tezkire -i Şuara,girispdf

7/17/2019 Tezkire -i Şuara,Girispdf

http://slidepdf.com/reader/full/tezkire-i-suaragirispdf 1/35

BEYÂNÎ

TEZK İRETÜ’Ş-ŞU`ARÂ

Hazırlayan

Aysun SUNGURHAN EYDURAN

Ankara-2008



2

©T. C. KÜLTÜR VE TUR İZM BAKANLIĞIKÜTÜPHANELER VE YAYIMLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

3216KÜLTÜR ESERLER İ

467ISBN 978-975-17-3440-2

www.kulturturizm.gov.tr

e-posta: [email protected]

Bu kitap internet ortamında ilk kez yayımlanmaktadır.

http://www.kulturturizm.gov.tr/

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

http://www.kulturturizm.gov.tr/



3

ÖZ GEÇMİŞ

1970 yılında Ankara’da doğdu. 1984-85 yılında Kalaba İlköğretim Okulu’nu,

1986-87 yılında Ankara Aydınlıkevler Ticaret Lisesi’ni okul üçüncüsü olarak bitirdi.

1987-88 yılında Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı

Bölümü’nü kazandı ve 1990-91 Haziran döneminde mezun oldu. 1992 yılında Gazi

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde başladığı Yüksek Lisans programını Prof.

Dr. Mustafa İSEN’in danışmanlığı altında 1994 yılında “Beyânî Tezkiresi-İnceleme-

Tenkitli Metin” (CCCXI+267s.) adlı tez ile tamamladı. 1995’te aynı Enstitü’de

Doktora programını kazandı. Prof. Dr. Mustafa İSEN’in danışmanlığı altında

1996’da Doktora tezi olarak aldığı “K ınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-şu’arâ-

İnceleme-Tenkitli Metin” (2cilt, 2167s.) adlı çalışmasıyla 1999 yılında Doktor

ünvanını aldı. 1992-2000 tarihleri arası Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde Araştırma Görevlisi, 2000-2001 tarihleri arasında

Gazi Üniversitesi K ır şehir Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümünde Öğretim

Görevlisi, 2001-2002 tarihleri arasında Adnan Menderes Üniversitesi Fen-Edebiyat

Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde Öğretim Görevlisi olarak çalıştı. 2002

tarihinden itibaren aynı Üniversitede Yard. Doç. Dr. ünvanıyla görev yapmaktadır.



4

ÖZET

Beyânî Tezkiresi veya Tezkiretü’ş-şu’arâ olarak bilinen eser, Anadolu’da

1597-98 tarihinde Beyânî taraf ından kaleme alınmıştır.

Tezkire, bir mukaddime, sultan şairler, şehzade şairler ve asıl şairler olmak

üzere üç bölüm halinde düzenlenmiştir. Mukaddimeden sonra yer alan sultan ve

şehzade şairler kronolojik, asıl şairler ise alfabetik olarak sıralanmıştır. Beyânî,

eserinde padişah ve şehzadeler dahil 377 şair biyografisine yer vermiştir.

Beyânî Tezkiresi üzerine hazırlanan çalışma iki bölüm halinde düzenlenmiştir.

Birinci Bölümde Beyânî’nin hayatı, edebî kişiliği, eserleri, Tezkire’nin dil ve üslûp

özellikleri üzerinde durulmuş; şahıs, eser ve yer isimlerinden oluşan ayr ıntılı bir

dizinle çalışma zenginleştirilmiştir.

Çalışmanın İkinci Bölümü, Beyânî Tezkiresi’nin tenkitli metnine ayr ılmıştır.



5

SUMMARY

The work known as Tezkiretü’ş-şu’arâ or as Tezkire of Beyânî was written bay

Beyânî in 1597-98.

The Tezkire consists of a preliminary and it was devised as three episodes in

the form of padishahs poets, shahzade poets and essential poets. The padishahs and

shahzade poets of the first and second episodes are listed chronologically while the

poets of the third section of the Tezkire. Beyânî mentioned the biographies of 377

poets in this work.

The Tezkire of Beyânî is organized in two chepters. In the first section, the life,

leterary caracter and works of Beyânî were investigated. The so-called Tezkire was

introduced in terms of stylistic and linguistic features. Before starting the second

chapter, a conclusion and a bibliography derived from the investigations were also

provided. The study was enriched with e detailed index incorporating the names of

persons, boks and places.

The second chapter of the research was devoted to the critical heat of Beyânî

Tezkire. The access numbers of the three versions were shown in the text. My

individual corrections of the text were indicated by ( ) mark.



6

İÇİNDEK İLER

ÖZ GEÇMİŞ

ÖZET (TÜRKÇE)

ÖZET (İ NGİLİZCE)

ÖN SÖZ

KISALTMALAR

BİR İNCİ BÖLÜM

BEYÂNÎ’Nİ N HAYATI, EDEBÎ K İŞİLİĞİ, ESERLER İ

1. Hayatı

2. Edebî Kişiliği

3. Eserleri: Tezkiretü’ş-şu’arâ’sı

4. Tezkire’nin Dil ve Üslûp Özellikleri

SONUÇ

KAYNAKÇA

DİZİ N

İK İNCİ BÖLÜM

TENK İTLİ METİ N



7

ÖN SÖZ

Edebî eserlerin ortaya çıkmasını takiben bu eserleri ve onlar ı meydana getiren

kadrolar ı ele alı p değerlendiren çalışmalar, belli edebî birikimi olan toplumlarda hep

rastlanan örneklerdir. Dünyanın önde gelen büyük dillerinden biri olan Türkçemizde

ise, bu görevi “şuarâ tezkireleri” üstlenmiştir. Tezkireciler, eserlerine almış

olduklar ı şairleri çeşitli yönlerden inceleyip değerlendirirken eserlerinden de

örnekler vermişlerdir. Bu bak ımdan tezkireler, şairlerin ve eserlerin unutulmasını

önlemenin yanı sıra o dönemin edebî anlayış ve değerler sistemini, edebiyat

araştırma ve eleştirisini açıkça yansıtmaktadır.

Türk edebiyatında tezkire yazma geleneği içerisinde Anadolu sahasında XVI.

yüzyılın en son tezkiresi olan Beyânî Tezkiresi, içerdiği şairler, bu şairlerin

hayatlar ına, eserlerine ve özellikle şiirlerine dair yorum ve değerlendirmeleriyle bu

yüzyılın bir başka önemli eseri K ınalızâde Hasan Çelebi Tezkiresi’nin özeti

durumundadır.

İki bölüm halinde düzenlenen bu eserin, birinci bölümünde Beyânî’nin hayatı,

edebî kişiliği, eserleri, Tezkire’nin tanıtılması, Tezkire’nin dil ve üslûp özellikleri,

sonuç, kaynakça ve dizin; ikinci bölümünde tenkitli metin yer almaktadır. Tenkitli

metin Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî, tarih Nu.57; Bayezid Genel Kütüphanesi,

Veliyüddin Efendi, Nu.2659 ve İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Ty. Nu.2568

kayıtlı yazma nüshalar üzerine kurulmuştur. Kullanılan dört yazma nüshanın varak

numaralar ı metin üzerinde gösterilmektedir. Tenkitli metnin yazımında uzun

ünlülerin, kelime ortasındaki ayın ve hemzelerin gösterilmesine dikkat edilmiştir.

Beyânî Tezkiresi’ni, 1994 yılında Gazi Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü’nde Yüksek Lisans tezi olarak hazırlarken her türlü teşvik, destek, tecrübe

ve engin bilgisiyle yol gösteren sayın hocam Prof. Dr. Mustafa İsen’e, ayr ıca

çalışmalar ım sırasında yardımlar ını esirgemeyen tüm hocalar ıma, arkadaşlar ıma ve

manevî desteklerinden dolayı da aileme tekrar sonsuz teşekkürlerimi sunar ım.

