SERAP DEMİRAĞ

Tasavvuf Arapça sufi kelimesinden gelir. Sufi ise tasavvufta gönlü saf, eren, ermiş anlamlarına

gelmektedir. Allah’ın varlığını bilme, Kainat ve insanın var oluş sebebini anlama, İnsanı mükemmel bir varlık haline getirebilme anlayışıdır. Tasavvuf dinin özüdür. Mecazi sevgiden, hakiki sevgiye

kavuşma isteği vardır.

Tasavvuf aynı zamanda vahdet-i vücut inancına dayanır, vahdet-i vücud tek varlık anlamına gelir.

Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatı İslâmiyet'in ve Tasavvufun etkisiyle ortaya çıkmıştır.

Din ve tasavvuf, edebiyat aracılığıyla yayılmaya çalışılmıştır. Dinî-Tasavvufî Türk edebiyatında asıl olan sanat yapmak değil,

dinî-tasavvufi düşünceyi yaymaktır. Mutasavvıflar şiirlerini genellikle hece ölçüsüyle yazmışlardır. Arapça Farsça sözcüklere de yer verilmiştir.

TASAVVUFEDEBİYATI

NAZIM ŞEKİLLERİ

İLAHİ NEFES

DEME NUTUK

DEVRİYE ŞATHİYE

Dağlar ile taşlar ileÇağırayım Mevlâm seniSeherlerde kuşlar ileÇağırayım Mevlâm seni Gökyüzünde Isa ileTur dağında Musa ileElindeki âsâ ileÇağırayım Mevlâm seni

İlahi, Allah’ı övmek, O’na dua etmek ve en büyük aşkın Allah aşkı olduğunu belirtmek amacıyla yazılır.

Özel bir beste ile söylenir.

Hece vezninin 7’li  8’li ve 11’li kalıbıyla söylenirler.

İlahi denince akla Yunus Emre gelir.

Bektaşi şairlerinin yazdığı tasavvufi şiirlerdir. Bunun yanında Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de

söylenir. Özellikle Pir Sultan Abdal, bu tarzdaki şiirleriyle tanınır.

Alevi ve Bektaşi şairlerin kendi düşüncelerini dile getirdikleri şiirlerdir.

Bu şiirler Alevî tekkelerinde, tören sırasında sazla terennüm

edilir.

♦ Tekkelerde tarikata yeni giren gençlere, öğüt vermek ve tarikat kurallarını öğretmek için tasavvuf büyüklerince söylenmiş şiirlerdir. ♦ Daha çok Bektaşilerde görülür. ♦ Didaktik bir özellik taşır.

Ey özün insan bilenVar edep öğren edepEy edep erkân bilenVar edep öğren edep

Gel Hakk’a olma âsiTâ gide gönlün pasıDört kitabın ma’nisiVar edep öğren edep

 

Evrendeki canlı cansız her şey Allah'tan gelmiştir, yine Allah'a dönecektir. Bu felsefeyi yansıtan şiirlere Tekke edebiyatında devriye denilmiştir.

Yücelerden yüce gördüm erbabsın sen koca Tanrı,Alim okur kelam ile sen okursun hece Tanrı

Garip kulun yaratmışsın derde mihnete katmışsın,Anı aleme atmışsın sen çıkmışsın uca Tanrı.

İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir. Görünüşte saçma sanılan bu sözlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili

türlü kavramlara değindiği anlaşılır. Bu tür şiirlere genellikle Bektaşi şairlerinde rastlanır. Kaygusuz Abdal, edebiyatımızdaki önemli şathiye şairlerindendir

Hoca Ahmet Yesevi Yunus Emre Hacı Bektaş-ı Veli Hacı Bayram Veli Pir Sultan Abdal

Ahmet Yesevi’nin en önemli özelliği, Arapça ve Farsça bilmesine rağmen çok sade bir Türkçe ile hikmet denilen kendine ait bir tür ile şiir yazmış olmasıdır. Bu hikmetli sözlerde şeriat erkanını ve tarikat adaplarını anlatmıştır.

Hikmetlerini “Divan-ı Hikmet” adlı eserinde toplamıştır.

Ey dostlar, kulak verin söylediğime, Ne sebepten altmış üçte girdim yere? Mirâc sırasında Hakk Mustafa ruhumu gördü,O sebepten altmış üçte girdim yere.

Yunus Emre, milletimizin değerlerini, görüşlerini yansıtan büyük bir sanatçıdır. O’nun deyişlerinde, geçmişteki kültürümüzün izleri görülür .

Mısralarında yalınlık, arılık, açıklık ve içtenlik vardır.

