarakkullanımtutumlarındadiğerifadelerebaskıngeldiğianlaşılmaktadır.Bubaskınlığarağmenbazıboylararasında,özellikleKazak,KırgızveÖzbekTürklerindeArapçaveFarsçakelimelerdentüretilenbusöz-cükveifadelerlebirlikteMoğolcaveTürkçekaynaklıselamlaşmasözcükleri-



nindekullanılmayadevamettiğigörülmektedir.İslamiyetiletemaslarıolma-yanyadagöreceolarakdahageçdönemlerdeolanvedolayısıyladaArapça,FarsçasözcüklerisınırlıörneklerdışındabünyesineçokfazlaalmamışolanAltay,SahaveTuvaTürklerigibibazıTürktopluluklarıarasındaiseselamlaş-manınağırlıklıolarakTürkçeveMoğolcakaynaklısözcüklerlesürdürülmekteolduğuanlaşılmaktadır.

Türk kültür tarihinde ve günümüzdeTürk boyları arasında selamlaşmasüreçlerindekullanıldığıtespitedilentümbututum,sözcükveifadelerdışın-dadatercihedilmişolan/tercihedilendahapekçoktutumveifadeninvarlığıkuvvetlemuhtemeldir.Gündelikiletişiminsağlanmasındayaygınverutinbirşekildebaşvurulantümbusözcük,tutum,davranışveifadelervebunlardakideğişimvedönüşümler,bir toplumunkültürünü,okültürüşekillendirenbi-reyleri,bütünbunlarıntarihîsüreçtekibirbirleriylevediğerkültürlerleolanetkileşimlerinidetemsilederekyansıtmasıbakımından,dilvekültürçalışma-larıiçinönemtaşımaktadır.KültürvedildekiçeşitlideğişmelerinbirsonucuolarakTürklerin“selamlaşma”ve“vedalaşma”tutumlarının,bututumlardakideğişiminkültürelboyutlarının,selamlaşmaeylemindeiçiçegeçmişhâldekibütünleşik görünümlerin daha yakından ve kapsamlı bir şekilde takip edil-mesi,Türklerin toplumsal yaşamları hakkında yapılacak art ve eş zamanlı,ayrıntılıvedisiplinlerarasıyeniçalışmalarlamümkünolacaktır.

Ahmet KESKİN


Ek Tablo: TürkLehçelerindeSelamlaşmaveVedalaşmaİşlevindeKullanılanSöz-

cükveİfadeler

Tür

kiye

Tü.

Aze

rb. T

ü.

Alta

y T

ü.

Baş

kurt

Tü.

Çuv

aş T

ü.

Gag

avuz

Tü.

Hak

as T

ü.

Kaz

ak T

ü

Kır

gız

Tü.

Özb

ek T

ü.

Tata

r Tü.

Tuva

Tü.

Tür

kmen

Tü.

Uyg

ur T

ü.

Esen

salamat

esen

isan-hav,

salamat

sav,esen,

aman

esen,soo

esan,

esan-aman

esan-sav

esen,

sağ-salamat

esan

Selamla(ş)mak

salamlamag,salam

laş-,

salamatlaş-

cakşılaş-

salambiriv

selemleşm

ee,selem

lemee,

sölemlemee

mindile-,mindiles-

salemdesüv,amandasuv,

koştasu

salamdasuu,esendeş-,

selamalik-

salambermak,

amanlaş,soraş-

salambirü,tebrikle-,isenleş-,

savbullaş-

bayırla-,colugar

salambermek

salambarmak,esenleş-

Merhaba[nasılsınız(?)}

salamaleyküm,

yahşısan?

cakşiba?

isanmihiz?

izenmindi,

salamminlepurinatir?

amansızba,

salem

salam,aman,esen,

cakşısıngbı?

kalaysız?

yahşimisiz?

esanmisiz,

huşk

ilesiz

ekii

salam

yahşimusiz

Selam,selam

et

salam,salam

at

salam,hav,salam

at

salam,

ezendik,ezendeş-

selam,selam

et

mindi

salem,salem

et,isendik,

aman,esen,sav

salamat,esen

salam,salam

at,

esan,eman-esan

salam,sav-salam

at,

isen,imin

ekii

salam,salam

at,

sag-gurgun

salam,salam

at,

esen,esen-am

an



Tür

kiye

Tü.

Aze

rb. T

ü.

Alta

y T

ü.

Baş

kurt

Tü.

Çuv

aş T

ü.

Gag

avuz

Tü.

Hak

as T

ü.

Kaz

ak T

ü

Kır

gız

Tü.

Özb

ek T

ü.

Tata

r Tü.

