tehcir ve ermeni nüfusu tartışmasına bir katkı: kayseri

kebikeç / 38 • 2014

107

Tehcir ve Ermeni Nüfusu Tartışmasına Bir Katkı:

Kayseri Sancağı

Oya GÖZEL DURMAZ*

I. Giriş Türk tarih yazıcılığının en politikleşmiş konularının başında yer alan Ermeni

tehciri üzerine yazmanın zorlukları ortadadır. Bu politikleşme, maalesef üretilen eserlerin pek çoğunun ruhuna sinmiş, bizi Ermeni ve Türk tezleri olarak kabaca basitleştirilebileceğimiz tezleri desteklemeye yarayacak argümanların üretildiği kısır bir literatür ile karşı karşıya bırakmıştır. Dolayısıyla, çoğunlukla bu aksak temellerin üzerinde şekillenen literatürün şu sorular etrafında bir döngüye hap-solduğu ifade edilebilir: Ermeni tehcirinde soykırım mı yoksa mukatele mi yaşan-dı? Ölen Ermeniler hastalık ve açlık gibi savaş dönemi şartlarında sık rastlanan nedenlerden ötürü mü yaşamlarını kaybettiler yoksa planlı bir devlet politikası sonucu sistematik olarak yok mu edildiler? Ermeni çocuk ve kadınlarının savaş sırasında Müslüman hanelerine alınması soykırımın bir parçası mıydı yoksa onlar Müslümanların iyi niyeti sayesinde kurtarılmış mı oldular?... Bu sorular, tarihsel bir olayın birtakım yönlerine dikkat çekmek için işlevsel olsalar da, gerçeğin bilgisine ulaşmak için verilen akademik-bilimsel bir uğraştan daha çok, hepimi-zin malumu politik bir saflaşmayı yeniden üretirler. Dahası, o saflardan birini lanetlemek diğerini ise meşrulaştırmak üzere konumlandıklarından, karşılıklı diyalogdan yoksun, “gri”ye yer olmayan, her şeyin “siyah” ya da “beyaz” olarak kodlandığı "akademik" bir dünya yaratılmış olur. Böyle bir dünyada bir tarafa * Kocaeli Üniversitesi, Tarih Bölümü

kebikeç / 38 • 2014

108

angaje olmayı reddederek yazmak başlı başına bir mücadele olarak düşünülmeli-dir. Böyle bir mücadelenin en önemli bileşenlerinden biri, hiç kuşkusuz, döne-min en tartışmalı konularından biri olan nüfus meselesini objektif kriterlerle değerlendirmek olacaktır.

II. Kayseri Sancağı Nüfusuna Dair Genel Bilgiler Özellikle 1878 Berlin Anlaşması ile birlikte Osmanlı sınırları içerisinde yaşa-

yan Ermeni nüfusu ve Ermenilerin bulundukları yerlerde çoğunluk olup olma-dığı meselesi giderek daha da fazla önem kazanmış ve bu süreç nihayetinde bir “sayılar savaşı”nı da beraberinde getirmiştir. Osmanlı nüfus sayımlarının tüm nüfusu kayıt altına alamamış olması da tartışmayı içinden çıkılması zor bir du-ruma sokmuştur.1

Tartışma, büyük ölçüde Osmanlı devleti ile Ermeni Patrikhanesi verileri ara-sındaki farklardan kaynaklanmaktadır. Özellikle vilayet-i sitte (Diyarbakır, Van, Erzurum, Sivas, Mamuretülaziz ve Bitlis) ile ilgili verilere bakıldığında aradaki farkın dikkat çekici olduğu söylenebilir. Örneğin 1914 Osmanlı nüfus sayımına göre 65,850 (Ermeni ve Ermeni Katolikler) olan Diyarbakır vilayeti Ermeni nüfusu, Ermeni Patrikhanesi kayıtlarında 106,867 olarak geçmektedir. Yine 1914 Osmanlı nüfus sayımına göre Mamuretülaziz vilayetinde 79,821 Ermeni ve Ermeni Katoliği varken, Patrikhane kayıtlarında bu sayı 124,289’dur.2 Ermeni tehciri ve tehcirin Ermeni toplumu açısından yıkıcı sonuçları ise tartışmaya yeni bir boyut eklemiş ve hem tehcir öncesi Ermeni nüfusu hem de tehcir edilen ve yaşamını kaybeden kişilerin sayısı konusunda birbirinden oldukça farklı rakam-ların zikredildiği bir literatür doğmuştur.

Bu makalede, son yıllarda Osmanlı Arşivi’nde kullanıma açılan belgelerden istifade edilerek Kayseri sancağının tehcir öncesi nüfusu, dini gruplar ekseninde köy köy ayrıntısıyla gösterilecek ve bu yolla ilgili literatüre katkı konmaya çalışı-lacaktır. Her şeyden önce belirtilmesi gerekir ki, Kayseri sancağı özelinde, devlet ve patrikhane kayıtları arasında özellikle vilayet-i sitte hususunda kendini göste-ren rakamsal uçurumdan bahsedilemez. 1914 Osmanlı nüfus sayımı verilerine göre, Kayseri sancağının toplam nüfusu 263,074 kişiydi. Nüfus içinde çoğunlu-ğu 184,292 kişiyle Müslümanlar oluştururken, sancakta 48,659 Ermeni ve 26,590 Rum Ortodoks bulunuyordu. Bunlara ek olarak, 1,515 Katolik ve 2,018 Protestan da Kayseri sancağında yaşıyordu. Diğer bir ifade ile gayrimüslimler, toplam Kayseri nüfusunun %30’unu oluşturmaktaydı.3 Ermeni Patrikhanesi ise

1 Konu ile ilgili ayrıntılı bilgi için bakınız, Fuat Dündar, Kahir Ekseriyet, Ermeni Nüfus Meselesi (1878-1923), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013. 2 Raymond H. Kevorkian, Paul B. Paboudjian, 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Erme-niler, İstanbul, Aras, 2012, s. 63; Dahiliye Nezareti, Sicil-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Müdüri-yeti, Memalik-i Osmaniyenin 1330 Senesi Nüfus İstatistiği, Dersaadet, Hilal Matbaası, 1336, s. 4. 3 Memalik-i Osmaniyenin 1330 Senesi Nüfus İstatistiği, s. 32.