Aydın 2008

Aysun SUNGURHAN-EYDURAN



8

KISALTMALAR

a.g.e. : Adı geçen eser

a.g.m. : Adı geçen makale

a.g.e. : Adı geçen tez

Ktp. : Kütüphane

Haz. : Hazırlayan

Çev. : Çeviren

s. : Sayfa

S. : Sayı

C. : Cilt

Ty. : Türk Yazmalar ı

vb. : Ve benzeri

str. : Satır

yk. : Yaprak

vr. : Varak

Yz. : Yazma

No. : Numara

H. : Hicrî

M. : Miladî

İ.A. : İslam Ansiklopedisi

M.L. : Meydan LarousseT.A. : Türk Ansiklopedisi

T.D.E.A : Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi

Y.T.E.A : Yeni Türk Edebiyatı Ansiklopedisi

G.Ü.S.B.E. : Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

A.Ü.S.B.E. : Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü



9

BİR İNCİ BÖLÜM

BEYÂNÎ’NİN HAYATI, EDEBÎ K İŞİLİĞİ, ESERLER İ

1. HAYATI

Hayatı hakk ında fazla bir bilgiye sahip olmadığımız Beyânî’nin asıl adı

Mustafa olup Cârullahzâde lakabıyla tanınmıştır 1. Kaynaklar ın çoğuna göre bugün

Bulgaristan sınırlar ı içinde kalan Rusçuk’ta 2 bir k ısmına göre de Niğ bolu’da

doğmuştur 3 . Önceleri Tekirdağ’ın aynı adı taşıması nedeniyle Beyânî’nin bazı

kaynaklarda buralı gösterilmesi doğru değildir 4 . Beyânî, Rusçuk’ta doğduğunu

Tezkire’sinde belirtmektedir5

.Beyânî, ilk öğrenimine memleketinde başlamış ve İstanbul’da da devam

etmiştir 6 . Bazı kaynaklar, onun Ebussuud Efendi’nin oğlu Mehmet Efendi’den

mülazım olduğunu söylerken, Beyânî, Tezkire’sinde Ebussuud Efendiden mülazım

olduğunu ifade etmektedir 7 . Kaynaklarda şairin bu tutumu eleştirilmekte ve

Beyânî’nin Mehmet Efendi’den tahsilini tamamlamış olmasına kar şın mülazemet

rüûsunu Şeyhülislam Ebussuud Efendi’den almış olduğu belirtilmektedir 8.

Şükrullah Halife’den talik icazeti alarak hattat olan Beyânî, hocası

nı

ntamamlanan tefsirini temize çekmiş, kar şılık olarak da yirmi akçe ile Kestel

medresesine müderris olarak atanmıştır 9 . Daha sonra Havran kadısı olmuştur.

Oradan hac görevini yerine getirmek için Hicaz’a gitmiş ve Hicaz dönüşünden sonra

1 Beyânî, Tezkire, s.29; Aysun Sungurhan Eyduran, K ınal ı zâde Hasan Çelebi-Tezkiretü' ş- şu’arâ- İ nceleme-Tenkitli Metin, c.II, s.233; Hasan Çelebi, Tezkiretü' ş- şu’arâ (Haz.İ brahim Kutluk), Ankara1989, c.1, s.229; Meredith Owens Â şık Çelebi, Me şâírü' ş- şuàrâ, Londra 1971, vr.59a; Mustafa İsen,

Künhü'l-ahbâr’ ın Tezkire K ı smı ,Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara 1994, s.201; Nev`îzâde Atâî,

Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri (Haz.Abdulkadir Özcan), İstanbul 1989, c.II, s.466; Riyâzî, Tezkire, Nuruosmaniye Ktp., nr.3724, vr.43a; R ıza, Tezkire, Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr.243, vr.10b;Haluk İ pekten, Türk Edebiyat ının Kaynaklar ından Türkçe Ş uàrâ Tezkireleri, Erzurum 1991, s.66;Agah Sırr ı Levent, Türk Edebiyat ı Tarihi I , Ankara 1988, s.286, İ bnülemin Mahmut Kemal İnal, Son

Asır Türk Ş airleri, Ankara 1988, c.I, s.5; Türk Dili ve Edebiyat ı Ans., Beyânî mad., c.I, s.412; Türk Ans., Beyânî mad., c.VI, s.268.2 Beyânî, Tezkire., s.29; İ brahim Kutluk, a.g.e., s.229; R ıza, Tezkire, vr.10b; Agah Sırr ı Levent, a.g.e.,s.286; Türk Dili ve Edebiyat ı Ans., a.g.md. c.I, s.412; Türk Ans., a.g.md., c.VI., s.268.3 Meredith Owens, a.g.e., vr.59a; Riyâzî, Tezkire, vr.43a.4 Mustafa İsen, “Beyânî mad”, İ slam Ans., c.VI, s.32 (Türkiye Diyanet Vakf ı Yayınlar ı).5 Beyânî, Tezkire, s.296 Haluk İ pekten, a.g.e., s.66.7

Meredith Owens, a.g.e., vr.59b; İ brahim Kutluk, a.g.e., s.230.8 Beyânî, Tezkire, s.299 Mustafa İsen, a.g.mad., İ slam Ans., (Türkiye Diyanet Vakf ı Yayınlar ı), c.VI., s.32.



10

Okmeydanı Sofular Halvetî Tekkesi şeyhi Ekmelüddin Efendi’ye (ö.H.985/M.l577)

bağlanmı

ştı

r 10

.Bir süre Gelibolu zaviyelerinden birinde kalan Beyânî, Şeyh Ekmelüddin

Efendi öldükten sonra Sofular Tekkesi şeyhi olmuştur (H.985/M.1577)11. Beyânî,

yirmi yıl kadar Sofular Tekkesi’nde şeyhlik yaptıktan sonra H.1006 / M.1597

yılında ölmüş12 ve bu Tekkenin sahasına gömülmüştür 13.

10Abdulkadir Özcan, a.g.e., s.466; Mustafa İsen, a.g.e., s.97; Agah Sırr ı Levent, a.g.e., s.286; Türk Ans., a.g.mad., s.268; Türk Dili ve Edebiyat ı Ans., a.g.mad., s.412.11 Abdulkadir Özcan, a.g.e., s.466; Türk Dili ve Edebiyat ı Ans., a.g.mad., s.412.

12 Abdulkadir Özcan, a.g.e., s.466; Riyâzî, Tezkire, vr.43a; R ıza, Tezkire, vr.10b; Haluk İ pekten, a.g.e.,s.66.13 Abdulkadir Özcan, a.g.e., s.466.



11

2.EDEBÏ K İŞİLİĞİ

XVI.yüzyıl biyografi alanında çok değerli eserlerin yazıldığı ve önemli

şahsiyetlerin yetiştiği bir dönemdir. Şairlerin hayatı, sanatı ve eserleri hakk ında bilgi

veren şair tezkirelerinin en önemli örnekleri bu yüzyılda yazılmıştır.

Bu yüzyılda yetişen tezkire yazarlar ının biyografilerine bak ıldığında hepsinin

şiirle ilgilendikleri; hatta, Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi’nin şiirlerini divan halinde

topladıklar ı; Hasan Çelebi ve Ahdî’nin şiirlerinin ise o dönemin şiir mecmualar ında

bulunduğu kaynaklar ından öğrenilmektedir. Bu yüzyılın en son tezkirecisi olan

Beyânî’nin de şiirle yak ından ilgili olduğu; mürettep bir divan sahibi olmamakla

birlikte, Arapça ve Türkçe şiir söylediği bilinmektedir.

Beyânî’nin şiir hayatını tasavvuf yoluna girmeden önce ve sonra olmak üzere

ikiye ayırmak mümkündür. Hayatının birinci evresinde Beyânî, döneminin ikinci

sınıf şairleri düzeyindedir 14 . Beyânî, Tezkire’sinde kendisinden söz ederken

gençliğinde şiir söylemeğe heveslendiğini bazı şiirleri tanzir ettiğini ama şeyh

olduktan sonra Allah dostlar ının aşk ve sevgi ile ilgili hikemî, didaktik, mecâzî

şiirlerini benimsediğini, hocası Ebussuud Efendi’nin yolunu izleyerek Türkçe şiir

yazmayı bırak ı p sadece Arapça şiir söylediğini ve bu tür şiirlerde de başar ılı

olduğunu belirtmektedir.

Gelibolulu Âlî de “Arabî kasâ´id nazmına kâdir... lâkin belâgata karîn güftâr-ı

dürer-bâr ıdur” demiş ve Beyânî’nin “geçer” redifli şiirini örnek olarak vermiştir,

“Ömrüm bu sür´ât ile ki her an gelür geçer

Seyl-i revândur ki şitâbân gelür geçer

Gel geç libâs-ı atlâs-ı şâhîden ey gönül

Cûy-ı fenâyı halk çü uryân gelür geçer

Uşşâka zahm-ı tîr-i sitemdür elem viren

Ammâ ki rîş-i nâvek-i müjgân gelür geçer”15

14 Mustafa İsen, a.g.mad., İ.A., s.32.15 Mustafa İsen, a.g.e., s.97.



12

K ınalızâde Hasan Çelebi, Tezkire’sinde Beyânî için “...Arabî şi`rde hayli

kudreti anlarun tarz-ı

üslûbı

üzre şi`r dimege nihâyetde mahâreti vardur”16

; Riyâzî,Tezkire’sinde “...Nazm-ı nâzik-beyânı derece-i kabûle vusûl bulmış id17; Nev`îzâde

Atâî ise Şakâ´iku’n-numâniye’sinde Beyânî için “...tûtî-i şîrîn-beyân şeker-sitân-ı

ulûm-ı şi`r ü inşâda mâhir be-tahsîs nazm-ı Arabiyyede nazîr-i nâdir hânkâhı

mecmâ-ı ârifân ser-halka-i ehl-i irfân idi...”18 demiştir.

Bazı eserlerde Beyânî’nin şairliği ve şiiri bir değerlendirmeye tâbi tutulurken

Âşık Çelebi, Tezkire’sinde onun şairliği ve şiiri üzerinde hiç bir değerlendirme

yapmamış, doğrudan örnek şiirler vermiştir 19.