Tuva

Tü.

Tür

kmen

Tü.

Uyg

ur T

ü.

Selamünaleyküm

salamaleyküm

assalamigalayküm

salam,alikkem

(as)salamaleyküm

salomaleykum

assalamualaykum

assalamığalayküm

salavm

aleykim

assalamualeyküm

Tokalaşm

ak

salamlaşarken

elsıhm

a

kullarzıkısıv

alişap-

kolalısuv

kolkarmaşıp

uçuraşuu

kolkısişmak

kollarnıkısu

elgısışmak

kolkısmak

Aleyküm

selam

aleykesselam

vağalaykümassalam

alikkem

Assalaymağaleyküm

aleykimeselam

vaaleykümassalam

vağaleykümasslam

valeykimesalam

vaalayküm

assalam

Elveda,veda,vedaetme,

vedalaşm

aalvida,elvidaetme,

vidalaşm

a

huşindi,huş,haubul(ığız),

huşlaşıv,saubullaşıv

isot

koş,koştasuv

kayırkoş,koş,

koştoşuu

alvida,hayrlaşiş

hayrlaş-,razilaş-

huşindi,huş(sav)bul(ığız),

huş(savbul)laşu

hoş(gal),hoşlaşık,hoşlaşm

ak

alvida,vidalaşiş,hoşlaş-,

razilaş-,acraş-

Ahmet KESKİN


Tür

kiye

Tü.

Aze

rb. T

ü.

Alta

y T

ü.

Baş

kurt

Tü.

Çuv

aş T

ü.

Gag

avuz

Tü.

Hak

as T

ü.

Kaz

ak T

ü

Kır

gız

Tü.

Özb

ek T

ü.

Tata

r Tü.

Tuva

Tü.

Tür

kmen

Tü.

Uyg

ur T

ü.

Allah’aısmarladık

hudahafız,

salamatgalın

huş,hau(isan)bulığız

hivneyıpra

savbolınız,koşbolınız

allagatapşırdım,

kayırkoş

hayr

huş,sav(isen)bulıgız

hoş,salamatbolun

hoş,hayirhoş,

salamatbolun

Eyvallah/vedalaşm

a(görüşürüz,görüşmeküzere)

eyvallah,hudahafiz

havbul,salam

hayrolsun(iyiakşam

lar)

koş,koşb

olsavbol

kayır,koş

hayr,amanbol

savbul,salam

bayırlıg

sağbol,hoş

hoş,heyr,heyrhoş,

Gülegüle,hoşçakal

yahşıyol

havbulıgız

ezenbolzın,çipe-

izenmindi

savbol,koşaytısu

caksıbar,kayır

hayr,huşlaş-huşendi,

yolbolzın,akyol

savbulığız,

isenbul(ığız),akyol

bayırlıg

hoş

heyr,hayrhoş



Kaynaklar AÇA, Mehmet (2006), “Tıva Destan ve MasallarınınAraştırılmasında Tür Sorunu”, Millî

Folklor,S72,s.85-94.AÇA,Mehmet(2007),Tıva Halk Masalları,Konya,KömenYayınları.AKALIN,ŞükrüHâluk(2008),Binyıl Önce Binyıl Sonra Kâşgarlı Mahmud ve Dîvânu Lugâti’t-

Türk,Ankara,TDKYayınları.ALTAYLI, Seyfettin (1994a), Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I (A-Heman), İstanbul, Millî

EğitimYayınevi.ALTAYLI, Seyfettin (1994b),Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü II (Hemaset-Züyültü), İstanbul,

MillîEğitimYayınevi.ARIKOĞLU,Ekrem(1991),Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük,Ankara,AkçağYayınları.ATALAY,Besim(Çeviren),(1991),Dîvânü Lugâti’t-Türk Dizini “Endeks”, Cilt:4,3.Baskı,

Ankara,TürkTarihKurumuBasımevi.ATALAY,Besim(Çeviren),(1998),Dîvânü Lugâti’t-Türk Tercümesi, Cilt:I,4.Baskı,Ankara,

AnkaraÜniversitesiBasımevi.BASKAKOV,N.A.(1991),Gagauz Türkçesinin Sözlüğü(Yay.Haz.:İsmailKaynak-A.Mecit

Doğru),Ankara,SemihOfset.BAYNİZAROV, Ayabek-Canar Bayniyazova (1968), Türikçe-Kazakça Sözdik (Ed.: Kenan

Koç),Almatı.CAFEROĞLU,Ahmet(1968),Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü,Ankara,TDKYayınları.CLAUSON,SirGerard(1972),An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish,

Oxford,ClarendonPress.COULMAS, Florian (1979), “On the Sociolinguistic Relevance of Routine Formuleae”,