GÖZEL DURMAZ Tehcir ve Ermeni Nüfusu Tartışmasına Bir Katkı: Kayseri Sancağı (1915)

109

Şubat 1913-Ağustos 1915 dönemi için Kayseri sancağı Ermeni nüfusunu top-lam 52,000 kişi olarak vermekteydi.4

Müslü-

man Rum Ermeni

Ermeni Katolik

Protestan Toplam

Kayseri Sancağı Merkez Kazası

101,924 19,662 30,105 1,513 1,614 154,818

Develi Kazası 30,948 2,085 15,689 2 404 49,128

İncesu Kazası 14,559 3,773 18,332

Bünyan Kazası 36,861 1,070 2,865 40,796

Kayseri Sancağı Toplamı

184,292 26,590 48,659 1,515 2,018 263,074

TABLO 1: 1914 Osmanlı Nüfus Sayımına Göre Kayseri Sancağı Nüfusu

Yukarıda bahsi geçen iki nüfus sayımının dışında, nüfus meselesi konusunda yararlanabileceğimiz bir diğer önemli kaynak savaş süresince Kayseri sancağın-dan Dahiliye Nezareti’ne gönderilen belgelerdir. Hem Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR) hem de Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye İkinci Şube (DH.EUM.2.Şb.) evrakları arasında önemli veriler içeren belgeler bulunmakta-dır. Dikkati çeken bir husus, bu verilerin hem Osmanlı nüfus sayımı hem de Patrikhane kayıtlarıyla uyumluluk arz etmesidir. Aşağıda gösterileceği üzere, savaş süresince sancaktan Nezarete gönderilen bu belgelerde Kayseri sancağı Ermeni nüfusunun 50,000 civarında olduğu teyit edilir.

Bu belgelere kısaca değinmek yararlı olacaktır. 26 Ağustos 1915 tarihli şifreli telgraf livadaki Ermeni nüfusuna dair şu verileri içerir: “Liva dahilinde zükur ve inas olmak üzere ceman 46,463 Ermeni ve 1,517 Katolik ve 1,967 Protestan mevcud olub…”. Bu da tehcir öncesi sancakta toplam 49,947 Ermeni bulundu-ğu anlamına gelir.5 Belgelerde, Protestan ve Katoliklerin Ermeni olup olmadık-ları belirtilmemiş olmasına rağmen, yerel otorite bu grupları tehcire dair bilgi verirken zikrettiği için, Kayseri Protestan ve Katoliklerinin Ermeni kökenli ol-dukları sonucu çıkarılabilir. Söz konusu verilere paralel olarak, Kayseri Mutasar-rıflığı’ndan aynı yılın Eylül ayı ortalarında gönderilen belgelerde de sancakta tehcir öncesi toplam 49,947 Ermeni bulunduğu tekrar edilir: “Merkez ve mül-hakatta zükur ve inas 46,463 Ermeni ve 1,517 Katolik ve 1,967 Protestan ki ceman 49,947 nüfus Ermeni mukayyed olub…”6

Bu kaynakların dışında, Kayseri sancağından Dahiliye Nezareti’ne gönderil-miş olan çok önemli bir başka belge daha bulunmaktadır ki, bu belge, Kayseri sancağının en küçük idari birimleri olan köylerine varıncaya kadar, dini gruplar ekseninde nüfus cetvellerini içermektedir (BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40). İlgili

4 Kevorkian ve Paboudjian, 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Ermeniler, s. 62. 5 Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), DH.ŞFR, 485/90 (26 Ağustos 1915) 6 BOA, DH.ŞFR, 489/63 (17 Eylül 1915); BOA, DH.EUM.2.Şb, 68/75 (18 Eylül 1915) (Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskanı, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2007, s. 260.)

kebikeç / 38 • 2014

110

cetvellerde, yalnızca Ermeni nüfusunun sancak dahilindeki dağılımı verilmekle kalınmamış, diğer dini unsurların nüfusu da ayrıntısıyla gösterilmiştir. Sözü ge-çen belge de, yukarıda zikredilen diğer belgeler gibi, tehcir öncesi Kayseri sanca-ğındaki kayıt altına alınmış toplam Ermeni nüfusunu 49,947 olarak verir.7

İslam Rum Ermeni

inas zükur inas zükur inas zükur

Kayseri Kazası 47,217 50,707 9,482 10,067 14,139 14,249

Bünyan Kazası 17,527 19,318 698 615 1,446 1,577

Develi Kazası 14,185 15,239 914 1,121 7,092 7,960

İncesu Kazası 7,213 7,577 1,892 1,782

Tehcir öncesi toplam nüfus

86,442 92,841 12,986 13,585 22,677 23,786

Tehcir edilen nüfus

21,526 21,676

Var olan top-lam nüfus

86,442 92,841 12,986 13,585 1,151 2,110

Protestan Katolik

inas zükur inas zükur

Kayseri Kazası 753 832 693 824

Bünyan Kazası

Develi Kazası 184 198

İncesu Kazası

7 Ermeni nüfusu tartışmasına katkı koymayı amaçlayan bu makalede diğer dini unsurlarla ilgili veriler analiz edilmeyecek olsa da, ekteki tablolar değerlendirilerek diğer dini grupların nüfusu ve demografik dağılımı da rahatlıkla ortaya konabilir. BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40 (22 Eylül 1915). Makalenin sonuna Kayseri sancağı nüfus cetveli eklenmiştir.


111

Tehcir öncesi toplam nüfus

937 1,030 693 824

Tehcir edilen nüfus

457 748 155 474

Var olan top-lam nüfus

480 282 538 350

TABLO 2: Tehcir Öncesi Kayseri Sancağı Nüfusu

Görüldüğü üzere, Kayseri sancağında yaşayan Ermeni nüfusu kayıtları ince-lendiğinde, Ermeni Patrikhanesi ve Osmanlı kayıtları arasında anlamlı bir farkın olmadığı ifade edilmelidir. Oysa ki yukarıda da belirtildiği üzere, politik sorunla-rın merkezinde yer alan vilayet ve sancaklar için bahsi geçen kayıtlar arasında ciddi farkların olduğu bilinmektedir. O halde, çalışmanın başında ifade edilen “sayılar savaşı”nın Kayseri özelinde neden mevzu bahis olmadığının objektif bir yanıtı da kendiliğinden ortaya çıkmış olur: Osmanlı devleti için "siyasal" bir tehdit, Ermeni ulusal hareketi için ise "siyasal" bir hedef söz konusu olmadığın-da, nüfus meselesi taraflar arasında tartışmalı bir konu olmaktan çıkabilmekte-dir.

