T.C.

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

UZAKTAN ÖĞRETİM YÖNETİM SİSTEMLERİ GÜVENLİĞİNİN ARTIRILMASI İÇİN ELEKTRONİK İMZA TABANLI MODÜL

TASARIMI

Ziya DİRLİK

Danışman Prof. Dr. Tuncay AYDOĞAN

YÜKSEK LİSANS TEZİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ISPARTA - 2018

© 2018 [Ziya DİRLİK]

TEZ ONAYI Ziya DİRLİK tarafından hazırlanan "Uzaktan Öğretim Yönetim Sistemleri Güvenliğinin Artırılması İçin Elektronik İmza Tabanlı Modül Tasarımı" adlı tez çalışması aşağıdaki jüri üyeleri önünde Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar Mühendisliği Anabilim Dalı’nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak başarı ile savunulmuştur. Danışman Prof. Dr. Tuncay AYDOĞAN Süleyman Demirel Üniversitesi Jüri Üyesi Doç. Dr. Ali Hakan IŞIK Süleyman Demirel Üniversitesi Jüri Üyesi Dr. Öğr. Üyesi Asım Sinan YÜKSEL Süleyman Demirel Üniversitesi Enstitü Müdürü Prof. Dr. Yasin TUNCER

TAAHHÜTNAME Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim.

Ziya DİRLİK

i

İÇİNDEKİLER Sayfa

İÇİNDEKİLER ..................................................................................................................................... i ÖZET .................................................................................................................................................... ii ABSTRACT ....................................................................................................................................... iii TEŞEKKÜR ........................................................................................................................................ iv

ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................................................ v

ÇİZELGELER DİZİNİ ...................................................................................................................... vi SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ .................................................................................. vii 1. GİRİŞ ................................................................................................................................................ 1

2. KAYNAK ÖZETLERİ ................................................................................................................... 5

3. MATERYAL YÖNTEM ............................................................................................................. 13

3.1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim ...................................................................................... 13

Öğretim yönetim sistemleri ................................................................................ 17

Moodle öğretim yönetim sistemi ...................................................................... 18

3.2. Bilgi Güvenliği .................................................................................................................. 19

3.3. Elektronik İmza ............................................................................................................... 24

E-İmzanın özellikleri.............................................................................................. 25

Elektronik imza çeşitleri ...................................................................................... 27

Elektronik imza altyapısı (Açık Anahtar Altyapısı-AAA) ......................... 28

Elektronik sertifika................................................................................................. 35

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ..................................................................................................... 39

4.1. E-imza Modülünün Geliştirilmesi ............................................................................. 40

4.2. ÖYS Giriş Modülünün E-imza Modülü ile Güçlendirilmesi.............................. 42

4.3. E-imza Modülü ile ÖYS Online Sınav Modülünün Güçlendirilmesi .............. 45

4.4. E-imzalı Sınav Belgelerinden Transkirpt Üretilmesi ........................................ 51

4.5. E-imzalı Sınav Belgelerinin Geçerlilik Kontrolünün Sağlanması .................. 52

5. SONUÇ VE ÖNERİLER ............................................................................................................ 54

5.1. Öğretim Yönetim Sistemlerinin Giriş Modülünün E-imza ile Güçlendirilmesi ........................................................................................................................ 55

5.2. Öğretim Yönetim Sistemlerinin Online Sınav Modülünün E-imza ile Güçlendirilmesi ........................................................................................................................ 56

5.3. Sınav Belgelerinden Transkript Üretilmesi .......................................................... 57

5.4. Sınav Belgelerinin Doğrulanması ............................................................................. 57

KAYNAKLAR .................................................................................................................................. 59

ÖZGEÇMİŞ ....................................................................................................................................... 64

ii

ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

UZAKTAN ÖĞRETİM YÖNETİM SİSTEMLERİNİN GÜVENLİĞİNİN ARTIRILMASI İÇİN ELEKTRONİK İMZA TABANLI MODÜL TASARIMI

Ziya DİRLİK

Süleyman Demirel Üniversitesi

Fen Bilimleri Enstitüsü Bilgisayar Mühendisliği Anabilim Dalı

Danışman: Prof. Dr. Tuncay AYDOĞAN

Gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde insanların eğitim alma istekleri ve ihtiyaçları sürekli artmaktadır. Zaman ve mekândan bağımsız eğitim olanağı sunduğu için uzaktan eğitime olan ilgi, gün geçtikçe artmaktadır. Bilişim teknolojilerindeki gelişmeler web/internet tabanlı uzaktan eğitim teknolojileri ve öğretim yönetim sistemlerini geliştirmektedir Uzaktan öğretim yönetim sistemlerinde öğrenciler, öğretmenler ve sistem yöneticilerinden kaynaklı zaaflardan dolayı insan temelli güvenlik açıkları oluşmaktadır. Bu tez çalışmasında, uzaktan öğretim yönetim sistemlerinin kullanıcı giriş modülü ve online sıav sistemi modülü e-imza ile güçlendirilmiş, e-imzalı sınav belgelerinden transkript üretilmesini ve geçerlilik kontrolünün sağlanması amacı ile e-imza tabanlı yazılım modülü geliştirilmiştir. Modüller geliştirilirken java, c#, web servis, Tübitak Bilgem tarafından geliştirilmiş ESYA e-imza kütüphanelerinden faydalanılmıştır. Geliştirlen modüller, yaygın olarak kullanılan açık kaynak kodlu Moodle öğretim yönetim sistemi üzerine entegre edilerek başarımı test edilmiştir. Geliştirilen bu sistem sayesinde, kullanıcıların sistem içerisinde yapmış olduğu tüm işlemlerin olumlu/olumsuz sonuçlarını kabul edecekleri 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununa göre yasal yükümlülük altına alınmıştır. Anahtar Kelimeler: Elektronik İmza, Uzaktan Öğretim Yönetim Sistemleri, Kriptografi, Web Güvenliği, Belge Doğrulama 2018, 75 sayfa

iii

ABSTRACT

M.Sc. Thesis

ELECTRONIC SİGNATURE BASED MODULE DESIGNING FOR INCREASING THE RELIABILITY OF REMOTE TEACHING MANAGEMENT SYSTEMS

Ziya DİRLİK

Süleyman Demirel University

Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Computer Engineering

Supervisor: Prof. Dr. Tuncay AYDOĞAN

Today, with the developing technology, the desire and need for education are constantly increasing. Participation in lectures held at educational institutions is not ensured due to various student related reasons. The number of distance education management systems is increasing due to the difficulty of attending face-to-face courses. Most institutions conduct distance education management systems and examinations on the Internet. In distance education management systems, human-based security vulnerabilities arise due to weaknesses caused by students, teachers and system administrators. In this thesis study, an e-signature based software module has been developed with the aim of ensuring that transcripts are generated and validated from e-signed exam documents strengthened by the user login module of the distance education management systems and the online sıav system module e-signature. Modules were developed using java, c #, web service, public e-signature libraries. The developed modules have been tested for success by being integrated on the widely used open source Moodle teaching management system. Thanks to this developed system, users are legally obliged to comply with the Electronic Signature Law No. 5070, which will accept the positive / negative consequences of all the transactions performed by the users in the system. Keywords: Electronic Signature, Distance Learning Management Systems, Cryptography, Web Security, Document Validation 2018, 75 pages

iv

TEŞEKKÜR

Bu araştırma için beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile aşmamda yardımcı olan değerli Danışman Hocam Prof. Dr. Tuncay AYDOĞAN’a teşekkürlerimi sunarım. Tez geliştirme süreceinde desteklerinden ve vermiş oldukları yardımlardan dolayı SDÜ-Bilgi İşlem Daire Başkanlığı’nda çalışan iş arkadaşlarıma teşekkür ederim. Tez çalışmalarımda maddi, manevi desteğini esirgemeyen aileme gösterdikleri binbir emek ve fedakârlık ile bugünlere gelmemi sağladıkları için teşekkür ederim.

Ziya DİRLİK

ISPARTA, 2018

v

ŞEKİLLER DİZİNİ

Sayfa Şekil 3.1. Uzaktan eğtimde değişen öğretmenin rolü .................................................... 14

Şekil 3.2. Uzaktan eğitim sisteminin yapısı ....................................................................... 15

Şekil 3.3. Uzaktan eğitim sistemi içinde bulunan yapıların etkileşimi ................... 16

Şekil 4.1 Tasarlanan sistemin şeması .................................................................................. 39

Şekil 4.2. Elektronik imza uygulaması ................................................................................. 41

Şekil 4.3. Akıllı kart okuyucu ................................................................................................... 41

Şekil 4.4. Akıllı kart ..................................................................................................................... 42

Şekil 4.5. Moodle kullanıcı girişi ............................................................................................ 43

Şekil 4.6. Moodle kullanıcı E-imza girişi ............................................................................. 43

Şekil 4.7. Moodle kullanıcı giriş metot ................................................................................. 44

Şekil 4.8. Uygulanan sınav ekranı .......................................................................................... 46

Şekil 4.9. Türkçe dersi quiz etkinliğini bitirme onay kutusu ...................................... 47

Şekil 4.10. Elektronik imza uygulaması .............................................................................. 47

Şekil 4.11. Elektronik olarak imzalanan sınav evrağı .................................................... 48

Şekil 4.12. Moodle içerisinde elektronik imzanın çalıştırılması ................................ 49

Şekil 4.13. E-imzalı belgenin imzager ile imzacı bilgisinin kontrolü ....................... 53

Şekil 4.14. İmzager uygulaması ile e-imzanın doğrulama detayları ........................ 53

vi

ÇİZELGELER DİZİNİ

Sayfa

Çizelge 3.1. PUKÖ döngüsü ...................................................................................................... 21

Çizelge 3.2. Bilgi teknoloji sistemlerinde karşılaşılan tehditler ve kaynakları .... 23

Çizelge 3.3. Hash fonksiyonları .............................................................................................. 33

Çizelge 3.4. Elektronik sertifika örneği ............................................................................... 36

Çizelge 3.5. Türkiye’de elektronik sertifika hizmet sağlayıcıları .............................. 38 Çizelge 4.1. Moodle veritabanındaki kullanılan tabloların işlevleri………….……...45

vii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

AAA Açık Anahtar Altyapısı AEHS Akredite Edilmiş Hizmet Sağlayıcısı BT Bilgi Teknolojileri BİT Bilgi ve İletişim Teknolojileri CMS Kriptografik Mesaj Sözdizimi (Cryptographic Message Syntax) CSI Computer Security Institute ÇDSDUP Çevrim Dışı Sertifika Durum Protokolü EİK Elektronik İmza Kanunu ESHS Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcı ETSI Avrupa Telekomünikasyon Standartları Enstitüsü E-Finans Elektronik finans E-İmza Elektronik imza E-Ticaret Elektronik Ticaret İTUE İnternet Tabanlı Uzaktan Eğitim KBP Kamu Bilişim Platformu MD Message Digest NES Nitelikli Elektronik Sertifika NSA Ulusal Güvenlik Ajansı (National Security Agency) ÖYS Öğrenme Yönetim Sistemi PKI Public Key Infrastructure PUKÖ Planla-Uygula-Kontrol Et-Önlem Al SHA Güvenli Özetleme Algoritması (Secure Hahshing Algorithm) SİL Sertifika İptal Listesi YÖN Elektronik İmza Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve

Esaslar Hakkında Yönetmelik

1

1. GİRİŞ

Bilgi ve bilgisayar teknolojilerinin güvenliğinin sağlanması için teknolojileri

doğru bir şekilde kullanarak, bilginin her türlü elektronik ortamda, istenmeyen

kişilere karşı saklanarak gizliliğinin ve bütünlüğünün korunması en önemli

faktördür. Elektronik ortamları kullananan kişiler veya kurumlar

karşılaşabilecekleri tehlikleri ve tehditleri önceden öngörerek gerekli önlemleri

almaları gerekmektedir. Günümüzde kullanılan birçok güvenlik metodu

mevcuttur. Önemli olan bunlardan en uygun, doğru ve güncel olanı

kulanabilmektir. Yüksek bir güvenlik için, gizlilik, bütünlük, kimlik doğrulama,

inkâr edememe, fiziksel güvenlik, şifreleme ve antivirüs yazılımları gibi

yöntemlerin kullanımı sürekli artmaktadır (Avaroğlu, 2007).

Günümüzde bilgi teknolojileri çok hızlı bir şekilde ilerlemekte, çeşitlenmekte ve

geliştirilen yeni uygulamalarla hayatın tüm alanlarında kullanılmaktadır. Bilgi

teknolojilerindeki çeşitlilik ve kullanıcı sayısının artması sonucunda bilişim ve

bilgi güvenliğini konularında ortaya çıkan yeni güvenlik açıklarınının

kapatılmasına yönelik çalışmalar güncelliğini korumaktadır. Bilişim ve bilgi

güvenliğinin önemli olduğu alanlardan birisi de internet/web tabanlı uzaktan

eğitim sistemleridir.

Çağımızdaki teknolojik gelişmeler ile günlük yaşantımızda yapılan çoğu işlem

elektronik ortamda modellenmiştir. Elektronik postayla başlayan bu süreç,

internet bankacılığı, elektronik ticaret ve uzaktan eğitim sistemleri ile devam

etmiştir. Son yıllardaki atılımlar, eğitimde elektronik sistemlerin uygulanması ile

doruğa ulaşmıştır. Sanal ortamda artık birey derslerinin takibini yapabilmekte,

sınavları da elektronik ortamda yapılıp sonuçları da anlık olarak

yansıtılabilmektedir (Akçeşme, 2009).

Uzaktan Eğitim, zaman ve mekândan bağımsız olabilmesi, maliyetinin düşük

olması özellikleriyle bilgiye olan erişim olanaklarını artırmakta, dolayısıyla

eğitimdeki fırsat eşitsizliklerini azaltma yönünde önemli bir katkı sağlamaktadır

(Koyunoğlu, 2008).

2

Eğitim teknolojileri, matbaanın icadı ve yaygın halde kullanılmaya başlanmasıyla

beraber hız kazanmıştır; ne kadar uzakta olurlarsa olsunlar, birçok insan kitap

içerisinde hiç tanımadıkları veya görmedikleri kişilerden ihtiyaç duydukları

eğitimi alabilmiş, gerekli öğrenmeyi kazanabilmişlerdir. Eğitime matbaanın

kazandırdığı bu yeni tekniğin toplumsal gelişime katkıları da göz ardı edilemez.

Bugün eğitimin büyük ölçüde basılı kaynaklara dayanıyor olması bu yaklaşımı

desteklemektedir (Kılınç, 2015).

Aslında uzaktan eğitimin tarihi gelişimine bakıldığında yazılı kaynakların kolay

basımı, ucuz maliyetle çoğaltılması, dağıtılması ve istendiği zaman erişilebilir

olması uzaktan eğitimin gelişiminde önemli rol oynamıştır. Uzaktan eğitim

günümüzde örgün eğitime destek olarak kullanıldığı gibi, tek başına bir eğitim

yöntemi olarak da görülmektedir. Bu duruma sebep bilgisayar programlarının

uzaktan eğitimle bütünleşmiş olması, internet üzerinden istenen bilgiye kolay,

hızlı ve düşük fiyatlarla ulaşılması, çoklu ortam araç ve tekniklerinden

yararlanılması ile kullanıcı etkileşiminin gelişen teknolojiler ile arttırılması etkili

olmuştur (Kılınç, 2015).

Uzaktan eğitimde istenilen eğitim kalitesini elde etmek, yeterli öğrenci, öğretmen

ve eğitim materyali arasında yeterli etkileşimi sağlayabilmek, İnternetin ortaya

çıkışı ve eğitim platformu olarak kullanılmaya başlanması ile mümkün olmuştur.

Günümüzde kullanılan uzaktan eğitim programları, İnternetin yaygın hale

gelmesi, maliyetinin düşmesi ve kullanım ağının artması ile İnternete Dayalı

Uzaktan Eğitim ortaya çıkmış ve böylece İnternet uzaktan eğitim için uygun bir

platform olarak görmüştür (Işık vd., 2008).

Teknolojik gelişmeler kendisine imza konusunda da yer bulmuş ve gelişen

teknoloji ile birlikte imzanın çeşitleri ortaya çıkmıştır. Önceden ıslak imza

atılmaktaydu. Gelişen teknoloji ile birlikte günümüzde ıslak imzanın yanı sıra

digital ve elektronik imza da atılabilmekedir. E-imza, taraflar arasında imzanın,

elektronik ortamda atılmasını sağlayan bir yöntemidir. Bu noktada ıslak imza ile

farklılıklar ortaya çıkmaktadır. E-imza ile birlikte taraflar arasında bilgi

paylaşımında güvenlik sorunu önemli derecede çözülmektedir. Çünkü e-imza ile

3

birlikte kimlik doğrulama, veri bütünlüğünün sağlanması, inkâr edilemezlik ve

zaman damgası gibi özellikleri sayesinde internet ortamında karşılaşılan

güvenlik sorunlarının aşılmasına katkıda bulunması mümkündür. Bu gibi

özellikleri bünyesinde barındıran bir teknoloji unsurunun, resmi kurumların ve

özel kurumların kullanması neticesinde, kaynak kullanımında verimliliğin

artmasını söylemek mümkündür (Danacı, 2016).

Uzaktan eğitim yönetim sistemleri genel olarak kullanıcıların ders içerikleri, ödev

ve sınav aktivitelerinin organizasyonu ile üretilen bilgi ve belgelerin arşiv

yönetimini sağlar. Kullanıcılar statülerine göre yetkilendirilerek sistemin

kendilerine verilen imkân ve kısıtlardaki özelliklerini kullanabilirler. Başta

kullanıcıların sisteme giriş bilgileri olmak üzere tüm arşiv veri tabanlarında

tutulur. Veri tabanlarındaki özlük bilgileri, ders içerikleri, devamsızlık bilgileri,

sınav soru/cevap ve not bilgileri gibi birçok bilginin hukuki açıdan sadece

silinmeye karşı değil, değiştirilmeye karşı da korunması, erişiminin kontrol

altında tutularak içeriğinin doğrulanabilir olması gerekir. Birçok internet/web

tabanlı sistemde olduğu gibi uzaktan eğitim yönetim sistemlerinde de bilişim

güvenliği erişim aşamasında kullanıcı tarafında kişiye özel kullanıcı adı/şifresi ile

başlamaktadır. Sistem tarafında ise çeşitli veri tabanı ve veri iletişim güvenlik

araçları kullanılmaktadır. Ancak kullanıcının sisteme erişim ve belgelerin de

doğrulanması ile ilgili zayıflıklar bulunmaktadır. Özellikle öğrencilerin ders

seçimi, kayıt, ders izleme, ödev yükleme hatta bazı online sınavların uygulanması

gibi durumlarda kişiye özel olan kullanıcı adı/şifresi bilgilerini kendi aralarında

paylaşarak daha sonra düzeltilmesi zor bazen de imkânsız sorunlara yol

açabilmektedirler. Ayrıca öğrencilerin çevirimiçi sınavlara verdikleri cevaplar,

aldıkları notlar ve değerlendirme sonuçları her zaman sonradan veri tabanı

üzerinden değiştirilmeye açık diğer bir zayıf noktadır. Bunlara öğretim

elemanlarının hazırladıkları ders içerikleri ve sınav soru/cevapları da

eklenebilir.