Journal of Pragmatics,S3,s.239-266.ÇETİN, Çulpan Zaripova (2007), “Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla İlgili Mitler ve

İnanışlar(İyeliklerveYaratıklar)”,Bilig S43,s.1-32.DİLEK,İbrahim(2007),Altay Destanları III,Ankara,TDKYayınları.DIRKS, William-Temur Davranov (2005), Özbekçe-İngilizce Lügat, The Central Asian

HeritageGroup.DUNDES,Alan(1965),“WhatisFolklore”,The Study of Folklore,NewJersey,Prencite-Hall,

ss.1-3.DUNDES,Alan(1966),“TheAmericanConceptofFolklore”,Journal of the Folklore Institute,

3(3)[SpecialIssue:TheYugoslav-AmericanFolkloreSeminar]:226-249.DURANTI,Alessandro(1992),“LanguageandBodiesinSocialSpace:SamoanCeremonial

Greetings”,American Anthropologist,94:657-691.DURANTI, Alessandro (1997), “Universal and Culture-Spesific Properties of Greetings”,

Journal of Linguistic Anthropology,7(l):63-97.EMİROĞLU, Kudret (2012), Gündelik Hayatımızın Tarihi, 2. Baskı, İstanbul, Türkiye İş

BankasıYayınları.ERCİLASUN,AhmetBican(1991),Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Kılavuz Kitap) I,

Ankara,KültürBakanlığıYayınları.ERGİN,Muharrem (2004),Dede Korkut Kitabı I. Giriş-Metin-Faksimile, 5.Baskı,Ankara,

TDKYayınları.

Ahmet KESKİN


ERGİN,Muharrem(2006),Orhun Abideleri,37.Baskı,İstanbul,BoğaziçiYayınları.ERGUN,Pervin(2010),Hakas Destancılık Geleneği ve Ay Huucın,Konya,KömenYayınları.EROL, Çiğdem (2007), Türkiye Türkçesinde Kalıp Sözler Üzerine Bir İnceleme, İstanbul

ÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüYayımlanmamışYüksekLisansTezi.EYÜBOĞLU,İsmetZeki(1991),Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü,2.Baskı,İstanbul,Gözlem

Matbaacılık.FAROQHI,Suraiya(2002),Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla,

(Çeviren:ElifKılıç),İstanbul,TarihVakfıYurtYayınları.FEDAKÂR, Selami (2006), “SözlüKültürTeorisi BağlamındaÖzbekDestanAnlatıcıları”,

Mitten Meddaha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyumu Bildirileri,Ankara,GaziÜniversitesiTürkHalkBilimiAraştırmaveUygulamaMerkeziYayınları,s.213-222.

GANİYEV,Fuat(1997),Tatarca Türkçe Sözlük,Kazan,İnsanYayınevi.GENÇ, Reşat (1997),Kâşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası,Ankara, Türk

KültürünüAraştırmaEnstitüsüYayınları.HAMZAEVA, M. Ya (1962), Slovar Turkmenskogo Yazıka, Aşkabat, Türkmenistan SSR

BilimlerAkademisiYayınları.HARTLEY, Peter (2010), Kişilerarası İletişim (Çev.: Ülkü Doğanay vd.), Ankara, İmge

KitabeviYayınları.İÇÖZ,Ayşe (2008), Arap Dilinde Hidayet-Dalalet, Salat ve Selam Kelimelerine Semantik

Yaklaşım,MarmaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüYayımlanmamışYüksekLisansTezi.

KAFESOĞLU,İbrahim(2005),Türk Millî Kültürü,25.Baskı,İstanbul,ÖtükenNeşriyat.KARADAYI,Hürriyet(2008),“TürkçedeKalıpSözler”,Bilig, S4:s.89-110.KARTARI, Asker (2003), Farklılıklarla Yaşamak. Kültürlerarası İletişim, Ankara, Şahin

Matbaası.KOÇ,Kenan(2003),Kazakça-Türkçe Sözlük,Ankara,AkçağYayınları.LA BARRE, Weston (1972) “Kültürden Gelen Davranışlar: Selamlaşma Örnekleri”

(Communication in Face to Face Interaction adlı kitap içindebölüm) (Çeviren:Yalçınİzbul),1972(Çevirinininternetversiyonununyayını:2007),(ErişimAdresi:http://www.ingilizce-ders.com/ceviri-tercume/beden-dili/beden-dili.htm),22/04/2012,sa.10:40.

LESSING,FerdinandD.(2003a),Moğolca-Türkçe Sözlük I (A-N), (Çeviren:GünayKaraağaç),Ankara,TDKYayınları.