III. Kayseri Ermenilerinin Sancak Dahilindeki Demografik Dağılımı

Nüfus ile ilgili genel bilgilerin verilmesinin ardından Ermeni nüfusunun ka-zalar ve köyler bazında dağılımını incelemeye geçebiliriz. Kayseri sancağı, Kay-seri, Develi, Bünyan ve İncesu olmak üzere dört kazadan oluşmaktaydı ve ma-kalenin sonuna eklenmiş cetvelden de görüleceği üzere tehcir öncesi Ermeni nüfusunun çoğunluğu Kayseri kazası dahilinde (28,388 Ermeni, 1,595 Protestan ve 1,517 Katolik), yoğunluklu olarak da kaza merkezinde yaşamaktaydı. İlgili cetvele göre kaza merkezinde 14,799 Ermeni, 1,391 Katolik ve 1,187 Protestan bulunuyordu. Kaza merkezinin dışında karyelerde de ciddi sayıda Ermeni ika-met etmekteydi. Kayseri kazasına bağlı olan Talas karyesi Ermenilerin yaşadığı en büyük köydü ve sözü edilen karyede 4,636 Ermeni, 41 Protestan ve 19 Kato-lik’in yaşadığı kaydedilmiştir. Bunun dışında Efkere karyesi 2,268 Ermeni ile bir diğer önemli merkez olarak göze çarpmaktadır. Sözü edilen iki büyük karyenin dışında Ermeniler, Germir, Tavlusun, Derevenk, Gesi, Belegesi, Mancusun, Nirze, Darsiyak, Erkilet, Muncusun ve Belviran köylerinde yaşamaktaydı. Birer Ermeni köyü olan Derevenk ve Belegesi dışındaki köylerde Müslüman, Ermeni ve Rumlar karışık olarak ikamet ediyorlardı.8

Kayseri kazasından sonra Ermenilerin yaşadığı ikinci önemli merkez Develi kazasıydı. Nüfus kayıtlarına göre kazada 15,052 Ermeni ve 382 Protestan yaşı-yordu. Develi’deki Ermeni nüfusunun, kaza merkezi ile nahiye ve karyeler ara-sında dengeli bir şekilde dağıldığı söylenebilir. Kaza merkezinde 6,853 Ermeni

8 BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40 (22 Eylül 1915).

kebikeç / 38 • 2014

112

ve 180 Protestan bulunurken geriye kalanlar nahiye ve karyelerde ikamet edi-yordu. 3,459 Ermeni’nin yaşadığı Tomarza nahiyesi ile Çomaklı (1,264 Ermeni ve 190 Protestan) ve İncesu (912 Ermeni) karyeleri öne çıkan yerleşim birimle-riydi. Bunların dışında Ermenilerin yaşadığı diğer köyler ise şunlardı: Cücün, Söğütlü, Sazak, Taşhan, Karacaviran, Kazlıgömedi, Yağdıbaran ve Yenice. Bun-lardan Söğütlü, Sazak, Taşhan, Kazlıgömedi ve Yağdıbaran köylerinin nüfusu-nun tamamı Ermenilerden oluşmaktaydı.9

İncesu kazasında hiç Ermeni bulunmazken, Bünyan kazasında 3,023 kişilik küçük bir Ermeni topluluğu bulunmaktaydı. Ermeniler Bünyan’da kaza merke-zinden ziyade karyelerde yerleşiktiler. Kaza merkezinde 490 Ermeni bulunur-ken, geriye kalan nüfus 4 köyde toplanmıştı: Gigi, Sıvgın, Ekrek ve Sarıoğlan. Bu dört köyden Gigi (195 Ermeni), Sıvgın (646 Ermeni) ve Ekrek (1,411 Er-meni) köylerinin nüfuslarının tamamı Ermenilerden oluşmaktaydı.10

Yukarıda bahsi geçen cetvel Kayseri merkez kazasındaki hane sayılarına iliş-kin de ayrıntılı bilgi vermektedir. Buna göre tehcir öncesi Kayseri kazasında 20,139 İslam hanesi, 5,439 Ermeni hanesi, 4,188 Rum hanesi, 377 Katolik hane-si ve 353 Protestan hanesi bulunmaktaydı.11 Bu bilgi, özellikle Ermeni emval-i metrukesi konusunda yapılacak analizler bakımından çok önemlidir.

IV. Sonuç

BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40 kodlu belgenin sağladığı veriler, Kayseri sanca-ğının tehcir öncesi toplam nüfusunun tespit edilebilmesi ve nüfusun dağılımının ortaya koyulabilmesi açısından çok kıymetlidir. Ekler kısmında görüleceği üzere, Kayseri sancağının demografik yapısının dökümünü veren bu ayrıntılı cetvel yalnızca Ermenilerin değil, başta Müslüman ve Rumlar olmak üzere diğer dinsel grupların yerleşim alanlarının tespitinde de işlevsel olmuş ve savaşın bu nüfus kompozisyonu üzerindeki etkilerini ortaya çıkarabilecek verileri bize sunmuştur. Ancak bu hususta bir noktanın altını çizmek gerekir ki, Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi’nde de vurgulandığı üzere, bu sayılar kesin rakamlar olarak kabul edi-lemez. Dahiliye Nezareti memurları tarafından hazırlandığı bilinen Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi, nüfusun tümünün kayıt altına alınamamış olmasından dolayı, imparatorluk dahilindeki Ermenilerin gerçek sayısının Osmanlı nüfus sayımla-rındaki rakamlardan %30 kadar daha yüksek olabileceğini belirtmektedir.12 Biz-

9 BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40 (22 Eylül 1915). 10 BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40. 1914 Osmanlı nüfus sayımı Bünyan kazası Ermeni nüfusu-nu 2,865 kişi olarak vermekteydi. Memalik-i Osmaniyenin 1330 Senesi Nüfus İstatistiği, s. 32. 11 BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40. Belgedeki toplamlar ile benim hesaplarım farklı sonuçlar vermektedir. Bu makalede kendi hesaplamalarımı kullandım. Belgede hane sayıları hususun-da zikredilen rakamlar şunlardır: Müslüman haneleri: 20,216, Rum haneleri: 4,188, Ermeni haneleri: 5,539, Protestan haneleri: 353, Katolik haneleri: 377. 12 Murat Bardakçı, Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi, Sadrazam Talat Paşa’nın Özel Arşivinde Bulunan Ermeni Tehciri Konusundaki Belgeler ve Hususi Yazışmalar, İstanbul, Everest, 2008, ss. 108-109: “1330 icmalinde Ermeni Gregoryen nüfus-ı umumisi 1.187.818 ve Ermeni Katolik-ler’in miktarı 63.967 ki, her ikisinin mecmuu 1.256.403’den ibaret olarak gösterilmiştir. Nü-