Bu çalışmada sektörde kullanılan uzaktan eğitim sistemlerine entegre olabilecek

bir uygulama geliştirilmesi amaçlanmaktadır. Bu uygulamada entegre edilen

uzaktan eğitim yönetim sisteminin kullanıcı tarafında erişim ve yetkilendirme

4

güvenliğinin ayrıca, sisteme yüklenen ve sistem tarafından üretilen belgelerin

güvenlik ve doğrulamasının elektronik imza ve karekod teknolojileri ile

sağlanarak güçlendirilmesi amaçlanmaktadır.

Bu amaçla uzaktan eğitim sistemlerinin sistem yöneticileri tarafından veri

tabanından not değişimine, öğrencinin çevirimiçi sınavlarda vermiş olduğu

cevapların değiştirilmesine, sisteme girişlerde öğrenci e-imza ile yapılacağından

başkasının yerine sınava girilmesinin engellenmesi gibi güvenlik açıklarının

önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca; öğrencinin sistem içerisinde yapmış

olduğu tüm işlemlerin olumlu/olumsuz sonuçlarını kabul eden sözleşmeyi

elektronik olarak imzalayarak yapılan işlemler kayıt altına alınıp yasal bir boyut

kazandırılarak sistem güvenliğinin arttırılmasına yönelik bir uygulamanın,

geliştirilmesi hedeflenmektedir.

Tezin 2. Bölümünde araştırmaya katkı sağlayan literatür özeti, 3. Bölümünde

materyal yöntem, 4. Bölümünde sonuç ve bulgular ve 5. Bölümde uygulamanın

genel değerlendirilmesi ve ileriki çalışmalar için öneriler yer almaktadır.

5

2. KAYNAK ÖZETLERİ

YÖK tez merkezinde yapılan “Uzaktan Eğitim (UE)” anahtar kelimesinde 269

yüksek lisans ve doktora tezi taranmıştır. Bu çalışmalarda çoğunlukla; bazı

derslerin ve bazı programların UE ile verilebilirliğinin araştırılması, ders içeriği

oluşturma/geliştirme araştırmalarına rastlanmaktadır. UE’in farklı yaş,

alanlardaki eğitimlerdeki verimliliğinin öğrenciler ve öğretim elemanları

tutumları üzerinden değerlendirilmesinin yapıldığı, UE platformlarının

değerlendirilerek farklı programlama ve mobil bilişim teknolojileri ile tekrardan

hazırlanması, farklı öğretim teknolojilerinin UE’e uygunluğunun araştırılması,

UE’de ölçme ve değerlendirme yöntemlerinin uygunluğu ve geliştirilmesinin

araştırıldığı görülmüştür.

“Elektronik imza”, “e-imza” ve “sayısal imza” anahtar kelime taramalarında ise e-

imzanın finans sektörü, sigortacılık, hukuksal alandaki kullanımları, bilişim

suçları, e-ticaret, kamu yönetimi açısından önemi ve geliştirlen uygulamaların

olduğu görülmüştür. Ayrıca e-imzayı güçlendirme amacıyla konum damgası

sistemi, rol tabanlı kurumsal güvenli mesajlaşma sistemi, güvenli özet

algoritması gibi modellerin geliştiridiği görülmüştür. Bunlara ilave olarak dikkat

çeken ve yapılacak çalışmaya ışık tutan çalışmalardan bazıları aşağıda

özetlenmiştir.

Tekdal ve Şahin’in (2005), “Internet tabanlı uzaktan eğitimin etkililiği: Bir meta

analiz çalışması” başlıklı çalışmalarında, 1994-2004 yılları arasında, internet

tabanlı uzaktan eğitimin etkililiğini yüz yüze eğitimle karşılaştıran nicel

çalışmalar derlenerek meta-analiz yöntemiyle birleştirilmiştir. Meta-analize

toplam 58 çalışma dâhil edilmistir. Yapılan analizler sonucunda, internet tabanlı

uzaktan eğitim yüz yüze yapılan eğitime göre daha başarılı olduğu tespit

edilmiştir.

Özlü’nün (2011), “E-imza Güvenliğinin Artırılmasına Yönelik Konum Damgası

Sistemi Önerisi ve Uygulaması” başlıklı yüksek lisans tezinde, e-imzanın yetkisiz

kişiler tarafından kullanımını önlemek amacıyla, elektronik olarak imzalanan

6

belgelerin güvenliğini artıracak yeni bir sistem önerilmiştir. Küresel yer

belirleme sisteminden de yararlananan bu sistem e-imzalı belgelerin nerede

imzalandığının tespit edilmesine ve e-imza kullanımın konum açısından

sınırlanabilmesine olanak sağlamıştır. Çalışma kapsamında önerinin

gerçekleşebilirliğini ortaya koymak için geliştirilen e-imza güvenliğinin

artırılmasına yönelik konum damgası sistemi uygulamasında da başarılı

sonuçları elde etmiştir.

Danacı’nın (2016), “Elektronik İmzanın Hukuki Niteliği ve Vergi Hukukunda

Kullanılmasının Değerlendirilmesi” başlıklı Yüksek Lisans tezinde, e-imzanın

vergi hukukunda kullanımını değerlendirmiştir. Türkiye’de e-fatura, e-

beyanname, e-tebliğ, e-arşiv, e-defter ve e-haciz gibi e-maliye uygulamalarında

giderek yaygınalaşan e-imzanın, vergi hukuku açısından hukuki durumu, e-

imzanın maaliye alanında uygulanmasında sağlanan fayda ve eksiklikler

incelenmiştir.

Avaroğlu (2007), ”Elektronik İmza” başlıklı Yüksek Lisans tezinde, e-imza

kullanımı hakkında ülkemizdeki bilinç ve bilgi birikimine katkı saglamak

amacıyla bilgi ve bilgisayar sistemleri güvenliği, şifreleme bilimi, e-imza kavramı,

e-imza teknik altyapısı (AAA) ve elektronik sertifikalar konusunda bir araştırma

yapmıştır. Özellikle konumuzun ana teması olan e-imzanın kişilere ne olduğunun

tanıtılması, ne amaçla kullanıldığı, yararları, eksiklikleri, e-imza konusunda

yaşanılan problemler ile e-imzada kullanılan altyapıdan bahsedilmişdir. E-imza

sistemlerinin hayata geçirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar ile e-

imzanın yaygınlaşmasına yönelik öneriler de sunulmuştur.

Erbayraktar’ın (2011), “Elektronik İmza ve Elektronik İmza Kanunu’na Göre

Sertifika Sağlayıcının Üçüncü Kişilere Karşı Hukuki Sorumluluğu“ başlıklı yüksek

lisans tezinde; elektronik imza kavramı ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’na

göre sertifika sağlayıcıların üçüncü kişilere karşı hukuki sorumluluğu konusu

detaylı bir şekilde incelenmiştir.

7

Budak’ın (2010), “Güvenli Özet Algoritması” başlıklı yüksek lisans tezinde, tek-

yönlü özet fonksiyonlarının matematiksel temellerini, kripto analizini incelemiş

ve güvenli özet algoritmasının simülasyonununu gerçekleştirmiştir. Günümüzde

bir standart olarak kabul gören ve hemen hemen bütün yazılım ve donanım

tabanlı kriptografik uygulamaların ayrılmaz bir parçası olarak yer alan özet

fonksiyonlarının matematiksel temelleri ve yapıtaşlarını incelenmiş, bu

fonksiyonların kripto analizi yapılmıştır. Özet fonksiyonlarından biri olan ve

günümüzde bir standart olarak kabul gören güvenli özet algortimasının işleyişini

detaylı bir şekilde ele almış ve kripto analizini yapmıştır. Elektronik imza

hakkında genel bilgi verilmiş, özet fonksiyonlarındaki zayıflıklar incelenerek

elektronik imzaya etkisini ortaya koymaya çalışılmıştır.

Erol’un (2006), ”Kurumsal Ağlarda Açık Anahtar Altyapısı Tabanlı Elektronik

İmza Uygulaması” başlıklı yüksek lisans tezinde, kurumsal ağların güvenlik

altyapısını; elektronik imzanın teknik altyapısını ve hukuksal boyutunu;

dünyadaki ve ülkemizdeki elektronik imzaya karşı mevcut durumu, hukuksal

altyapısını ve örnek uygulamaları; kurumsal bir ağda elektronik imza

sistemlerinin uygulanabilirliğini ispatlayan bir uygulama ile incelemiştir.

Elektronik imzanın tüm detaylarıyla incelendiği bu çalışmayı, benzeri

örneklerinden ayıran en önemli nokta, kurumsal ağlarda elektronik imza

sistemlerinin nasıl hayata geçirileceğinin detaylı olarak anlatıldığı güncel bir

kılavuz doküman olma özelliği taşımasıdır.

Akçeşme’nin (2009), “Sanal Noter” başlıklı yüksek lisans tezinde, noter

hizmetlerini sanal ortamda modellemeye yönelik bir araştırma yapılmıştır. Noter

hizmetlerinin analizi yapılarak sanal ortamda modellemek için gerekli koşullar

belirlenmiştir. Belirlenen koşullara göre, bazı noter hizmetlerinin, mevcut

teknolojik koşullar ve yapılacak hukuki düzenlemeler ile hukuki geçerliliği olacak

şekilde sanal ortamda gerçeklenebileceği sonucuna varılmıştır. Bu sonuca göre;

sanal ortamda noter hizmetleri için gerekli koşullar, elektronik imza ve

kriptografik algoritmalar kullanılarak modellenmiştir. Noterlik kanunu temel

alınarak, sanal ortamda yapılabilecek noter hizmetleri belirlenmiştir. Modelin,

hukuki geçerliliği analiz edilerek, yapılması gereken hukuki düzenlemeler

8

belirlenmiştir. Önerilen modelde, sanal ortamda yapılabilecek işlemlerden biri

olan ihtarname işlemleri için prototip bir uygulama hazırlanarak, yapılan çalışma

somut olarak ortaya konulmuştur.

Haklı’nın (2012), “Bilgi Güvenliği Standartları ve Kamu Kurumları Bilgi Güvenliği

İçin Bir Model Önermesi” başlıklı yüksek lisans tezinde, Bilgi Güvenliğinin tanımı

yapılmış ve Bilgi Güvenliği Standartları incelenmiştir. Kamu kurumlarına, Bilgi

Güvenliği Standartları uygulanması için bir model tasarlanmış ve tasarlanan

model anlatılmıştır. Bu model önerisi için bir yazılım geliştirilmiştir. Bilgi

Güvenliği Yönetim Sistemi’ni (ISO/IEC 27001 BGYS) kurup yönetirken yapılması

gereken tüm adımlar sırasıyla yazılımda belirtilmiş ve açıklanmıştır. Kullanılan

program doğrultusunda örnek çalışmalar yapılmıştır. Bu yazılım ile kamu

kurumları ve şirketlere ISO/IEC 27001 BGYS’nin uygulanması için yol gösterici

olunmuştur.

Aslandağ’ın (2010), “Bilgi Güvenliği Kavramı ve Bilgi Güvenliği Yönetim

Sistemleri ile Şirket Performansı İlişkisine Dair Bir Uygulama” başlıklı Yüksek

Lisans tezinde, bir kurumda uygulanan Bilgi Güvenliği Yönetim Sisteminin,

kurumun performansına nasıl etki ettiği tespit edilmeye çalışılmıştır. Kurumda

anket yöntemi ile Bilgi Güvenliği unsurları olan gizlilik, bütünlük, erişilebilirlik

kavramlarının şirketin çalışan memnuniyetine, müşteri memnuniyetine ve süreç

yapısına nasıl etki ettiği incelenmiştir.

Tok’un (2010), “Kamu Kurumları İçin Bir Bilgi Güvenliği Yönetişim Modeli”

başlıklı Yüksek Lisans tezinde; Türkiye için kamu kurumlarında kullanılacak yeni

Bilgi Güvenliği Yönetim Modeli önerilmiştir. Öncelikle sadece bir kamu

kuruluşunda bu modelin nasıl uygulanacağı açıklanmıştır. Ayrıca modelin tek bir

kurum ya da kuruluşta kullanılması için tasarlanmasının yeterli olmayacağı

düşüncesiyle, önerilen modelde kurum ve kuruluşların birbiriyle olan

etkileşimini de içeren yeni bir yapı ortaya konulmuştur. Bu sistemin çalışabilmesi

için de tüm kamu kurumlarıyla birlikte özel şirketleri de içeren bir Bilgi Güvenliği

Stratejisi Kurulu (BGSK)’nun kurulmasının gerekliliğine vurgu yapılarak, bilgi

güvenliği konusunun yasal dayanaklarla desteklenmesi önerilmiştir. Bu modelin

9

İstanbul Büyükşehir Belediyesi, bağlı kurumları ve iştirak şirketlerinde nasıl

kurulabileceği örnek olarak anlatılmıştır.

Sağır (2014), “Açık anahtar altyapısı ve elektronik imzanın mobil tabanlı

uygulaması” başlıklı çalışmasında, Windows işletim sistemi üzerinde çalışan

İmzager, İmzala-Gönder ve PDF İmzalama uygulamalarının yaptığı işlemlerden

elektronik imzalama işleminin PFX dosyası formatıyla Android üzerinde

gerçekleştirilmesini sağlayan bir uygulama gerçekleştirmiştir.

Gölle (2009), “CMS tabanlı kütüphane kullanarak ETSI uyumlu elektronik imza

modülü ve çevrimiçi uygulama geliştirmek” başlıklı çalışmasında, farklı

standartlarda oluşturulan elektronik imzalı belgelerin uyumluluğunun

sağlanmasına yönelik olarak incelemeler yapmıştır. İşlemlerin hızlı yapılabilmesi

için bir elektronik imza kütüphanesi geliştirmiş. ETSI 101733 standardı ile

uyumlu elektronik imza modülü ve bu modülü kullanarak çalışan çevrimiçi bir

elektronik imza uygulaması başarıyla uygulamış ve kullanıma sunmuştur.

Yalçınkaya (2008), “Elektronik İmzalı Belgelerin Yönetimi ve Arşivlenmesi”

başlıklı çalışmasında, e-imzalı elektronik belgelerin arşivlenerek yönetimi

modelleri üzerinde durulmuştur. Uzun süreli arşivlemede, belgenin geçerliliğini

koruyarak, delil sayılabilmesi için aradan geçen yıllara rağmen belgenin

doğrulanabilmesi, bilgisayar sistemlerini ve yazılımlarını tehdit eden ve kalıcı

zararlar veren kötücül ve casus yazılımlar yine elektronik belge ve güvenliği ile

birlikte ele alınarak incelenmiş model önerilerinde bulunulmuştur.

Aydın (2010), “Elektronik belgelerin arşivlenmesi ve erişim” başlıklı

çalışmasında, genel olarak e-belge yönetimi ele almış, e-belgelerin sağlıklı

arşivlenmesi için gerekli hususlar üzerinde durmuş ve buna bağlı olarak e-

belgelere etkin ve güvenli erişimin nasıl sağlanacağı ortaya koyan araştırma

bulgularını paylaşmıştır.

Ergün (2013), “Elektronik imza uygulamaları güvenlik analizi ve test süit

çalışması” başlıklı çalışmasında, e-imza uygulamalarının imza oluşturma ve

10

doğrulama alanlarında güvenlik testlerini yapacak Public Key Infrastructure

(Açık Anahtar Alt Yapısı) PKI modelini ve bu modelin gerçeklenmesiyle elde

edilen E-İmza Test Süiti oluşturmuştur. E-İmza Test Süiti, içerisinde birçok

sertifika ve imzalı dosyayı barındıran, belirtilen amaç için üretilmiş ve PKI

altyapısında oluşabilecek hatalı durumların büyük çoğunu kapsayan özelliklere

sahiptir.

Arslan (2009), “Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinde Bilgi Güvenliğinin

Sağlanması” isimli çalışmasında, uzaktan eğitimdeki bilgi güvenliğini ağ

güvenliği, sunucu sistem güvenliği ve yazılım güvenliği üzerinden araştırmıştır.

Tan (2016), “Çoktan seçmeli sınav sistemlerinin değerlendirmesinin ve

yerleştirmesinin gizliliği ve bütünlüğü” başlıklı çalışmasında, kâğıt tabanlı çoktan

seçmeli sınav sistemlerinin değerlendirme ve yerleştirme işlemlerinin üçüncü

şahıslar tarafından da denetimini sağlamak, denetim sırasında sınava giren

kişilerin gizliliğini korumak ve çevrimiçi saldırıların ve kötü niyetli sınav merkezi

çalışanlarının sisteme karşı olan tehditlerinin etkisini azaltılmasını amaçlamıştır.

Elektronik imzalar ile sitemdeki işlemleri gerçekleştiren yöneticilerin

işlemlerinin sorgulanabilir olması sağlanmış, değerlendirme ve yerleştirme

işlemlerinin kişisel bilgileri açığa vermeden, güvenli, bütünlüğü sağlanmış ve

hesap verebilir bir konuma getirilmesi hedeflenerek güvenliğin, bütünlüğün ve

hesap verebilirliğin yerleştirme işlemlerine yönelik bir uygulaması

gerçekleştirilmiştir.

Chen, Shou (2009) “Research and implementation on security client of electronic

signature based on android” isimli çalışmasında elektronik imzanın Android

işletim sistemli mobil cihazlarda bir güvenlik araştırması yapmıştır. İlk olarak;

elektronik imzanın temel yapısını, Public Key Infrastructure (Açık Anahtar Alt

Yapısı) PKI temelli elektronik imza sistemini ve elektronik imza temel konularını

incelemektedir. İkincisi, kullanıcının özel anahtarı, elektronik belgeleri,

elektronik formları ve imza prosedürlerini içeren verilerin güvenli şekilde

depolanması ve analizlerin güvenli şekilde kullanılması hususunda ilgili

çözümler öne sürmektedir.