Beyânî’nin edebî alanda asıl ünü Tezkire’sinden dolayıdır. Fakat, Beyânî

hakk ında bilgi veren kaynaklar ın çoğunda onun şairliğinin ele alındığı, bir nâsir

olarak değerlendirilmediği görülmektedir. Sadece Nev`îzâde Atâî, “...şi`r ü inşâda

mâhir...”20 derken Beyânî’nin nesir alanındaki başar ısından söz etmiştir.

Beyânî, kendi döneminde tasavvufla ilgilenmeye başladıktan sonra Arapça

söylediği şiirleriyle ün bulmuşken, günümüzde tezkireciliği ile ön plana çıkmıştır.

Beyânî’nin nesir alanında kaleme aldığı tek eseri Tezkire’sidir. Tezkire’de

XVI.yüzyılın önemli bir tezkiresi olan Hasan Çelebi Tezkiresi’nin özeti

durumundadır. Beyânî, K ınalızâde Hasan Çelebi Tezkiresi’nde bulunmayan ve

sonradan şöhret bulan bazı şairleri Tezkire’sine ilave etmiştir. Bu şairlerden söz

eden tek kaynak durumunda olmasından dolayı eser önemlidir. Ancak, Beyânî’nin,

nesir alanında Latîfî, Âşık Çelebi ve K ınalızâde Hasan Çelebi kadar başar ılı bir nâsir

olmadığını söylemek mümkündür. Çünkü Beyânî, K ınalızâde Hasan Çelebi

Tezkiresi’nde anlatılanlar ı özetlemekten öteye gidememiş ve Tezkire’sinde bulunan

şiir örneklerinin çoğunu ve onlarla ilgili takdir ve tenkit değerlendirmelerini

K ınalızâde Hasan Çelebi Tezkiresi’nden aynen almış, k ısaltmış veya bazı kelimeleri

değiştirme yoluna gitmiştir.

16 İ brahim Kutluk, a.g.e., s.230.17 Riyâzî, Tezkire, vr.43a.18

Abdulkadir Özcan, a.g.e., s.466.19 Meredith Owens, a.g.e., vr.59b.20 Abdulkadir Özcan, a.g.e., s.466.



13

3. ESERLER İ: TEZK İRETÜ’Ş-ŞU’ARÂ

XVI.yüzyılın en son tezkiresi Beyânî Tezkiresi’dir. Beyânî’yi edebiyat

dünyasında unutulmaktan kurtaran bu eser, 1597-98 yılında tamamlanmış ve özel

bir adı olmadığı için yazar ının adıyla veya Tezkiretü’ş-şu’arâ olarak anılmıştır.

Tezkire, bir mukaddime ve iki bölüm halinde düzenlenmiştir. Beyânî, eserinin

“Mukaddime” bölümünde şiir ve şair hakk ında bilgi verirken “tezkire” kelimesinin

anlamı üzerinde durmuş; Farsça ve Arapça bir çok tezkirelerin yazıldığını, Anadolu

sahasında Latîfî, Âşık Çelebi ve K ınalızâde Hasan Çelebi’nin Tezkireleri’nin halk

arasında beğenildiğini, Hasan Çelebi Tezkiresi’ni bir dostundan ödünç aldığını ve

fazla zamanı olmadığı için bu eseri özetleyerek sadece ünlü olan şairleri seçtiğini

söylerken, eserinde yer alan şairleri neye göre seçtiği konusuna da bir açıklık

getirmiştir.

Tezkire’nin birinci bölümünde beş padişah [Fatih Sultan Mehmed (Avnî),

Sultan Bâyezîd (Adlî), Yavuz Sultan Selîm (Selîmî), Kanuni Sultan Süleymân

(Muhibbî), Sultan II.Selîm (Selîmî)] ve dört şehzade [Şehzade Cem, Şehzade

Mustafa (Muhlisî), Şehzade Bâyezîd, Şehzade Murâd] ele alınmıştır. İkinci

bölümünde, XV.ve XVI.yüzyılda yaşamış olan 368 şairin biyografisine yer

verilmiştir. Eserin şairlere ayr ılan k ısmı Ahmed Paşa ile başlayı p Yûsuf ile

bitmektedir. Tezkire’de padişah ve şehzadelerle birlikte toplam 377 şair

bulunmaktadır.

Beyânî Tezkiresi’nde padişah ve şehzadelere göre şairlerin biyografileri k ısa

tutulmuştur. Bu k ısa biyografik bilgilerde şairlerin doğum yerleri, ad, unvan ve

lakaplar ı, akraba ve soylar ı, eğitim-öğretim durumlar ı, hocalar ı, meslekleri,

hastalıklar ı, ölüm nedenleri, ölüm yerleri ve mezarlar ının bulunduğu yer anılmıştır.Ayr ıca şairlerin şöhret bulduklar ı alanlar belirtilmiş, eserlerinden k ısaca söz edilmiş,

şairlik güçleri ve şiirleri değerlendirilmiştir.

Beyânî Tezkiresi, aslında toplam 636 şairin biyografisini içeren K ınalızâde

Hasan Çelebi Tezkiresi’nin özeti durumundadır. Beyânî, Hasan Çelebi

Tezkiresi’nde olmayan beş şairi (Hakanî, Hâletî, Hızrî, Mu’îdî, Meylî) Tezkire’sine

ilave etmiştir.

Tezkire’nin yazılış tarihi belli değildir. Türkiye kütüphanelerinde toplam 3yazma nüshası vardır.



14

4. TEZK İRE’NİN DİL VE ÜSLÛP ÖZELLİKLER İ

XVI.yüzyılın şu’arâ tezkire yazarlar ının bir k ısmının dil ve üslûbu sade,

anlaşılır olurken, bir k ısmı oldukça ağır bir anlatımı tercih etmiş; tasvirlere, secilere,

zincirleme Farsça-Arapça tamlamalara yer vermiştir. Beyânî, çağdaşlar ına göre daha

sade bir dil kullanmış ve onlar gibi yüzyılın imla özelliklerini eserinde korumuştur.

Bu yüzyılda düzlük-yuvarlaklık ses uyumu oldukça zayıftır. Bu özellik, Tezkire’nin

diline de yansımıştır (andandur, bundandur gibi). Fakat, bazı eklerin yuvarlak

şekilleri ile birlikte düz şekilleri de eserde kullanılmıştır (kendi, kendü gibi).

Yüzyılın diğer özellikleri olan e > i, k > h, k > g ses değişikliklerini de Tezkire’de

bulmaktayız (ak şam > ahşam, yoksa > yohsa, k ılmak > k ılmag gibi).

Eserde konuşma dilinden alınmış “gelüp, idüp, olup, olıcak, bunlar, anlar, ol,

diyü” gibi fiil ve bağlaç durumundaki Türkçe kelimelerin yanı sıra “âhirü’l-emr,

ba’dehû” gibi Arapça kelimeler de kullanılmıştır. Çoğul eki olarak genellikle -ler, -

lar kullanılırken, zamirlerde de durumun aynı olduğunu görmekteyiz. Ben, siz, ol,

anı, anlar, bunlar gibi. Tezkireci taraf ından “ki, kim, müşârü’n-ileyh, mezkûr,

mezbûr” gibi Arapça-Farsça kökenli kelimeler de tercih edilmiştir.

Beyânî, Tezkire’sinde anlatıma renk katmak düşüncesiyle hareket etmemiş,

secili anlatımı daha çok padişah ve şehzâdeler için, zaman zaman da büyük şairler

için kullanmış; ancak secili anlatımdan oluşan biyografilerde bile anlaşılabilirliğini

kaybetmemiş, vermek istediği mesajı yerine ulaştırmayı başarmıştır.

Ayr ıca Beyânî, şiir değerlendirmelerinde de çoğunlukla şairlerin şairlik

güçlerini ve şiirlerini genel bir değerlendirmeye tâbi tutarken, şiirlerinden örnekler

de vermiştir.

K ısaca özetleyecek olursak Beyânî, Tezkire’sinde Arapça, Farsça veTürkçe’nin imkanlar ından faydalanarak Hasan Çelebi Tezkiresi’ne göre oldukça

sade bir dil kullanmıştır.



15

SONUÇ

Beyânî, kendi adıyla veya Tezkire-i Şuarâ olarak bilinen eserini, XVI.yüzyılın

en son tezkiresi olarak 1006/1597-98 yılında kaleme almıştır. Beyânî Tezkiresi,

toplam 640 şair biyografisi içeren K ınalızâde Hasan Çelebi Tezkiresi’nin özeti

mahiyetindedir.