113

zat nüfus verilerini tutan Dahiliye Nezareti memurlarınca bu durumun altının çizilmesi çok önemlidir ve bu makalede yapılan değerlendirmeler de kayıtlı nü-fus temel alınarak yapılmıştır.13

Kayseri Mutasarrıflığı tarafından hazırlanan cetvel, büyük olasılıkla Dahiliye Nezareti’nin talebi doğrultusunda hazırlanmıştır. Ayrıca, diğer vilayet ve sancak-lar tarafından benzer cetvellerin hazırlanmış olma ihtimalinin de çok yüksek olduğunu belirtmek gerekir. Eminiz ki Osmanlı Arşivi’nde bu gibi nüfus cetvel-lerini içeren başka belgeler de bulunabilir. Örneğin Fuat Dündar, Dahiliye Ne-zareti Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti Kalem-i Umumi (DH.EUM.KLU) ev-rakları arasında, nüfus verilerini ihtiva eden belgeleri araştırmış ve Ermeni nüfu-su hesaplamalarında bunlardan yararlanmıştır.14 Bu kaynakların yanı sıra özellik-le DH.EUM.2.Şb evrakları arasında, Dündar’ın yararlandığı belgelere katkı ko-yacak ve aktardığı bazı verileri de değiştirebilecek nitelikte başka pek çok yazış-manın bulunduğu görülmektedir. Bu belgeler, yalnızca tehcir öncesi Ermeni nüfusu konusunda değil, tehcir edilmeyip yerlerinde bırakılan Ermenilerin sayı-sının tespiti açısından da çok değerli bilgiler içermektedir.15 Bu iki belge grubu-nun farklı sonuçlar içerebilmesi, Osmanlı arşivlerinde yer alan pek çok belgenin, karşılaştırmalı analizinin yapılması gibi bir gereklilik olduğunu gösterir. Bu du-ruma paralel olarak, arşivde yeni belgelerin araştırmacıların kullanımına açılma-sıyla birlikte, tehcir ve sayılar tartışmasının revizyona uğrama ihtimalinin oldu-ğunu da belirtmek gerekir.

Dolayısıyla, Dahiliye Nezareti evrakları arasında yer alan bu belgelerdeki ve-rilerin değerlendirilmesi ve söz konusu nüfus cetvellerinin yayınlanması sayılar tartışmasına katkıda bulunulması açısından çok önemlidir. Bu çalışmada kullanı-lan nüfus cetvelinin yerel yönetim ve merkez arasında yapılan bir iç yazışma dahilinde ortaya çıkması, cetvelin bizler açısından kıymetini arttıran bir diğer unsurdur. Ermeni sorunun uluslararasılaştığı 1878 yılından itibaren meselenin

fus-ı mevcude tamamen muharrer olmadığından, miktar-ı hakiki 1.500.000 kadar olacağı gibi, bugün mevcud olarak bâlâda görülen yerli ve yabancılardan 284.157 miktarına da ihtiyaten %30 kadar ilave etmek iktiza eder ki bu takdirde mevcud-ı hakiki 350.000 ile 400.000 arasın-da bulunmuş olur.” 13 Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi’nde yer alan verilerin Dahiliye Nezareti evrakları ile karşı-laştırılması, bu kaynağın Dahiliye Nezareti memurlarınca hazırlandığını açık bir şekilde ispat-lamaktadır. Örneğin Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi’nde Kayseri sancağında tehcirden sonra toplam 6.761 Ermeni’nin kaldığı yazılıdır. Bu bilgi, 1916 yılı Ekim ayında Kayseri Mutasarrıf-lığı tarafından Dahiliye Nezareti’ne bildirilmiştir. BOA, DH.EUM.2.Şb, 74/28 (22 Ekim 1916); Bardakçı, Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi,s. 117. 14 Fuat Dündar, Modern Türkiye’nin Şifresi, İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği, İstanbul, İletişim Yayınları, 2008, ss. 152-170. 15 Örneğin BOA, DH.EUM.KLU, 15/73 ve BOA, DH.EUM.KLU, 16/6 kodlu belgelere göre Hüdavendigar vilayetinde 1915 yılı Ağustos ayında 522 Ermeni, 988 Ermeni Katolik ve 967 Protestan kalmıştır (toplamda 2,477 kişi). Dündar, Modern Türkiye’nin Şifresi, ss. 152-154. Dündar aracılığıyla öğrendiğimiz bu bilgi, BOA, DH.EUM.2.Şb evraklarının analizi sonrası bir miktar değişmiştir. 30 Ekim 1916 tarihli BOA, DH.EUM.2.Şb, 74/29 kodlu belge, vila-yette toplam 2,999 Ermeni’nin kaldığı bilgisini vermektedir. Burada ayrıntısıyla veremesek de Maraş ve Karesi gibi yerler hususunda da farklı sayıların verildiğini söyleyebiliriz.

kebikeç / 38 • 2014

114

her iki tarafının da nüfus istatistiklerini birer propaganda malzemesi olarak gör-düğü ve Ermeni nüfusunu olduğundan az ya da fazla göstermeye çalıştığı gerçe-ği dikkate alınmalıdır. Bu nedenle, yayınlanmak için değil de, Nezarete bilgi vermek amacıyla hazırlanan bu belgelerdeki bilgilerin güvenirliliğinin çok daha fazla olduğu rahatlıkla ifade edilebilir.