11

Song (2008), “Design and implementation of web-based electronic signature

system” isimli çalışmasında web tabanlı elektronik imza sistemi tasarlanmış ve

uygulaması yapılmıştır. Öncelikle karşılaşılan güvenlik sorunları ve elektronik

imza ihtiyacı ile ilgi bir anket hazırlanmıştır. Bu anketin sonucunda web tabanlı

elektronik imza sistemi, gereksinimleri karşılayacak etkili bir çözüm olduğu

kanısına ulaşılmıştır. Sonra imza üretim modülünü tamamlamak olmuştur. İmza

üretim modülü, elektronik imza ve girdi verilerini veri tabanına kayıt etmesidir.

İmza katmanı, elektronik imza zaman damgası, imza doğrulama, güvenli oturum

açma gibi işlevleri içermektedir. Araştırmalara dayanarak fikri mülkiyet hakları

saklanarak web tabanlı elektronik imza sistemi geliştirmiştir.

Breier vd. (2014), çalışmasında JavaCard 3.0 Connected Edition platformu

kullanarak aynı yerel ağdaki mobil telefon ile kişisel bilgisayar arasındaki

iletişimi kurarak, mobil telefon üzerindeki SIM karta erişimi sağlayarak imzalama

işlemini gerçekleştirmeyi çalışmıştır. SIM kartı istemci olarak kullanılmakta,

kişisel bilgisayar ise bir iletişim aracı olarak kullanılmaktadır.

Arivazhagan vd. (2014), çalışmasında sistemlerin bilgisayar güvenliğini, digital

imza ve karma mesaj algoritmasının önemini analiz etmektedir ve yeni bir dijital

imza algoritması önermektedir. Önerilen dijital imza algoritması, dijital imzanın

etkin çıktısını üretmek için yeni bir teknoloji sunmaktadır. Önerilen teknoloji

sonucunda imzaların imzalanması ve doğrulanması öncekilere göre çok hızlı

olduğu görülmüştür.

Pharow vd. (2004), çalışmasında uzun süreli depolama prosedürlerinin riskler ve

tehditleri ve uzun süreli saklanacak e-imzalı belgelerin korunmasına yönelik

öneriler sunmaktadır. Uzun süreli saklanan belgelerde; bütünlük, hesap

verilebilir, izlenebilir olması için elektronik imzayı ele almıştır. Belirtilen

güvenlik kategorileri ile ilgili uygulanan çözümler hakkında detaylı bilgileri

çalışmasında belirtmiştir.

Haak vd. (2002), çalışmasında tıbbi belgelerde elektronik imzanın

kullanılmasının sağlayacağı kolaylıkları araştırmıştır. Haak vd. göre,

12

hastanelerde kullanılan elektronik imza, elektronik kayıtların daha da

geliştirilmesini sağlamıştır.

Rossnagel (2004), çalışmasında mobil nitelikli elektronik imza sertifikalandırma

hizmetlerinin abone bilgilerinden ayrılarak birbirinden rekabet etmek yerine

işbirliği yapmasını sağlayan bir protokol önermektedir.

Literatür taramasında bilgi güvenliği açıklarının önüne geçilmek için altyapı,

algoritma geliştirme ve uygulama alanlarında çalışmalar yapıldığı görülmektedir.

Bu çalışmada, literatürden farklı olarak Uzaktan Öğretim Yönetim

sistemlerindeki bilgi açıklarını önlemeye yönelik e-imza tabanlı bir uygulama

geliştirilmiştir.

13

3. MATERYAL YÖNTEM

Bu bölümde uzaktan eğitim sistemleri ve elektronik imzanın bilgi güvenliği

alanlarındaki önemi ve özellikleri hakkında bilgi verilmiştir.

3.1. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim

Uzaktan eğitim, yaşam boyu eğitimin üzerine getirdiği yükün, sorunların da

temelini oluşturmaktadır. Tam zamanlı bir işte çalışmakta olan birey ya da çeşitli

sebeplereden dolayı okula sürekli gelemeyecek insan, kişisel gelişimine yardımcı

olacak olan eğitim süreci için yeterli vakti ayıramamaktadır. Burada örgün eğitim

olarak adlandırabileceğimiz, öğrenci – sınıf – öğretmen ilişkisinin aynı fiziksel

alan içerisinde olduğu geleneksel eğitim modelinden farklı bir modele ihtiyaç

duyulmuştur. Bu ihtiyacı karşılayacak eğitim modelini uzaktan eğitim olarak

tanımlamak mümkündür (Madran ve Al, 2004).

Eğitimin çoğunluğunun öğretim elemanı ile öğrenenin aynı yerde olmadan

yürütüldüğü bir örgün öğretim süreci olarak tanımlanır. Eğitim eş zamanlı veya

ayrı zamanlı olarak gerçekleşebilir. Uzaktan eğitim mektuplaşma şeklinde

olabileceği gibi ses, video veya bilgisayar teknolojisi ile de gerçekleştirilebilir

(Fleming ve Hiple, 2004).

Uzaktan eğitimin tarihine bakıldığında zamanının çoğunu çalışarak geçiren ve

farklı coğrafi merkezlerde yaşayan bireylere eğitimin ulaştırılması görüşüne

odaklandığı görülmektedir. Zaman ve mekân bağımsız bir şekilde yürütülerek

öğretim elemanı ile öğrenenin farklı zamanlarda, mekânlarda iletişim kurmasına

imkân vermesi nedeniyle uzaktan eğitime olan talep giderek artmıştır. Özellikle

yetişkinleri; mesleki pozisyonları, kişisel yaklaşımları ve zaman azlığı nedenleri

ile uzaktan eğitime yönelten sebeplerin başında gelmektedir. Uzaktan öğrenme

ve dağıtık öğrenme gibi çeşitli isimler de alan uzaktan eğitim; farklı mekânlardaki

öğretmen ve öğrencileri, çeşitli eğitim etkinlikleri ile birbirine bağlayan bilgi

teknolojileri uygulamaları olarak tanımlanmaktadır (Schlosser ve Simonson,

2006).

14

Geleneksel eğitimde öğretmen rolünde olan kişiler artık uzaktan eğitimde

tasarlayıcı, yönetici ve motive edici gibi yeni roller üstlenmiş ve bu iş için daha

fazla zaman ayırmak durumunda kalmışlardır. Bodendorf ve Schertler, uzaktan

eğitimde değişen öğretmen rolünü Şekil 3.1’de özetleyerek öğretmenin merkezde

olduğu ve sıkı iletişim desteği ile öğretim etkinliklerini yönettiği bir model olarak

tanımlamaktadır. İyi tasarlanmış bir derste uzaktan eğitim öğretmeninin

öğrencilerle birlikte hareket etmesi başarı için gereklidir. Aynı zamanda

öğretmenler yazılı iletişim ortamlarını etkili bir şekilde tasarlama becerilerine de

sahip olmalıdır. Bu kapsamda uzaktan eğitimde ders verecek öğretmenlerin

eksikliklerini giderecek hizmet içi eğitimler alması faydalı olacaktır (Kaban,

2013).

Şekil 3.1. Uzaktan eğtimde değişen öğretmenin rolü

Uzaktan eğitim sisteminin temel ögelerinden biri olan öğretim elemanları

üzerinden, sistemi tartışmaya yönelmiştir. Sistem; bir amaç için birleşen,

birbirine dayanan ve birbirini etkileyen parçaların oluşturduğu bir bütündür. Bu

tanımlama ölçüsünde uzaktan eğitim sistemi ve içinde olması gereken yapılar

Şekil 3.2’de tanımlanmıştır (Yıldız, 2015).

15

Şekil 3.2. Uzaktan eğitim sisteminin yapısı

Uzaktan eğitim sistemleri; bir sistem olarak ele alındığında, farklı dinamikleri

içinde barındıran yapılardır. Bu yapılar; teknolojik, organizasyon, sosyal,

öğretimsel, psikolojik olmak üzere 5 grupta incelenmektedir.

Teknolojik yapı, uzaktan eğitim sistemi içinde zaman ve mekân esnekliğini

sağlamak ve öğretimsel süreci desteklemek amacıyla oluşturulmuş her

türlü yazılımsal ve donanımsal teknolojiyi ifade eder.

Organizasyon yapısı, bir eğitim sistemi içinde olması gereken kurumsal

yapıyı, bu yapının işleyişini ve organizasyon içindeki işbirliğini ifade

etmektedir.

Sosyal yapı, uzaktan eğitim sistemi içinde bulunan, sisteme doğrudan ya

da dolaylı olarak maruz kalan kişileri, bu kişilerin rollerini,

sorumluluklarını ve birbirleriyle olan iletişimini ifade eder.

Öğretimsel yapı, uzaktan eğitim sistemine bağlı öğretim etkinliklerinin

gerçekleştirilmesi sürecini ifade eder.

Psikolojik yapı ise, uzaktan eğitim sistemi içinde yer alan kişilerin uzaktan

eğitim uygulamalarını etkileyen bilgi, inanç, tutum, motivasyon gibi

değişkenleri ifade etmektedir.

16

Tüm bu yapıların birbiriyle etkileşimi ise Şekil 3.3’deki uzaktan eğitim sistemini

oluşturmaktadır (Yıldız, 2015).

Şekil 3.3. Uzaktan eğitim sistemi içinde bulunan yapıların etkileşimi

Birçok eğitimci uzaktan eğitim gören kişilerin, yüz yüze eğitim gören kişiler kadar

öğrenip öğrenmediğini sorguluyor. Araştırma sonuçları, doğru metot ve teknoloji

kullanıldığı sürece, öğrenciler arası iletişim sağlandığı sürece ve öğretmenden

öğrenciye dönük olduğu sürece uzaktan eğitimin yüz yüze eğitim kadar başarılı

olduğunu göstermiştir. Uzaktan eğitimin avantajları şu şekilde gösterilebilir:

Standartlaşma; eğitimin standartlaşmasını sağlar.

Uzaktan eğitimle, öğretmenden öğretmene değişen eğitim standart hale

gelmiştir. Aynı eğitim herkese, her yerde aynı nitelikte eğitim fırsatı

sunarak bir standart sağlamıştır.

Zaman; eğitim birimlerinde geçirilen zamanı azaltır. Çalışma zorunluluğu

olan ve bu sebeple eğitimine devam edemeyenler ve kendini geliştirmek

isteyen bireylere, istedikleri yerde fırsat sağlayarak uzaktan eğitim zaman

kaybını en aza indirger.

Maliyet; yerleşik eğitimin maliyetinin ve eğitim için harcanan yol

masraflarının azalmasını sağlar.

Örgün eğitimde aynı mekânda bulunma zorunluluğu uzaktan eğitimde

olmadığından öğrenen için maliyeti azaltmış olur.

17

Kolaylık; ihtiyaç duyulan zamanda ve yerde eğitimin verilebilmesini

sağlar. Öğrencinin kendini öğrenmeye hazır hissettiği ve ihtiyaç duyduğu

zamanda öğrenmesi, öğrenmenin kalıcı olmasını sağlar.

Çok yönlülük; ihtiyaca göre şekillendirilmiş, göreve özel eğitim

verilebilmesini sağlar.

Herhangi bir zamanda çalışanları hizmet içi eğitime alınabilmesi açısından

uzaktan eğitim ihtiyaca göre şekillendirilip, göreve özel olarak verilebilir.

Eğitim ve gerçek hayattaki uygulamalar arasındaki zaman farkını azaltır.

Örgün eğitimde sınıf ortamında oluşan zaman kayıpları uzaktan eğitimle

en aza indirilmiş olur.

Esneklik; beklenmedik durumlarda ihtiyaca göre eğitim imkânı sağlar.

İletişim; öğrenciler geri bildirimlerini kolayca yaparlar. Bir forum aracılığı

ile veya bir sohbet ortamı ile daha rahat geri bildirim yapılabilir.

Sınıf ortamındaki disiplin ve öğrencilerin kendilerini ifade etmelerindeki

çekinceleri forumlar aracılığıyla en aza indirgenir. Böylece öğrenciler

kendilerini en rahat bir şekilde ifade ederler.

Örgün eğitimde kullanılan öğretim yöntemlerinden daha fazla öğretim

tekniği kullanıldığından öğrenme kalıcı olur.

Eşitlik; özürlü, sağlıksız tüm kişiler de eğitim görebileceğinden halk

arasında eşitlik sağlanır. Kırsal yerlerdeki okullar da bu imkânlardan

yararlanma imkânı sağlanır.

Eğitimde fırsat eşitliği sağlar. Engellilere, okula uzak yerlerde ikamet

edenler için uzaktan eğitim bir fırsat eşitliğidir (Kılınç, 2015).

Öğretim yönetim sistemleri

Öğretim yönetim sistemleri (ÖYS), e-öğrenmeyi kolaylaştıran bilgi sistemleridir.

Öğretim yönetim sistemleri eğitimsel materyallerin işlenmesi, saklanmasına,

dağıtılmasına olanak sağlamakta, eğitim ve öğretimle ilişkili yönetimi ve iletişimi

desteklemektedir (Balat, 2014).

Öğretim yönetim sistemleri, öğrencilerin ders seçimine, derslerin içeriklerin

sunumuna, ölçme ve değerlendirme işlemlerine, kullanıcı hareketlerinin

18

izlenmesine olanak sağlayan yönetim yazılımları şeklinde tanımlanmaktadır

(Doğan, 2010). Öğretim yönetim sistemleri öğrenme aktivitelerinin yönetimini

sağlayan yazılımlardır. ÖYS’lerin amacı, uzaktan öğrenme faaliyetlerini

kolaylaştırmak ve daha sistematik, planlı bir şekilde gerçekleştirmektir. Öğretim

yönetim sistemleri aracılığıyla öğrenim faaliyetleri değerlendirildiğinden dolayı

öğrenim şekli sürekli olarak gelişmektedir. Öğrencinin sistem içerisindeki tüm

hareketleri izlenebildiği için, öğrencinin sorun yaşadığı durumlar kolayca tespit

edileceğinden, öğrenciye yardım etmek de kolaylaşmaktadır.

Kurumlar, gerekli araştırmaları yaptıktan sonra, kendi yapılarına uygun ÖYS’leri

kullandıkları takdirde, kurumların eğitim öğretim maliyetleri azalmaktadır

(Beyazşekeroğlu, 2015).

Moodle öğretim yönetim sistemi

Moodle, Genel Kamu Lisansı (GNU) koşulları altında ücretsiz olarak indirilebilen,

açık kaynak kodlu, eğitimcilerin çevrimiçi bilgi oluşturmalarına ve

paylaşmalarına fırsat veren bir yazılım olarak 1990’lı yıllarda bir doktora

öğrencisi olan Martin Dougiamas tarafından geliştirilmiştir. İlk sürümü 2002

Ağustos ayında kullanıma sunulan Moodle’ın 2.4.3+ versiyonu 2013 Nisan ayında

kullanıma sunulmuştur. MySQL, PostgreSQL, Oracle gibi veri tabanları altında,

PHP programlama dilini destekleyen Windows, Linux, Mac OS X gibi farklı işletim

sistemlerinde kullanılabilen Moodle, 233 ülkede yaklaşık 1,5 milyon eğitimci, 70

milyon kullanıcı tarafından kullanılmaktadır. PHP kullanabilen tüm sunucularda

çalışan, her bilgisayardan indirilebilen ve kolay kuruluma sahip olan Moodle,

kullanıcılar tarafından yeni versiyonlarına da kolayca güncellenebilmektedir

(Dougiamas, 2004).

Moddle, öğretim yönetim sistemlerinin tüm özelliklerine saip olduğu gibi

aşağıdaki özellikleri de kullanıcısına sunar:

Moodle tamamen ücretsizdir.

Sistem Windows ve Linux sistemlerinde çalışabilmektedir.

19

Çok büyük geliştirici ve son kullanıcı eğitmenlerden oluşan kitleye

sahiptir. Geniş geliştirici kitlesi sayesinde ürün yaşam çevrimi çok hızlıdır.

Yani çok kısa sürede yeni sürümler geliştirilmektedir.

Çoğu son kullanıcı hiçbir programlama ve veri tabanı deneyimine sahip

olmadan kullanmakta; sorun olduğunda sorunun giderilmesi ticari

sistemlerden daha hızlı olmaktadır.

Açık kaynak kodlu sistem olduğundan güvenlik açıklarının kapatılması

ticari sistemlere göre çok daha hızlıdır.

Ücretsiz olduğundan test edici kitlesi çok geniştir.

Sürekli olarak çok miktarda yeni özellik (blok veya modül)

geliştirilmektedir ve ücretsiz olarak dağıtılmaktadır (Soysal, 2015).

Moodle kendi içerisinde birçok ders aracı sunar. Bunlar; ders planları, anket,

anket formu, çalıştay, ders, forum, ödev, scorm, sınav, sohbet, sözlük, wiki

şeklinde örneklendirilebilir.

3.2. Bilgi Güvenliği

Bilgi, tarih boyunca insanlığın, yaşayışını, davranışını, gelişimini belirleyen

faktörlerin başında gelir. Bilişim teknoloilerinin hızlı bir şekilde

yaygınlaşmasıyla bilginin yönetilmesi, iş verimliliğinin ve akışlarının

hızlandırılması, çalışanlar ve diğer kurumlarla daha hızlı iletişim kurulabilmesi

sağlanmış, hayatı kolaylaştırılmış, üretilen ve tüketilen bilgilerde de artışlar

olmuştur. Bunun sonucunda elektronik ortamlarda bilginin işlenmesi, taşınması

ve saklanması kolaylaşmıştır (Çetinkaya, 2005).

Bilgi farklı ortamlarda işlenip depolanabilir. Önceleri sadece konuşarak bireyler

arasında yol alan bilgi, yazının keşfi ile etkili ve daha hızlı bir şekilde yol almaya

başladı. Arşiv anlayışı da bu şekilde tarihte kendine bir yer edindi. Bugün bilgiyi

kâğıt üzerinde basılı olarak, konuşarak sözlü olarak, elektronik bilgi depolama

cihazlarında (bellek vb.), internet ağı üzerinde sanal ortamda ve bulut ağı

ortamlarında saklayabiliyoruz. Bilgiye erişimde ise öncelikle mobil cihazlar,

basılı yayınlar, mesajlar, kuryeler kullanılmaktadır. Farklı ortamlarda saklanan

20

bilgiler korunmak için farklı uzman dalları gerektirse de, hepsi için ortak bilgi

güvenliği standartlarını bilmemiz ve göz ardı etmememiz gerekmektedir. Bilgiyi

sakalamak ve gizlemek kadar yetkili olan kişilerin de hizmetine sunabilmekte

önemlidir (Akay, 2014).