Tezkire, bir mukadime ve üç bölüm halinde düzenlenmiştir. Eserin mukaddime

k ısmında Beyânî, şiir ve şair hakk ında bilgi vermekte, tezkire kelimesinin anlamı

üzerinde durmakta; Farsça ve Arapça bir çok tezkirenin yazıldığını, Anadolu

sahasında Latîfî, Âşık Çelebi ve K ınalızâde Hasan Çelebi Tezkirelerinin halk arasında

beğenildiğini belirtmektedir. Beyânî, eserini yazarken, K ınalızâde Hasan Çelebi

Tezkiresi’ni bir dostundan ödünç aldığını ve fazla vakti olmadığı için özetleyerek

sadece meşhur olan şairleri seçtiğini kaydeder. Beyânî, eserini yazma sebebini

“…halk görüp pesend ü tahsîn itsün diye itmedüm. Belki kendüm ahyânen okuyup

kesb-i safa ve ashâbına duâ itmek için eyledüm” şeklinde açıklamaktadır.

Tezkire’nin birinci bölümünde beş padişah (Fatih Sultan Mehmed-Avnî, Sultan

Bâyezîd-Adlî, Yavuz Sultan Selîm-Selîmî, Kanunî Sultan Süleymân-Muhibbî, Sultan

II. Selîm-Selîmî) ve dört şehzade (Şehzade Cem, Şehzade Mustafa-Muhlisî, Şehzâde

Bâyezîd, Şehzade Murad) ele alınmaktadır.

Eserin ikinci bölümünde XV. Ve XVI.yüzyılda yaşamış olan 368 şairin

biyografisi yer almaktadır. Eserin şairlere ayr ılan k ısmı Ahmed Paşa ile başlayı p,

Yûsuf ile bitmektedir. Tezkirke’de padişah ve şehzadelerle birlikte toplam 377 şair

bulunmaktadır.

Beyânî’nin dili, süs ve özentiden uzak, sade ve açıktır. Beyânî, K ınalızâde

Hasan Çelebi’nin Arapça, Farsça tamlamalarla dolu uzun cümlelerini k ısaltarak sözüuzatmaktan kaçınmış; biyografileri k ısa tutarken bir biyografide olması gereken

bilgileri (doğum yeri, isim, unvan veya lakaplar ı, akraba ve soylar ı, eğitim-öğretim

durumlar ı, hocalar ı, meslekleri, hastalıklar ı, ölümü, ölüm tarihi ve yeri, eserleri,

eserlerinden örnekler) özenle vermeye çalışmıştır. Beyânî, anlatıma renk katmak

düşüncesiyle hareket etmemiş, secili anlatımı daha çok padişah ve şehzadeler için,

zaman zaman da büyük şairler için kullanmıştır. Ancak secili anlatımdan oluşan

biyografilerde bile anlaşılabilirliğini kaybetmemiş, vermek istediği mesajı yerineulaştırmayı başarmıştır.



16

Beyânî, K ınalızâde Hasan Çelebi Tezkiresi’nde olmayan dört şairi (Hakânî,

Hızrî, Muîdî ve Meylî) eserine ilave etmiştir. Beyânî Tezkiresi, ilave edilen bu

şairlerden söz eden ilk eser olması bak ımından önemlidir.

İ brahim Kutluk taraf ından Tezkire’nin Arap harfleriyle üç yazma nüsha

üzerinde yapılan edisyon kritikli metni hazırlanmış ve TTK yayınlar ı arasında

basılmıştır (Ankara 1997). Ayr ıca Tezkire üzerinde Aysun Sungurhan taraf ından

akademik çalışma yapılmıştır (Ankara 1994).



17

KAYNAKÇA

ATAÖV, Türkkaya, Bilimsel Araştırma El Kitabı, Ankara 1989

ADIVAR, Adnan, Tarih ve Biyografi, Tarih Dergisi, İstanbul 1952, C.II, S.3-4, s.2

AKÜN, Ömer Faruk, “Ahdî mad.”, İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakf ı

Yayınlar ı), C.V, s.510

BANARLI, Nihat Sami, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I-II, M.E.B. 1971

Başlahgıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klasikleri, Tarih-Antoloji-

Ansiklopedi, İstanbul 1988, C.3, s.202

BİLGEGİL, Kaya, Edebiyat Bilgi ve Teorileri I, BELÂGAT, Ankara 1980, s.362

Burhan, Muhammed Hüseyn Halef-i Tebrîzî, Burhân-ı Kâtı`, İstanbul 1870

CANIM, R ıdvan, Latîfî-Tezkiretü’ş-şu`arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ (İnceleme-

Metin), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara 2000.

ÇAPAN, Pervin, XVIII.yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi,

Doktora Tezi, Elazığ 1993, s.1

DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara 1990

DİLÇİ N, Cem, Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara 1983

İ NAL, İ bnülemin Mahmut Kemal, Son Asır Türk Şairleri, Ankara 1988, C.I, s.5

İPEKTEN, Haluk, Türk Edebiyatının Kaynaklarından Türkçe Şu`arâ

Tezkireleri, Erzurum 1991

İPEKTEN, Haluk- Mustafa İSEN, Recep TOPARLI, Naci OKÇU, Turgut

İPEKTEN, Haluk- İSEN, Mustafa, “XVI. Yüzyıl Divan Edebiyatı”, Türk Dünyası

El Kitabı, C.III, Ankara 1992, s.130

İSEN, Mustafa, Künhü’l-ahbâr’ın Tezkire K ısmı, Atatürk Kültür Merkezi

Başkanlığı Yay., Ankara 1994.-------------, “Anadolu Türk Tezkireciliğinde Şeklî Gelişim”, Millî Kültür, S.49,

Ankara 1985, s.60-62

-------------, “Tezkirelerin Işığında Divan Edebiyatına Bak ışlar” (Osmanlı Kültür

Coğrafyasına Bak ış), Türkiye Kültür ve Sanat Yıllığı 1986, s.279-285

-------------, “Divan Edebiyatında Bir Tür: Tezkire”, Millî Eğitim Dergisi, S.90,

Ankara 1989, s.22-26

-------------, “Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler”, Millî Eğitim Dergisi, S.83,Ankara 1989



18

-------------, “Divan Şairlerinin Mesleki Konumlar ı”, Millî Eğitim Dergisi, S.83,

1989, s.35

-------------, Latîfî Tezkiresi, Ankara 1990

-------------, “Divan Şairi Kimdir”, Dergah, S.3, İstanbul 1990, s.9

-------------, “Beyânî mad.”, İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakf ı Yayınlar ı),

C.VI, s.32

-------------, “XVI.yüzyıl Sonuna Kadar Osmanlılar’da Biyografi Geleneği”, Sosyal

Bilimler Enstitüsü Dergisi I, Erzurum 1993, s.43

KARAHAN, Abdulkadir, “Tezkire mad.”, İslam Ansiklopedisi, C.12/1

KARABEY, Tezkirelere Göre Divan Edebiyatında İsimler Sözlüğü, Ankara 1988

KAVAKÇI, Yusuf Ziya, İslâm Araştırmalarında Usul, Ankara (Tarihsiz)

KUTLUK, İ brahim , Tezkiretü’ş-şuàrâ, Ankara 1989 C.I-II

LEVENT, Agah Sırr ı, Türk Edebiyatı Tarihi I, Ankara 1988, s.286

Meydan Larousse, “Tezkire mad”, C.12

Muallim Naci, Lûgat-ı Nâci, İstanbul

OWENS, Meredith, Meşâìrü’ş-şuàrâ, Londra 1971, vr.59a

ÖZCAN, Abdulkadir, Şakaik-ı Numaniye ve Zeyilleri, İstanbul 1989, C.II, s.466

PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, I-II, Ankara 1990

REDHOUSE, James W., Turkish and English Lexicon New Edition, İstanbul 1992

R ıza, Tezkire, Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr.243, vr.10b

Riyâzî, Tezkire, Nuruosmaniye Ktp., nr.3724

STEINGASS, F., Persian English Dictionary, London 1957

SUNGURHAN, Aysun, Beyânî Tezkiresi, İnceleme-Tenkitli Metin, Gazi Ünv. Sos.

Bil. Ens. Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1994.SUNGURHAN, Aysun, “Beyânî Tezkiresi”, Gazi Ünv. Fen-Edebiyat Fakültesi

Sosyal Bilimler Dergisi, 1996, C.1, s.43.

Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî , İstanbul 1989

TOLASA, Harun, “Tezkire mad.”, T.A., C.31

TOLASA, Harun, Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16.yüzyılda

Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi I, İzmir 1983, XII+423s.