LESSING,FerdinandD.(2003b),Moğolca-Türkçe Sözlük I (O-Z),(Çeviren:GünayKaraağaç),Ankara,TDKYayınları.

MA’RUFOV,Z.M.(1981a),Özbek Tilining İzahli Lügati-I (A-P),Moskova,RusTiliNeşriyatı.MA’RUFOV,Z.M.(1981b),Özbek Tilining İzahli Lügati-II (C-X), Moskova,RusTiliNeşriyatı.NASKALİ,EmineGürsoy-MuvaffakDuranlı (Yay.Haz.), (1999),N. A. Baskakov ile T. M.

Toşçakova’nın Oyrotsko-Russkiy Slovarı’ndan Genişletilmiş Altayca-Türkçe Sözlük,Ankara,TDKYayınları.

NASKALİ,EmineGürsoy(Haz.),(2007),Hakasça Türkçe Sözlük,Ankara,TDKYayınları.NECİPOVİÇ,NecipEmir(1995),Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü,(Çev.:İklilKurban),Ankara,

TDKYayınları.



NEMETH,Gyula(1990),Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü,(Çev.:KemalAytaç),Ankara,KültürBakanlığıYayınları.

ÖGEL, Bahaeddin (2000), Türk Kültür Tarihine Giriş. Türklerde Köy ve Şehir Hayatı. Göktürklerden Osmanlılara, Cilt I,4.Baskı, Ankara,KültürBakanlığıYayınları.

ÖGEL, Bahaeddin (2001), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul, Türk DünyasıAraştırmalarVakfı.

ÖLMEZ, Mehmet (2007), Tuvacanın Söz Varlığı. Eski Türkçe ve Moğolca Denkleriyle,Wiesbaden,HarrassowitzVerlag.

ÖNER,Mustafa(2009),Kazan-Tatar Türkçesi Sözlüğü,Ankara,TDKYayınları.ÖZTÜRK, Fatih (Haz.), “Selamlaşmanın Tarihi”, (ErişimAdresi: http://www.forumgercek.

com/archive/index.php/t-42771.html),29/01/2012,sa.14.50.PAASONEN,H.(1950),Çuvaş Sözlüğü,İstanbul,İbrahimHorozBasımevi.PALMBAH,A.A.(1955),Tuvinsko-Russkiy Slovar’,Moskova.REICHL, Karl (2002), Türk Boylarının Destanları (Gelenekler, Şiirler, Şiir Yapısı), (Çev.:

MetinEkici),Ankara,TDKYayınları.SAGINBAYEVA,Burul (2013),“KırgızDilindekiVedalaşmaSözlerininUlusalÖzellikleri”

YayımlanmamışMakale.SELÇUK,Ayhan(2005),“KültürlerarasıİletişimAçısındanGündelikİletişimDavranışları”,

Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,S13,s.1-17.SHAKHMAYEV, Sergey (1994), Tatar-English/English-Tatar Dictionary, New York,

HippocreneBooks.SÜMER,Faruk(1980),Oğuzlar (Türkmenler). Tarihleri, Boy Teşkilatı, Destanları, 3.Baskı,

İstanbul,ElifOfset.TEKİN,Talat,vd.(1995),Türkmence-Türkçe Sözlük,İstanbul,SimurgKitapçılık.TOELKEN,Barre(1996),The Dynamics of Folklore,Utah,UtahStateUniversityPress.TOGAN,İsenbike(2006),Çin Kaynaklarında Türkler. Eski Tang Tarihi (Chiu T’ang-shu 194a)

Türkler Bölümü (Açıklamalı Metin Neşri), Ankara,TTKYayınları.TOLAN, Muhammet Bilal (2006), Kur’an’da Selam Kavramının Semantik Analizi, Fırat

ÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüYayımlanmamışYüksekLisansTezi.VASILIEV,Yuri(1995),Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük,Ankara,TDKYayınları.YAZICI, Hikmet (2012), “Kişilerarası İlişkilerde Sözsüz İletişim”,Kişilerarası İlişkiler ve

Etkili İletişim,(Ed.:AlimKaya),4.Baskı,Ankara,PegemAkademi,s.157-172.YUDAHİN, K. K. (1998),Kırgız Sözlüğü (SSCB Bilimler Akademisinin Doğuyu İnceleme

Enstitüsü), (Çev.: Abdullah Taymas), (I. Cilt), 4. Baskı, Ankara, Ankara ÜniversitesiBasımevi.

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_lehceler,12/05/2012,sa.20.45.

tÜrk kÜltÜrÜnde “selamlaŞma” ve “vedalaŞma”...

Documents