Bir bilgiyi saklamak kadar, yetkili olan kişilerin hizmetine sunabilmekte

önemlidir. Varlıklara istenilen yer ve zamanda yetkilendirme ve sınıflandırma

sonucunda kuruluşların kullanım yetkisine erişim denetimi denilir.

Bilgi güvenliği, “Bilginin varlık olarak hasarlardan korunması, doğru teknolojinin,

doğru amaçla ve doğru şekilde kullanılarak bilginin her türlü ortamda,

istenmeyen kişiler tarafından elde edilmesini önlemek” olarak tanımlanır

(Madran ve Al, 2004). Bilginin bir varlık olarak ele alınması ve olası hasarlardan

korunması bilgi güvenliği olarak tanımlanmaktadır.

Bilgi güvenliği, bilginin sadece erişim yetkisi olan kişilerin erişelebileceğini

garanti etme, bilginin ve işleme yöntemlerinin doğruluğunu, verinin bütünlüğünü

garanti eder. Yetkili kullanıcıların, gerek duyulduğunda bilgiye ve ilişkili

kaynaklara erişebileceklerini garanti etme olarak tanımlanmaktadır. Bilgi

güvenliği, kurumsal bilgi teknolojileri kaynaklarının erişilebilirlik, bütünlük ve

gizliliği üzerindeki risk etkilerinin azaltılarak disipline edilmesidir (Solms, 2006).

Bilgi güvenliği yönetim sistemi (BGYS) standartları kapsamında BGYS’in

kurulumu, gerçekleşmesi, işletilmesi, izlenmesi, gözden geçirilmesi,

sürdürülmesi ve tekrar gözden geçirilmesi için PUKÖ döngüsü (Planla – Uygula –

Kontrol et – Önlem al) kullanılmaktadır.

PUKÖ döngüsüne ait açıklamalar Çizelge 3.1’de ifade edilmektedir. Bu döngüde

bir BGYS’nin bilgi güvenliği gereksinimlerini ve ilgili tarafların beklentilerini girdi

olarak nasıl aldığını ve gerekli eylem ve işlemler aracılığıyla, bu gereksinimleri ve

beklentileri karşılayacak Bilgi Güvenliği sonuçlarını nasıl üretildiği gösterilir.

21

Çizelge 3.1. PUKÖ döngüsü

P PLANLA

(BGYS’nin Kurulması)

BGYS politikası, amaçları, hedefler, süreçler ve

prosedürlerin geliştirilmesi

U UYGULA

(BGYS’nin gerçekleştirilmesi ve işletilmesi)

BGYS politikası, kontroller, süreçler ve prosedürlerin gerçekleştirilip işletilmesi

K KONTROL ET

(BGYS’nin izlenmesi ve gözden geçirilmesi)

BGYS politikası, amaçlar ve süreç performansını

değerlendirilmesi, uygulanabilen yerlerde

ölçülmesi ve sonuçların rapor edilmesi

Ö ÖNLEM AL

(BGYS’nin sürekliliğinin sağlanması ve iyileştirilmesi)

Yönetimin gözden geçirme sonuçlarına dayalı olarak,

düzeltici ve önleyici faaliyetlerin gerçekleştirilmesi

Bilgi güvenliği tehditleri arasında, sistemde çalışan kişilerin oluşturabileceği

bilinçli veya bilinçsiz tehditler olarak tanımlayabileceğimiz iç tehditler önemli

yer tutmaktadır. Bilinçli tehditleri iki kategoride inceleyebiliriz. Birinci kategori,

sistem içerisinde çalışan kötü niyetli bir kişinin kendisine verilen erişim haklarını

kötüye kullanmasını içerir. İkinci kategori ise bir kişinin başka birine ait erişim

bilgilerini ele geçirerek normalde erişmemesi gereken bilgilere erişerek sistemde

kötü sayılabilecek işlemlerin gerçekleştirmesini kapsar. Veri tabanı yöneticisinin,

eriştiği verileri çıkar amacıyla başka bir firmaya satması ilk kategoriye örnektir.

Veri tabanı yöneticisi olmayan ve normalde veri tabanına erişim hakkı

bulunmayan birisinin erişim bilgilerini bir şekilde elde ederek verileri elde

etmesi ve bunu çıkarı için kullanması ikinci kategoriye örnektir.

Risk yönetimi, kurumun ya da kuruluşun çalışabilirliğini olumsuz yönde

etkileyecek faktörlerinin belirlenmesi, ölçülmesi ve en alt seviyeye indirilmesi

sürecidir. Risk yönetiminde, risklerin tamamen ortadan kaldırılması mümkün

değildir. Sorunların sistematik ve dikkatli şekilde yaklaşılması, almaya karar

verilen risklerin ise planlı yönetim ile kayıpların minimum seviyede olması

amaçlanmaktadır. Riski yönetmenin en doğru yolu, gerçekleşme olasılığı olan,

engellenemeyen risklerin, gerçekleştiğinde doğurabilecek zararı azaltacak risk

yönetim sürecinin oluşturulmasıdır.

22

Açıklıkların belirlenmesi; sistemlerin güvenlik prosedürlerinde, tasarımda,

uygulamada veya iç kontrollerde bulunan ve bilgi güvenliğinin korunamamasına

sebep olabilecek zayıflıklar, hatalar veya kusurlardır. Açıklıkların tek başlarına

bir tehlike oluşturmazlar. Açıklıkların belirlenmesinde anket, birebir görüşme,

dokümantasyon veya otomatik tarama araçları gibi yöntemler kullanılabilir

(BGPK, 2014).

Tehditlerin belirlenmesi; herhangi bir tehdit kaynağının kasıtlı veya kazayla bir

açıklığı kullanarak zarar verme potansiyeli olarak tanımlanmaktadır. Tehdit

kaynağı ise varlıklara zarar verme olasılığı olan olaylar ve durumladır. En bilinen

tehdit kaynakları şu şekildedir:

Doğal tehditler: Deprem, sel, toprak kayması, yıldırım düşmesi, fırtına gibi

tehditler.

Çevresel tehditler: Uzun süreli elektrik kesintileri, hava kirliliği, sızıntılar vs.

İnsan kaynaklı Tehditler: İnsanlar tarafından yapılan veya yol açılan bilinçli

veya bilinçsiz olaylar. Örneğin yanlış veri girişi, ağ saldırıları, zararlı yazılımların

yüklenmesi, yetkisiz erişimler vs.

Tehdit değerlendirmesi aşamasında tehdidin küçümsenerek göz ardı edilmesi

doğru değildir. Göz ardı edilen tehdit kurum güvenliğinde zayıflık yaratabilir.

Çizelge 3.2’de Bilgi Teknoloji (BT) sistemlerinde sıklıkla karşılaşılan tehditleri ve

bunların kaynakları görülmektedir. Bu tez çalışması, Çizelge 3.2’de “*” işareti ile

belirtilen satırların güvenlik zayıflıkları sonucunda, doğabilecek güvenlik

açıklarını önlemeyi amaçlamaktadır. (Çizelge 3.2’deki kısaltmalar B: İnsan

kaynaklı ve bilerek, K: İnsan kaynaklı ve kazayla, D: Doğal, Ç:Çevresel) (BGPK,

2014).

23

Çizelge 3.2. Bilgi teknoloji sistemlerinde karşılaşılan tehditler ve kaynakları

Tehdit Tehdidin Kaynağı Deprem D Endüstriyel bilgi sızması B.K. Yangın B.K Güç kesintisi B.K.Ç Havalandırma sisteminin arızalanması B.K.Ç Donanım arızaları K Tozlanma Ç Elektronik boşalma Ç Saklama ortamlarının izinsiz kullanılması* B.K Bakım hataları/eksiklikleri K. Program(Yazılım) hataları B.K. Yazılımların yetkisiz kullanılması* B.K. Kullanıcı kimlik bilgilerinin çalınması B.K. Yetkisiz kişilerin ağa erişimi* B Ağ trafiğinin dinlenmesi B İletişimin dinlenmesi B Mesajların yanlış yönlendirilmesi K İnkâr etme* K Kullanıcı hataları K Personel yetersizliği K

Yetkisiz kişilerin ağa erişimi, Bilgi ve İletişim Sistemleri’ne erişim yetkisi olmayan

kişilerin, sistemlere giriş parametrelerini elde ederek veya sistemlerdeki

güvenlik açıklıkları kullanarak Bilgi ve İletişim Sistemleri’ne erişmeleridir. Yetkili

kullanıcıların parametreleri, sosyal mühendislik, şebeke trafiğinin dinlenmesi,

kötücül yazılımlar kullanarak parametrelerin saklandığı dosyalara erişilmesi,

şifrelenmiş parametrelerin kırılması, çevrebirimleri aracılığıyla casusluk

yapılması gibi yollarla ele geçirilmekte ve sistemlere nüfuz etmek için

kullanılmaktadır. Yetkisiz erişim, kişisel mahremiyetin ve haberleşmenin

gizliliğinin ihlal edilmesine zemin hazırlamaktadır (Ünver ve Canbay, 2010).

Bu tez çalışması sayesinde; kullanılan uzaktan eğitimi sistemlerinin, kullanıcı

hataları, kullanıcı kimlik bilgilerinin çalınması, bakım hataları/yetersizliği,

personel hataları, istenmeyen siber saldırıları durumunda sistemin yetkisiz

kişilerin eline geçmesi, kötü yazılımlar (virüs, truva atı vb.) sebebi ile veriler

üzerindeki değişiklikler yapılması vb. durumlarında sistemdeki sınav

sonuçlarında herhangi bir değişiklik olduğunda belgeler üzerindeki elektronik

24

imza bozulmuş olunacağından notlardaki değişiklikler ortaya çıkacaktır. Sınav

sonuçlarının elektronik olarak imzalanmadığı durumda ise notların değiştirildiği

hiçbir şekilde belirlenemeyeceğinden dolayı değiştirilen not sayılacaktır.

3.3. Elektronik İmza

İmza, bir yazının kimin tarafından yazıldığını veya içeriğinin tasdik edildiğini belli

etmek amacıyla metnin altına konulan isim veya işarettir. İmza, bir yandan

kişinin hüviyetini, diğer yandan da beyanda bulunma iradesini tespit eder.

Böylece imzalayanın metni okuyup anladığı ya da belgeyi bizzat hazırlayan kişi

olduğu ve bağlanma iradesinin varlığı anlaşılır (Reed, 2003).

Elektronik imza bir üst kavramdır. Her türlü elektronik ses, sembol veya

uygulamayı kapsayan ve kullanılan teknolojiden bağımsız terim olduğu için üst

kavram olarak kabul edilebilir. Ancak “sayısal imza” kavramı yerine kullanımına

rastlamak da mümkündür.

Elektronik imza, veriyi gönderenin ve alanın kim olduğunun kanıtlanmasına

imkân tanır. Dolayısıyla imzalanmış bir belgeyi yollayan kişi onu yolladığını, alıcı

da aldığını inkâr edemez. Böylece elektronik imza, elle atılan imzanın elektronik

ortamdaki karşılığını oluşturmaktadır. Elektronik imza, kapsamlı bir güvenlik

teknolojisinin verilerde değişiklik yapılmasını önleyen veya bu verilerde

değişiklik yapılması durumunda bu değişikliğin gerçekleştiğini anlamamızı

sağlayan sistemdir. Elektronik imza aynı zamanda Adli Tıp incelemesinin ortaya

koyduğu sonuçları, yani verinin kaynağını; bir başka değişle elektronik imzalı

olarak veriyi kimin oluşturduğunun da tespitine olanak verir (Yalçınkaya, 2008).

Elektronik imza oluşturmak için tanımlanmış söz dizimi, Kriptografik Mesaj Söz

Dizimi (Cryptographic Message Syntax - CMS)’dir. CMS; imza oluşturmanın

yanında, özetleme, doğrulama ve isteğe bağlı mesaj içeriğinin şifrelenmesi gibi

işlemler için de kullanılır (Selçuk, 2016).

25

5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’nda yer alan şekliyle elektronik imza; başka

bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı

bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik veri olarak

tanımlanır. Elektronik imza; bir bilginin üçüncü tarafların erişimine kapalı bir

ortamda, bilgiyi ileten tarafın oluşturduğu orijinal haliyle, bütünlüğü bozulmadan

ve tarafların kimlik bilgileri doğrulanarak iletildiğini elektronik veya benzeri

araçlarla garanti eden harf, karakter veya sembollerden oluşur.

Nitelikli elektronik sertifikalar; Kanunun 9. maddesinde belirtildiği üzere

“nitelikli sertifika” olduğuna dair bir ibareyi, sertifika hizmet sağlayıcısının kimlik

bilgilerini ve kurulduğu ülke adını, imza sahibinin teşhis edilebileceği kimlik

bilgilerini, sertifikanın geçerli olduğu süreyi, sertifikanın seri numarasını ve

elektronik imza oluşturma verisine karşılık gelen imza doğrulama verisini

barındıran elektronik sertifikalardır.

E-İmzanın özellikleri

Yazılı dokümanlarda kullanılan imzalar gibi, elektronik imza da günümüzde

eposta veya elektronik verilerin sahiplerinin tespitinde kullanılmaktadır.

Elektronik imzalar, elektronik sertifikalar kullanılarak oluşturulur ve

doğrulanırlar. Günümüzde uluslararası yasama organları e-imzaları ıslak imzalar

gibi yasal olarak bağlayıcı ve uluslararası çapta kabul edilebilir kılmak için

yasalar çıkarmışlardır.

E-imzanın kullanımın dünyada gittikçe yaygınlaşmasının nedenlerini; güvenilir,

taklit edilemez, yeniden kullanılamaz, e-imzalı metin değistirilemez ve e-imza’nın

inkâr edilemez olması şeklinde sıralayabiliriz (Özler, 2007).

E-imzaların sağladığı başlıca özellikler; veri bütünlüğü, kimlik doğrulama, inkâr

edememe, gizlilik şeklinde sıralanabilir.

Veri bütünlüğü (Integrity), bilginin doğru olduğunu kanıtlar. Okunan mesajın

yanlışlıkla ya da kasten değiştirilmediği veri bütünlüğü ile ispatlanır. Teknik

açıdan elektronik imza, imzalanmış doküman bir özet değerini barındırır. İçerikte

26

yapılacak herhangi bir değişiklik özet değerini de değiştireceği için imzanın

geçerliliği bozulacaktır.

Kimlik doğrulama (Authentication), basit bir ifade ile karşılıklı olarak el sıkışma

işlemi denilebilir. Bu, bir kişinin (ya da ev sahibi firma, sunucu, müşteri)

kimliğinin bilinmesidir. Bilgiyi imzalayanın yetkinliğini, işleme kimlerin

katıldığını, bir başkası tarafından bilginin değiştirilmediğini kanıtlar. Kişinin

kimliğin doğruluğunu onaylayarak sisteme giriş yapmak isteyen kullanıcının

doğru kimliğini tespit eder.

İnkâr edememe (Non-repudiation), elektronik ortamda mesajı gönderen ya da

alan kullanıcı, mesajı aldığını ya da gönderdiğini inkâr edebilir. Bunu engellemek

için, karşılıklı haberleşmede tarafların birbirinden gelen mesajları aldığını,

gönderdiğini teyit etmesi veya bunu inkâr etmemesi gereklidir. Bunu sağlamak

için, mesajı gönderen veya alan kişilerin kayıtları güvenilir bir makam tarafından

tutulur. Güvenli haberleşmenin yapılabilmesi için uygulanan yaklaşımlar ile inkâr

edememezlik sağlanmaktadır (Özler, 2007).

Gizlilik, bilgiye sadece izni olan kişilerin, izin verilen yollarla erişi sağlamasıdır.

Bahsi geçen erişim, üzerinde değişiklik yapmaya değil sadece okumaya yönelik

bir erişim şeklidir. Bazen bir bilginin var olduğu bilgisi bile kısıtlama altına

alınmaktadır. Yetkili olmayan insanların herhangi bir bilginin var olduğu bilgisini

elde etmeleri dahi gizlilik ihlali sayılmaktadır (Özkan, 2004).

Güvenliğin en önemli unsuru gizlilik kavramıdır. Gönderilen mesajın başkaları

tarafından görülmesi istenen bir husus değildir. Veri haberleşmesinde gizlilik

mesajların şifrelenmesi ile sağlanmaktadır. Elektronik veri iletişiminde

gönderilen mesajlar başkaları tarafından öğrenilmeyecek şekilde şifrelenerek

anlaşılmaz bir hale getirilmektedir. Mesajı alan kullanıcı aynı algoritmayı

kullanarak mesajı deşifre etmektedir (Özler, 2007).

Günümüzde şifreleme altyapısının olmasının temel sebebini gizlilik ve bütünlük

oluşturmaktadır. Bilgi güvenliğinin her kavramı her kurum için eşit önemde

27

olmayabilir. Gizlilik özellikle kamu kurumları ve bankalar gibi kuruluşlar için

önemlidir (Yıldız, 2007).

E-imza, gönderilecek olan mesajın gizli kalmasını sağlar. İmzalanan evrak dijital

ortamda mühürlenmiş bir şekilde alıcısına ulaşana kadar gizli tutulur. Burada

işlemi yapan kişi işlemin ulaşmasını istediği kişileri belirleme hakkına sahip

olduğundan işlem gizli olarak kalır ve böylece üçüncü kişilerin işleme ulaşma

imkânı yoktur (Güler, 2008).

Elektronik imza çeşitleri

E-imzanın; basit, gelişmiş, güvenli elektronik imza şeklinde çeşitlendirilmektedir.

Basit elektronik imza, sadece verinin bütünlüğünün korunduğu e-imza türüdür.

Basit e-imzaya hukuki işlem güvenliğinin sağlanması bakımından çeşitli şartlar

getirilmiştir. Diğer e-imza türlerinin ayrımı, basit e-imzaya getirilen ek şartlara

göre yapılmış bir ayrımı ifade etmektedir. Böyle bir ayrımın tercih edilmesinin

sebebi, gerek Kıta Avrupası’ndaki hukuksal düzenlemelerde, gerekse Türk

Hukuku’ndaki düzenlemelerde e-imzanın çeşitlerine bakılmaksızın taşıdığı

özelliklere göre farklılık göstermesinden kaynaklanmaktadır. Bu tür bir

düzenlemede, teknikteki gelişmelerin değişikliğe uğrayabileceği dikkate

alınmaktadır (Erturgut, 2003).