Türk Ansiklopedisi, “Beyânî mad.”, C.VI, s.268Türk Dili Edebiyatı Ansiklopedisi, “Beyânî mad.”, C.I, s.412



19

ÜNVER, İsmail, “Yazım Birliği Üzerine Öneriler”, Türkoloji Dergisi, C.XI, S.1,

Ankara 1993, s.51-91



20

DİZİN

A

A’câm, 112, 113, 125, 134, 190

Abbâsî, 169

Abdî-i Zarîf, 106

Abdu’l-’azîz, 116

Abdu’l-bâkî, 32

Abdu’l-ganî Efendi, 141, 178

Abdu’l-halîm, 50

Abdu’l-hayy, 54

Abdu’l-kâdir, 156, 157, 158

Abdu’llâh, 106, 116, 172, 205

Abdu’r-rahîm, 70, 164

Abdu’r-rahman, 135

Abdu’r-rahman Efendi, 125

Abdu’r-rahman Nebî Halîfe, 117

Abdü’l-celîl, 42

Abdü’l-ganî, 42

Abdü’l-kerîm, 71, 79, 132, 142, 228

Abdü’l-kerîmzâde, 62

Abdü’l-latîf Efendi, 84

Abdü’l-mâlik, 174

Abdü’l-mü’min Efendi, 70

Abdü’l-vehhâb, 114

Abdül-mü’min Câmi’i, 237

Acem, 23, 34, 37, 44, 45, 97, 133, 139, 140, 144,

167, 198, 216, 240

Acem Hümâmîsi, 237

Adlî, 6

Adnî, 118

Âftâbî, 18, 19, 20

Agazâde, 105

Âgehî, 19, 65

Ahdî, 134Ahdî-i Diger, 134

Âhî, 27Ahî Çelebi, 211

Ahîzâde Efendi, 49, 50, 235

Ahîzâde Mehemmed Çelebi, 177, 216, 224

Ahlâk, 121

Ahlâk-ı Alâî, 129, 197

Ahlâk-ı Celâlî, 129

Ahlâk-ı Siyâb, 129

Ahmed, 17, 131, 134, 153, 157, 182, 214, 226

Ahmed Beg, 17

Ahmed Çelebi, 61, 120, 181

Ahmed Paşa, 47, 187

Ahmed ü Mahmûd, 68

Ahmedî, 237

Ahmediyye, 51

Akhisâr, 144

Aksarây, 32, 215

Ak şehr, 135

Ak şehr medresesi, 137

Alacahisâr, 118

Alaşehr, 193, 231

Alî, 54, 102, 128, 131, 142, 166, 190

Alî Çelebi, 69, 128, 154, 180, 185

Âlî Çelebi, 112

Alî ibn-i Yûsuf El-fenârî, 139

Alî Kuşcı, 167

Alî Müslim Çelebi, 197

Alî Paşa, 169, 187, 213

Amasiyya, 18, 53, 70, 72, 79, 90, 95, 98, 186

Amr, 132

Amrî, 132

Anatolı, 14, 39, 44, 50, 94, 98, 113, 130, 146,

157, 164, 180

Ankâ, 133Arabistân, 74, 142



21

Arabzâde, 175, 193

Ârif, 114Ârif Çelebi, 113

Ârifî, 113

Ârifî-i Diger, 114

Arnavud, 240

Arnavud Şeyh, 59

Arslan Paşa, 90

Ar şî, 63

Askerî, 123

Aşcızâde, 48

Aşcızâde Hasan Çelebi, 48

Âşık Çelebi, 68, 123

Âşık Efendi, 3, 102

Âşık Paşa, 66

At meydânı, 36

Atâ, 125

Atau’llâh, 215

Atau’llâh Efendi, 145, 184, 215

Attar Ahmed, 104

Avnî, 4

Ayas Paşa, 222

Ayaz Paşa, 45

Aydın, 193, 215, 231

Âzerbâycân, 11, 161, 190

Âzerî, 17

Azîzî, 122

Azmî Efendi, 46, 120

B

Ba’albek, 106

Baba Çelebi, 71

Bagdâd, 69, 95, 134, 148, 196, 208

Bahâ’üd-dîn, 33

Bahârî, 33Bahâyî, 33

Bahrî, 31

Bâkî, 23, 30, 37, 76, 77, 119, 204Bâkî Efendi, 76

Baldırzâde, 82

Balıkesr, 68

Bâlî, 31, 82

Basîrî, 32

Bedahşân, 100, 189

Bedrü’d-dîn Halîfe, 195

Beha’ü’d-dînzâde, 195

Behiştî-i Kadîm, 33

Behiştî-i Sânî, 34

Behrâm u Zühre, 152

Bekâyî, 32

Bekr, 131

Bektûtiyân, 192

Belgrad, 6

Benî Hâşim, 2, 232

Benli Memi, 203

Bergama, 116

Beşiktaş, 138, 183

Beyânî, 20, 35, 36

Beyânî-i Sânî, 35

Beytu’llâhü’l-harâm, 5, 35, 105, 153, 181, 220

Bîdârî, 37

Bozanzâde, 243

Budin, 55, 185

Buhârâ, 139

Burhân Efendi, 96

Burusa, 5, 28, 42, 47, 56, 60, 61, 70, 72, 90, 98,

105, 111, 114, 128, 131, 137, 140, 143, 144,

152, 156, 157, 158, 159, 160, 167, 168, 172,

198, 200, 207, 218, 230, 232, 233, 237

Bûstân, 85, 237

Bûstânzâde Mehemmed Çelebi, 184Bûtsân, 235



22

C

Ca’fer Çelebi, 40, 86

Calinus, 211

Câmî, 32, 40, 215

Câmi’ü’l-hikâyât, 103

Câmî-i Rûm, 168

Cân Memî, 39

Caru’llâh, 35

Celâl Çelebi, 41

Celâlî, 219Celâlü’d-dîn-i Ekber, 219

Celâlzâde, 103

Celâlzâde Mustafa Çelebi, 210

Celîlî, 42

Celîlî-i Diger, 42

Cem, 5, 66, 167, 182, 216

Cem Sa’dîsi, 85

Cemâl Efendi, 164

Cemâlî, 43

Cemşîd, 15, 28

Cenâbî Efendi, 43

Cenâbî Paşa, 44

Cenderecizâde, 97

Cenderecizâde çiftligi, 97

Cevherî, 44

Cezâ’ir, 243

Cezerî Kâsım Paşa, 103

Cinânî Efendî, 87

Ç

Çâkî, 120

Çâlık Alî, 174

Çîn, 51, 175, 189, 214

Çivizâde, 141, 172

Çorlı, 34

Çubukovası, 32

D

Dânişî, 64

Dârü’s-saltanat, 205, 233

Dârü’s-saltanatü’l-’aliyye, 205

Dâvud, 168

Dâvud Paşa, 83

Dâvud Paşa medresesi, 116

Defterdârzâde, 165

Deli Kerîm, 71

Delü Hüsrev, 57Depegöz Hızr, 58

Derûnî, 64

Derûnî-i Sânî, 65

Dervîş, 66, 152, 172

Dervîş Aga, 67

Dervîş Çelebi, 66

Deryâ-yı Ebrâr, 187

Deryâ-yı Hind, 161

Derzîzâde, 69, 126

Dimetoka, 44

Divân-ı Hâf ız, 85

Diyârbekr, 59, 146

Diyâr-ı Arab, 102

Dukakinzâde, 221

Dülbendzâde, 111, 180

Dülgerzâde Seydîsi, 94

Dürer Gurer, 56

E

Ebher, 179

Ebî Eyyûb, 25, 103, 160

Ebkâr-ı Efkâr, 152

Ebû Bekr, 196

Ebû Bekr Sıddık, 73

Ebû’l-fazl, 146

Ebû’l-fazl Efendi, 146



23

Ebû’s-su’ûd, 30, 35, 36, 60, 76, 79, 87

Ecezâde, 143Edâyî Beg, 17

Edhem, 80

Edirne, 14, 21, 38, 58, 72, 73, 78, 81, 87, 93, 101,

104, 105, 117, 119, 123, 125, 131, 134, 162,

176, 177, 204, 210, 212, 221, 225, 227, 233,

242

Eflâtun, 211

Efrâsiyâb, 63

Egridir, 96

Ehlî, 29

Ehlî Çelebi, 101

Ekmel Efendi, 36

Elbasan, 59

Elkas Mîrzâ, 113

Emânî-i Kâdîm, 19

Emânî-i Sânî, 20

Emînî, 20

Emînzâde, 79

Emîr, 25

Emîr Ahmed, 156

Emîr Buhârî, 84

Emîr Hasan Efendi, 87

Emîr Hasanzâde, 43

Emîr Hâşim, 182

Emîr Mümecced Mehemmed Beg, 231

Emîrek, 24

Emîrî, 25, 182

Emr, 190

Emrî, 21, 22, 23, 107, 117

Emrî Çelebi, 21

Emru’llâh, 21, 197

Enverî, 26

Erdebil, 40Eskişehr, 123

Eyyûb-i Ensârî, 144

F

Fahrî, 143

Fakîrî, 151

Fânî, 142

Fânî-i Sânî, 142

Fâzıl Efendi, 204

Fazlî Efendi, 146

Fazlî-i Sânî, 147