Bu çerçevede, her ne kadar Kayseri sancağı özelinde böyle bir farklılaşma or-taya çıkmasa da, savaş döneminde, Dahiliye Nezareti evraklarında zikredilen sayılar ile yayınlanmış olan nüfus sayımı sonuçlarının birbirinden farklı veriler içerebileceği gerçeğini göz ardı etmemek gerekir. Dolayısıyla, söz konusu yazış-maların incelenmesi nüfus tartışmasının yeni ve daha gerçekçi bir aşamaya geç-mesi için elzemdir. Maraş sancağı bu duruma örnek olarak gösterilebilir. 1914 Osmanlı nüfus sayımındaki veriler ile Maraş Mutasarrıflığı’ndan Dahiliye Neza-reti’ne gönderilen belgelerdeki veriler arasında ciddi farklar vardır. 1914 sayım sonuçlarına göre, Maraş’ta 27,842 Gregoryen Ermeni, 4,480 Katolik Ermeni, 6,111 Protestan ve 1,189 Latin bulunmaktaydı. Ancak savaş dönemi Maraş Mu-tasarrıflığı’ndan gönderilen belgelerde, sancakta, tehcir öncesinde 46,000 civa-rında Ermeni bulunduğu yazılmaktaydı (33,260 Ermeni, 4,303 Ermeni Katolik, 6,476 Ermeni Protestan ve 1,388 Ermeni Latin).16 Bu noktada her iki kayıttan hangisine güvenilmesi gerektiğine dair bir soru sorulabilir. Bir propaganda mal-zemesi olmadığı bilinen, merkeze bilgi vermeyi amaçlayan Dahiliye Nezareti evraklarının nüfus sayımı sonuçlarından daha gerçekçi olduğu ortadadır, zira nüfus sayımı sonuçlarının taraflarca kendi tezlerini meşrulaştıran birer araç ola-rak kullanıldığı bilinmektedir. Umarız ki, diğer bölgeler için de yerleşim birimle-rinin ayrıntılı dökümünü içeren cetvellere yakın zamanda ulaşılır ve böylece nüfus meselesini siyasal tartışmalara hapseden yaklaşımların ötesine geçilip, tehcirin sosyal ve iktisadi sonuçları gibi süreci analiz etmeye çalışan araştırmala-rın önünü açmak mümkün olabilir. Bu, nüfus tartışmalarının kısır bir sayılar savaşının ötesine geçmesi açısından bir beklenti olmanın ötesinde, aynı zamanda bir zorunluluktur.

16 Kemal H. Karpat, Ottoman Population 1830-1914, Demographic and Social Characteristics, Wisconsin, The University of Wisconsin Press, 1985, s. 186; BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/47; BOA, DH.EUM.2.Şb, 74/24; BOA, DH.EUM.2.Şb, 74/38. Ancak, Maraş sancağı Ermeni nüfusu, BOA, DH.EUM.KLU evraklarında farklı şekilde gösterilmektedir. Ayrıntılı bilgi için bakınız, Dündar, Modern Türkiye’nin Şifresi, ss. 167-169.


115

EK 1

Tehcir Öncesi Kayseri Kazası Nüfusu17 K

atol

ik

züku

r

756

11

inas

635

8

hane

347

5

Pro

test

an

züku

r

633

24

34

inas

554

17

26

hane

265

8 10

Erm

eni

züku

r

7,17

6

747

207

2,33

1

237

15

1,19

9

554

inas

7,62

3

660

167

2,30

5

217

12

1,06

9

478

hane

2,60

5

336

97

1,02

6

98

5 443

197

Rum

züku

r

1,61

6

1,46

5

288

2,64

5

99

989

160

inas

1,37

5

88

937

152

hane

589

621

136

1,10

0

39

524

83

İsla

m

züku

r

18,1

76

899

891

1,84

8

990

692

570

100

493

390

456

179

896

369

183

793

inas

16,7

63

805

805

1,69

5

903

642

528

99

478

370

388

161

869

342

168

748

hane

7,59

2

287

385

808

338

262

174

47

182

133

165

69

263

119

83

324

Esa

mi

Kay

seri

Mer

kez

Kaz

ası

Mah

alla

tı

Ger

mir

Kar

yesi

Tav

lusu

n K

arye

si

Tal

as K

arye

si

Der

even

k K

arye

si

His

arcı

k K

arye

si

Ges

i Kar

yesi

Kır

anar

dı K

arye

si

End

ürlü

k K

arye

si

İste

fana

Kar

yesi

Salk

uma

Kar

yesi

İspi

le K

arye

si

Kiç

i Bür

üngü

z K

arye

si

Cır

lavu

k K

arye

si

Kur

u K

öprü

Kar

yesi

Efk

ere

Kar

yesi

Bel

eges

i Kar

yesi

Akç

akay

a K

arye

si

17 BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40

kebikeç / 38 • 2014

116

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

75

inas

87

ha-

ne

38

Erm

eni

züku

r

332

428

22

inas

303

415

21

hane

137

46

11

Rum

züku

r

1,27

4

219

168

85

196

inas

1,36

3

218

154

68

201

hane

467

86

64

35

98

İsla

m

züku

r

188

679

760

196

141

477

304

252

110

44

272

178

424

141

114

243

239

86

inas

175

629

676

190

135

445

290

241

90

41

251

154

399

126

79

223

220

73

hane

76

228

269

78

56

86

125

93

51

25

114

74

139

63

58

103

94

43

Esa

mi

Zin

cide

re K

arye

si

Dim

itre

(?)