Gelişmiş elektronik imza, veri bütünlüğünün korunmuş olduğunu göstermesinin

yanında, imzalayan kişinin kimliğinin tespitine de imkân sağlar (Erturgut, 2003).

EİK’de gelişmiş imza konusu yer almamaktadır. Fakat EİK’nin 4.maddesinde,

gelişmiş e-imzanın önemli bir özelliği olan, imzalayanın kimliğinin tespiti unsuru

da, güvenli e-imza konusunun içerisinde düzenlenmektedir.

Güvenli (nitelikli) elektronik imza sahibine bağlı olan, sadece imza sahibinin

tasarrufunda bulunan güvenli elektronik imza aracı ile oluşturulan, nitelikli

elektronik sertifikaya dayanarak imza sahibinin kimliğinin tespitine imkân

28

sağlayan, imzalanmış elektronik veride sonradan herhangi bir değişiklik yapılıp

yapılmadığının tespitini sağlayan e-imzadır (EİK, 2004).

Güvenli e-imza, basit ve gelişmiş elektronik imza tanımlardaki e-imza çeşitlerine

göre daha ayrıntılı olup, onların yanında güvenliğe daha önem veren ve

elektronik sertifika gerektiren bir müessesedir. Güvenli e-imza oluştururken ismi

ile aynı olan güven konusunun sağlanması gerekmektedir. Bu e-imza türünün

güvenli olarak sıfat almasının nedeni, bazı araçlarla oluşturulması ve

doğrulanabilir olmasındandır.

Elektronik imza altyapısı (Açık Anahtar Altyapısı-AAA)

Gizlilik, kimlik denetimi, bütünlük gibi bilgi güvenliği kavramlarını sağlayabilmek

için uygulanan matematiksel yöntemlerin hepsine kriptografi denir. Bu

matematiksel yöntemler, bilginin aktarımı esnasında olabilecek aktif ya da pasif

saldırılardan bilgiyi ve bilgi ile birlikte bilginin göndericisi ve alıcı bilgisini de

korumayı hedeflemektedir. Kısaca okunur olan bir verinin istenmeyen kişilerce

okunamayacak duruma dönüştürülmesinde kullanılan yöntemlerin tamamı

olarak tanımlanabilir.

Elektronik ortamda iletilen bilginin dönüştürülmesi işlemlerine şifreleme

denilmektedir. Bu yöntemde bilgi, alıcı dışında başka bir kişi tarafından

okunamaması ya da değiştirilememesi için kodlanır. Şifreleme ile gönderilen

herhangi bir bilginin gizliliği korunmuş ve bütünlüğü bozulmamış olur (Çak,

2002).

Elektronik imza, Açık Anahtar Altyapısını (AAA, PKI = Public Key Infrastructure)

kullanmaktadır. Açık Anahtar Altyapısını kullanılarak oluşturulan elektronik

imza verisi imzacıya ve imzalanan dokümana özel oluşturulmaktadır. Bu nedenle

başkaları tarafından taklit edilemez ve imzalı belge üzerinde değişiklik

yapılamaz. İstenildiğinde elektronik imzanın doğruluğu kontrol edilebilir.

Elektronik imza, imza sahibinin kimliğinin doğruluğunu kanıtlar. İmzalanmış

29

olan verinin içeriğinin başka kişi tarafından değiştirilip değiştirilmediğini

(bütünlüğünün bozulup bozulmadığını) kanıtlar (Başbakanlık, 2005).

Özel anahtar (private key), imza sahibine ait olan, imza sahibi tarafından

elektronik imzayı oluşturmak için kullanılan ve benzersiz, kriptografik, gizli

anahtar gibi verilerdir. E-imzayı oluşturmak için kullanılır. Sadece kişinin

kendisinde bulunur ve güvenli elektronik imza oluşturma aracı içinde saklanır.

Açık anahtar, elektronik imza doğrulama verisidir. Elektronik imzanın

doğrulanması için kullanılan şifreler, kriptografik, açık anahtarlar gibi verilerdir.

E-imzayı doğrulamak için kullanılır, gizli olmayan herkese açık bir veridir ve

elektronik sertifikanın içerisinde tutulur.

Bir AAA’da; makamlar (kayıt makamı, sertifika makamı, kök sertifika makamı),

sertifikalar, depolama, arşivleme birimleri ve güvenlik prensipleri bulunur. Bu

yapıda, kullanıcı sertifikaları, kullanıcı imza ilişkileri, açık ve nadiren de olsa gizli

anahtarlar, sertifikalarla ilgili işlemler, sertifika ve dizin sunucuları yer

almaktadır. Güvenilir sertifika makamlar tarafından anahtar ve sertifika

oluşturma, onaylama, saklama, yayımlama, dağıtma, onayları geçici olarak

durdurma ve sonlandırma işlemleri gerçekleştirilir.

Genel bir AAA içerisinde, kayıt makamı, sertifika makamı, kullanıcılar (e-banka,

e-devlet vb.) vb. temel bileşenleri arası haberleşme işlemleri sırası;

1. E-devlet, e-iş, e-ticaret veya bankacılık yapmak isteyen bir kullanıcı, kayıt

makamına (KM) müracaat eder.

2. Kullanıcı, kayıt makamından gizli anahtarını almak için istenilen bilgi ve

belgeleri, hazırlar ve KM’ye teslim eder.

3. Bilgi ve belgeler, KM tarafından güvenli bir şekilde Sertifikasyon Merkezi

(SM)’ye ulaştırılır. Belgeler kontrol edilir.

4. Kayıt makamında veya SM’de, o kullanıcı için bir açık ve gizli anahtar çifti

üretilir.

5. Üretilen açık anahtar, bir sertifika ile ilişkilendirilir.

30

6. Kullanıcıya ait gizli anahtar ise, kullanıcıya, bir akıllı çubuk veya akıllı kart

içerisine aktarılarak sunulur.

7. Güvenliği arttırmak için, kullanıcıya, geçici olarak (veya sürekli) bir PIN

numarası da verilebilir veya bir PIN numarası belirlenmesi istenebilir.

Bunu sebebi, kaybolma veya çalınma durumlarında gizli anahtarın direkt

olarak kullanımını zorlaştırmaktır.

8. SM, verilen sertifikanın anahtar ve sertifika bilgilerini, sürekli olarak

yayınlanması için, uygun bir sunucuya yönlendirir. Kullanıcıların

kendileri veya is ve işlem yapacağı diğer kullanıcıların, sertifika detayları

hakkında bilgi alabilecekleri sekilde, kullanıcılara sunulur.

9. Problemli sertifikalar ise, sertifika iptal listelerinde (SİL) yayımlanır.

Bilgi teknolojilerindeki gelişimle birlikte iletişim teknolojileri de daha yaygın

kullanım alanı bulmaya başlamıştır. Bu gelişmeler paralelinde, çağımız “Bilgi

Çağı” olarak adlandırılmaya başlamıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki bu

hızlı gelişim, toplumların ve devletlerin değişim ve dönüşüm süreçlerini de

hızlandırmaktadır. Böylece tüm toplumlar, Bilgi Çağı’na ayak uydurup birer “Bilgi

Toplumu” olma yolunda ilerlemektedirler. Bir yandan kişisel bilgisayar sayısı ve

internet kullanımı hızla artarken, diğer yandan ekonomik, toplumsal ve yönetsel

alışkanlıklar da değişmektedir. BİT’in hayatımızda bu derece yoğun kullanımda

olması, yerleşik kavramların ve araçların yerine yenilerinin ikame edilmesine yol

açmıştır. Bu yeni kavramlardan ve araçlardan başlıcaları, e-Ticaret, e-Bussines, e-

imza, e-noter, online hizmet, İnternet Bankacılığı olup hepsi birer e-

uygulamalarıdır (Özler, 2007).

Elektronik imza ile ıslak imza karşılaştırıldığında; elektronik imza, el yazısıyla

atılan bir imza şekli değildir. Aynı şekilde elektronik imzalı belgenin bilgisayar

çıktısında da, ıslak imzada bulunan karakteristik kişileştirme özelliği yoktur.

Elektronik imzada, metnin altında kişisel bir imza bulunmamakta, aksine, sadece,

imza sahibinin kimliğinin tespiti için ek bir veriyle tamamlanmış şekli

bulunmaktadır. Bu sebeple elektronik imzadan söz edildiğinde, ıslak imza ile aynı

olduğunu söylemek mümkün olmamaktadır.

31

Islak imza ile elektronik imzanın işlevleri karşılaştırırken elektronik imzada, veri

güvenliginin, ıslak imzaya nazaran daha yüksek olduğu belirtilmelidir. Bu durum,

dijital imzada verinin bütünlüğünün sonraki değişmelere karşı korunması;

imzalayanın kimliğinin dolaylı da olsa tespitinin sağlanması; imza ile metin

arasındaki bağın kolaylıkla ve güvenilir şekilde tespit edilebilmesi ve imzanın

kontrolünün tamamen makine tarafından ve otomatik olarak yapılması

özellikleri dikkate alındığında daha iyi şekilde görülebilecektir (Şahinbaş, 2009).

E-imza ile birlikte, imzalanması gereken belgelerin ve bu belgelerin kopyalarının

taraflar arasında fiziksel olarak taşınmasına gerek kalmamaktadır. Bilgi ve

belgeler kullanıcıların bilgisi doğrultusunda çevrimiçi olarak, elektronik

ortamdan taşınarak kâğıt ve zaman tasarrufu sağlanmaktadır. E-imza

altyapısının sağlamış olduğu güvenlik önlemleri ile birlikte, bilgi ve belgelerin

gizliliği sağlanmakta ve bunun için daha önceleri kullanılan fiziki prosedürlere

gerek kalmamaktadır. Ayrıca bilgi ve belgeler elektronik ortamda bir arşivde

gizliliği sağlanarak tutulabilmekte ve mevcut durumda kullanılan dosya, dolap ve

arşiv odası gibi uygulamalarda tasarruf sağlanmaktadır. Dolayısıyla kâğıt

ortamında yapılan belge yönetimine oranla elektronik ortamda yapılan belge

yönetimi çok daha etkili olmaktadır. Zaman, mekân kâğıt tasarrufu sağlandığında

ise verimlilik artmaktadır (KBP, 2005).

Hash fonksiyonu, bilgisayar dilinde yazılan mesajın kısaltılmış şeklii özeti olarak

tanımlanmaktadır. Elektronik imzalamada, her kullanıcının bir açık anahtarı bir

de gizli anahtarının bulunduğu asimetrik sistemler kullanılır. Açık anahtardan

gizli anahtara ulaşmanın matematiksel karmaşıklığı pratik bir saldırı veya atak

düzenlenemeyecek derecede yüksektir. Açık anahtarla doğrulama işlemi ve gizli

anahtarla imza atma işlemi yapılır. Diğer taraftan asimetrik sistemler simetrik

sistemlere göre son derece yavaştırlar. Bu nedenle asimetrik sistemler ile

elektronik veri imzalanmadan önce, simetrik bir algoritma ile imzalanacak

verinin boyutu küçültülerek özeti elde edilir. Sayısal imza da verinin bu özetine

atılır. Kriptografide bu tekniğe “hash fonksiyonu” adı verilemektedir (Sağıroğlu

ve Alkan, 2005).

32

Günümüzde kullanılmakta olan elektronik İmza şemalarının temel olarak iki

kısımdan oluştuğunu düşünebiliriz. Bunlardan birincisi imzalanacak verinin

boyutunu küçülterek özetini çıkaran “hash fonksiyonu”, ikincisi ise oluşturulan

özeti kriptografik olarak imzalayan imzalama işlemidir. Özetin uzunluğu, verinin

uzunluğundan bağımsızdır ve sabittir. Özet uzunluğu mesajın uzunluğu ne olursa

olsun oldukça kısadır (Sağıroğlu ve Alkan, 2005).

Mesaj ilk alındığında mesajın bir özeti çıkarılır. Gelen mesaj ekinde yer alan şifreli

mesaj özeti gönderenin açık anahtarıyla karşılaştırılmaktadır. Bu işlemle

gönderenin kimliği doğrulanır. Gelen mesaj özeti ile yeni hesaplama sonucu

bulunan mesaj özeti karşılaştırılır. İkisi de aynı ise mesaj orijinaldir, değişikliğe

uğramamış anlamına gelmektedir. Böylelikle bütünlük kontrolü

gerçekleştirilmiştir. Metinde yapılacak en küçük bir değişiklik, muhatap tarafında

çıkarılacak mesaj özetinin gönderen tarafta oluşan mesaj özetinden farklı

olacağından doğrulama işleminin başarısızlıkla sonuçlanmasına yol açmaktadır

(Önder, 2007).

Hash fonksiyonları (Çizelge 3.3) ile elde ettiğimiz hash değeri, fonksiyon

girdisinin boyutu değişkenlik gösterse de boyutu her zaman sabittir. Genelde

hash değeri girdiye göre çok daha ufak bir boyuttaki değerdir. Hash

fonksiyonlarında çakışma olma olasılığı yoktur. Yani hash fonksiyonu altında aynı

hash değerini veren iki girdinin bulunma ihtimali yoktur.

Yukarıda verilen özellikler ışığında hash değeri verilerin parmak izi olarak

düşünülebilir. Nasıl ki her insanın parmak izi farklıdır, aynı sekilde, her metin

için, sabit uzunlukta çok büyük oranda benzersiz metin üretilebilen bir

algoritmadır.

33

Çizelge 3.3. Hash fonksiyonları

Hash Fonksiyonları

Yöntem Şifreleme Uzunluğu Lisans Sınırlamaları MD5

SHA-1

HIPE-MD

128 bit

160 bit

128 veya 160 bit

Yok

Yok

Yok

MD (Message Digest) serisi özetleme algoritmaları, Ron Rivest tarafından

geliştirilmiştir. 128 bit özetleme sağlamaktadır. Bu seride MD2 en yavası, MD4 en

hızlı olanıdır. MD5, MD4’e göre daha kapsamlı geliştirildiğinden hızı daha

düşüktür. MD5 güvenilir olarak kabul edilmiş olmasına rağmen yapılan son

arastırmalar MD5’inde kırılabileceğini göstermiş ve MD5’e duyulan güvende

kaybolmuştur (Şahinbaş, 2009).

SHA özetleme fonksiyonu, (Güvenli Özetleme Algoritması-Secure Hahshing

Algorithm) NSA (Ulusal Güvenlik Ajansı-National Security Agency) tarafından

geliştirilmiştir. SHA–1 MD algoritmalarına göre daha uzun bit üretebilmektedir.

160 bit uzunluğunda üretilen bir dizi için gerekli süre MD5 algoritmasından %25

daha yavaş olsa da bu algoritmanın kullanılması tavsiye edilmektedir. İlk sürüm

SHA–0 olarak adlandırılmıştır. SHA-0 ve SHA-1 en fazla 264 uzunlukta

mesajlardan 160 bitlik özet değeri üretir. Daha sonra SHA’nın 256, 384 ve 512 bit

versiyonları çıkarılmıştır. En son güncel versiyonu ise SHA–2 (sha–224, sha 256,

sha– 384, sha–512 algoritmalarına verilen genel isimi ve bunlarda herhangi bir

zayıflık bulunamamış) olarak kullanılmaya başlanmıştır (Avaroğlu, 2007).

Zaman damgası, elektronik bir belgenin ispat gücünü artırmak için, diğer

koşulların yanı sıra belgenin düzenlendiği zamanın şüpheye yer bırakmayacak

bir şekilde tespit edilmesine olanak sağlamaktadır. Zira elektronik ortamda

işlemlerin yapıldığı zamanın tayini, işlem güvenliği açısından önemli olup,

imzanın doğrulanması ve mesaj bütünlüğünün denetlenmesi açısından

vazgeçilmez bir unsurdur. Mesajı alan taraf mesajın geçerli olup olmadığını

denetleyebilmek için imzanın atıldığı tarihe ihtiyaç duyar. İşte elektronik

ortamda doküman, kayıt, sözleşme gibi elektronik verilerin, belirli bir zamandan

34

önce var olduğunu kanıtlamak için zaman damgası kullanılır. Zaman damgası

elektronik ortamdaki işlemlere güvenilir zaman bilgisi eklenebilmesini sağlar ve

üzerinde zaman bilgisi olması gereken elektronik başvuru, tutanak, sözleşme ve

benzeri her türlü elektronik veri üzerinde kullanılabilir (Önder, 2007).

E-imzanın belirli bir tarihten önce var olduğu zaman damgası ile ispat edilebilir;

ancak, imzanın geçerli olabilmesi için imzanın atılmış olduğu sertifikanın da bu

tarihte geçerli olduğunun ispatı gerekmektedir. Bu nedenle, imzaya sertifika

kontrolü için gerekli imzacı sertifikasının üst kök sertifikalar zinciri ve bu

sertifikalara ait iptal bilgisinin kontrol edilebileceği bilgiler de eklenmelidir.

Ancak, bu bilgiler imzaya eklendiğinde imzanın boyutu çok büyüyeceğinden bu

bilgilere ait özet değerler imzaya eklenerek, bilgilerin imza kontrolü sırasında

erişilebilecek başka bir yerde saklanması sağlanmalıdır (Selçuk, 2016).

Elektronik imzalı belgelerde zaman damgası, imzalı belgelerin gönderilmesinde,

saklanmasında ve kontrol edilmesinde elektronik imzanın oluşturulma zamanı

(tarih, saat, dakika) önemlidir. Eğer sertifika bloke edilmişse, mesajın veya

metnin, bloke zamanınından önce mi, yoksa sonra mı imzalandığı durumu, sadece

zaman damgası sayesinde tespit edilebilir. Elektronik imzanın kullanıldığı

zamanda geçerli bir sertifikaya dayanıp dayanmadığı zaman damgası sayesinde

mümkündür (Erturgut, 2004).

Zaman damgası imzalı veriye eklenir ve bu işlem sertifika hizmet sağlayıcıları

tarafından gerçekleştirilir. Bu yöntem sayesinde zaman damgasının sonradan

değiştirilmesi olanaksızdır. Zaman damgasında yapılacak olan bir değişiklik

elektronik imzanın da bozulmasına yol açacağından dolayı belgedeki imzanın

geçerliliğini bozacaktır.

Belgedeki bir başka zaman ifadesi ise, kullanıcının kendi bilgisayarındaki yerel

zamandır. Bu zaman ifadesinin kullanıcılar tarafından rahatlıkla değiştirilmesi

mümkün olacağından resmi bir geçerliliği yoktur. Bu durumu ortadan kaldırmak

için zaman damgası eklenmiştir.