Fehmî Çelebi, 154

Ferecik, 47

Ferhâd, 42, 148, 160, 162, 183

Ferhâd-nâme, 168

Ferruhî, 144

Fethu’llah Çelebi, 113

Fevrî, 153

Fevrî Efendi, 153

Feyzî Çelebi, 154

Feyzî-i Diger, 155

Figânî, 150

Figânî-i Kadîm, 150

Figânî-i Sânî, 150

Fikrî, 152

Fikrî-i Diger, 152

Filibe, 71, 75, 82, 142

Firâkî, 143, 144

Firdevsî, 113, 144

Firdevsî-i Sânî, 144

Firdevsî-i Tûsî, 144

Firkat-nâme, 59

Freng, 178

Frengistân, 5, 85

Fuzûlî, 148, 149

Fürûgî, 145Füsûnî, 145



24

G

Galata, 32, 56, 79, 160, 178, 185, 198, 214, 218

Gamî, 139, 140

Gamî-i Sânî, 140

Ganî Efendi, 141

Garâmî, 137

Gazâlî, 137

Gazavât-nâme, 93

Gedus, 165, 191

Gelibolı

, 48, 84, 107, 110, 112, 166, 173, 183,184

Germiyân, 80, 119, 165, 191

Geyikli Baba, 137

Geyikli Baba zâviyesi, 137

Geyve, 166

Gınâyî, 142

Göynük, 51

Gubârî, 135, 136

Gulâmî, 139

Gül ü Bülbül, 147

Gülâbî, 166

Gül-i Sad-berg, 42

Gülistân, 85, 88, 96, 174, 235, 237

Gülşenî, 142

Günâhî, 166

Güvâhî, 166

Güzelce Rüstem Paşa, 47

H

Habeş, 198

Habîbî, 45

Hâce Ahmedzâde, 112

Hâce Attâr, 187, 198

Hâce Çelebi, 60

Hâce Efendi, 49

Hâcı Hasanzâde, 14, 39, 220

Hadîdî, 47

Hadîkatü’s-sü’edâ, 148Hâf ız-ı Acem, 44

Hâf ız-ı Sirozî, 44

Hâf ızzâde, 97

Hakanî, 45, 46

Hâkimzâde, 105

Haleb, 84, 94, 96, 116, 132, 134, 198, 202, 208,

242

Hâletî, 45, 46, 47

Hâlid ibn-i Velîd, 98

Halîl, 69

Halîlî, 59, 60

Halîlî-i Sânî, 60

Halîmî, 50

Halîmî-i Sânî, 51

Hâlisî, 54

Hamdî, 51

Harîrî, 47

Hasan, 31, 48, 162, 176

Hasan Beg, 82, 90, 119

Hasan Çelebi, 47, 49, 154, 214

Hasan Çelebi-i Mu’îd, 49

Hasan Kethüdâ, 76

Haseki, 229

Haseki, 234

Hasîbî, 47

Hasköy, 123

Hâşimî, 232

Hâtemî, 53

Hâtifî, 232

Hâverî, 54, 55, 227

Havran, 35

Hayâl-ı Yâr, 227

Hayâlî, 63, 64, 240Hayâlî Çelebi, 57



25

Hayâlî-i Evvel, 62

Hayâlî-i Meşhûr, 63Hayâlîzâde, 132

Hayretî, 52, 53, 243

Hazret-i Ebî Eyyûb-ı Ensârî, 207

Hazret-i Hüseyn, 168

Hazret-i Mollâ Hünkâr, 209

Hazret-i Ömer, 81, 185

Heft Meclis, 112

Heft-peyker, 128

Helâkî, 235

Hemedân, 83

Herât, 139

Hevâyî, 237, 238

Hırâ, 192

Hızır, 69

Hızır Beg Çelebi, 57

Hızr, 67, 79, 130

Hızrî, 57, 58, 59

Hibetu’llâh, 145

Hicâz, 138

Hicrî, 233

Hilâlî, 236

Hilmî, 50

Horasan, 32

Horâsan, 161

Hoten, 143

Höşrî Hasan, 32

Hudâyî, 55

Hüdâyî, 234

Hüdâyî-i Diger, 235

Hümâmî, 237

Hümâ-yı Hümâyûn, 147

Hümâyûn-nâme, 131

Hüner-nâme, 237Hüseyn, 47, 106, 133, 235

Hüseyn Çelebi, 49, 154

Hüseyn Vâ’iz, 121, 148Hüsn ü Dil, 28, 168

Hüsrev, 27, 30, 42, 44, 56

Hüsrev ü Şîrîn, 27, 100

Hüsrevî, 56

I

Irak, 83, 148

Isparta, 92, 156, 197

Isparta-nâme, 169

Işkî, 124

Iyânî, 134, 135

Izârî, 119

İ

İ brâhîm, 17

İ brâhîm Paşa, 52, 63, 150, 167, 210

İ brâhîm Paşa medresesi, 186

İ brâhîm-i Edhel, 144

İ brâhîm-i Edhem, 144

İ bret-nümâ, 168

İçel, 180

İlmî, 126

İlyâs, 124

İmâd Sinân, 243

İmânhisâr ı, 32

İmrü’l-kays, 199

İran, 161

İsâ, 10, 88, 158, 183, 190, 243

İsâ Hâce, 142

İsfendiyâr, 98

İshak, 18

İshak Çelebi, 218

İshâk Çelebi, 18İskender, 29, 195



26

İskenderiye, 158

İskender-nâme, 150İskilib, 60

İsli Abdî, 114

İsmâ’îl, 165

İstanbul, 23, 26, 31, 48, 55, 56, 61, 66, 69, 71, 77,

80, 82, 83, 84, 88, 94, 96, 102, 104, 106, 112,

114, 121, 123, 124, 126, 127, 134, 141, 142,

147, 166, 169, 170, 178, 182, 185, 189, 193,

197, 213, 230, 231, 236

İşretî, 123

İşret-nâme, 75

İştib, 106

İvâz, 68

İzmir, 224

İznik, 50, 59, 64, 213, 228, 237

K

Ka’be, 4, 35, 69, 80, 136, 165, 213, 234

Kabûlî, 157

Kâdî Hüsâm, 233

Kâdirî, 156, 157, 174

Kâdirî Efendi, 116, 156

Kâdîzâde, 117

Kadrî, 158

Kadrî Efendi, 64, 83, 138, 157

Kadrî-i Diger, 158

Kâhire, 103, 141, 158, 221

Kahramân, 151

Kalkandelen, 190

Kâmî Efendi, 162

Kâmî-i Diger, 164

Kandî, 159

Kank ır ı, 109

Kapluca medresesi, 58Kapudan, 84

Kapudan Paşa, 17

Kapudan Piyâle Paşa, 239Kapudan Sinân Paşa, 84

Kara Âmid, 196

Kara Çelebi, 233

Kara Fazlî, 147

Kara Hasan, 120

Kara Kâdîzâde, 183

Kara Memi Çelebi, 183

Karaferye, 28, 44, 137

Karaman, 181, 209, 211, 227, 235

Kâsım Çelebi, 119

Kâsım Paşa, 84

Kâsım Paşa medresesi, 207

Kastamonı, 51, 95, 109, 160, 169, 204

Kastamonı-nâme, 169

Kâtibî, 160, 162

Kâtibî-i Sâlis, 162

Kâtibî-i Sânî, 160

Kays, 220

Kayser, 199

Kayseriyye, 201, 202

Kazvin, 179

Kazzâz Alî, 81

Kefe, 49, 98, 184

Kelîm, 69

Kemâl Paşa, 115

Kemâl Paşazâde, 6, 28, 48, 72, 95, 233

Kemâlî, 165

Ken’ân, 172

Kesriyye, 227, 228

Kestel, 35, 57

Keşân, 213

Keşfî, 165

Keşmirzâde, 198Kevserî, 166



27

K ı br ıs, 8, 163

K ı

nalı

zâde Abdu’r-rahîm Efendi, 230K ınalızâde Alî Çelebi, 69, 154, 164, 174, 186,

197, 199, 204, 207, 228

K ınalızâde Hasan Çelebi, 3, 169, 209

K ıyâsî, 160

K ız Memi, 84

K ızılca Hayrü’d-dîn, 116

Kiçi Mîr, 198

Kimyâ-yı Sa’âdet, 83, 162

Kirâmî, 164

Kitâb-ı Ahlâk, 129

Kitâb-ı Deh Murg, 97

Kitâb-ı Re’y, 129

Kitâb-ı Reşehât, 114

Koca Nişâncı, 103, 159, 210

Konevî, 66

Konya, 140

Kostantiniyye, 3, 4, 102, 203, 204, 214, 234, 238

Köse Bozanı, 218

Köstendil, 45

Kudsî, 158, 175

Kudüs, 104

Kurdzâde, 225

Kureyş, 2

Küçük Emîr, 23

Küçük Tâbî, 37

Kütahya, 123, 143, 157, 184

L

La’lî, 171

La’lî-i Sânî, 171

La’lin Kabâ, 171

Lâmi’î, 60, 115, 157, 168, 172