Kar

yesi

Ağı

rnas

Kar

yesi

Üsk

übi K

arye

si

Vek

se K

arye

si

Man

cusu

n K

arye

si

İsbi

din

Kar

yesi

Cır

kala

n K

arye

si

Dad

asun

Kar

yesi

Kum

arlı

Kar

yesi

Arg

ıncı

k K

arye

si

Nir

ze K

arye

si

Dar

siya

k K

arye

si

Salu

r K

arye

si

Kar

ahöy

ük K

arye

si

Göm

eç K

arye

si

Bar

sim

a K

arye

si

Hor

sana

Kar

yesi


117

Kat

olik

züku

r

18

39

inas

19

31

hane

10

15

Pro

test

an

züku

r

76

inas

69

hane

32

Erm

eni

züku

r

200

559

inas

133

524

hane

88

259

Rum

züku

r

266

inas

244

hane

147

İsla

m

züku

r

1,59

7

51

279

392

282

887

385

256

197

256

49

14

506

195

186

102

234

194

inas

1,56

5

47

262

387

279

847

355

231

165

196

49

9 476

163

156

76

234

188

hane

649

27

102

172

139

365

164

101

81

103

30

6 206

78

73

34

87

63

Esa

mi

Erk

ilet

Kar

yesi

Ala

göz

Kar

yesi

Ak

İn K

arye

si

Kız

ık K

arye

si

Mun

cusu

n K

arye

si

Mol

u K

arye

si

Mah

zem

in K

arye

si

Kem

er (

?) K

arye

si

Dad

ağı K

arye

si

Ebi

c K

arye

si

Bey

Değ

irm

eni K

arye

si

Bey

Değ

irm

eni Ç

iftli

ği

Yem

liha

Kar

yesi

Esk

i Öm

erle

r K

arye

si

Kar

akim

se K

arye

si

Yuk

arı H

asin

lü K

arye

si

Aşa

ğı H

asin

lü K

arye

si

Sara

ycık

Kar

yesi

kebikeç / 38 • 2014

118

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

inas

hane

Rum

züku

r

inas

hane

İsla

m

züku

r

231

199

46

324

205

329

186

647

230

378

130

355

269

125

225

116

165

178

inas

196

167

42

297

192

316

183

632

227

368

104

343

247

114

217

122

158

159

hane

60

78

22

114

84

153

94

232

100

157

54

144

119

59

100

48

74

57

Esa

mi

Zir

uh K

arye

si

Yaz

ır K

arye

si

Has

an A

rpa

Kar

yesi

Em

mile

r K

arye

si

Taş

han

Kar

yesi

Çiv

ril (

?) K

arye

si

Boy

acı K

arye

si

Kuş

çu K

arye

si

Mol

la H

acı K

arye

si

Höb

ek K

arye

si

Yür

eğil

Kar

yesi

Ayı

m K

arye

si

Döğ

er K

arye

si

Kal

kanc

ık K

arye

si

Him

met

dede

Kar

yesi

Sarı

Dan

işm

ent

Kar

yesi

Feh

imlü

Kar

yesi

Taf

-ı S

agir

Kar

yesi


119

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

242

inas

212

hane

91

Rum

züku

r

356

241

inas

321

198

hane

123

76

İsla

m

züku

r

207

42

187

257

369

241

399

453

20

229

109

150

411

535

323

98

2,49

7

inas

192

43

174

244

359

230

383

436

9 217

90

135

397

525

298

84

2,36

2

hane

78

16

69

98

135

119

155

179

7 89

47

62

151

198

128

39

845

Esa

mi

Taf

-ı K

ebir

Kar

yesi

Ker

sen/

Ger

sen

Kar

yesi

Kuş

cağa

z K

arye

si

Obr

uk K

arye

si

İmar

et K

arye

si

Ger

mel

ik K

arye

si

Kili

se K

arye

si

Hor

an K

arye

si

Hor

an M

uhac

iri (

?) K

arye

si

Yaz

ı Çeb

ni K

arye

si

Bel

vira

n K

arye

si

Men

teşe

Kar

yesi

Hır

ka K

arye

si

Çuk

ur K

arye

si

Sila

hdar

Kar

yesi

Taş

lık K

arye

si

Var

tan

Kar

yesi

Hac

ılar

Kar

yesi

kebikeç / 38 • 2014

120

Kat

olik

züku

r

824

inas

693

hane

377

Pro

test

an

züku

r

842

inas

753

hane

353

Erm

eni

züku

r

14,2

49

inas

14,1

39

hane

5,43

9

Rum

züku

r

10,0

67

inas

9,48

2

hane

4,18

8

İsla

m

züku

r

463

242

177

247

59

19

50,9

07

inas

449

217

158

225

43

17

47,2

57

hane

185

101

57

99

39

8 20,1

39

Esa

mi

Yuv

alı K

arye

si

Oym

aağa

ç K

arye

si

Kaş

Kar

yesi

Bay

ram

Hac

ı K

arye

si

Anb

ar K

arye

si

Key

kuba

t K

ar-

yesi

Yek

un∗

∗ Belgedeki toplamlar ile benim hesaplarım arasında ufak farklar bulunmaktadır. Bu tabloda kendi hesaplamalarımı kullandım. Orijinal cetvelde toplamlar şu şekildedir; Müslüman haneleri: 20,216, Müslüman kadınlar: 47,217, Müslüman erkekler: 50,707, Rum haneleri: 4,188, Rum kadınlar: 9,482, Rum erkekler: 10,067, Ermeni haneleri: 5,539, Ermeni kadınlar: 14,139, Ermeni erkekler: 14,249, Protestan haneleri: 353, Protestan kadınlar: 753, Protestan erkekler: 832, Katolik haneleri: 377, Katolik kadınlar: 693, Katolik erkekler: 824.


121

EK 2 Tehcir Öncesi Develi Kazası Nüfusu**

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

98

95

5

inas

82

95

7

hane

Erm

eni

züku

r

3,69

6

495

666

328

inas

3,15

7

417

598

282

hane

Rum

züku

r

337

inas

329

hane

İsla

m

züku

r

4,67

3

191

292

128

37

299

124

124

165

35

372

55

153

87

52

270

26

169

inas

4,35

8

180

298

94

34

301

121

118

143

32

379

37

125

86

46

268

22

161

hane

Esa

mi

Dev

elü

Kaz

a M

erke

zi E

vere

k K

asab

ası (

?) M

ahal

latı

Ebc

e Su

ltan

Kar

yesi

Ayv

az H

acı K

arye

si

İnce

su K

arye

si

Eşe

lik K

arye

si

Öks

üd K

arye

si

Ard

ıç K

arye

si

Pun

gu (

?) K

arye

si

Bök

e K

arye

si

Bek

taş

Kar

yesi

Pus

atlı

Kar

yesi

Çom

aklı

Kar

yesi

Ceb

ir K

arye

si

Çilm

eze

Kar

yesi

Çör

eken

Kar

yesi

Çöt

en K

arye

si

Cüc

ün K

arye

si

Çöm

lekç

i Kar

yesi

** BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40

kebikeç / 38 • 2014

122

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

164

155

inas

167

73

hane

Rum

züku

r

144

inas

134

hane

İsla

m

züku

r

120

127

129

700

100

662

54

314

263

252

316

189

215

137

205

176

inas

95

136

119

691

104

619

55

176

247

250

301

153

189

124

142

160

hane

Esa

mi

Has

anlı

(?)