35

Elektronik sertifika

Elektronik sertifika, günlük hayatta kullanmış olduğumuz nüfus cüzdanı, ehliyet,

pasaport vb. kimlik kartlarının elektronik ortamdaki karşılığıdır. Elektronik

sertifikalar, kişi için üretilen anahtar çiftlerinden açık anahtarı, kişinin kimlik

bilgisine bağlayan elektronik kayıtlardır. Başka bir ifadeyle elektronik sertifikalar

kişinin sanal ortamdaki kimlik kartı olarak ifade edilebilir.

Elektronik sertifikaların temel görevi, kişinin sanal ortamda kimliğini belirlemek

ve yapılan işlemin inkâr edilememesini sağlamaktır.

Elektronik imzaya ve ait olduğu varlığın kimliğinin doğruluğuna güvenin

sağlanması ve başkaca gereksinimlerin yerine getirilmesi için sertifika hizmet

sağlayıcılarına ihtiyaç duyulur. Sertifika hizmet sağlayıcıları, sertifika otorileri,

onay kurumları ya da güvenilir üçüncü kişiler olarak adlandırılan sertifika

makamları ve kök sertifikasyon makamlarıdır (Önder, 2007).

Elektronik sertifika hizmet sağlayıcıları tarafından oluşturulan ve elektronik

ortamda işlem yapan kişinin, nesnenin, kurumun tanınması, bilinmesi için

kullanılan elektronik veya sayısal kimliğe ya da dokümana, "elektronik sertifika"

denir (Sağıroğlu-Alkan, 2005). Elektronik sertifika, kimlik sahibi hakkında detaylı

bilgi vermenin yanında, bu bilgilerin doğruluğu, güvenilirliği, kullanıcıların ve

sertifika hizmet sağlayıcıların zarar görmemeleri için nasıl kullanılması ve hangi

kurallara uyulması gerektiği gibi detayları içerirler. Aynı zamanda, elektronik

ortamda kişilerin gizliliğini ve kimlik doğrulamasını sağlamak amacıyla, kimlik

sahibine ait olan açık ve gizli anahtar çiftleriyle, kimlik bilgileri arasında ilişki

kurulmasını sağlarlar. Elektronik sertifika hizmet sağlayıcıları sertifikadaki

kişinin gerçekten o kişi olup olmadığını teyit eder. Yani açık anahtar ve kimlik

bilgilerini sertifikaya yerleştirip kendi özel anahtarlarını kullanarak kişiyi

doğrular (Orta, 2005). Böylece imza anahtarı sahibi, sertifika hizmet sağlayıcısına

başvurduktan sonra elde ettiği özel anahtarıyla elektronik belgeleri

imzaladığında, imza anahtarı sahibinin sertifikası da imzalı elektronik belgelere

eklenir (Erturgut, 2004).

36

Dijital imzalı bir elektronik belgenin ekindeki sertifika ile birlikte alıcıya

ulaştığında, alıcı kimlik tespiti yapması için öncelikle, sertifika hizmet

sağlayıcısının açık anahtarı ile sağlayıcının kimliğini kontrol edecektir. İkinci

adım olarak sertifika sayesinde imza sahibinin açık anahtarı ile imza sahibinin

kimliğini kontrol edecektir. İmza sahibinin kimliğinin tespiti ise sertifika hizmet

sağlayıcısının her zaman ulaşılabilir dizin hizmeti sayesinde mümkündür. Bu

nedenle sertifikalar, elektronik ortamda herkese açık yapıdadırlar ve kullanıcılar

tarafından kolaylıkla erişilebilecek yerlerde yayımlanırlar (Önder, 2007).

Elektronik sertifikaların oluşturulması ve yayımlanması, talep üzerine

oluşturulur. Çizelge 3.4’te bir elektronik sertifika örneği gösterilmektedir. ESHS

tarafından, nitelikli elektronik sertifika başvurusundan sonra sertifika

oluşturulur ve sertifika sahibine teslim edilir. Sertifikanın geçerlilik süresi

sözleşmeyle belirlenir. Sertifika, teslim edilmeden önce sertifikayı talep eden

kullanıcıya, elektronik imza kullanımına ilişkin aydınlatma yükümlülüğünün

yerine getirilmesi ve sigortalandıktan sonra teslim edilmesi gerekmektedir (EİK,

2004).

Çizelge 3.4. Elektronik sertifika örneği

Sertifika Seri Numarası 59014325431 Sertifika Sahibinin Kimlik Bilgileri

Ziya DİRLİK

Sertifika Geçerlilik Başlangıç Tarihi

10 Subat 2008 14.00

Sertifika Geçerlilik Bitiş Tarihi 10Eylül 2009 14.00 Sertifikanın Kullanım Amacı Test Kullanımı Kullanılacak Algoritma Sha1RSA Sertifika Sahibinin Açık Anahtar Bilgisi

65 94 73 58 59 ef 8e 6f 1e 95 22 a7 c9 67 2e a5 d4 ee 2c 1c

Yayınlayan ESHS XXXX Kurumu ESHS Elektronik İmzası 4t 4a 31 e8 9y 3d fa 3e 0a b7 dd 70 71

c7 51 7c 45 83 4f 11

Nitelikli elektronik sertifikaların yenilenmesi ve iptali, elektronik sertifika hizmet

sağlayıcılarının elektronik sertifika sahibinin fiil ehliyetinin sınırlanması, iflâsı

veya ölmesi hâlinde elektronik sertifikayı iptal etmesi yetki ve yükümlülüğü

37

düzenlenmiş, böylelikle yapılacak hukukî işlemden iyi niyetli üçüncü kişilerin

zarar görmemesi amaçlanmıştır.

Yönetmeliğin 13’üncü maddesine göre nitelikli elektronik sertifikanın iptaline

ilişkin talepler; ESHS, sertifika sahibi ve sözleşme ile belirlenen kişiler tarafından

yapılabilir. ESHS, bu duruma ilişkin taleplerin yapılabilmesini, asgari olarak

telefonla ve kesintisiz sağlamak durumundadır. ESHS nitelikli elektronik sertifika

sahibini söz konusu durum hakkında bilgilendirmesi zorunludur. Kurumsal

başvurularda başvuru sahibinin de bilgilendirilmesi öngörülmüştür (Orta, 2007).

NES’ler kullanım süresinin dolması ya da başka bir sebeple geçersiz olsa bile,

ESHS tarafından arşivlenirler. Sertifikanın geçerli olduğu zaman diliminde

yapılan işlemlerin doğrulanması için bu işlem gereklidir. Çünkü günlük hayatta

olduğu gibi sanal ortamda da geçmiş işlemlerin geçerliliğinin sorgulanma ihtiyacı

vardır.

Elektronik sertifika hizmet sağlayıcı (ESHS), sertifikanın tanziminden sonra bir

sertifikanın içerdiği bilgilerin doğruluğunu kontrol etmek zorunda değildir.

Ancak sertifika çalınmış veya kötüye kullanılmış ise gereğini yapmak

durumundadır. ESHS’nin kanunda belirtilen sertifika verdiği kişilerin kimliğini

resmî belgelere göre güvenilir şekilde tespit etmesi işlevi, sertifikanın

tesliminden öncedir. Tespit işlemini belgelere göre yapamıyorsa sertifika

oluşturmaması gerekmektedir. Sertifikanın oluşturulup tesliminden sonra

meydana gelecek değişiklikler ESHS’nin elektronik sertifikadaki bilgiler

yönünden kendisini sorumluluk altına sokmaz. Ancak sertifika sahibinin

bilgilerinde meydana gelen değişiklikleri biliyorsa veya bilmesi gerekiyorsa

sertifikaya güvenerek işlem yapan üçüncü kişilere karşı sorumlu olacaktır (EİK,

2004).

Ülkemizde şu anda hizmet veren beş tane ESHS vardır (Şekil 3.5). 5070 Sayılı

Elektronik imza Kanunu’nun kabulü ile ilk kurulan ESHS’lardan biri TUBITAK-

UEKAE’dir. TUBITAK-UEKAE devlet desteği ile kurulan bir kamu ESHS’dır.

Yapılan yasal düzenlemeler ile TUBITAK-UEKAE sadece kamu kurumu

38

çalışanlarına nitelikli elektronik sertifika vermektedir. Vatandaşlar ve işletmeler

diğer ESHS’lardan nitelikli elektronik sertifika alabilmektedirler.

Çizelge 3.5. Türkiye’de elektronik sertifika hizmet sağlayıcıları

Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcı

-TÜRKİYE- Faaliyete Başlama

Tarihi Elektronik Bilgi Güvenliği A.ş. (E-Güven) 24.06.2005 TUBİTAK-UEKAE (Kamu Sertifikasyon Merkezi) 30.06.2005 E-İmza Bilgi Güvenliği Hizmetleri A.Ş.(e-İmzaTR) 03.02.2014 TürkTrust Bilgi, İletisim ve Bilişim Güvenliği Hizmetleri A.ş. 16.07.2005 EBG Bilişim Teknolojileri ve Hizmetleri A.Ş. (E-Tuğra) 01.09.2006

ESHS’ların temel görevleri; nitelikli sertifika üretimi, zaman damgası hizmeti,

nitelikli elektronik sertifikaları bir dizinde yayınlama (Örnek olarak LDAP dizini),

SİL (CRL-Sertifika İptal Listesi) yayınlama, ÇDSDUP (OCSP-Çevrim Dışı Sertifika

Durum Protokolü) hizmeti, sertifika mali sorumluluk sigortası yaptırma, sertifika

ilkeleri ve sertifika uygulama esaslarına göre hizmet verme, tüm bu hizmetleri

sürekli kılma şeklinde sıralanmaktadır.

39

4. ARAŞTIRMA BULGULARI

Bu bölümde, araştırmanın amacı olan ÖYS’nin e-imza ile güvenliğinin

arttırılmasına yönelik geliştirilen modüller ve modüllerin Moodle ÖYS üzerine

eklenerek uygulanması ve elde edilen çıktılar anlatılmıştır.

Geliştirilen uygulamanın Öğretim Yönetim Sistemlerine uygulanabilirliğini etkin

kılmak için, dünya çapında yaygın bir şekilde kullanılan açık kaynak kodlu ÖYS

olan, moodle sistemine entegre edilerek çalışabildiği ve uygulanabildiği

gözlenmiştir. Şekil 4.1’de tasarlanan sistemin yapısal şeması görülmektedir.

Şekil 4.1 Tasarlanan sistemin şeması

Tasarlanan sistemde geliştirilen modüllerdeki işlemler aşağıda anlatıldığı gibidir.

Birinci modülde, öğrencinin ÖYS’ye e-imza doğrulaması ile girişi ve sistemde aktif

olan sınavını uyguladıktan sonra, sınav sonucunun elektronik imza ile imzalama

işlemleri yer almaktadır. İkinci modül, geliştirilen yazılım modülü ile

haberleşmeyi sağlamaktadır. Üçüncü modül, ÖYS sisteminin (Moodle)

veritabanından, ilgili tablolardan öğrenci ve sınav bilgilerinin çekilmesini ve

verilerin düzenlenmesini sağlamaktadır. Dördüncü modül, üçüncü modülde

çekilen verilerin düzenlenerek, ilgili sınavın sorularının, cevap şıklarının,

öğrencinin vermiş olduğu cevapların da yer aldığı pdf formatındaki sınav evrağını

40

oluşturma işlemini yapmaktadır. Beşinci ve altıncı modüller, oluşturulan sınav

evrağının imzalanma işleminin gerçekleştirildiği modüllerdir. Altıncı modül,

elektronik imza uygulamasının yazıldığı modüldür.

Sistemdeki modüllerin kendi aralarında haberleşme adımları şu şekildedir:

Araştırma ve deneme amacı ile sunucu bilgisayarı tahsis edildi ve

sunucuya moodle sistemi kuruldu.

Moodle veritabanı detaylı şekilde incelendi. Yapılan incelemeler

sonucunda veritabanında herhangi bir değişikliğe ihtiyaç görülmedi.

Moodle sistemine girişlerde e-imza kontrolü eklendi. Kurulan sistemde e-

imza uygulamasını çalıştırmak için “kullanicigiris.php” sayfası ile webApi

servisi arasında bağlantı kuruldu. E-imza uygulaması çalıştırıldı. E-imza

girişi başarılı bir şekilde sağlandığında sisteme giriş izni verildi.

Moodle arayüzünde, eğitmen örnek olarak her bir sınav 10 sorudan

oluşmak üzere 2 sınav etkinliği eklendi.

Moodle arayüzünde öğrenci sınavını uyguladıktan sonra, webapi servisi

ile bilgiler verilerin düzenlenmesi için geliştirilen csharp uygulamasına

gönderildi.

Veriler veritabanından çekildikten sonra sınav evrağı oluşturuldu.

Sınav evrağı elektronik imza ile imzalanması için e-imza uygulaması

çalıştırıldı. Öğrenci e-imza şifresi doğru şekilde girildikten sonra moodle

sistemine başarılı sonucu döndürüldü ve sınav başarılı şekilde

sonlandırılmış oldu.

4.1. E-imza Modülünün Geliştirilmesi

Elektronik imza modülü, işletim sistemlerinde (Macos, Windows, Linux)

bağımsız şekilde çalışabilmesi için Java programalam dilinde geliştirilmiştir.

Uygulamayı geliştirmek için Netbeans programı kullanılmıştır. Farklı

bilgisayarlarda ve Macos, Windows, Linux işletim sistemlerinde uygulama test

edilmiş olup sorunsuz çalıştığı gözlenmiştir.

41

Uygulamanın çalışması basit anlamda, istemci bilgisayarda imzala düğmesine

basıldığında, bilgisayarda kurulmuş olan elektronik imza programı (Şekil 4.2)

çalışmaktadır. Elektronik imza programı, bilgisayara takılı olan sertifika hizmet

sağlayıcıları tarafından kullanıcıya verilen akıllı kart okucuya (Şekil 4.3) takılı

olan, sertifika sahibinin bilgilerinin tutulduğu akıllı kart (Şekil 4.4) okunmakta ve

sertfika sahibi, sertifika geçerlilik tarihi bilgileri geliştirilen elektronik imza

uygulaması arayüzünde gösterilmektedir (Şekil 4.2).

Şekil 4.2. Elektronik imza uygulaması

Şekil 4.3. Akıllı kart okuyucu

42

Şekil 4.4. Akıllı kart

Sertifika sahibi “kamusm.gov.tr” adresinden “Bireysel Nitelikli Elektronik

Sertifika İşlemleri” kısmından belirlemiş olduğu akıllı kartın şifresini doğru bir

şekilde girdikten sonra imzala düğmesine basıldığında, kamu sertifikasyon

merkezi (kamusm) tarafından sağlanmış olan elektronik imza kütüphaneleri

aracılığı ile geliştirilen elektronik imza uygulaması imzalama işlemini

gerçekleştirmekte ve imzalama sonucunun başarılı/başarısız bilgisi istemci

bilgisayara geri bildirim yapılmaktadır.

Kamu Sertifikasyon Merkezi tarafndan sağlanan elektronik imza kütüphaneleri

aracılığı ile geliştirilen elektronik imza uygulamasının kısaca çalışması

anlatılmıştır. Geliştirilen uygulama web servis aracılığı ile moodle sistemine

entegre edilmiştir. Geliştirilen uygulama esnek bir uygulama olup istenilen

sistemlere kolaylıkla entegre edilebilmektedir.

4.2. ÖYS Giriş Modülünün E-imza Modülü ile Güçlendirilmesi

E-imza kullanılarak yapılan giriş ile yetkisiz kişilerin sisteme giriş yapmaları

engellenecektir. Elektronik imzasını, başkasına vererek kendi adına

kullanılmasına izin veren kullanıcı yapılan işlemlerin yasal sorumluluğu

üstlenmiş olacaktır.

ÖYS’lerde, başkasının yerine sınava girmek, telefon aracılığı ile müsait olunan kişi

bulunana kadar denenmekteydi. Çünkü sisteme girişlerdeki tek güvenlik önlemi

kullanıcı adı ve şifreydi. Kullanıcı adı ve şifre bilgilerini elinde bulunduran herkes

43

sisteme kolaylıkla giriş yapabilmekteydi. Bu durum uzaktan eğitim sistemlerinin

büyük bir güvenlik eksiğiydi. Geliştirilen sistemde, bu güvenlik eksiğini gidermek

amacıyla sisteme girişlerde elektronik imza kontrolü konuldu. ÖYS’ye ilk giriş

yaptığımızda karşımıza Şekil 4.5’te görülen ekran gelmektedir. Kullanıcı adı ve

şifre doğru şekilde girildikten sonra karşımıza Şekil 4.6’da görülen elektronik

imza kontrolü gelmektedir.

Şekil 4.5. Moodle kullanıcı girişi

Şekil 4.6. Moodle kullanıcı E-imza girişi

Moodle sisteminde kullanıcı giriş işlemlerinin gerçekleştirildiği sayfa, login

dizinin altındaki “index.php” sayfasında olduğu görüldü. Sayfadaki ilgili metot

üzerinde Şekil 4.7’deki gibi düzenlemeler yapıldı ve e-imza modülü entegre

edilmiştir.

44

if ($user) {

} else if (($frm->username == 'guest') and empty($CFG->guestloginbutton)) {

$user = false;

$frm = false;

} else {

if (empty($errormsg)) {

$response = file_get_contents('http:// www.uzaktanegitimmodul.com/api/EimzaGiris/');

$data = 'kullaniciAdi= '+$frm->username;

$options = array(

'http' => array(

'header' => "Content-type:application/x-www-form-urlencoded",

'method' => 'POST',

'content' => http_build_query($data, '', '&'),

),

);

if ($response=="true") {

$user = authenticate_user_login($frm->username, $frm->password, false, $errorcode);

} else {

print_r("Elektronik imza Girişi Sağlanamadı");

exit();

} } }

Şekil 4.7. Moodle kullanıcı giriş metot

Şekil 4.7’deki kodlarda görüldüğü gibi moodle’ın sisteme giriş kontrolü

sağlandıktan sonra webapi servisine istekte bulunup, elektronik imza uygulaması

çalışmaktadır. E-imza girişinden başarılı sonuç döndüğü zaman kullanıcının

sisteme girişi izin verilmektedir. Eğer giriş başarısız ise ekrana “Elektronik İmza

Girişi Sağlanamadı” uyarısı verilip sistemden “exit()” komutu ile çıkılır ve giriş

yapmaya izin verilmemektedir.