Lâmi’î Çelebi, 115, 156Larende, 227

Latîfî, 3, 123, 142, 169

Lâyihî, 169Lem’î, 173

Lem’î Çelebi, 172

Lem’î-i Diger, 172

Leylâ, 36, 52, 101, 148, 156, 192

Leylâ vü Mecnûn, 42, 51, 96, 148, 157

Leysîzâde, 64

Lisânî, 170

Lokmân, 158

Lutfî, 167

Lutfî Begzâde, 219, 224

Lutfî Çelebi, 125

Lüccetü’l-esrâr, 180

M

Ma’lûlzâde, 175

Ma’mûriyye, 199

Ma’rûf Çelebi, 114

Magnisa, 39, 62, 65, 100, 101, 109, 116, 137, 189,

221, 230

Mahmûd, 78, 140, 183

Mahmûd Beg, 45

Mahmûd Paşa, 40, 118

Mahmûd Paşa çar şusı, 71

Mahremî, 178

Mahzen, 17

Makâlî, 193, 231

Makâlî-i Diger, 194

Maktel-i Hüseyn, 168

Mâlikî, 174

Malkara, 216

Manastır, 41, 54, 92, 111, 180, 227, 228

Mânî, 174, 175

Mânî Çelebi, 174Mânî-i Sânî, 80, 214



28

Mansûr, 28, 122, 150, 208

Mar’aş, 192Mardin, 72

Mâşîzâde, 152

Me’âlî, 173

Mecdî, 177

Mecdî Efendi, 177

Mecnûn, 36, 52, 101, 107, 113, 120, 137, 148,

156, 160, 162, 176, 192, 225, 234

Medhî, 183

Medîhî, 184

Medîne, 69

Mehemmed, 56, 63, 69, 77, 87, 88, 91, 101, 104,

107, 109, 114, 121, 137, 158, 162, 164, 171,

177, 181, 183, 192, 195, 202, 203, 207, 219,

221, 227

Mehemmed Attar, 121

Mehemmed Beg, 212

Mehemmed Çelebi, 30, 142, 143

Mehemmed Çelebi Efendi, 178

Mehemmed Emîn, 179

Mehemmed Müttakî, 175

Mehemmed Paşa, 193

Mehemmed-i Arabî, 209

Mehemmed-i Diger, 31, 180

Mekke, 31, 33, 135, 219

Memi, 190

Memikzâde, 89

Merdümî, 185

Merhabâ Efendi, 82, 89

Merkez Efendi, 34

Meryem, 183

Mesîh, 10, 69, 152

Mesîhî, 38, 187, 188, 229

Mesnevî, 66, 96, 185Mesnevî-hânzâde, 162

Meşâmî, 188

Meşrebî, 189Mevlânâ, 161

Mevlânâ Ahî Çelebi, 211

Mevlânâ Kâdî Hüseyn, 220

Mevlânâyı Bennâyî, 67

Meylî, 198, 200, 224

Meylî Efendi, 199

Meylî-i Diger, 200, 201

Mısr, 5, 33, 40, 48, 64, 102, 113, 160, 169, 193,

231, 244

Mihalogıllar ı, 93

Mihr ü Mâh, 112

Mihr ü Müşteri, 121, 198

Mihr ü Vefâ, 112

Mihrî, 79, 195

Mihrî Paşa, 196

Mîr Alî Şîr Nevâyî, 3

Mîr Âlî Şîr Nevâyî, 16

Mir’ât-ı Kâ’inât, 161

Mîrî, 197

Mîrî-i Diger, 198

Mîrzâ Beg, 179

Mirzâ Mahdûm, 196

Misâlî, 176, 177

Mollâ Arab, 102, 168

Mollâ Câmî, 34, 136, 153, 168, 180, 185

Mollâ Celâl, 53

Mollâ Çelebi, 127, 195, 230, 231

Mollâ Fenârî, 180

Mollâ Firâkî, 80

Mollâ Hüsrev, 56

Mollâ İdrîs, 146

Mollâ Lutfî, 14, 119, 167

Mollâ Zâtî, 147Mora, 144



29

Mu’allimzâde, 17, 92, 203

Mu’ammâyî, 190Mu’îdî, 190, 191, 193

Mu’îdî-i Diger, 191

Mu’îdî-i Sâlis, 192

Mu’îdzâde, 190, 192

Mu’înî, 193

Mu’înî-i Diger, 193

Mu’înü’d-dîn Eşref, 196

Mugla, 96

Muhammediyye, 51

Muhibbî, 7, 8

Muhîtî, 184

Muhlisî, 9

Muhtârî, 25, 182

Muhyî, 181

Muhyî Çelebi, 193

Muhyi’d-dîn Çelebi, 180

Muhyî-i Diger, 181

Murâdiye, 167

Mûsâ, 100, 143

Mustafa, 35, 46, 56, 84, 102, 105, 112, 123, 169,

184, 188, 201, 226, 230, 234, 237

Mustafa Beg, 55, 122

Mustafa Çelebi, 81

Mustafa Paşa, 139, 184

Mustafa Paşa köprisi, 139

Mustafa Paşa medresesi, 162, 220

Muzaffer Çelebi, 134

Muzaffer Sırrîsi, 88

Mü’eyyedzâde, 6, 14, 53, 60, 124, 146

Mü’eyyedzâde Şeyh Hâcı Efendi, 124

Müdâmî, 183

Müderris Efendi, 182

Müfti Ahmed Paşa, 58Müftî Alî Çelebi, 164

Müselmân Hüseyn, 32

Müslîmî, 186Müttakî, 175, 176

N

Na’îmî, 213

Nahîfî, 207

Nakkâş Alî Beg, 153

Nakkâş Haydâr, 214

Nak ş-ı Hayâl, 17

Nak şî, 214

Nâmı Mehemmed, 90

Nâmî, 202, 203, 204

Nâmî-i Diger, 203, 204

Nâsırî, 129

Nasûhî, 210, 211

Nâzırzâde, 157

Nazmî, 212, 213

Necâtî, 6, 16, 57, 93, 101, 107, 109, 187, 191,

204, 206, 207

Necâtî Sun’îsi, 107

Necmî, 207

Nehârî, 89, 217

Nesîm, 208

Nesîmî, 208

Neşr-i Kebîr, 103

Nev’î Efendi, 216, 217

Nevâyî, 32, 34, 121, 148

Neylî, 224

Nigâhî, 215

Nigârî, 214

Nigbolı, 27

Nigde, 229, 232

Nihâlî, 218, 219

Nihânî, 117, 220, 221, 222 Nikâbî, 213



30

Nişâncı Beg, 103

Nişâncı

Mehemmed Paşa, 202 Nişânî, 209, 210

Nişânî-i Diger, 210

Niyâzî, 222

Niyâzî, 223

Niyâzî-i Diger, 223

Nizâmî, 27, 128, 211, 212

Nizâmî, 212

Nizâmü’l-mülk, 118

Nûh, 204

Nûhî, 216

Nûrî, 215

Nuru’llâh, 215

O

Okcızâde Mehemmed Paşa, 96

Okçızâde, 55

Osmân, 167

Osmân Paşa, 202

Ö

Ömer, 91, 130, 131, 132, 196

P

Paşa Çelebi, 196

Pend-nâme, 166

Pîr Ahmed Çelebi, 202

Pîr Mehemmed, 70, 111, 120

Pîrî Paşa, 73

Pîrîzâde, 111

Priştine, 54, 187, 216

Prizrîn, 89, 93, 99, 217

R

Rahîkî, 71

Rahîmî, 70

Rahmî, 70, 90Ramazân, 89, 150

Ravzatü’l-letâ’if, 112

Ravzatü’ş-şühedâ, 148

Re’yî, 70

Receb, 118

Refîkî, 72

Remzî, 72, 73

Revân, 11

Revânî, 74, 75

Revnakî, 75

Revnakzâde Mehemmed, 75

R ızâyî, 71

Riyâzî, 77

Rodos, 5, 7, 184

Rodoscuk, 171

Rûhî, 75, 76

Rûm, 14, 16, 27, 39, 45, 46, 52, 57, 63, 68, 97,

106, 112, 113, 133, 136, 139, 153, 179, 190,

196, 198, 208, 211, 216, 220, 222, 239

Rûmili, 14, 28, 31, 33, 45, 82, 90, 92, 98, 105,

128, 137, 139, 142, 144, 152, 164, 177, 180,

199, 216, 223, 231, 240

Ruscuk, 20, 35, 190

Rüstem Paşa, 9, 71, 84, 164, 188

Rüstem Paşa medresesi, 171

Rüstem-i Zâl, 90

S

Sâ’atî, 80

Sa’dî, 85, 86

Sa’dî Çelebi, 85

Sa’dî Efendi, 86, 159, 207

Sa’dü’d-dîn-i Sânî, 159Sa’dü’d-dîn-i Taftazanî, 56



31

Sâ’î, 79, 80

Sâ’î-i Sânî, 80Sa’yî, 89

Sa’yî, 89

Sa’yî-i Sânî, 89

Sabâyî, 105

Sâbirî, 102

Saçlı Emîr, 160

Sadrî, 106

Sâfî, 103

Sâgarî, 81, 82

Sagır Ulvî, 128

Sahâ-nâme, 67