Kar

yesi

Hac

ıpaş

a K

arye

si

Dig

ir (

?) K

arye

si

Send

elhö

yük

Kar

yesi

Send

irem

eki K

arye

si

Zile

Kar

yesi

Süle

yman

Fak

ılı K

arye

si

Söğü

dlü

Kar

yesi

Saza

k K

arye

si

Süle

yman

lı K

arye

si

Şıh

Bar

ak K

arye

si

Şahm

elik

Kar

yesi

Soys

allı

Kar

yesi

Sarı

ca K

arye

si

Susu

n K

arye

si

Sar

Mah

mud

lı K

arye

si

Saka

l Tut

an K

arye

si

Tom

bak

Kar

yesi


123

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

182

1,74

1

187

82

inas

206

1,71

8

150

87

hane

Rum

züku

r

527

113

inas

356

95

hane

İsla

m

züku

r

161

313

308

12

296

204

116

118

287

472

251

273

119

55

80

inas

129

300

276

16

244

172

124

114

270

433

247

258

67

49

82

hane

Esa

mi

Taş

han

Kar

yesi

Tom

arza

Nah

iye

Mer

kezi

Tır

avşı

n K

arye

si

Gaz

i Kar

yesi

Far

aşa

Kar

yesi

Fır

akdı

n K

arye

si

Kar

aca

Vir

an K

arye

si

Kaz

lıgöm

edi K

arye

si

Kab

aklı

Kar

yesi

Koç

cağı

z K

arye

si

Kal

a K

arye

si

Kan

ber

Kar

yesi

Gilg

in K

arye

si

Gir

egit

Kar

yesi

Kep

ez K

arye

si

Köm

ür (

?) K

arye

si

Göb

ü K

arye

si

Göm

edi K

arye

si

kebikeç / 38 • 2014

124

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

198

inas

184

hane

Erm

eni

züku

r

89

175

7,96

0

inas

78

159

7,09

2

hane

Rum

züku

r

1,12

1

inas

914

hane

İsla

m

züku

r

200

67

21

145

125

117

148

125

35

15,2

59

inas

192

54

14

144

124

118

141

129

24

14,0

85

hane

Esa

mi

Mad

azı K

arye

si

Mey

illid

ere

Kar

yesi

Mel

enki

Kar

yesi

Mar

din

Kar

yesi

Mar

açak

Kar

yesi

Vir

ancı

k K

arye

si

Ven

gice

k K

arye

si

Yağ

dıba

ran

Kar

yesi

Yam

açlı

Kar

yesi

Yen

ice

Kar

yesi

Yek

un∗

∗ Belgedeki toplamlar ile benim hesaplarım arasında ufak farklar bulunmaktadır. Bu tabloda kendi hesaplamalarımı kullandım. Orijinal cetvelde toplamlar şu şekildedir; Müslüman kadınlar: 14,189, Müslüman erkekler:15,239, Rum kadınlar: 914, Rum erkekler: 1,121, Ermeni kadınlar: 7,092, Ermeni erkekler:7,960, Protestan kadınlar: 184, Protestan erkekler: 198.


125

EK 3 Tehcir Öncesi İncesu Kazası Nüfusu***

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

inas

hane

Rum

züku

r

1,32

4

328

130

1,78

2

inas

1,38

4

366

142

1,89

2

hane

İsla

m

züku

r

2,73

8

117

259

87

68

2,36

0

286

204

229

224

68

229

168

86

35

57

94

268

7,57

7

inas

2,56

5

105

275

86

66

2,22

6

258

206

220

228

69

214

176

83

37

45

93

261

7,21

3

hane

Esa

mi

İnce

su K

azas

ı Mer

kez

Kaz

a M

ahal

latı

Kar

a H

öyük

Kar

yesi

Ham

urcu

Kar

yesi

Vir

anşe

hir

Kar

yesi

Sara

ycık

Kar

yesi

Kar

ahis

ar N

ahiy

e M

erke

zi

Mah

alla

tı

Kal

a K

arye

si

Keş

lik K

arye

si

Erd

emes

in K

arye

si

Kes

teliç

Kar

yesi

Kav

ak K

arye

si

Mav

rica

n K

arye

si

Ort

aköy

Kar

yesi

Baş

köy

Kar

yesi

Til

Kar

yesi

Buk

et (

?) K

arye

si

Kuş

çu K

arye

si

Gör

delis

Kar

yesi

Şeyh

Şab

an K

arye

si

Yek

un

*** BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40

kebikeç / 38 • 2014

126

EK 4 Tehcir Öncesi İncesu Kazası Nüfusu****

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

257

115

inas

233

80

hane

Rum

züku

r

338

227

40

inas

423

240

35

hane

İsla

m

züku

r

1,54

4

410

695

91

71

143

292

150

229

50

218

94

85

109

67

90

inas

1,47

0

368

725

89

52

140

260

125

215

48

177

89

61

97

69

90

hane

Esa

mi

Bün

yan

Kaz

ası M

erke

zi

Mah

alla

tı

Gig

i Kar

yesi

Kar

aca

Vir

an K

arye

si

Ger

gem

e K

arye

si

Bür

üngü

z K

arye

si

Erm

in K

arye

si

Em

ir V

iran

Kar

yesi

Gül

lüce

Kar

yesi

Süks

ün K

arye

si

Kar

acaf

enk

Kar

yesi

Haz

arşa

h K

arye

si

Diz

gem

e K

arye

si

İğde

cik

Kar

yesi

Kah

veci

Kar

yesi

Pir

Ahm

ed K

arye

si

Kös

e H

acılı

Kar

yesi

Mus

a Şe

yh K

arye

si

Sulta

n H

anı K

arye

si

**** BOA, DH.EUM.2.Şb, 73/40


127

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

inas

hane

Rum

züku

r

inas

hane

İsla

m

züku

r

520

464

452

136

325

198

160

126

245

250

279

90

259

56

159

250

164

130

inas

490

424

420

129

322

200

145

123

210

227

267

88

228

47

151

220

146

136

hane

Esa

mi

Tuz

hisa

r–ı K

ebir

Kar

yesi

İlba

şı K

arye

si

Kar

adai

(?)

Kar

yesi

Zek

Kar

yesi

Zer

ezek

Kar

yesi

Köl

ete

Kar

yesi

Kuş

çağı

z K

arye

si

Gir

veli

Kar

yesi

Taç

ın K

arye

si

Gül

Vir

an K

arye

si

Per

esek

(?)

Kar

yesi

Köp

ekli

Kar

yesi

Ala

yinl

i Kar

yesi

Çul

luk

(?)