ÖYS giriş modülünün elektronik imza ile güçlendirilmesi sayesinde, artık

kullanıcı girişlerine ikinci bir güvenlik önlemi gelmiştir. Sisteme girişlerde sadece

kullanıcı adı ve şifreyi bilmenin yanında, sisteme giriş yapacak olan kullanıcının

elektronik imzasının yanında bulunması gerekmete ve elektronik imzanın

şifresinin de doğru biliniyor olunması gerekmektedir. Bu şartların hepsi doğru

şekilde sağlandığında ÖYS’ye giriş işlemi başarılı şekilde sağlmaktadır. Aksi

durumda oluşan senaryolarda sistem girişler başarısız olunacaktır.

45

4.3. E-imza Modülü ile ÖYS Online Sınav Modülünün Güçlendirilmesi

Geliştirilen modül sayesinde, ÖYS’de sınava katılan öğrencinin sorulara verdiği

cevaplar ve aldığı not bir pdf belgesine dönüştürülerek, bu belgenin E-imza ile

imzalanması, sınav belgesinin ve sonucunun ileride değiştirilemez ve inkâr

edilemez şekilde güven altına alınmış olacaktır. Modülün yazım aşamasında

Öğretim Yönetim Sistemi olan moodle veritabanında bulunan tablolardan

kullanılanların işlevleri Çizelge 4,1’de gösterilmektedir.

Çizelge 4.1. Moodle veritabanındaki kullanılan tabloların işlevleri

Tablo Adı İşlevi

mdl_user Moodle kullanıcı bilgilerinin tutulduğu tablo

mdl_question_categories Uygulanan sınavın bilgileri tutulmakta

mdl_question_attempts Öğrencinin soruya vermiş olduğu cevaplar

tutulamakt

mdl_question_answers Soruların doğru cevaplarının tutulduğu tablo

Sisteme öğrenci rolüyle başarılı giriş yapıldıktan sonra öğrenciye aktif olan

dersler listelenmektedir. İlgili ders bilgisine tıklandığında öğrenciye aktif olan

sınavlar listelenmektedir.

Tez çalışmasında, Türkçe dersi için sınavlar oluşturulmuştur. İlgili sınav bilgisine

tıklanıp “Sınavı Şimdi Uygula” düğmesine tıklanıldıktan sonra Şekil 4.8’de

görülen sınav ekranı gelmektedir.

46

Şekil 4.8. Uygulanan sınav ekranı

Öğrenci, sınavdaki cevaplarını işaretledikten sonra, sınavını başarılı şekilde

bitirmek için “Tümünü gönder ve bitir” (Şekil 4.9) bağlantısına tıklanır.

47

Şekil 4.9. Türkçe dersi quiz etkinliğini bitirme onay kutusu

Türkçe Dersi Quiz etkinliğini bitirme onay kutusundan, tümünü gönder ve bitir

düğmesine basıldıktan sonra öğrencinin cevaplamış olduğu sorulardan oluşan

pdf dosyasının imzalanması için Şekil 4.10’da görüldüğü gibi E-imza uygulaması

çalışmaktadır.

Şekil 4.10. Elektronik imza uygulaması

Öğrenci e-imza pin kodunu başarılı şekilde girdikten sonra, sınavı başarılı şekilde

sonlanmış olacaktır. Oluşan pdf formatındaki sınav evrağı elektronik olarak

imzalanarak bir kopyası öğrenciye Şekil 4.11’deki gibi gösterilmektedir. Sınav

evrağı uzak sunucuda her öğrencinin ayrı olacak şekilde bir klasörleme yapısında

saklanmaktadır.

48

Şekil 4.11. Elektronik olarak imzalanan sınav evrağı

Şekil 4.11’de görüldüğü üzere elektronik olarak imzalanan sınav evrağının en

altına ‘Bu evrak 5070 sayılı Elektronik İmza Kanununun 5. Maddesi gereğince

güvenli elektronik imza ile imzalanmıştır.’ ibaresi yer almaktadır. Bu ibare,

oluşan evrağın elektronik imza kanununa göre güvence altına alındığını

belirtmektedir.

49

Şekil 4.9’daki sınav etkinliğini bitirme işlemlerinin yönetildiği mod/quiz dizinin

altındaki “attemptlib.php” sayfasındaki ilgili pdf dosyasının oluşturulması

sonrasında elektronik imza uygulamasının çalıştırılmasını sağlayan kodlar

eklendi (Şekil 4.12).

public function process_finish($timestamp, $processsubmitted) {

global $DB;

$transaction = $DB->start_delegated_transaction();

if ($processsubmitted) {

$this->quba->process_all_actions($timestamp);

}

$DB->update_record('quiz_attempts', $this->attempt);

if (!$this->is_preview()) {

$this->get_access_manager($timestamp)->current_attempt_finished(); }

$transaction->allow_commit();

$obje = $this->quba;

$questionattempts = $this->accessProtected($obje, questionattempts);

$cId = 0;

foreach ($questionattempts as $qua){

$quvalue = $this->accessProtected($qua, behaviour);

$qa = $this->accessProtected($quvalue, qa);

$qb = $this->accessProtected($qa, behaviour);

$question = $this->accessProtected($qb, question);

$cId=$question->category;

}

$this->ServicePostIslemleri($cId);

}

public function ServicePostIslemleri($cId) {

$url = 'http://www.uzaktanegitimmodul.com/api/EimzaGiris;

$data = array('userId' => $this->attempt->userid, 'questionusageid' => $this->attempt-

>uniqueid,'categoryId'=>$cId);

$options = array(

'http' => array(

'header' => "Content-type:application/x-www-form-urlencoded",

'method' => 'POST',

'content' => http_build_query($data, '', '&'),

),

);

$context = stream_context_create($options);

$result = file_get_contents($url, false, $context);

var_dump($result);

}

Şekil 4.12. Moodle içerisinde elektronik imzanın çalıştırılması

Uygulanan sınav sonrasında elektronik olarak imzalanan pdf dosyasının

oluşturulması, Şekil 4.9’da “Tümünü gönder ve bitir” butonuna tıklanıldıktan

sonra, sınava giren öğrencinin userid, questionusedid, categoryid bilgiler

paremetre olarak webapi servis aracılığı ile geliştirilen modüle gönderilmektedir.

50

Geliştirlen yazılım modülü ile sınava giren öğrencinin bilgileri, webapi servis

aracılığı ile gelen “userid” bilgisi ile “mdl_user” tablosundan sorgulanarak, sınava

girilen öğrencinin bilgileri çekilmiştir. Şekil 4.11’deki oluşan sınav evrağının

imzacı bilgileri kısmına öğrenci bilgileri eklendi. Sınav evrağının başlık bilgisine

ise öğrencinin; Adı, Soyadı, Eposta adresi bilgileri eklenerek sınav evrağı

oluşturulmuştur.

Uygulanan sınavın bilgileri, webaspi servis aracılığı ile gelen “categoryid” bilgisi

ile “mdl_question_categories” tablosundan sorgulanarak, uygulanan sınav

biilgileri çekilmiş, böylece Şekil 4.11’deki oluşan sınav evrağının başlık kısmı

düzenlemiştir.

Uygulanan sınavın sorularının düzenlenmesi, gönderilen “categoryId” bilgisi ile

“mdl_question_categories” tablosundan sorgulanarak, sınava atanmış olan

sorular moodle veritabanından çekilmiştir. Öğrencinin sorulara vermiş olduğu

cevaplar “questionusageid” bilgisi ile “mdl_question_attempts” tablosundan

sorgulanmıştır. Soruların doğru cevapları ise “mdl_question_answers” tablosuna

ilgili sorunun “questionid” bilgisi ile veritabanından çekilmiştir.

Öğrencinin sorulara vermiş olduğu cevap şıkkı koyu olarak belirtildi. Sorunun

doğru cevabı ise cevap şıklarının altında, ‘Doğru Cevap:B’ şeklinde doğru cevap

belirtilmiştir. Sorunun sağ altındaki karekod bilgisinde ise; sorunun numarası,

öğrencinin işaretlemiş olduğu cevabı ve sorunun doğru cevabı bilgisi

tutulmuştur.

Sorunların düzenlenmesi işlemi, her soru için tek tek gerçekleştirilmektedir.

Veriler veri tabanından başarılı şekilde çekildikten sonra, Şekil 4.11’deki oluşan

sınav evrağında görüldüğü biçimde sorular düzenlenmiştir.

Sınav evrağı başarılı şekilde oluştuktan sonra elektronik imza uygulaması

otomatik olarak çalıştırılmaktadır ve öğrenciye Şekil 4.10’daki gibi

gösterilmektedir. Öğrenci e-imza şifresini başarılı şekilde girdikten sonra, sınav

evrağının elektronik imza işlemi gerçekleştirilmiş olmaktadır.

51

Tübitak Bilgem tarafından geliştirilmiş ESYA E-imza kütüphaneleri, güvenliği ve

standartları belirlenmiş, imzalama işlemlerinin hızlı ve güvenli bir şekilde

yapılmasına imkân verir. Yazılımlara e-imza entegrasyonunun yapılabilmesi için

Java ve. NET platformlarında yazılım kütüphaneleri geliştirilmiştir.

Temel imza (BES), zaman damgalı imza (ES-T), ilkeli imza (EPES), uzun dönemli

imza (ES-X) ve arşiv imzası (ES-A) elektronik imza formatlarına destek

vermektedir.

Bu tez çalışmasında, Açık Anahtar Altyapısı kullanılarak, Tübitak Bilgem

tarafından geliştirilmiş ESYA E-imza kütüphanelerinden Java kütüphaneleri

kullanılarak, zaman damgalı imza (ES-T) E-imza uygulaması geliştirilmiştir.

Elektronik imzalama işleminden sonra, uygulanan sınavın evrağı artık 5070 sayılı

Elektronik İmza Kanununa göre güvence altına alınılmıştır. Evrak üzerindeki

yapılan değişiklikler, üzerindeki elektronik imza ve zaman damgası bilgisinin

geçerliliğini bozacağından dolayı yasal suç teşkil etmektedir. Bu tür durumlar

öğrencinin uygulanan sınavdan sonraki yapılacak değişiklikleri kolaylıkla

anlaşılması sağlanacaktır.

4.4. E-imzalı Sınav Belgelerinden Transkirpt Üretilmesi

Oluşturulan sınav evaklarının başlık kısmında karekod bilgisinde, ilgili sınavın

adı ve öğrencinin almış olduğu puan bilgisi yer almaktadır. Geliştirilen uygulama

ile birlikte sınav evraklarının üzerindeki karekod bilgilerinden ilgili öğrencinin

transkripti oluşturulabilmektedir.

Öğrencinin eposta bilgisi girilerek, uzak sunucuda ilgili öğrencinin klasörlenmiş

olarak tutulan e-imzalı sınav evraklarının dizini bulunur. O zamana kadar

uygulamış olduğu sınav evraklarının üzerindeki karekod bilgisinden sınavların;

adı ve aldığı puanların listelendiği bir transkript çıktısı oluşmaktadır.

52

4.5. E-imzalı Sınav Belgelerinin Geçerlilik Kontrolünün Sağlanması

Elektronik imza uygulaması gerçekleştirilmesinde gerekli altyapı için Açık

Anahtar Altyapısı ve ESHS(Elektronik Sertifika Hizmet Sağlayıcı) gereklidir.

Tübitak Bilgem tarafından geliştirilmiş imzager uygulaması, Türkiye’de

elektronik imzanın yaygınlaşması amacıyla üretilmiş bir yazılımdır. İmzager

gelişmiş e-imza özelliklerini ücretsiz olarak kullanıma sunmaktadır. İmzager’i iki

türlü kullanmak mümkündür:

Güvenli Elektronik İmza oluşturulması:

• Elektronik ortamdaki belgelerin basit ve gelişmiş imza formatlarında

imzalama gerçekleştirilebilir.

• Bir belgeye birden çok seri/paralel imza ekleme yapabilir.

• Bu işlemi sadece Türkiye’de faaliyet gösteren ESHS’lerin vermiş olduğu

nitelikli elektronik sertifikalar kullanılarak yapılabilir.

• Çeşitli imzalama standartlarını (E-Yazışma, CADES imza, XADES imza,

PADES imza, ASIC imza) desteklemektedir.

Güvenli Elektronik İmza görüntüleme:

• İmzager uygulaması, her türlü elektronik imzalı belgenin, basit ve gelişmiş

imza formatlarında imzalı dokümanların imza bilgilerinin görüntülenip

doğrulanabilmelerini sağlar.

• Elektronik Yazışma (E-Yazışma) paketi yapısında imzalanmış belgeleri

görüntülemeyi de desteklemetedir (Kamu SM, 2018).

İmzager’in Güvenli Elektronik İmza görüntüleme yöntemi yardımı ile imzalanan

evrakların elektronik imzalarının geçerlilik durumu doğrulanabilmektedir.

Öğrenci tarafından e-imza ile imzalanan sınav kâğıdının, İmzager’in Güvenli

Elektronik İmza görüntüleme yöntemi ile imzanın geçerlilik durumu kontrolü ve

imzacının detaylı bilgileri Şekil 4.13’deki gibi görüntülenmektedir. Şekil 4.14’te

e-imzalı evraktaki elektronik imzanın doğrulama detayları gösterilmektedir.

53

Şekil 4.13. E-imzalı belgenin imzager ile imzacı bilgisinin kontrolü

Şekil 4.14. İmzager uygulaması ile e-imzanın doğrulama detayları

Şekil 4.11’deki oluşturulan evrağın, dışarıdan doğrulanması ise; geliştirilen

uygulama sayesinde olmaktadır. Sınav evrağı oluşturulurken en alt kısmına, her

sınav için benzersiz bir doğrulama kodu üretilmektedir. Bu doğrulama kodunu

geliştirilen uygulamaya girildikten sonra sınav evrağının önizlemesini

gerçekleştirilebilmektedir. Bu sayede istenildiği zaman sınav evrağının

doğrulamasını ve önizlemesi gerçekleştirilebilmektedir.

54

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Günümüzde ÖYS’ler, ösellikle lisans seviyesindeki kuruluşlarda öğretme ve

öğrenme faaliyetlerine yardımcı olan güçlü araçlardır. Ancak ÖYS’lerin sunmuş

olduğu olanakları, güvenlik seviyeleri ve güvenilirlikleri daha ileriye taşınması

gerekmektedir.

Bu tez çalışmasında, eğitim-öğretim sektöründe kullanılan ÖYS’ye entegre

olunabilecek bir uygulama geliştirilmiştir. Geliştirilen uygulamada entegre edilen

ÖYS’nin kullanıcı tarafından sisteme erişim güvenliği arttırılmıştır. ÖYS’de

uygulanan online sınav sonrasında, üretilen belgeler elektronik imza ile

imzalanarak, e-imza kanununa göre güvence altına alınmıştır. Ayrıca sınav

evrağının başlık kısmında karekod ve benzersiz şekilde oluşan, o sınav evrağına

ait kod bilgisi oluşmaktadır. Karekod bilgisi ile öğrencinin transkripti

oluşmaktadır. Benzersiz şekilde oluşan kod bilgisi ise belgenin doğrulanması için

kullanılmaktadır.

Piyasadaki mevcut ÖYS’lerde sınav olduğu zamanlarda, sınavı olan öğrenci

tarafından telefon ile arkadaş çevresindeki en müsait kişiyi bularak sınavı kendi

yerine yaptırabilmektedir. Bu tür problemler uzaktan eğitim sistemlerindeki

kullanıcı giriş modülünün büyük bir güvenlik açığıdır. Kullanıcı giriş

modülündeki bu açığı gidermek için elektronik imza modülü eklenmiştir. Eklenen

e-imza modülü sayesinde Öğretim Yönetim Sistemine başkasının yetrine giriş

ortadan kaldırılmıştır. ÖYS'ye giriş kontrolü e-imza'yı elinde bulunduran tek bir

kişi tarafından gerçekleştirilmektedir. Geliştirilen uygulama ile ÖYS kullanıcı giriş

modülünün güvenliği arttırılmıştır.

E-imza, kâğıt ortamında yapılan işlemlere göre oldukça etkin ve verimlidir. Tez

çalışmasında geliştirilen uygulama ile düşük maliyet, kâğıt tüketiminde azalma,

bilgi, belge ve sınav güvenliğini büyük ölçüde arttırmıştır.

55

5.1. Öğretim Yönetim Sistemlerinin Giriş Modülünün E-imza ile

Güçlendirilmesi

ÖYS'de kullanıcı giriş işlemleri, sistemde belirli olan basit bir kullanıcı adı ve şifre

ile gerçekleştirilmektedir. Sistemlerin genelinde, kullanıcı giriş modülünde başka

bir güvenlik önlemi bulunmamaktadır. Kullanıcı adı ve şifreyi elinde bulunduran

herkes başkasının yerine sisteme rahatlıkla giriş yapabilmektedir. Başkasının

yerine giriş yapan kullanıcı, sisteme kayıtlı olan asıl öğrencinin bilgilerinde de

rahatlıkla değişiklik yapabilmektedir. Sistem yöneticilerine en çok gelen

şikâyetlerin başında "arkadaşım benim yerime sisteme girerek bilgilerimi

değiştirmiş ya da şifremi bloke etmiş" şeklindedir.

Sınav dönemlerinde ise sınavı olan öğrenci tarafından, telefon aracılığı ile

arkadaş çevresindeki en müsait kişi bulunana kadar aranmaktadır. Uygun kişi

bulunduktan sonra, arkadaşına kullanıcı adı ve şifre bilgisi verilerek sisteme giriş

yaptırılmaktadır. Sisteme giriş yapan kişi ise arkadaşının yerine sınavı

uygulamaktadır. Bu tür durumlarda ÖYS’ye giriş yapan kullanıcının doğruluğu

bilinememektedir ve bu durum ÖYS’lerin en büyük güvenlik açıklarından

birisidir.

Geliştirilen sistem ile kullanıcıların sisteme giriş işlemleri e-imza doğrulaması ile

sağlanılmıştır. ÖYS’ye girişlerde e-imza’yı yanında bulunduran kişi, ÖYS’nin

kullanıcı adı ve şifre bilgilerini doğru şekilde girdikten sonra e-imza doğrulaması

gerekmektedir. E-imza doğrulamasını da başarılı bir şekilde gerçekleştiren

kullanıcı, sisteme giriş işlemini gerçekleştirebilmektedir. Aksi durumda, iki

doğrulamadan herhangi birini başarısız şekilde gerçekleştiren kullanıcının,

sisteme giriş izni verilmemektedir. Bu sayede, sisteme girişler tek kişi kontrolüne

indirgenmiş olunmaktadır.