Sahn, 61, 78, 119, 143, 158, 167, 224

Sahn medresesi, 46, 157

Sâkî, 82

Sâlih Çelebi, 103

Samsunîzâde, 86

Sanavber, 45

Sanduklı, 174

Sâni’î, 104

Sânî-i Evvel, 38

Sarâc-hâne, 104

Sarhoş Bâlî Efendi, 57

Sar ı Halîl, 60

Saruhan, 144, 145

Seb’a-i Seyyâre, 215

Sebzî, 83

Sehâbî, 37, 83

Sehî, 93

Selânik, 103, 180, 190

Selânikî, 190

Selîkî, 91

Selîm, 9, 52

Selîmî, 9Selmân, 30, 90, 203

Semâniye, 134, 158

Semerkand, 139Senâyî, 39

Seydî, 94

Seydî Alî, 160, 238

Seyfî, 94, 95

Seyyid Alî Natta’î, 112

Seyyid Battal, 90

Seyyid Cürcânî, 56

Seyyid Hâşim, 25

Seyyid İmâdü’d-dîn, 208

Seyyid Mehemmed, 25, 46

Seyyid Şerîf-i Cürcânî, 196

Sıfahân, 126

Sırrî, 87

Sırrî-i Sânî, 88

Sifâlî, 89

Sigetvâr, 7, 112

Sihrî, 84

Sikender, 79, 170

Sinân, 92

Sinân Paşa, 114, 167

Sîneçâk, 166, 235, 243

Sipâhî, 82

Siroz, 49, 78, 157, 169, 184

Sivrihisâr, 85, 137

Sofya, 105, 229

Su’ûdî Efendi, 43, 87

Subhî, 105

Sultân Abdu’llâh, 150

Sultân Bâyezîd, 5, 6, 10, 14, 32, 34, 38, 39, 45,

51, 53, 89, 95, 101, 103, 105, 123, 131, 134,

136, 139, 143, 144, 150, 165, 167, 186, 187,

190, 205, 221

Sultân Cem, 5, 85Sultân Mahmûd, 101, 109, 206



32

Sultân Mehemmed, 3, 6, 16, 46, 53, 56, 59, 73,

81, 97, 99, 103, 118, 147, 204, 209, 211, 216Sultân Mehemmed, 4

Sultân Murâd, 4, 11, 21, 67, 88, 98, 106, 196, 208,

216, 237

Sultân Mustafa, 9, 39, 65, 78, 85, 135, 147, 150

Sultân Selîm, 7, 8, 14, 21, 28, 31, 35, 40, 45, 51,

53, 54, 65, 73, 97, 98, 102, 112, 121, 127, 136,

137, 143, 146, 147, 166, 189, 190, 210, 215,

218, 221, 230

Sultân Selîm-i Kadîm, 40, 62, 73

Sultân Selîm-i Sânî, 41

Sultân Süleymân, 7, 8, 9, 10, 21, 30, 63, 81, 83,

90, 93, 108, 113, 114, 123, 124, 127, 143, 146,

148, 150, 161, 162, 186, 212, 216, 218, 222,

238, 240, 241

Sun’î, 106, 107, 108, 109, 207

Sun’î-i Diger, 108

Sun’î-i Sânî, 107

Sun’u’llâh, 108

Suyolı, 82

Sûzî, 92

Südlüce, 238, 244

Süleymân, 5, 8, 52, 107, 110, 118, 128, 144, 148,

203, 233, 240

Süleymânegîzâde Pîrî Çelebi, 64

Süleymâniye, 87, 158

Süpürge, 32

Sürûrî, 84, 135, 136

Ş

Şa’ban, 92

Şâh Efendi, 88

Şâh Ismâ’îl, 7

Şâh İsmâ’îl, 196Şâh Tahmâs, 196

Şâhî, 10, 11, 96

Şâhidî, 96Şakâ’ık, 14

Şâm, 18, 58, 66, 95, 98, 103, 111, 129, 140, 141,

153, 185, 198, 227

Şâmî, 95

Şâmî-i Sânî, 95

Şânî, 95

Şehdî, 99

Şeh-nâme, 99, 113, 144, 150, 178

Şehr-engîz, 38, 122, 187

Şehzâde Sultân Korkud, 137

Şem ü Pervâne, 68

Şem’î, 98, 99

Şemsî, 97

Şemsî Paşa, 98

Şemsî-i Diger, 98

Şeref-i İnsân, 168

Şerîf, 96

Şerîfî, 96, 97

Şevkî, 101

Şeydâ, 101

Şeyh Ahmed Yesevî, 125

Şeyh Ak şemsü’d-dîn, 51

Şeyh Buhârî, 58

Şeyh Cemâl Efendi, 238

Şeyh Ebû İshak Kârzûnî, 53

Şeyh Gülşenî, 18

Şeyh İ brâhîm, 113, 114, 244

Şeyh Ma’rûf-ı Kerhî, 185

Şeyh Mehemmed, 174

Şeyh Mehemmed Cezerî, 103

Şeyh Şihâbü’d-dîn-i Sühreverdî, 51, 179

Şeyh Vefâ, 99, 135

Şeyh Yâfesî, 60Şeyhî, 101, 119, 223, 237



33

Şeyhü’l-islâm Ebû’s-su’ûd, 181, 183, 198, 227

Şeyhü’l-islâm Ebû’s-su’ûd, 201Şeyhü’l-kutbü’d-dîn Irâkî, 156

Şirâz, 133

Şîrî, 102

Şîrîn, 87, 148, 200

Şîrîn ü Pervîz, 100

Şirvân, 11, 202

Şühûdî, 100

T

Tab’î, 110

Tâbî, 37

Tâbi’î, 37

Tâcîzâde, 40

Tâczâde, 156, 187

Tâczâde Ca’fer Çelebi, 86

Tahmas, 39, 221

Tahmâs, 179

Tâli’î, 101, 109, 110

Taşlık medresesi, 14

Tatar Memî, 114

Tatova, 151

Tayyibzâde, 30, 101

Tazarru’-nâme, 137

Temişvar, 54

Terceme-i Nefehât, 168

Tezkiretü’ş-şu’arâ, 93, 111, 134, 169

Tırhala, 33

Tîgî, 38

Tîre, 62, 89, 116, 190

Tokat, 167

Top-hâne, 146

Tosya, 210

Trablus, 31, 184, 196Trabzon, 73, 88, 102, 114, 143, 150, 182

Tuhfe, 147

Tuhfetü’l-’uşşâk, 112Tuna, 190

Tûr, 100

Turak Çelebi, 221

Tursunzâde, 32

Tursunzâde Bekâyî Efendi, 155

U

Ubeydî, 117

Ulûm-ı İsnâ Aşere, 217

Ulvî, 128, 222

Ulvî-i Sânî, 128

Usûlî, 18

Uzun Çâr şû, 219

Uzun Mustafa, 32

Ü

Ümîdî, 23

Üsküb, 18, 77, 112, 125, 151, 171, 203, 222, 224

Üsküdâr, 198, 240

Üsküf, 142

V

Vâ’iz Efendi, 225

Vâ’iz Mollâ Arab, 158

Vahyî, 227

Vahyîzâde, 50

Vâlî, 226

Vâlihî, 224

Vâlihî-i Diger, 225

Vâmık u Azrâ, 168

Van, 239

Vardar, 18, 52, 63, 88, 90, 123, 166

Vasfî, 229, 230Vâsi Alîsi, 131



34

Vâsi Çelebi, 131

Vekîl Sinân, 219Veys, 231

Veys ü Râmin, 168

Veysî, 231

Veysî Paşa, 84

Vezîr Ahmed Paşa, 3, 102

Vezîri Sânî Piyâle Paşa, 142

Veznî, 228

Visâlî, 229

Vuslatî, 229

Vusûlî, 230, 231

Vücûdî, 227

Vücûdî-i Diger, 227

Y

Yahyâ, 48, 170, 198, 216, 240, 242

Yahyâ Çelebi Efendi, 242

Yahyâ Efendi, 182

Yahya Paşa, 90

Yahyâlı ocagı, 231

Yakînî, 242, 243

Yalvaç, 108

Yârhisar, 235

Yârhisârzâde, 173

Yedikulle, 122

Yemen, 20

Yenibâzâr, 226

Yenice-i Vardâr, 243

Yenihisâr, 123, 124

Yenişehr, 164, 180

Yetîm, 161, 238

Yezîd, 168

Yigitbaşı, 104

Yûnus, 159

Yûsuf, 9, 24, 55, 57, 69, 92, 107, 108, 131, 168,

172, 192, 225, 231, 243, 244Yûsuf u Züleyhâ, 14, 34, 42, 51, 92, 164

Yûsuf-ı Sânî, 38

Z

Za’ifî, 108

Za’ifî-i Diger, 109

Zagra, 117

Zâl, 27, 77

Zamîrî, 109

Zârî, 77, 78

Zâtî, 16, 68

Zekeriyyâ Efendi, 97, 171, 199, 200, 230, 242

Zemânî, 78

Zeyd, 132

Zeyneb, 79

Zeyneb Hatun, 79

Zeyrekzâde, 25, 28, 116, 157

Zihnî, 69

Zînetî, 78, 79

Zuhûrî, 111

Zuhûrî-i Diger, 111

Zübdetü’t-tevârîh, 112

Züleyhâ, 15

tezkire -i Şuara,girispdf

Documents