Kar

yesi

Har

sa K

arye

si

Sam

ağır

Kar

yesi

Kız

ılvir

an K

arye

si

Şira

z K

arye

si

kebikeç / 38 • 2014

128

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

329

725

151

inas

317

686

130

hane

Rum

züku

r

inas

hane

İsla

m

züku

r

38

125

692

240

663

660

569

72

41

73

38

114

158

200

78

94

inas

34

120

589

210

639

599

504

61

39

83

25

103

135

195

76

91

hane

Esa

mi

Kar

avir

an K

arye

si

Akç

alı K

arye

si

Sıvg

ın K

arye

si

Ekr

ek K

arye

si

Sarı

oğla

n K

arye

si

Tat

ılı K

arye

si

Pal

as K

arye

si

Kar

a K

aya

Kar

yesi

Çif

tlik

Kar

yesi

Yağ

mur

Bey

li K

arye

si

Bur

hani

ye (

?) K

arye

si

Kar

a H

ıdır

lı K

arye

si

Cav

lak

Kar

yesi

Öm

er H

acılı

Kar

yesi

Yüz

erlik

(?)

Kar

yesi

Yıld

ırım

Kar

yesi

Göm

e V

iran

(?)

Kar

yesi

Bur

un V

iran

Kar

yesi


129

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

inas

hane

Rum

züku

r

inas

hane

İsla

m

züku

r

85

59

70

442

94

773

387

132

103

306

565

61

45

142

56

64

116

218

inas

63

64

64

264

92

723

323

108

91

246

494

67

39

107

47

47

95

190

hane

Esa

mi

Yel

li B

urun

Kar

yesi

Kör

Kuy

u K

arye

si

Kız

ıl P

ınar

Kar

yesi

Küp

eli K

arye

si

Tur

an (

Nev

ran

?) K

arye

si

Akk

ışla

Kar

yesi

Koy

un A

bdal

Kar

yesi

Gir

inci

Kar

yesi

Man

aguz

Kar

yesi

Kul

ulu

(?)

Kar

yesi

Göm

ürge

n (

?) K

arye

si

Ulu

Kış

la K

arye

si

Düz

enci

k K

arye

si

Mur

adbe

yli K

arye

si

Kek

lik o

ğlu

Kar

yesi

Sofu

Mah

mud

Kar

yesi

Gan

i Şey

h K

arye

si

Ort

aköy

Kar

yesi

kebikeç / 38 • 2014

130

Kat

olik

züku

r

inas

hane

Pro

test

an

züku

r

inas

hane

Erm

eni

züku

r

1,57

7

inas

1,44

6

hane

Rum

züku

r

605

inas

698

hane

İsla

m

züku

r

276

81

160

69

44

32

23

39

111

94

101

94

149

66

228

43

107

17,8

91

inas

230

86

142

56

40

31

23

45

112

66

77

71

139

60

180

43

79

16,1

55

hane

Esa

mi

Yen

i köy

Kar

yesi

Tuz

His

ar-ı

Sag

ir K

arye

si

Seyi

d A

li (?

) K

arye

si

Kar

a E

rkek

Kar

yesi

Kili

se K

arye

si

Öre

nlik

(?)

Kar

yesi

Baş

Pın

ar K

arye

si

Üç

Ağı

l Kar

yesi

Müd

erri

s (?

) K

arye

si

Çiç

ekoğ

lu K

arye

si

Koc

aoğl

u K

arye

si

Sarı

çiçe

k K

arye

si

Del

vin

(?)

Kar

yesi

Hac

ı Yus

uf K

arye

si

Ağı

n (?

) K

arye

si

Sarı

Kay

a K

arye

si

Kır

ıklı

Hac

ısı (

?) K

arye

si

Yek

un∗

∗ Belgedeki toplamlar ile benim hesaplarım arasında ufak farklar bulunmaktadır. Bu tabloda kendi hesaplamalarımı kullandım. Orijinal cetvelde toplamlar şu şekildedir; Müslüman kadınlar: 17,527, Müslüman erkekler:19,318, Rum kadınlar: 698, Rum erkekler: 615, Ermeni kadınlar: 1,446, Ermeni erkekler:1,577.


131

Kaynakça Bardakçı, Murat, Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi, Sadrazam Talat Paşa’nın Özel Arşivinde Bulu-

nan Ermeni Tehciri Konusundaki Belgeler ve Hususi Yazışmalar, İstanbul, Everest, 2008.

Dahiliye Nezareti, Sicil-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Müdüriyeti, Memalik-i Osmaniyenin 1330 Senesi Nüfus İstatistiği, Dersaadet, Hilal Matbaası, 1336.

Dündar, Fuat, Kahir Ekseriyet, Ermeni Nüfus Meselesi (1878-1923), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.

Dündar, Fuat, Modern Türkiye’nin Şifresi, İttihat ve Terakki’nin Etnisite Mühendisliği, İstanbul, İletişim Yayınları, 2008.

Karpat, Kemal H., Ottoman Population 1830-1914, Demographic and Social Characteristics, Wisconsin, The University of Wisconsin Press, 1985.

Kevorkian, Raymond H., Paul B. Paboudjian, 1915 Öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nda Erme-niler, İstanbul, Aras, 2012.

Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskanı, Ankara, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2007

Öz: Ermeni tehciri hususundaki en önemli tartışma noktalarından biri tehcir öncesi Ermeni nüfusu ve tehcir sonucu gerçekleşen ölümlerin miktarıdır. Bu, bir anlamda tartışmanın taraf-ları arasındaki bir “sayılar savaşı”na tekabül eder. Bu makale, bahsi geçen sayılar savaşına Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanarak katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede, daha önce kullanılmamış belgelerden yararlanılarak Kayseri sancağının tehcir öncesi nüfusu köyler temelinde ele alınacak ve Ermeni nüfusunun sancaktaki dağılımına dair bir değerlen-dirme yapılacaktır.

Anahtar sözcükler: Ermeni tehciri, nüfus istatistikleri, Kayseri

A Contribution to the Debate on Armenian Deportation and Population: The Case of Kayseri Sanjak (1915)

Abstract: The size of the Armenian population before 1915 and the deaths occurred as a result of the Armenian deportation is one of the most debated issues regarding the historical issue of the Ottoman Armenians. This also refers to a “battle on numbers”. The present study aims to contribute to the debate by analyzing new documents found in the Ottoman Archives. Through these documents, the essay presents the Armenian population of the Kayseri Sanjak village by village on the basis of religious groups surveyed before the depor-tation and evaluates the distribution of the Armenians within the province.

Key words: Armenian deportation, population statistics, Kayseri

kebikeç / 38 • 2014

132

Kayseri O

vası’n

da Y

er Alan

Talas

Kayn

ak: 1915 Ö

ncesinde Osm

anlı İmparatorluğu’nda E

rmeniler, A

ras Yayın

ları.

tehcir ve ermeni nüfusu tartışmasına bir katkı: kayseri

Documents