Geliştirilen modül ile Öğretim Yönetim Sistemlerine giriş yapan kullanıcı sistem

içerisinde yapılan tüm işlemlerin kabul ettiği metni de imzalamakta ve yapılan

işlemlerin yasal yükümlülüğü e-imza kanuna göre güvence altına alınmaktadır.

56

5.2. Öğretim Yönetim Sistemlerinin Online Sınav Modülünün E-imza ile

Güçlendirilmesi

Eğitmen tarafından moodle ÖYS sistemine, her bir testte 10 adet soru olacak

şekilde 2 adet sınav oluşturuldu. Sınavlar sistemdeki öğrencilerin görebileceği

şekilde atandı.

Öğrenci sisteme elektronik imzası ile giriş yaptıktan sonra, moodle arayüzünden

kendine atanan sınavları görmektedir. Öğrenci, ilgili sınavı seçtikten sonra sınavı

uygulamaya başlar. Sınavın sonunda ‘Tümünü Göster ve Bitir’ butonuna

tıklandığında, sınavı uygulayan öğrencinin ve sınavın bilgileri, webapi servis

aracılığı ile geliştirilen modüle gönderilmiştir. Geliştirilen yazılım modülünde;

öğrencinin bilgileri, sınav bilgileri, sınava atanan sorular ve öğrencinin vermiş

olduğu cevaplar moodle veritabanından çekilmiştir. Veritabanından çekilen

bilgiler sınav evrağı oluşturulacak şekilde düzenlenmiş ve sınav evrağı

oluşturulmuştur. Java programlama dilinde geliştirilen elektronik imza

uygulaması çalıştırılmış ve moodle arayüzünden öğrencinin ekranına getirilecek

şekilde düzenlemiştir. Öğrenci e-imza şifresini doğru şekilde girdikten sonra,

oluşan sınav evrağı elektronik olarak imzalanmış ve öğrencinin ekranına

imzalanan sınav evrağı gösterilmiştir. Öğrencinin sınavdan almış olduğu puan

sınav evrağının üzerinde gösterilmektedir.

ÖYS’de sınav sonuçlarında, yetkili ya da yetkisiz kişiler tarafından sistemin

veritabanına erişilip öğrencinin notlarında değişikliklerin yapılması

mümkündür. Bu not değiştirme işlemi farkında olunarak ya da olunmadan

yapılabilir. Bu tür güvenlik açıklarını önlemek için ÖYS’lerde online sınav

modülünden sonra, öğrencinin ilgili sınavda vermiş olduğu cevaplar ve sınavın

sorularından oluşan, pdf formatında sınav evrağı oluşturulmaktadır. Bu sınav

evrağı, öğrenci tarafından e-imza ile imzalanılarak, öğrencinin uygulamış olduğu

sınav elektronik imza kanuna göre güvence altına alınılmıştır.

57

5.3. Sınav Belgelerinden Transkript Üretilmesi

Öğrencinin sınav evraklarının arşivlenmesi, klasör yapısı şeklinde tutulmuştur.

Her öğrenciye ait klasör oluşturulmuştur. Klasör dizininin altında öğrencinin,

uygulamış olduğu sınavların evrakları tutulmuştur.

Online sınav uygulandıktan sonra oluşturulan sınav evraklarının, başlık

kısmındaki karekod bilgisinde, ilgili sınava ait sınavın adı, öğrenci bilgileri,

öğrencinin mail adresi ve öğrencinin sınavdan almış olduğu puan tutulmaktadır.

Transkript belgesinin üretilmesi, geliştirilen yazılım modülünün arayüzünden

öğrencinin mail adresi girilerek, ilgili öğrencinin sınav evraklarının bulunduğu

klasör dizinine erişilir. İlgili klasör dizininin altındaki sınav evrakları taranarak,

evrağın başlık kısmındaki karekod bilgileri okunur. Karekod bilgisindeki

verilerden öğrencinin transkript bilgisi oluşturulur. Bu sayede öğrencinin sınav

sonuçları toplu şekilde görülebilmektedir. Öğrencinin notlarındaki şüpheli

durum, notlar toplu şekilde görüleceğinden kolaylıkla ortaya çıkacaktır.

5.4. Sınav Belgelerinin Doğrulanması

Sınav evraklarının iki şekilde doğrulanması sağlanmıştır. İlki, kamusm tarafından

yayımlanan imzager programı ile evrağın üzerindeki e-imzanın geçerliliğinin

kontrol edilmesi ile sağlanmaktadır. Sınav evrağının üzerindeki elektronik imza

geçersiz ise sınav evrağının üzerinde değişim olduğu ve şüphenilmesi gereken bir

durumun olduğu tespit edilir.

İkinci doğrulama şekli, geliştirilen yazılım modülü ile sağlanmıştır. Sınav

evrağının başlık kısmındaki, ilgili sınava özel olarak benzersiz şekilde oluşturulan

sınavın kod bilgisinden sağlanmıştır. Geliştirilen uygulamanın arayüzünden,

öğrencinin mail adresi ve sınav evrağının kod bilgisi girildiğinde ilgili sınav evrağı

sistemde var ise, kopyası önizleme olarak gösterilmiştir. Bu sayede ilgili sınavın

önizlemesi ve doğrulaması rahatlıkla yapılabilmektedir. Girilen bilgiler

sonucunda sınav evrağı sistemde yoksa "ilgili sınav evrağı bulanamamıştır."

şeklinde uyarı mesajı verilmektedir.

58

Sistemin daha sonraki çalışmalarında, transkript üretilmesi ÖYS içerisinde

geliştirilen modül ile sağlanabilir. Bu sayede harici bir yazılım modülüne ihtiyaç

duyulmadan sistem içerisinden sınav evraklarının doğrulanması kolaylıkla

sağlanabilecektir.

Öğretim Yönetim Sistemlerindeki online sınav modülüne girişlerde e-imza

doğrulaması konulabilir. Bu sayede sınav güvenliği bir seviye daha arttırılmış

olunacaktır.

Bir diğer öneri ise, sınav belgelerininin doğrulanmasının da sistem içerisinden

yapılmasıdır. İmzager programı ile yapılan e-imza geçerlilik kontrolü geliştirilen

modül aracılığı ile ÖYS içerisinden yapılabilir. Sınav evraklarının kod ile

doğrulanması da sistem içerisinden yapılabilir.

Sonuç olarak, uzaktan eğitim sistemlerinde geliştirilen bu yöntem sayesinde,

sisteme başkasının yerine girişler daha da zorlaşmıştır. Yetkili veya yetkisiz

kişiler tarafından, moodle veritabanından notların değiştirilme durumundaki

belirsizlik ortadan kaldırılmıştır. Veritabanındaki notlar değişmiş olsa bile

elektronik olarak imzalanan sınav evrakları mevcuttur. Elektronik olarak

imzalanan sınav evrakları ile notların kıyaslaması yapılarak öğrencinin asıl notu

rahatlıkla tespit edilebilir. E-imzalı sınav evraklarında herhangi bir değişikliğin

olduğu durumlarda, e-imza’nın geçerliliği bozulacağından kolaylıkla

anlaşılacaktır. Bu sayede Öğretim Yönetim Sistemlerine olan güven daha da

artacaktır.

59

KAYNAKLAR

Akay, İ. G., 2014, Bilgi güvenliği yönetim sistemleri: Bilgi güvenliği uygulama

mülakatları, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 158s, Bilecik

Akçeşme, D., 2009. Sanal Noter, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 93s, İstanbul Al, U., Madran, O., 2004, Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemleri Sahip Olması

Gereken Özellikler, Bilgi Dünyası Arslan, Y., 2009. Web Tabanlı Uzaktan Eğitim Sistemlerinde Bilgi Güvenliğinin

Sağlanması, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 110s, Afyon

Aslandağ, K., 2010. Bilgi Güvenliği Kavramı ve Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemleri

ile Şirket Performansı İlişkisine Dair Bir Uygulama, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 106s, Gebze

Avaroğlu, E., 2007. Elektronik İmza, İnönü Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,

Yüksek Lisans Tezi, 170s, Malatya Aydın, C., 2010. Elektronik belgelerin arşivlenmesi ve erişim, Ankara Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 210s, Ankara Balat, Ş., 2014. Öğrenme Yönetim Sistemi ve Sosyal Paylaşım Ortamlarındaki

Etkinliklerin Sosyal Bulunuşluk, Öğrenme Ve Memnuniyet Düzeyine Etkisi, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014s, Erzurum

Başbakanlık, 2005. E-dönüsüm Ttürkiye projesi birlikte çalışabilirlik esasları

rehberi Beyazşekeroğlu, Ü., 2015. Moodle Öğrenme Yönetim Sistemi Üzerinde Matlab

Yazılımı Kullanarak Akıllı Soru Bankası Gerçekleştirilmesi, Kocaeli

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 143s, Kocaeli

BGPK, 2014. Sağlık Bakanlığı Bilgi Güvenliği Politikalar Kılavuzu, Erişim Tarihi: 20.04.2018. https://bilgiguvenligi.saglik.gov.tr/files/BilgiGüvenliğüPolitikalarıKılavuzu.pdf

Budak, B. (2010).Güvenli özet algoritması, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 110s, Ankara

60

Brandner, R., Haak, M. V. D., Hartmann, M., Haux, R., Schmücker, P., 2002. Electronic Signature for Medical Documents – Integration and Evaluation of a Public Key Infrastructure in Hospitals, Heidelberg University, Department of Dermatology, Almanya

Breier, J., Pomothy, A., 2014. Qualified Electronic Signature via SIM Card Using

JavaCard 3 Connected Edition Platform Çak, M., 2002. Dünyada ve Türkiye’de Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi, ITO

Yayınları, İstanbul Çak, M., 2002. Elektronik Ticaret ve Vergilendirilmesi, İstanbul Üniversitesi,

Sosyal Bilimler Esntitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 158s, İstanbul Çetinkaya, M., 2005. Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Altyapısının

Değerlendirilmesi İçin Bir Test Aracı Geliştirilmesi, İstanbul Kültür Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 71s, İstanbul

Chen, Shou, M. 2009. Research and implementation on security client of

electronic signature based on android Danacı, D., 2016. Elektronik İmzanın Hukuki Niteliği ve Vergi Hukukunda

Kullanılmasının Değerlendirilmesi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 163s, Balıkesir.

Doğan, M., 2010. E-Dershane Uygulamasnın Geliştirilmesi ve Fizik Eğitimi

Üzerine Uygulamasının Yapılması, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 132s, Eskişehir

Dougiamas, M., 2004. Moodle: Virtual Learning Environment for The Rest of Us. The Electronic Journal. EİK, 2004. 25355 Sayılı 5070 numaralı, Elektronik İmza Kanunu Erbayraktar, B., 2011. Elektronik İmza ve Elektronik İmza Kanunu’na Göre

Sertifika Sağlayıcının Üçüncü Kişilere Karşı Hukuki Sorumluluğu, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 246s, İstanbul

Ergün, T., 2013. Elektronik imza uygulamaları güvenlik analizi ve test süit

çalışması, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Uygulamalı Matematik Enstitüsü, Doktora Tezi, 89s, Ankara

Erol, H., 2006. Kurumsal Ağlarda Açık Anahtar Altyapısı Tabanlı Elektronik İmza

Uygulaması, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 279s, Ankara

Erturgut, M., 2003, Elektronik İmza Kanunu Bakımından E-belge ve E-imza,

Bankacılar Dergisi,

61

Erturgut, M., 2004. Medeni Usul Hukukunda Elektronik İmzalı Belgelerin Delil

Olarak Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 396s, İzmir

Fleming, S., Hiple, D. 2004. Distance Education to Distributed Learning: Multiple

Formats and Technologies in Language Instruction Ganeshkumar, K., Arivazhagan, D., 2014. Generating A Digital Signature Based On

New Cryptographic Scheme For User Authentication And Security Gölle, H., 2009. CMS tabanlı kütüphane kullanarak ETSI uyumlu elektronik imza

modülü ve çevrimiçi uygulama geliştirmek, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 134s, Ankara

Güler, M., 2008. Türkiye’de E-imza Alanındaki Hukuki Düzenlemelerin ve Kamu

Kurumlarında Bazı E-imza Uygulamalarının İncelenmesi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 116s, Ankara

Gürbüz, A., 2005. “Elektronik İmza”, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler

Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 136s, Ankara. Haklı, T., 2012. Bilgi Güvenliği Standartları ve Kamu Kurumları Bilgi Güvenliği

İçin Bir Model Önerisi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 100s, Isparta

Işık, İ., Işık, A. H., Güler, İ., 2008. Uzaktan Eğitimde Üç Boyutlu Web

Teknolojilerinin Kullanılmas, Bilişim Teknolojileri Dergisi Kaban, A., 2013. Uzaktan Eğitim Kalite Stanartlarının Belirlenmesi ve Atatürk

Üniversitesi Uzaktan Eğitim Sisteminin İncelenmesi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 208s, Ankara

Kamu Sertifikasyon Merkezi, 2009. İmzager Teknik Özellikleri, Erişim Tarihi:

10.07.2018,https://yazilim.kamusm.gov.tr/sites/default/files/public/imzager-2.5.pdf

Kılınç, M., 2015. Uzaktan eğtim uygulamarının etkililiği üzerine bir araştırma

“İnönü Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi İlahiyat Lisans Tamamlama Programı Örneği”, İnönü Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 132s, Malatya

Koyunoğlu, F., 2008. Sistem Yaklaşımı Açısından Uzaktan Eğitim: İnönü

Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi Model Önerisi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 105s, Malatya

Orta, M., 2005. Elektronik İmza ve Uygulaması, Seçkin Yayıncılık, Ankara Orta, M., 2007. Türkiye’de Elektronik İmza Uygulaması, Elektrik Mühendisliği

62

Önder, F., 2007. Borçlar Hukuku Açısından Elektronik İmza, Kırıkkale

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 192s, Kırıkkale Özler, İ., 2007., Bilgi Güvenliği ve Elektronik İmza Kavramları, Ekonomik

Boyutlarının İncelenmesi ve Elektronik İmza Uygulamaları, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 125s, Diyarbakır

Özlü, M., 2011. E-imza Güvenliğinin Arttırılmasına Yönelik Konum Damgası

Sistemi Önerisi ve Uygulaması, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 78s, Konya

Özkan, Ö., 2004. Veri Güvenliğinde Saldırı ve Savunma Yöntemleri, Süleyman

Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 100s, Isparta

Pharow, P., Blobel, B., 2004. Electronic signature for long-lasting storage

purposes in electronic archives Reed, C., 2003. 'What is a Signature?', The Journal of Information, Law and

Technology Rossnagel, H., 2004. Mobile Qualified Electronic Signatures and Certification on

Demand, Johann Wolfgang Goethe University, Almanya Sağır, M., 2014. Açık anahtar altyapısı ve elektronik imzanın mobil tabanlı

uygulaması, Kocaeli Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 73s, Kocaeli

Sağıroğlu, Ş., Alkan, M., 2005. Her Yönüyle E-İmza, Grafiker Yayınları, Ankara Schlosser, L. A. and Simonson, M. 2009. Distance Education: Definition and

Glossary of Terms. United States of America: IAP-Information Age Publishing, 249.

Selçuk, G. H., 2016, E-devlet Uygulamaları için Elektronik imza formatları,

TÜBİTAK – UEKAE Kamu Sertifikasyon Merkezi Solms, B. V., 2006. Information Security—The Fourt Wave, University of

Johannesburg, Afrika Song,Q., 2008. Design and implementation of web-based electronic signature

system Sosyal, E., 2015, Bilişim Teknolojilerinin Eğitimde Ölçme Aracı Olarak

Kullanılması ve Örnek Uygulama Olarak Moodle Kullanımı, Zirve

63

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 140s, Gaziantep

Şahin, M. C., Tekdal, M., 2005. Internet tabanlı uzaktan eğitimin etkililiği: Bir meta

analiz çalışması, Çukurova Üniversitesi, Adana. Şahinbaş, K., 2009. Bazı Devlet Kurumlarında Elektronik İmza Uygulaması ve

Karşılaşılan Sorunlar, Beykent Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 84s, İstanbul

Tan, Y. Ş., 2016. Çoktan Seçmeli Sınav Sistemlerinin Değerlendirmesinin Ve

Yerleştirmesinin Gizliliği Ve Bütünlüğü, Fatih Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 78s, İstanbul

KBP, 2005. ‘E-imza, E-imzanın Toplumsal Boyutu’ II.Çalışma Grubu, Türkiye

Bilişim Derneği Kamu Bilişim Platformu. Telekomikasyon Kurumu, 2004. Elektronik İmza Ulusal Koordinasyon Kurulu

Hukuk Çalısma İlerleme ve Sonuç Raporu Tok, H., 2010. Kamu Kurumları İçin Bir Bilgi Güvenliği Yönetişim Modeli, Gebze

Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 69s, Gebze

Ünver, M., Canbay, C., 2010. Siber Güvenliğin Sağlanması: Türkiye’deki Mevcut

Durum ve Alınması Gereken Tedbirler, Elektrik Mühendisliği, 438 Yalçınkaya, B., 2008. Elektronik İmzalı Belgelerin Yönetimi ve Arşivlenmesi,

Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 160s, İstanbul

Yıldız, M., 2015, Uzaktan Eğitim Programnlarında Ders Veren Öğretim

Elemanlarının Uzaktan Eğitime Yönelik Bilgi, İnanç ve Uygulamaları Arasındaki İlişkiler, Hacettepe Üniversitesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi A.B.D, Yüksek Lisans Tezi, 131s, Ankara

Yıldız, B., 2007. Bilgi Güvenliği ve E-Devlet Kapsamında Kamu Kurumlarında Bilgi

Güvenliği Yönetimi Standartlarının Uygulanması, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 94s, Gebze

64

ÖZGEÇMİŞ

Adı Soyadı : Ziya DİRLİK Doğum Yeri ve Yılı : Çaycuma, 1990 Medeni Hali : Bekar Yabancı Dili : İngilizce E-posta : ziyadirlik@sdu.edu.tr Eğitim Durumu Lise :Çaycuma Teknik ve Endüstri Meslek Lisesi Lisans :SDÜ, Teknik Eğitim Fakültesi, Bilgisayar Sistemleri Öğretmenliği SDÜ, Mühendislik Fakültesi, Bilgisayar Mühendisliği Mesleki Deneyim SDÜ Bilgi İşlem Daire Başkalığı 2014-…….. (halen)

ranmış Fotoğraf

(3.5cm x 3cm)