Yunus, fakir, zengin, Hristiyan, Müslüman ayrımı yapmadan insanı “Yaradandan ötürü seven” bir hoşgürü anlayışına sahiptir.

Ondaki insan sevgisi, insanı Allah’tan bir parça olarak kabul etmesinden kaynaklanan bir sevgidir.

Şiirlerini nasihatler kitabı anlamına gelen Risaletü’n Nushiyye adlı eserinde toplamıştır.

Cennet cennet dedikleri,Birkaç köşkle birkaç huri;İsteyene ver anları,Bana seni gerek seni!

Ona göre nefse hoş gelen şeylerden ötürü cenneti sevmek bile hoş değildir. Tek derdi Hakk’a ermek ve onunla bir olmaktır. Bu nedenle cennetin Yunus için bir önemi yoktur.

“Aklın ererse sor bana, ben evvelde kandayıdım

Dilerisen deyüverem, ezeli vatandayıdım.

Kalu bela söylenmeden, tertip düzen eylenmeden

Hakk’dan ayrı değil idim, ol ulu divandayıdım”

Yunus’un düşüncesine göre ölmek ve yaşamak birdir. O yüzden ölüm onun için bitiş değil başlangıçtır. Ölüm kavuşmak

demektir.

“Dirildik pınar oldukİrkildik ırmak oldukArtık denize daldıkTaştık Elhamdülillah

Taptuk’un tapusundaKul olduk kapısındaYunus miskin çiğ idikPiştik Elhamdülillah”

Hacı Bektaş Velî’nin en önemli etkisi, Türk kültürünün İslam öncesiyle sonrası arasında güçlü bir köprü oluşturmasıdır.

Hacı Bektaş Velî’nin Türk kültürünün sürekliliğini ve yaşamasını sağlayan uygulamalarının başında, Türkçeye verdiği önem gelmektedir.

Bektaşîlik, Türkçeyi ibadet dili olarak kullanmış; Türkçe şiir geleneğini kesintiye uğratmadan sürdürmüştür.

En önemli eseri Makalat’tır.

Hikmet arar isen özüne bir bak Arap’ta, Acem’de, Rum’da arama Hakikat nurunun aslı hakikat Aynada yansıyan nurda arama

Hacı Bayram Veli herşeyden önce bilim ve tasavvufu birleştirmeyi başarmış bir sufidir.

İslamiyeti ilmi açıdan ele alarak iyice anlamış, profesör olarak medreselerde öğrenci yetiştirmiştir.

Anadolu’da dil ve kültür birliğinin sağlanması için Türkçe eserler yazılmasında etkisi olmuştur.

Anadolu’da dil birliğinin sağlanması ve Türk kültürünün hakim olmasında büyük etkisi vardır.

Bilmek istersen seni,Can içre ara canı.

Hacı Bayram-ı Veli’nin burada iki senden bahsettiğini görüyoruz. İnsanın Allah’tan kopup gelen ilahi yönüne ulaşması için nefsinden uzaklaşması gerekir.

Geç canından bul anı,Sen seni bil, sen seni.

Canından geçmekle insan kendi özüne ulaşır. Sen seni bil sen seni mısrası şu sözü hatırlatır; ‘Kendini bilen Rabbini bilir. Zira insanın özü ilahi asla bağlıdır. Oradan gelmiş oraya dönecektir. 

Alevi-Bektaşi tarikatındandır. Tekke eğitimi almıştır. Peygamberler tarihini, evliya menkıbelerini, tarikat kurallarına hakimdir.

Peygamber öz torunu olduğunu söylediği şiirleri vardır.

Tasavvuf felsefesinin yüksek konularına girmez. Tarikat şiirlerinde Hz. Ali ve On İki İmam gibi genel konularını

işlemiştir. Çağının bilimleriyle ilgilenmediği gibi divan edebiyatı izleri de

yoktur.

Güzel âşık cevrimizi,Çekemezsin demedim mi?Bu bir rıza lokmasıdır,Yiyemezsin demedim mi?

Yemeyenler kalır naçarGözlerinden kanlar saçar.Bu bir demdir, gelir geçer,Duyamazsın demedim mi?

Bak şu aşığın haline,Ne gelse söyler diline.Can ü başı Hakk yoluna,Koyamazsın demedim mi?

Aşıklar harabat olur,Hakk yanında hürmet bulur.Muhabbet baldan tatlı olur,Doyamazsın demedim mi? Girelim Ali serine,Çıkalım meydan yerine.Küfrümüz iman yerine,Sayamazsın demedim mi?

Pir Sultan, Ali şahımız,Hakk'a ulaşır ahımız.On iki imam katarımız,Uyamazsın demedim mi?

TEŞEKKÜRLER…

Serap DEMİRAĞ